CHƯƠNG 4.

CÁC PHƯƠNG PHÁP

ĐÁNH GIÁ CẢM QUAN

GV: Lê Thùy Linh

Nội dung

4.1. Nhóm phép thử phân biệt

4.2. Nhóm phép thử thị hiếu

4.3. Nhóm phép thử phân tích mô tả

4.4. Phương pháp cho điểm theo tiêu chuẩn Việt Nam

Nhóm phép thử phân biệt

Mục đích và ứng dụng của nhóm phép thử

Giả thuyết thống kê

Thuyết phát hiện tín hiệu và sai lầm alpha, beta

Phép thử tam giác (triangle test)

Phép thử 2-3 (duo-trio test)

Phép thử “A-không A” (A-not A test)

Phép thử n-AFC (n-AFC tests)

Nội dung

Mục đích

Xác định xem có hay không sự khác biệt giữa hai

sản phẩm

Sử dụng khi hai sản phẩm có sự khác biệt rất

nhỏ, khó nhận thấy về một hay nhiều tính chất

cảm quan

Ứng dụng

Sàng lọc và huấn luyện người thử

Xác định ngưỡng cảm giác

Đánh giá lỗi hư hỏng

Đảm bảo chất lượng / quản lý chất lượng (QA/QC)

Đánh giá hiệu quả khi thay đổi thành phần hoặc quy trình

sản xuất (ví dụ như để giảm chi phí hoặc thay đổi nhà cung

cấp)

Đánh giá sơ bộ.

Giả thuyết thống kê

Phép thử đánh giá sự khác biệt (discrimination test)

- The null hypothesis: Ho : hai sản phẩm không khác

nhau

𝑝𝑐 = 𝑝0- The alternative hypothesis: HA : hai sản phẩm khác

nhau

𝑝𝑐 > 𝑝0: kiểm định một phía (one-sided test)

𝑝𝑐 ≠ 𝑝0: kiểm định hai phía (two-sided test)

Giả thuyết thống kê

Phép thử đánh giá sự giống nhau (similarity test)

Ho : hai sản phẩm khác nhau

𝑝𝑐 ≥ 𝑝𝑐0 hoặc 𝑝𝑑 ≥ 𝑝𝑑0HA: hai sản phẩm giống nhau

𝑝0 ≤ 𝑝𝑐 < 𝑝𝑐0 hoặc 𝑝𝑑 < 𝑝𝑑0

Giả thuyết thống kê

Trong đó:

𝑝𝑐: probability of correct responses or preference

Xác suất trả lời đúng (từ thực nghiệm)

Ví dụ:

Thí nghiệm có 30 người tham gia, trong đó có 20

người trả lời đúng và 10 người trả lời sai. Như vậy

𝑝𝑐 = 20/30

𝑝0 : probability of correct guess

Xác suất đoán đúng

Giả thuyết thống kê

Công thức

𝑝𝑐 = 𝑝𝑑 + 𝑝0 × (1 − 𝑝𝑑)Trong đó:

𝑝𝑐: xác suất trả lời đúng (từ thực nghiệm)

𝑝0: xác suất đoán đúng

𝑝𝑑: xác suất trả lời đúng thật sự (phân biệt được)

Câu trả lời

không

chính xác

N-r

N

rCâu trả lời

chính xác

Đúng thật sự

Đúng ngẫu nhiên

𝒑𝒄 𝒑𝒅

𝒑𝟎

Một phép thử tam giác được tiến hành với 36 người thử đểđánh giá xem có sự khác biệt giữa 2 loại bánh được sản

xuất từ 2 loại đường khác nhau hay không. Số câu trả lời

đúng thu được từ thí nghiệm là 24.

Tính:

Số người thật sự phân biệt được sự khác biệt giữa các mẫu

Số người không phân biệt được sự khác biệt giữa các mẫu

Số người không phân biệt được sự khác biệt giữa các mẫu

nhưng đoán đúng

Tỷ lệ người thật sự phân biệt được sự khác biệt giữa các

mẫu

Thuyết phát hiện tín hiệu và sai lầm alpha, beta

12

Ma trận phát hiện tín hiệu

Trả lời

Trắc nghiệm thực tế

Có tín hiệu

Có nhiễu

CÓ, tín hiệu KHÔNG, nhiễu

ĐÚNG TRƯỢT

SAI LOẠI BỎ ĐÚNG

Thuyết phát hiện tín hiệu và sai lầm alpha, beta

Kết luận về H0

Sự thật về H0

Chấp nhận H0

(không tồn tại

sự khác biệt)

Bác bỏ H0

(tồn tại sự

khác biệt)

H0 đúng (thực tế không tồn tại sự

khác biệt có ý nghĩa)

Chấp nhận

đúng

Sai lầm loại I

(α)

H0 sai (thực tế tồn tại sự khác biệt

có ý nghĩa)

Sai lầm loại II

(β)

Bác bỏ đúng

(năng lực)

