butler ve queer etİgİ

8/3/2019 BUTLER VE QUEER ETİGİ

http://slidepdf.com/reader/full/butler-ve-queer-etigi 1/12

mumsalhgm mecazi sem~19orUr?

lirili§i ve deforme edili;;i,

rlik kriteri aracIllglyla ha-sadece bedenlerin kendi_

zisyonun ya da epistemik.I1belirdigi degildir, Aksi-t bir saha olu§turabilmek

deri bedenleri urettikleri-soruyoruz. Yasaklamanm

u, kisinin bedenin ta ken-kal olarak aynlabilir olan

.r deyisle bu, morfogenez-

he arasmdakt ayrrmi SUr-

yt Cakular & Donat Bayer

Jud ith B utle r veQ u e e rEtigi

H O L YA DURUDOGAN

Butler "Homofobi Karsiti Bulusma" etkinliklerine katilmak icin Ma-201O'da Turklyeye geldi ve "Queer Yoldashgi ve Savas Karsrti Siyaset"

U"'~~U\." ir konusma yapn, Bu yazirun amaci da Butler'm bu konusmasmdakavrarrnm anlatmak amaciyla deglndtgt konulardan bazilarim acikla-

cahsmak olacak.Butler Kaos GL'ye tesekkur ettikten sonra konusmasma soyle basladr:

burada cinsel terclhleri ve toplumsal cinsiyetleri acismdan azmlik-

olanlarm haklari icin mucadele verenlerin cesaretini kutlamak ve hakla-

mahrum edilmis tum azmhklar ozgur olmadrkca, haklanndan mah-

edilmis hicbtr azmhgin ozgur olmayacagrm hatrrlarnak icm toplanrrus

" Butler'm bu sozlerine bakarak esas derdinm cinsel tercihleriI..I~U"U."~' lnsiyetleri acismdan azmhkta olanlarm haklari oldugu zan-

H""".Ll'~U.lH. Ve hatta bununla paralel olarak Butler'm queer diye nitelendir-halin sadece cinsel tercihler ve toplurnsal cinsiyetleri acismdan azm-

olanlari kapsadigr zannedilebilir. Fakat bu yanhs bir kam olur, But-

ayrn konusmasmda soyle der: "Baskalari ozgur' degilse hie; kimse ozgurvuua..f.,. zira ozgurluk, hayatm toplumsal ve siyasal bakundan belirli bir se-

orgutlenmestnin bir sonueu olarak Icra edtlir, Aneak baskalarma bag-oldugumuz takdirde ozgl1rliigil iera etme sansnmz olur, Bu da queer'ii: bir

~ ~oldugu fikrmin otesine gecmek anlamma gelir, Be1irli siyasi hedefleri

dinamik ve farkhlasrrns bir harekettir queer. Bu hareket, ulusotesi aci-dan bakrldiginda, homofobi, kadm dusmanhgi ve irkcihkla da savasmaya

Cogito, sayi: 65-66, 2011



88 Htdya Durudogan

cahsmis, ayrimcrhk ve her turden nefrete karsi verilen mucadelelerin

tefiki olmustur,"

Anlasrldigi kadanyla, Butler'm gozunde queer, kimligi ifade eden birrim degil, bir baglannh olma durumudur. Queer'in terim olarak onerni,

lumsal cinsiyetleri ve ctnselliklerl ne olursa oIsun herkesi homofobi He

galan ugruna bir araya getirebilmesi. Oueer'ui en gliC;llimanasr her tiirlti

sanin bu amac icin bir araya gelmesi ve kimltklesttrrneyen bir Ittifaki betim-lemesi. Konusmasmm bashk ve ic;:erigine donersek, queer teriminin Butler'rndeyimiyle "gezinen bir terim" oldugu SQZU uzerinden devam etmek lazrm.Bircok baglarnda Ise yarayan blr terim queer: Queer mantrgr normlarm su-

rekli olarak saptmlmasi fikrini iceriyor, Yukarida da beltrttigimlz gibi,

bir ktmlik degildir, Bir anlamda klmligin Imkansizhgidrr, HertUrlU kimliginyoldan cikarrhp saptrrilmast, ezberl bozacak sekilde "tuhaflasnrrlmasr''dm

Bu yolla kirnltgin -her tur norrnatif kimhgin- kurucu oldugu kadar baskici

ve dislayrci gucunu de etklsiz hale getirmektir. Siddetin yeniden uretilrnesi-

ne karst cikmak ve degtsirn icin "tuhaf", ezber bozan, normun dismda oldu-gu ic;:in "anlasilamayan'" saptirmalara basvurrnakur, Ideolojilerin dayatn.

gl sabit ffkirler cesitli ktmllklerin farkh bicimlerde drslanrnalarma, otektles-

tirilmelerine ve hatta "yasi tutulmaya degmez" seylere indirgenmelerine se-

bep oluyor. Queer'in homofobi karsm tavrrdan crkarak cok gents bir anlamkazanmasi tam da bu dislanan kimliklerin keslstigi noktada cereyan ediyor .. Konusmasmda da degindlgt gtbi, Butler'a gore siyaseti insanlarm ortak

kirilganhklarr, yaralanabilirliklert ve yas uzerlne temellendirmeliyiz. Kirtl-

gan Hayat'ta soyle diyor Butler: "Siyasi yasamm belli bir boyutunu dikkate

almayi oneriyorum. Sozunu ettigim boyut siddete acik olmarrnz ve siddette-ki payirmzla, kayiplar karsismdaki yaralanablltrliglmiz ve ardmdan gelen

yas tutma goreviyle ve cernaat olusturrnamn temelini bu sartlarda bulmak-

la ilgilidir ... Oyleyse insan meselesiyie baslayip, insan meselesi He bitirme-

yi onermem (sanki baska bir seyle baslayabilir ve bitirebilirmtslz gibH) sizi

muhtemelen sasrrtmayacaknr; Buradan baslamamizm sebebi evrenseI ola-talc paylasilan bir insanlik durumunun olmasi de gil - elbette henliz boyle

bir §ey yok. .. [Arna] tarlhlerimiz ve bulundugumuz yerler arasmdakl farkla-ra ragmen, birisini yitirrnenin ne dernek olduguna dair bir ffkri olanlarimi-

