0

T.C.SAĞLIK BAKANLIĞI ANKARA ATATÜRK EĞİTİM VE ARAŞTIRMA HASTANESİ

BİYOKİMYA HORMON

HEMATOLOJİ ve

SEROLOJİ TETKİKLERİ İSTEME KILAVUZU

HAZIRLAYAN AEAH Biyokimya/ Mikrobiyoloji/ Hematoloji Birimleri

2009

AEAH.LAB.D.003-A

BİYOKİMYA HORMON HEMATOLOJİ SEROLOJİ

Yayın tarihi: 01/ 01/ 2009 Revizyon No: 0 Revizyon tarihi: ……………………..

İletişim

Biyokimya ve Kln. Biy. Şefi: 4502

Hematoloji Kln.Şefi: 4789

Biyokimya Uzman odası (Biyokimya): 4519

Biyokimya Uzman odası (Hormon): 4520

Biyokimya Tekn.: 4500

Mikrobiyoloji Uzman Odası (Seroloji): 4511

Mikrobiyoloji Sekreterliği: 4503

Hematoloji Uzman Odası: 4420

Hematoloji lab: 4504

aeah.laboratuarlar@yahoo.com

1

İÇİNDEKİLER Kılavuz hakkında. 2

Evrensel önlemler. 3

I. Biyokimyasal incelemeler için örnek alımı ve transportu.4

1. İstem formlarının düzenlenmesi. 4

2. Laboratuar Tetkiklerini Etkileyen Analiz Öncesi (Pre-analitik) Faktörler.4

3. Örneklerin toplanması ve saklanması ile ilgili hususlar. 5

3.1 Kan Almada Uyulması Gereken Önemli Kurallar. 5

3.2 Kan Numunesinin Alınışı. 5

3.3 Kan Alım Tekniği (şekille anlatım) 7

3.4 Kan Alımında Kullanılan Tüpler Ve Özellikleri. 9

3.5Kan Gazı Analizinde Dikkat Edilmesi Gerekenler. 9

3.6 BOS Çalışması. 10

3.7 Oral Glukoz Tolerans Testinde (OGTT) Dikkat Edilecek Hususlar. 10

3.8 Kanda Lipid (Kolesterol, TG, Hdl-C, ApoA, Apo B, Lpa) Analizi Öncesi Bilinmesi

Gerekenler. 10

3.9 Kanama Zamanı (Ivy Metodu) Tayin Yöntemi. 10

3.10 I. ve II. Trimester Prenatal Tarama Testleri.11

3.11 İdrar Analizi. 11

24 Saatlik İdrar. 11

Hastalar İçin 24 Saatlik İdrar Toplama Kılavuzu.11

24 Saatlik İdrar Numunesi Saklama Koşulları/ Eklenecek Koruyucular.12

Özel diyet gerektiren 24 saatlik idrar testleri.14

4. Örneklerin Laboratuara Nakli 14

II. Örneklerin Reddedilme Kriterleri 15

III. Testlerin Minimum Tekrarlanma Aralıkları 15

IV. Sonuç verme süreleri. 16

V. Biyokimya Laboratuarında Halen Çalışılan Testler. 16

VI. Şikayet ve öneriler.17

VI. Kaynaklar.17

2

KILAVUZ HAKKINDA

Bu kılavuz, Atatürk Eğitim ve Araştırma Hastanesi (merkez ve alt

birimlerindeki) Biyokimya/seroloji/hematoloji Laboratuarlarından tetkik

isteyecek hekimlere yol göstermek/ yardımcı olmak amacıyla hazırlanan ve

ihtiyaca göre güncellenmesi tasarlanan bir metindir. Laboratuar-klinik

işbirliğinin ve uyumunun tanı ve tedavi sürecine önemli katkılar getireceği

inancındayız. Bu çerçevede, tetkik isterken mümkün olduğunca elinizdeki

kılavuzun önerilerine uyulması; farkına varılacak eksik ve yanlışların şifahi

olarak veya e-mail yoluyla (zcacikgoz@yahoo.com) tarafımıza iletilmesi

hususunu bilgi ve takdirlerinize sunuyoruz.

Saygılarımızla….

Hazırlayanlar

3

Hastane ve Laboratuar Ortamında Kan Yoluyla Bulaşan Enfeksiyonlardan (HIV, HBV, HCV v.d.) Korunmak İçin

STANDART/ EVRENSEL ÖNLEMLER (Universal Precautions)

1. Tanısı ne olursa olsun her hastayı/ her klinik örneği kan-yoluyla bulaşan etkenlerle enfekte

kabul ederek ona göre önlem alın.

2. Hasta veya klinik örnekle temastan önce ve sonra mutlaka ellerinizi yıkayın.

3. Kan veya vücut sıvıları ile temas etme ihtimali bulunan her durumda eldiven giyin;

kullanılmış eldiveni tekrar kullanmayın. Eldiveni çıkardıktan sonra da ellerinizi yıkayın.

4. Derinizde yara, kesi veya benzeri deri bütünlüğünü bozan lezyonunuz varsa üzerini uygun

şekilde örterek kan veya vücut sıvılarından koruyun.

5. Kan veya vücut sıvılarının sıçraması ihtimali bulunan her durumda koruyucu gömlek veya

önlük giyin.

6. Kan veya vücut sıvılarının sıçraması ihtimali bulunan her durumda ağız, burun ve göz

mukozalarını korumak üzere maske ve gözlük kullanın.

7. Laboratuarı terk ederken, kullandığınız tüm koruyucu giysileri (eldiven, gözlük, maske ve

önlük) çıkarın.

