Canut Yayın Evi: 4Dünya Solu ve Marksizm Dizisi

ISBN: 978-605-4923-09-0 (E-kitap)Sosyalist ve Ekolojik bir Uygarlık için Tezler Cilt I: Marx’ın Ekolojik-İktisat ve Doğa üzerine Düşünceleri Yazar: Liu Sihua

Canut Yayın Evi:Hırkayışerif Mahallesi, Balipaşa Caddesi, No.: 155/A,Fatih-Yavuzselim-İstanbulTelefon ve Fax: 0212 512 43 56Web: www.solokur.net / www.leftreader.comE-posta: info@solokur.net

Editör: Cem KızılçeçÇeviri: Deniz Kızılçeç

Kapak Tasarım: Deniz Kızılçeç

Çince Baskı: Principles of Marxist Eco-Economics, 2008Renmin Peoples’ Publishing House Pekin

Türkçe İlk Baskı: Şubat 2013Copyright Canut Yayınları 2013

Sosyalist ve Ekolojik bir Uygarlık için Tezler

Cilt I

Marx’ın Ekolojik-İktisat ve Doğa üzerine Düşünceleri

Liu Sihua

Yazar HaKKINDa

Bay Liu Sihua, 1940 doğumlu, Çin’deki Ekolojik Uygarlık ve Sürdürülebilir Ekonomi Araştırma Merkezi Onursal Başkanı, Dünya (Marksist) Ekonomi Politikçiler Derneği (WAPE) kurucularından, Çin Marx’ın Kapital’i üzerine İncelemeleri Geliştirme Vakfı Yöneticisi, Zhongan Üniversitesi İktisat ve Hukuk Bölümü doktora çalışmaları eğitmeni, Çin Ekolojik-iktisat Enstitüsü Başkan Yardımcısı ve Eğitim Komitesi Dekanı. Liu Sihua, sürdürülebilir iktisat ve ekolojik uygarlık teorisinin Çin’deki önde gelen kurucularındandır.

Çok sayıda akademik makalesinin yanı sıra yayınlanan kitapları: Ekolojik İktisadın Çeşitli Sorunları Üzerine (1989), Günümüz Çin’inde İzlenecek Yeşil Yol – Dengeli Ekonomik Gelişme ve Pazar Ekonomisinin Ekolojik Koşulları (1994), Sürdürülebilir Gelişme İktisadı (1997), Liu Sihua Seçme Eserleri (2000), Yeşil İktisat – Çin’in Ekonomik Reform ve İnşasında Ekonomik Gelişme Teorisi (2001), Sürdürülebilir Ekonomik Gelişme 10 Cilt (2002), Liu Sihua, Toplu Eserler (2003), Ekolojik Marksizmin İktisat Teorisi (2006), Liu Sihua, Sürdürülebilir İktisat Üzerine Seçme Eserleri (2007), Ekolojik ve Sosyalist Bir Uygarlık İçin – Ekolojik-İktisat Teorileri (2008), Batı Dünyasında Ekolojik İktisat ve Sürdürülebilir İktisat Araştırmalarının Değerlendirmesi (2011).

İçİndekİler

Yazar Hakkında 4Yayıncının Önsözü 7Yazarın Önsözü 11

Başlık IMarX’IN ÇaĞDaŞ DEĞErİ VE MarKSİST EKOLOJİK-İKTİSaTa GİrİŞ 15

I – Marksizmin Bilimsel Gerçekliği ve Güncelliği 15II – Marx’ın Ekolojik İktisat ve Ekoloji Üzerine Düşüncelerinin Marksizmin Bütünlüğü Bağlamında Yeniden Yorumlanması 31III – Marksist İktisadın Hümanist ve Ekolojik İçeriği 45IV – Marksist Ekolojik-iktisadın Temel Çerçevesi 53

Başlık IIMarX’IN EKOLOJİK İKTİSaT ÜzErİNE DÜŞÜNCELErİNİN FELSEFİ TEMELLErİ 62

I – Marx’ın “Doğanın Önceliği” Düşüncesi; Felsefe ve İktisadın Birliği 63II – Felsefe ile İktisadın Birliği: Doğa ile İnsan Arasındaki Diyalektik İlişki 77

