7/18/2019 c 250199

1/2

KEREM

ile ASLI

(Duymaz, s. 20 -2 7). Bunlardan hare

ketle hikayenin XVI. y z y d a n daha es

kiye g i d e r n e y e c e i sylenebilir. T e e k k l

yerinin ise Azerbaycan v D o u Anadolu

blgesi o l m a s kuwetle muhtemeldir.

Kerem'in

a h s i y e t i

gerek

k

edebiya

t n d a

gerekse halk

e d e b i y a t

g e l e n e i n -

de

derin izler

b r a k m t r .

Kerem'in

y a n -

n a modern edebiyat a n n d a e i t l i sa

nat

a l l a r n d a

da (opera, bale,sinema. re

sim vb.) yer v e r i l m i , trkleri halk ara

s n d a

v repertuvarlarda k u l l a n l m t

k i a y r dine mensup k a h r a m a n l a r n ma

c e r a l a r n n

i l e n m e s i

de hikayeye b a k a

bir zellik k a z a n d r m t r Anadolu'nun

d e i i k yerlerinde rastlanan Kerem v

A s l e k l i n d e k i yer d l a r hikayenin tesiri

nin bir a k a gstergesidir. Halk z i i n

de Kerem hava nemli yer tutar . Ya

n k

Kerem, kesik Kerem

(Barak

kan

dilli Kerem, yedekli Kerem, zencirli Ke

rem gibi havalar Kerem ile

A s l

hikayesi

nin mzik kltrne

k a z a n d r d

ezgi

lerdi r (b k M S K S Kerem ile s l

hikayesi a y d n l a r zel'inde de

etkili

ol

m u t u r . A(hmed) F(ahri) 'nin

y a z d

b e

perdelik Kerem ile

A s l

piyesi (istanbul

1305)

t i y a t r o l a t r l a n

halk hikayelerinin

ilk rneklerinden dir. Fuat HuiGsi Demirelli

hikayeyi iki perdel ik sazkar- opera haline

g e t i r m i t i r

Kerem ile H a l k

i n

Te-

m a a ,

335)

. Karagz

r e p e r t u v a r n a

da

g i r d i i sylenen Kerem ile s l hikayesi

a y r c a filme a l n m v zeyir H a c b e y l i

t a r a f n d a n

opera olarak

b e s t e l e n m i t i r .

Kerem ile s l , gerekAnadolu'da gerekse

Anadolu d n d a b a z yeni hikayelerin l u -

m a s n a da sebep t e k i l e t m i t i r . Anado

lu'da Kerem'in Erzincan

B a l a r ,

Erme

niler

a r a s n d a

t e e k k l eden Hovannes

ile A e Hikayesi bunlardan

en

t a n n m

o l a n l a r d r .

Y O G R A F Y A :

I.

Kunas, ber die Volkspoesie

der

Osmanis

ehen

Trken , Proben Vlll, Petersburg 1899, s.

XLII (bu y a z n n ilk k s m n tercmesi iin bk.

Anadolu Halk E d e b i y a t ]tre.

H.

F Halk Bil-

gisi e c m u a s , Ankara I 928, s. 57-66); a.mlf.

Trkische

Volksromane in Klein Asien III ,

Ungarische Revue, Xlll/3, Budapest 1893, s.

304-316; M. E. Elekberav, Kerem ile Esli,

B a k

1913, tr.yer.; Fuat Hulusi [Dem irelli], Kerem ile

- H a l k i n

T e m a a ,

istanbul

1335;

Orhan

Seyfi Orhan, Kerem ile s l , s t a n b u l 1934;

A k

Kerem ile

s l

Han, s t a n b u l 1943; B. A.

K a r r y e v ,

A s l - K e r e m

A g a b a d 1944; a .mlf..

N a r o d n y

Roman A s l

i Kerem , Sovet

d e b i y a t , A g a

bad 1945,

lll

97-1 03; Pertev

Na

ili Baratav,

Halk

Hikayeleri ve

Halk

i k a y e c i l i i ,

Ankara 1946, s.

