burhan felek ile bir zamanlar Üsküdar’da · 2013-08-02 · Üsküdar salacak ‹skelesi 88....
TRANSCRIPT
emtin tarihsel dokusunu, camilerini, tekkelerini, türbelerini,mezarl›klar›n›, hamamlar›n›, çeflmelerini, saraylar›n›, köflklerini,konaklar›n›, okullar›n›, k›fllalar›n›, gezi yerlerini ‹. H. Konyal›'n›n1000 sayfal›k "Üsküdar Tarihi" kitab›nda buluruz. Üsküdarl›Hoca Ali R›za, yaflad›¤› semtin geçmifl zamandaki görüntülerini
tablolar›yla gelece¤e tafl›m›flt›. Yahya Kemal'in "‹stanbul'un FethiniGören Üsküdar", "Üsküdar'›n Dost Ifl›klar›", "Ziyaret", "Atik Valde'den‹nen Sokakta", "Hayal fiehir" fliirlerinin esin kayna¤› hep Üsküdar'd›r.Burhan Felek, kitab›na ad koyarken bu sonuncu fliiri düflünmüfl. Gözal›c› Selimiye'ye komflu olan küçücük ‹hsaniye mahallesinde do¤mufl,büyümüfl bir Üsküdarl› o. Usta bir gazeteci, deneyimli bir spor yöneticisi.1900-1920 y›llar›nda bu çevrede tan›k oldu¤u yaflam› anlat›yor:
85
Burhan Felek ile
Bir ZamanlarÜsküdar’da
Bir ZamanlarÜsküdar’da
BÜYÜK YAPITLARIMIZKonur Ertop
Burhan Felek'in "Hayal Belde Üsküdar" kitab›,‹stanbul'un büyük bir semtini, 20. yüzy›l bafl›n-daki görünümüyle canland›rmaktad›r.
SS
"‹lk, orta, lise tahsilimi oradakimekteplerde yapt›m. ‹stanbul'un bi-zim yakadan görünen 41 minareli em-salsiz silüetini, y›llarca oradan seyret-
tim, oran›n kald›r›mlar›n› afl›nd›rd›m.Dilimi orada ö¤rendim. fiiire kabiliye-timi orada gelifltirdim. Ortaoyunu,taklit, Karagöz gibi milli temafla kültü-rünü orada toplad›m. Musikiye kula-¤›m orada al›flt›. Hattâ gençli¤imde,b›çk›nl›k hevesim orada do¤mufltu..."
Mahalle erkeklerinin bir araya geldi¤iyer, Çiçekçi Kahvesi...
Yazar›m›z, mahalesinde yaflayan-lar›n soyunu sopunu, adlar›n› sanlar›n›
uzun uzun s›ral›yor. Nas›l insan-larm›fl bunlar: "Fakirlere yard›m,zay›flar› himaye, taflk›nlar› terbi-ye ederlerdi ve bir mahalle müs-takil bir toplum olarak kendi ifli-ni kendisi halledebilirdi."
Ard›ndan günümüzle ilgilibir karfl›laflt›rmaya s›ra geliyor:"Ya flimdiki insanlar! Üç dörtgömlek afla¤› aile ismini sayabi-
lir misiniz? ‹yi mi oldu acaba? ‹pikopmufl tespihe döndük..."
‹hsaniyeli komflulardan biri, flairTalat Bey. Meslekdafllar›n›n pek ço¤ugibi, akflamc›ym›fl! Yazar bu konudaflunlar› anlat›yor:
BD MAYIS 2012
Üsküdar çevresinde geçmifltenizler tafl›yan bir sokak
"Fakirlere yard›m, zay›flar›himaye, taflk›nlar› terbiyeederlerdi ve bir mahallemüstakil bir toplum olarakkendi iflini kendisihalledebilirdi."