Başlık IIIMarX’IN EKOLOJİK-İKTİSaT ÜzErİNE DÜŞÜNCELErİNİN SOSYOLOJİK TEMELLErİ 103

I – Sosyoloji ve İktisadın Birliği: Doğa ile Toplumun Birliği 104II – Sosyo-Ekonomik Yapıların Evrimi ile İnsanın Uygarlık Yapılarının Evriminin Birliği Sorunu 111III – Ekolojik-iktisat Teorisinin Marx’ın Bilimsel Sosyalizm Teorisi İçindeki Kaynakları 127

Başlık IVEKOLOJİK-İKTİSaT İLE İKTİSaDIN OrGaNİK BİrLİĞİ 145

I – Kapitalizmde Ekolojik-Ekonomik İlişkiler 146II – Marx’ın Düşüncelerinin Ekolojik-iktisat Açısından Anlamı 152III – Marx’ın İktisat Yazılarında Ekolojik-iktisat Üzerine Geliştirdiği Düşünceler 158IV – Marx, Doğal Ekolojik Çevreyi İç Etken Olarak Gören Öncü Düşünür 182

KİTaBIN 2. BÖLÜMÜ MarKSİST EKOLOJİK İKTİSaT TEOrİLErİ

Başlık VMarX’IN EKOLOJİK-İKTİSaT TEOrİSİNİN EKOLOJİK TEMELLErİ 198

1 – Kapitalist Üretim Biçiminin İç Çelişmesinin Ekolojik Boyutu 199II – Ekolojik Uygarlığa Yürüyüş: Marx’ın İnsan ile Doğa Arasındaki Uyum Üzerine Teorisi 210III – Marx’ın Doğal Ekolojik Ürünlere ve Doğal Maddelerin Değerine Bakışı 218

Başlık VIMarKSİST İKİLİ KaTEGOrİLEr TEOrİSİ 234

I – İnsanın İkili Karakteri Teorisi 235II – Marx’ın Emeğin ve Emek Sürecinin İkili Karakteri Üzerine Teorisi 250III – Marx’ın Üretim Sürecinin İkili Karakteri Teorisi 255IV – Marx’ın Metanın İkili Karakteri Teorisi 259V – Marx’ın Sosyo-ekonomik Yapının Deviniminin İkili Niteliği Teorisi 266

Başlık VIIMarKSİST MaDDESEL aLIŞVErİŞ TEOrİSİ 270

I – Marx’ta Maddesel Alışveriş Kavramı 272II – Maddesel Alışverişin Temel Biçimleri ve Farklı Toplumsal Yapılardaki Görünümleri 288III – Sosyalizmde Maddesel Alışveriş 311

Ek Başlık ISOSYaLİzM VE EKOLOJİNİN BİrLİĞİ NEDİr? ÇİN’DE MarKSİST GENEL ÜrETİCİ GÜÇLEr TEOrİSİNİN GÜNÜMÜzDE aLDIĞI YENİ BİÇİMLEr 321

I – Zamanın Ruhunu Yansıtan Üretici Güçler Kategorisinin Bilimsel Tanımı 322II – Marksist Üretici Güçler Teorisinde Çin’deki Yeni Politik Açılımlar 328

Ek Başlık IIEKOLOJİK-İKTİSaT VE SÜrDÜrÜLEBİLİr GELİŞME 346

I – Barış ve Gelişme Akımlarının Günümüz Dünyasında Temel Akımlar Haline Gelmiş Olduğu Düşüncesi 347II – Deng Xiaoping ve Jiang Zemin’in Çin’in Gelişme Sorunu Üzerine Düşünceleri 349III – Çin’de Sürdürülebilir Gelişme Kavramının İçeriği 350IV – Gelişme Mutlak İlkedir Düşüncesi 355V – Marksist Gelişme Teorisi Ekonomik Büyüme ile Sürdürülebilir Gelişmeyi Birleştirmeyi Öngörmektedir 356VI – Ekonomik Büyüme ile Nüfus, Kaynaklar ve Çevre arasındaki Optimal İlişkiler 363

