nacional1/ E Diel,14 shkurt 2010

faqe 24 faqe 3-19

faqe 7

BRENDËSI

faqe2 1

Në

faqe10- 20

faqe14- 15

faqe2 4

faqe2 2

faqe2 8

faqe2 1

Ekspresionizmi gjerman

Studim nga Dr. Martin Mato

Prof. Mujë Rugova

Koment nga Sadri Rexhepi

faqe2 9

C M Y K

Podrimja: Esse përdashurinë dhe vdekjen

E DITORIAL

faqe1 1

Dita e Pavarësisë së Kosovës

Nga Flamur Bërdëllima Speciale nga Feride Paplekaj

Një yll i përjetshëm i kinemasë

Skenari ruso-serb 1946

Dossier nga Dr. Ilir Kelmendi

Tregime nga: Ivan BoninBahri Myftari,Reshat Kripa,

Proza e Gjekë Marinajt

Kritikë nga Hektor Metani

Vijon në faqen 28

Dialog me Shopenhaurin

Esse nga Ramiz Kelmendi

Eskluzivizht për “Nacional”, poezi të reja të poetit të shquar Ali Podrimja

Letërsia dhe brengat edashurisë

Gjithçka rreth ditës të të dashuruarveMe artisten e mirënjohur të kinemasëshqiptare Elvira Diamanti

Muzeu antishqiptar, i Shkupit

Reportazh nga Lumturi Risvani

Restaurimi i kullës së Sahatit

Muzeu i qytetit të Shkupit megjithësefunksionon prej gati 60 vitesh nuk ka tëpunësuar në hapësirat e tij asnjë sh-qiptarë. Pas Marrëveshjes së Ohrit të vitit2001, shqiptarët arritën që të përfshi-heshin në një numër të vogël në adminis-tratë, ndërsa segmente të shtetit përf-shirë edhe një institucion historik-shken-cor si Muzeu i Shkupit, ka përjashtuartërësisht nga punësimi shqiptarët. Vetëdrejtori i Muzeut të Shkupit, JovanShurbinovski, konfirmoi këto ditë se“nuk kemi asnjë shqiptarë të punësuar,”duke shënuar një rast të rrallë në botë kugati gjysma e popullsisë së një vendipërjashtohet jo vetëm nga ndertimi i kon-cepteve historike të një shteti, por edhenga punësimi i thjeshtë. Sllavomaqedon-asit pak muaj më parë hartuan dhe botu-an në mënyrë të njëanshme një Enciklo-pedi fyese ndaj shqiptarëve, duke kon-firmuar kështu frymën përjashtuese dheposhtruese që ky shtet ka përshtatur his-torikisht ndaj shqiptarëve etnikë.Futja në këtë Muze e specialistëve sh-qiptarë dhe e të punësuarve të tjerë, kërki-morë–shkencorë, është e rëndësishmenga fakti se brenda fshihen shumë arte-fakte dhe dokumente të cilat tregojnë tëvërtetat historike për popujt që kanë jet-uar në hapsirat e Maqedonisë së sotme.Në këtë muze gjenden(në mos qoshinzhdukur) shumë deshmi që provojnëvazhdimsinë iliro-shqiptare në trojet kushtrihet Maqedonia e sotshme, të cilatrrezojnë krejt mitin maqedon të linjës zyr-tare të Shkupit, të përvetësimit prej erm-rit shtetëror, deri tek heroi i Antikitetit injohur si Aleksandri i Madh.Është krejt e qartë se studjuesitsllavomaqedonas kanë fallsifikuar his-torinë e tyre, duke shkuar deri edhe në

nacionalGazetë javore, letrare, kulturore

BOTIM I “NACIONAL GRUP” VITI II BOTIMIT, NR. 32 14 - 21 SHKURT ÇMIMI 30 LEKË / 0,50 EURO

Adresa: Ish-kinostudio “Shqipëria e re”, TiranëE-mail: nacionalalbania@yahoo.com, bucpapaj@yahoo.com