86
"Babam da elli-elli beflyafl›na kadar akflamc›l›k et-miflti. Ve mutlaka fiair Ta-lat Bey'le buluflurlard›. YaTalat Bey bize gelir, ya ba-bam onlara giderdi. TalatBey uzunca zaman annesiile bekâr yaflam›flt›. Bu ak-flamc›l›klara beni de al›rlar-d›. Ve baz› mezelerden bende çimlenirdim. Buna ra¤-men ben a¤z›ma, bilhassarak› koymad›m ve içki iç-medim."
Böyle söylemesine kar-fl›l›k yazar›n bir yerde, birnedenle içkiden hoflgörüile söz etti¤i de görülmektedir. "Birmüzik oca¤›" olan Üsküdar'da, birKarantinac› ‹smail Bey varm›fl. Davu-di sesiyle flark› söyler, besteler yapar-m›fl, içkiye de düflkünmüfl. Felek on-dan kitab›nda flöyle söz ediyor:
"Eserlerini ço¤u zaman kadehönünde kemale getirirdi. ‹çkinin varsae¤er bir hayr› o da sarhofl sanatkârlar›-m›z›n eser yaratmalarna, onlar› per-dahlamaya yard›m etmifl olmas›d›r.Güzellikler tanr›s› bunu, onun günah›-na denk tutup takas etse 'ne eksilirderyay› rahmetinden?' "
emflehrisi içkisever,tatl› dilli Talat Bey'in Bur-han Felek üzerinde derinetkisi olmufl: "Sohbetlerimizin eda-
s›nda e¤er bir renk varsa, küçük yaflta,onun sohbetlerine benim de dahi olu-flumun nimetidir."
Talat Bey, çok kolay fliir yazarm›fl.
Ancak bütün yazd›klar› birden, yokolup gitmifl:
"1917 senesi mahallemizde ç›kanbir yang›nda, bütün ömründe biriktir-di¤i para ile yapt›rd›¤› dört katl› evi-nin, bir rüzgârl› havada, güpegündüzyand›¤› s›rada, üst kattaki küçük oda-s›nda bulunan eserlerini kurtamakmümkün olmad›. Bu yang›n Talat Be-y'i manen ve maddeten y›kt›."
Konuflurken karfl›s›ndakileri a¤z›nabakt›ran, söylefli ustas› Mahmut Ba-ler de Felek'in ‹hsaniye'den komflusu-dur: "Hepimizin f›kra repertuvar›m›zvard›r. Bal Mahmut'unki en zenginidir.Bal Mahmut f›kra anlatmaz, f›kra oy-nar. (...) Mahmut e¤lendirirse, bera-ber e¤lendi¤i zaman e¤lendirir ve si-parifl üzerine de asla tuhafl›k edemez.Çünkü Mahmut tuhaf de¤il, hoflsohbetbir keyif, bir zevk ve nefle adam›d›r.Çalar, okur, söylerse e¤lenir. Siz deonun meclisinde bulunabilecek seviye
BD MAYIS 2012
Bir Üsküdar soka¤› ve ”dolmufl”
HH87
ve k›vamda iseniz e¤lenirsiniz." Ma-hallenin kalbi, Çiçekçi Kahvesi'dir.Orada bir araya gelenleri, o insanlar›nbirbirleriyle iliflkilerini, orada konuflu-lanlar› anlatan yazar, Türkiye'nin top-lumsal de¤iflimiyle ilgili görüflleriniaç›klarken de oradaki gözlemlerindenyararlanmaktad›r:
"Oras› adeta bir kulüptü. Geçmiflzaman ama, bütün bu zevat, memleke-tin münevver s›n›f›n› olufltururdu. Veo devirde, fakir zengin, âlim cahil,birbirleriyle münasebette bulunurlar,bir çat› alt›nda rahatça toplanabilirdi.
ize ac› bir fley söyleyeyim:Meflrutiyet gelip de memle-kette ‹ttihatç›l›k-‹tilafç›l›kcereyanlar› bafllay›nca bukahvelerin, bu sohbetlerin
tad› kaçt›. Daha önce birbirinin canci-¤er dostu olanlar, birbir-lerine küserek, hiç de¤il-se kahvedeki samimi soh-betlerini ihmal edecekhale geldiler. Ben, politi-kan›n buruk tad›n› dahao zamanda bu yüzdenanlam›fl, ac›s›n› tatm›-fl›md›r."
