cassiodori de anima

5/23/2018 Cassiodori de Anima

1/20

MAGNI AURELII CASSIODORI SENATORIS

DE ANIMA

I. QUID AMICI REQUISIUERINT.

Cum iam suscepti operis optato fine gauderem, meue duodecim uo!umini"us iactatum

uietus portus e#ciperet, u"i etsi non !audatus certe !i"eratus adueneram, amicorum me

suaue co!!egium in sa!um rursus cogitationis e#pressit, postu!ans ut a!iua uae tam in

!i"ris sacris uam in saecu!ari"us a"strusa compereram de animae su"stantia ue! de eius

uirtuti"us aperirem, cui datum est tam ingentium rerum secreta reserare$ addens nimis

ineptum esse si eam per uam p!ura cognoscimus uasi a no"is a!ienam ignorare

patiamur, dum ad omnia sit uti!e nosse ua sapimus% Nu!!a enim peregrina res est de

sensu proprio !oui, uando si"i natura interrogata respondet, nec !onge tendit ut se

inuenire praeua!eat% No"is cum semper est ipsa uam uaerimus$ adest, tractat, !ouitur,

et, si fas est, inter ista nescitur% &roinde nota esse de"et uae si"i praesto est, uia tunc

magis ante se ponitur, cum su"ti!ius de ipsa tractatur% Nam dum a sapienti"uspraeceptum sit ut cognoscamus nosmetipsos, uemadmodum sustineri potest, si nos

'a"emus incognitos( cupimus enim nosse p!anetarum cae!o contrarios cursus, signorum

consentaneum !apsum% Sunt enim e# eis a!ia manentia motuue carentia, a!ia uero uae

mo"i!i semper rotatione uertuntur nec u!!is tempori"us conuiescunt% )aec, ut mundani

doctores e#uirere temptauerunt, 'armoniacis de!ectationi"us inaestima"i!i modu!atione

uo!uuntur, uorum tinnitus atue concentus adunatum efficit du!cisonum me!os%

Desideramus etiam compre'endere a!titudinem aet'eris, mensuram te!!uris, nu"igeras

p!uuias, saeuae grandinis proce!!as, tremorem sta"i!ium terrarum, naturam uagantium

uentorum, profunditatem inconstantis maris, potestates uirentium 'er"arum, uattuor

e!ementorum per omne corpus dissociatas comp!e#iones$ et ferendum est ipsam sese

scire non posse cui superne datum est tanta discutere( non enim a!iuid contentioneuaerimus, sed res profundissimas modestissime nosse desideramus%

Discamus ergo primum uare anima dicatur, deinde ua!is sit eius definitio$ tertio, uae

sit eius ua!itas su"stantia!is$ uarto, si formam a!iuam 'a"ere credenda est$ uinto,

uas uirtutes 'a"eat mora!es, uas graeci aretas uocant, ad decus eius et g!oriam

contri"utas$ se#to, uae i!!i sint uirtutes natura!es ad su"stantiam sci!icet corporis

continendam$ septimo, de origine animae disseratur$ octauo, cum sit per omnia mem"ra

diffusa, u"i potius insidere credenda est$ nono, de corporis ipsius forma et compositione

noscamus$ decimo, uas proprietates 'a"eat anima peccatorum per competentia no"is

signa dec!arentur$ undecimo, ua noscantur discretione iustorum, uatenus uos ocu!is

istis uidere non possumus per indicia pro"a"i!ia co!!igamus$ duodecimo, inresurrectione, uam uere sapiens credit, uid de singu!is fieri sentiatur ma#ime

desideramus agnoscere, uatenus fragi!ia corda morta!ium ad diuinitus promissa

desideria concitentur%

)aec no"is, praestante Deo, ordine custodito responde, ut et nos faci!e possimus im"ui

et tu g!oriam de"eas inuenire doctoris%

II. QUID EIS RESPONSUM SIT.

Di#i propositiones 'as non praeceptis regum uae nuper age"antur, sed profundis et

remotis dia!ogis conuenire ui non tam istas aures corporeas sed interioris 'ominis

intentum atue purissimum uaerere pro"antur auditum% Nec ideo faci!e posse de ipsadici, uia per eam innumera nouimus e#p!icari% Ocu!us enim ui usue ad sidera tendit

se uidere non praeua!et, et pa!atus noster, cum diuersa gustu sentiat, cuius ipse sit


2/20

saporis ignorat% Nares etiam fragrantium corporum uarios odores attra'unt, sed uid

o!eant ipsae non sentiunt% Cere"rum deniue nostrum !icet sensum mem"ris re!iuis

tradat, ipsum tamen sensum !egitur non 'a"ere%

Deinde ua!ia fatigatus possim disserere ui iam ad !a"oris terminum auida mente

properarem( postremo, tam suaues amici, imponitis iterum cogitare, uod a cogendo

dici a"so!uta cognoscitis ratione constare$ praesertim cum 'aec res a mu!tis disputata

sed paene ine#p!ica"i!is uideatur esse dere!icta% Sed cum 'is ac ta!i"us ingenia i!!orum

mu!tis a!!egationi"us superare neuiuerim nec mi'i concedere meum ue!!e decreuissent,

uictus petii ut me sa!tem die"us a!iuot sustinerent nec praecipitanter uaererent uod

p!enum difficu!tati"us imperarent% *uocirca i!!ud mi'i accidit &rot'ei, ui, uod

uo!untate non e!ige"at pandere, constrictus uincu!is coge"atur a"so!uere% )oc tamen

inde to!era"i!e uisum est, uia de ta!i re urge"ar dicere uae si, Deo fauente, ueraciter

e#primatur, et audientem merito recreat et sensum "ene persuadentis i!!uminat%

*uapropter, anteuam rem ingrediar e#petitam, oportet prius nominum simi!itudines,

uasi ramos o"uiantes, a"scidere ne semitam disputationis nostrae uoca"u!orum

consonantium si!ua um"rosis imagini"us uideatur inte#ere%

III. QUARE ANIMA DICATUR.

Anima igitur 'ominis proprie dicitur, non etiam pecudum, uia i!!orum uita in sanguine

noscitur constituta% )aec uero, uoniam immorta!is est, anima recte appe!!atur, uasi

anema, id est, a sanguine !onge discreta, uando et post mortem corporis perfectam eius

constat esse su"stantiam sicut in su"seuenti"us suo !oco dec!aratur% A!ii uero

appe!!atam animam dicunt eo uod animet su"stantiam corporis sui atue uiuificet%

Animus uero dicitur apo tu animu, id est, a uento, uod ue!ocissima cogitatio eius ad

simi!itudinem uenti motu ce!eri peruagatur% +it autem e# appetitu animae pro desiderii

eius ua!itate commotus% Mens autem dicitur a mene, id est, a !una, uae !icet uaria

uicissitudine commutetur uadam se tamen in id uod fuit perfecta nouitate restituit$modo enim tri"u!ationi"us attenuata, uasi pro"atur o"scura, modo iterum in uigorem

natura!em !aetitia commeante reparatur% Spiritus itaue trip!ici modo dicitur% Appe!!atur

enim ueraciter et proprie spiritus nu!!is indigens, ipse uero a creaturis omni"us

indigetur$ inspirans uod uu!t et dispensans omnia prout uu!t$ comp!ens uniuersa, totus

in toto, immo"i!is !oco et uo!untate aeternus, cunctaue uae summa sunt singu!ariter

potens% ocamus et spiritum su"stantiam tenuem no"isue inuisi"i!em, creatam,

immorta!em, uantum i!!i uti!iter datum est ua!entem% Tertio, spiritum dicimus per totum

corpus emissum atue receptum per uem uita morta!ium f!atu necessario continetur,

nec a!iuando otium capiens, iugi mo"i!itate reparatur% Atue ideo sciendum est animum

et mentem proprie animam non uocari, sed uia res istae in anima e#ce!!unt interdum

per !icentiam sic dicuntur% Nec pro anima utiue spiritus distincte ponitur uia 'oc i!!i

nomen est commune cum ceteris, id est, ange!is, potestati"us aeriis, et uaecumue

spiritu continentur% Nec iste spiritus ueraciter potest dici anima ui aeris a!ternatione

reso!uitur, uando cum pecori"us i!!i res ista communis est%

Restat ut segregatim atue significanter anima 'ominis dicatur spirita!is su"stantia uae

nu!!atenus sanguinus effusione consumitur% Nunc de ipsius animae su"stantia !i"erius

disseramus, uando eam a simi!itudine nominum necessaria separatione discreuimus%

*uapropter imprimis praegnantem rerum definitionem cautissima de!i"eratione

formemus ut conseuentia, uae inde potuerint nasci, fide generis sui faci!!ime

uideantur agnosci%

IV. DE DEFINITIONE ANIMAE.


3/20

Magistri saecu!arium !itterarum aiunt animam esse su"stantiam simp!icem, speciem

natura!em, distantem a materia corporis sui, organum mem"rorum, et uirtutem uitae

'a"entem% Anima autem 'ominis est, ut ueracium doctorum consentit auctoritas, a Deo

creata spirita!is propriaue su"stantia, sui corporis uiuificatri#, rationa"i!is uidem et

immorta!is, sed in "onum ma!umue conuerti"i!is% Editum est uasi parturia!e ouum,

u"i uita futurae auis pennarumue grata uarietas continetur% Nunc aperiatur in partes,uia 'ominum consuetudo est faci!ius discere uae diuisa possunt euidentius e!ucere%

A Deo fieri ue! factas animas prudentium nu!!us ignorat, uando omne uod e#istit aut

creator est aut creatura% Creatri# igitur nu!!a creata potest esse su"stantia, uoniam ut

ipsa su"sistat indiget Deo, et dare non potest a!teri su"sistentiam uam tantum ut

'a"eret accepit% Superest ut eam uerissime a diuinitate conditam esse fateamur uae so!a

potest creare morta!ia et immorta!ia% Euidenter enim !egitur in sa!omone- et reuertetur

pu!uis in terram sicut erat, et spiritus reuertetur ad Deum ui dedit eum$ et a!i"i- omnem

f!atum ego feci% )anc proinde spirita!em su"stantiam pro"a"i!is et a"so!uta ratio

confitetur, uia, dum omnia corpora!ia tri"us nouerimus !ineis contineri, !ongitudine,

!atitudine, profunditate, ni'i! ta!e pro"atur in anima reperiri%Deinde uod corpori sociata, uamuis ipsius mo!e praegrauetur, opiniones rerum

so!!icita curiositate perpendit, cae!estia profunde cogitat, natura!ia su"ti!i indagatione

uestigat, et de ipso uoue conditore suo ardua nosse desiderat% *uod si esset corpora!is,

cogitationi"us suis spirita!ia nec cerneret utiue nec uideret% Cesset ergo de eius

corpora!itate suspicio, uando et definitionem corporis a se omni"us modis reddit

a!ienam et ta!es causas e#uirit, ad uas so!us su"!imis spiritus peruenire contendit%

