castles and sieges

Πολυμέρου Γρηγόρης | ΤΕΙ ΠΕΙΡΑΙΑ

1

Τ.Ε.Ι. Πειραιά Μάιος 2007

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΕΠΙΣΤHΜΗΣ

1

ΚΑΣΤΡΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΟΡΚΙΕΣ 1 Πολιορκία κάστρου σε εξέλιξη


2

Πολυμέρου Γρηγόρης

Περιεχόμενα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ................................................................................................................................................... 3 Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΚΑΣΤΡΩΝ ..................................................................................................................... 4

ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΑ ΚΑΣΤΡΑ ................................................................................................................................ 5 ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΑΝΑΛΟΓΑ ΜΕ ΤΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ............................................................................................... 5 ΑΜΥΝΤΙΚΑ ΚΑΙ ΕΠΙΘΕΤΙΚΑ ΚΑΣΤΡΑ ........................................................................................................... 7

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΜΕΛΗ ΤΟΥ ΚΑΣΤΡΟΥ ................................................................................. 8 ΤΕΙΧΗ ......................................................................................................................................................... 8 ΥΠΕΡΥΨΩΜΕΝΑ ΚΑΣΤΡΑ ΜΕ ΠΡΟΤΕΙΧΙΣΜΑ ............................................................................................... 9 ΚΕΝΤΡΙΚΟΙ ΠΥΡΓΟΙ....................................................................................................................................10 ΠΕΡΙΜΕΤΡΙΚΟΙ ΠΥΡΓΟΙ ..............................................................................................................................11 ΠΥΛΕΣ .......................................................................................................................................................12 ΠΟΛΕΜΙΣΤΡΕΣ ...........................................................................................................................................13 ΠΑΡΑΘΥΡΑ ...............................................................................................................................................14 ΚΙΝΗΤΕΣ ΓΕΦΥΡΕΣ ....................................................................................................................................15 ΣΚΑΛΕΣ .....................................................................................................................................................16


3

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Κάστρα

Από την στιγμή που ο άνθρωπος ξεκίνησε την πολεμική σύρραξη χρησιμοποίησε την τεχνολογία για να υπερισχύσει του αντιπάλου του. Αυτό έγινε και από τις δυο πλευρές επιτιθεμένου και αμυνόμενου έχοντας σαν αποτέλεσμα να ανακαλύπτονται συνεχώς νέα τεχνολογικά μέσα είτε για να αποκρούσουν μια επίθεση είτε να προσπελάσουν μια άμυνα. Έτσι ξεκίνησαν οι πολιορκίες, με τον αμυνόμενο στρατό να κλείνεται εντός των τειχών και τον επιτιθέμενο στρατό να προσπαθεί να βρει τρόπο να ισχωρείσει εντός αυτών και να κατακτήσει το οχυρωμένο κάστρο. Πολιορκίες

Με την έννοια της πολιορκίας εννοείται ο στρατιωτικός αποκλεισμός μιας πόλης ή ενός οχυρού με σκοπό την κατάκτηση είτε με βία ή με τη φθορά και εξουθένωση του αντιπάλου συνοδεύοντας την συνήθως με βίαιη επίθεση. Μια πολιορκία προκύπτει όταν ο στρατός που επιτίθεται συναντά μια πόλη ή οχυρό το οποίο αρνείται να παραδοθεί είτε να πολεμήσει σε μετωπική σύρραξη. Κατά τη διάρκεια μιας πολιορκίας ο στόχος περικυκλώνεται με σκοπό την απόκλιση τυχόν ενισχύσεων, την έξοδο στρατιωτικής δύναμης αλλά και την παροχή προμηθειών. Τυπικά συνδέονται με την εξασθένιση των οχυρώσεων χρησιμοποιώντας πολιορκητικές μηχανές, πυροβολικό ή ακόμα και σκάψιμο ή της χρήσης της εξαπάτησης και της προδοσίας για να παρακάμψουν τις υπερασπίσεις. Όταν μια πολιορκία δεν είχε στρατιωτική έκβαση, τότε συνήθως η λύση δινόταν προκαλώντας λιμό, διψά ή ασθένεια. Προκαλώντας όμως απώλειες και στον επιτιθέμενο και στον υπερασπιστή.


4

Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΚΑΣΤΡΩΝ

Από τα παλαιότερα χρόνια, πόλεις και παλάτια περιφράζονταν Από τείχη, πολλές φορές με τεράστιο πάχος και ύψη, κάποια περιβάλλονταν από τάφρους, αλλά πάλι είχαν γύρω τους πύργους. Κάποιες αρχαίες οχυρώσεις χρονολογούνται από το 8000 π.Χ. όπως τα τείχη της Ιεριχώ ή τα τείχη της Βαβυλώνας. Η κυρία λειτουργία των κάστρων ήταν η άμυνα όλα τα αλλά εντός των κάστρων ήταν δευτερεύοντα. Συνήθως περιτριγυρίζονταν Από τείχη πλήρωσης και εντός αυτών Υπήρχαν τείχη τα οποία ήταν ενισχυμένα και σχεδιασμένα έτσι ώστε να προστατεύουν στρατηγικές θέσεις. Επάλξεις και σχισμές προστάτευαν τους αμυνόμενους, και οι επιτιθέμενοι Συνήθως έπρεπε να διασχίσουν μέσα Από αρκετές πύλες. Η κυρία είσοδος προστατευόταν από μια κρεμαστή γέφυρα και από εξώστεγα που Υπήρχαν πάνω από αυτή και Από τα οποία οι αμυνόμενοι έριχναν καυτά υγρά και εκτόξευαν βλήματα κατά των αντιπάλων τους. Το τελευταίο καταφύγιο των κατοίκων του κάστρου ήταν ο οχυρωμένος κεντρικός πύργος του κάστρου. Ήταν το ψηλότερο και το «δυνατότερο» κτίριο εντός των τειχών, με είσοδο τοποθετημένη σε πολύ υψηλό σημείο στην οποία η πρόσβαση ήταν δυνατή μονό είτε με μετακινούμενη σκάλα είτε με ξύλινη γέφυρα. Επίσης χρησιμεύοντας ως παρατηρητήριο και τοποθετημένο πάντα στο κέντρο, ανεδείκνυε το κύρος του κάστρου. Το κυρίως κτίριο κατοίκησης ήταν το παλάτι, το παρεκκλήσιο τοποθετούταν συνήθως στην πύλη η σε κάποιον από τους κυρίους πύργους, επίσης εντός των κύριων τειχών βρισκόταν και ένας μικρός κήπος ώστε προμηθεύει βότανα, αλλά και τροφές όπως φρούτα και λαχανικά όταν το κάστρο βρισκόταν σε κατάσταση πολιορκίας. Αργότερα, με την ανακάλυψη της μπαρούτης τα τείχη έπρεπε να ενισχυθούν πολύ περισσότερο ώστε να μπορέσουν να αντισταθούν στην εξέλιξη του πυροβολικού. Μόνο μερικά κάστρα κατάφεραν να γίνουν ανίκητα οχυρά, τα περισσότερα μετατράπηκαν σε φανταχτερά παλάτια και κτίρια αναδεικνύοντας περισσότερο τον πλούτο και την εξουσία παρά διατηρώντας το νόημα της οχύρωσης.

Εικόνα 2. Τα τείχη της Ιεριχώ πέφτουν μετά από σάλπισμα εφτά ημερών.