21 kapsayacak bir 'btz'den bahsetmek samnm mumkun ... Birbirtmiz tarafrn-

1 Butler'rn "intelligib le iden tity" [anlasrlabi lir kimhk] terlrn lnin tersi anlarmnda,




Judith Butter ve Queer Etigi 89

·90zultiruz. Ve eger cozulmuyorsak bir sey eksik demeknr,'? Bu sozlertn-. anla§lldlgl uzere kiml hayatlari digerlerinden daha 90k yasi tutula-

. olarak belirleyen ve dayatan kosullarm elestirilebilmesi ve bu duruma

91kllabilmesi tcm baskalarmm acilart ile ozdesleyim kurmarmz ve bu-k aidiyetlerindekilerin yasmi tutabilme noktasma gelmemiz lazirn.

"msan"; yeniden dusunmemizt gerektiriyor,1!Ii,.··.·.Jr..UUH.>'" .... "insan" meselesi Butler'm ozellikle etik ve siyaset konusunda-

temelinde yatan bir kaygiyla ilgili. Butler'i "insanm do-

uzerine kafa yormus derin bir dusunur olarak goruyorum ve etik ve si-"".'rct"'~L hakkmdaki dusimcelerinin, kolektif olarak yasanabilir bir dunyamn

UBJ .. '- ...." hale geldtgi bir dunyaya duyulan (utopik olmayan) bir ozlem ola-

okunmasi gerektiginl dusunuyorum. ilk 91g1r acici eseri olan Cinsiyet

m 3 ikinci baskisma yazdigi onsozde sunlan s5yler:

$u tiirden sorulari dert edinmeye devam ediyorum: Anlasrlabiltr bir haya-

ti neler kuracak ve neler kurmayacaktrr ve norrnatif toplumsal cinsiyet ve

cinselltge dair varsayirnlar, "Insan" ve "yasanabihr" diye nitelenebilecek

seyi onceden nasil belir leyecektir? Bir baska deyisle, normatif toplumsal

cmsiyete ilisldn varsayimlar, insam tammlayabllecegimiz alam nasil SI-

mrlar? Bu smrrlarna gucunuhangi yolla fark ederiz ve bu gucu donustur-

memlzt saglayacak yollar nelerdtr?' (vurgu benim)

ki bu almti, Butler'm "insan" meselesine en basmdan bert kafa

olduguna clair blr kanrt olarak yorumlanabilir, Evvela, yakm za-

'....._._.. icinde etik ve siyaset hakkmda yazdigi metinlerl, sonra da ilk baslarda

.,j'<"L"'«~ oldugu metinleri okursak, Butler'm insancil ve kolektif olarak yasa-•._._•••• bir dtmyaya duydugu ve ttlrn eserlerine ickin olan derdi daha iyi al-

~,." .ecegimizi zannediyorum. Boyle bir okuma toplumsal cinsiyet, be-

performatlflik ve queer hakkindaki cahsrnalarmm ilerici siyaset acism-

da kimi icerirnleri oldugunu gosterebilir - ki hazen bima guC;liibir sttp-'~".H-"<'" bakihyor, Gelgelelim, Butl~r'm derdinin (sanki mumkunmus gibi)

Butler, Judith, Kinlgan Hayat: YaSIIl ve !?iddetill Giicii, Cev.: Basak Ertur, Metis, 2005, s. 35-36 ve 39. [Precarious life; The powers of IIWUl"llillg and violence, Londra: Verso, 2004.]Butler, Judith, Gender trouble: Feminism and the subverston of identity, 2. baski, New York:Routledge, 1999. [Turkcest: Cinsiyet Belasi: Femillizm ve Killlligill Allfist Edilmesi, <;ev.:

Basak Ertur, Metis, 2010 (2. bnskijlButler, 1999, age., s. xxil.

Cogito, sayi: 65·66, 2011



90 Htilya Dtlrudogall

"insan'm ne oldugunu tarumlarnak ya da insanm "olusturulmasi" tctnrecete sunmak oldugunu zannetrnek yanhs olur. Sahsen Butler'm daha

de, bizleri varolusumuzun ve hayatlarirmzm, btrblrine bagrrnh bedenli

hklar olarak temel bir toplumsalhk icinde surdurdugurnuz asli ""'~"~""'"J'l~!fi1

dusunmeye davet ettigtni dusunuyorum, Sayle der Butler:

Bence, yasanabllir bir dunyayi neyin olusturacagi meselesf... sadece ken ..

di kendirne "Hayatrmi katlarulir kilan sey nedir?" diye sordugumda de~il,

ayrn zamanda, bir Iktldar konumundan, dagmci adalet acismdan hareket_

le, kendi kendimize, "Baskalarmm hayanm katlanihr kilan ya da krlrnas,

gereken §ey nedir?" diye sordugumuzda ... bir etik meselesine donii§iir. Ve.

recegirniz cevabm bir yerinde, hem hayatm ne oldugu ve ne olmasi gerek-

tigme hem de insanr, kendine ozgil insan hayatim neyin olusturduguna ve

neyin olusturrnadrgma dair belli bir goruse baglr oldugumuzu fark ederlz.