YazarIN ÖNSÖzÜ

Çin dâhil olmak üzere dünyadaki Marksist iktisadi araştırmalar Marx ve Engels’in iktisadi teorilerini ekolojik perspektiften incelemek ko-nusunda yeterli çaba göstermemişlerdir. Aynı sorunu onların ekolojik düşüncelerinin iktisadi bakış açısı ile araştırılmasında da görebiliyoruz. Bu araştırmalardaki temel problem Marx’ın iktisat teorilerinin, salt ik-tisadi bir bakış açısı ile incelenmiş olmasıdır. J.Bellamy Foster ve diğer birçok Marksistler gibi biz de bu eğilimi ekonomizm olarak nitelemek-teyiz. Kanımızca bu durum Marx’ın iktisat teorileri sisteminden kalan miras içindeki ekolojik-iktisat üzerine olan düşüncelerin üzerinin örtül-mesinin ve unutulmasının temelini oluşturmuştur. Ayrıca, genel olarak Marksist araştırmacılar da yerli ve yabancı iktisatçılar dâhil olmak üzere onun ekolojik-iktisat üzerine görüşlerini, Marksist teorik sistemin ge-nel bütünlüğü içerisinde değerlendirememişlerdir. Bu yetersizlik bütün-sel Marksist teorik sistem ile ekolojik-iktisat teorileri arasındaki bağları kopartmakta, özellikle onun iktisat teorileri ile ekolojik-iktisat teorileri arasındaki içsel ve organik bağlar göz ardı edilmektedir. Bu iki kitaplık, dizinin 1. kitabı sözünü ettiğimiz sorunların aşılmasına ayrılmıştır.

Marx ve Engels’in eserlerinde, ekolojik-iktisat üzerine teoriler, iktisat, felsefe ve sosyalizm üzerine teoriler ve tarihsel materyalizm teorisi ve bunların yanı sıra doğal çevreye ilişkin teoriler bulunmaktadır. Marx, doğal çevre ile ilgili teorisinde insan, toplum ve doğa üçlüsü arasındaki ilişkileri, üretken emek sürecini ve aynı zamanda iktisadi teorilerini ve doğal çevreyi oldukça zengin bir biçimde tartışmıştır. Kanımca Marx’ın doğal çevre teorisini diyalektik, pratik, tarihsel ve materyalist bir teori olarak niteleyebiliriz. Bu doğal çevre teorisinin özgünlüğü insan, toplum ve doğa üçlüsü arasında diyalektik bir birlik ilişkisini öngörmesidir. Birinci kitapta Marx’ın genel teorik mirası içe-risindeki ekolojik-iktisadi düşüncelerini ele aldık, bir yandan yukarıdaki tez-lerimizi savunurken, diğer yandan ekolojik-iktisat bilimine bir giriş yapmış olduk. Kanımca Marx’ın ekolojik-iktisat teorisi ile onun doğa üzerine olan öğretisi ayrılmaz bir birliktelik oluşturmaktadır. Bu nedenle, Marx’ın ekolo-jik iktisat teorilerinin onun teorik sisteminin bütünselliği içerisinde temel bir yere sahip olduğunu söyleyebilirim. Marx’ın iktisat, felsefe, sosyoloji ve eko-loji üzerine olan düşüncelerinin sistematik bütünlüğü dikkate alındığında onun ekolojik-iktisat üzerine olan düşüncelerinin bulunmadığını savunmak

hem gerçekçi olmayacak hem de zamanımızın gereksinimleri göz ardı edil-miş olacaktır. Bununla birlikte ekolojik iktisadın Marksist sürdürülebilir ik-tisat teorisi ile güçlü bağlar içinde olduğunu da belirtmem gerekiyor.

İkinci kitabın birinci başlığı, Marksist iktisat ile ekolojik-iktisat arasın-daki organik bağı ele almaktadır. Bu kitaptaki diğer başlıklarda eko-lojik-iktisadın 5 önemli teorisi ele alınacak, İkili Kategoriler teorisi, Maddesel alışveriş (metabolizma) teorisi, Bütünsel Üretim teorisi, Genel Üretici Güçler teorisi, Maddesel Döngüler teorisi incelenecek-tir. Kitabın son başlıklarında ise Ekolojik-iktisadın bakış açısı ile yak-laşarak, Sürdürülebilir Gelişme Teorisini, Ekolojik Uygarlık teorisini, Çin’in Marksistlerinin Gelişmeye Bilimsel Bakış açısı Teorisini incele-yeceğiz. Bu iki kitapla umudumuz, ekolojik-iktisadın bağımsız bir bilim dalı haline gelmesi, Batı, Doğu, Kuzey ve Güney tüm dünya Marksist ve sol-kanat araştırmacılarının gelişen teorik diyaloglarının güçlenmesine katkıda bulunmaktır.