Εικόνα 1. Η πόλη της Βαβυλώνας φήμες αναφέρουν πως τα τείχη είχαν 90μ. ύψος και 24μ. πάχος.


5

ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΚΑΣΤΡΩΝ

Στην Ευρώπη κατά τα μεσαιωνικά χρόνια, τα κάστρα ήταν η οχυρωμένη κατοικία των βασιλιάδων, αναδικνειωντας την εξουσία τους σε μια περιοχή και ταυτόχρονα είχε και στρατιωτική λειτουργία. Τα κάστρα κάποιες φορές ήταν πόλεις οποίες ήταν οχυρωμένες με τείχη και με μοναδική είσοδο μια γέφυρα έτσι ώστε να περιοριστεί μια μαζική επίθεση ή περικύκλωση.

Μεσαιωνικά Κάστρα

Τα κάστρα μπορούν να χωριστούν ανάλογα με τη λειτουργία τους σε δυο βασικές Κατηγορίες, τα οικιστικά και τα στρατιωτικά.

Κατηγορίες ανάλογα με τη λειτουργία

Τα οικιστικά ήταν συνήθως

πόλεις οποίες βρίσκονταν κοντά στα σύνορα μιας αυτοκρατορίας ή πόλεις οποίες δέχονταν συχνά επιθέσεις από αλλά βασίλεια οι βάρβαρους λαούς και οι οποίες κατείχαν στρατηγική θέση ή βοηθούσαν στην ανάπτυξη, στην επικοινωνία ή τον εφοδιασμό ενός βασιλείου (όπως πόλεις με μεγάλα λιμάνια ή πόλεις που χρησίμευαν για τον ανεφοδιασμό ενός στρατού που βρισκόταν σε εκστρατεία) και η κατάκτηση τους από εχθρικό στρατό θα ήταν μεγάλο πλήγμα. Οι πόλεις αυτές οχυρώνονταν με τείχη, άλλοτε από ξύλο και άλλοτε από πέτρα τα τείχη διέφεραν κυρίως από το μέγεθος της πόλης. Οι μικροί οικισμοί ήταν συνήθως περιφραγμένοι με ξύλινα τείχη και οι μεγαλύτερες με τείχη από πέτρα.

Εικόνα 3. Πόλη, με περιμετρικά τείχη


6

Τα στρατιωτικά κάστρα δεν υπηρετούσαν τίποτε άλλο από την ενίσχυση της στρατιωτικής δύναμης είτε αμυντικά είτε επιθετικά, αντίθετα με τις πόλεις κάστρα οι οποίες κάποιες φορές έπρεπε να οχυρωθούν λόγω της εμφάνισης κάποιου εχθρού τα στρατιωτικά κάστρα προτού χτιστούν ο σκοπός τους και η θέση τους ήταν εξαρχής αποφασισμένα, τα στρατιωτικά κάστρα ήταν εκεί γιατί έπρεπε να ήταν εκεί. Η κύρια λειτουργία τους ήταν η εκπαίδευση και η παραγωγή στρατού. Διαθέτοντας στρατώνες, στάβλους και χώρους κατασκευής πολιορκητικών μηχανών, τα στρατιωτικά κάστρα εκπαίδευαν εκεί όλο το «βαρύ» πολεμικό υλικό ενός στρατού. Ο πληθυσμός των κατοίκων ήταν πολύ μικρότερος από αυτών των πόλεων, το ίδιο και η αναλογία του στρατεύσιμου δυναμικού σε σχέση με των απλών πολιτών, αυτός ήταν και ο λόγος ο οποίος σπάνια γίνονταν επαναστάσεις σε κάποιο κάστρο. Η οχύρωση τους ήταν και σ'αυτά ανάλογα του μεγέθους τους και του πληθυσμού αλλά η ενίσχυση των τειχών ήταν πολύ δυνατότερη και από πλευράς κατασκευής αλλά και από πλευράς αμυντικής ικανότητας καθώς ο επιτιθέμενος θα έπρεπε να εισβάλει σε ένα χώρο όπου οι μαχόμενοι ήταν άνδρες καθαρά εκπαιδευμένοι για μάχες. Ένα ακόμα μεγάλο πλεονέκτημα το οποίο είχαν τα στρατιωτικά κάστρα ήταν η θέση τους διότι ήταν χτισμένα σε θέσεις όπου ο κατακτητής ήταν δύσκολο να εισβάλει με μεγάλο αριθμό στρατιωτικής δύναμης όπως απότομες πλαγιές (Εικόνα 4) ή δίπλα σε όχθες κάποιου ποταμού. Έτσι ακόμα και αν ο εχθρός κατάφερνε να εισβάλει θα είχε υποστεί αρκετές απώλειες αλλά και εξάντληση.

Εικόνα 4. Σχέδιο κάστρου πάνω απότομη πλαγιά με μοναδική είσοδο την κεντρική

πύλη


7

Τα στρατιωτικά κάστρα χωρίζονται σε επιθετικά και αμυντικά. Τα επιθετικά βρίσκονταν σε ξένο ή εχθρικό έδαφος και προορίζονταν έτσι ώστε να εξαπολύονται από εκεί επιθέσεις, έτσι μειωνόταν ο χρόνος και η κούραση που θα χρειαζόταν ένας στρατός για να κάνει επίθεση σε μια γειτονική πόλη ή οχυρό. Με αυτόν τον τρόπο επίσης ένα βασίλειο μπορούσε να επεκτείνει τα όρια του γιατί χτίζοντας ένα κάστρο και έχοντας μια σημαντική στρατιωτική δύναμη θα μπορούσε να υποτάξει χωριά ή και μικρές πόλεις που βρίσκονταν γύρω από αυτό, κερδίζοντας έτσι σημεία προμηθειών και χρηματικής ενίσχυσης.

Αμυντικά και επιθετικά κάστρα

Τα επιθετικά κάστρα δεν

ήταν και τόσο μεγάλα σε μέγεθος και ούτε είχαν πολλές αμυντικές λειτουργίες και αυτό διότι σπάνια ο στρατός ήταν αναγκασμένος να πολεμήσει μέσα σε αυτό, αμυντικά κυρίως χρησίμευε σαν σημείο υποχώρησης και ανασύνταξης μετά από μια ήττα από μάχες που λάμβαναν μέρος εκτός του κάστρου, έτσι ακόμα και αν ο αντίπαλος στρατός τους καταδίωκε μέχρι το κάστρο δεν θα είχε τον πολιορκητικό εξοπλισμό για να επιτεθεί στον κάστρο. Τα αμυντικά κάστρα χρησίμευαν για να προστατεύσουν τους κατοίκους από τους εξωτερικούς εισβολείς. Ήταν κάστρα μεγάλα, με δυνατές οχυρώσεις όπως ενισχυμένα τείχη, τάφρους, βαλλιστικές μηχανές στους πύργους. Χτίζονταν σε σημεία στρατηγικής σημασίας και σαν κύριο σκοπό είχαν να σταματήσουν την επέλαση των εισβολέων προς το εσωτερικό του βασιλείου και την κατάκτηση της πρωτεύουσας. Ο στόχος ενός αμυντικού κάστρου κατά την κατασκευή του ήταν ένας και μοναδικός, να γίνει όσο πιο απόρθητο γίνεται. Αυτό εξαρτιόταν κυρίως από την αρχιτεκτονική του και τις αμυντικές λειτουργίες που μπορούσε να φέρει πάνω. Από την πρώτη στιγμή που ο εχθρικός στρατός αντίκριζε τα τείχη του κάστρου μέχρι το σημείο όπου βρισκόταν ο στρατηγός ή ο βασιλιάς, έπρεπε να περάσει από μια σειρά εμποδίων.