Lirika dashurie nga: Petraq Risto, Demir Gjergji, Izet Shehu, BajazitCahani, Shahzade Visha, Agim Desku, Kujtim Shkreli, Nafi Çegrani,Migena Rama

Prof. Rexhep Shpendi

Dossier nga shaqir Rexhvelaj

“Telegrafi” ecën me kohën

Nga Nazmi Lukaj

22/ E Diel,14 shkurt 2010nacional KRITIKË

Një simbol, thirri, si kryebrazdë, për t’u ulur nëodën e letrave shqipe, këmbëkryq, poeti GjekëMarinaj, Lutjen. Simbolika e lutjes, nuk mund tëquhet rastisje. Agu i tij poetik, virroku i parë ifjalëve të ngjyrosura, dalë nga një shpirt, nganjë palcë e lindur poetike, do të mbëlleznin djer-rimën shpirtërore, ku brumi i gatuar kishte siesencë, lutjen: “Mos më ik larg”.Lutja, për poetin, si kategori filozofike humaneka lindur “siameze”me njeriun, që në momentinkur mbi tokë u duk qeliza e parë me gjak e limfë.Substrati i saj ishte brenda qelizës, i shkrirë. Nukmund të ndahen binjakët “siamezë” qoftë mebisturinë më të mprehtë të planetit, as nga mend-ja më e ndritur kirurgjikale që ka njohur njerëzi-mi. Veçimi do të ishte fatal. Fataliteti do të sillte,vdekjen, harrimin, largimin, tretjen, hirin, rrugëspër ne Had.Vëllimi poetik: “Lutja” shkrin në njësh, shpirtin,poetin, ndjenjën. Lirika e Selishtës, Marinaj kapalcë, muskuj, eshtër. Ajo është prijëtare, impre-sive, rrëfenjëse, magjimadhe, hir« plotë, gjithëm-birëse. Muza Erato, në mos ka fjetur me poetin,kafe, pa tjetër, do të ketë pirë me të.Që në fillim autori shpjegon pozicionin e tij nëhapësirë:“Lind dhe perëndoj me diellin e planetit kiçelevAtmosfera ime është një shtresë e hollë jetë-vdekje”Nga ç’sallone planetesh vinë këto fjalë, ngaç’humnera, hone, gremina të rrëpirta, të ndriçuaragjysmërisht? Vendjeta, vendvarri i autorit ështëaty, ku qielli prek horizontin dhe dielli jeton ag-oninë e vet. Agoni ethesh, ngjethjesh. Gjysma edheut errësohet, natësohet, gjysma lind, dritë-sohet, çapitet. Nj« diell është. Po. Dhe i vetëm.Nata romantike, mbresëlënëse, dita gaztore,shpresëdhënëse. Ç’kane me tepër përrallat?/Kush nuk do ta dëshironte këtë mbrekulli?/Nga kjo pikë hapesinore, fjala i bie këmbanës:“Urrej nga afër efektet e çdo prelude për push-timwShkatërrimin e njërit, si mundësi e qetësisë sëtjetrit”Dhe më tej me vargun, dashuror, dëshiror, lutës,që thelbësisht është një përmasë e re e padi-mensiontë, humane e vatrës shpirtërore të prush-

Përsiatje rreth vëllimit poetik “Lutje në ditën e tetë të javës” të Gjekë Marinajt

Dimensionet e lutjes

Vë planetin ku autori krijon, nuk ka statusin e yatomit klandestin”, por dinjitetin dhe krenarinë e djalit të magjishëm shqiptar. 8 aBi brilant poetik yZutja”ridimensionon mitin e ndjenjës, e puthos atë paBgjidhshmërisht me shpirtin dhe poeBinë shqipe, e kulmos tek retë, tek orakujt, hzjnitë, Reusi nga ku vinë mesaBhete paqta mbi dhe

