By Poonyaporn Siripanichpong

ดวงอาทตยเปนดาวฤกษอยในระบบสรยจกรวาล โดยดวงอาทตยเปนศนยกลางของระบบสรยะ และมดาวเคราะหตางๆ ดาวเคราะหนอย อกกาบาต ฝ นละออง และดวงหางเปนบรวาร ดวงจนทรและโลกของเรากเปนบรวารของดวงอาทตยดวย

1. เปนบรวารของดวงอาทตยเปนล าดบท 3 2. มสณฐานกลม 3. มเสนผานศนยกลางเฉลย 12,766 กโลเมตร

4. โลกไมอยนงแตมการเคลอนทใน 2 ลกษณะ - โลกหมนรอบตวเองใชเวลา 24 ชวโมง หรอ 1 วน จากทศ

ตะวนตกไปยงทศตะวนออก ท าใหเกดเวลากลางวนและกลางคน - โลกกหมนรอบดวงอาทตยดวย โดยโลกหมนรอบดวงอาทตยครบ

1 รอบ กนเวลาประมาณ 365 วน หรอ 1 ป

1. เปนบรวารของโลกทไมมแสงสวางในตวเอง 2. มเสนผานศนยกลางประมาณ 1/4 ของโลก 3. อยหางโลกประมาณ 30 เทาของเสนผานศนยกลางของโลก 4. เปนวตถธรรมชาตทอยใกลโลกทสด

5. มลกษณะรปรางเปนทรงกลม ผวขรขระ 6. โคจรรอบตวเองเทากบระยะเวลาทโคจรรอบโลกเปนวงร ใช

เวลาเกอบ 1 เดอน 7. มขนาดเลกกวาโลก 3 เทา

8. เรามองเหนแสงสวางบนดวงจนทรได เพราะดวงจนทรไดรบแสงสวางจากดวงอาทตยแลวสะทอนมายงโลกของเรา ท าใหเรามองเหนดวงจนทรมแสงสวางเปนสเหลองนวลๆ

9. ไมมอากาศ ไมมน า และไมมสงมชวตอาศยอย

10. พนผวของดวงจนทรเตมไปดวยฝ นและเศษหนชนเลกชนนอยทแตกออกจากแรงกระแทกของอกาบาต

11. สวนสวางของดวงจนทรทหนมาทางโลกไมเทากนทกวน ทงนเพราะดวงจนทรเคลอนรอบโลกรอบละประมาณ 1 เดอน ดงนนขนาดปรากฏของดวงจนทรบนฟาจงเปลยนแปลง

เชนเหนเปนเสยวเลก ๆ วนตอมาเหนโตขนและหลายวนตอมาเปน จนทรเพญ ชวงนเราเรยกวาดวงจนทรขางขนวนทเราเหนดวงจนทรเตมดวงจะ เปนวนทขน 15 ค า หรอ คนวนเพญ เมอเหนดวงจนทรเตมดวงแลว ภายหลง ขางขนจะเปนขางแรมขนาดปรากฏของดวงจนทรสวางลดลงจากรปวงกลม เปนรปครงวงกลมและเปนเสยวเลก ๆ จนมองไมเหนเรยกวา วนเดอนดบ เรา เรยกปรากฏการณ การเกดขางขนขางแรมวาเปน ดถของดวงจนทร

ดวงจนทรเคลอนรอบโลกจากตะวนตกไปตะวนออก โดยเคลอนไปทางเดยวกนกบการหมนรอบตวของโลก ดวงจนทรเคลอนรอบโลก 1 รอบในเวลา 27.3 วนนนคอในเวลา 27.3 วน ดวงจนทรเคลอนรอบโลกไดเปนมม 360 องศา นนคอในเวลา 1วนดวงจนทรจะขนชาวนละประมาณ 52 นาท

เปนดาวฤกษ สเหลอง มอายเกอบ 5,000 ลานป อยหาจากโลกของ เราประมาณ 150 ลานกโลเมตร แสงจากดวงอาทตยใชเวลาเดนทางมายงโลกเพยง 8.3 นาท หรอ 499 วนาทเทานน พลงงานจ านวนมหาศาล ในดวงอาทตยไดมา จากการ เปลยนกาซไฮโดรเจนเปน ฮเลยมทอณหภมประมาณ 15 ลานเคลวน หรอประมาณ 27 ลานองศาฟาเรนไฮต