Εικόνα 21. Το κάστρο του Ντόβερ στην Αγγλία, χαρακτηρίζεται σαν κάστρο επιθετικού τύπου


8

H ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ TA ΜΕΛΗ ΤΟΥ ΚΑΣΤΡΟΥ

Τα πρόωρα κάστρα χρησιμοποιούσαν για οχύρωση ξύλινα τείχη και κατασκευές που μαζί με κάποιες χωματουργικές διαμορφώσεις έκαναν την οχύρωση πιο αποτελεσματική. Η κυρίως αντικατάσταση του ξύλου από πέτρα έγινε τον 12ο αιώνα αλλά όλα τους είχαν τις ίδιες αρχές οχύρωσης.

Τείχη

Τα πλεονεκτήματα στα ξύλινα τείχη ήταν η ευκολία στην κατασκευή η ταχύτητα κατασκευης και το μικρό κόστος. Η κατασκευή τους γινόταν με ξύλινους πασσάλους χωμένους μέσα στο έδαφος, όσο πιο βαθιά ήταν η εγκατάσταση τόσο μικρότερες πιθανότητες είχε το τείχος να ανατραπεί και έτσι η αντοχή του βασιζόταν καθαρά στην αντοχή του ξύλου. Τα μειονεκτήματα, το μικρό ύψους οι μικρές αντοχές του στη φωτιά και στα χτυπήματα. Έτσι η ενίσχυση τους ξεκίνησε κατασκευάζοντας σύμμεικτες κατασκευές από ξύλο και πέτρα, Αυτό επιτυγχάνονταν χρησιμοποιώντας ξύλινους πασσάλους σαν τον κύριο κορμό και στη συνέχεια αυτοί

επικαλύπτονταν με πυλό για να προστατεύονται από τη φωτιά και την υγρασία. Αργότερα αντικατασταθηκαν τελείως με πέτρινα τείχη. Τα πέτρινα τείχη είχαν πολύ μεγαλύτερες αντοχές, μπορούσαν να κατασκευάσουν τείχη με μεγάλα ύψη αλλά τα μειονεκτήματα τους ήταν το κόστος καθώς έπρεπε να υποστούν λάξευση πρώτου να χρησιμοποιηθούν, το βάρος τους ήταν τεράστιο, πράγμα που χρειαζόταν και πολύ εργατικό δυναμικό αλλά και καλή γνώση της μηχανικής για

την στατικοτητα του τείχους. Ανάλογα και το μέγεθος του κάστρου που οχυρωνόταν είχαν και τα τείχη, κατά το μεσαίωνα το πάχος του κυμαινόταν από 2.5μ έως και τα 6μ. και το ύψος τους έφτανε ως και τα 12μ.

Εικόνα 5. Ξύλινο τείχος με πασσάλους

Εικόνα 6. Ξύλινο τείχος με πασσάλους και επικάλυψη με πυλό


9

Πολλά από αυτού του τύπου κάστρα χτίστηκαν Βρετανία, Ιρλανδία και Γαλλία κατά τον 11ο και 12ο αιώνα, ιδιαίτερα στην Αγγλία εμφανίστηκαν κατά τη Νορμανδική εκστρατεία (1066μ.Χ.).

Υπερυψωμένα κάστρα με προτείχισμα

Αποτελούντων από ένα κλειστό προαύλιο περιφραγμένο με ξύλινα τείχη το οποίο εποπτεύονταν από από το υπερυψωμένο πύργο. Εκεί έμεναν συνήθως οι αγρότες και οι σκλάβοι που ανήκαν στον άρχοντα του κάστρου. Το κάστρο μπορούσε να έχει παραπάνω από ένα προαύλια δημιουργώντας διάφορους συνδυασμούς όπως, ένα εξωτερικό και ένα εσωτερικό προαύλιο ή δυο προαύλια να πλαισιώνουν έναν πύργο. Ο πύργος ήταν υπερυψωμένος σωρός γης σαν μικρός λόφος συνήθως τεχνητός και στην κορυφή του υπήρχε μια ξύλινη ή πέτρινη κατασκευή γνωστή ως ακροπύργιο. Το χώμα για την κατασκευή του τεχνητού λόφου μαζευόταν από ένα χαντάκι το οποίο σκαβόταν γύρω από τον λόφο και από όλο το κάστρο. Η εξωτερική επιφάνεια του λόφου επιστρωνόταν με πυλό ή ενισχυόταν με ξύλινες στηρίξεις.

Εικόνα 7. Ένα παρόμοιο κάστρο σε τομή

Εικόνα 6. Μικρό υπερυψωμένο κάστρο με προαύλιο και ξύλινο τείχος


10

Είναι ένα ανεξάρτητο ισχυρό κτίριο, μια αμυντική κατοικία για τους άρχοντες όπου ζούσαν εκεί, είχε πάνω από ένα δωμάτια φιλοξενίας, και κάποιες φορές θεωρείται και σαν ολόκληρο κάστρο. Είχε όλα τα είδη δωματίων, κυρίως αίθουσα, γραφεία, παρεκκλήσια και κάποιες φορές ακόμα και κουζίνα όλα μαζί σε εντός του πύργου δημιουργώντας έτσι μια εντυπωσιακή κατασκευή.

Κεντρικοί πύργοι

Υπήρχαν ορθογώνιοι πύργοι οι οποίοι χωρίζονταν από πάνω ως κάτω με έναν διαγώνιο τοίχο ο οποίος έδινε δομική αντοχή στην κατασκευή και στις εγκαταστάσεις πάνω στην οροφή. Αυτό που έκανε ξεχωριστό τον

χώρο όπου ο άρχοντας του κάστρου έμενε ήταν η πρόσθετη διακόσμηση και οι μεγάλες διαστάσεις όπου κάποιες φορές έφτανε τους και δυο ορόφους δίνοντας έτσι άφθονο χώρο και φως. Η πλειοψηφία αυτών κατασκευάστηκαν τον 12ο αιώνα και ήταν ορθογωνικοί (Εικόνα 7) αλλά αργότερα οι κυλινδρικοί πύργοι έγιναν περισσότερο της μόδας, ιδιαίτερα στη Γαλλία. Αυτή η αλλαγή ήταν ένα σημάδι εξέλιξης, οι κυλινδρικοί Πύργοι ήταν δυνατότεροι και είχαν μεγαλύτερη αντίσταση στους πολιορκητικούς πύργους, στα βλήματα, στις πολιορκητικές μηχανές διάτρησης καθώς επίσης παρείχαν καθαρό οπτικό πεδίο για τους αμυνόμενους αποφεύγοντας τις «νεκρές» γωνίες.

2

2 Ο πύργος της Θεσσαλονίκης χτίστηκε την μεταμεσαιωνική περίοδο περίπου στον 15ο αιώνα αλλά βασικές αρχές κατασκευής και άμυνας είναι ίδιες όπως αυτές των μεσαιωνικών πύργων.

Εικόνα 7. Ο πύργος του Τατερσαλ στη Αγγλία από την νότιο ανατολική όψη

Εικόνα 8. Ο Λευκός Πύργος με τα περιμετρικά του τείχη, όπως ήταν

στα τέλη του 19ου αιώνα (1892)


11

Οι περιμετρικοί πύργοι χαρακτηρίζονταν από την προεξοχή τους και το μεγάλο ύψος τους, κάνοντας τους αποτελεσματικούς για άμυνα σε πολύ μεγάλο μήκος του τείχους μέσα από τις σχισμές και το ειδικά διαμορφωμένο για μάχη πάτωμα.