Alpha (α): xác suất mắc phải sai lầm loại I

Beta (β): xác suất mắc phải sai lầm loại II

Năng lực: khả năng phát hiện sự khác biệt giữa hai mẫu nếu thực tế tồn

tại sự khác biệt đó. Hay nói cách khác, năng lực của phép thử là xác suất

để đưa ra quyết định đúng khi hai mẫu khác nhau

(triangle test)

Phép thử tam giác

Mục đích và phạm vi áp dụng

Xác định xem có sự khác nhau tổng thể về tính chất cảm

quan giữa hai mẫu sản phẩm hay không

Thường áp dụng trong những trường hợp không có mẫu sản

phẩm nào quen thuộc với người thử hơn

Cách thực hiện phép thử

Nguyên tắc thực hiện

A B612 389 407

Đặc điểm

Quan tâm hai mẫu có khác nhau hay không? Không quan tâm

hai mẫu này khác nhau về đặc tính cảm quan cụ thể nào (ví

dụ: màu, mùi, vị…)

Xác suất người thử đưa ra câu trả lời đúng ngẫu nhiên là 1/3

Thiết kế thí nghiệm

3 mẫu thử được trình bày từ 2 sản phẩm A và B. Vậy có bao

nhiêu trật tự sắp xếp mẫu?

có 6 trật tự trình bày mẫu:

AAB BBA

ABA BAB

BAA ABB

Số lượng người thử?

Các bước chuẩn bị thí nghiệm

Bước 1: chuẩn bị mẫu

Bước 2: mã hóa mẫu

Bước 3: thiết kế phiếu chuẩn bị thí nghiệm và phiếu đánh

giá cảm quan

Các bước chuẩn bị thí nghiệm

Bước 1: chuẩn bị mẫu

Xem nguyên tắc thực hành tốt

Các bước chuẩn bị thí nghiệm

Bước 2: mã hóa mẫu

Một mẫu được mã hóa bằng 1 số có 3 chữ số.

Ví dụ: 261

Mã hóa bằng cách nào?

Bảng số ngẫu nhiên

Dùng excel, hàm RAND ()

Bốc thăm ngẫu nhiên

Các bước chuẩn bị thí nghiệm

Bước 3: thiết kế phiếu chuẩn bị thí nghiệm và phiếu đánh giá cảm quan

Phiếu chuẩn bị thí nghiệm dùng cho người phụ trách thí nghiệm. Nội

dung của phiếu phải có các thông tin sau:

1. Tên phép thử

2. Ngày thực hiện

3. Tên mẫu thử và ký hiệu

4. Số lượng người thử

5. Bảng bố trí người thử và trật tự trình bày mẫu, mã hóa mẫu, kết

quả câu trả lời thu được (từ phiếu đánh giá CQ) và nhận xét

6. Kết quả số liệu thô

Các bước chuẩn bị thí nghiệm

Phiếu đánh giá cảm quan: dùng cho người thử. Nội dung

của phiếu phải có các thông tin sau:

1. Tên phép thử

2. Tên người thử (hoặc mã số người thử),

3. Ngày thử

4. Hướng dẫn cách thử mẫu, nhiệm vụ của người thử (một

vài điểm lưu ý cần được tô đậm, in nghiêng hoặc gạch

chân). Chú ý: ghi hướng dẫn rõ ràng, chi tiết, dễ hiểu.

5. Hướng dẫn cách trả lời

612 389 407

Phương pháp xử lý kết quả

Mẫu nào khác

Câu trả lời

không

chính xácN-r

N=30

r

Kết quảCâu trả lời

chính xác

Phương pháp xử lý kết quả

Thống kê tổng số câu trả lời đúng từ kết quả thí nghiệm. Ví

dụ: tổng số câu trả lời đúng là X

Tra Bảng 5-Phụ lục 2 (Số câu trả lời đúng tối thiểu cho

phép thử tam giác)

Ví dụ: số lượng người thử n = 30

Tra bảng 5: tại n = 30, = 0.05 (5%) thì số câu trả lời đúng tối

thiểu là 15.

Có hai trường hợp:

X ≥ 15 : hai sản phẩm khác nhau có mức ý nghĩa = 5 %

X < 15: hai sản phẩm không khác nhau có mức ý nghĩa = 5 %

X=17

Bài tập

Một công ty sản xuất rượu vang đang dự định thay đổinhà cung cấp nho mới. Công ty quyết định tiến hành mộtphép thử tam giác với mục đích xác định liệu có sự khácbiệt nào giữa rượu vang được sản xuất từ nho của nhàcung cấp cũ và nhà cung cấp mới hay không.

Yêu cầu:

1.Hãy thiết kế thí nghiệm này (cho 12 người thử).

2.Công ty chọn mức ý nghĩa cho sự khác biệt có thể tìmthấy là 5%. 36 người thử không qua huấn luyện thamgia phép thử, trong đó có 19 người thử tìm ra đúngmẫu khác. Với kết quả thu được, chúng ta có thể đưara kết luận gì?