Liu Sihua, Eylül 2012

YaYINCININ ÖNSÖzÜ

Elinizdeki kitap, Liu Sihua’nın Marksist Ekolojik-iktisat: Sosyalist ve Ekolojik Bir Uygarlık için Tezler başlıklı eserinin birinci cildidir. Yayınevimiz, yazarın bu eserini iki cilt halinde yayınlamaktadır. Birinci kitap Marx’ın doğa ve ekolo-jik-iktisat üzerine düşünsel kaynaklarını tartışmakta, ikinci kitap ise doğrudan Marx’ın ekolojik-iktisat teorilerini incelemektedir. Yazar, Liu Sihua 1980’lerin ortalarından bu yana Çin’de ekolojik-iktisadın ve aynı zamanda sürdürülebi-lir iktisadın bağımsız bir bilim dalı haline gelmesi ve Çin’in gelişme pratiğinde merkezi konuma gelebilmesi için çaba sarf eden, bu alandaki önde gelen araş-tırmacılardandır. Kendisi aynı zamanda Ekolojik Uygarlık ve Sürdürülebilir Ekonomi Araştırmaları Merkezi’nin onursal başkanıdır.

Marx neden ekoloji merkezli düşünmüş, neden doğanın özgürleşmesi gerektiği-ni savunmuş ve insanın doğadaki güzellik yasaları gereğince üretmesi gerektiğini önermişti? Neden sosyo-ekonomik yapıların gelişiminin doğal-tarihsel bir süreç olduğunu ve insanın, toplumun ve doğanın özgürlüğünün ayrılmaz bir bütün ol-duğunu savunmuştu? Çünkü, daha o günlerde kapitalist üretimin insan ile doğa arasındaki yabancılaşma ve çatışmayı had safhaya çıkarma eğilimi açığa çıkmış ve bu durumu aşmak için öncelikle insanlar arasındaki ilişkilerin dönüştürülme-si gerekmişti. Çünkü, kapitalizm bir yandan insan ile doğa arasındaki maddesel alışveriş sürecini habis bir döngüye dönüştürmüş, diğer yandan “özgür emeğin” kendi doğasına yabancılaşmasının en sefil belirimlerini ortaya çıkarmıştı. Oysa Marx’a göre bu maddesel alışveriş süreci, bir yandan insan ile doğa arasındaki en temel ilişki idi, diğer yandan ekonomik alan ile doğal-ekolojik sistem arasın-daki en önemli bağlantı idi. Kapitalizm bu alışveriş döngülerini tahrip etmek-teydi. Bu alışveriş aynı zamanda insanın üretken emek süreci idi, ve Marx emeği şöyle tanımlamıştı: “Emek, öncelikle insan ile doğa arasındaki bir süreçtir, insanın kendisi ile doğa arasında maddesel alışverişi, başlattığı, düzenlediği ve kontrol ettiği bir süreçtir.” 1980’li yıllara kadar Marx’ın bu önemli görüşleri yeterince incelenmemiş ve güncel anlamları tartışılmamıştı.

Olumlu olan, Marksist ekolojik felsefe ve ekolojik-iktisadın 20. yüzyılın ve içinde bulunduğumuz çağın önümüze koyduğu sorunlarını dikkate alarak, bu alandaki araştırmaları derinleştirmesi ve bu alanlarda bilimsel temellerini oluş-turmuş olmalarıdır.

Yazar, bu kitabında Marksist ekolojik-iktisadın başlıca temelleri olarak Marx’ın ekolojik-iktisat teorilerinin, felsefi, sosyolojik, iktisadi ve ekolojik düşünsel kaynaklarını açığa çıkarmaktadır. Elinizdeki cildin ikinci bölümü ise son 4 başlığında Marksist ekolojik-iktisadın iki önemli teorisini ele almıştır: Marx’ın metabolizma-maddesel alışveriş-teorisi ve Marx’ın İkili Kategoriler teorisi. Kitabın son başlıkları ise Marx’ın ekolojik-iktisadının bakış açısından genel

üretici güçler teorisinin Çin’deki araştırma ve uygulama süreci ile ilgili bilgi-ler içermektedir. Son başlık ise ekolojik-iktisat ile sürdürülebilir gelişme prati-ği arasındaki ilişkileri tartışmaktadır. Böylece eser Marx’ın en az bilinen doğa, ekoloji ve ekolojik-iktisat üzerine teorilerini kapsamlı bir biçimde sunmuş olmaktadır.