33, 40, 171 ; Eflatun Cem Gney, Kerem ile s l ,

s t a n b u l 1959, s. 123-126; Ehliman Ahundo

v

Esli ve Kerem, a k 1960; ve Kerem Hika-

yeti,Tebriz, ts. (Firdevsl Kitaphanesi); Kerem ile

284

A s 1 ( n r . R. Georgiyeva). Sofya 1967; Amangl

D u r d y e v a ,

A s l - K e r e m , Halk D e s s a n , A g a b a d

1965;

zege,

Kata og,

83; ll

861; IV 1846;

e v k e t

Rada ,

Kerem

ile s t a n b u l 1972;

Mehmet

Kaplan,

Trk

E d e b i y a t zerinde

A r a t r m a l a r , lll:

Tip Tah li leri, s t a n b u l 1991,

s . 159-166; k r Elin, Kerem ile s l Hikaye-

si , Ankara 2000, s . 11-31; Ali Duymaz, Kerem

ile A s l Hikayesi

zerinde

fvtukayeseli

Bir

A r a t r m a ,

Ankara

200\

'

cs

. 5-35,

201-217;

G.

lzrailav, Esli -Kerem , Sbom

k

Materialev dlya

Opisaniya Mestnostey i Plemen Kavkaza, Xlll

(1892). s. 110-128; M. S a d k , A k Kerem Yan

Y a n n a d m ? , Maarif, V/126,

s t a n b u l

1309 , s. 347; Sadettin Nzhet [Ergun], A k

Kerem'in i i r l e r i ,

Halk

Bilgisi Haberleri, lll/

28, s t a n b u l 1 9 3 3 s. 89-9:Z; lll/29 933). s. 134-

142; IV/38 934). s . 36-41; Cahit ztelli, Ke

rem

ile A s l Hikayesinin Y a z a r Kimdir , TFA

V/117 959). s. 1888-1900; Fikret Trkmen,

Kerem

H a v a l a r , TDEA, V

283;

a.mlf., Ke

rem

ile

A s l ,

a.e., V 283-285.

~ PiKRET TRKMEN

K E R E

R A

L E R

Bengal u l t a n n

1564- 15 7 6 y l l a r

hkm sren l t n c ve son a n e d a

L

H a n e d a n n kurucusu Tae Han Kereranl,

Afgan kkenli (Pathan) olup Bengal Sul

t a n l ' n n

SGrl Afganlar kolunu kuran i r

a h ' n 539- 545) k u m a n d a n l a r n d a n bi

ridir.

Tae

Han, Gevaliyar'daki k a r k l k l a r

s r a s n d a

( I 55

3)

Ganj

nehri

k y s n d a

ca

g *

sahibi olan

k a r d e l e r i

imad, Sley

man ve

l y a s

ile i r l e i p halktan toplanan

vergilere ve sultan 100 filine el koyarak,

bu arada kyleri de y a m a l a y a r a k ordu

sunu glendirdi ve on y l iinde Bi

g n e y d o u

kesimleriyle birlikte a t Ben

gal o p r a k l a r n n o u n u ele geirip 1564'

te Bengal s u l t a n oldU.

Tae a y n y l

lmesi zerine tahta a r d e i Sleyman

Kererani k t . Bengal S u l t a n i i onun y

netiminde

u m u l m a d k

bir e k i l d e by

d ve

bir

sre sonra Babrl Devleti'nin

k a r s n d a K u z e y d o u H i n d i s t a n ' n tek ve

rakipsiz gc haline geldi. Babrller'in

Kuzey Hindistan'a hakim o l m a s y l a bura

daki

A f g a n l l a r

gneye inerek Sleyman

a h ' n e t r a f n d a t o p l a n d l a r . D i e r taraf

tan Babrller'in daha ok Orta ve Kuzey

Hindistan'la ilgilenmeleri de onun iktida

r n n uzun ve i s t i k r a r l o l m a s n a y a r d m

etti.

