OSVAJANJE BUŠOTINA - METODE OSVAJANJA

Osvajanje bušotine – proces u toku koga se uspostavlja pritok fluida iz sloja u bušotinu. To zahtijeva ostvarivanje povoljnih uslova u pribušotinskoj zoni. Nakon njega nastupa period normalne eksploatacije.

Univerzalni metod ne postoji, a na izbor metoda utiču: slojni pritisak, stepen zasićenja sloja, stepen iscrpljenosti sloja i propusnost kolektora.

Da bi došlo do pritoka fluida iz sloja u bušotinu, treba ostvariti razliku pritisaka (diferencijalni pritisak) između sloja i dna bušotine. Na putu fluida iz sloja ka bušotini dolazi do raznih otpora kretanju fluida (prirodnih ili vještačkih). Što su ti otpori veći, to je potreno ostvariti veću razliku diferencijalnog pritiska.

Prilikom izbora metode osvajanja bušotine mora se voditi računa o slijedećem:

- da se ostvari ravnomjerna depresija;- da se utvrdi momenat pocetka pritoka fluida u kanal bušotine;- da ne dodje do nadolaska velikih količina pijeska u bušotinu;- da se sav prispjeli pijesak iznese iz bušotine; - da se omogući kontrola procesa osvajanja;- da su ispunjeni standardi sigurnosti na radu;- da primjena metode bude jednostavna.

Naravno, nijedna metoda ne zadovoljava sve ove kriterije, ali se odabire najpovoljnija.

Jedna od najbitnijih stvari pri tom izboru je poznavanje pritiska na dnu bušotine. On se prognozno moze ocijeniti po formuli:

gdje je:pd – pritisak na dnu bušotine (bar)H – visina stuba tečnosti u bušotini (m)

Dakle, pritiask na dnu bušotine može se mijenjati promjenom H, γ i i p. Najsavremenije metode bazirane su na promjeni gustine tečnosti u bušotini.

1. Cirkulacija vodom i naftom

Nakon napucavanja bušotine postavlja se tubing (dubina ugradnje tubinga zavisi od uslova u bušotini, prije svih mogućnosti pojave pješčanih čepova), postavlja se erupcioni uređaj i uspostavlja se cirkulacija tečnosti.

Ako je u bušotini bilo isplake, onda se prvo uspostavlja cirkulacija vodom, čime se pritisak na dnu smanjuje (ako je spec. težina isplake bila npr. 1,15, onda se pritisak smanjuje za oko 13 %).

1

Takva cirkulacija vodom vrši se nekoliko časova i, ako bušotina za to vrijeme ne počne sama da ''radi'' onda se prelazi na cirkulaciju naftom, čime se dodatno smanjuje pritisak na dnu bušotine.

Ako je slojni pritisak dovoljno visok, i ako je pri tome otpor uslijed glinizacije mali, onda je ova metoda dovoljna da bušotina počne da eruptira.

Prednosti metode: sigurnost i ravnomjerna depresijaNedostataci metode: depresioni lijevak je ograničenog

rasprostiranja, pa se metod koristi uglavnom kod malo eksploatisanih slojeva (slojeva sa visokim pritiskom).

2. Cirkulacija aerizovanim tečnostima

Ovaj metod je, u stvari, nastavak prethodno pomenute metode. Zasnovana je, također, na smanjenju specifične težine tečnosti u bušotini, koje se postiže aerizacijom tečnosti.

U cirkulacioni tok tečnosti u bušotini ubacuje se zrak sa površine terena, pod tačno određenim pritiskom (on je obično za 3-4 bara veći od pritiska kojim se vrši cirkulacija tečnosti).

Slika: Princip aerizovanja tečnosti

Ovakvo snižavanje specifične težine tečnosti daje mogućnost da se ovom metodom mogu osvajati bušotine različitih karakteristika. Promjena depresije u ovom slučaju vrši se lagano i ravnomjerno, a dno bušotine se konstantno ispira, što je posebno bitno.

Kod primjene ove metode vodi se računa o tome da brzina upumpavanja tečnosti bude dovoljno velika, kako ne bi došlo do isplivavanja mjehurića vazduha.

Prednosti metode (osim nabrojanih): lako je prilagodljiva uslovima u bušotini, te se preporučuje za uslove u kojima nijedna druga metoda ne daje pozitivne rezultate.

Nedostaci metode: složenost metode i potreba za dopunskom opremom.