กาลเลโอเปนคนแรก ทพสจนใหเหนวา ดวงอาทตยหมนรอบตวเอง และจากการศกษาของนกดาราศาสตรท าใหทราบวา การหมนรอบตวเองของดวงอาทตย ในบรเวณเสนศนยสตรจะมความเรวกวาทบรเวณขว เหนอและขวใต

นกดาราศาสตร บางคนจงมความเหนวารปรางของดวงอาทตย มลกษณะเปนทรงรรปไข ทงนเพราะ เกดแรงหนศนยกลาง ทมาจากการหมน ซงท าใหดาวเคราะหบรวารเปนรปทรงรดวย

ลกษณะพนผวของ ดวงอาทตยนน จะเหนภาพปรากฏทเรยกวา จดด าบนดวงอาทตย (Sunspots) เปนบรเวณสคล าบนตวดวงหรอบนชนโฟโตสเฟยร โดยมสวนกลางด าคล ากวาเรยกวา เงามด (Umbra) สวนรอบๆมสจางกวาเรยกวา เงาสลว (Penumbra)

ดวงอาทตยมการหมนรอบตวเองเปนรอบ ๆ เชนเดยวกบท โลกหมนรอบตวเองวนละรอบ เมอเราตามสงเกตการเคลอนทของกลมจด หรอจดบนดวงอาทตยไปเรอย ๆ เปนเวลาหลายวน กจะไดพบวา ดวงอาทตยหมนรอบตวเองครบรอบในเวลาประมาณหนงเดอน

การหมนรอบตวเองนมทศทางตามการหมน รอบตวเองของดาวเคราะหตาง ๆ และตามทศทางซงดาวเคราะหตาง ๆ นนโคจรไปรอบดวงอาทตย สงทนาสนใจกคอ พน ผวดวงอาทตยทละตจดตาง ๆ หมนครบรอบในเวลาไมเทากน แถบศนยสตร หมนดวยความเรวสงกวาแถบละตจดสงขนไป

1. กลางวนกลางคน 2. ขางขนขางแรม

3. น าขนน าลง 4. สรยปราคาและจนทรปราคา

โลกหมนรอบตวเองจากทศตะวนตกไปยงทศตะวนออก ท าใหเกดกลางวนและกลางคน ดานทหนรบแสงอาทตยเปนกลางวน ดานตรงขามทไมไดรบแสงอาทตยเปนกลางคน

เสนลองจจด (Longitude) หรอเสนแวง คอเสนสมมตบนพนโลกตามแนวทศเหนอ-ใต เราแบงพกดลองจจดออกเปน 360 เสน หางกนเสนละ 1 องศา โดยลองจจดเสนแรกหรอไพรมเมอรเดยน (Prime Meridian) อยทลองตจด 0° ลากผานต าบล “กรนช” (Greenwich) ในกรงลอนดอน ประเทศองกฤษ

จากไพรมเมอรเดยนนบไปทางทศตะวนออก และทศตะวนตกขางละ 180° ไดแก ลองจจด 1° - 180° ตะวนออก และลองจจด 1° - 180° ตะวนตก รวมทงสน 360° เมอน า 360° หารดวย 24 ชวโมง จะค านวณไดวา ลองจจดหางกน 15° เวลาตางกน 1 ชวโมง ดงนนเวลามาตรฐานของประเทศไทยซงถอเอาเวลาทลองจจด 105° ตะวนออก (จงหวดอบลราชธาน) จงเรวกวา “เวลาสากล” (Universal Time เขยนยอวา UT) ซงเปนเวลาทกรนช 7 ชวโมง (105°/15° = 7) เวลามาตรฐานประเทศไทยจงมคา UT+7