Liu Sihua’ya göre Marx eserlerinde doğrudan ekoloji veya ekolojik-iktisat te-rimlerini kullanmamıştır, buna karşın onun tüm temel teorileri ve teorik sis-teminin bütünü ekolojik bakış açısını ve ekolojik-iktisadın temel çıkış nokta-larını içermektedir, onun kapitalizm eleştirisi ve sosyalizm düşüncesi derin bir ekolojik bakış açısına sahiptir. Bu anlamda Marx’ın ekolojisinin ve ekolojik-iktisadının düşünsel kaynaklarını onun şu veya bu teorisi ile sınırlamak doğru olmayacaktır; aksine onun tüm teorilerinde ve teorik sisteminin bütününde, tarihsel materyalizm, emek süreci, toplumsal üretim, toplumsal yapılar, sosya-lizm, yabancılaşma, üretici güçler vb. doğal-ekolojik çevre en temel kaynak ola-rak ele alınmış ve belirleyici bir konuma koyulmuştur. Bu anlamda Marx, kapi-talist üretimin ve kapitalist sanayi uygarlığının eleştirisinde kapitalist üretimin, bir yandan insan ile doğa arasındaki, diğer yandan sosyo-ekonomik gelişme ile ekolojik gelişme arasındaki çelişmeleri şiddetlendirmesine merkezi bir önem atfetmiş ve böylece insanın özgürlüğü ve doğanın özgürlüğü sorununu kapi-talizmin aşılması ve sosyalizme geçiş ile ilişkilendirmiştir. Engels’in İngiltere’de İşçi Sınıfının Durumu adlı eseri kapitalizmin yarattığı doğal-çevresel tahriba-tın eleştirisini, insanın doğası, sağlığı ve yaşamı üzerindeki tahribatın eleştirisi ile birleştiren ilk gerçek ekolojik eleştiri örneği olarak düşünsel hazinemizde yerini almıştır.

Böylece, Marx tüm eserlerinde doğanın gerçek anlamda özgürleşmesi soru-nunu, insanın özgürlüğü sorunu ile bir bütün olarak ele aldığını sergilemeye özen göstermiştir. O, tüm iktisadi kategorilerini, doğal-ekolojik temel üzerinde ve doğal-tarihsel bağlam içinde oluşturmuştur. Marx daha ilk eserlerinden iti-baren natüralizmi, hümanizm ile birleştirmiş ve komünizmi natüralizmin ve hümanizmin en gelişkin olduğu, doğanın hakiki anlamda yeniden doğuşunun başlayacağı toplumsal yapı olacak tanımlamıştır. Bu yeni toplumsal yapı, insan ile doğa arasındaki çelişmelerin tam çözümünü başaracak, insan ile doğa ara-sındaki maddesel alışveriş sürecini rasyonel ve optimal bir biçimde düzenleye-bilecektir. Marx’a göre insan, “doğadaki güzelliğin yasaları” doğrultusunda üretmeyi hedeflemelidir ve bu en yüksek idealdir. Yüksek düzeyde toplumsal-laşmış olan bireyin özgürlüğü ve tam gelişmesi, bu toplumdaki tüm bireylerin özgürlüğünün ön koşulu olacaktır. İnsanın emek sürecinde yaşadığı yabancı-laşma, aslında insanın doğa ile içine girdiği maddesel alışveriş sürecinde bir yandan kendi öz doğasına, diğer yandan insanın inorganik doğası olan dış-sal doğaya yabancılaşmasıdır. Bu yabancılaşma ve insanın bu çarpık gelişmesi

kapitalizmin aşılması ve sosyalizme geçişin kaçınılmazlığının temelidir, çünkü kapitalizm yalnızca emeği değil, beraberinde doğayı-insan doğası dâhil- sö-mürmekte ve tahrip etmektedir.