Kendine 5zgu insan hayatmm degerli -yahut hayatlann en degerlisi- 01-

dugu ya da deger mese1esini dusunrnenin tek yolu oldugu varsayihrsa, her

daim msanmerkezcilik tehlikesine dusulebtlir, Fakat bu egiltme karsi dur-

mak i<;:in,hayat meselesini oldugu kadar insan meselesini de tartismak ve

bu Ikislnin toptan i<;:ye gecmesine Izln verrnemek gerekir. '

Dolayisiyla (insanm anlamma dair cerceveyi smirlayan §ey olarak anlasila-bilirlik tarnsmasinda acikca ortaya koyacagrm gibi) insana dair "siradan"

anlayisi, Butler'm insan anlayrsmdan -(belki) olusacak olan bir sey- ayirrna-miz gerektigmi dusunuyorum. ileride gorecegimlz gfbi, Butler'in insanm in-

san anlayisrrn hedef alan elestirel yaklasirm anlasilabilirllk norrnlari cerce-

vesinde tarumlanir, Butler'm insan meselesini yeniden dii~iinmemiz gerekti-gi kamsmda olmasinm ana sebeplerlnden biri budur, Bu nedenle, (paradok-

sal bir sekilde) insana dair mevcut norrnlar yuzunden ne yazik ki insanhk-

tan cikugirruz ic;in, bu meseleyi insanlasma cercevesinde etlk ve siyasal bir

arzu olarak dusunmemiz gerekir,

Butler, Ankara'da yaptrgi konusmasmda, queer, anlasilabtlirlik He iktidarIliskistne clair sunlari soylemisti:

Pek cok queer teorisinin merkezlne yerlesrnis olan dllde, toplumsal clnsi-

yetln performatif oldugu s6ylenir; demek ki bu belli bir canlandirrnadrr,

5 Butler, Judith. Undoing Gender, New York: Routledge, 2004, s, 17.

Coglto, sayi: 65-66, 2011



turulmaSl" i<;inbir

Butler'm daha ;z;iya~

agimh bedenlj var~

z asli' ili§kiselligini

eselest. .. sadece ken-

e sordugumda deg-il,

t acisindan hareket_

kilan ya da kIlmasl

elesine donii~iir. Ve-

ve ne olrnasi gerek.

n olu~tul'duguna ve

gumuzu fark ederiz,

rm en degerltst-. 0 1 -

9u varsayihrsa, her

u ~gilime karst dur-

ini 'de tartismak ve

kir.5

y olarak anlasila.

a dair "srradan"

bir §ey- ayrrrna-er'in insanm in-

normlan cerce-nmemiz gerekti-

denle, (paradok-

azik ki insanhk-

ik ve siyasaI bir

lirlik Heiktidar

toplumsal cinsi-

canlandlrmadlr.

Judith Butler ve Queer Etigi 91

Baglayicr normlarla kusanlmis bir dunyaya dogariz, ama bunlar blzi her

zaman duzene sokmaz ve daima bizden beklenenin suretinde gorunmeyiz:

toplumsal cinsiyet, bizden (genelde kan bir ikici cerceve icinde) ya bir top-

lurnsal cinsiyeti ya da digerlnt olmamizi talep eden baglayrci norrnlar so-

nucunda meydana gelir: fakat toplumsal cinsiyet her zaman iktidarla ya-

pilan karrnasik bir miizakere sonucunda yeniden uretilir: hatta, bana ka-

hrsa, normlann haktm norrnlarm beldenmedik sektllerde cozulmesi ya da

yentden kurulmasi rlsklne yol acip, toplumsal clnslyetlendlrilmis gercek-

ligtn yeni sekillerde yeniden kurulmasi olanagim yaratan bu yeniden tire-

timi olmadan, hicbir toplumsal cinsiyet olmaz ... Ve "anlasrlabtlirhk'' ted-

mine, "toplumsal uzam ve zamanda okunablltrlik" ve dolayisiyla, baska-

lariyla kurulan (marjtnallestirtlme, atilma ve dislanma olasihklarim da

Iceren) ve toplumsal norrnlarla belirlenip dolayrmlanan ortuk bir ili§ki an-

larmrn yilklUyorum. Bu till' normlar silrekli olarak yeniden olusturulur ve

bu yeniden olusturulma surecinde kim! zarnan krize girerler: iktidar ve ta-

rihin vektorlerldir bunlar, "Anlasrlabllirlik'e kisith erisimi olanlar vardir,

onun simgesel ikonografisinin timsali olanlar da vardir: dolayisryla, srra-

dan hayat tcindekl toplumsal cinsiyet normlarmm yeniden Uretimi, kiml

acrlardan, hangi hayatlarm daha yasanabilir ve hangi hayatlarm, hepten

yasanamaz degllse de, daha az yasanabtllr olacagmr belirleyen iktidar bi-

cirnleriyle yapilan bir muzakeredlr daima.

n.ll.la.'i~"<O'" 0 ki, insamn ne oldugu ve ne olmasi gerektigtne iliskin yapilan yo-birbiriyle catismasi, anlasilabiltrltgtn neyin insan olmak neyin de