Nga Hektor Metani

ëzuar:“Të jem shërbëtor në parajsë, sesa sundues nëferr”“Autoportret i avancuar”Planeti letrar i Marina-jt, nuk cënon kërkënd,askujt, nuk ia z« , hostenin e diellit q« i takon,përkundrazi, dashurisht u jep t« gjithëve. Shpir-ti dhe vargu Marinaj, është natyror, i larë, ixhamtë, i paqtë, i qëruar, pa ngricë e akullsirë,sepse dhe ndjenjat e tij janë, testament, amanet,tokësoro-qiellore, të patretshme, stërplanetare.I lodhur poeti duke pritur “vdekjen imagjinare”nën mbikqyrjen e paqes, vetëm në letër, rrethballancës së rrezikshme: dashuri-vdekje, lëshonmetaforën:“Shpirtin,Për llambat e qyteteve të tretura, Doma bësh neon”Lutja/ Ç’vdekje fisnike/ Shpirti. Llampa. Neoni.Të ndriçojnë materjen e tretur, tek guri i varrit injë qyteti. Ç’është ky varr që nxë një qytet?/ Tëllatarshme përmasat e vargut, e pafundme thellë-sia e mendimit, të cunamta ndjenjat.“Do të nderoj frikshëm,Përsosmërinë e drejtësisë hyjnore”.(Bisedë mevdekjen).Bindje drejtësisë hyjnore, të natyrshmes, të pak-thyeshmes, lutje për të vdekurin, vdekjen, nder-im materjes, ku shpirti, fjala hyjnore e poetit ësh-të e pafuqishme ta tjetërsojë, transformojë, si-pas dëshirës së vet. Thanatosi, mbretëria e natës,e vdekjes është e vetmja, mirëfilli, që s’pranon,peshqesh, dhurata, para. Ç’të bësh? Ditë-nata.Shkak-pasoja. Mokrat.Dita e tetë e javës, në tespiet e kalendarit tokë,kurrëkund nuk eshte rreshtuar. Ajo s’ka vrimë,që të shkohet në çikom, nuk ka emër, substratkohor, datë, status. Ndoshta, ndoshta, për njëfarë takëmi gjallesash, quhet “lajthitje”, “vi-dhisje”, “shkarje ledhi”. Gjithsesi, për “çakërd-isjen” e poetit për në planete të tjerë, ku “xhindetletrare” e ngrejnë avadan është e gjithëgjend-shme. Ajo është shkruar me gërma shkëlqimtare,të djellta në kalendarin hyjnor. Vetë Zeusi, kurjepte drejtësinë mbi dhe pyeste “të shkalluarit”,“të xhindosurit”, “të çakërdisurit” këtë lloj “mos-tre ëngjellore”. Dita e tetë është syhapja mëngje-sore, është trokitja e sekondës, minutës, orës,ditës, javës, muajit, vitit, shekullit.Manteli veshës i kësaj dite është i ajërt, mjetikomunikues fjala. Fjala e parë Lutja:“Kafshët të zbuten të bëhen humaneHumanët ëngjëj, ëngjëjt poetë.Poetët të shkrihen, të bëhen poezi”(Lutjet e së djelës).Një oaz i vërtetë poetik. Relieve të spikaturavlerash. Impresione shkulmesh, liriko-meditative.Përgjegjësi metaforike mitike. Poezia. Fjala.Hyjnorja. Digjet:“E njelmëta e lotit të njeriut dhe ZotitMe shumë se një grusht flakë për Feniksin”Martirizohet ndjenja, poeti, poezia. Kush tjetërveçan tyre mund ta bëjë sublimen? Një trup ishpirtëruar, një shpirt i trupëzuar. Një grushtflakë. Përallori Feniks. Pupëlshkëlqyeri. I pafati.Si nuk u gjet një zogëz e sojit bukuror, që fatkobi,të linte rasatin e tij mbi dhe? La ta ndriçojë ën-drrën e tij, flaka e shpirtit të zbardhur der nëshpirt.Një çahir bjeshke në Qershor, ku lulnaja përkundbelin magjik, i buzëqesh jetës, diellit, erëmon nd-jenjat, ku kroi rrjedh duke qeshur i malluar, është

mozaiku i var-gut Marinaj. Li-rika dashurore epoetit është epafundme nëthellësi, e pam-atë në gjerësi, epaarritshme nëlartësi.“Faqet e tua –dy qiej të për-flakurDashuria uf s h i k u l l o nnjerëzve nëvesh”“Qiej të për-flakur”Krahasimi plan-etar, kërkon ndi-hmën e fish-këllimës, zhar-gonit më tëv j e t ë rd a s h u r a k ,moshëthinjursa planeti, për tërealizuar mjesh-tër isht ngre-hinën poetike.Më tej shpalletsiguria:“Në mos vdek-sh për tëDo vdesëshprej saj”(Dashuria).