Ekolojinin İçsel Olgu Haline Gelmesi: Ekonomik İnsanın aşılması

Yazara göre ekolojik-iktisadın güncelliği kapitalist sanayi uygarlığının özellikle 1970’lerden itibaren çıkmaza girmesi ve ekolojik krizin bütün belirimlerinin tek tek yaşanmaya başlanmasıdır. Sularımız, nehirlerimiz, denizlerimiz, or-manlarımız, topraklarımız, soluduğumuz hava ve birçok canlı türünün yaşamı ciddi bir varlık-yokluk sorunu ile karşı karşıya kalmış, doğal-ekolojik döngü-ler mevcut hoyratlığı ve keyfiliği kaldıramaz hale gelmiştir. Sürdürülebilir ol-mayan “ekonomist” gelişme modeli tıkanmıştır. Doğal-ekolojinin taşıma gücü hızlı nüfus artışlarının gerisinde kalmıştır. Tarımsal topraklar çürümekte ve tuzlanmaktadır. Başta iklimler olmak üzere doğadaki birçok ekolojik döngü dengesini yitirmiştir. Artık insanlar sadece maddi ve kültürel ürünler değil ekolojik ürünler talep etmektedir ve sosyo-ekonomi buna göre düzenlenme-lidir. Bu nedenle, insanların ekolojik ihtiyaçlarını karşılayan, insan doğasına uygun gelişen ekoloji dostu bir çevrenin yaratılması sorunu günümüz insanın ekonomik etkinliklerinin organik bir parçası haline gelmiştir. Bunun sonucun-da insanın emek faaliyetine yeni biçimler eklenmiştir. Bu yeni emek biçimleri insanın yaşamını ve toplumsal, ekonomik gelişimini sürdürmesi için ihtiyaç duyduğu kullanım değerlerini sağlamak amacıyla yürütülen emek biçimleri-dir. Bu emek faaliyeti doğayı korumayı, geliştirmeyi ve inşa etmeyi içermekte-dir. Bu ekolojik emek pratiği bazı Marksist ekolojik-iktisatçılar tarafından “in-san pratiğinin yeni ve dördüncü temel biçimi” olarak tanımlanmaktadır.

Klasik iktisadi bakıştan farklı olarak, Marksist ekolojik-iktisadın birinci teorik çıkış noktası, doğal-ekolojik kaynakların sınırlarının bulunduğu varsayımıdır, burjuva iktisadının ekonomik insan kategorisi aşılmalı ekonomik-ekolojik-toplumsal insan kategorisine geçilmelidir. Doğal kaynakların sınırsız olduğu ve insanın – maddi zenginleşme ve ekonomik büyüme için – bunları sınırsız ve “bedelsiz” bir biçimde kullanabileceği görüşü çıkmaza girmiştir. Oysa doğa-nın, yaşamımızı ve ekonomiyi destekleme kapasitesi sınırsız değildir. Marx’ın Kapital’de savunduğu geri dönüşüm ekonominin gündemine girmesi için dün-yanın önce insani ve ekonomik atıklarla bir çöplüğe dönüşmesi beklenmiş, maddi zenginleşme gibi, tüketim de sınırsız bir biçimde teşvik edilmiş, doğa-nın yağmalanması ve sömürülmesi had safhaya ulaşmıştır.Klasik iktisadi bakıştan farklı olarak Marksist ekolojik-iktisadın ikinci teorik çıkış noktası, ekolojik gelişmenin sosyo-ekonomik sürecin içsel ve organik bir parçası olduğu görüşüdür, bu anlamda sosyo-ekonomik (ekonomik toplum-sal) yapı kategorisi bilimsel araştırmaya yanıt veremediği için ekolojik-ekono-mik toplumsal yapı kategorisi günümüz dünyasının gerçeklerini daha iyi bir

biçimde yansıtmaktadır. Bir yandan insan ile doğa arasındaki, diğer yandan sosyo-ekonomik süreç ile doğal-ekolojik sistem arasındaki etkileşim tarzının eskisinden daha farklı yeni bir evreye girdiği bir gerçekliktir.

Kapitalist sosyo-ekonomik yapının krizi sadece toplumsal, ekonomik krizler ve askeri çıkar savaşları, silahlanma yarışı biçiminde değil aynı zamanda bir ekolojik, kültürel, gelişme ve dahası topyekûn bir uygarlık krizi olarak belir-meye başlamıştır. Küreselleşme süreci bir yandan bütün bu çelişmelerin dünya ölçeğinde yayılmasını hızlandırmış, diğer yandan dünya halklarını tek bir dün-ya tarihinin parçası haline getirerek, daha da yakınlaştırmıştır. Böylece dünya toplumları istisnasız tüm ülkelerde ve bölgelerde farklı belirimler içinde ortaya çıkan fakat yalnızca kapitalizmin aşılması ve sosyalizme geçiş ile çözülebilecek çok yönlü çelişmeleri biriktirmektedir. Örneğin son dönemde Japon enerji te-kellerinin kar hırsı ve dar görüşlülüğü sonucunda milyonlarca Japon vatandaşı nükleer bir çevre felaketi ile yüz yüze kalmıştır.