8. Mikrobiyolojik çalışmalarda damlacık oluşturma ihtimali bulunan işlemleri (sonikasyon,

şiddetli vorteksleme v.b.), mutlaka güvenlik kabini içinde gerçekleştirin.

9. Otomatik veya puarlı pipet kullanın, asla ağızla pipetaj yapmayın.

10. Kan veya vücut sıvılarıyla bulaşmış tek kullanımlık malzemeyi ve işi biten klinik örnekleri

enfekte atık kutusuna atın. Yeniden kullanılacak malzemeyi uygun şekilde dezenfekte edin ve

gerekiyorsa sterilizasyon ünitesine gönderin.

11. Zorunlu olmadıkça keskin ve delici eşyalar kullanmaktan kaçının; bu mümkün değilse

kullanırken çok dikkatli olun. Şişe ve tüp kırığı gibi malzemeyi toplamak için forseps, maşa v.b.

aletler kullanın.

12. İğne batmasına bağlı yaralanmalardan kaçınmak için; kesinlikle kullanılmış iğnenin kapağını kapatmaya, iğneyi yerine takmaya, veya bükmeye çalışmayın; delinmeye dayanıklı enfekte

atık kabına atın.

13. Çalışma ortamına dökülen veya saçılan kan ve vücut sıvılarını derhal 1/10 sulandırılmış çamaşır suyu ile temizleyin. Çalışmanız bittikten sonra da çalıştığınız yüzeyi (tezgahı v.b.)

uygun bir dezenfektanla temizleyin.

14. Bütün klinik örnekleri sızdırmaz ve “biohazard” işaretli plastik çantalarda bulundurun/ taşıyın.

15. Daha önce yaptırmamışsanız ve doğal yoldan bağışık değilseniz hepatit B aşısı yaptırın.

4

I. BİYOKİMYASAL İNCELEMELER İÇİN ÖRNEK ALIMI VE TRANSPORTU .

1. Hasta istem formlarının düzenlenmesi

Elektronik ortamda (Bknz. Ek 1) veya basılı hasta istek formlarına ve test tüplerine hastanın adı,

soyadı, dosya/protokol numarası, istek formuna ayrıca, yaşı, cinsiyeti, örneğin hangi bölümden

gönderildiği, klinik bilgi ve tanı/muhtemel tanı ve varsa kullandığı ilaçlar, doktorunun adı yazılmalıdır. I. Ve II. Trimester tarama testlerine ilişkin formlar mutlaka tam olarak doldurulmalıdır.

İstek formundaki ile bağdaşmayan bilgiler taşıyan, çalışılacak teste uygun şartlarda alınmayan veya

uygunsuz şartlarda transfer edilen örneklere işlem yapılmayacaktır.

2. Laboratuar tetkik sonuçlarını etkileyen analiz öncesi (pre-analitik faktörler)

a. Postürün Etkisi: Hastanın pozisyonuna bağlı kan hacminde değişiklikler olabilir. Bir

saat kadar yatar pozisyonda duran hastanın kanı yaklaşık %10 oranında dilüe olur.

Ayakta duran bir hastada ise 10-15 dk içinde kan hacminde azalma başlar. Ayakta

duran bir kişide kan hacmi yatan bir kişiye göre 600-700 ml daha azdır (%10 civarında

bir azalmaya denktir). Hastanın pozisyonuna bağlı olarak gelişen kan hacmindeki

değişiklikler veya stazın etkisi ile kanın şekilli elemanları (eritrosit, lökosit, trombosit),

hemoglobin, hematokrit ve diğer yüksek ağırlıklı moleküllerin (enzim,lipid) ve proteine

bağlanan moleküllerin (kalsiyum, demir, hormon vs.) konsantrasyonları etkilenir.

b. Egzersizin Etkisi : Egzersiz, aktivitenin süresi ve yoğunluğuna bağlı olarak laboratuar

sonuçlarında değişikliklere neden olur. Potasyum, fosfat, kreatinin, serum proteinleri

kısa süreli bir egzersizden bile etkilenirler. Kronik egzersizin CK, AST, ALT, LDH, üre

değerlerini yükselttiği görülmüştür.

c. Besinlerin Etkisi: Özellikle kan glukozu, trigliserid, ALP gibi bazı testler yakın zamanda

yenilip içilen besinlerden etkilenir. Na, ürik asit, demir, LDH konsantrasyonlarının da

yemek sonrası dönemde belirgin şekilde arttığı görülmüştür. Ayrıca serumun lipemik

olması ölçümler için kullanılan yöntemleri etkileyebilir. Kahve, çay, kola gibi kafein

bulunan içecekler plazma yapıtaşlarının konsantrasyonu üzerinde önemli bir etkiye

sahiptir.

d. Sigara İçme: Sigaranın içerdiği nikotin, bazı laboratuar testlerini etkilemektedir. Lipidler,

glukoz, hormonlar, CEA ve Vit B12 sigaradan etkilenen testlerin başında gelmektedir.

Sigara kullananlarda karboksi hemoglobin, plazma katekolaminleri ve serum kortizolü

yükselmektedir. Bu hormonlardaki değişiklikler nötrofil, monosit gibi beyaz kan

hücrelerinin sayısını arttırırken, eozinofil hücre sayısını düşürler. Kronik sigara kullanımı

sonucunda, Hb konsantrasyonu, eritrosit, lökosit sayıları, CEA düzeyleri artış

göstermektedir.

5

e. Yüksek Ateş: Serum hormon düzeyleri yanı sıra lipidler, kalsiyum, ürik asit gibi birçok

parametreyi etkiler.

f. Cinsiyet Ve Yaşın Etkisi: Hastanın yeni doğan, pubertede, yetişkin olmasına ve

cinsiyete göre çeşitli hormon, enzim, lipidler, elementler gibi birçok parametre değişim

gösterir.

g. Mevsimin etkisi: 25 OH vit.D3 referans değerleri, vitamin D sentezi güneş ışığı ile

temastan etkilendiği için, yaz ve kış için farklı hesaplanır (Sırasıyla 20-120 ng/L; 10-60

ng/L).