1. กลางวนกลางคน 2. ขางขนขางแรม

3. น าขนน าลง 4. สรยปราคาและจนทรปราคา

เกดขนเนองจากดวงจนทรมรปรางเปนทรงกลม ไมมแสงในตวเอง ดานสวางไดรบแสงจากดวงอาทตย แตดานตรงขามกบดวงอาทตยถกบงดวยเงาของตวเอง ดวงจนทรโคจรรอบโลก ท าใหมมระหวางดวงอาทตย-ดวงจนทร-โลก เปลยน เปลยนแปลงไปวนละ 12 องศา เมอมองดดวงจนทรจากโลก เราจงมองเหนเสยวของดวงจนทรมขนาดเปลยนไปเปนวงรอบดงภาพใชประมาณ 30 วน

2. ขางขนขางแรม

2. ขางขนขางแรม

คนไทยแบงเดอนทางจนทรคต (Lunar month) ออกเปน 30 วน คอ วนขน 1 ค า - วนขน 15 ค า และ วนแรม 1 ค า - วนแรม 15 ค า โดยถอใหวนขน 15 ค า (ดวงจนทรสวางเตมดวง), วนแรม 15 ค า (ดวงจนทรมดทงดวง), วนแรม 8 ค า และวนขน 8 ค า (ดวงจนทรสวางครงดวง) เปนวนพระ

2. ขางขนขางแรม

2. ขางขนขางแรม

วนแรม 15 ค า (New Moon): เมอดวงจนทรอยระหวางโลกกบดวงอาทตย ดวงจนทรหนดานเงามดเขาหาโลก ต าแหนงปรากฏของดวงจนทรอยใกลกบดวงอาทตย แสงสวางของดวงอาทตย ท าใหเราไมสามารถมองเหนดวงจนทรไดเลย

2. ขางขนขางแรม

2. ขางขนขางแรม

วนขน 8 ค า (First Quarter): เมอดวงจนทรเคลอนมาอยในต าแหนงมมฉากระหวางโลกกบดวงอาทตย ท าใหเรามองเหนดานสวางและดานมดของดวงจนทรมขนาดเทากน

2. ขางขนขางแรม

2. ขางขนขางแรม

วนขน 15 ค า หรอ วนเพญ (Full Moon): ดวงจนทรโคจรมาอยดานตรงขามกบดวงอาทตย ดวงจนทรหนดานทไดรบแสงอาทตยเขาหาโลก ท าใหเรามองเหนดวงจนทรเตมดวง

2. ขางขนขางแรม

2. ขางขนขางแรม

วนแรม 8 ค า (Third Quarter): ดวงจนทรโคจรมาอยในต าแหนงมมฉากระหวางโลกกบดวงอาทตย ท าใหเรามองเหนดานสวางและดานมดของดวงจนทรมขนาดเทากน

2. ขางขนขางแรม

วธสงเกตขางขนขางแรม

วนขน 15 ค า (Full Moon): ดวงจนทรอยทางดานตรงขามกบดวงอาทตย เราจะมองเหนดวงจนทรเตมดวง ขนทขอบฟาดานทศตะวนออกเวลาประมาณ 6 โมงเยน

วธสงเกตขางขนขางแรม

ขางแรม (Waning Moon): เนองจากดวงจนทรโคจรรอบโลก 1 รอบใชเวลา 29.5 วน ท าใหเรามองเหนดวงจนทรขนชาวนละ 50 นาท หรอประมาณ 12 องศา เราจงมองเหนดวงจนทรตอนเยนกอนดวงอาทตยตก และเหนหวกระตาย เสยวของดวงจนทรบางขนจนกระทงมดหมดทงดวงในวนแรม 15 ค า

วธสงเกตขางขนขางแรม

วนแรม 15 ค า (New Moon): ดวงจนทรอยระหวางดวงอาทตยกบโลก เราจงมองเหนแตเงามดของดวงจนทร ดวงจนทรจะขนและตกพรอมๆ กบดวงอาทตย

ขางขน (Waxing Moon): เราจะมองเหนดวงจนทรตอนรงเชากอนดวงอาทตยขน และไมเหนหวกระตาย เสยวของดวงจนทรจะหนาขนจนกระทงสวางเตมดวงในวนขน 15 ค า