U~'' H'. U~ olmak anlamma geldigml belirledigi bir cekisme a1am yarattigi

tarnsmaya "anlasrlabilirlik" kavrarmndan baslarnarmz gerekiyor,

Butler Undoing Gel1ddda soyle der: "Degisken anlasihrlik duzenleri ile.' UL~~'''L'' baslangici ve btlinebtlirligt arasmdaki iliskinin tartisilmasi gerek-

dusunuyorum., Anlasilabiltrlik Ile insan arasmdaki ili§ki acilen ele

. ~ULUU"' ' ' gereken bir iliskidir: lnsanla tam da bizatihi anlasilabilirligin SI-

karsilasrldigi noktalarda belirli bir teorik aciliyet tasir.'" Butler'm

mesgul eden sorular -yani, "insam insan yapan sey nedir?" ve "hangihayatlar hayattan sayihr?"> "lnsanm ne olduguna ve neyin insan hayati sa-

yildigma dair genellestirilmls tasvirler sunan (ve daima insan De insan 01-

6 Age., s. 57-58.




92 Hiilya Durudogan

mayan arasmdaki karsithk icmde isleyen) soylemler olmasa ortaya ~'.''"'''l~-<

di. Kimi hayatlann, kimi kimliklerin, kimi insanlann hesaba ~,-o..'U'J<:I'Ul

-bunlarm "konusulamaz" olduklari, hakirn soylemde "gercek" olarakedilmedtklert- Idrak edildtg! zaman, baskin soylemlerce uretilen

bir acmaz oldugu da idrak edilir. Butler'm sozleriyle:

Toplumsal hayati duzenleyen kategoriler belirli bir tutarsizlik ya

topyekun konusularnazhk alanlan uretlr, Elestiri pratigi Iste tam bu du-

rumdan hareketle, yani epistemolojik agirmzm dokusunda bir yank acil,

masi, burada her tildii soylernin yetersiz oldugu ya da hakirn soylemlen,

miztn bir acrnaza sebep oldugunun farkma varrlmasi sonucunda ortaya

cikar, Sahiden de, kuvvetli normattf gorU§iin elestirel teorlyle kavga ic;:ine

glrdtgt tartismanm kendisl, elestirlyi zorunlu ve acil hale getiren ° soylem-

sel acrnazm ta kendlslnl iiretebilir?

Bu "topyekun konusulamazhk alanlari" Butler'm gozunde sorun teskil eder;zira konusulamaz olan sey ayrn zamanda bir bakima "gercek degil" ve "in-

san" tarnmnun dismdadir, Soylemsel acmaz, hakim soylem drsarrda birak-tlgl seyi izah edemedigtnde gerceklesir, "Anlasrlabllirltk'Tn hakim soyleminisleyis tarzmi aciga cikarmasmm tek kosulu, bu soylerne "insaniltk" blr;titli

cerceveslnde elestirel bir g6zle bakmaktir, Bir baska deyisle, anlasrlabilir-lik "insanilik"in kosullarma dair bir seydir, Butler'a donersek: "Insamn or-

taya cikrnasmr, insarnn tanmmasirn, bir oznenin insan askmm oznesi ha-line gelmesini saglayan anlasrlabfltrlik kosullarmm neler oldugunu sordu-

gumuzda, insamn oniar olmadan hicbir suretle dustmemeyecegi normlar-dan, varsayimsal hale gelmis pratiklerden olusan anlasilabilirllk kosullari-ill sorguluyoruzdur.'" Insan, "gercekdisi", daha-az-insan-olan, "insam goru-nusteki gercekliginde muhafaza eden" smir olarak insandisi karsit alinarak

olusturuldugu i9in, insamn baslangicmm anlasilabtlirlik kosullarr, her ki~i-

nin ontolojik statusunu insan olarak belirler. Anlasilamaz olmak -yani "birkimsenin kulturun ve dilin yasalarmca irnkansrz bulunmasi't? dolayisiyla

tarunrruyor olmak (zira ki§i, tamnma norrnlarmm "drsmda'tdirj- tuhaf birdrslamadir, Insanm alanmdan dislanma.

7 Butler, Judith, "What Is critique? An essay on Foucault's virtue", The Juditli Butler reader,Ed.

Sara Salih. Malden, MA; Blackwell, 2003, s. 302-22 icinde, s. 308.B Butler, 2004, age., s. 218.9 Age.

Coglto, sayi: 65-66, 2011



lrnasa ortaya ~lkmaz_

n hesaba katIlmadl g 1"gercek" olarak kabulce uretilen soy]emse]

bir tutarsrzlik ya da

pratig! iste tam bu du-

-"lcusunda bir yank asal-

L da haktrn soylernle-],

masi sonucunda ortaya

re! teoriyle kavga i~ine

hale getiren 0 soylem,

de sorun teskil eder;gercek degtl" ve "in-

ylem disarrda birak-

" in hakirn saylemin

e "Insanilfk" al~iitiieyisle, anla§I1abilir-

mersek: "Insarnn or-

askmm oznes] ha-er oldugunu sordu-

meyecegi norrnlar-

labilirlik kosullari-olan, "Insani goru-

disr karsit almarak

Iw§ul1an, her ki§i-

z olrnak -yani "birmasi't? dolayrsiyla

nda" dirj- tuhaf bir

udith Butler reader, Ed.