3. Örneklerin toplanması ve saklanması ile ilgili hususlar

Laboratuarımızda serum, plazma, tam kan, idrar, BOS, çeşitli vücut sıvıları numune olarak

çalışılmaktadır. Numunelerin uygun bir şekilde alınması, saklanması ve laboratuara sevki test

sonuçlarının doğruluğu üzerinde önemli etkilere sahiptir.

3.1 Kan alımında uyulması gereken önemli kurallar

a. Birçok laboratuar testi diurnal ritm gösterdiği için mümkünse kan sabah 06 - 09

saatlerinde alınmalıdır (demir, kortizol, glukoz toleransı, ACTH, katekolaminler sabah

saatlerinde; TSH, paratiroid hormon, gastrin, prolaktin, GH öğleden sonra ve akşam

saatlerinde yüksektir)

b. Lipemik serumlar analiz sonuçlarını etkilediğinden hastanın 10-12 saat aç kalması

gerekir. Özellikle lipid profili istenmişse bu süre mümkünse 14-16 saate kadar

çıkarılmalıdır.

c. Kan, tedavi başlamadan önce alınmalıdır.

d. Çeşitli ilaçlar laboratuar sonuçlarını değişik derecede etkilemektedir. Bu nedenle

hekimin, hastanın aldığı ilaçların laboratuar sonuçlarını etkileyip etkilemediğini

araştırması ve bunları istek formlarına mutlaka yazması gerekmektedir.

e. Özellikle yaz aylarında hastanın kan vermeden kısa bir süre önce yeterli miktarda sıvı

almış olması, örneğin en az iki bardak su veya maden sodası içmesi gerekir. Bu yolla

hastadan kan alma daha da kolaylaşabilir.

f. İlaç monitorizasyonu esnasında, ilaç alımından sonraki pik ve plato fazları göz önünde

bulundurulmalıdır.

g. İstek formuna kan alma zamanı mutlaka kaydedilmelidir. Hasta kanlarının

karıştırılmamasına ve yanlış etiketlendirilmemesine dikkat edilmelidir.

h. YANLIŞ ZAMANDA KAN ALMAK, KAN ALMAMAKTAN DAHA KÖTÜDÜR.

i. LABORATUARA NUMUNELERİN GEÇ ULAŞMASI KAN ÖRNEĞİNİN İSRAFI DEMEKTİR. BOŞUNA KAN ALINMIŞ OLUNUR.

3.2 Kan numunesinin alınışı Kan almadaki hatalar analitik metodu etkileyerek sonucun yanlış çıkmasına sebep olur.

Bu nedenle dikkat edilmesi gereken bazı hususlar aşağıda belirtilmiştir;

6

a. Poliklinik hastaları en az 20 dakika rahat pozisyonda oturtulmalı, kol sandalye

arkalığı veya masa üzerine rahat bir pozisyonda olmalı, yatan hastalarda ise sürekli

aynı pozisyonda iken kan alınmalıdır.

b. Hasta mastektomi geçirmiş ise karşı taraftaki koldan kan alınmalıdır.

c. İntravenöz infüzyon yapılan koldan kan alınmamalıdır. Eğer her iki kolda da mayi

varsa sıvılardan birisi en az 5 dakika süre ile kesildikten sonra, infüzyon bölgesinin

daha alt seviyesinden kan alınmalıdır. Fakat, glukoz ve elektrolitler gibi infüzyon

sıvısında bulunan analitler için infüzyon yapılan koldan kan alınamaz.

d. Kateterden kan alınması önerilmemektedir, ancak zorunlu hallerde kateterin hacmi kadar kan alınıp atıldıktan sonra numune alınmalıdır (heparin, potasyum gibi ilaç giden

kateterden, kan almadan önce atılacak kan miktarı, kateter hacminin 5 katı kadar

olmalıdır)

e. Kanların enjeksiyon materyali ve deri temizliğinde kullanılan materyalle kontamine

olmamasına dikkat edilmelidir.

f. Kan alınırken hem geniş hem de yüzeye yakın damar seçilmelidir.

g. Damar palpe edildikten sonra uygun bölge içten dışa doğru dairesel hareketle iyot-alkol,

klorheksidin ya da diğer antiseptik maddeler ile silinir. Deri kendi kendine kurumalıdır.

Kuruyan yüzey tekrar parmakla palpe edilmemelidir. (Etanol ölçümü için örnek alınırken,

deri alkolsuz zefiran klorür çözeltisi gibi bir dezenfektanla temizlenmelidir)

h. Vene girilmeden önce, turnike takılıyken hastaya yumruk açılıp kapattırılmamalıdır. Bu uygulama potasyumun yüksek çıkmasına yol açmaktadır

i. Turnike çok sıkı veya uzun süre bağlandığında, damar içinden dokulara sıvı geçişinin

arttığı staz durumu oluşmakta ve bu da sonuçların değişmesine neden olmaktadır.