1. กลางวนกลางคน 2. ขางขนขางแรม

3. น าขนน าลง 4. สรยปราคาและจนทรปราคา

น าขนน าลงคอปรากฏการณทระดบน าทะเล สงขน และลดลงเปนชวงๆในแตละวน โดยเกดจากแรงดงดดระหวางมวลของดวงจนทรและโลก น าขนจะเกดบนผวโลกบรเวณทมต าแหนงใกลดวงจนทรและตรงกนขามกบ ต าแหนงของดวงจนทร สวนน าลงเกดในพนทบนโลกทมพนทตงฉากกบต าแหนงของดวงจนทร เมอโลกหมนรอบตวเองพนทบนโลกทมต าแหนง ใกล ตรงกนขาม หรอตงฉากกบดวงจนทรจะมการเปลยนต าแหนงไป จงท าใหพนทหนงๆเกดน าขน น าลงวนละ 2 ครง

3. น าขนน าลง

โดยปกตน าทะเลขนวนละ 2 ครงและลงวนละ 2 ครง โดยมชวงเวลาระหวางการขน – การลงประมาณ 6 ชวโมง 12 นาท ท าใหน าขนครงแรกถงครงถดไปหางกนประมาณ 12 ชวโมง 25 นาท และวนถดไปน าจะขนชาวนละประมาณ 50 นาท เพราะดวงจนทรเคลอนไปอยทางตะวนออกของจดเดมเกอบ 13 องศา

3. น าขนน าลง

น าในสวนตางๆของโลกถกท าใหเคลอนทโดย แรงโนมถวง (Gravity) ทเกดขนจากดวงจนทร แรงโนมถวงจากทงโลกและ ดวงจนทรกระท าซงกนและกน ท าใหดวงจนทร (คลายกบ) โคจรรอบโลก หรอถาจะกลาวใหถกตองกคอ ท าใหโลกและดวงจนทรโคจรรอบศนยกลางมวลรวมกน

3. น าขนน าลง

แตแรงโนมถวงเปนแรงทมขนาดแปรผกผนกบคาก าลงสองของระยะหาง ระหวางวตถ ดงนน แรงโนมถวงทกระท าระหวางโลกและดวงจนทรจงมคา ไมเทากนในแตละต าแหนงบนพนผวของโลกและดวงจนทร เรยกวาเปนแรงไทดล (Tidal force)

3. น าขนน าลง

เหตใดน าจงขนสองดาน แรงโนมถวงของดวงจนทรกระท า ณ ต าบลตางๆ ของโลกแตกตางกน โดยสามารถวาดลกศรแสดงขนาดและทศทางของแรงดงดด ซงเกดจากอทธพลความโนมถวงของดวงจนทร ไดดงภาพ

3. น าขนน าลง

เมอพจารณาแรงไทดล ณ จดใดๆ ของโลก แรงไทดลภายในโลกมขนาดเทากบ ความแตกตางระหวางแรงดงดดจากดวงจนทรทกระท าตอจดนนๆ กบแรงดงดดจากดวงจนทรทกระท าตอศนยกลางของโลก ซงสามารถเขยนลกศรแสดงขนาดและทศทางของแรงในภาพ

3. น าขนน าลง

เนองจากเปลอกโลกเปนของแขง จงไมสามารถยดหยนตวไปตามแรงไทดลซงเกดจากแรงโนมถวงของดวงจนทรได แตทวาพนผวสวนใหญของโลกปกคลมดวยน าในมหาสมทร จงปรบตวเปนรปทรงร ตามแรงไทดลทเกดขนดงรป ท าใหเกดปรากฏการณ "น าขนน าลง" (Tides)

3. น าขนน าลง

ระดบน าทะเลจะขนสงสดบนดานทหนเขาหาดวงจนทรและดานตรงขามดวงจนทร(ต าแหนง H และ H’) และระดบน าทะเลจะลงต าสดบนดานทตงฉากกบดวงจนทร(ต าแหนง L และ L’)โลกหมนรอบตวเอง 1 รอบ ท าให ณ ต าแหนงหนงๆ บนพนผวโลก จงเคลอนผานบรเวณทเกดน าขนและน าลงทงสองดาน ท าใหเกดน าขนน าลง วนละ 2 ครง

3. น าขนน าลง

เนองจากดวงจนทรโคจรรอบโลก ขณะทโลกเองกหมนรอบตวเอง จงท าใหเรามองเหนดวงจนทรขนชาไปวนละ 50 นาท หนงวนมน าขน 2 ครง ดงนนน าขนครงตอไปจะตองบวกไปอก 12 ชวโมง 25 นาท เชน น าขนครงลาสดน าขนเวลา 24.00 น. น าขนครงตอไปประมาณเวลา 12.25 น. และในวนถดไปน าจะขนประมาณเวลา 00.50 น.