Judith Butler ve Queer Btlgi 93

konu§maSlllda soyle diyor:

Norrnlar iktidarm halleri degildlr sadece: ve yalnizca, Ikridarm daha ge-

ni~ ili~kilerini yansrtmazlar: iktidarrn islemesintn bir yoludurlar ve tkti-

dann i:; ;leyi§.ibu tilr norrnlarm isleme tarzi goz onunde bulundurulmadan

tammlanamayabilir. Ne de olsa iktidar kendini bir sekilde yeniden uret-

meden iktidarda kalamaz ... Iktidar gerek belir lt turden ozneler olustura-

rak gerekse de onlann yeniden uretilebilirlfk kosullarmi duzenleyerek i§-

ler ... Tam tanmmamn asIa butunuyle mumkun olmadigim pek tabn ki ka-

bul ediyor olsam da, tanmabllirltgi tahsis etmenin farkh yol1an oldugunu

da kabul ediyorum. Tamnmaya duyulan arzu asIa tam olarak tatrnin edile-

mez -evet, bu boyledir. Ama bir ozne olmak demek her seyden once tanm-

mayi duzenleyen -insam tamrnr kilan- bellrh normlara uymak demekttr,

biz! bu sektlde oznenin olusumu ile tabiyet arasmdaki Iliskiye getirir;

gore, terimin her iki anlarnmda tabiyet olmasa iktidar iktidar olmazdr,

deyisle, oznenin kurulmasma dair bir teorinin hayati onemi var-

zira Butler'm dedigi gibi, "iktidarm eylernesi icin, bir oznenin olmasi

Butler lktidartn Psisik Yasami adh kitabmda, iktidarm isleyis! He

.(i.<oznellin olusumu arasmdaki iliskiyi ele ahr; bu iliski kitabm ana teorik cer-olusturur, Giris kisrmnda, "ozne'yi "ktsi' ya da "birey" Ile degistiri-

sekilde kullanma meselesini irdeler. $6yle der orada:

Elesttrel bir kategori olarak oznenin soykGtilgil Ise, Qznenin kat! bir bicim-

de blreyle ozdeslestirtlmestndense, dilsel bir kategori, bir yer tutucu, olu-

§um halindeki bir yapi olaralc tanimlanmasi gerektigint gosterir, Birey-

ler oznenin alamna yerlesir (ozne ayru zarnanda bir "alan" olarak zuhur

eder) ve deyim yerindeyse, ancak dilde yerlestikleri ol<rildeanlasilabilirlt-

ge kavusurlar, Ozne bireyin anlasilabtltrlige ulasip onu yeniden uretmesl-

nin dtlsel vesilesi, kendi varolusu ve failltginln dilsel kosuludur, Hicbir bi-

rey once tabi olmadan ya da "oznelesrne" surecinden gecmeden ozne ha-

line gelmez,"!'

10Butler, Judith, The psychic life of power: Theories ill subiection, Stanford, CA: Stanford Uni-versi ty Press, 1997, s. 203. [Turkcesi : Ikttdann Psisik Ya~aml: Tdbiyet Oze.rine.Teoriler; Cev.:Fatrna Tiittincii, Ayrmu Yayinlari, 2005.]

11Butler 1997, age., s. 10-11.




94 Hiilya Durudogan

Iktidara tabi olma He oznelesme (assuietissementy arasindaki Iliski madal,

yonun iki yuzune benzer ve Foucault'yu izleyerek soylersek, bu iki ucun bi-

tisikltg], hem Iktidar tarafindan tabiyete sokulma surecine hem de Qzne

haline gelme surecine Isaret eden "tabiyet''te bulunur. Butler "oznenin ilk

basta iktidara teslim edildtgtni soyler.12Baska bir deyisle, ozne haline gel-

mek icin once tabi olrnak gerekir. Butler'a gore, ozne tabiyet icinde olustu,gu icin, dista gibl gorunen, ozne iizerine baskrlanan ve ozneyi iktidara tabikilan lktidar, oznenin kendi kimltgtni kuran psisik bir blcirne burunur, lk-tidar Heoznellik arasmdaki Illskiy! anlamanm ister istemez "Iktidar teori-

sini bir psise teorisiyle birlikte dnstmrneyl" gerektirdigini soyler.n Precari-

ous Life: The Powers of Mourning and Yiolence'" bashkh kitabmda, daha in-

sani bir dunya arzuluyorsak eger, asli yaralanablltrligimizl ve hayatm ki-

rrlganlrgmr dusunmemiz gerektlgtni belirtir. Insanm dogdugu anda basla,yan ortak bagimh varolusu ve toplumsalhgi heptmizi bir baskasirun "do-