Περιμετρικοί πύργοι

Οι περιμετρικοί πύργοι

ήταν χτισμένοι πάνω στα τείχη του κάστρου. Έτσι προσφεραν μεγαλύτερη ενίσχυση στην περίμετρο του κάστρου. Τους συναντάμε σε πολλά σχήματα όπως τετραγωνικούς, ορθογωνικούς, πολυγωνικούς, κυκλικούς, και ημικυκλικούς Όπως και στους κεντρικούς πύργους Έτσι και αυτοί στην αρχή κατασκευάζονταν σε τετραγωνική ή ορθογωνική μορφή (Εικόνα 9). Καθώς ο σχεδιασμός των κάστρων προόδευε, κατά 12ο με 13ο αιώνα πολυγωνικοί, κυκλικοί, και ημικυκλικοί πύργοι έκαναν την εμφάνιση τους (Εικόνα 10). Είχαν πολλά αμυντικά πλεονεκτήματα, από τους προηγούμενους. Παρείχαν καθαρό οπτικό πεδίο σε περισσότερες κατευθύνσεις και μπορούσαν να ανιχνεύσουν περιοχές όπου οι επιτιθέμενοι θα μπορούσαν να δουλέψουν απαρατήρητα.

Επίσης, οι κυκλικοί και ημικυκλικοί ήταν λιγότερο ευάλωτοι στο να

καταρρεύσουν από το σκάψιμο αλλά και στην εκτροπή βλημάτων όπως βέλη και πέτρες, όπως άλλωστε και οι κεντρικοί πύργοι. Περικλείοντας τα τείχη, κάθε ζευγάρι πύργων μπορούσε να προστατεύσει ολόκληρο το τμήμα του τείχους, μειώνοντας Έτσι το τις πιθανότητες να ανεβεί ο εχθρός επάνω στα τείχη.

Εικόνα 9. Μεσαιωνικό κάστρο του 10ου αιώνα με ορθογωνικούς πύργους

Εικόνα 20. Το κάστρο του Λίβερπουλ στην Αγγλία.

Εικόνα 11. Κάτοψη ενός κυκλικού πύργου


12

Οι πύλες των κάστρων επίσης βάσιζαν την άμυνα πάνω στους περιμετρικούς πύργους καθώς ήταν τα πιο αδύναμα σημεία του κάστρου και ήταν αυτά που κατά πασά πιθανότητα θα δέχονταν πρώτα επίθεση έτσι πάντοτε κατασκευάζονταν με βάση την προφύλαξη.

Πύλες

Οι πύργοι μπορούσαν να

σφραγιστούν αν έπεφταν στην κατοχή του εχθρού, να μη μπορεί να συνεχίσει χωρίς να κυριέψει τον πύργο. Η πύλη για την είσοδο στο προαύλιο απαρτιζόταν από μια στιβαρή κατασκευή με δυο ή τριών ορόφων και μπορούσε να προσεγγιστεί μόνο μέσω μιας κινητής γέφυρας πάνω από τάφρο. Επίσης στην κύρια πύλη υπήρχε συνήθως

μικρή πόρτα τοποθετημένη εντος της τάφρου και με τέτοιο τρόπο ώστε η δραπέτευση να μην είναι εύκολη αλλά και κάποια τυχόν εξόρμηση του εχθρού να μη μείνει απαρατήρητη. Αυτή ο πόρτα χρησίμευε κυρίως για την απελευθέρωση αιχμαλώτων. Ήταν όμως γνωστή και ως «πόρτα του προδότη» καθώς από έβγαινε κάποιος είτε για να προδώσει τις αδυναμίες του κάστρου έναντι δωροδοκίας φυσικά αλλά από εκείνο το σημείο εισχωρούσαν κ αι οι κ ατάσκ οποι οι οποίοι στέλ νονταν γ ια ν α μάθουν τις

αδυναμίες του κάστρου ή για να ανοίξουν την κεντρική πύλη όταν το κάστρο βρισκόταν σε πολιορκία.

Στα μεγάλα κάστρα υπήρχαν δυο πόρτες στην κεντρική πύλη, μια στην εξωτερική μεριά του τοίχου και μια στην εσωτερική. Ενδιάμεσα των πυλών υπήρχε κενός χώρος και επάνω από αυτόν ήταν χτισμένο ένα δωμάτιο το οποίο είχε τρύπες ή ανοίγματα στο πάτωμα. Από τις τρύπες αυτές οι αμυνόμενοι έριχναν αντικείμενα όπως πέτρες, βέλη και καυτή άμμο ή επικίνδυνα υγρά όπως βραστό νερό, ή λάδι ακόμα και λιωμένο μόλυβδο πάνω στα κεφάλια των εχθρών τους (Εικόνα13), Στο κτίριο υπήρχαν σχισμές ώστε να εκτοξεύουν από μέσα βέλη. Κάθε πύλη είχε μια μεταλλική ανασηκωνόμενη πόρτα (Εικόνα14), η λειτουργία της γινόταν με αντίβαρα τα οποία χειρίζονταν από το δωμάτιο που βρισκόταν πάνω από την πύλη.

Εικόνα 12. Η πύλη του κάστρου Λέιμπουρν. Αριστερά η τομή και δεξιά η πρόσοψη της πύλης.

Εικόνα13. Οι τρύπες απ' οπου έριχναν τα επικίνδυνα υλικά.

Εικόνα 14. Η απεικόνιση της λειτουργίας μιας ανασηκωνόμενης πόρτας.


13

Πολεμίστρες

Η άμυνα των κάστρων βασιζόταν στα τείχη τις πύλες και τους πύργους. Οι πολεμίστρες εμφανίστηκαν κατά τον 12ο αιώνα. Επέτρεπαν στους αμυνομένους ρίχνουν στον εχθρό έξω από το κάστρο μένοντας απαρατήρητοι και ασφαλείς πολεμώντας πίσω από τα τείχη.

Οι πολεμίστρες αρχικά χρησιμοποιωνταν από από τους τοξότες. Ο

σκοπός τους ήταν να επιτρέπουν τις βολές έξω από το κάστρο ενώ ο σκοπευτής παρέμενε καλυμμένος. Ο κενός χώρος στο εσωτερικό του τοίχου του παρείχε χώρο για τον εξοπλισμό του και του επέτρεπε να πλησιάσει όσο το δυνατόν πιο κοντά την εξωτερική επιφάνεια του τοίχου.

Μια βελτίωση που έγινε αργότερα, ήταν ότι στις πολεμίστρες δημιουργηθήκαν κάθετες σχισμές ώστε ο σκοπευτής να μπορεί ανεβοκατεβάζοντας το όπλο να κάνει μακρινότερες ή κοντινότερες βολές αναλόγως με το τι απαιτούσε η κατάσταση. Στη συνεχεία προστέθηκαν και οριζόντιες σχισμές για να καλύπτουν μεγαλύτερο εύρος βολής αριστερά και δεξιά. Οι σχισμές αυτές συνήθως κατασκευάζονταν σε σχήμα σταυρού αναδεικνύοντας έτσι το σύμβολο του Χριστιανισμού.