Örneğin turnikenin 3 dakika kolda bırakılması ile serum protein konsantrasyonlarında

%8’lik, 10 dakika kadar kolda kalması ile %20’lik artış olur. Turnike, kan alma

hazırlıkları (tüplerin hazırlanması gibi) tamamlandıktan sonra kola takılmalı ve kan tüpe

alınmaya başladığında çıkarılmalı, 1 dakikadan daha uzun süre kolda takılı

kalmamalıdır. j. Damarda oluşan bu staz etkisinin büyüklüğü ilk tüp ile daha sonraki tüpler arasında da

fark gösterir. Sonraki tüplerde stazın etkisi daha belirgin olarak görülür. İlk çekilen kan –

turnikeye en yakın olan- kanın bileşenlerine en fazla benzeyendir. Onun için bu örnek,

tıbbi kararlara kritik etkili analizler için (kalsiyum, biyokimya paneli gibi) kullanılmalıdır. k. Kan enjektörle alınmışsa, iğnesi çıkarıldıktan sonra temiz ve kuru tüpe yavaşça

kenarından sızdırılarak boşaltılmalıdır.

l. Bir antikoagulan katkı maddesi içeren kan asla bir başka tüpe aktarılmamalıdır.

m. Antikoagulanlı tüpler 5-10 kez yavaşça alt-üst edilmelidir. Düz tüpler çalkalanmamalıdır.

n. Kan alırken öncelikle antikoagulan /koruyucu madde içermeyen kırmızı kapaklı tüpler

kanla doldurulmalı sonrasında diğer tüpler ve EDTAlı tüp doldurulmalıdır. Bu sayede

EDTA’lı tüpten olabilecek kontaminasyon ve testlerin etkilenmesi önlenmiş olur. Bu

amaçla tüplere kan alma sıralaması şu şekilde olmalıdır: KAN KÜLTÜRÜ/ SERUM

TÜPÜ (Kırmızı kapaklı)/SİTRATLI TÜP (Mavi kapaklı)/HEPARİNLİ TÜP(Yeşil kapaklı) /EDTA’LI TÜP(Mor kapaklı)/FLORİDLİ TÜP (Gri kapaklı)/ Diğerleri .

7

o. Antikoagulan içeren tüplerde kan/antikoagulan madde sabit bir oranda bulunması gerektiğinden yetersiz miktarda kan konulduğunda sonuçlar etkilenecektir (özellikle mavi kapaklı sitratlı tüpte bakılan koagulasyon testleri)

p. Kapiller kan alınımındaki hatalar önemli yanlışlıklara neden olmaktadır. Kapiller kan

alınırken dikkat edilmesi gereken hususlar şunlardır;

Parmağa masaj yapılmaması

Kanın ilk damlasının kuru bir pamukla silinmesi

Bir yaşın altında ki çocuklarda kanın topuktan alınması

q. Hemoliz Bir çok analizi etkilemektedir. Özellikle elektrolitler, hücre içi enzimler ve bazı

proteinler belirgin olarak etkilenir. Hemolizin en fazla görülme nedeni kan alma aşamasında yapılan hatalardır. Hemolizden kaçınmak için;

Kan alınacak bölgedeki deri dezenfektanla silindikten sonra kuruması için zaman

bırakılmalıdır (Derinin üzerinde kalacak olan dezenfektan kalıntıları hemolize

neden olur).

Kan enjektöre çok hızlı veya çok yavaş çekilmemeli, uygun kalınlıkta iğne

kullanılmalıdır.

Kan enjektörle alınmışsa, iğne çıkarıldıktan sonra tüpe yavaşça ve tüpün

kenarından kaydırılarak boşaltılmalıdır.

Tüp ıslak ve nemli olmamalıdır.

Ani ısı farkından sakınmak için kan alındıktan sonra oda ısısında soğumasına

izin verilmelidir, daha sonra gerekiyorsa buzdolabına kaldırılabilir.

Güneş ışınlarından korumak gereklidir..

Kanı dondurmamalıdır (bazı testler için).

Kan mekanik olarak şiddetle çalkalanmamalıdır. (Antikoagulanlı tüpü alt-üst

ederken beraberinde düz tüp de sallanmamalıdır, taşıma esnasında tüplerin

çalkalanmamasına dikkat edilmesi gerekir)

3.3 Kan alım tekniği

8

9

3.4 Kan Alımında Kullanılan Tüpler Ve Özellikleri

KAN ALINMASINDA KULLANILAN TÜPLER VE ÖZELLİKLERİ

KAPAK RENGİ R

enk OPTİMUM

MİKTAR KATKI

MADDESİ KATKI MADDESİNİN

İŞLEVİ DİKKAT

EDİLECEKLER KULLANIMI

Kırmızı

5 veya 8 ml YOK

Pıhtı oluşumu için yaklaşık en az 20dk.’a

ihtiyaç vardır.

Biyokimyasal parametreler

Mor

3 ml EDTA Pıhtılaşmayı önlemek için Ca+2’u uzaklaştırır

8-10 kez alt üst edilerek iyi karıştırılmalıdır.

Tam kan sayımı Amonyak, 25OHvitD3, Vit A,E, Homosistein,

ACTH

Mav

i

2 ml Sodyum sitrat

Pıhtılaşmayı önlemek için Ca+2’u uzaklaştırır

Tam çizgiye kadar doldurulmalı.

Kan/antikoagulan oranı (1/9) çok önemlidir. ~ 4 kez alt üst edilir

PT,aPTT, faktör, koagulasyon çalışmaları

Yeş

il

2 ml Lityum heparin

Pıhtılaşmayı önlemek için thrombin oluşumunu

engeller

Kullanılan heparin tipine dikkat edilmelidir.