)inc est uod et scripturis sanctis iustissime commonetur omnia mundi istius uisua!ia

contemnere$ uoniam ipsa incorporea est ut merito ad spirita!ia tendat, ui"us se

simi!em cognoscit esse formatam%

&ropria est utiue i!!i su"stantia, uando nu!!us spiritus a!ter carnem suscipit ut eiuspassioni"us aut condo!eat aut !aetetur% I!!ud autem uod di#imus sui corporis

uiuificatri#, uia, mo# ut data fuerit, ineffa"i!i condicione di!igit carcerem suum, amat

propter uod !i"era esse non potest% Do!ori"us eius ue'ementer afficitur, formidat

interitum uae non potest mori, et sic est ad corporis sui casus trepida, ut ipsam magis

sustinere credas e#trema, uae non potest deficere per naturam% Sa!u"errima uoue

carnis temperatione perfruitur, ocu!orum specu!atione depascitur, sonoris de!ectatur

auditi"us, suauissimis iucundatur odori"us, necessaria gustus epu!atione de!enitur, et

!icet 'is re"us nu!!atenus ipsa uescatur, su"ductis tamen ta!i"us grauissimo maerore

conficitur$ desiderans non si"i natura!iter accomoda sed adiunctis artu"us profutura%

)inc nonnumuam surripiunt uitia contraria rationi, uando anima di!ecto corpori

indu!gentius remittendo !ocum noscitur prae"ere peccato% ita igitur corporis susceptaeanimae praesentia est$ mors autem eius pro"atur a"scessus% Sic diem dicimus !ustrante

so!e, ui cum discesserit no# uocatur% iuit ergo corpus animae praesidio et e# ipsa

pro"atur accipere unde se praeua!et commouere%

Sed uoniam et 'oc uoue ad uitae genus, de uo !ouimur, noscitur pertinere,

sciendum est, cum se parti"us corporis i!!e uigor ignitus infuderit materiamue carna!em

spiritus uita!is aff!auerit, si uod fortasse uu!nus acceperit, statim condo!et, uia u"iue

su"stantia!iter inserta est% *uod si uirtus eius tantum ca!orue uegetaret, incisum

digitum non poterat condo!ere% Sicut nec so! pro"atur uicuam sentire, si eius radios

secare temptaueris% Tota ergo est in parti"us suis, nec a!i"i minor, a!i"i maior est, sed

a!icu"i intentius, a!icu"i remissius, u"i tamen uita!i intentione porrigitur% Co!!igit inunum atue copu!at mem"ra sua$ non sinit def!uere ue! conta"escere, uae uita!i uigore

custodit$ a!imenta competentia u"iue dispergit, congruentiam in eis modumue


4/20

conseruans%

Mirum praeterea uidetur rem incorpoream mem"ris so!idissimis co!!igatam, et sic

distantes naturas in unam conuenientiam fuisse perductas, ut nec anima se possit

segregare cum ue!it, nec retinere cum iussionem creatoris agnouerit% C!ausa i!!i sunt

uniuersa, cum praecipitur insidere$ aperta redduntur omnia, cum iu"etur e#ire% Nam si

acer"us do!or uu!neris inf!igatur, sine auctoris imperio non amittitur, sicut nec sine

ipsius munere custoditur% )inc est uod freuenter grauiter uu!neratos uidemus euadere

et rursus !eui"us occasioni"us interire%

Rationem uero 'omini inesse, uis du"itet( uando diuina tractat, 'umana sapit, arti"us

docetur egregiis, discip!inis eruditur e#imiis, et 'inc cetera anima!ia decenter e#ce!!it,

uod eum ratio decora componit% Rationem uero dico animi pro"a"i!em motum, ui per

ea uae conceduntur atue nota sunt ad a!iuid incognitum ducit, perueniens ad ueritatis

arcanum% )aec coniecturis atue argumentis ad i!!ud properare cupit, uod in rerum

natura esse cognoscit% Ipsa enim uera et pura et certa ratio est dicenda, uae a" omni

imagine fa!sitatis redditur a!iena% Datum est ergo i!!i cogitationes suas uodammodo

appre'endere et per o"seuium !inguae uo!u"i!i motatione disserere%

In corpore posita anima, uam mu!ta uidet$ non a se egrediens, uam diuersa

circumspicit$ u"iue uasi distenditur, et animae fieri discessio non pro"atur% Mouetur,

erigitur, f!uctuari cognoscitur, et in se ipsa, tamuam in magno currens spatio,

peruagatur% )aec non e#it ad causas sed tractati"us suis si"i repraesentat uod sua

cogitatione respiciat$ modo uod ocu!is uidit carna!i"us, modo uod p'antastica

imaginatione concepit% Cogitat p!ane singi!!atim sicut et !ouitur$ per ordinem sensus

ni'i! perficit, cum se diuersitate confundit, uia diuinitatis est proprium mu!ta disponere

et omnia simu! modu!is competenti"us e#p!icare% Rationis itaue dotata !argitate, uot

"ona munere diuinitatis inuenit- !itterarum formas repperit, diuersarum artium uti!itates

discip!inasue protu!it, ciuitates defensi"i!i muro cin#it, uarii generis amictus eiecit,me!iores fructus per industriam e#igit terras, transcurrit a".ssos a!ato nauigio, uastos

montes in usum uiantium perforauit, portus ad uti!itatem nauigantium !unari

dispositione conc!usit, ornauit pu!c'errima fa"ricarum dispositione te!!urem% *uis iam

de eius ratione du"itet, uando a" auctore suo i!!uminata facit arte conspici uod de"eat

su" omni ce!e"ritate !audari(

Conuenit nunc de eius immorta!itate disserere% Immorta!es animas auctores saecu!arium

!itterarum mu!tifarie pro"auerunt, dicentes- si omne uod uiuificat a!iud in semetipso

uiuit, anima autem, uoniam uiuificat corpus, in semetipsa uiuit$ utiue immorta!is est%

Dicunt etiam- omnia immorta!ia simp!icia sunt$ anima autem non est 'armonia neue

constat e# p!uri"us, sed simp!e# natura est$ anima igitur immorta!is est% Iterumue

proponunt- uicuid a contrarietate origina!i non corrumpitur immorta!e iugiter

perseuerat$ anima enim, uoniam simp!e# atue pura est, sine du"io immorta!is est%

Adiciunt uoue- si omne rationa!e uod se ipsum mouet, immorta!e est$ anima autem

rationa!is se ipsam mouet$ igitur immorta!is est% Nos autem immorta!es esse animas

faci!e ueridicis !ectioni"us appro"amus$ nam cum ad imaginem et simi!itudinem

auctoris sui !egamus effectas, uis audeat contra sanctam auctoritatem morta!es dicere

ut impudenter potius asseratur eas a creatoris sui simi!itudine discrepare( nam

uemadmodum poterat esse imago aut simi!itudo Dei, si animae 'ominum mortis

termino c!auderentur( i!!e enim ineffa"i!iter semper uiuens, ineffa"i!iter semper manens,

perennitatem ipse custodiens$ ui omnia continet, omnia disponit, potens est sine

du"itatione immorta!is immorta!ia facere et pro suo modu!o uitae competentiam dare%Dicit a!iuis- uomodo sum simi!is Deo, cum immorta!ia minime creare praeua!eam(


5/20

cui sic per a!iuam comparationem respondendum esse iudicamus% Numuid pictura

uae no"is est simi!is potest imitari uae facimus( imago enim potest a!iuam 'a"ere

simi!itudinem, ceterum 'oc non potest imp!ere uod ueritas% Nam et 'inc immorta!em

de"emus agnoscere, uod appetit de aeternitate cogitare% Desiderat enim post corporis

mortem re!inuere sui nominis famam, cupit sine fine !audari, et "ona conscientia p!us

est de futuris attonita ne a posteris macu!etur re!ata% )inc est uod inter su"!imioresconstat auctores uia uicuid dignitate rationis erigitur, mortis iniuria non prematur%

Adde uod ueritas a"so!ute profitetur ma!is iuge supp!icium, "onis perpetua gaudia se

daturam, ut non sit fas cum 'aesitatione recipi, uod dignatur omnipotentis diuinitas

po!!iceri% erum 'anc immorta!itatem animae non ta!em de"emus aduertere uae nu!!am

recipiat passionem% Est enim muta"i!itati o"no#ia et maerori"us peruia, sed tamen inter

uaeuis taedia ue! an#ietates continuationis "eneficio perseuerat% Singu!ariter autem

immorta!is Deus est, singu!ariter iustus, singu!ariter potens, singu!ariter "onus,

singu!ariter sanctus% *uoniam !icet ista ue! 'is simi!ia 'omini"us ue! ange!is inesse

dicantur, nu!!a tamen ad eius a!titudinem reuerendae potestatis attingunt% Omnes enim

arduae uirtutes in summitate i!!a p!enissimae atue perfectissimae sunt uae creaturis

uniuersis ipsius !argitate pro suo modu!o conceduntur%

Nunc sciendum est 'aec immorta!is anima uemadmodum degere sentiatur% iuit in se

post 'uius saecu!i amissionem, non ref!ante spiritu sicut corpus, sed aeua!i mo"i!itate

uae i!!i attri"uta est- pura, su"ti!is, cita, aeterna, uidet, audit, tangit, ac re!iuis sensi"us

efficacius ua!et$ non iam e# parti"us suis 'aec inte!!egens, sed omnia spirita!iter e# toto

cognoscens% A!iouin a"surdum est putare minus posse !i"eram uam mo!e "rutissimi

corporis ingrauatam% Ta!ia enim inte!!egere posse non du"ium est et ange!os et

potestates aerias ue! cetera uae su"!imi atue immorta!i su"stantia constare noscuntur%

Re!iuum est ut nunc o"no#iam mo"i!itati currenti ordine doceamus% *uis autem

du"itet modo nos esse gaudio su"!euatos, modo maerore deiectos, modo pietate mites,

modo indignatione terri"i!es, nunc ad uirtutes animos erigere, nunc iterum ad uitia

dec!inare( a!ia tenaciter assumimus, a!ia o"!iuione respuimus$ uod nunc p!acet, post

disp!icet% /onorum etiam sermoni"us aedificamur, ma!orum co!!ocutione destruimur, et

uantum proficimus cum rectis, tantum deteriores nouimus esse cum pessimis% Nam si

nos unus rigor, unum propositum contineret, nec "oni e# ma!is, nec "eati e# impro"is

muta"i!itatis "eneficio redderemur% Sed ut causa uarietatis 'uius euidentius possit

agnosci, recordemur, ut dictum est, prudentiam non esse no"is immuta"i!em

contri"utam$ et ideo sapimus, cum diuina i!!uminatione "ene gerimus, atue iterum

desipimus, cum de!ictis ca!iganti"us o"caecamur% Affectio enim uae uenit et recedit

semper incerta est% So!us omnipotens Deus est, cui 'oc est esse uod sapere, 'oc est

posse uod uiuere, 'oc ue!!e uod facere, et merito, uando uniuersa uae uere "onasunt non ad i!!um ueniunt sed a" ipso procedunt%

*uapropter 'aec animae uam di#imus origo- non inte!!egenda est pars Dei, ut uidam

dementium irre!igiosa uo!untate putauerunt, uia conuerti"i!is est$ neue ange!orum,

uia carni socia"i!is est, neue e# aere, neue e# aua, neue e# terra, neue e# eis uae

mutua comp!e#ione iunguntur$ sed simp!e# et propria uaedam natura et a" a!iis

spiriti"us discreta su"stantia, uam !onge su"ti!iorem aeri et !ucidiorem de"emus

aduertere, uando istum uu!gariter intuemur, i!!am uero condicione carnis aspicere non

ua!emus% )anc speciem natura!is mo"i!itas semper e#agitat ad cogitationes suas comiter

e#p!icandas% )inc est uod per uietem remissi, dum materia no"is fuerit so!itae

cogitationis a"stracta, nec intenti ad cotidianas fuerimus so!!emniter actiones, res uarias,

nunc fa!sis, nunc ueris inspectioni"us, somniamur% &arum est uod sopitis sensi"usuo!atica imaginatione de!udimur, dum freuenter etiam uigi!antes a nostra