Εικόνα 15. Διάφορα είδη πολεμίστρας

Εικόνα 16. Πολεμίστρα τοποθετημένη περίπου ένα

μέτρο πάνω από το πάτωμα

Εικόνα 17. Πολεμίστρα τοποθετημένη χαμηλά


14

Παράθυρα Στην κατασκευή των παραθύρων, η ασφάλεια είχε σημαντικότερο ρόλο

από το φως. Τα περισσότερα παράθυρα ήταν μικρά και παρείχαν πολύ λίγο φωτισμό. Τα παντζούρια ήταν κατασκευασμένα ώστε να καλύπτουν πολύ γρήγορα και αποτελεσματικά τα παράθυρα Τα ανοίγματα που υπήρχαν για να παρέχουν φως στο κάστρο ήταν είτε μικρές τρύπες (πολεμίστρες) ή τα παράθυρα. Οι πολεμίστρες δεν ήταν αρκετά μεγάλες ώστε μπαίνει μέσα φως και τα παράθυρα δεν προσέφεραν μεγάλη προστασία στους αμυνομένους. Στο ισόγειο και στον πρώτο όροφο οι χώροι δεν είχαν παράθυρα και οι πολεμίστρες ήταν πολύ λίγες. Ο μονός τρόπος που καλύπτονταν οι πολεμίστρες ήταν με ένα παχύ ύφασμα κουρτίνας. Τα παράθυρα βρίσκονταν στον δεύτερο και τρίτο όροφο τα οποία είχαν και εγκατεστημένα καθίσματα (Εικόνα 19). Τα μεγαλύτερα από αυτά έκλειναν με ξύλινα παντζούρια και κουρτίνες. Οι κουρτίνες ήταν φτιαγμένες δέρμα προβάτου ή κατσίκας. Τα παράθυρα έπρεπε επίσης να προστατεύουν από εισβολείς που ήθελαν να μπουν μέσα στο κάστρο ή από βλήματα. Γι’αυτό το λόγο υπήρχαν κάγκελα έξω από τα παράθυρα, καρφωμένα πάνω στην τοιχοποιία.

Κατά τον 11ο αιώνα, τα παράθυρα πάνω από τον

πρώτο όροφο είχαν περίπου 1.5 μέτρα ύψους και άνοιγμα 30 με 50 εκατοστά. Το πρέκι ήταν ή στρογγυλό η επίπεδο απέξω προς το την εσωτερική μεριά του χώρου το άνοιγμα μεγάλωνε. Αυτά τα παράθυρα δεν παρείχαν αρκετό φως αλλά παρείχαν καλή προστασία στα εισερχόμενα βλήματα. Τον 12ο αιώνα, τα παράθυρα έγιναν μεγαλύτερα. Σύνηθες χαρακτηριστικό ήταν να κατασκευάζονται δυο μαζί παράθυρα περίπου στα ιδία μεγέθη με τα προηγούμενα και όχι ένα με διπλάσιο μέγεθος (Εικόνα 18 Δ και Ε).

Αργότερα εμφανίστηκαν τα παράθυρα που προεξείχαν από την τοιχοποιία (Εικόνα 20), αυτά δεν παρείχαν μεγάλη προστασία και ήταν περισσότερο βελτίωση αισθητικής.

Εικόνα 18. Διάφορες μορφές παραθύρων με την πρόσοψη στα πάνω σχήματα και την κάτοψη κάτω.

Εικόνα 19. Παράθυρο με χτισμένα καθίσματα στα

πλαϊνά

Εικόνα 30. Παράθυρο που προεξέχει της

τοιχοποιίας


15

Κινητές γέφυρες

Οι γέφυρες άνοιγαν προς την εσωτερική μεριά και με τη βοήθεια αλυσίδων που ήταν τοποθετημένες από την εξωτερική μεριά τις τράβαγαν προς τα πάνω ώσπου να στηθούν τελείως κατακόρυφα κλείνοντας τελείως την πύλη και δημιουργώντας ένα πρόσθετο εμπόδιο στην είσοδο.

Σχεδόν όλες οι γέφυρες ήταν κατασκευασμένες από ξύλο. Οι πρώτες που κατασκευάστηκαν ήταν αφαιρούμενες. Όταν το απαιτούσε η ανάγκη, οι φυλακές αφαιρούσαν την πλατφόρμα από τη θέση της προσφέροντας προστασία στο κάστρο. Στις μεταγενέστερες κατασκευές οι γέφυρες ήταν με σχοινιά και τροχαλίες όπου οι φυλακές σήκωναν τη γέφυρα τραβώντας τα σχοινιά. Κάποιες φορές τα σχοινιά αντικαθήστονταν με αλυσίδες διότι προσέφεραν μεγαλύτερη αντοχή και είχαν μεγαλύτερη διάρκεια ζωής. Το πλεονέκτημα χρησιμοποίησης το σύστημα με τροχαλίες ήταν ότι ότι η γέφυρα μπλόκαρε την είσοδο και προσέφερε παραπάνω ασφάλεια.

Υπήρχαν διάφορες παραλλαγές των συστημάτων με τροχαλία. Η πρόσθεση αντίβαρων έκανε την έλξη των τροχαλιών και της βαριάς γέφυρας πολύ πιο εύκολη. Κάποια κάστρα είχαν από πάνω έναν κενό ώστε όταν η κινητή γέφυρα σηκωνόταν στο κάτω μέρος κατέβαινε μια άλλη πλατφόρμα οποία γινόταν πρόσθετη πόρτα.

Εικόνα 21. Κινητή γέφυρα με σύστημα τροχαλιών

Εικόνα 22. Κινητή γέφυρα με αντίβαρα. Αριστερά η τομή και δεξιά η πρόσοψη.


16

Σκάλες

Υπήρχαν διάφοροι τύποι σκάλας στα κάστρα, από απλές ξύλινες αναιρούμενες σκάλες μέχρι βαριές πέτρινες. Αρχικά οι σκάλες ήταν οποίες ήταν και μετακινούμενες. Οι περισσότερες είσοδοι στα κάστρα ήταν πάνω από την επιφάνεια του εδάφους, έτσι όταν οι αμυνόμενοι πήγαιναν για ύπνο η ήθελαν να απομονώσουν το χώρο, απλά χρειαζόταν να τραβήξουν τη σκάλα επάνω. Η πρόσβαση στους διαδρόμους του τείχους γινόταν με προσωρινές σκάλες οι ξύλινες. Με το πέρασμα του χρόνου όμως οι ξύλινες σκάλες είτε σάπιζαν λόγω του περιβάλλοντος είτε μπορούσαν να καούν εύκολα. Υπήρχαν και σκάλες οποίες δεν ήταν αναιρούμενες, αυτές βρίσκονταν συνήθως στους εσωτερικούς χώρους του κάστρου.

Οι σκάλες από πέτρα κατασκευάζονταν συνήθως στους πύργους του κάστρου η στα τείχη σε ευθεία μορφή ή κυκλική. Στα υπ’οψιν της κατασκευές μιας σκάλας ως πρώτη παράμετρος ήταν η άμυνα και η ασφάλεια, όμως η σκάλα έπρεπε να είναι βολική. Ο ορθοστάτης αποτελούταν από τα ίδια τα σκαλοπάτια οποία ήταν λαξευμένα έτσι ώστε να έχουν το σχήμα μιας

έκκεντρης κλειδαρότρυπας. Η απέναντι πλευρά των σκαλοπατιών έμπαινε σε εσοχές μέσα στον τοίχο.