kunusu' karsismda yaralanabillr kilar, Gelgelelim, bu asli yaralanabilirlik

tamnmaz olur ve ardmdan yalmzea bazilarma insan gozuyle bakihr, yal-

ruzca bazi oltimlerin yasi tutulur ve yalrnzca bazr hayatlar insan hayatin-

dan sayihr,

"Ortak" bir cismani yaralanabflirltgt vurgulamalcla, humanizrn ic;in yeni

bir temel one suruyor gibi gorunebthrtrn. Bu dogru olabilir, ama sahsen

bunu farkh bir acidan tasavvur etme egthmindeytm. Blr yaralanabiltrli-

gin etik btr karsilasma lclne dahil olrnasr icm algilamp tamnrnasi gerektr

ve bunun gerceklesecegine dair hicbtr garanti yoktur. Bir yaralanabilir lt-

gin tanmmama ve "tarunarnaz" olarak kurulmasi ihtimali her zaman 0 1 -

dugu kadar, bir yaralanabilirltk tanmdigtnda, bu tarumamn bizatihi yara-

lanabtllrligtn anlarmm ve yaprsmi degtstirme gucu de vardrr, Bu anlarn-

da, yaralanabiltrllk insanlasmarnn blr onkosuluysa eger ve insanlasma de-

gi!}ken tam rna norm Ian cercevesinde farkh farkh vuku buluyorsa gayer,

bu cia herhangi bir lnsan ozneslne atfedilecekse yaralanabilirligln ternelde

mevcut tarnrna norrnlarma dayandigi anlamma ge1ir. IS

12 Butler 1997, age; s. 2.13Butler 1997, age; s, 2.

14 Butler, Judith, Precarious life: Th e powers of mourning and violence, Londra: Verso, 2006.[Tiirkc;:esl:Kirtlgan Hayat: Yasm ve $iddetllZ Giicii, Cev.: Basak Erttir, Metis, 200S.J

15 BUller, 2006, age., s. 42-43.

Coglto, sayi: 65·66, 2011



indaki Iliski madal-rsek, bu iki ucun bi-recine hem de bzneButler "oznenin il k

i~le. ozne haline gel-abiyet icinde olustu;

ozneyi iktidara tabi

bicirne burunur, ik-

ernez "iktidar teori-

gini soyler. 13 Precari-

h kltabmda, daha in-imizi ve hayatm ki-

ogdugu and a basla-

btr baskasinm "do-aslt yaralanabilirlikgozuyle bakrhr, yal-atlar insan hayatm-

a, hiimanizm icin yeni

u olabilir; ama sahsenm. Brr yaralanabilirli-

mp tanmrnasi gerekir

ur, Bir yaralanabtltrlt-

htlmali her zaman 01-

nrmamn bizatihi yara-

de vardir, Bu anlarn-

eger ve insanlasma de-vuku buluyorsa sayer,

alanabiltrltgin temeldetr,15

ce, Londra: Verso, 2006.

Metis, 2005.]


Butler'a gore, iktidar ve tanmmayi goz onunde tutarak yaralana-

..,....)lUH5u" .. ~ ve birbirimize maruz kahsirmz iizerine kafa yormamlZ gerekir,tabiyete dair Foucaultcu anlayisi izleyerek, bzneden bahsetngtmtzde

modelinden bahsediyor oldugurnuzu sbyler. Hakim soyle-.mevcut tamma normlari, anlasilabilirlik normlanna tabi tutmak sure-

. ozneler uretir, Asli toplumsalhgimizda, hepimiz ilk basta icine dogdugu-.ve hicbir sekilde denetleyemedigimiz kulturel norrnlar ve iktidar alam

........... •••-- olu§turulur ve bu normlar ve alan tarafmdan belirleniriz. Butler yineIzinden giderek, "hakikat siyasetinin neyin haklkat sayihp sa-

,.......,"<.ragml onceden belirleyen, dunyayi belirli duzenli ve duzenlenebilirduzene sokan ve verill bilgi alam olarak kabul ettigtmiz iktidar Ills-

.:-, ... .. u.. ... .~ dair" oldugunu soylel'. l6 Bu bilgi alanmda, bir dizi kurala uymadigihicbir sey "bilgt" olarak var olamaz; sozgeltmi, beltrll blr donernin

bilimsel soylerninin bize diinyayi bu sekilde algrlama olcutlerini da-suretiyle "dunyayi dustinme'tmizi etkilemesi. Dunyayi bu sekllde al-

':•...l5... u... .. dayatmasmm (busbutun kacarnadigirrnz ya da (f disma" crkamadigi-olcutleri -Id bunlann kendimizi nasil tasavvur etmemiz gerektigi dahil

uzere, en genel anlarmyla bize seylerin sahiden/gercekten nasil oldu-gosterdigini kabul ederiz- anlasilabtlirlik normlarmm ta kendtsine te-

..• ,,~~.~.eder, Belirli bir algmm dunyayi sahiden temsil ettigini "kabul ederek"·••.,u"...... insan olmayandan, normal olaru patolojik olandan, erkegi kadmdan,:'bete:ro.se~cs[leliescinselden, insan hayatrrn "0 kadar" insani olmayan hayat-

tutulabilir hayatlan yasi tutulmaz hayatlardan ve sairden ayrrmz.ozneyi, kabul edilen bilgi-Iktldar normlannm bir sekilde "icsellestl-

-. :l .UU!\"~ " sonucunda sekillenen ve kendisini bu yolla sekillendiren bir anlasi-

modeli olarak ele alacak olursak, bu sistem icinde "ben" diyen kisi-.. bunu soylerken bu "ben'e uymayan her turlti "sen"i disladig; sonucuna

- "sen", anlasilarnaz, konusulamaz olana, yasi tutulmaya "degmez" vematemi tutulmayana, hayatlari insan hayati olmayana, beden-

. "atrlmrs" [abject] olana'? ve nihayet, insan olmayana donu§Ur. Boyle bir

dunvada=kt dunyamiz buyuk olc;ude boyJedir- asli thskiselligtmtz ve baska-·•·.·..... ~LlJJla. bagrmh olusumuz bir "golge'ye, hurnanizm soylemi bir sakaya donu-

..•esitlikct demokrasi imkansiz hale gelir ve insanllesmis bir dUnya umudu-

Butler, 2003, agy., s. 314.

baska deytsle, hayatlan "hayatlar" dan sayilmayan ve maddlllklert "madden sayilmayan,i onemsenmeyen her ttirden bedcn. (Bkz. Butler, Judith, 1999, age.)