6/20

contemp!atione traducimur% Saepe enim cum nos in oratione magna intentione

dirigimus, !udo nescio uo inspiratis su"ito cogitationi"us amouemur, et ita prouenit ut

menti nescio uid aduersum suggeratur uod dispositum non 'a"emus% Constat ergo

animam in 'oc mundo insta"i!i et uaria"i!i uo!untate conuerti "onarumue rerum esse

amissi"i!em ac recepti"i!em, nec uno semper uo!untatis suae rigore su"sistere, sed etiam

contra dispositum suum mu!tip!ici se conuersione mutare% Nec de i!!is sumus ui dicuntreco!ere magis animas uam discere usua!es artes et re!iuas discip!inas, cum et ad

interrogata sint paratae, u"i potuerint inte!!ectu perueniente contingere, et noua sic

audiant uasi ni'i! e# eis ante didicissent%

Ecce grauida definitio i!!a iam foeta est, ecce in !ucem 0ni fa!!or1 uae fuerunt c!ausa

proruperunt% Non est uicuam de proposita comp!e#ione dere!ictum, cuius ta!is est

discip!ina ut id uod intendit, ita e#p!icet atue determinet ut neue minus neue

amp!ius a!iuid di#isse uideatur% Nunc ad su"stantia!em eius ua!itatem so!!icitis

sensi"us accedamus, uam interrogationis uestrae tertium !ocum tenere memoramini%

V. DE QUALITATE ANIMAE.

*ua!itatem itaue su"stantiae 'uius auctores igneam esse di#erunt propterea uod

mo"i!i semper ardore uegetetur et iuncta corpori ca!ore suo mem"ra uiuificet% Deinde

uod cuncta cae!estia f!ammeo referunt uigore constare, non isto fumeo, consumpti"i!i,

et tempora!i, sed e# tranui!!o nutritore atue immorta!i% )oc neue minuitur neue

crescit, sed in susceptae originis dignitate iugiter perseuerat% *uod ideo finiri neuit,

uia nu!!a, ut corpus a!iuod, e!ementorum diuersitate concretum est% num enim atue

simp!e# 'a"ere nescit aduersum et ideo semper manet, uoniam in essentia sua non

'a"et !item% Sicut immorta!ia cuncta creata dicunt ui"us spirita!is est concessa

su"stantia%

Nos autem !umen esse potius non impro"e di#erimus propter imaginem Dei, uam inter

conditiones rerum, uantum i!!i pro modu!o suo necessarium fuit, decenter accepissememoratur% Ipse enim Deus omnipotens so!us 'a"et immorta!itatem et !umen 'a"itat

inaccessi"i!e, uod super omnes c!aritates ue! admirationes sanitas mentis inte!!egit, sed

imago a!iuam 'a"et simi!itudinem$ ceterum 'oc !umen non potest 'a"ere uod ueritas%

I!!ud autem, uod ineffa"i!e ueremur arcanum, uod u"iue totum et inuisi"i!iter

praesens est, pater, et fi!ius, et spiritus sanctus est$ una essentia et indiscreta maiestas,

sp!endor super omnes fu!gores, g!oria super omne praeconium, uod mundissima mens

et Deo dedita potest uidem e# a!iua parte sentire, sed idonee non ua!et e#p!icare% Nam

uemadmodum fas est sufficienter de i!!o dici ui creaturae sensu non potest

compre'endi(

Egrediamur !icet pietate nimia modum animae nostrae et immensa re!igione supranosmetipsos a!ta cogitatione si!eamus% Transeamus etiam potestates cae!estium

creaturarum profundeue tractemus ui sit ui tam magna una iussione, uno momento

fecerit$ tamen uicuid miramur, amp!ius est, uicuid sentimus, e#ce!sius, dum ad

i!!am imperspica"i!em maiestatem mens 'umana non penetrat% na ergo ratio potentiae

'uius est uenerari uod inuestiga"i!is est, non definitiue uaerere ua!is uantusue sit%

)is itaue re"us edocti, !umen a!iuod su"stantia!e animas 'a"ere 'aud impro"e

uidemur aduertere, uando in euange!io !egitur- !umen uod i!!uminat omnem 'ominem

uenientem in 'unc mundum% Deinde uod in cogitatione positi, nescio uid tenue,

uo!u"i!e, c!arum in no"is esse sentimus, uod respicit sine so!e, uod uidet sine

e#traneo !umine% Nam si ipsum in se !ucidum non esset, rerum tantam conspicientiamnon 'a"eret% Tene"rosis ista non data sunt$ omnia caeca torpescunt% Istius enim tam

uio!enta sunt !umina ut etiam intueantur a"sentia% *uae tamen tunc mu!to c!ariores


7/20

atue immuta"i!es efficiuntur, cum a Dei gratia "onis acti"us non recedunt% Earum enim

specu!atiua uirtute mu!ta atue ardua uae in arcano naturae recondita sunt inspici et

compre'endi usu ipso certissimum est%

Nunc inspiciamus utrum formas animae 'a"ere credantur uas incorporeas esse iam

di#imus%

VI. FORMAM ANIMAM NON HABERE.

&rius scire conuenit definitione maiorum formae ipsius ueracissimam comp!e#ionem%

+ormam uero dico uae a!iuod spatium !inea !ineisue conc!udit, et sic faci!e datur

inte!!egi, si eam possunt animae suscipere uas spirita!i certum est uigore su"sistere%

Nam cum omnis forma aut in superficie sit aut in corpore, superficies non nisi in

corpore 2 corpus uero so!idum atue pa!pa"i!e 2 a" 'is autem re"us animam manifeste

constet e#ceptam, residuum est ut formas animae nu!!atenus 'a"ere putandae sint sed

infiguratae atue incorpora!es in sua ua!itate permaneant%

Nec i!!ud moueat uod aposto!us de C'risto Domino dicit- ui cum in forma Dei esset

non rapinam ar"itratus est esse se aeua!em Deo, et cetera$ i"i enim naturam uu!tinte!!egi% Ceterum incorporeus deus, ui u"iue totus atue incompre'ensi"i!is est,

uam potuit 'a"ere formam( i!!ud autem uod in euange!io !egitur, post 'uius !ucis

occasum a"ra'ae sini"us egentem !a3arum fuisse susceptum, diuitem uero f!ammis

adurenti"us aestuantem guttam postu!asse unde eius temperaretur incendium, ideo

inte!!egitur positum ut 'umani generis rerum ruinosa praesumptio uid formidare

de"uisset agnosceret% Ceterum nec i!!e !ingua !ocutus est uam constat esse corpoream,

nec i!!e digitos 'a"uit unde cadenti"us guttis incendium diuitis temperare potuisset%

Nam et re!iua in 'unc modum suscipienda sunt uae !ectione simi!i continentur% &arum

est enim uod de creatura ista memorantur ad consuetudinem 'umani generis

instruendam% Ipsum uoue auctorem impassi"i!em, immuta"i!em, perenniter uno modomanentem, furere !egimus, dormitare freuenter audiuimus, non uod ta!ia possint

Domino conuenire, sed ut res a!iuae e# 'umana consuetudine faci!ius

compendiosiusue noscantur% Sic animas, no"is informes, formas !egimus freuenter

accipere%

So!et etiam a!iuos permouere si anima non 'a"eat uantitatem, dum eam constet intra

corpus 'ominis contineri$ sed si definitionem ueracissimam uantitatis reuocemus in

medium, uae res singu!as "reuiter semper a"so!uit, faci!e no"is pro"ata ueritas

e!ucescit% Sic enim arit'metici eam compendiosa ueritate descri"unt- omnis uantitas

aut de continuatis constat ut ar"or, 'omo, et mons, aut de disiunctis ut c'orus, popu!us,

ue! aceruus, et 'is simi!ia% Sed cum anima neue de continuatis, neue de disiunctis sit,

uia corpus non est, c!arum est eam uantitatem penitus non 'a"ere, sed u"icumue est,

nec formam recipit nec 'a"ere no"is dicenda est a!iuam uantitatem% Creatori tamen

circumstantias earum et uantitates patere posse credendum est, uia omnia su"

mensura, numero, et pondere creauit, et ipsi so!i sunt nota uere, ui fecit ea, ui mira

potentia ipsas uoue cogitationes nostras uasi res uisi"i!es intuetur, ui innocentis

sanguinem audit c!amantem$ ad postremum, ui nouit omnia et anteuam fiant%

Tempus est uenire ad uirtutes mora!es uae sunt am"iendae diuitiae et reuera pretiosus

census animarum, uas graeci aretas uocant, ui"us contra immunditiam corpora!em

suam nititur "ona conscientia uindicare puritatem%

VII. DE UIRTITIBUS EIUS MORALIBUS.

&rimum aduersum praua ue! iniua iustitiae munimen o"iectum est cuius, ut ueteres


8/20

definire uo!uerunt, ta!is noscitur esse comp!e#io% Iustitia est 'a"itus animi, pro communi

uti!itate seruatus, suam cuiue tri"uens dignitatem% Contra confusa et incerta prudentia

uti!iter ad'i"etur% &rudentia uero est rerum "onarum et ma!arum uera# scientia% Contra

aduersa ue! prospera remedia!is opponitur fortitudo% +ortitudo autem est considerata

pericu!orum susceptio et !a"orum firma perpessio% Contra de!ectationes igitur i!!icitas et

uo!uptates feruidas moderatri# no"is temperantia suffragatur% Temperantia uippe estaduersus !i"idinem atue a!ios non rectos impetus animi firma et moderata dominatio%

)is igitur munitioni"us diuina opitu!atione concessis, ue!ut uadrup!ici t'orace

circumdata, in 'oc mundo mortifero sa!us animae custoditur nec potest a uitiis adiri

uae tanta meruit tuitione ua!!ari%

Sed 'oc uirtutum uadripertitum decus trina 0ut ita di#erim1 parte comp!etur% &rima est

contemp!atio uae aciem nostrae mentis e#tendit ad res su"ti!issimas intuendas%

Secunda, iudicia!is uae discretionem "oni ma!iue rationa"i!i aestimatione pertractat%

Tertia, memoria, cum res inspectae atue de!i"eratae in animi penetra"i!i"us fida

commendatione reponuntur ut, uasi in uodam conceptacu!o, suscipiamus uae

freuenti meditatione com"i"imus% estiaria nostra, cum fuerint p!ena, ni'i! capiunt$'oc t'esaurarium non grauatur oneratum sed, cum mu!ta condiderit, sciendi desiderio

p!us reuirit% Tetigimus supradictas partes uasi 'armoniam tricordem- ta!i enim numero

de!ectatur anima$ ipso noscitur gaudere diuinitas%

So!ent commouere a!iui su"ti!issimas uaestiones, dicentes- si diuinitas perfectas et

rationa"i!es animas creat, cur aut posito sensu uiuunt infantes aut iuuenes inueniuntur

e#cordes( sed uis non intendat animas paruu!orum im"eci!!itate corporis nec officia

sensuum nec ministeria posse e#p!icare mem"rorum( ut si ignem angusto uase

conc!udas, a!tum, ut i!!ius moris est, neuit appetere, uia eum artissimum o"stacu!um

constat operire% Tunc enim unicuiue rei facu!tas sua uidetur suppetere, cum i!!i ni'i!