Η σκάλα ήταν σχεδιασμένη με

τέτοιο τρόπο ώστε να δίνει πλεονέκτημα στον αμυνόμενο. Η βασική αρχή ήταν, λόγω το ότι ο αμυνόμενος θα βρισκόταν σε ψηλότερο σκαλοπάτι από το εισβολέα οποίος θα έμπαινε από το ισόγειο οι σκάλες κατασκευάζονταν με την γραμμή ανάβασης να έχει αντί ωρολογιακή φορά. Λόγω το ότι οι περισσότεροι πολεμούσαν κρατώντας το ξίφος στο δεξί χέρι, αναγκάζονταν έτσι να έχουν το χέρι τους προς την μεριά που βρισκόταν ο κεντρικός στύλος της σκάλας, ο ορθοστάτης. Έτσι ο χώρος του ήταν περιορισμένος και η ελευθερία για να κινήσει το σπαθί μικρότερη ενώ ο αμυνόμενος μπορούσε άνετα να χρησιμοποιήσει το ξίφος έχοντας το χέρι του από την εξωτερική μεριά της σκάλας. Οι σκάλες επίσης δεν είχαν σταθερό μέγεθος διχτιού αυτό είχε σαν αποτέλεσμα αν κάποιος ήθελε να ανέβει τις σκάλες γρήγορα, να παραπατήσει και να πέσει. Αυτό γινόταν ώστε καθυστερήσουν την άνοδο των επιτιθέμενων.

Εικόνα 23. (Αριστερά) Πλάκες σκαλοπατιών. (Δεξιά) Κάτοψη ενός σκαλοπατιού.

Εικονα24. Φωτογραφία κυκλικής σκάλας.


17

ΠΟΛΙΟΡΚΙΕΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΟΡΚΙΤΗΚΕΣ ΜΗΧΑΝΕΣ

Πολιορκητική μηχανή είναι μια κατασκευή σχεδιασμένη γ ια να «σπάει» ή να παρακάμπτει την οχύρωση μιας πόλης ή ενός κάστρου.

Υπήρχαν διάφοροι τύποι πολιορκητικών μηχανών και κατασκευών, αυτές διαφέρουν ανάλογα με τη χρήση τους, κάποιες απλά παρακάμπτουν την οχύρωση και βοηθούν στη διείσδυση άλλες καταστρέφουν την οχύρωση, κάποιες χρησιμοποιούνται από μακριά εκτοξεύοντας βλήματα και άλλες χρησιμοποιούνται εξ’επαφης.

Όλες όμως έχουν σαν σκοπό το πώς θα κάνουν εφικτή ή πιο εύκολη την εισβολή σε μια οχύρωση. Αρχικά και πριν την καλή γνώση της μηχανικής οι πολιορκητικές μηχανές ήταν απλές, Από τις πρώτες πολιορκητικές μηχανής ήταν ο κριός και έπειτα ακολούθησε ο καταπέλτης, από τους πρώτους που χρησιμοποίησαν τον κριό ήταν

οι Σπαρτιάτες στην πολιορκία των Πλατεων το 429 π.Χ. Αλλά η χρήση τους ήταν περιορισμένη καθώς οι Έλληνες συνήθιζαν να χρησιμοποιούν σκάλες για να εισβάλουν σε ένα οχυρό. Μια άλλη άποψη που πρόσφατα εμφανίστηκε, είναι ότι ο Δούρειος Ίππος δεν χρησιμοποιήθηκε για να κρύψει στρατό Αλλά ήταν μια μεγάλη πολιορκητική μηχανή με ενσωματωμένο κριό. Ο πρώτος μεσογειακός λαός που χρησιμοποίησε πιο εξελιγμένες πολιορκητικές μηχανές ήταν οι Καρχηδόνιοι. Χρησιμοποιώντας πολιορκητικούς κριούς και πύργους εναντίον των Ελληνικών αποικιών στη Σικελία.

Εικόνα 25. Διάφορες πολιορκητικές μηχανές.

Εικόνα 26. Πολιορκητικός κριός


18

Δυο ηγέτες που συνήθιζαν να χρησιμοποιούν πολιορκητικές μηχανές ήταν ο Φιλλιπος ο 2ος και ο Μεγας Αλέξανδρος. Οι μεγάλες πολιορκητικές μηχανές που χρησιμοποίησαν ανέδειξαν την εξέλιξη στις πολιορκίες εμπνέοντας έναν από τους στρατηγούς του, τον Δημήτριο τον πολιορκητή να κατασκευάσει μια από τις εντυπωσιακότερες πολιορκητικές μηχανές. Αυτή ονομαζόταν «Ελεπολις» και ήταν ένας τεράστιος πύργος ύψους 40 μέτρων. Αργότερα η εξέλιξη των πολιορκητικών μηχανών έγινε στον τομεα του πυροβολικού, δηλαδή μηχανές οποίες την δυνατότητα της επίθεσης από μακριά. Η χρησιμοποίηση πυροβολικού έγινε ιδιαίτερα από τους Ρωμαίους,

Κατά τη μεσαιωνική

εποχή το πυροβολικό που χρησιμοποιήθηκε ήταν καταπέλτες, βαλλίστρες και τρεμπουσε. Αυτές ήταν κατασκευές που χρησιμοποιούσαν μηχανική ενέργεια για να κατεδαφίσουν τα τείχη. Άλλες πολιορκητικές μηχανές ήταν ο κριός, και οι πολιορκητικοί πύργοι, κατασκευές ώστε να γίνεται πρόσβαση στα τείχη και ταυτόχρονα να προστατεύει τον στρατό από τα εχθρικά πυρά. Υπήρχαν όμως και περιπτώσεις όπου και η άμυνα του οχυρού διέθετε ισχυρά πυρά ικανά για να διαπεράσουν τη θωράκιση των πολιορκητών. Άλλοι τρόποι για την κατάρρευση του τείχους γινόταν είτε με εμπρησμό είτε με σκάψιμο. Άλλη μια λύση ήταν να επιβάλουν τον αμυνόμενο στρατό ή να παραδοθεί ή να βγει έξω από την οχύρωση και επιτυγχανόταν συνήθως προκαλώντας πείνα ή λοιμό.

Εικόνα 26. Ο πολιορκητικός πύργος «Ελέπολις»


19

Πυροβολικό

Οι βασικοί τρόποι που χρησιμοποιούσαν οι πολιορκητικές μηχανές για την εκτόξευση βλημάτων ήταν τρεις. Κάμψη, όπου γινόταν με τον λογισμό των άκρων και χρησιμοποιούταν συνήθως σε τόξα χειρός, βαλλίστρες, και κάποιες αρχικές Ελληνικές μηχανές που εκτόξευαν πέτρες ή ακόντια. Είχαν περιορισμό ως προς το μέγεθος τους καθώς το μέγιστο επιτρεπόμενο μέγεθος ενός τόξου θα μπορούσε να έχει περίπου 10 εκατοστά διάμετρο και μήκος περίπου 7 μέτρα. Αυτό συνεβαινε διότι τα αρχαία υλικά όπως το ξύλο, ελεφαντοστό, και άλλα που χρησίμευαν ως τένοντες δεν ήταν δυνατά και ελαστικά για να επιτραπεί η κατασκευή μεγαλύτερων τόξων χωρίς αυτά να σπάσουν. Το πρώτο όπλο τέτοιου τύπου είναι ο γαστραφετης, ένα είδος μεγάλης βαλλίστρας που εμφανίστηκε περίπου το 400 π.Χ.