Sleyman

takip

e t t i i

a k l l

siya

setle huzur

e t i r d i i

idaresi

a l t n d a k i

ve

rimli topraklardan

s a l a n a n

yksek geliri

imar faaliyetlerinde ve hazinesini, ordu

sunu glendirmekte k u l l a n d . Onun d

siyasette de zellikle Babrller'le olan

dipl

omatik

l i k i l e r i n d e b a a r

g s t e r d i i

grlr; bunda keskin bir

politik

zekaya

sahip veziri Mian LGdl

H a n ' n p a y

byktr. Sleyman Babrl

u l t a n

Ekber a h ' n s n r valileriyle s r t m e y e

girmekten k a n m a hususunda ok titiz

d a v r a n m her sorunu dostluk ierisinde

z m l e m i t i r . A y r c a Ekber a h ' n ismi

ni

da

ima hutbelerde k u t t u u gibi kendi

a d n a ne para b a s t r m ne

de

b a k a bir

b a m s z l k i a r e t i k u l l a n m t r .

Buna

r a -

men d i e r tikmdarlara

s u l t a n l n d a n

taviz v e r m e m i t i r . Kaynaklar ondan ilmi

ve alimleri koruyan, adalet ve cmertlik

te

ikinci Sleyman olan ve.

a l k n b a r

ve

huzur ierisinde a a t a n hkmdar diye

bahsetmektedirler.

Sleyman Kererani 980'de (1572) ln

ce yerine byk l u Bayezid geti. Hibir

ynden

b a b a s n n

yerini dolduramayan

Bayezid'in geimsiz karakteri Babrller'

le ve devletteki

Afgan

ileri gelenleriyle

a r a s n n a l m a s n a ve sonuta lmne

sebep oldu; y a k l a k on sekiz a y l k bir h

k m d a r l k t a n

sonra k a y n b i r a d e r i Hansu

t a r a f n d a n ldrld. Ancak Vezir Mian

LGdl

de

Hansu'yu yakalatarak ldrtt .

A r d n d a n tahta geen Davud Han, Ben

gal'in d i e r blgelerini de hakimiyeti

a l t -

na a l d . Bu arada b a b a s n n zengin hazi

nesine ve gl ordusuna gvenerek kar

d e i

Bayezid'in Ekber

a h ' a

k a r

b a l a t

t d m a n c a d a v r a n l a r

daha ileri g

trd ve ona s a y g g s t e r m e d i i gibi ken

di a d n a hutbe okutup para da b a s t r d .