contrarium praeua!et impedire% Sic stu!tis iuueni"us o"uiat uod aut impari!itate partium

aut crassitudine 'umorum materni uteri uitio suscepto, anima inepta nimis 'a"itatione

deprimitur et uim suam e#ercere non praeua!et, inconuenientis domici!ii sede

praepedita$ uod stu!tis accidere 'odieue conspicimus uos graeci niniones uocant%

Nam ut de usua!i uoue dicamus euentu, uam mu!ti mor"is accidenti"us aut onerato

cere"ro aut praecordiorum stupore confusi acumen so!itae sapientiae perdiderunt%

*uanti etiam momentanea !aesione mutati sunt( nam et ipse ui ce!e"errime sapiens

'a"etur, copioso prandio refertus, uam faci!e in crapu!am di!apsus o"tunditur, ut uirum

i!!um prudentissime disserentem diffici!e ue! uiuum credas uem se nec mouere posse

conspicias% num tamen certissime scio, sapientes nimis fe!icissimos fieri ui

misericordia Domini a ta!i"us aduersitati"us redduntur a!ieni%

+orte sint et a!iae causae uae rationa"i!i animae ad motus proprios e#p!icandosaduersum ire uideantur% Ceterum animae nec crescunt cum paruu!is nec fatuis a!iae uaria

discretione tri"uuntur, sed sicut immorta!itatem iugiter sumunt, ita et rationa!es esse

genera!iter sentiuntur% &aruu!is enim ratio crescit !onga meditatione, non anima% Nunc ad

re!iua currente ordine transeamus%

VIII. DE UIRTUTIBUS EIUS NATURALIBUS.

irtutes animae natura!es uinuepertitas ueteres esse uo!uerunt% &rima est in utraue

parte sensi"i!is uae no"is tri"uit inte!!egentiae sensum per uam omnia incorpora!ia

uaria imaginatione sentimus% +acit etiam corpora!es uigere sensus, id est, uisum,

auditum, gustum, odoratum, et tactum uo dura et mo!!ia, !enia asperaue sentimus%

Secunda, imperatiua uae iu"et organis corpora!i"us motus diuersos uos imp!eredecreuerit, 'oc est, transferri de !oco ad !ocum, uoces edere, mem"ra curuare% )aec


9/20

e#emp!i causa posuimus ut in 'is simi!ia di#isse uideamur% Tertiam, principa!em, cum

a" omni actu remoti, in otium reponimur et, corpora!i"us sensi"us uietis, profundius

a!iuid firmiusue tractamus% )inc est uod aetate maturi me!ius sapere iudicantur uia,

senescenti"us mem"ris et corpora!i"us sensi"us mo!!itis, pro ma#ima parte in consi!ium

transeunt% "i dum mens amp!ius occupatur, ro"ustior uirtute adunationis efficitur, sed

iterum desipiunt, cum nimia de"i!itate deponuntur, uoniam datum est anima"us adtempus suorum seui corporum necessitates% *uartam, uita!em, id est, ca!orem animi

natura!em, ui no"is propter suum feruorem moderandum aut auras aet'erias 'auriendo

atue reddendo uitam tri"uit et sa!utem% *uintam, de!ectationem, 'oc est appetitum "oni

ma!iue uem su" iucunditate animus concupiscit%

Ecce iterum uadripertita su"diuisione ad sustentationem corporis e#p!icandam pars ista

refunditur% &rima est attractiua, rapiens de natura!i uod si"i necessarium sentit%

Secunda, detentoria, assumpta retinens donec e# 'is uti!is decoctio procuretur% Tertia,

trans!atiua uae accepta in a!iud conuertit atue transponit% *uarta, e#pe!!itiua uae, ut

natura fiat !i"era, si"i nocitura depe!!it%

So!uimus, ut datum est, uasi a!ium nodum, inc!inauimus ue!ut se#tum co!!em, ut,difficu!tatis cacumine dep!anato, inoffense ad re!iua gradiamur% Nunc ad originem

animae uoniam difficu!tati"us p!ena est cautissime ueniamus%

IX. DE ORIGINE ANIMAE.

Legimus in conditione rerum mo# de !imo terrae corpus effectum est, et statim

Dominum insuff!asse factumue esse adam in animam uiuentem% Insuff!auit enim

dictum est ad e#primendam operis dignitatem, ut agnosceretur a!iuid e#imium uod

eius ore pro!atum est% Ceterum 'oc significat insuff!atio eius uod mandatum et iussio%

Nam insuff!are uemadmodum potest ui neue spiritum reso!uit neue "uccas 'a"et

uae constat esse corporea( 'oc nonnu!!i secuti di#erunt, mo# ut semen 'umanum

coagu!atum fuerit in uita!em su"stantiam, i!ico creatas animas corpori"us dari discretasatue perfectas% Medendi autem artifices uadragesimo die 'umanum ac morta!e pecus

animam dicunt accipere, cum se in utero matris coeperit commouere% Opinione uoue

fertur a!iuorum uod creator i!!e potentissimus, sicut de corpore nostro semen carnis

educit, ita et de animae ua!itate animam nouam posse generari, uatenus origina!is

i!!ius peccati, uod cat'o!ica confitetur ecc!esia, per traducem de!icti rea possit ostendi,

nisi dono fuerit "aptismatis a"so!uta% Nam uemadmodum infans ui peccandi non

'a"et uotum, reus de"eat u!!atenus inueniri, nisi a!iua ratione in ipsa origine animarum

cu!pa uideatur esse transfusa( unde pater augustinus, re!igiosissima du"itatione

!audandus, ni'i! temere dicit esse firmandum, sed in ipsius esse secreto sicut et a!ia

mu!ta sunt uae nosse non potest nostra mediocritas% )oc autem ueraciter fi#eue

credendum est, et Deum animas creare et occu!ta uadam ratione iustissime i!!is

imputare uod primi 'ominis peccato tenentur o"no#iae% Me!ius est enim in tam

occu!tis causis confiteri ignorantiam uam pericu!osam assumere fortassis audaciam,

cum dicat aposto!us- uis enim cognouit sensum Domini aut uis eius consi!iarius fuit(

et iterum- e# parte scimus et e# parte prop'etamus%

Sed uoniam in 'unc !ocum tenor nos disputationis addu#it ut animas reas per traducem

peccati genera!iter esse diceremus, conuenit animam C'risti Domini in medium

deducere ne uis ca!umniosa intentione peruersus simi!i eam putet condicione

constrictam% Audiamus igitur originem eius sanctae mariae semper uirgini digno

praecone fuisse prop'etatam% Ait ange!us- spiritus sanctus superueniet in te et uirtus

a!tissimi o"um"ra"it ti"i% &ropterea uod nascetur e# te sanctum uoca"itur fi!ius Dei%*uis, rogo, in 'ac maiestate nascendi aut origina!is peccati credat esse cu!pam aut


10/20

profanam a!iuam carnis suspicetur offensam( a"sue peccato sine du"io uenit ui erat

omnium peccata so!uturus% Conceptus m.stico inspiramine, natus e# uirgine, ni'i! de

adam tra#it ui ut ma!um adae uinceretur aduenit% +unis i!!e !ongissimus uo nos

!iga"amur a"ruptus est% Torrens ui nos rapie"at i"i siccatus est% Iura sua mors perdidit,

dum condicio nostra uitam redemptoris accepit% Nam primus 'omo posteris transmisit

e#itium$ ueniens C'ristus Dominus credenti"us contu!it regna cae!orum% &er istum enimreparat amissum statum ui per i!!um perdiderat meritum% Natus in g!oria, conuersatus

sine macu!a, uid potuit de i!!o tra'ere uem contraria uenit actione destruere( sanctae

origini uita sancta respondit% *ui sine peccato est genitus, nu!!a est mundi !a"e

superatus% Suscepit uerum 'ominem natura, non uitiis% Respuit uod protop!astus

de!iuit et assumpsit 'ominem purissimum uem creauit, non peccatum suscipiens, sed

carnem peccati sine a!iua iniuria po!!utionis assumens%

Suauis uidem nimium mi'i facta digressio est, dum suspiciones impro"as amouere

contendo, sed dum ad a!iud tendimus, 'inc dicere mu!ta non possumus% Restat nunc ut

ordinem et propositum perseuentes de sede animae dicere de"eamus%

X. DE SEDE ANIMAE.

*uidam sedem animae, uamuis sit corpore toto diffusa, in corde esse uo!uerunt,

dicentes uod i"i purissimus sanguis et uita!is spiritus continetur ut inde etiam

cogitationes siue ma!as siue "onas e#ire confirment$ uod animae uirtutem operari

posse non du"ium est% &!urimi autem in capite insidere manifestant, si fas est cum

reuerentia tamen dicere, ad simi!itudinem a!iuam diuinitatis, uae !icet omnia ineffa"i!i

su"stantia sua rep!eat, scriptura tamen cae!os insidere confirmat% Dignum enim fuit ut

arcem peteret uae se nouerat cae!esti operatione su"!imen et ta!i !oco prae ceteris

uersari unde re!iua mem"ra de"uissent competenti regimine gu"ernari% Nam et ipsa

figura capitis sp'aeroides pu!c'errima est in ua si"i immorta!is atue rationa!is anima

dignam faceret mansionem%Certe corpora!ia uideamus% Ignis iste morta!is semper tendit ad summum et uod 'a"et

su"ti!issimam naturam ad superiora sine du"itatione festinat% Sunt et a!iua 'uius

credu!itatis indicia% Nam cum medendi peritissimi testam capitis 'umani grauissima

percussione confractam in so!iditatem pristinam reuocare contendunt, mem"ranam ua

teneritudo cere"ri communitur, cum a sanguinea faece detergere cupiunt, freuenter

attingunt% *uae statim ut tacta fuerit, in tantum stuporem 'omo peruenit ut ue! percussus

a!i"i grauiter sentire non possit% Sed mo# iterum ut se manus a cere"ri impressione

suspenderit, ad inte!!ectum consuetudinarium redit, uocem sensumue recipiens, uid de

ipso iam agatur agnoscit% *uod in a!iis uoue mem"ris non pro"atur accidere, uamuis

immanium uu!nerum foueis e#cauentur% Additur etiam uod et sano corpori ad 'anc rem

pertinentia non minima signa proueniunt% Nam cum fuerit a!iuis nimia indignatione

f!ammatus animumue suum aestu cogitationis accenderit, non f!uctu uiscerum, non

pectoris commotione ue#atur, sed statim capitis do!ore percutitur ut i!!ic uideatur anima

fatigationis signa re!iuisse u"i magna uisa est uirtute contendere% I"i etiam fieri

a"so!ute sentimus animae nostrae uosdam f!uctus, uosdam impetus grandiores, ut

ante ocu!os nostros ueniant uae a"sentia nu!!us ignorat% Tendimus uidem uigorem

animi in diuersas partes mu!tasue regiones et p'antastica imaginatione ad capitis nostri

iudicium perducitur uod per diuersas mundi partes cognoscitur e#uisitum% Deniue

ocu!os nostros defigimus omnino cogitantes, aurium sensus o"struitur, gustus cessat,

nares uacant, !ingua non 'a"et uocem, et mu!tis modis per ta!ia signa cognoscitur anima