Plazma çalışması Kan gazı

Gri 4 ml

Sodyum florid

EDTA-K3

Glikolizi önler. Pıhtılaşmayı önlemek için Ca+2’u uzaklaştırır

Diğer çalışmalarda kullanılmaz

Glukoz ölçümü Alkol düzeyi

Siy

ah

2.9 ml Sodyum sitrat Kalsiyumu bağlar Kan/antikoagulan oranı

önemlidir. (1/4 olmalı) Sedimentasyon

ölçümü

3.5. Kan gazı analizinde dikkat edilmesi gerekenler a. Arteriyel kan yerine venöz kan alınmadığına dikkat edilmelidir.

b. Kan enjektöre çekilir çekilmez enjektör içerisindeki hava kabarcığı boşaltılmalıdır.

c. Kan alınır alınmaz kanın hava ile teması kesilmelidir (İğnenin ucu mantara saplanarak

veya macunla kaplanarak)

d. Plastik enjektörlerde gaz geçirgenliği devam ettiği için analiz en kısa sürede, maksimum

15 dk. içerisinde tamamlanmalıdır.

e. Enjektördeki heparin miktarı toplam hacmin %6'sından fazla olmamalıdır (en fazla 50

IU/mL kan) Yüksek heparin miktarları yalancı metabolik asidoz tablosunun oluşmasına

neden olur.

f. Numunede pıhtı oluşması heparinin yetersiz oluşuna veya iyice karıştırılmamasına

bağlıdır. Bu nedenle numune alınır alınmaz enjektör yavaşca alt üst edilerek

karıştırılmalıdır. Pıhtılı numuneler laboratuarımızca reddedilir.

10

g. Analiz hemen yapılmayacaksa, glikoliz ve O2 tüketimini minimale indirmek için numune

soğutularak saklanmalıdır. Eğer numune soğutularak saklanmış ise 37oC'ye getirildikten

sonra çalışılmalıdır.

h. Laboratuarımızda farklı marka cihazlar ile çalışıldığından numune gönderilmeden

cihazın kalibrasyon durumu telefon ile teyit edilmelidir.

i. Aynı örnekte Na, K, CL, Ca da bakılacaksa lityum-heparinli enjektör kullanılmalıdır.

3.6 BOS çalışması BOS’da istenecek glukoz, protein, klor gibi ölçümler için eş zamanlı kan örneği de

gönderilmesi uygundur.

3.7 Oral Glukoz Tolerans Testinde (OGTT) Dikkat Edilecek Hususlar a. Hastaya testin yapılacağı günden önceki 3 gün boyunca karbonhidrattan zengin diyet

alması önerilmelidir. (150 g/günden az karbonhidrat alımı karbonhidrat intoleransını

azaltacaktır)

b. Test öncesi 8-16 saatlik bir açlık olması gerekmektedir.

c. Hasta test öncesinde sedanter yaşamdan, aşırı egzersizden ve duygusal stresden

kaçınmalıdır.

d. Enfeksiyon varlığı, tiroksin, GH, kortisol, katekolaminler gibi hormonlardaki anormallikler

sonucu etkiler.

e. Doğum kontrol hapları, salisilat, diüretik, hipoglisemik ilaçlar (insulin, sulfanilüre), kafein

alımı ve sigara içimi sonucu etkiler.

f. TESTİN YAPILIŞ ZAMANI SONUCU ETKİLER. EN UYGUN ZAMAN SABAH 7:00 İLE

ÖĞLEN SAATLERİ ARASINDADIR.

3.8. Kanda Lipid (Kolesterol, TG, Hdl-C, ApoA, Apo B, Lpa) Analizi Öncesi Bilinmesi Gerekenler

a. En az 3 hafta süresince beslenme alışkanlıklarının değiştirilmemesi,

b. Kilonun korunması (ani kilo değişikliklerinden kaçınılması),

c. En az 12 saatlik açlık sonrası kan verilmesi,

d. Duygusal ve fiziksel stresten sakınılması,

e. 3 gün öncesinden itibaren alkol alınmaması önerilir.

3.9 Kanama Zamanı (Ivy Metodu) Tayin Yöntemi

Bu test hemşireler tarafından katlarda yapılmaktadır. Standardizasyon için yöntemin

hatırlatılması uygun görülmüştür.

a. Tansiyon aleti 40 mm Hg’a kadar şişirilir ve test süresince bu şekilde kalır.

b. Ön kolun iç yüzü lansetle, V şeklinde, ~3 mm derinlikte kesilir. Kronometreye basılır.

c. Keside biriken kan her 30 saniyede daire şeklinde bir kurutma kağıdı ile yaranın

kenarlarına dokunmadan alınır.

11

d. Kanama durduğu anda kronometre durdurularak kanama zamanı (kağıt üzerindeki

lekeler sayılıp 2 ile çarpılarak) dakika cinsinden tayin edilir.

3.10. I . ve II. Trimester Prenatal Tarama Testleri 1. İkili test 11-13 hafta-6. gün gebelik haftaları, üçlü test 14-22. (ideal zaman 15-19.

haftalar) gebelik haftaları arasında yapılmaktadır.

2. Gebeler mümkünse ultrason yapılan günde veya ± 2 günde kan vermelidir. Daha uzun

gecikmeler bu testin yanlış yorumlanmasına neden olacaktır.

3. Gebenin doğum tarihi (gün/ay/yıl), kilosu, risk faktörleri (diyabet, sigara gibi), ultrason

tarihi ve ultrason bilgileri, 1. trimester için NT ve CRL ölçüm değerleri, II. Trimester için

son adet tarihi ve ultrason sırasındaki gebelik süresi mutlaka doktor tarafından

yazılmalıdır.

