cengiz mutlu

ISSN: 1309 4173 (Online) 1309 - 4688 (Print)

Volume 5 Issue 6, Special Issue on Balkan Wars, p. 71-88, November 2013

H i s t o r y S t u d i e s

Special Issue on Balkan Wars Volume 5/Issue 6 2013

Balkan Savalarndan Sonra Selanik Musevileri (1912-1943) Salonica Jews after Balkan Wars (1912-1943)

Dr.Cengiz Mutlu

MEB - stanbul

z: Bu alma Balkan Savalar ile Yunanistann hakimiyetine geen Selanikteki Musevi nfusun durumunu incelemektedir. Yunanistann Yunanllar iin homojen bir ulus devlet kurma politikas Selanikde Yunan Devletinin sistematik bir Musevi kartl ve ayrmcln uygulamaya koymasn beraberinde getirmitir. Yunanllarn Selaniki ele geirmeleri ile ehir nfusunda en nemli iki unsur olan Mslman ve Museviler birok zulm, ve iddete maruz kalm bu yzden Mslmanlarla birlikte Museviler de gvenli olarak grdkleri Osmanl topraklarna ge balamlard. Selanikte kalan Museviler de 1943teki Alman igali srasnda lm kamplarna gnderilmilerdir.

Anahtar Kelimeler: Selanik, Museviler, G, Yunanllar, Mslmanlar

Abstract: This study examines the status of Jewish residents in post-Ottoman Salonika after the city was controlled by Greece during the Balkan Wars. The article argues that the Greek policy to create a homogenous

Greek nation state brought along a systematic discrimination and anti-Semitism toward the Jewish population of

Salonika. As Greeks took over Salonika the two significant groups of city, Muslims and Jews, faced violence and

discrimination, which forced two groups to migrate to the safer Ottoman lands. The remaining Jews of the city were

sent to Nazi death camps in 1943 during the German invasion.

Keywords: Salonica, Jews, Emigration, Greeks, Muslims

Giri

Musevi-Grek ilikilerinde Mora Ayaklanmas nemli bir krlma noktasdr. Musevilerin, XIX. yzyl boyunca zellikle de Grek bamszlk savanda Osmanl yanls tutumlar Yunanllarca gvensizlik olarak alglanmtr. Yunanistann Osmanl aleyhine kta sahanln geniletmesi binlerce Musevinin Yunan topraklarnda yaamasn zorunlu klyordu. Yunanllarn her genilemesinde blge Musevileri, Osmanl mparatorluk bayrana sadakat ile yeni Grek devletinin reel politii arasnda skmtr. Mora Ayaklanmas srasnda Sultan II. Mahmut ayaklanmay engelleyemedii gerekesi ve ihtilalcilere gz da vermek iin Patrik V. Gregoryi astrmt. Bir iki gn asl kalan ceset atlmas iin Musevilere verilmitir. Patriin cesedi sokaklarda srklenmesinin ardndan denize atlmt. Batya Moraya kadar yaylan haberde Musevilerin rol Osmanllar bile glgelediinden bu konuda baz grler ileri srlmtr. Bunlardan biri kk bir Musevi grubun Osmanl idarecilerince zorland iddiasndayken, dieri ise istein dnda Musevilerin Hristiyanlktan intikam almak iin gnll olarak katldklarn sylemektedir. Bu arada Musevilerin silahl ve Hristiyan kanna susadklar, Trklerle beraber Greklere hcumla onlarn kasabalarn yama ettikleri

Balkan Savalarndan Sonra Selanik Musevileri (1912-1943) 72



haberleri yaylmtr1. Mora syan Modern Yunanistanda Grekler ile Musevilerin ilk karlamasyd. Greklerin Musevilere ynelik nefretini anlamak iin gr aratrlmaya deer kabul edilmektedir. Bunlardan birincisi, Musevilerin Osmanllara ve Trk Milletine kar sadakati, dieri gerek Yunan milletinin gerekse Ortodoks din adamlarnn dinsel anti-semitizmi, ncs ise Dou Akdenizde Grekler ile Museviler arasndaki ekonomik rekabet olarak gsterilmektedir2.