3. น าขนน าลง

ในวนขน 15 ค า และวนแรม 15 ค า ดวงอาทตย โลก และดวงจนทรเรยงตวอยในแนวเดยวกน แรงโนมถวงของดวงอาทตยและดวงจนทรเสรมกน ท าใหแรงไทดลบนโลกเพมขน สงอทธพลใหระดบน าขนสงสดและระดบน าลงต าสดแตกตางกนมากดงภาพ เรยกวา "น าเกด" (Spring tides)

น าเกดน าตาย

ในวนขน 8 ค า และวนแรม 8 ค า ดวงอาทตย โลก และดวงจนทรอยในแนวตงฉากกน แรงโนมถวงของดวงอาทตยและดวงจนทรไมเสรมกน ท าใหแรงไทดลบนโลกลดลง สงอทธพลใหระดบน าขนสงสดและระดบน าลงต าสดไมแตกตางกนมากดงภาพ เรยกวา "น าตาย" (Neap tides)

น าเกดน าตาย

1. กลางวนกลางคน 2. ขางขนขางแรม

3. น าขนน าลง 4. สรยปราคาและจนทรปราคา

สรยปราคา ดวงอาทตยมขนาดเสนผานศนยกลางยาวกวาดวงจนทร 400 เทา

แตอยหางจากโลกมากกวาดวงจนทร 400 เทา เราจงมองเหนดวงอาทตยและดวงจนทรมขนาดปรากฏเทากนพอด สรยปราคา หรอ สรยคราส เปนปรากฏการณทเกดขนจากดวงจนทรโคจรผานหนาดวงอาทตย เราจงมองเหนดวงอาทตยคอยๆ แหวงมากขนจนกระทงมดมดหมดดวงและโผลกลบมาอกครง

4. สรยปราคาและจนทรปราคา

คนในสมยโบราณเรยกปรากฏการณนวา “ราหอมดวงอาทตย”สรยปราคาเกดขนเฉพาะในวนแรม 15 ค า แตไมเกดขนทกเดอน เนองจากระนาบทโลกโคจรรอบดวงอาทตยและดวงจนทรโคจรรอบโลกไมใชระนาบเดยวกน หากตดกนเปนมม 5 องศา ดงนนโอกาสทจะเกดสรยปราคาบนพนผวโลก จงมเพยงประมาณปละ 1 ครง และเกดไมซ าทกน เนองจากเงาของดวงจนทรททาบไปบนพนผวโลกครอบคลมพนทขนาดเลก และโลกหมนรอบตวเองอยางรวดเรว

4. สรยปราคาและจนทรปราคา

-เงามด (Umbra) เปนเงาทมดทสด เนองจากโลกบงดวงอาทตยจนหมดสน หากเราเขาไปอยในเขตเงามดจะไมสามารถมองเหนดวงอาทตยไดเลย

- เงามว (Penumbra) เปนเงาทไมมดสนท เนองจากโลกบงดวงอาทตยเพยงดานเดยว หากเราเขาไปเขตเงามวจะมองเหนบางสวนของดวงอาทตยโผลพนสวนโคงของโลก เงาทเกดขนจงไมมดนก

เงาของดวงจนทร

-สรยปราคาเตมดวง (Total Solar Eclipse) เกดขนเมอผสงเกตการณอยในเงามดบนพนผวโลก (A) จะมองเหนดวงจนทรบงดวงอาทตยไดมดดวง

- สรยปราคาบางสวน (Partial Solar Eclipse) เกดขนเมอผสงเกตการณอยในเงามวบนพนผวโลก (B) จะมองเหนดวงอาทตยสวางเปนเสยว

ประเภทของสรยปราคา

- สรยปราคาวงแหวน (Annular Solar Eclipse) เนองจากวงโคจรของดวงจนทรเปนรปวงร บางครงดวงจนทรอยหางจากโลกมาก จนเงามดของดวงจนทรทอดยาวไมถงผวโลก (C) ดวงจนทรจงมขนาดปรากฏเลกกวาดวงอาทตย ท าใหผสงเกตการณมองเหนดวงอาทตยเปนรปวงแหวน