3.11 İdrar Analizi İdrar analizinde sabahın ilk idrarı tercih edilmesine rağmen, herhangi bir zamanda alınan

spot idrarda da idrar analizi yapılabilir. Numunelerin 50 ml (minimum 12 ml) alınarak, mümkünse

30 dakika içerisinde, en geç 1 saatte laboratuara ulaştırılması gerekir. İdrarın hemen laboratuara

ulaştırılamadığı durumlarda, 1 saatten fazla bekleyecek olan idrarların alınır alınmaz +4 derecede

buzdolabında saklanması uygundur. Buzdolabında saklanan idrarın mikroskopik incelemesinde

amorf ürat ve fosfatların çöktüğü görülür. Buzdolabında saklanan bu idrarın en geç 6-8 saat

içerisinde analizinin yapılması gerekmektedir. Buzdolabında saklanan idrarların sıcaklığının analiz

öncesi oda ısısına gelmesi beklenmelidir.

24 saatlik idrar İdrar analizlerinde 24 saatlik idrarda yapılan tetkikler için 24 saatlik idrarın tümü karıştırılıp

hepsi gönderilmelidir. İdrarda ölçülecek test için idrar toplama öncesinde toplama kabına koruyucu

eklemek gerekebileceğinden ayrıntılı bilgi için laboratuara danışılmalıdır.

Hastalar için 24 saatlik idrar toplama kılavuzu a. İdrar toplamaya başlayacağınız sabah ilk idrarınızı tuvalete boşaltınız ve saati not

ediniz (örneğin sabah saat 08:00). Bu andan itibaren tüm idrarınızı gündüz ve

gece boyunca, dikkatlice toplama kabına biriktiriniz. Ertesi sabahki ilk idrarınızı da

(örneğin ertesi sabah saat 08:00'deki idrarınız) toplama kabına ekleyerek, idrar

toplama işlemini tamamlayınız. Bekletmeden laboratuara getiriniz.

b. 3-5 litrelik temiz ve kuru bir kap temin ediniz. Su için kullanılan pet şişeler en

uygunudur. Kola, deterjan, yağ gibi maddelerin konmuş olduğu kaplar kesinlikle

uygun değildir.

c. Biriktirme süresince idrarı evin en serin yerinde, mümkünse buzdolabında ve

karanlık bir ortamda tutunuz.

d. İdrar toplama kabını siyah, ışık geçirmeyen bir poşet içinde hastaneye getiriniz.

e. Bazı testler öncesinde içerisinde yasaklı yiyeceklerin yer aldığı diyetler

bulunmaktadır. Size önerilen diyet varsa dikkatlice uygulayınız.

12

f. Bazı testler için toplama kabına, toplama öncesinde laboratuardan asit alınarak

eklemek gerekmektedir. Sekreterlerimiz sizleri bu konuda uyaracaktır.

g. Birinci idrar toplama kabı dolarsa, başka idrar toplama kabına geçtiğinizde bir

önceki kapta bulunan idrarın yaklaşık yarısını da bu kaba karıştırınız.

h. 24 saat boyunca topladığınız idrarın tamamını laboratuara teslim ediniz.

24 saatlik idrar numunesi saklama koşulları/ eklenecek koruyucular İdrar örnekleri toplanırken, aksi belirtilmediği sürece buzdolabında/soğuk ortamda

saklanması uygundur. Aşağıdaki tabloya (Tablo 7) bkz.

Özel diyet gerektiren 24 saatlik idrar testleri o İdrarda VMA (vanilmandelik asit), HVA (homovanilik asit) ve 5-HIAA (5-hidroksi indol

asetik asit), metanefrin testleri öncesi dikkat edilmesi gerekenler

a. Akut stres ve ağır egzersizden kaçınılmalıdır.

b. 24 s idrar toplama kurallarına uyulmalıdır.

c. 3 gün öncesinden itibaren ve örnek toplanma süresince, muz, kolalı içecekler,

kahve, çay, çikolata, vanilya (dondurma vs.), domates, portakal, ananas, alkollü

içecekler, avakado, patlıcan, erik, ceviz, fındık, fıstık tüketilmemelidir.

d. Birçok ilaç yanıltıcı sonuçlara neden olabilmektedir. Bu nedenle örnek toplamaya

başlamadan 3 gün öncesinden itibaren ilaç kullanılmaması önerilmektedir. Ancak

hastanın sürekli kullandığı ilacı kesmeden önce doktoruna danışması

gerekmektedir.

e. Yanlış sonuçlara neden olabilen ilaçlar: Asetaminofen, aspirin, MAO inhibitörleri,

metildopa, levodopa, fenotiyazinler, promazine, reserpine, kafein, lityum,

eritromisin, tetrasiklinler, aminofilin ve diğer birçok ilaç.

o İdrarda Hidroksiprolin testi öncesi dikkat edilmesi gerekenler:

İdrar biriktirmeye başlamadan üç gün öncesinde ve idrar biriktirirken;

a. Çok düşük proteinli diyet uygulanmamalı

b. Et,tavuk eti ve suyu gibi gıdaların tüketiminden kaçınmalı,

c. Jöleli gıdalar yenmemeli,

d. Ateşli hastalık durumunda idrar toplanmamalıdır.

13

Tablo 7. 24 saatlik idrar numunesi saklama koşulları/ eklenecek koruyucular

TESTİN ADI TOPLAMA ŞEKLİ

17 Ketosteroid ** 5 g borik asit (veya 6 N HCl asit ya da 10 ml %50’lik asetik asit)

üzerine biriktirilmiş idrar

5 HIAA

En az 72 saat önce serotonin içeren besinler (ceviz, muz, avakado,

patlıcan, domates) tüketilmemiş olmalıdır. 10 mL 6N HCl üzerine

toplanmış idrar, toplama süresince idrar soğuk ortamda/buzdolabında

muhafaza edilmelidir.