Αργότερα, το 250 π.Χ. περίπου, εμφανίζονται οι μηχανές που λειτουργούν

με στρέψη. Η λειτουργία τους γίνεται με έναν ημιελαστικό τένοντα οποίος προεκτείνεται και έπειτα γίνεται περίσφιξη. Ένα σύνολο τέτοιων καλωδίων μπορούσε να συγκεντρώσει πολύ περισσότερη ενέργεια, από ότι ο λογισμός των προηγούμενων υλικών. Και μιας και δεν υπήρχε περιορισμός ως προς το μέγεθος, πολύ μεγαλύτερες μηχανές μπορούσαν να κατασκευαστούν και να εκτοξεύσουν τεράστια βλήματα. Τέτοιες μηχανές κατασκευάστηκαν κατά την

Ελληνιστική εποχή, συνετιστήκαν στην Ρωμαϊκή περίοδο και έφτασαν ως το μεσαίωνα. Η βαλλίστρα και ο καταπέλτης Αρχικά κατασκευάστηκαν από τους Έλληνες και έπειτα ο όναγρος από τους Ρωμαίους. Οι μηχανές αυτές εκτόξευαν μεγάλα ακόντια και βράχους.

Εικόνα 27. Γαστραφέτης χειρός

Εικόνα 28. Καταπέλτης


20

Στις αρχές του μεσαίωνα, τα τείχη και οι οχυρώσεις έγιναν πιο ψηλά και πολύ πιο δυνατά απ’ότι ήταν στην αρχαιότητα, κ αι η εξέλιξη στα τείχη των κάστρων ήταν ικανή να αντέξει κάθε είδους πολιορκητική μηχανή των αρχαίων χρονών. Από την ανατολή και πιο συγκεκριμένα από τους Μογγόλους ήρθε η ιδέα για ένα νέο είδος πολιορκητικής μηχανής, αυτό χρησιμοποιούσε την δυναμική ενέργεια και είχε μονάχα ένα σκοπό, να καταστρέφει τα τείχη. Η μηχανή αυτή ονομαζόταν τρεμπουσέ. Το τρεμπουσε ήταν τεράστιο, ακούνητο και συνήθως κατασκευαζόταν στο σημείο όπου γινόταν η πολιορκία. Γαστραφέτης

Ο γαστραφέτης ήταν μια βαλλίστρα χειρός που χρησιμοποιούταν από τους αρχαίους Έλληνες. Η περιγραφή του σώζεται από Ήρωνα τον Αλεξανδρινό και η κατασκευή του πιστεύεται ότι προέρχεται το 400 π.Χ. Το όπλο αποτελούσαν από ένα τόξο τοποθετημένο σε έναν ξύλινο κορμό του οποίου η πίσω άκρη εφαρμοζόταν στην κοιλιά του χειριστή. Έτσι είχε την ευχέρεια να ασκήσει περισσότερη δύναμη για να τεντώσει το νήμα. Καθώς αυτό τεντωνόταν ειδικά δόντια υπήρχαν πάνω στον κορμό ώστε αυτό να αγκυρώνεται. Το τόξο ήταν τυλιγμένο με ειδικά νήματα ώστε να αντιστέκεται περισσότερο στον λογισμό αλλά και να μη σπάζει εύκολα. Η ενέργεια αποθηκεύεται στα άκρα του τόξου και μετασχηματίζεται στη σύντομη κίνηση όταν απελευθερώνεται το νήμα. Ο γαστραφετης εκτόξευε ξύλινα βέλη σε ευθεία τροχιά μέσα από μια σχισμή πάνω στον κορμό.

Εικονα 29. Το εντυπωσιακο τρεμπουσε. Α)Θεση πριν τη βολη, Β) Θεση κατά τη βολη

Γ) Θεση βραχιονα μετα τη βολη.

Εικόνα 30. Γαστραφετης σε πλάγια όψη και κάτοψη.


21

Οξυβόλος και Λιθοβόλος (Γαστραφέτης)

Ο οξυβόλος που σημαίνει «αυτός που πετάει βέλη», ήταν μια παραλλαγή του γαστραφετη που ήταν μεγαλύτερος και χρησίμευε ως πολιορκητική μηχανή. Ανακαλύφθηκε το 375 π.Χ. και χρησιμοποιήθηκε ιδιαιτερα από τον στρατό του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Ήταν τοποθετημένος πάνω σε έναν τρίποδα, εκτόξευε πολύ μεγαλύτερα βέλη, είχε μικρότερη ταχύτητα πυρός σε σχέση από τον γαστραφετη χειρός και το τέντωμα του νήματος γινόταν με τροχαλίες. Άλλη μια παραλλαγή ήταν ο λιθοβόλος γαστραφετης που ήταν σχεδιασμένος ώστε να εκτοξευει πέτρες. Το μήκος

του τόξου μπορούσε να φτάσει τα 4,5 μέτρα και μπορούσε να εκτοξεύσει πέτρες βάρους 7 κιλών σε απόσταση περίπου 500 με 800 μέτρα.

Καταπέλτης

Ο καταπέλτης είναι μια πολιορκητική μηχανή που χρησιμοποιεί έναν βραχίονα για την εκτόξευση ενός βλήματος σε μεγάλη απόσταση. Ο ορός καταπέλτης προέρχεται από την σύνθετη Ελληνική λέξη «κατά» που σημαίνει εναντίον και τη λέξη «πέλτα» που ήταν η μικρή ασπίδα. Αρχικά καταπέλτης ονομαζόταν η μηχανή που εκτόξευε βέλη με μεγάλη δύναμη και είχε σαν αποτέλεσμα να διαπερνά την θωράκιση, ότι ακριβώς συμβαίνει με την βαλλίστρα. Ενώ η λέξη βαλλίστρα προέρχεται από την Ελληνική λέξη «βάλλειν» που σημαίνει πετώ και ήταν οι μηχανές οποίες πετούσαν πέτρες. Αλλά οι δυο αυτοί όροι χρησιμοποιήθηκαν λανθασμένα από τους Ρωμαίους και τους Σάξωνες αργότερα και έτσι παρέμειναν να χρησιμοποιούνται ανάποδα.

Ο περισσότεροι καταπέλτες λειτουργούσαν με στρέψη και σύσφιξη Αλλά υπήρχαν και εξαιρέσεις με καταπέλτες που λειτουργούσαν την κάμψη τόξου.

Αποτελούντων από την κύρια βάση, οποία στους μικρού μεγέθους καταπέλτες είχε προσαρμοσμένους τροχούς για να μπορεί να μετακινείται, έναν άξονα οποίος ήταν τυλιγμένος και περισφιγμένος με μαλλιά αλόγου και νεύρα βοδιού και ήταν αυτός που έδινε την ώθηση για την εκτόξευση βλημάτων. Πάνω στον άξονα αυτόν ήταν τοποθετημένος κάθετα ένας βραχίονας που στην άκρη του ήταν σχεδιασμένος σαν κουτάλι και εκεί τοποθετούταν τα βλήματα. Πιο πίσω ήταν ένας άλλος άξονας στον οποίος συνδεόταν στην άκρη του βραχίονα με ένα σχοινί. Το τέντωμα του σχοινιού για την συσσώρευση ενέργειας γινόταν με μοχλούς τοποθετημένους στις άκρες του πίσω άξονα. Στην βάση ήταν τοποθετημένη κάθετα μια μπάρα ώστε να σταματάει την κίνηση του βραχίονα κατά την εκτόξευση και να δίνει σωστή γωνία βολής. Όναγρος

Εικόνα 31. Οξυβόλος

Εικόνα 32. Καταπέλτης που λειτουργεί με κάμψη τόξου

Εικόνα 33. Καταπέλτης περίσφιξης.