Kentin baflka yerle-rinde oldu¤u gibi Üskü-dar'daki semt bostanlar›da sebze, meyve yetiflti-rildi¤i kadar çevre insan-lar›n›n gidip gelme, otu-rup e¤lenme alanlar› ol-mufltur. Genifl ilgi görenbostanlardan biri RumiMehmet Pafla Camisi ilefiemsipafla Meydan› ara-
s›nda yer al›yormufl. Çevrenin han›m-lar› akflam üzeri buraya gidip birbirle-riyle görüflür, yer içer, bostan dolab›n-dan akan sular›n fl›r›lt›s›n› dinlermifl.Tunusba¤› yöresi, Hüseyin Pafla'n›nbostan›, Çavufldere bostanlar›, mahallearalar›nda baflka bostanlar da böyletoplanm yerleriymifl. Anadolu k›y›s›-n›n en ünlü bostanlar› Çengelköyü veIstavoz bostanlar›ym›fl. "Hayal BeldeÜsküdar" kitab›nda bu konuda ayr›nt›-lar yer al›yor:
"Bu keyif, akflam toplant›lar› körpeh›yardan bafllar, onun devam›nca sü-rer, h›yar bittikten sonra turflular ç›kar-d›. Derken fleftali, arkas›ndan inciryemiflleri olur, onlarla da devam eder-di. Bana sorarsan›z bu çok rahat birhava alma âdeti idi ki, bugün art›kemsaline pek az tesdüf edilebilir.fiemsipafla Bostanlar›'nda, haftada bir-
BD MAYIS 2012
SS
Üsküdar Salacak ‹skelesi
88
kaç defa havalar ›s›nd›¤› zamangidip safa sürüp, taze salatal›kyemek, hattâ inciri a¤ac›ndantoplay›p taze ve temiz olaraktatman›n ne büyük bir nimet ol-du¤unu, flimdi bundan mahrumolan bizim han›mlar›m›z acabatakdir edebilirler mi? Eski han›mlar›ngerçi yüzleri kapal› idi, ama gönülleriferah idi."
‹mparatorluk sona ermek üzerey-ken okul, ifl güç d›fl›nda d›fl›nda dö-nemin delikanl›lar›n›n nelerle u¤raflt›-¤›, nas›l vakit geçirdi¤i de kitapta an-lat›lmakta. Burhan Felek, günümüz-de "köfle yaz›s›" denilen gazete "f›kra"s› yaz›c›l›¤›n›n ünlü temsilcilerindendi.Bir halk gülmecesi türü olan f›kray›da en güzel anlatan kalem sahiplerin-dendi. Edebiyat tarihçisi Cevdet Kud-ret onun anlatt›¤› örne¤in Nasrettin
Hoca f›kralar›n› bir araya getirmeninulusal kitapl›¤›m›za önemi bir katk›sa¤layac¤›n› söylerdi. Çok genç yafl›n-da kazand›¤› f›kra anlatma yetene¤i,gülmeceden hofllanmas›, taklit becerisionda yetiflme döneminde ortaoyununailgi oluflturmufltur. Üsküdar'la ilgilian›lar›nda ortaoyunu sanatç›s› olaraksahneye ç›k›fl›n›n öyküleri de var:
Arkadafllar›yla bir ortaoyunu koluoluflturmufllar. Bir arkadafl›n›n baba-s›n›n yal›s›nda gösteri yapacaklarm›fl.O günkü gazeteden, Meflrutiyetin ilan
edildi¤ini ö¤renince oyu-nu bir yana b›rak›p coflkuiçinde solu¤u Küçüksu'da alm›fllar: "Küçüksu'ya alamanakay›klar›yla ve üstelikkay›¤›n ucunda hokka-baz düdü¤ünü öttürerekgirince, bütün o ipek fe-raceli fl›k güzeller, yafl-makl› saray mensubu ha-n›mlar, çil yavrusu gibikaç›flarak da¤›ld›lar. Biz,'Yaflas›n Hürriyet' diyeba¤›r›yorduk. Herkes bi-zim bu ba¤›rt›m›za hay-retle bak›yordu. Küçüksuboflalm›fl, fakat biz 'Hür-riyet'i ilan etmifltik." Abdülhamit'in upuzun
BD MAYIS 2012
Burhan Felek, günümüzde"köfle yaz›s›" denilen gazete"f›kra"s› yaz›c›l›¤›n›n ünlütemsilcilerindendi.