ADH (Vasopressin) Buzdolabında/ soğuk ortamda saklanmış ve gönderilmiş idrar

ALA (Aminolevunilik as)

10 ml (%50lik) asetik asit (veya 6N HCl asit) üzerine konulup

karanlık ortamda toplanmış ve ışıktan korunarak gönderilmiş idrar

Aldosteron Asetik asit üzerine toplanmış idrar. (6N HCl veya borik asit üzerine

toplanana idrar da kabul edilir) Soğuk ortamda toplanmalıdır.

Bakır Soğuk ortamda, 6 N HCl asit veya diğer asitler üzerine biriktirilip

gönderilmiş idrar. (Metal içermeyen bir kaba toplanmalıdır)

Civa Soğuk ortamda, 6 N HCl asit veya diğer asitler üzerine biriktirilip

gönderilmiş idrar. (Metal içermeyen bir kaba toplanmalıdır)

Çinko ** Normal toplanmış idrar. Metal içermeyen bir kaba toplanmalıdır.

Demir Normal toplanmış 24 saatlik idrar

Dopamin Asetik asit üzerine toplanmış ( 6N HCl veya borik asit de olabilir)

idrar

Epinefrin Asetik asit üzerine toplanmış ( veya 10 mL 6N HCl veya borik asit)

idrar

Fosfor Normal toplanmış 24 saatlik idrar

Glukozaminoglikan Soğuk ortamda saklanmış ve gönderilmiş idrar

Hidroksiprolin

İdrar toplamadan 3 gün süre ile et, tavuk ürünleri ve suları, jelatinli

yiyecekler yenilmemelidir (kolejensiz diyet). 6 N HCl, borik asit veya

asetik asit üzerine toplanmış, ışıktan korunarak gönderilmiş idrar

HVA (Homovalinik asid)

10 ml %50’lik asetik asit üzerine toplanmış idrar (veya 10 mL 6N

HCl) üzerine toplanmış idrar

İdrar kalsiyumu** Soğuk ortamda saklanmış 24 saatlik idrar

İdrar proteini Normal toplanmış 24 saatlik idrar

İmmünfiksasyon elektroforezi

Soğuk ortamda saklanmış ve gönderilmiş 24 saatlik idrar

Kappa hafif zincir 10 ml 6 N HCl asit (veya borik asit, asetik asit) üzerine toplanmış,

soğuk ortamda saklanmış ve gönderilmiş 24 saatlik idrar

Klorür Normal toplanmış 24 saatlik idrar

Koproporfirin Karanlık ortamda toplanmalı ve laboratuara ulaştırılmalıdır.

Kreatinin Normal toplanmış 24 saatlik idrar

14

Lambda haf.zincir Soğuk ortamda saklanmış ve gönderilmiş idrar

Magnezyum ** Normal toplanmış 24 saatlik idrar

Metanefrin 10 mL 6N HCl üzerine toplanmış idrar

Mikroalbuminüri Soğuk ortamda saklanmış ve gönderilmiş idrar tercih edilir.

Norepinefrin 10 mL %50’lik asetik asit üzerine (6N HCl asit de olabilir) toplanmış

idrar

Normetanefrin 10 mL 6N HCl üzerine toplanmış idrar

Oksalat (enzimatik)

İdrar toplanmadan 3 gün önce çilek, çikolata, dondurma, ıspanak,

et ve balık yenmemeli. 10 mL 6N HCl üzerine toplanmış idrar

Porfobilinojen Karanlık ortamda toplanmalı ve ışıktan korunarak laboratuara

ulaştırılmalıdır.

Potasyum Normal toplanmış 24 saatlik idrar

Serbest kortizol 5 g borik asid (veya asetik asit) üzerine toplanmış idrar. Soğuk

ortamda gönderilmelidir.

Sitrik asit 5g borik asit (veya 6N HCl veya asetik asit) üzerine toplanmış idrar

Sodyum Normal toplanmış 24 saatlik idrar

Ürik asit Normal toplanmış 24 saatlik idrar

Üroporfirin Karanlık ve soğuk ortamda toplanmalı ve ışıktan korunarak, soğuk

ortamda laboratuara ulaştırılmalıdır.

VMA(valinmande.as) 10 mL 6N HCl üzerine toplanmış idrar

Crosslinks (DPD) Perhize gerek yok

Yanında ** işareti olan testler için idrar toplarken soğuk ortamda saklanması daha uygundur.

4. Örneklerin Laboratuara Nakli Servislerden alınan kan numuneleri vakumlu taşıma sistemi ile, ilgili talimatlara uyularak; diğer

numuneler (idrar, BOS v.b.) en kısa süre içerisinde ve katlara ait, özel taşıma kapları içerisinde ve tüm

örnekler potansiyel enfekte materyal kabul edilerek, laboratuara taşınmalıdır.

Bilirubin, Vit B12, Vit A ve karoten gibi testler ışıktan etkileneceğinden numune ışığa maruz

kalmayacak şekilde laboratuara ulaştırılmalıdır. Amonyak, kan gazı, laktat, piruvat, gastrin, renin ve

paratiroid hormonu ısıdan etkileneceğinden soğuk ortamda taşınmalıdırlar.