D i e r

taraftan Bayezid z a m a n n d a grup

lara a y r l a n Afgan k u m a n d a n l a r n b i r l e -

tirmekte

de

zaafa d p ilerinden b a z -

l a r n

tercih etmesi ona epeyce d m a n

k a z a n d r d Davud'un bu olumsuz i c r a a t

k a r s n d a A f g a n l a r ' n en byk kuman

d a n

Gucer

Han , Sihar'da Bayezid'in o l u -

nu hkmdar ilan etti. Davud ona k a r

Vezir M an LGdl

k u m a n d a s n d a

bir

ordu

gnderdi. Ancak bu

s r a d a

Ekber a h

da

Kererani o p r a k l a r n istila m a c y l a gl

bir ordusunu Bihar'a o r u harekete ge

irdi. Bu

durum k a r s n d a

Vezir

LGdl

ve

Gucer Han mcadelelerine son verip

bi r

likte yrttk leri mzakereler yoluyla Ek

ber a h ' n

k u m a n d a n Mn im

a n ' dur

durdular. Fakat Davud'un Babrller'le

b i r l i i

y a p t n d a n

p h e l e n e r e k

Vezir

LGdi'yi ldrtmesi ve Ekber

a h ' n

istek

lerini reddetmesi zerine tekrar harekete

geen Mn'im Han d o r u d a n onun ze

rine yneldi ve kendisini

b u l u n d u u

Ha

c p G r ' d a n Bengal'e

d o r u

kamaya mec

bur r a k t ; bu k a s r a s n d a birok Af-

7/18/2019 c 250199

2/2

g a n l ld (1574). Bundan sonra Bengal

S u l t a n l ' n n e h i r l e r i Babrller'in

eline

geti

ve A f g a n l yneticiler blge

den u z a k l a t l a r . Orissa'ya s n a n Davud

Han 1S7S'te

Mn'im

Han ile a p t Mu

galmarl

a v a n d a

yeniidi ve Katak

B a r

A n t i a m a s ile Bengal ve B i h a r Ekber

a h ' a b r a k t ; Ekber de onun Orissa'daki

hakimiyetini a n d . Fakat ertesi Mn

'im

H a n ' n

lmn

r s a t

bilen

Davud

b

yk bir orduyla Bengal'e s a l d r d ; ancak

yine yenilerek y a k a l a n d Akmahal'de

idam edildi. Onun lmyle de Kererani

hanedam

son

buldu ve Bengal S u l t a n l

tarihe

k a r t ; t o p r a k l a r

da t a m a m y l a

Babrller'in eline geti.

B B L Y O G R A F Y A :

Ebi-Fazl ei-AIIami.

The

Akbar-nama (tre. H.

Beveridge). New Delhi

1987,111,96-100,248-

250;

a.m lf . The A in-i Akbari (tre. H. Bloeh

mann), Delhi 1989,1, 179-180; Abdlkadir ei-Be

dani, Muntakhabu+ Tawarikh, Del hi 1986,

(tre. ed. W. H. Lowe ).ll, 176, 177, 183, 184, 194,

195; Ghulam Hussain Salim. Riyazu-s-Salatin:

A History of Bengal (tre. Abdus Sa lam). Delhi

1975, s. 150-161 ;

J.

Sarkar.

The

History of Ben

gal, Daeca 1976, ll , 181-186, 191-1 93; Muham

mad Mohar Ali .

History

of

the

Muslims of

Ben

gal,

Riyad 1985, 1/A, s. 239-260; S.

H.

Askari.

Medieual Bihar Sultanale

and Mughal

Period,

Patna 1990, s. 99, 100, 102; J. Burton -Page.

Dawd Khan Kararani ,

(ing). ll, 183.

r

~

R z A

K U R T U L U

K RHi

..s>.fJI)

Eb'I-Hasen Ubeydullah b. el-Hseyn

b. Dellal el-Ker

hi

.

340/952

Hanefi mezhebinin s i s t e m l e t i r i l m e s i n d e

nemli

k a t k l a r

bulunan,

Irak a n e f i l i i izgisinin

nde gelen temsilcisi, usulc, fakih.

L

260 (874)

y l n d a

Kerh'te o d u . Bu yer

Sem 'anl'ye gre Irak'taki Kerh-i Bacedda,

Yakt el-

Hamevi

ve K u r e i ' y e gre ise

Kerh-i

C d d a n ' d r

(Mu cem 1-bldan,

IV,

449; e i - C e v a h i r l - m u i ll, 493).

n'n-Nedlm. Yakt ei-Hamevl. b n I - E s l r

gibi mellifler d n

- y a n l

olarak- Abdul

lah. b a b a s n n a d n da Hasan olarak ver

mektedir.

Ebu

Said

ei-Berdal'nin derslerine de

vam eden Kerhl.

onun

Ebu Ali ed-Dek

kak'tan ve Muhammed b. Hasan e - e y

banl'nin r e n c i l e r i n d e n Musa b. Nasr'

dan alarak

r d r d

izgiden

bir

hayli

e t k i l e n m i t i r . Kendisiyle birlikte Berdal'

den ders alan a r k a d a l a r n n

en

m e h u r u

Ebu Amr et-Taberl ile Ebu Tahir ed-Deb

b a s t r . Kerhl'nin.