in suis uodammodo cu"icu!is occupata% )aec ergo, ut putatur, in edito constituta uasipro tri"una!i sedens, appetitorum suorum noscitur esse moderatri#, "oni ma!iue iude#,

am"igua discernens, no#ia respuens, cum tamen ei gratia diuinitatis infu!serit%


11/20

+uit uidem in primo 'omine "eatitudo natura!is, ar"itrii !i"eri potens et inuio!ata

sententia, sed infe!ici transgressione deceptus, dia"o!ica fraude perdens uod posteris

traditurus acceperat, ad nos transmittere non potuit uod amisit% Inde propagatus

interitus, inde 'umani generis nutrita defectio, inde ignorantia rationi contraria, inde

no#iae curae, inde paenitenda consi!ia, inde o"scurata cognitio, turpe desiderium,

iustitiae neg!ectus$ inde mi!!e criminum !apsus et p!ura no"is cum pecori"us communiauae diuinitas fecerat esse discreta% &raenuntiat enim, pro do!or, no"is so!is discessio

serenitatis aduentum, futuras tempestates uentorum commotione dinoscimus, uenturam

saecu!is u"ertatem temporum ratione co!!igimus, !aetitiam no"is interdum ignari animi

praesagatione promittimus$ sed uid ta!e ignorare potuisset anima, si eius fuisset

dignitas custodita( depressa est iuste ad ignorantiam uae scire uo!uit contumaciter

uetita% Modo enim signis aut coniecturis sapit a!iua uae sine !a"ore nosse potuit

uniuersa% I!!ud tamen, sancta conuersatione purgata, diuinitatis au#i!io recepit uod

insidiis decipientis perdidit$ i!!uminata uidet a creatore uae fuscata non potest a

semetipsa cognoscere%

Narrata sunt de anima uanta pro"antur esse concessa, sed conuenit ut et de eius temp!odicamus, uoniam i!!a imago Dei non patitur ut corpori deformi coniuncta esse uideatur%

XI. DE POSITIONE CORPORIS.

&rocerum anima! et in effigiem pu!c'errimae specu!ationis erectum ad res supernas et

rationa"i!es intuendas, cuius 'armoniaca dispositio ingentia no"is sacramenta dec!arat%

Imprimis caput nostrum se# ossi"us compaginatum in simi!itudinem cae!estis sp'aerae

rotundae concauitatis formatum est, ut senarium i!!um perfectissimum numerum sedes

nostri cere"ri, in cuius organo sapimus, contineret%

)inc ocu!i, uasi sacrorum testamentorum pu!c'errima duo uo!umina, co!!ocantur ad

uorum simi!itudinem omnia no"is com"inata descendunt, ut aures, nares, !a"ra,

"racc'ia, !atera, crura, ti"iae, pedes% In 'ac enim m.stica dua!itate compago totiuscorporis continetur, et sicut i!!a testamenta ad unum respiciunt, unum sapiunt, ita 'aec

officia in unam se conuenientiam operationemue coniungunt%

Sed !icet 'aec pari!itas pu!c'errima se distri"utione consociet et a!terutrum si"i

mutuetur ornatum, sunt etiam singu!aria in medio constituta ne in unam partem

praeiudicia!iter uergentia a!teram competenti decore nudarent- nasus, os, guttur, pectus,

um"i!icus, et genita!ium uirga descendens, uae !auda"i!ia et 'onora monstrantur

uando in medio !ocata consistunt%

Capiti autem nostro, uod sensus capit uniuersos, recte cerui# uasi uaedam co!umna

supponitur, docens nos re!igionem sanctam in unam fidei consistere ua!idissimam

firmitatem% Lingua uoue, uocis nostrae decentissimum p!ectrum, data est ad

sermonum nostrorum conuenientiam temperandam ut nos articu!ata uer"a a" anima!ium

confusione distinguerent% Nec i!!ud uideatur incassum uod uni gutturi duae seruiunt

digestiones, sci!icet ut omnis inte!!ectus prudentis animae, uasi ci"us acceptus et

rationis ca!ore decoctus, per gemina testamentorum itinera competenti"us tractati"us

e#p!icetur% Et uoniam neue cornu neue dente neue fuga, sicut a!ia anima!ia,

corporis 'umani forma se praeua!et uindicare, ro"ustus i!!i t'ora# "racc'iaue concessa

sunt ut i!!atam iniuriam manu defenderet et o"iectu pectoris uasi uodam c!ipeo

uindicaret%

Genita!ia uero nostra in magnum m.sterium uis du"itet attri"uta( unde, praestante

Deo, 'ominis reparatio fecunda procedit, unde morta!es nesciunt 'a"ere defectum,uando personis pereunti"us genus noscitur posse seruare continuum% Decorum


12/20

mem"rum si non fuisset turpi !i"idine sordidatum% *uid enim i!!o pretiosius esset, si

inde 'umanum genus sine cu!pa descenderet( sic omnia praeconia!ia creata sunt, si

peccatis po!!uenti"us non redderentur o"scena%

)oc autem corpus animatum uinue sensi"us administratur ac regitur, ui, !icet sint

communes cum "e!uis, a no"is tamen rationa"i!i iudicio me!ius distinguuntur atue

comp!entur% &rimus eorum uisus est ui aere i!!uminato co!ores respicit corpora!es et in

eis suas proprietates agnoscit% Aspectus enim est, ut ueteres definire ma!uerunt, uis

animae spirita!is, egrediens per ocu!i pupi!!am, res non adeo !onginuas attingens, sed

ad uas potuerit peruenire diiudicans, i!!ud uidens ad uod destinatur ut uideat% Nam si

de interiori"us suis ocu!i uiderent, et se ipsos sine du"itatione conspicerent% )oc etiam

pater sensit augustinus% Secundus auditus est ui concauis ac coc!eatis auri"us sonos

accipit, aeris uer"erationes concrepantes, ratione diiudicans uid sit auditum% Tertius

odoratus est ui diuersos odores assumens, uim redo!entium corporum, uasi uodam

inuisi"i!i fumo nari"us suscepto, competenti aspiratione perpendit% *uartus est gustus

uo mu!tarum rerum saporem pa!ati diiudicatione cognoscimus% *uintus est tactus ui

etiam cunctis mem"ris communiter noscitur attri"utus% E!egantior no"is in mani"us estuae singu!ariter datae sunt ad mu!tas cogitationes nostras communiter e#p!icandas%

A!tera enim per i!!as euenit firmiorue memoria$ nam uod o"!iuisci possumus istis

scri"enti"us sine !a"ore retinemus% )aec sunt diuersarum artium opifices et paene totius

nostrae operationis effectus% Nam uid prodesset sensum a!iua facienda concipere, si

'aec !a"oriosa manus non pro"aretur imp!ere( nec i!!ud ar"itror praetereundum uod

pedes nostri manusue denaria digitorum uantitate formantur ut cursus uitae nostrae

atue operatio sacramenta cae!estis deca!ogi contineret ne praeter !egem Domini aut

cogitare a!iuid aut agere de"eremus%

+acies ipsa uemadmodum prudentiae suae patefacit indicia( in effigiem nostram

e#eunt occu!tae cogitationes et e# 'ac parte cognoscitur ua!is intus animus uo!untasue

uersetur% u!tus siuidem noster, ui a uo!untate nominatur, specu!um uoddam est

animae suae et uod su"stantia!iter non cernitur per eius 'a"itum euidentissime

dec!aratur%

*uanta possint de eius mem"ris re!iuis dici( cur triginta duo"us denti"us gingiuarum

nostrarum ordo c!auatus est( uare cerui# nostra septem nodis spina uiginti tri"us

spondu!is co!!igetur( costae uiginti uattuor radiis pro uiscerum defensione f!ectantur ne

teneritudo i!!a interaneorum importuna faci!!ime !aederetur iniuria% Nerui uam congrua

dispersione corpus omne contineant4 uomodo uenae nutri"i!i sanguine competenter

irrigent mem"ra( uemadmodum ossa nos medu!!ata corro"orent( cur ungui"us nostris

commune sit iugiter crescere cum capi!!is( uam decore, uam uti!iter, carnes nostras

uestiat cutis ut nec 'umor internus turpiter def!uat nec pu!c'ritudo co!ori su"ductauenustate dispereat4

Sed cum mem"ra singu!a diuersa corpori prae"ere uideantur officia, a!iudue no"is

su"!ime, a!iud mediocre, a!iud sit in u!timo constitutum, in tantam comp!e#ionis gratiam

conuenerunt ut omnia sint necessaria, omnia pro"entur accomoda, sicut aposto!us ait,

cum ecc!esiam Dei studio caritatis adunaret- non potest dicere ocu!us manui- non es

mi'i necessaria% Aut iterum caput pedi"us- non desidero operam uestram% Sed mu!to

magis uae uidentur mem"ra corporis infirmiora esse, necessaria sunt, et uae putamus

igno"i!iora esse corporis, 'is 'onorem a"undantiorem circumdamus% Deus enim ita

temperauit corpus atue distri"uit ut mem"ra se mutuis adiutoriis indigerent%

Sed 'oc propter nimiam pro!i#itatem in summam dictum a"unde sufficiat, nu!!umcorpora!e anima! in tantam m.steriorum significationem fuisse formatum% De"uit enim


13/20

consi!io summo fieri uod uide"atur rationa"i!i animae coniungi% O summi opificis

creatura mira"i!is uae sic 'umani corporis !ineamenta disposuit ut si primi 'ominis non

esset peccatis grauanti"us onerata, magnis muneri"us non fuisset e#uta% *ua!ia enim

meruit tunc !i"era 'a"ere uae nunc tot "ona noscitur retinere damnata( uerum ista caro,

uamuis diuersis uitiis appetatur, mu!tisue uu!neri"us !acerata su"iaceat, ipsa tamen est

uae cae!este psa!terium canit, uae g!oriosos mart.res facit, uae conditorem suumuisitata promeruit, uae ipsam uoue uita!em crucem sancti redemptoris accepit$

merito iam spirita!is futura creditur uando et 'ic morta!is tanto munere perfuncta

g!oriatur% Sic enim ista magna uidem natura sed origina!i de!icto peccatis cotidianis

o"no#ia, ieiuniis, e!emosinis, assiduisue orationi"us diuina se suffragatione componit,

sic emundatis sordi"us peccatorum, !ucidam praeparat mentem ut suum suscipere

mereatur auctorem, fidei temp!um uae se crimini"us non concessit 'ospitio% Credo

diuina miseratione prouisum ut corpus su"deret animae, animam si"i, totumue

sa!utariter ad Deum respiceret creatorem%

&eractis 'is uae dicenda fuerunt, congruum uidetur de animarum signis indiciisue

disserere, uia !icet earum su"stantia una esse uideatur !onge tamen dispari"usua!itati"us segregantur% Ac primum dicam uemadmodum ma!orum 'ominum

consuetudo moresue dec!arentur, uatenus uos interius uidere non possumus,

ui"usdam indiciis e#trinsecus appro"emus%

XII. DE COGNOSCENDIS MALIS HOMINIBUS.

Omnes igitur animae sine recta fide teterrimae sunt, ut p'i!osop'orum uae non

creatoris !egem sed 'umanum potius seuuntur errorem, et uamuis doctores uideantur

esse mora!ium et se discip!inarum coti"us nitantur a"stergere, superstitionis tamen

aerugines non dec!inant% *ua!is enim dementia est i!!um co!ere uo me!ior est et credere

praestare posse ui si"i non praeua!et su"uenire( ni'i! enim cuiuam prodest uitasse