15

II. BİYOKİMYASAL/HEMATOLOJİK/SEROLOJİK ÖRNEKLERİN REDDEDİLME KRİTERLERİ

1. Otomasyon üzerinden istemi olmaksızın veya eksik bilgili istem ile gelen numuneler

2. Barkodsuz/yanlış-eksik barkodlu numuneler

3. Uygunsuz koşullarda alınan (uygunsuz alınan kan gazları, hemolizli kanlar, koruyucu madde

eklenmeden toplanan 24 saatlik idrar gibi) veya uygunsuz koşullarda taşınan numuneler

(örneğin; amonyak, laktat, piruvat, renin, gastrin gibi soğuk zincirde taşınması gereken

testlerin uygunsuz taşınması gibi)

4. Uygunsuz tüplere alınan kan numuneleri

5. Örnek miktarının test protokolüne uygun olmadığı numuneler

6. Antikoagulanlı tüplere (sitratlı tüp gibi) uygunsuz antikoagulan/kan oranlarında alınan ve veya

pıhtılı numuneler

7. Kırık/çatlak tüpe alınmış veya nakil esnasında dışarıya sızdırma yapmış numuneler

III. TESTLERİN MİNİMUM TEKRARLANMA ARALIKLARI .

Biyokimyasal parametrelerin belirli yarı ömürleri vardır. Bu süreden önce testin

tekrarlanması hastalığın takibi açısından fayda sağlamayacağı gibi ülke ekonomisine de ek yük

getirecektir. Bu nedenle klinisyenler tarafından her testin minimum tekrarlanma aralığının bilinmesi

oldukça önemlidir.

Tablo 8. Testlerin minimum tekrarlanma aralıkları

TESTLER ARALIKLAR

Üre, Kreatinin 1 Gün

*Karaciğer Fonksiyon Testleri 3 Gün

Çinko (Zn), Bakır (Cu), Serum proteini 7 Gün

Lipid Profili; Kolesterol, Trigliserid, HDLKolesterol 13 Gün

FSH, LH, Prolaktin, Testosteron, E2, SHBG 13 Gün

Tiroid Fonksiyon Testleri, TSH, FT4, FT3 13 Gün

Demir (Fe), Ferritin 14 Gün

Protein Elektroforez, Ig, IgE, Kriyoglobulin 28 Gün

AFP, CA 125, CA 19.9, CA 15.3, CEA, PSA 28 Gün

Progesteron, Renin, Aldosteron, Parathormon, IGF-1, GH 28 Gün

Vitamin B12, Folik Asit 60 Gün

HbA1c 60 Gün

Vitamin D25, Vitamin D1:25, Vit-E, Vit-A 90 Gün

* Parasetamol intoksikasyonu, Akut Hepatit ve Akut Kolestaz için geçerli değildir.

16

IV. SONUÇ VERME SÜRELERİ .

1. Genel açıklama

Muhtemel sonuç çıkış zamanı gerekli kontrollerden sonra sonuçların verileceği en kısa

süredir. Bu süre şartların uygun gittiği durumlar için hesaplanmıştır. Cihazlarda beklenmedik bir arıza,

elektrik kesintisi ve testlerin kendi teknik özelliklerinden dolayı tekrarlanması veya başka bir yöntemle

doğrulanması gereken durumlarda belirtilen sürelerde gecikme olabilir.

Ayrıca kanın hemolizli, bulanık (yüksek şilomikron düzeyi) ve ikterik (yüksek bilirübin düzeyi)

olması laboratuarımızda yapılan tüm testlerin ölçümünü etkileyeceğinden sonuçların bu özellikler göz

önünde bulundurularak değerlendirilmesi gerekmektedir.

2. Acil Analizler

a. Kliniğin Acil Testleri:

Klinik olarak acil analiz istemi geldiğinde bu materyal en kısa zamanda laboratuara

ulaştırılmalı, laboratuar ekibi tarafından öncelikli olarak çalışılıp, sonuç (telefon da dahil olmak üzere)

en kısa yolla ve sürede istemi yapan hekime ulaştırılmalıdır.

Değerli hekimlerimizin klinik aciliyet değerlendirmesi konusuna gereken duyarlılıkla yaklaşacaklarına ve “acil” ile “acele” kavramları arasındaki önemli farkı göz ardı etmeyeceklerine inanıyoruz.

b. Laboratuarın Acil Testleri:

Materyalin ve testin taşıdığı bazı laboratuar nitelikleri yönünden acil kabul edilen testlerdir: Asit

fosfataz, amonyak veya kan gazı, protrombin zamanı ölçümü gibi, numunenin hızlı bir şekilde alınıp

çalışılması zorunluluğu olan testler bunlara örnektir. Bu konuda özellikle titiz davranması gerekenler

kan alma hemşireleri ve laboratuar çalışanlarıdır.

Süreler için bakınız: Ek 2

V. LABORATUARIMIZDA HALEN ÇALIŞILAN BİYOKİMYASAL/HEMATOLOJİK/SEROLOJİK TESTLER.

Bakınız: EK 3-8

17

VI. ŞİKAYET VE ÖNERİELR

Laboratuarlarla ilgili her türlü şikayetinizi ek-9’daki Şikayet Formu’nu doldurup elden laboratuar kayıt kabul sekreteliğine teslim ederek veya elektronik ortamda aeah.laboratuarlar@yahoo.com adresine göndererek bize ulaştırabilirsiniz. Önerilerinizi de aynı yollardan bize ileterek hizmet kalitemizin yükselmesine yardımcı olabilirsiniz.

VII.KAYNAKLAR:

1. Clinical Chemistry Theory, Analysis, Correlation. Kaplan LA, Pesce AJ, Kazmierczak.

4th. Ed. S: 66-80.

2. Laboratory Test Handbook. Jacobs DS, Demott W. et al. Lexi Comp. 4th. Ed. S:21-30

3. Tietz Klinik Kimyada Temel İlkeler. Burtis CA, Ashwood ER. 5. baskıdan çeviri. Palme

yayıncılık, 2005, S:31-53.

4. Clinical Laboratory Diagnostics. Thomas L. 1st. Ed. S:1453-1461.

5. Klinik Biyokimya Analiz Metodları. Prof. Dr. Bahattin Adam, Dr. N. Yasemin Ardıçoğlu.

1. Baskı. Atlas Kitapçılık, 2002.