6a daoJ a m .

T R U N G•# v

BỘ■

BIỂU GHI BIÊN MỤC TRƯỚC XUẤT BẢN ĐƯỢC THỰC HIỆN BỞI THƯ VIỆN KHTH TP. HCM

Ca dao Nam Trung Bộ / Thạch Phương, Ngô Quang Hiển sưu tầm, tuyển chọn.- T.p. Hổ Chí Minh : Nxb. Tổng hợp T.p. Hố Chí Minh, 2015.

416 tr .; 24 cm.

ISBN 978-604-58-3209-7

1. Văn học dân gian Việt Nam. 2. Ca dao Việt Nam. I. Thạch Phương. II. Ngó Quang Hiển.

1. Folk songs, Vietnamese. 2. Folk literature, Vietnamese.

398.809597 - ddc 23c m

THẠCH PHƯƠNG - NGÔ QUANG HIỂNSưu tầm - Tuyển chọn

6adaoNAM

O C A A /ấ Ă tQ ả sv v

Văn học dân gian là sáng tác nghệ thuật truyền miệng của các tầng lóp dân chúng, phát sinh từ thời công xã nguyên thủy, phát triển qua các thời kỳ lịch sử cho tới

ngày nay, thể hiện sức sống lâu bền và mãnh liệt. Văn học dân gian Việt Nam gồm những thể loại chính như: thần thoại, sử thi dân gian, truyền thuyết, truyện cổ tích, truyện cười, truyện ngụ ngôn, tục ngữ, câu đố, ca dao - dân ca, hò vè, truyện thơ và các loại hình sân khấu dân gian (chèo, tuồng, múa rối . . Trong các thể loại này, ca dao - dân ca chiếm một vị trí quan trọng và ảnh hưởng sâu sắc đến đời sống tình cảm con người từ khi còn nằm trong nôi. Những câu ca ngắn gọn, lời thơ súc tích mà các bà, các mẹ thường dùng để hát ru với những vần điệu nhẹ nhàng, tình cảm sâu lắng đã góp phần nuôi dưỡng, bồi đắp tâm hồn và nhân cách bao thế hệ người Việt.

Ca dao - dân ca là những khái niệm tương đương, chỉ các thể loại trữ tình dân gian, kết họp lời và nhạc, diễn tả đời sống nội tâm của con người. Trong đó, dân ca là những sáng tác kết họp lòi và nhạc- ca dao là lòi thơ của dân ca. Khái niệm ca dao còn được dùng để chỉ một thể thơ dân gian - thể ca dao.

Cuốn sách Ca dao Nam Trung Bộ của tác giả Thạch Phương - Ngô Quang Hiển là một công trình mang tính khảo cứu, sưu tẩm, tuyển chọn và giới thiệu một số loại hình sáng tác dân gian của các

tinh thành từ Đà Nẳng tới Ninh Thuận. Công trình này là kết quả sưu tẩm, điều ưa điền dã trong nhiều năm tại các địa phương, có kết họp với các tài liệu, thư tịch đã được công bố ưên các sách báo cũng như các cuộc hội thảo khoa học về văn hóa dân gian tổ chức tại miền Trung trong thời gian qua. Cuốn sách cung cấp cho độc giả mảng sáng tác lón nhất và phong phú nhất của văn học dân gian là ca dao, bên cạnh đó còn có dân ca, câu đố, vè,... có mối quan hệ khắng khít về nội dung tạo nên bộ mặt đa dạng và phong phú của văn học dân gian ở một khu vực, vùng miền.

Cuốn sách đã được Nhà xuất bản Khoa học xã hội ấn hành năm 1999, đến nay, một số địa danh được chú thích trong sách có ít nhiều thay đổi về mặt quản lý hành chinh. Yì vậy, trong lần xuất bản này, tại Nhà xuất bản Tổng họp Thành phố Hồ Chí Minh, những địa danh cũ đã được chỉnh sửa, bổ sung cho phù họp vói việc phân chia tỉnh Quảng Nam - Đà Nằng thành thành phố Đà Nẳng trực thuộc Trung ưong và tính Quảng Nam cũng như các thị xã Hội An, Tam Kỳ, Quảng Ngãi, Phú Yên... ưở thành thành phố thuộc tỉnh. Đồng thời, nội dung cuốn sách cũng được tu sửa cho hoàn chỉnh hon.

Nhằm giúp độc giả có được một cái nhìn tương đối khái quát và rõ nét về một số tác phẩm văn học dân gian Nam Trung Bộ, các tác giả đã dày công sưu tẩm, biên soạn và sắp xếp bố cục cuốn sách một cách khoa học gồm hai phần: Ca dao và Những ửiể loại có liên quan đến ca dao. Hi vọng rằng công trình này sẽ góp thêm một cái nhìn chi tiết hon về ca dao Việt Nam đồng thời góp thêm tư liệu cho kho tàng văn học dân gian ngày một phong phú và đa dạng hon trong bối cảnh đất nước đang từng ngày đổi mói, phát triển và hội nhập.