89
bask› y›llar›n›n ard›ndan siyasette, ba-s›nda, sahnede, e¤lence. dünyas›ndaçok hareketli bir özgürlük dönemibafllam›flt›r. O günlerde saraydaki "M›-z›ka-y› Hümayun"da görevli ortaoyu-nu sanatç›lar› Felek'le arkadafllar›n›bulmufl, ‹hsaniye mahallesindeki oku-la yard›m için düzenlenen gösteridehep birlikte sahneye ç›km›fllar. Yaza-r›m›z›n o gösterideki "acem taklidi"pek be¤enilmifl, Ünlü güldürü sanatç›-s› Naflit, "Ulan, kim bu? Bizim göbe-¤imiz çatlad›, bunun kadar forti topla-yamad›k..." demifl!
ahallede bir toplusünnet dü¤ününündede ortaoyununda Ka-vuklu Hamdi'yle Ta-vuk H›rs›z› ‹hsan'la
birlikte genç Burhan Felek, "Yaz›c›"oyununa ç›kacak, çok be¤enildi¤i için,"Bize gel, sana iki pay veririz," öneri-siyle karfl›laflacakt›r. Ancak yazar›ngelece¤inde bas›n mesle¤inin yan›s›ra sahne sanat› de¤il baflka bir alan
etkili olmufltur. Bir gün ÇiçekçiKahvesi'nde bir arka-dafl› Kufldili Çay›r›'n-da Pazar günleri ‹stan-bul'daki ‹ngilizlerintopla "çok heyecanl›bir oyun" oynad›kla-r›n› haber vermifl.Böylece gidip ilk kezfutbol maç› izlemifl."Bu oyun beni büyü-ledi. Bunun hakk›ndakitaplar arad›m, bul-
dum. 1907 tarihinde Üsküdarl› on-onbefl arkadafl birlikte 'Anadolu ‹dmanYurdu' ad›ndaki kulübü kurduk," diyeanlat›yor.
Yoksul bir kulübün geliflmesi,federe olmas› kitapta anlat›lan hoflserüvenler aras›nda. Ünlü gazeteciilerki y›llarda "Türkiye ‹dman Cemi-yeti"nin kurulufluna önayak olacak,"Balkan Oyunlar›"n› kuracak, "Türki-ye Olimpiyat Komitesi" baflkanl›¤›n-da, "Beden Terbiyesi Dan›flma Kuru-lu" üyeli¤inde bulunacakt›r. Yazar,eski bir ‹stanbul semtini, eski zamanadamlar›n›, o dönemin yaflam›n› dilegetiren kitab›n›, "‹flte böyle aziz okur-larm... Üsküdar baflka bir âlemdi. Bizo âlemden bir gezegen gibi geldikgeçtik..." diye noktalamaktad›r. •
BD MAYIS 2012
MM
Üsküdar meydan› (1920)
"Bazen küçük fleylerden ne müthiflsonuçlar al›nd›¤›n› gördükçe, içimdenküçük fley diye bir kavram olmad›¤›n›düflünüyorum."
Bruce Barton90