ประเภทของสรยปราคา

ประเภทของสรยปราคา

สรยปราคาเกดขนในเวลากลางวนเมอดวงจนทรเคลอนทผานหนาดวงอาทตย ปรากฏการณนจะเกดขนนานประมาณ 3 ชวโมง แตชวงเวลาทเกดสรยปราคาเตมดวงจะกนเวลาเพยง 2 - 5 นาทเทานน เนองจากเงามดของดวงจนทรมขนาดเลกมาก และดวงจนทรเคลอนทผานดวงอาทตยดวยความเรว 1 กโลเมตรตอวนาท

ประเภทของสรยปราคา

จนทรปราคา หรอ จนทรคราส เกดขนจากดวงจนทรโคจรผานเขาไปในเงาของโลก เราจงมองเหน

ดวงจนทรแหวงหายไปในเงามดแลวโผลกลบออกมาอกครง คนไทยสมยโบราณเรยกปรากฏการณนวา "ราหอมจนทร" จนทรปราคาจะเกดขนเฉพาะในคนวนเพญ 15 ค า หรอคนวนพระจนทรเตมดวง

4. สรยปราคาและจนทรปราคา

ปรากฏการณจนทรปราคาไมเกดขนทกเดอน เนองจากระนาบทโลกโคจรรอบดวงอาทตยและระนาบทดวงจนทรโคจรรอบโลกไมใชระนาบเดยวกน หากตดกนเปนมม 5 องศา ดงนนจงมโอกาสทจะเกดจนทรปราคาเพยงปละ 1 - 2 ครง

จนทรปราคา

โลกเปนดาวเคราะหไมมแสงสวางในตวเอง หากแตไดรบแสงจากดวงอาทตย ดานทหนหนาเขาหาดวงอาทตยเปนเวลากลางวน สวนดานตรงขามกบดวงอาทตยเปนเวลากลางคน โลกบงแสงอาทตยท าใหเกดเงา 2 ชนด คอ เงามด และเงามว

จนทรปราคา

- เงามด (Umbra) เปนเงาทมดทสด เนองจากโลกบงดวงอาทตยจนหมดสน หากเราเขาไปอยในเขตเงามด จะไมสามารถมองเหนดวงอาทตยไดเลย

- เงามว (Penumbra) เปนเงาทไมมดสนท เนองจากโลกบงดวงอาทตยเพยงดานเดยว หากเราเขาไปเขตเงามว เราจะมองเหนบางสวนของดวงอาทตยโผลพนสวนโคงของโลก เงาทเกดขนจงไมมดนก

จนทรปราคา

จนทรปราคาเกดขนเฉพาะในคนทดวงจนทรเตมดวง โดยทดวงอาทตย โลก และดวงจนทรเรยงตวเปนเสนตรง ผสงเกตการณในซกโลกกลางคนสามารถมองเหนปรากฏการณทงหมดไดนานประมาณ 3 ชวโมง แตจะเหนดวงจนทรอยในเงามดไดนานทสดไมเกด 1 ชวโมง 42 วนาท เนองจากเงามดของโลกมขนาดเลก ดวงจนทรเคลอนทผานเงามดดวยความเรว 1 กโลเมตรตอวนาท

จนทรปราคา

-จนทรปราคาเตมดวง (Total Eclipse) เกดขนเมอดวงจนทรทงดวงเขาไปอยในเงามดของโลก

- จนทรปราคาบางสวน (Partial Eclipse) เกดขนเมอบางสวนของดวงจนทรเคลอนทผานเขาไปในเงามด

ประเภทของจนทรปราคา

- จนทรปราคาเงามว (Penumbra Eclipse) เกดขนเมอดวงจนทรโคจรผานเขาไปในเงามวเพยงอยางเดยว เราจงมองเหนดวงจนทรเตมดวงมสคล าเนองจากความสวางลดนอยลง จนทรปราคาเงามวหาดไดยาก เพราะโดยทวไปดวงจนทรมกจะผานเขาไปในเงามดดวย

ประเภทของจนทรปราคา

ประเภทของจนทรปราคา