no#ias cupiditates, eneruatam non amasse !u#uriam, deceptricem fugisse fa!!aciam,a!ienum se a terrenis uitiis effecisse, uia necesse est !a"oret incassum ui

remuneratorem "onorum omnium si"i reddit infensum% Cuius enim praeceptis o"oediet,

si !atorem !egis ignoret( graditur sine uia, respicit sine !umine, cogitat sine sapore, currit

ue!oci gressu nec reperit ad uod peruenire disponit%

)i possunt ad praesens f!orere, sed fructum non pro"antur inferre, uia gratia eorum

non in radice uiguit sed in fo!iorum se tantum ostentatione iactauit% Nam et i!!i in eadem

parte sunt ui, etsi recte credunt, foedis tamen sce!eri"us po!!uuntur$ uoniam cum se

graui"us peccatis conectunt, a creatore disso!uunt% Tunc immorta!is anima fit mortua

tene"ris suis$ incipit amare uod pereat, incipit odisse uod uiuit, uirtutes odit, uitia

semper affectat in !amenta"i!i o"scuritate fuscata$ rationem mundissimam non 'a"et

uia in gurgitem se peruersitatis immersit$ mo# antiuo 'oste captiua, ad uitia praeceps

agitur et per corporis i!!ece"ras sumit de eius o"no#ietate uictorias% Est enim aegra et

peccati semper an#ia$ ipsa se condemnans uam nu!!us accusat, ut merito mors uita!is ac

uita morta!is ta!i"us prouenisse dicatur% )anc si miserator i!!e respe#erit ocu!umue

mentis corporeis e#cessi"us o"caecatum fuerit i!!uminare dignatus, ad !i"eratricem

paenitudinem tra'it, euadendi donat effectum uae pereundi primitus uide"atur 'a"uisse

desiderium% Tunc fe!icior, cum f!euerit, tunc ce!sior, cum se prostrauerit$ !acrimis

reparat uod gaudendo perdiderat, et uae ad 'ostem uo!uptati"us inuitata peruenit, ad

sa!utarem Dominum prosperrime contristata festinat%

Sed uamuis eas non sit fas 'omini"us intueri, tamen euidenti"us indiciis suas ua!itates

aperiunt ut et i!!os possimus aduertere de ui"us a!iuid non pro"amur audisse% Ma!isnu"i!us uu!tus est in ua!i"et gratia corpora!i$ maesti etiam cum !aetantur, agunt unde


14/20

pau!o post paeniteant% Deserti impetu uo!uptatis suae, su"ito in tristitiam redeunt, ocu!i

interdum super uam necesse est commouentur% Iterumue cogitantes infi#i sunt,

incerti, uagi, f!uctuantes, ad omnia trepidi, de cunctorum uo!untate suspensi, curis an#ii,

suspicioni"us inuieti, a!iena de se iudicia so!!icite perscrutantur uia dementer propria

perdiderunt$ uaerendo uitam ca!amitatem infernae mortis incurrunt, et dum !ucem

tempora!em auide cupiunt, tene"ras perpetuae noctis acuirunt% Re!ationes suasine#p!icatas saepe dere!inuunt, sa!tu uodam ad a!iud transferuntur, cum ni'i! agant

semper eos aestimes occupatos% +ormido!ose uiuunt etiam cum nu!!ius insecutione

ue#antur% &oena i!!is est conscientia sua et a se omnia sustinent, cum a" a!iis grauia

nu!!a patiantur, eorum et ipse odor acer"us est, nisi cum suauissimis in'a!ationi"us

superstites condiuntur% Necesse est enim ut odore de!ectetur peregrino ui offenditur

proprio%

eniamus ad sanctae trinitati fide!es animas uae praedicatam retinent aposto!icam

discip!inam et in g!oriosissima uo!untate constantes reuera simi!itudinem supernae

seruare pro"antur imaginis%

XIII. DE COGNOSCENDIS BONIS HOMINIBUS.

Sanctarum igitur animarum et in ista communi uita magna iam uirtus est% Nam carnem

e#pugnatricem 'umani generis per uietem de"e!!ant, uictrices sui sunt dum studendo

conscientiae uiuo corpori mortem de!ectantur inf!igere% ae autem carni uae 'ic

superata non fuerit4 nam uae in 'ac conuersatione uincitur i!!ic sine du"io coronatur%

ir deniue fi#us, purus, innocuus, omnes !audat, se semper accusat, et cum p!aceat

uniuersis, si"i so!i disp!icet% Nimia enim magnitudo est suam inte!!egere paruitatem, nec

praeua!et 'oc nosse, nisi cum iam coeperint diuina patescere% )i tantum e#peditius ad

superna uo!ant uantum se onerosius in 'umana conuersatione castigant% Imperant

corpori uia famu!antur auctori, et dum se e#iguos cognoscunt, ad cu!men magnae

perfectionis euadunt% Nu!!um !aedere cupiunt, !aesi semper ignoscunt$ caritatem et i!!isimpendunt ui eos sce!erato odio perseuuntur%

Ta!es animae, Domino praestante, etiam no#iis spiriti"us imperant, et i!!i uos mundus

patitur infestos, a creatura minore superantur% Ad'uc in corpore positae fortiores sunt

ange!is ma!is, ad'uc inditae carni iu"ent potestati"us aeris$ uorum temptationi"us non

cedunt, eis diuina uirtute dominantur% Istae enim immorta!es proprie sunt dicendae, uas

nu!!a paenitudo discruciat nu!!us maeror aff!igit, uae si"i neueunt reputare uae

pro"antur e#istere% Inopia ditescunt, carceri"us !aetae sunt, et inter 'aec iure secunda

i!!is o"oediunt uia semper "onos seuuntur% Contra persecutores fortiore semper

eriguntur audacia, uando finis !ucis i!!is principium est "onorum, et in aeterna

"eatitudine recipiunt uod in tempora!i conuersatione gesserunt%

Sic sanctorum animae ad'uc in isto saecu!o commorantes, dum !onga sint 'a"itationis

contrarietate districtae, tamen "onis ange!is uidentur esse conciues, etiam e# magna

parte consortes% Mo.ses enim per maria terrenum iter aperuit, auarum domici!ia siccis

pedi"us transmeauit, et tam magni f!uctus, uasi !atere utroue constructi, in speciem

rupis peregrina so!iditate riguerunt% Meruit 'e!ias ne p!ueret, o"tinuit etiam ut se

desideratus im"er effunderet, et unus 'omo "eatis supp!icationi"us egit uod

genera!itas, cum suspenderetur, impetrare non meruit% Istis enim ui se cae!esti

conuersatione mundificant uirtus superna miseratione conceditur uam 'omo propter

origina!e uitium 'a"ere non potest cum creatur% &er mundum transeuntes maiestati

semper affi#i sunt, ui"us tam assidue praestantur magna!ia ut paene iure desinant essemiracu!a% )e!iseus discipu!i sui ocu!os cae!estem mi!itiam non uidentes aperuit,

e#ercitus 'ostium caecitate percussit% Ademerunt nonnu!!i f!ammis incendia, uita!em


15/20

ca!orem frigidis cadaueri"us reddiderunt% Leones feroces ad sepe!iendum corpus

conuenire fecerunt et in uicem ratis 'omines !egimus ue#isse crocodi!!os, !iuorem

conuerterunt in duritiam si!icum, !atices iusserunt manare de siccitate sa#orum, i!!aesis

uesti"us prunas accepimus fuisse portatas$ am"u!are c!audum, so!em praeceperunt stare

ce!errimum% )umano uer"o facta est naturae diuersitas, et in tantam gratiam sunt recepti

ut et ipsis potuisset famu!ari uod seruire mundus mira"atur auctori%

*uid iam de imperio uocis dicamus, uando et uestis eorum tacta effectum sospitatis

attri"uit et aposto!ici um"ra corporis pericu!um mortis e#c!usit( sic a"undantia

meritorum et per i!!ud uide"atur sanare uod constat su"stantiam non 'a"ere% Ta!is

anima a"so!ute sentitur, etiam cum eius e#istentia non uidetur%

)i!aris i!!i semper uu!tus est et uietus, macie ua!idus, pa!!ore decoratus, !acrimis

assiduis !aetus, promissa "ar"a reuerendus, nu!!o cu!tu mundissimus$ sic per iustitiam

mentis de re"us contrariis redduntur 'omines pu!c'riores% Ocu!i !aeti et 'oneste "!andi,

sermo ueri!ouus, "onorum pectorum penetra"i!is, cupiens amorem Dei omni"us

suadere uo p!enus est% o# ipsa mediocris nec de"i!is uicino si!entio nec ro"usta

c!amore di!atata, asperitate non frangitur, accedenti"us gaudiis non mouetur$ mori"usuu!tuue unus est% Temp!um sanctum, domici!ium uirtutum, cuius ora se neueunt

immutare dum semper pro"antur studere constantiae% Gradus uoue ipsius nec tardos

conspicit nec ue!oces, nu!!um propter semetipsum uidet, nu!!i propter a!terum parcit,

suasor recti sine arrogantia docens, cum 'umi!itate !i"er, cum caritate districtus, ut tam

graue sit i!!um deserere uam inuitum est a" ipsa uoue uita discedere% Amator

sa!utiferi secreti u"i nu!!a !i"idine sauciatur, contentione nu!!a succenditur, super"ia non

inf!atur, inuidiam non 'a"et fratrum, nu!!i !ouitur uod paeniteat, ni! audit a"surdum%

Mu!ta tur"a uitiorum sine certamine uincitur uando so!itudo grata suffragatur% Tunicam

postremo suam, uamuis more cutis una sit, suauissimis imp!et odori"us$ fragrat, uod

diuitis indiae pigmenta transcendat% Agnoscitur in i!!is 'umanum corpus 'a"ere aromata

sua, sci!icet dum nu!!a crapu!atione distentum, nidores non e#udat acerrimos% +aci!e est

aduertere uem superna potentia dignatur inuisere% Nam et ipse uoue animus noster

mo# gaudet ad ta!em et non admonitus inte!!egit uem cae!esti inspiratione cognoscit%

erum 'aec in se#u ua!idiore non adeo miranda sunt% *uis autem digne sufficiat

uirginum ac uiduarum ma#imas e#p!icare uirtutes uae sic ad praecepta Dei sancto

amore rapiuntur ut et magnae patientiae se uigore discrucient et ad mart.rii coronam

uicta carnis infirmitate perueniant(

Locuti sumus mu!ta de anima$ di#imus etiam de corpore nostro uae uisa sunt%

Tendamus nunc acies mentis in futuras retri"utiones% Conuenit enim ut postuam se

creatura cognouit, ad creatorem suum pura mente festinet%

XIV. QUID AGANT ANIMAE POST HANC VITAM.

*uaeritis forsitan post 'oc saecu!um animae nostrae uid agant ua!esue permaneant%

Respondemus ut diuersa !ectione co!!egimus% Mors est animae corporisue facta

reso!utio, uitae 'uius a"sentia, carnis desideria ue! necessitates prorsus ignorans% Nam

cum fuerimus 'ac !uce imperio creatoris e#uti, simu! corporis appetitiones et

im"eci!!itates amittimus% Non enim u!terius !a"ore frangimur, non ci"o reficimur, non

ieiunii diuturnitate uassamur, sed in animae nostrae natura iugiter perseuerantes, ni'i!