3. Osvajanje kompresorom

Pred osvajanjem bušotine tečnost se nalazi blizu usta bušotine (tubing je obično spušten na dubinu od 400 – 500 m, mada može i dublje primjenom diferencijalnih ventila).

2

Pritiskom kompresora izbacuje se zahvaćena količina tečnosti i tubing se spušta dublje. Postupak se ponavlja sve dok se ne ostvari potrebna depresija za izazivanje pritoka fluida iz sloja u kanal bušotine.

Ako se u bušotini nalazi samo jedan niz tubinga, onda ovakvo osvajanje, u stvri, predstavlja jednoredni sistem liftovanja bušotine, pri čemu se gas ili zrak utiskuje u prstenasti prostor, a nafta se proizvodi kroz tubing.

Moguć je i dvoredni sistem (upotrebom dva niza tubinga), kod koga se ostvaruje bolje iznošenje pijeska, ali je kontrola nad stanjem dna bušotine otežana, a i depresija koja se stvara je neravnomjerna.

Prednosti metoda: jednostavnost, neposredno puštanje bušotine u proizvodnju nakon utvrđivanja pritoka slojnog fluida.

Nedostaci metoda: otežana kontrola stanja dna bušotine, neravnomjernost depresije (što može dovesti do rušenja pribušotinske zone), dubina spuštanja tubinga uslovljena je pritiskom kompresora (što često dovodi do ugradnje tubinga na malim dubinama pa je kretanje fluida dugo i otežano).

4. Osvajanje klipovanjem

Poslije napucavanja bušotine ugrađuje se tubing i opremaju usta bušotine. Gornji dio erupcionog uređaja se skida i u bušotinu se, pomoću čeličnog užeta, spušta klip čijim se podizanjem izvlači stub tečnosti koji zahvata klip.

Klip je u stvari šuplja cijev sa kugličnim ventilom u donjem dijelu koji sprječava isticanje zahvaćene tekućine pri izvlačenju klipa.

Dakle, osvajanje klipovanjem sastoji se u postepenom sniženju nivoa tečnosti u bušotini i povećanju depresije na dnu bušotine, i to pri otvorenim ustima bušotine.

Iz tog razloga ova metoda se primjenjuje samo kad se pouzdano zna da bušotina neće eruptirati.

Nedostatak metode: nemogućnost čišćenja dna bušotine.

5. Osvajanje dubinskim pumpanjem

Bušotina se najprije isprazni (klipovanjem ili kašikovanjem) a onda se u nju spušta (ugrađuje) pumpa, te se osvajanje nastavlja pumpanjem do uspostavljanja normalnog režima pritoka tečnosti u bušotinu.

Ova metoda se primjenjuje kod maloproizvodnih bušotina.

6. Osvajanje kašikovanjem

Sniženje nivoa i pražnjenje bušotine postiže se kašikom, koja se u bušotinu spušta na čeličnom užetu.

Kašika je cijev dužine oko 8 m, sa ventilom na dnu, i sa prečnikom koji je manji od unutrašnjeg prečnika upotrijebljene eksploatacione kolone.

Za vrijeme kašikovanja bušotina je bez tubinga i erupcionog uređaja, tako da su prisutne velike mogućnosti slobodnih erupcija, te se kašikovanje primjenjuje samo tamo gdje se zna da bušotina neće eruptirati.

3

Ova metoda se danas vrlo slabo koristi, a negdje se i zabranjuje njena upotreba.

7. Osvajanje metodom represije

Za razliku od ostaih metoda (kod kojih se osvajanje vrši stvaranjem depresije), kod ove metode u bušotini se stvara pritisak koji je veći od slojnog, uslijed čega se tečnost iz bušotine istiskuje u sloj.

Na taj način se (kod slojeva sa malim pritiskom, čiji su zidovi zaglinizirani) ostvaruje veza između bušotine i sloja.

Poslije toga se vrši stvaranje depresije u bušotini u cilju pritoka fluida iz sloja u kanal bušotine jednom od već ranije pomenutih metoda.

Prije početka represije bušotina se mora dobro očistiti, kako na dnu ne bi ostali voda, talog, mulj i sl., koji bi pri represiji mogli ući u sloj i otežati osvajanje. Tečnost koja se utiskuje je obično nafta.

Ako nakon zaustavljanja utiskivanja ne dođe do pada pritiska u bušotini (što bi značilo da nafta i nije prodrla u sloj), to znači da se metodom represije ta bušotina ne može osvojiti.

4