22

Ο όναγρος εφευρέθηκε

στην μετά Ρωμαϊκή εποχή περίπου το 350 μ.Χ. και πηρέ το όνομα του από το «κλώτσημα» που κάνει η μηχανή κατά την εκτόξευση βλημάτων και θυμίζει τον όναγρο (γάιδαρο). Είναι ένα είδος καταπέλτη περίσφιξης και η λειτουργία του ακριβώς ιδία με τον καταπέλτη. Η διαφορά είναι στον βραχίονα όπου στην άκρη είναι τοποθετημένη μια σφεντόνα. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να δημιουργείται μεγαλύτερη ροπή και πολύ μεγαλύτερη δύναμη κατά την εκτόξευση. Βαλλίστρα

Η επιρροή των αρχαίων Ελλήνων

στους Ρωμαίους προερχόταν απ’ολους τους τομείς. Έτσι και στην μηχανική η Ελληνική τεχνολογία διαδιδόταν σε όλη την Ρωμαϊκή αυτοκρατορία. Έτσι έγινε και με την βαλλίστρα που θεωρείται απόγονος του οξυβολου.

Η εξέλιξη της βαλλίστρας έγινε κατά την εποχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου και μετατράπηκε σε μια πολύ πιο πολύπλοκη μηχανή από τον προκάτοχο του, όπου οι Ρωμαίοι ανέπτυξαν ακόμα πιο πολύ. Ιδιαίτερα σε μικρότερες εκδόσεις όπου η μετακίνηση της ήταν πολύ πιο εύκολη.

Οι πρώτες βαλλίστρες ήταν κατασκευασμένες από ξύλο. Στον κύριο κορμό υπήρχε μια σχισμή όπου τοποθετούταν τα βέλη και στο πίσω μέρος του δυο τροχαλίες που χρησίμευαν για την περίσφιξη των τενόντων και ένας γάντζος για να κρατάει το νήμα τεντωμένο και έτοιμο για βολή. Η σχισμή περνούσε μέσα από ένα πλαίσιο στο οποίο ήταν τυλιγμένοι οι τένοντες περίσφιξης και οι βραχίονες στους οποίους ήταν δεμένο το νήμα το τόξου.

Η βαλλίστρα ήταν ένα πολύ εύστοχο όπλο και εύκολο στην χρήση του. Αλλά υπήρχαν κάποιοι σχεδιαστικοί παράμετροι όπου η ευστοχία να μετατραπεί σε εμβέλεια. Η μέγιστη εμβέλεια ήταν 450 μέτρα Αλλά αποτελεσματικό για μάχη ήταν από πολύ πιο κοντά. Τα βέλη που εκτόξευε δεν είχαν τόση μεγάλη ορμή όσο οι πέτρες που εκτόξευαν οι καταπέλτες οποίες έφταναν τα 120 κιλά σε βάρος.

Εικόνα 34. Όναγρος με ενσωματωμένη σφεντόνα

Εικόνα 35. Ελληνικό εξυβολο που λειτουργούσε με περίσφιξη τενόντων.

Εικόνα 36. Βαλλίστρα


23

Τρεμπουσέ (Trebuchet)

Το τρεμπουσε προέρχεται από τη γαλλική λέξη “Trebuchet” που σημαίνει «πετώ από πάνω» και είναι μια μεσαιωνική πολιορκητική μηχανή με σκοπό να καταστρέφει τα τείχη ή να εκτοξεύει βλήματα πάνω από αυτά. Κάποιες φορές αναφέρεται ως τρεμπουσε με αντίβαρα για να γίνεται ο διαχωρισμός του από την προγενέστερη κατασκευή του που λειτουργούσε κατά κάποιο τρόπο χειροκίνητα. Εμφανίστηκε ταυτόχρονα σε Χριστιανικά και Μουσουλμανικά εδάφη κάπου στην μεσόγειο περίπου 12ο αιώνα μ.Χ. μπορούσε να εκτοξεύσει αντικείμενα βάρος 140 κιλών με μεγάλη ταχύτητα προς τα αντίπαλα τείχη. Σε κάποιες περιπτώσεις οπλιζόταν με άρρωστα πτώματα στην προσπάθεια να μολύνει αυτούς που ήταν μέσα στο οχυρό, ένα είδος βιολογικού πολέμου. Τα τρεμπουσε ήταν πολύ πιο εύστοχα από όλους τους υπόλοιπους καταπέλτες.

Σαν κατασκευή προέρχεται από την ιδέα της σφεντόνας. Μια παρόμοια μηχανή χρησιμοποιούσαν στην αρχαία Κίνα οποία απαρτιζόταν από έναν μοχλό πάνω σε μια βάση όπου στη μια άκρη τοποθετούταν το βλήμα και από την άλλη άκρη υπήρχαν σχοινιά τα οποία τραβούσαν με δύναμη δημιουργώντας ένα είδος

τραμπάλας. Το χειροκίνητο τρεμπουσε είχε πολύ μικρότερη εμβέλεια από αυτό που λειτουργούσε με αντίβαρο αλλά είχε μεγαλύτερη ταχύτητα πυρός και ήταν ευκολότερο στην μετακίνηση. Ξεκινούσε από διάφορα μεγέθη όπου μονό ένα άτομο έφτανε για τον χειρισμό του αλλά συνήθως κατασκευαζόταν για τον χειρισμό 15 με 45 ανθρώπων, με αντιστοιχία δυο ατόμων ανά σχοινί. Δεν χρειαζόταν ειδική εκπαίδευση και οι χειριστές ήταν απλοί πολίτες που βοηθούσαν στην πολιορκία.

Το τρεμπουσε με αντίβαρο λειτουργεί με δυναμική ενέργεια από ένα υψωμένο βάρος στην άκρη του μοχλοβραχίονα. Το σημείο περιστροφής του βραχίονα είναι ένας άξονας που στηρίζεται σε ένα ξύλινο πλαίσιο. Το αντίβαρο ήταν αναρτημένο από έναν κοντό μοχλοβραχίονα, από την άλλη άκρη ο βραχίονας ήταν πολύ μακρύς και στην άκρη υπήρχε μια σφεντόνα. Η μια άκρη της σφεντόνας ήταν καρφωμένη πάνω στον μοχλό ενώ η άλλη περασμένη από έναν γάντζο με αυτό τον τρόπο απελευθερωνόταν όταν η σφεντόνα έφτανε την κατάλληλη γωνιά εκτόξευσης. Το αντίβαρο ανυψώνεται με τη βοήθεια τροχαλιών, με την απελευθέρωση του, η δυναμική ενεργεία που είχε μαζέψει μετατρέπεται σε μηχανική. Ο κοντός βραχίονας δημιουργεί μεγάλη γωνιακή ταχύτητα αναγκάζοντας έτσι τον απέναντι βραχίονα να κινηθεί με την ιδία ταχύτητα δημιουργώντας έτσι τεράστια ροπή, και ακόμα περισσότερη καθώς η σφεντόνα λειτουργεί σαν επέκταση του βραχίονα και όταν αυτή φτάσει στην κατάλληλη γωνία εκτόξευσης απελευθερώνεται δίνοντας τη μέγιστη δυνατή ώθηση.

castles and sieges

Documents