"oni ma!iue faciemus, sed usue ad tempus iudicii aut de praeteritorum actuum

prauitate maeremus aut de operationis nostrae pro"itate !aetamur% Tunc autem

recipiemus factorum omnium p!enissimum fructum, uando uoce Domini aut repudiatifuerimus aut ad regnum perennitatis admissi% )anc igitur mortem in ista uita paene

uietus somnus imitatur uando saecu!i istius desideria am"itumue deponit, et


16/20

uicuid 'ic agitur tranui!!us animus sopore mentis ignorat%

XV. DE FUTURO SAECULO.

Nam dum corpora se#us suos die resurrectionis in i!!a ce!eritate ua sunt omnia creata

receperint, uae erit ca!amitas miseris in aeternum cruciari numuamue deficere( ita

enim perpetuae poenae traditur ut infauste semper e#istere compro"etur- do!or sine fine,poena sine reuie, aff!ictio sine spe, ma!um incommuta"i!e% Sic enim uarietas uitiosa

punitur ut eius damnatio nu!!atenus immutetur% Miserrimi omnium et perdendo uod

di!igunt et iugiter patiendo uod no!unt- aeuum sine du!ci uita, mors sine remedia"i!i

fine, ciuitas sine !aetitia, patria e#osa, amara domici!ia, coetus tristium, tur"a !ugentium$

et uod supra omnes confusiones deterius est, i!!os i"i se cum torueri posse cognoscunt

uos decepti numina crediderunt% In ipso tamen supp!icio pro meritorum ua!itate

diuersitas est$ nam et distans "eatitudo "onos continet et impios dispar poena

constringit% Aetas p!ane omni"us una atue perfecta futura est% Nam uemadmodum i"i

erit minor u"i non crescitur, aut uare sene# u"i non deficitur( muta"i!itates istae ad

interitum tendunt, unum est uodcumue perpetuum est%

E# 'oc igitur uasi uasto f!umine uidam uidetur riuu!us a!tercationis e#ire, si iugi

poenae concedatur aeternitas, dum consumptio ui# su"stantiam permittat e#istere uam

nu!!o se tempore permittit reparare% Sed istud omnino superf!uum est in causarum

perennium ratione cogitare% Nam et ta!is esse poena potest uae torueat, non imminuat$

et ta!is su"stantia uae sensum do!oris augeat, non defectum morta!itatis incurrat% Ipsa

deniue anima nostra uantis 'ic cruciati"us afficitur, cum tamen non so!uatur4 montes

uoue nonnu!!i uam nimio torrentur incendio, et tamen inter f!ammas suas sta"i!es

perseuerant4 sa!amandria incendio reficitur et ignis ca!ore reparatur% ermicu!i uidam

auis aestuanti"us nutriuntur% Sic istis dat uictum uod a!iis minatur interitum% *uod si

inter 'as morta!es materias ta!ia nos e#emp!a corro"orant, uid de i!!a aeternitate

credendum est u"i morta!em non inuenit uem poena consumat( erit ergo miserisconf!agratio ine#trica"i!is et aeterna com"ustio%

/onorum autem dona uis du"itet esse perpetua, cum se cognoscunt !aetitiam percipere

et u!terius tristitiam non timere, mereri gaudium uod norunt esse continuum( i!!ic

animus sua prospera non pauescet sed e#u!tationem propriam semper retinet in

aeternum cogitata prosperitas% Aduertunt enim "eatitudinem suam in summa esse

securitate, cum se inte!!egunt iam non posse peccare% Nu!!a i"i iam uatitur uarietate

nostra securitas$ fi#a mens non nutat, non f!uctuat, non mouetur, et in tanta pacis

sta"i!itate defigitur ut ni'i! a!iud praeter i!!am contemp!ationem ue! uaerere ue!

cogitare patiatur% Sic prouenit semper uod !i"eat uando non erit uod paeniteat%

aca"imus i"i, si tamen creatoris munere concedatur, non torpore desidiae reso!uti, sed

ad gratiam perfectionis intenti% Sensus noster comp!e"itur puritate mitissima$

tranui!!um erit omne uod uo!umus, sine cogitatione sapiemus, sine errore sentiemus%

Ma!um iam nec a" a!io capietur nec e#tra uo!untatem genera"itur%

)a"e"imus 'anc esuriem uae de!ectet, 'a"e"imus 'anc assiduitatem uam mens

fastidire non possit, iugiter amando creatorem semperue eius g!oriam suauiter

contuendo% Non i"i mo!esta taedia praegraua"unt, non uarietas im"eci!!a confundet,

uando ta!ia sunt ui"us afficimur ut nu!!um in eis finem optare patiamur- uies

operosa, opera uieta, animi indefecta unitas% Tunc enim diuinae sapientiae agnitione

comp!emur, nec rerum ueracissimus inte!!ectus discip!inis onerosis im"uitur sed

ine!a"orato mentis !umine dec!aratur% I"i numerus uantus est notus efficitur, i"i

!inearum discretio a"so!ute conspicitur, i"i conuenientia musicae patet, i"i astrorummotus uisua!i cognitione certissimus est, i"i ueritas superna uidendo nota est$ Dei


17/20

sapientiam contue"imur, ua maiestate singu!a uaeue disponat% I"i uide"imus uam

irrite acat'o!icis !acera"atur ecc!esia% I"i eam conspiciemus in uestitu deaurato astare a

de#tris sponsi et regis sui% I"i cognoscemus uanta fuerit su" so!e uanitas uanitantium%

I"i reuera cernemus uam sa!u"riter mone"amur Dominum Deum tuum adora"is et i!!i

so!i seruies$ cui omnia comparata ui!issima sunt, ui numuam a!iter fuit, numuam

a!iter erit, cum uo esse nemo nisi fe!iciter potest, sine uo esse nemo nisi infe!iciterua!et% Sic dum ta!is agnitio a" anima rationa!i et iam purgata reuo!uitur, inueniri a" ea

non potest uod amp!ius e#petatur%

Opinari uidem possumus spirita!is 'omo uarum causarum de!ectatione saginetur, sed

uis sit i!!e suauitatis modus, sicut !egitur, nec mente potest inte!!egi nec sermoni"us

e#p!icari% +e!ices ui 'a"ent omnia uae uo!unt et nu!!a aduersitate uatiuntur% I"i enim

caro animaue aeterna pace compositae neueunt inter se sentire contraria, i"i erunt

artus ui spirita!i consensu ornent, non concupiscentia carna!i degenerent, i"i deniue

cae!esti so"rietate fu!ge"unt, non autem mundanis cogitationi"us e"riae po!!uentur%

Domici!ia p!ane eorum, ut putamus, in supernis erunt et terras non appetent uarum

usum necessarium non 'a"e"unt%*uocirca non erit permi#ta, sicut in 'oc mundo, 'a"itatio, sed seuestratim a" impiis

e!ecti magna !ocorum ua!itate et regione diuidentur% Ciuitas cae!estis, mansio secura,

patria totum continens uod de!ectet$ popu!us sine murmure, inco!ae uieti, 'omines

'umanarum rerum indigentiam non 'a"entes, u"i nu!!um auida mo!estat esuries, nu!!um

mor"ida aegritudo consumit% Nu!!us pro"atur !i"eram eru"escere nuditatem nec

uemuam grauia frigora contristant, non aestus an'e!um corpus e#urit, nu!!us

reparatores appetit somnos u"i nemo cognoscitur esse !assatus% Omnia "!anda, omnia

suauia, cuncta tranui!!a, uando et ipse mundus no#iam deponens intemperiem 'a"e"it

sa!u"errimam perpetuis saecu!is unitatem%

Erit etiam i!!ic dies continua et serenitas aeterna% So! i"i uidem nu!!a nu"e fuscatur sedomnia de auctoris gratia p!us !uce"unt% I"i enim "eatis ta!is sp!endor mentis est et !umen

inte!!egentiae ut ipsum, ut dictum est, sicut in maiestate sua est, mereantur conspicere

creatorem% *uocirca !i"ris ueterum rationa"i!iter commonemur uod pars i!!a emundata

atue me!iorata diuino munere ueraciter specu!etur auctorem, uae eius ni'i!ominus

portat imaginem% Inde deniue uide"imus unde credimus, et e# ea parte i!!ud summum,

e#imium, singu!are contemp!a"imur unde utiue me!iores sumus%

G!o"us iste so!is cum 'ic serenus infu!serit, uemadmodum animi nostri sensa

permu!cet4 !umen uoue terrenum, uanta nos imp!et gratia cum uidetur4 aspecti f!ores

gratissima nos iucunditate reficiunt$ terram uiridem, mare caeru!eum, aeris puritatem,

ste!!as micantes e#imiis nunc de!ectationi"us intuemur% *uod si magnam praestant

du!cedinem, cum ad o"tutus nostros uenerint res creatae, uid i!!a maiestas tunc uisa

conferre creditur cui ni'i! simi!e reperitur(

XVI. DE DEO.

Tunc perfecte cognoscemus uod modo sa!utariter credimus% Nec enim a!iter

animaduertere mere"imur, nisi nunc uae sunt uera fateamur$ 'oc est, coaeternam,

incommuta"i!em, distinctam personis et insepara"i!em trinitatem, rep!entem omnia

simu! su"stantia!i uirtute sua, unum trip!e# trinumue simp!ica"i!e, pari!itas in

omnipotentia, aeua!itas in caritate, unitas in natura% )aec e#ce!!enter et singu!ariter

simu! iudicat iustitia sua, simu! parcit pietate sua, simu! cooperatur uirtute sua% &otestas

incompre'ensi"i!is, "eatitudo mira"i!is e# ua "eantur uaecumue "eata sunt,uiuificantur uaecumue uiuentia sunt, continentur uaecumue su"sistunt$ cuncta

!i"rans, simu! cuncta discernens, uae ideo in iudicando non !a"itur uoniam in


18/20

cognoscendo non fa!!itur% Cum non appareat, praesens "onis est, et cum nusuam desit,

a"sens ma!is est% Immo"i!is uia u"iue tota est, incessa"i!is uia uo!untates suas

semper operatur% De toto se audit, de toto se uidet non e# a!iua parte, tamuam de

mem"ro respiciens, sed omnia undiue ita ut sunt perscruta"i!i uirtute cognoscens%

Dicitur etiam odorare, gustare, am"u!are, sed 'aec propter inte!!egentiam nostram

'umana consuetudine facere per'i"etur, dum inenarra"i!i potentia maiestatis suae !ongea!iter cuncta perficiat%

irtus sancta, uniuersa creans atue disponens, regnat maiestate propria et g!oria

sempiterna% Incompre'ensi"i!is, inaestima"i!is, et aeterna potentia cae!os mira"i!i

suspensione conso!idat, terras super mare defigit, dat fonti"us cursum, mari terminum

ponit$ serenus coruscat, pius fu!minat, ima summaue sapientiae suae !ege moderatur,

sci!icet uia in gu"ernatione ipsius consistunt omnia, non in suo posse dere!icta%

Irascitur p!acidus, iudicat tranui!!us, et sine muta"i!itate eius prouenit uod

de!inuentium reatus e#ciperet% Rerum 'umanarum ua!de miserator, conuersis statim

parcens, peccantes e#pectando recorrigens, et cum pati ni! possit contrarium, magna

to!erantia sustentat aduersum%*uantu!um est uod 'ic de i!!a ineffa"i!itate sentimus( i"i p!ene cognoscemus uam

su"iecta sint in conspectu eius g!oriae, uae miramur, cui prae"et ministerium ange!ica

magnitudo, carissimo famu!antur e#ce!si principatus o"seuio, in numera"i!es potestates

fide!iter et constanter o"oediunt uem semper indiget uaeuis e#ce!!entia summitatis%