Yunanistan bamszln kazandnda Musevilerin ok az Yunan snrlarnda kalabilmitr. Hibir Musevinin kalmad Moradan Musevi muhacirler batya on Adalarna, Tesalya, Epir, Makedonyaya doru ge balamlard. Yunan Devletinin doumu blge Musevilerinin yok edilii veya gn dourmutur3.

Selanik Osmanl Musevilerinin imparatorlukta en yaygn yaad yer olarak dikkat ekmekteydi. Dedeleri, Ferdinand ve sabella spanyasndan kovulmak suretiyle kente yerleen Selanik Musevileri birok Avrupa diline vakf olmalarna ramen spanyol diyalektii kullanmaktaydlar. mparatorluun yegne sadk unsurlar olarak grlen, genelde bankaclk ve ticaretle uraan Musevilerin fakirleri; hamal, sandalc, hizmeti, bakkal iken, bir iki yerde ise renber olarak hayatlarn idame ettirmekteydiler4. Musevi unsur Selanikin dmesine kadar baz istatistiklere gre 75.000 civarndayd. ehirde hakim unsur olan Museviler ticareti ellerine geirmilerdi. Yunan hakimiyeti Selanikteki Musevi unsurun stnln temelden sarsacakt. Ekonomik karlar gerei Osmanlya sadk tebaa olan Museviler Selanikte imtiyazl konumlarn srdrrken, Hristiyan unsurlar aleyhine zenginlemekteydiler. Musevilere her ynden iyi davranan Trk makamlar Hristiyan unsurlara kuku ile

1 Katherine Elizabeth Fleming, Greece a Jewish History, Princeton University Press, New Jersey 2008,

s.16; W. Allison Phillips, The War Of Greek ndependence 1821 to 1833, London, Smth, Elder Co.,1897, s.77. Dnya kamuoyunda ineli f diye adlandrlan ritel cinayetler, Yahudi aleyhtar evrelerin Yahudilere isnat ettii yaygn bir temadr. Bu evrelere gre, Firavunun zulmnden kaan Yahudiler, Msrdan kmalarnn yldnm olan Pesah(Hamursuz) bayramnda Yahudi olmayan bir ocuu katlederek kann hamursuz ekmeine katmaktaydlar. Geni bilgi iin bkz. Celil Bozkurt, Yahudilik ve Masonlua Kar Cevat Rfat Atilhan, Dou Ktphanesi, stanbul 2012, s. 251. 1891 tarihindeki Musevilerin kutlad Hamursuz Bayramnda Korfu Adasnda len bir kz ocuundan dolay Rumlar Yahudilere saldrmlard. Canlarn kurtarmak iin mal- mlklerini brakarak kaan Yahudilerden altm be kii pasaportsuz olarak bir talyan vapuruyla stanbula gelirken, 8.000 kii de skenderiyeye kamak zorunda kalmtr. Geni bilgi iin bkz. Ariv Belgelerine Gre Balkanlarda ve Anadoluda Yunan Mezalimi Gayri Mslimlere Yaplan Yunan Mezalimi, III, Babakanlk Osmanl Arivi Yay, Ankara 1996, Belge 8, s.12. stanbulda da Museviler sk sk Rumlar tarafndan tahkir edilmekteydiler. Szgelimi Paskalya zaman baz Rum kilisesi bulunan mahallerde, zellikle Bykderede Rumlar tarafndan Musevi kyafetinde eitli cisimler imal edilip, ar-pazarda bunlar dolatrlmakta ve Museviler tahkir edilmekteydi. Bkz. a.g.e., Belge 7, s.11. 2 Albert D. Vidas, Modern Greece and the Sephardim of Salonica an Overview, Belleten, c. LXIV,

say 239, yl Nisan 2000, s.162. 3 Fleming, a.g.e., s.17. Korfuda yaayan saygdeer bir Musevinin verdii bilgiye gre, Tripolitzann