Ebu

Ca'fer et-Tahavl ve

Ebu Tahir ed-Debbas gibi iki byk faki

hi e t i t i r e n , D m a k , Kufe ve Kerh k a d

l k l a r n d a bulunan Hanefi mezhebinin

nemli isimlerinden

K a d

Ebu Hazim'le

g r t ve onun meclisine de

k a t l d

bilinmekle birlikte bu s r a d a Ebu Ha

zim'in r e n c i s i Tahavi ile

g r t n e

dair

bir

bilgiye kaynaklarda rastlanma

m a k t a d r . Ancak Kerhl'nin o

a d a

ictihad

ehli olarak sadece Tahavi'den sz e t t i i .

fakat bir hac mevsiminde k a r l a m a l a r

n n

a r d n d a n bu kanaatinin

d e i t i i

y

nndeki rivayet

( b n l - M u r t a z a

s. 130)

Tahavi ile k a r l a m a l a r n n daha sonra

g e r e k l e t i i n i

gstermektedir.

Kerhl a d a t t a . Ebu Hazim ve Serdal'

den sonra

s t l e n d i i

r e t i m

grevini

lmne

a k n bir

zamana kadar srdr

d.

Bu

grevin b a l a n g c n n Serdal'nin

Karmatller s a l d r s n d a l d r l d 317

(929) y l

o l d u u

tahmin edilebilir. Kerhl.

mrnn s o n l a r n a d o r u h a s t a l a n m a s

zerine r e t i m grevini Ebu Ali e - a

l y e , fetva grevini de mezhep g r l e r i

ni en iyi bilen k i i olarak tavsif t t i i

Ebu

Bekir ed-Dameganl'ye devrett i (Hseyin

b.

Ali

es-SaymerT, s. 1

69).

Y a r g i l e r i n e

hi iltifat etmeyen Kerhl

y a r g grevine getirilen

r k a d a l a r n a

k z

m ve o n l a r y a n n d a n u z a k l a t r m t r .

r e n c i s i ve a r k a d a E b I - K a s m et-Te

nuhl'yi

s r f

y a r g grevini

s t l e n d i i

iin

t e r k e t m i .

m e k t u p l a r n a cevap verme

m i ve g r m isteklerini geri e v i r m i

tir. Tenuhl ile r m e y i kabul e t m e y i i n i

a k l a r k e n

k u l l a n d

ifadelere dayanarak

k a d l k grevi stlenilmesine k a r bu e

k i n g e n l i i n siyasi olmaktan ok ahlaki ol

d u u . yani bu grevin

h a k s z

kazan elde

etmeye

l v e r i l i b u l u n m a s o l d u u

syle

nebilir. Defalarca

k a d l k

grevine

a r l a n

Ebu Bekir e i - C e s s a s n her

e f a s n d a

bu

nu reddetmesi

(a.g.e.,

s. 167, 172). h a c a s

Kerhl'nin bu konudaki kanaatini p a y l a

t

e k l i n d e

a n l a l a b i l e c e i gibi, bu hu

susta titiz olan h o c a s n n h a t r a s n a duy

d u u s a y g y l a da a k l a n a b i l i r .

Kerhi birok r e n c i y e t i t i r m i , bun

lar d e i i k blgelere d a l a r a k k a d l k ve

r e t i m grevlerini

s t l e n m i l e r d i r .

Say

meri bunlar r a s n d a Ebu Ali e - a i ,

Ebu

Abdullah ed-Dameganl. Ebu Abdullah

el

Basri, Ali

b.

Muhammed et-Tenuhl.

Ces

sas. Ebu Sehl

ez-Zcad'den

sz eder

(a .g .e.

s.