96 Hidya Durudogan

muz sonsuza dele "askiya alrmr", Butler'a gore, dunyarrnzm mevcut

dusunuldugunde, "Insanlasma'run etik ve slyasi aciliyeti kendini fena haldehlssettlrmektedir; "Insanhgumzm tam olarak nasil bir sekil aldigmi ve ala-cagirn onceden bilmeden, daha ferah ve nihayetinde daha az siddetli bir dun,ya ugruna insanm yok olmasmi ve yeniden eklemlenmesini kabul etrnek vebununla yasamayi ogrenmek zorundaYlZ."18 Bilgt-iktidar ststeminin rejimicercevesinde anlasilabflir alan anlaminda "Insan") yok etmek ve onu "ktmls,rin hayati hayattan sayihr?", "insan dedtgimiz kimdir?", "ktrnlerin/neyln ha-yatma keder duyulur?" gibi sorular sorarak aslt yaralanabilirliglmiz ve ortakbagimhhgrmiz cercevesinde eklemlemek zorundayiz, Siddet ve baska bir in-sana siddet uygulamanm mesru oldugu durumlarin olup olmadigi meselest,gerek bildigimiz gerekse de bilmediglmlz ve asla bllemeyecegimiz insanlara

karsi yukumluluk rneselesini dusunebflmemlzt saglayan ciddi btr felsefi me-seledir. Hale ettiklerini dusunsek bile -9UnJcli, diyelim, blze siddet uygularms-lardir ve intikam almak istemekte hakh oldugumuzu dusunuyoruzdur- in-sanlara siddet uygulamama yukumlulngumuz var rmdir? Butler buna soy-Ie cevap verir: "Insan son derece Incindikten sonra, aym sekilde karsihk ver-mernesi etik acidan mutlak olarak zorunludur, Siddetsizlik hareketi intikamdongusunu kirar, Pek cok Id§i karsihk vermeyi reddetmenin, insamn incm-mis oldugu bir durumda kendisiyle mazosist bir Iliski kurmaya denk du§tii-

giinii ya da boyle bir reddin siyasi bir £eJce yol acngnu dusunur, ama ben bu-

nun kararli ve ihtiyath bir durus, siddetin kendisine karst zorlu bir durus 0 1 -

dugunu dusunuyorum,"? Siddet pek cok farkh bicime burtmur ve kendisiniIlle de Intikam biclminde gostermez, Ister toplumsal cinsiyet, beden, etnisiteacismdan isterse de dini inane, siyasi tavrr vb. acismdan oisun, insamn "in-sandisi" derekesine Indirildigl her tiirden anlasilamazlik temelde siddete yol

acar zira anlasilamaz olanlar insanm alanmdan dislanrmslardrr, Bir baska

deyisle, onlarm "Insanhgi' unutulacak kadar "Ihlal edtlir", Anlasilarnaz (nor-mun dismda) olduklari Icin kirni bireylerin insan addedilmemesine sebepolan toplumsal pratigln bir parcasmi olusturan siddet bictmlertnin temelin-de bilgl-ikttdar sisterni yatar ve bu sistem ancak hakim "tabiyet altma alma"normlarma uyanlan ozne olarak tamr; bu baglamda, "tabiyet altma alma",yerlesik hale getirilrnis kirni pratlkler, soylemler, epistemeler ya da kurum-larla uyum icinde bir genellestirme ya da yansizlastirma pratigl olarak Isler,

18 Butler, 2004, age, s. 35.19 Butler, 2003, agy.




amrzm mevcut

yeti kendini fena halde

ir sektl aldigrm ve ala-aha az siddetlt bir dun-

nesint kabul etmek veidar sisteminin rejhnic etmek ve anu "ldmle.

"kiml . /1 erm neyin ha,mabilirligimiz ve ortak

~iddet ve baska btr in-lup olmadigi meselesi ,eyecegimiz insanlara

n ciddi bir felseft me-bize siddet uygu]aml§-

du§tintiyaruzdur-in_dir? Butler buna §oy-

m §~kiIde kar~ahk ver-zlik hareketi Intikam

menin, insanm incin-

kurmaya denk du§tii-ti§unur, ama ben bu-

si zorlu bir durus ol-

burunur ve kendisini1siyet, beden, etnisite

n olsun, insanm "in-k temelde stddete yolumslardrr, Bir baska", Anla§llamaz (nor-

edilmemesme sebep

i'rimlerinin temelin-tiibiyet altina alma"

a.biyet altma alma",

rieler ya da kurum-

pratlg! olarak Isler.


altma alma surecinin hicbir "disi" olmasa da, tabiyete sokulma-

insanhktan cikaran etkilerinin asgari duzeye mdtrfldtgt daha in-dunya tahayyiil edebiliriz; cunku boyle bir dunyada ortak yaralana-

ve bu insanhk durumundan dogan sorumlulugun farkma daha.DlJ.1U"'······-

Butler baskalarma karst kesinlikle asli bir sorumlulugumuz 0 1 -dusunur, Ben de, Butler'm gozundeki -baska bireylere karsi asli so-