Ekolojik Uygarlık ile Sosyalist Uygarlık İlişkisi

Dünyanın tekelci-kapitalist merkezlerinde iktidarı elinde tutan dar ayrıcalıklı tabaka-dünya çapında ve tek tek ülkelerde- ne ellerinde tuttukları ayrıcalıklar-dan vazgeçmekte, ne de doğrudan kumanda ettikleri zenginlikleri ve bilimsel-teknolojik avantajları doğal-ekolojik kriz ve gelişme sorunları ile baş etmeye çalışan dünya toplumunun büyük çoğunluğu ile paylaşmaya yanaşmamakta-dırlar. Aksine bu değerli ürünler azami tekel karının nesnesi olarak dolaşıma girmektedirler. Böylece ekolojik-iktisat iki yeni ve paralel gelişmeyi ve eleştiriyi bilince çıkarmıştır: Kapitalist sanayi uygarlığının aşılması ve ekolojik uygarlık hedefi, sürdürülebilir olmayan sosyo-ekonomik gelişmenin yerini sürdürülebi-lir gelişmeye bırakması talebi. Böylece ekolojik-iktisat insan ile doğa, ekonomi ile ekolojinin uyumlu ve eşgüdümlü gelişimini merkeze almaktadır, bu anlam-da Marx’ın ekolojiyi, sosyo-ekonomik sürecin içsel öğesi olarak ele alan teorisi pratiğe yol göstermeye başlamıştır.

20. yüzyılın yaşayan sosyalizmi de genellikle Marx’ın ekolojik-iktisadi bakış açısını kavrayamamış ve batı iktisadının ekolojik çevreyi ikincil ve dışsal öğe gören, saf ekonomist yaklaşımının ötesine geçememiştir. Dolayısıyla aynen ka-pitalist ülkelerde olduğu gibi, nüfus dâhil, kırsal alanlar ve tüm doğal kaynaklar maliyetsiz girdiler olarak karı azamileştirmenin kaynakları olarak görülmüştür. Marx’ın değerli ekolojik mirası unutulmuş ve kavrayış hatasının sonucunda ciddi ekolojik krizler baş göstermiştir. Çin’de bir dönem bayraklaştırılan “doğa-nın fethedilmesi teorisi” bunun en açık belirimi olarak ortaya çıkmıştır. Ünlü Sovyet biyologu I.V. Michurin de “doğadan insana” doğru işleyen tek yönlü bir süreç olarak gördüğünü şu ünlü ifade dile getirmiştir: “Doğadan lütuflar beklememeliyiz. Görevimiz ondan bunları almaktır.”

Liu Sihua’ya göre bugün herhangi bir hakiki sosyalist gelişme pratiği adına la-yık olabilmeyi ancak ve ancak ekoloji ve sürdürebilir gelişme alanındaki pratiği ile diğer deyişle bir yandan insan ile doğa, diğer yandan ekonomi ile ekoloji arasındaki eşgüdümlü gelişmeyi sağlayabilmesi ile kanıtlayabilecektir. Yazara göre Çin’de ve Batı dünyasındaki ortaya çıkan ekolojik-Marksizm çağın bu yeni talebine yanıt veren teorileri ve içine girdiği yeni pratikle Marksizme ve kapitalizmin eleştirisine yeni bir soluk kazandırmış, Marksizmin entelektüel hazinesinin zenginleştirilmesine önemli bir katkıda bulunmuştur, bu anlamda dünya Marksizmini birleştiren ortak temel çok daha güçlenmiş ve bir dönemin Doğu Marksizmi ve Batı Marksizmi bölünmesinin aşılması için yeni bir olanak belirmiştir. Kitabın önemli bir yönü son iki başlığında ekolojik bakış açısının ve sürdürülebilir gelişme kavramının Çin pratiğindeki politik yansımalarını ve oluşan duyarlılığı ele almış olmasıdır.

Okuyucu, Liu Sihua’nın bu eserinde titiz ve kapsamlı bir analizle sergile-nen, Marksist ekolojik-iktisada uzanan düşünsel temelleri tartışma olanağı bulabilecektir.

Cem Kızılçeç