*uid iam de eius singu!ari potentia coniciamus, uando nec i!!ud modo compre'endere

sufficimus uod ei parere posse minime du"itamus( tunc !i"erati inte!!egemus cui

dementes resistere tempta"amus$ ad uam magnifica prouocati, ui"us uide"amur

sordi"us occupari4 i!!ud in momento uidere sufficeret uod nos in aeternum promittit

ueritas intueri% I!!ic conuincitur omnis prauitas uaestionum, i!!ic ma!e credita ueritatis

ipsius facie superantur% Sine fine regnum, sine nocte !u#, sine uitiis corpus, sinemorti"us uita% Et cum omnia dirigantur ad aeternum, so!um i"i morietur e#itium%

Magnum est 'is perfrui sed mu!to me!ius uod inde non pro"atur e#iri% incunt uota ui

uocantur ad praemia% Tunc uere cognoscunt uam fe!iciter creati sint ui ad tam magna

peruenerint%

O incompre'ensi"i!is maiestas et pietas, nam inter operas rerum ui"us mundi am"itus

opificis !aude comp!etur ni'i! egregius pro"atur e#istere uam su"stantiae spirita!es

uae creatorem suum pura noscuntur mente cogitare% Re!iua enim facta sunt ad

inte!!egentium de!ectationem$ 'aec autem ad suam "eatitudinem uae uenerantur

auctorem%

Tempus est ut uaestionum uarietate dimissa dictorum copiosissimam densitatem inui"usdam manipu!is co!!igamus ut fide!i ca!cu!o numerata 'orreis memoriae

compendiosa "reuitate condantur%

XVII. RECAPITULATIO.

&rimo igitur ut retinetis, auditores prudentissimi, proprie dici 'ominis animam

et.mo!ogiae ipsius consonatione docuimus, seuestrantes a" ea uoca"u!a uae nominum

simi!itudine audientes confundere potuerunt$ secundo, definitionem su"stantiae 'uius

cum suis e#positioni"us, ut datum constat, a"so!uimus$ tertio, de su"stantia!i eius

ua!itate decursum est$ uarto, monstrauimus uemadmodum anima formam 'a"ere

non possit$ uinto, uirtutes mora!es re!atae sunt uae contra uitia 'uius saecu!i ue!ut

uaedam arma fortiter opponuntur$ se#to, de uirtuti"us animae natura!i"us non paucaprofessa sunt$ septimo, de origine eius uae sunt !ecta narrauimus$ octauo, sedem ipsius


19/20

iudiciumue descripsimus$ nono, de corporis nostri positione tractatum est$ decimo,

anima infide!is cum suis signis prout concessum uidetur ostensa est$ undecimo !ucidam

mentem et p!enam diuinitatis pro captu nostrae possi"i!itatis attigimus$ duodecimo, de

spe futuri saecu!i nonnu!!a, Domino !argiente, memorata sunt ut uam immorta!em

credimus perennes distri"utiones 'a"ere ni'i!ominus sentiamus% C!ausimus itaue

nostrum munuscu!um numero duodenario, ui cae!os signorum diuersitate decorauit,ui annum menstrua!i uenustate composuit, ui uentos principa!es terrenae indigentiae

prouida dispositione concessit, ui diei noctisue spatia 'orarum congrua uantitate

diuisit ut merito et animae di!ucidationi 'aec supputatio ad'i"eretur uae tantarum

rerum natura!ium dispositioni"us consecratur%

Restat nunc, sapientissimi uiri ui f!oretis ingenio, ut, mo!e mundi istius sa!utariter

transi!ita, diuinae misericordiae nosmetipsos ue!ociter offeramus per uam p!enissime

i!!uminatur cogitantis o"tutus% Inte!!egamus eum, di!igamus ipsum, et tunc animas

nostras uere cognoscimus, si de i!!ius !argitate sapiamus% Ipse enim magister potens

atue perfectus est ui et uera dicat animae nostrae et uae di#erit, eam faciat i!!uminata

mente conspicere% In sc'o!a siuidem C'risti cor indoci!e non potest inueniri ui se eitota mentis integritate tradiderit, nec ignorare potest uod uaerit nec amittere uod pia

remuneratione susceperit% +it ergo magna, pretiosa, diues anima, cum se e# proprio

pauperem esse cognoscit$ potens, si 'umi!itatem sa!u"errimam non dec!inet, fe!icissima

deniue, si seruet in carne uae in aet'ere super"i ange!i pro"antur amisisse% Ad te

enim, sancte Domine, nemo se erigendo peruenit sed potius 'umi!iatus ascendit% Cum

a!tissimus sis, pro#imior redderis supp!icatione curuatis% Nostra ti"i 'umi!itas accepta

est$ amas uod propter te non uaeris, desideras uod non indiges% Ipsa est enim uitae

nostrae mater, germana caritatis, aestuantis animae singu!are praesidium, contraria

de"e!!atri#ue super"iae, et sicut i!!a per dia"o!um origo criminum, ita ista per te

noscitur fons esse uirtutum%

)anc tu, Domine C'riste, sic no"i!itare uo!uisti ut eam non so!um praecipere sed etiam

suscipere dignareris% Su"isti uippe in assumpta 'ominis natura iudicium ui

iudicaturus es mundum$ caesus es f!age!!is ui e#a!tas et 'umi!ias reges$ pertu!isti in

faciem odiosos consputus uem insatia"i!iter uidere cupiunt ange!i$ fe!!e potatus es ui

'umanum genus sic 'a"uisti du!ce ut rerum Dominus naturam serui dignareris

assumere$ patienter coronam spineam suscepisti ui comp!es or"em terrarum diuerso

f!ore praemiorum$ condicionem su"isti mortis ui uitam creaturis tri"uisti uniuersis$

tantaue fuit in sancta incarnatione 'umi!itas uanta est in diuinitate incompre'ensi"i!is

maiestas%

&er te enim, admirande Domine, poena facta est aeterna reuies, passio remedia"i!is,

mors fide!ium sa!utis introitus% )aec enim perpetue dat uiuere uae so!e"at e#tinguere,non iniuria uoniam uae uitam omnium suscepit merito ius peremptionis amisit% Data

in dedecore, manet in 'onore, uando res uae pande"at inferos nunc perducit ad cae!os%

ere omnipotens ui et ipsas miserias fecisti potentes, nu!!us regum egenti"us tuis par

est, nu!!ae purpurae piscatorum tuorum reti"us adaeuantur, uando i!!ae in mundanas

tempestates impe!!unt, 'aec ad !itus aeternae securitatis adducunt% &auper de no"is,

diues e# tuo% +actus es socius morta!itatis nostrae ut nos participes redderes aeternitatis

tuae% Super"iam 'umi!itate, acu!eum !eti morte prosternis% Nosti enim "ona facere per

iniuos, conuertens ad adiutorium uod paratum est ad nocendum, potentius esse

diiudicans !aesiones ad uti!itatem conuertere uam causas ma!orum radicitus amputare%

Nam uomodo "eneficiorum tuorum cognoscerentur signa, si et aduersae partis non

monstrarentur indicia(

XVIII. ORATIO.


20/20

Tu ergo, Domine iesu C'riste, ui sic pro no"is f!e#us es ut 'omo fieri dignareris, non

in no"is patiaris perire uod decreuisti miseratus assumere% Meritum nostrum

indu!gentia tua est$ dona uod offeram, custodi uod e#igas ut ue!is coronare uod

praestas% ince de no"is inuidam potestatem uae sic decipit ut de!ectet, sic de!ectat ut

perimat$ 'ostis du!cis, amicus amarus est% Nosti enim uam fera!iter !u"ricus anguis

i!!a"itur, suamis repenti"us minutatim corpus omne so!!icitat, et ne eius inte!!egaturaduentus, fi#um non 'a"et impressa uaricatione uestigium% Inuidit, pro do!or, tam

magnis popu!is, cum duo essent, et ad'uc tempora!es perseuitur uos impio am"itu

fecit esse morta!es% Se intercipit uod a!ios decipit, et nu!!o fine corrigi meretur uia de

omnium deceptione damnandus est% *uapropter non possit iniuus ne conua!escat

interitus, dominatum in no"is non e#erceat ui numuam praestiti sed uirtus tua nos

possideat uae creauit% Do!eat perisse uod fecit, dum nos uiderit perire uos uo!uit%

Domine, uia in no"is non est uod remunereris sed in te semper est uod !argiaris,

eripe me a me et conserua me in te% Impugna uod feci et uindica uod fecisti% Tunc ero

meus, si fuero tuus% ia sine errore, ueritas sine am"iguitate, uita sine fine, dona no#ia

odisse et profutura di!igere% In te ponam prospera, mi'i app!icem semper aduersa, uamni'i! sim sine te sapiam% *ua!is uero te cum possim esse cognoscam% Inte!!egam ui

sum ut ad i!!ud ua!eam peruenire uod non sum% Nam sicut praeter te e#istere non

coepimus, ita et sine te esse proficui non ua!emus% Omnia uergunt ni'i!ominus in

ruinam uae a maiestatis tuae pietate fuerint segregata% Te autem amare, sa!uari$

formidare, gaudere$ inuenire, creuisse$ amisisse, perire est% Ti"i deniue no"i!ius est

seruire uam mundi regna capessere, merito, uando e# seruis fi!ii, e# impiis iusti, de

captiuis reddimur a"so!uti% *uapropter contra peccata nostra misericordiae tuae

munimen insurgat uae nominis sui testimonio miseris datur$ ut trina remunerati

condicione sentiamus no"is propitiam trinitatem% &etimus uia iu"es, pu!samus uia

praecipis, et sine fine conferre mauis ui semper commones ut rogeris%

O a!titudo pietatis, o c!ementiae incompre'ensa profunditas, cum nemo possit a!iuid

accipere si resistis, uim te preci"us nostris pati posse testaris$ merito, uando a iudice

petimus ut ad poena!e iudicium non uocemur et per !egis!atoris gratiam speramus eripi

ne possimus a promu!gata constitutione damnari% Ti"i, sancte re#, confidenter dicimus

dimitte peccata et concede non de"ita% Omnis te creatura operis tui "onitate co!!audat$

de"emus ti"i uod e#istimus, o"!igamur etiam uod cotidiano munere continemur%

Gaudeamus et 'inc uoue, g!oriosissime Domine, uod tua "eneficia non irrite

postu!amus% Tempera, "one artife#, organum corporis nostri ut 'armoniae mentis possit

aptari, nec sic ro"oretur ut super"iat, nec sic !anguescat ut deficiat% Tu nosti uae uere

moderata sunt% asa tua sic rep!e prosperis ut capacitas non prae"eatur aduersis%

Dominetur ratio, seruiat caro, uoniam a te so!o potest effici ne fragi!itate corporispossis offendi%

erum 'aec pro nostro modu!o, non pro rerum ipsarum magnitudine dicta sufficiant,

uando et amp!ius uam e#pete"amur edi#imus et a!ma !umina ueracium !itterarum

"reuiter ta!ia cauteue docuerunt% I!!i enim potuerunt de 'is inoffense dicere ui

purificati diuino munere pro"a"i!i se meruerunt conuersatione tractare%

cassiodori de anima

Documents