166, I

71,

172 ). u r e l . Eb'I

Ferec ei-Umanl'yi Kerhl'nin nde gelen

a r k a d a l a r n d a n biri olarak gsterirken

K RHT

( e i - C e v a h i r l - m u i y y e , IV, 74) i r a z i de

Eb'I-Hseyin K a d ' I - H a r e m e y n ' i Kerhl'

nin

r e n c i l e r i a r a s n d a

zikreder. Ebu is

hak e - i r a z l n i n b e l i r t t i i n e gre N l a

bur fakihleri f k h

Ebu

Sehl ez-Zcacl ile

Eb'I-Hseyin K a d ' I - H a r e m e y n ' d e n

r e n m i l e r d i r

(Tabal):at l-ful):aha ,

s. 144)

.

i r a z l .

Ebu

Bekir b. a h u y e h ile Ebu Ze

keriyya Yahya b. Muhammed ed-Darir ei

Basrl'yi Kerhl'nin a r k a d a l a r

a r a s n d a sa

yar (a.g.e., s. 144). K u r e i ise ilkinin Ker

hl'den ders a l d n d a n hi sz etmezken

( e i - C e v a h i r ' l - m u i y y e , lll,

49-50).

ikin

cinin Kerhl'den

d e i l

onun r e n c i l e r i n

den ilim a l d n belirtir (a .g.e., ll l , 599-

600).

Leknevl'nin Ebu Hamid Ahmed

et

Taberi ile Eb-1-Hasan ei-Kudur l'y i Ker

hl'nin

r e n c i l e r i

a r a s n d a zikretmesini

(

ei-Feva id

1-b

e

hiyy

e

s.

08-1

09)

b a k a

kaynaklarca teyit d i l m e d i i iin k u k u y

la k a r l a m a k gerekir.

Kaynaklar Kerhl'nin ibadete. zellikle

namaz ve oruca son derece d k n . vera

sahibi, mushaf bulunan odaya abctestsiz

girmeyecek kadar titiz. f a k i r l i e k a r sa

b r l . i n s a n l a r n sahip o l d u k l a r n a imren

meyen bir kimse o l d u u n u zellikle vur

g u l a m l a r d r .

Onun bu

tutumunu

gs

teren olaylardan biri, fel o l d u u n d a ar

k a d a l a r n n Seyfddevle el-Hemdanl'

den

y a r d m

istediklerini

r e n m e s i

ze

rine " A I I a h m

R z k m

beni a l t r d n

e k l i n

d n d a verme " diye dua etmesidir.

Rivayete gre Seyfddevle'nin 10.000 dir

hemlik a r d m

g e l d i i n d e

Kerhi

l m

t. 340

l a b a n

o r t a s n d a Ocak 952 or

t a l a r ) vefat eden Kerhl. mescidinin hiza

s n d a V a s t y y i n nehri k e n a r n d a k i Der

b'I-Hasan

b.

Zeyd'e defnedildi.

l m i K i i l i i

ve

G r l e r i . Saymerl. Ku

r e l ve i r a z l bu ynde a k l a m a d a bulun

mamakla birlikte Hatlb i - B a d a d l b a t a

olmak

zere

b n I - C e v z

b n Keslr gibi

mellifler Kerhl'nin nde gelen bir Mu'

tezill

l d u u n u

belirtirler. b n Hacer'e g

re ona Mu'tezilllik

s u l a m a s n

ilk ynel

ten i i Hasan b. F u r a t t r (Lisan l-Mizan,

IV,

98-99). Kerhl'nin bu hususta, Mu'tezill

olarak a n n a n Serdal'den ve

f k h t a

ho

c a s olmakla birlikte kendisinden kelam

dersleri a l d Mu'tezill alim Ebu Abdul

lah el-Basri' den e t k i l e n m i o l m a s mm

kndr. Kendisiyle

b a z

f k h meselelerini

t a r t t

Ebu

H a i m

ei-Cbbal'ye byk

bir h a y r a n l k d y m a s r e n c i l e r i a r a s n

da Eb'I-Hasan ei-Ezrak. Ebu Bekir el

Buhar . Ebu Abdullah ed-Dal gibi Mu'te

zill alimierin u l u n m a s . cenaze i l e r i y l e

daha ok Mu'tezill alimierin ilgilenmesi.

285