Nhà xuất bản Tổng họp Thành phố Hồ Chí Minh xin trân trọng giới thiệu cuốn sách Ca dao Nam Trung Bộ với bạn đọc.

NHÀ XUẤT BẢN TỔNG HỢP THÀNH PHỐ HỔ CHÍ MINH

6a dao cửa một vùng đăt

Từ đường số 1 theo hướng Bắc - Nam, sau khi vượt qua ngọn đèo hùng vĩ cao 496 mét1 mà sử sách xưa xếp vào loại “Thiên hạ đệ nhất hùng quan” (Quan ải hùng

tráng nhất của đất nước) - du khách không khỏi ngạc nhiên khi vào mùa đông ở Thừa Thiên - Huế không khí rét mướt chẳng kém gì các tỉnh phía Bắc, thì noi đây trời vẫn nắng ấm. Những ngọn gió lạnh buốt từ hướng Đông Bắc thổi vào, khi vượt qua độ cao trên đã biến tính mạnh, nên khí hậu ở đây vẫn ấm áp, dễ chịu.

Từ lưng chừng đèo nhìn xuống, thành phố - hải cảng Đà Nằng nằm bên vùng biển lớn có tên là Vũng Thùng VÓI đường viền cát trắng cong cong hình bán nguyệt, và ngút xa tầm mắt là vùng đồng bằng Quảng Nam kéo dài đến tận chân núi màu lam ở phía chân trời. Đây là vùng địa đầu của miền Nam Trung Bộ, hay gọi theo cách phân vùng hành chính hiện nay là Duyên hải miền Trung.

Từ đây xuôi về phương Nam đến tận địa giới miền Đông Nam Bộ là một chuỗi đồng bằng lớn, nhỏ nối tiếp nhau, thỉnh thoảng bị cắt ngang bói những mạch núi của dãy Trường Son

1 Ngọn núi cao nhát so với mặt biển ở đây là 1.172 mét.

Ca dao -\ain Tnirig ềộ • 7

đâm thẳng ra biển. Phần lớn những đô thị được hình thành dọc theo ven biển, ở noi các cửa sông lớn: Đà Nẳng, Hội An, Quảng Ngãi, Quy Nhơn, Tuy Hòa, Nha Trang, Phan Rang, Phan Thiét. Trong số đó, có đô thị cổ như Hội An, ngay từ thế kỷ xvn, đã là một đô thị sầm uất bên cửa sông Thu Bổn, mà thời đó đã có đến 7 thưong điếm nước ngoài được thiết lập: Tây Ban Nha, Bồ Đào Nha, Hà Lan, Anh, Pháp, Trung Quốc, Nhật Bản. Sử cũ xếp Hội An là một trong “thập nhị hải khẩu” của nước ta. Cửa biển Thị Nại, nay là cảng Quy Nhan, và vùng phụ cận là noi giao tranh ác liệt với nhiều trận đánh đẫm máu giữa quân chúa Nguyễn và quân Tây Sơn vào cuối thế kỷ XVIII.

Trên bản đồ Tổ quốc, dải đất Nam Trung Bộ nằm ở giữa một bên là dãy Trường Sơn, một bên là biển Đông chạy suốt theo chiều dài hon 5 vĩ tuyến gồm thành phố Đà Nẵng và 7 tỉnh Quảng Nam, Quảng Ngãi, Bình Định, Phú Yên, Khánh Hòa, Ninh Thuận và Bình Thuận.

Trong quá khứ cũng như hiện tại, Nam Trung Bộ là một kho nhân tài vật lực quan trọng, có một vị trí chiến lược về nhiều mặt: kinh tế, chính trị, quân sự. Thương cảng Đà Nảng đứng hàng thứ ba sau Sài Gòn và Hải Phòng. Quy Nhơn là cửa ngõ thông thương ra bên ngoài của vùng Tây Nguyên. Nha Trang, thành phố biển đẹp nhất nước. Cam Ranh, hải cảng vừa rộng, vừa sâu, vừa kín gió, được xếp là một trong ba vùng biển thiên nhiên tốt nhất thế giới. Đây cũng là vị trí xuất phát tiếp tế và bảo vệ quần đảo Trường Sa.

Trên đây là mấy nét tổng quát về hiện trạng thực tế của vùng đất Nam Trung Bộ vào những năm cuối của thế kỷ XX.

Ngược dòng lịch sử, cho đến năm 1470 (năm đầu Hồng Đức), phần đất phía Bắc Duyên hải miền Trung mới sáp nhập vào bản đồ nước Việt với tên gọi là “Thừa tuyên Quảng Nam”

8 ■ Thạch 'Phưưiìg - -Ngô QitangJliển