(;:''''i··.·.:uU&~··-

anlammdaki- "bilmedigimiz insanlara karst alan yukurn-

nelerdir?" sorusunun msanlasma meselesinin gunderne getiri-"a ... V" __' _O felsefi perspektift one crkaran bir sorun oldugunu dusunuyorum,

meselesine gerl donecek olursak, Butler bu konuda sunlan soy-U"U ....A~ ki toplumsal cinsiyetin perforrnatifligt oznelerin tamnmaya uy-

hale geldigi farkh yollarla baglannhdir" (Ankara Konusmasi, "Queer Yol-

'::.i:.'''''':r.t,. ve Savas Karsiti Slyaset"), Tamnrnayi ne kadar arzularsak arzulaya-tamnmaya ne kadar Ihtiyacimiz olursa oisun, baskasiyla aym degtlizdlr,

.'.. __~ ayrnlrga indirgenemeyiz. Tamnma toplumsalligm onkosulu olsa da, ta-·11..... "~...... gerceklestigi farkh yollar uzermde hicbir denetimimiz yoktur, Brr

hitap etmekle karsimdakt ki§i tarafmdan tamnacagmu garanti altmaolmam. Tanmma gerceklesmedigi takdirde hicbir ben olmayacagi icin.

olmarn", Demek ki hepimizin bedensel bir bicirn icinde gorundugumuzu

katmamiz gerekir; ve baska "bedenler" den uzak durmayi ne kadar ar-

arzulayahm, toplumsalligm bu olgusundan tumuyle kacmayi bece-l· "TTI. "V·' Baskasi tarafmdan tamnmaya cahsan ben, baskasi bu talebi reddet-"&""~'~ bile bedensel bir bicim icinde gorunur, Butler bu minvalde soyle del':

Bana tekabul eden bu maruz kahs, deyim yerindeyse, tekill igtmt olusturur,

Olmasm demekle varligim ortadan kaldirarnarn, zira bizatihi kendl cisrna-

niligtmtn ve bu anlarnda, kendi hayatimm bir ozelltgtdtr. ... Baskasmin birt-

ctkligme maruz kalmrn, ama a da benim btricikligtrne maruz kahr. Bu du-

rum Iklrntztn aym oldugunu degil, biz! btrbtrtmizden farkhlastrran seyle,

yani tekilligtmlzle birbtrimfze bagh oldugurnuzu gosterlr sadece ... Beden-

sel varolus sonucunda ortaya cikan "bu" tektllestirlci maruz kalma oIgusu,

sonsuza dek tekrarlanabilecek bir olgu oldugu surece, "biz"e Itibarim lade

ettigi gibi, tekilligln kalbinde bir yapi ikame edilebilirligt de kurarak hepi-

mizi es it sekilde sekillendiren kolektif bir durum olusturur.i''

20 Butler, Judith, Giving all Accozmt of Oneself, New York: Fordham University Press, 2005,s.33-35.




98 Hiilya Durudogan

Dolayrsiyla (yine 0 ortak) asll saydarnsizhgimiz bir baskasmacercevesinde hitap etmeyi murnkun kildigmda bile, bir "sen"! de kabul edeIiyorsak, bedensel tekillikten olusan ortak durumumuz sayesindedir bu. Bu-

tunuyle bllemeyecegimiz baskasma karst bir sorumlulugumuz vardir ve bas-kasmm da bize karst sorumlu olrnasrm bekleriz; c;:unkilbirbirimizin yilzunebakiyoruzdur ve bu durum denetleyebllecegimiz ya da olrnasm deyip Varhgl-'m ortadan kaldrrabflecegimiz bir ;;ey degildir, Baskasim ben'e ya da koleknj.bir biz'e indirgemek suretiyle sen'in btttsikltgtnden kacamayiz,

Yaziyi brtirirken, yukarida belirttlgtrntz gibi queer kavrammm en gu c ; : ] u

manasmm kimliklestlrmeyen bir ltttfaka isaret ettlgt dusunulurse, bundan ','cikacak etik ve siyasi durusun Butler'm su sozleriyle guzel bir bicimde Hade ,',edildigi soylenebtlir:

Bir demokraside yasamaya bagh olmak demek, bernm, senm, asla secrne-

digirniz ktsilerle birlikte yasamayi, asla butunuyle tamyamadignmz kistle-

re alan yukumluluklerle kusaulmayi, bir beden olmamn ya da btr toplum-

sal cinsiyetin ne anlama geldigine dair varsayimlanrmzr bozanlara hak-

Ianni vermeyi kabul etmerniz demektir. Surdurdugumuz ki§isel rnucade-

leler ya da bazr seylerden hoslanmarnarmz siyasi bir konum icin mesru

bir temel tesktl etrnez. Demokrasinin olumlanacagi tek konum, yabanciya,

bana yabanci olana, henuz butunuyle bilmedigim ya da anlamadigrm ki-

stye karst yukumlu olmaya devam ettlgtrn konumdur; ve cmsel tercihleri

ile toplumsal cinsiyetleri acrsmdan azmhkta olanlari da iceren radikal bir

demokraside yasamamn ne an1ama geldigini dusundugumuzde, gorrne bi-

cimlertmlze rneydan okuyan, insan hayan alarum, insan cinselllgi alarum,

arzuyu ve aski sorgulamarmzi isteyenlere karst yukumluluklerlmizi yerl-

ne getirmek zorunda oldugumuzu teslim ederiz: ncticede, kendi huzursuz-

lugumuz ve endiserniz Icmde yasamayi kabul ederiz, cunku tipki kendimiz

gibl olmayan1arla, bizi kendimizin olmayan insani olasihklari yeni bastan

dusunrneye zorlayanlarla bir arada yasamak iste budur (Ankara Konus-

masi, "Queer Yoldashgi ve Savas Karsin Siyaset").

Ingilizceden qeviren: Erkai Unal


butler ve queer etİgİ

Documents