Ëmbëlsisht poeti me fjalë të gdhëndura, mepenën halë pishe, ngjyer në botën, dettrazuar,ekonomitar në sintaksë, po kurrësesi në men-dim, gjetje, fabul, shpall përjetshmërinë:

“Ti je e përjetshmeDhe une i pavdekshëm”.(Dusitës).Aksioma e pavdekësisë. Poetët shuhen, treten,falen duke i dhënë shumëkujt, prej shpirtit tëtyre hyjnor dhe e harxhojnë gjallshëm vdekjen,por para se të treten, fisnikërisht falënderojnë:“Faleminderit...Trëndafili im../” në natyrë, natyrshëm, natyr-isht.Edeni poetik: Lutja është e ndarë në ngastra, pakufij të përcaktuar, kohorë, hapësinorë, struk-turorë, sintaksorë, tematikë. Çdo ngastër kapoezi të vetëtimta, të dritësuara si gurëmarga-ritës. Çdo varg mban mbi supe, një barrë mall,një detlotë, një maisje plage. Autori e ka lëshuar“frerin e grinjës” deri sa ajo të bjerë në çarkunpoetik: E para nëna/ Ara që rrit jetën, e xheva-hirta:“Mozaik hallesh,Duart e saj prej shenjti”Sa thjesht dhe bukur, pa kurëfarë hiperbole.Duart e nënës porte, ku vaporët e vuajtjeve,ndalen për të kaluar natën. Dhe krahasimi i për-dorur nuk është çalanok, sakat. Një mall i mjer-gulluar trishtueshëm në lotë.“Ajo është tepër e re që të vdesëE tepër e lodhur që të rrojë”(Në ditëlindjen e nënës).

Fjala tepër është dhimbja e dhimbjes. Identiteti ipoetit, në dheun e mbetur, nën thonjtë e gish-tave prindërorë. Përmasa ndërplanetare merr fig-ura e nënës në vargjet:“Shqeu lëkurën e trupit të sajPër të arnuar me të plagët e të tjerëve”(Gonxhe Bojaxhi).I pazëshëm ky veprim i nënës Terezë.Ç’humanizëm/ Ç’mit/ Ajo dha gjithshka, kurs’kishte asgje për të dhënë. Nënat dhe vetëmnënat. Nositi dhe vetëm Nositi i “Shën Llazarit”shqyejnë kraharorin për bijtë.Evokimi i disa prej figurave të përbotshme tëletërsisë, nuk mund ti shpëtojë shqisës telepa-tike të profesorit të letërsisë, në fakultetin e Dal-lasit. Homeri. Dantja tre katësh. Neruda. Getja.Po tanët? Fishta. Migjeni. Reshpja. Titanike fig-ura e Fishtës, jashtëtokësore dhimbja e Migjen-it, ndërsa Reshpjes:“Vetëm vdekja ja njohu vlerat e vërteta poetitMushkritë- lundra me vela të ngrira drejt njo-hjes”(Sot u lind Frederik Reshpja).Në planetin ku autori krijon, nuk ka statusin e“atomit klandestin”, por dinjitetin dhe krenarinëe djalit të magjishëm shqiptar. Oazi brilant poet-ik “Lutja” ridimensionon mitin e ndjenjës, eputhos atë pazgjidhshmërisht me shpirtin dhepoezinë shqipe, e kulmos tek retë, tek orakujt,hyjnitë, Zeusi nga ku vinë mesazhet e paqta mbidhe.