ele geirilmesi saylar 5.000den az olmamak zere Yahudinin yok edilmesiyle neticelenmiti. Yahudi kan ele geirilen ehirde Trk kan ile birlikte karp sokaklarda akt. Grek htilali srasnda shakoullar ve smailoullar ayn ortak kaderde birlemiti. Geni bilgi iin bkz. John Hartley, Researches in Greece and The Levant, Seeley and Sons, London 1831, s.186-187. 4 The Present Conditions of the Balkans and of European Responsibilities by Various Writers, Edited

Luigi Villari, The Balkan Question, London 1905, s.162. Selanik Musevileri yrelerine gelen ziyaretilere hala, bir gn dnmeyi dledikleri Granadadaki eski evlerinin ya da ardiyelerinin anahtarlarn gstermekteydiler. Bu konuda bkz. Jason Goodwin, Ufuklarn Efendisi Osmanllar, (ev. Armaan Anar), Merkez Kitaplar, stanbul 2007, s.143.

73 Cengiz Mutlu



bakmaktayd. Bu durumdan Museviler yararlanmakta, zellikle ticari teebbslerini genileterek Hristiyan unsurlar iktisadi egemenlikleri altna almaktaydlar. Selanikin dmesinin ardndan Museviler bunun kefaretini deyeceklerdi5. Selanik kadar kozmopolit bir ehri Avrupada bulmak ok zordu. Yabanc basnda Balkan Savalarndan nce Selanikin % 60 nfusu Musevi olarak tantlmaktayd. Ticari hayatta en stte olan Musevilerin elinde ehrin en nemli firmalar bulunuyordu. Byk devletlerden sadece Franszlarn 20.000.000 paundluk yatrm vard6. Selanik ve stanbula yerlemelerinin ardndan ticareti ve finans domine eden Museviler, Rumlara kar sk bir rakip konumundaydlar. Ynetimdeki Trkler iin ise unsurlar vergilerini devam ettirdikleri mddete bunun bir nemi yoktu7.

Tanzimat Fermannn ilan edildii yllarda Selanikte yaayan 60.000 nfusun 25.000ini oluturan Museviler, ehrin en zenginleri arasnda olduklar gibi ayn zamanda en fakirleri arasndaydlar. Yksek devlet grevlileriyle kurduklar ilikiler sayesinde Hristiyanlardan daha fazla korunmaktaydlar. zellikle Sultan II. Mahmut reformlar, Hristiyan-Musevi ekonomik rekabetinden kaynaklanan anti-semitik hareketlere de son

vermeye amalamaktayd. Abraham Levinin mparatorluun hahambas olarak atanmasyla Museviler imparatorluun politik silsilesine dahil olmutu. Tanzimatn ilan tm unsurlara kanun nnde eitlik, vergi adaleti getirmekte ve dini sisteme dayal kstlamalar kalkmaktayd. Sultan Mecid 1840 ve 1841deki fermanlaryla Musevi unsurlarnn haklarn garanti etmekteydi. Bu fermanlar ayn zamanda Musevilere kamu kurumlarnda almann yolunu amaktayd8.

Osmanl Devletinde Museviler Tanzimattan sonra yerel meclislerin kurulmasyla bazen nfuslarna nispetle mahalli meclislerde gereinden fazla temsil edilmekteydiler. Osmanl Devlet idarecileri ise Musevilerin brokraside daha ok yer almasn istemekteydi. Devlet ilerinde grevlendirilecek ehliyette Musevi az olduundan yetkililer, Musevilere ocuklarn devlet okullarna gndermeleri iin bask yapmaktaydlar. Bunun zerine Museviler hkmet ileri zellikle de dilerinde grev almaya baladlar9. Osmanl Musevileri Ermeni ve Rumlar gibi milliyeti bir dava uruna enerjilerini harcamam, zellikle

5 Aram Andonyan, Balkan Savalar, (ev. Zaven Biberyan), Aras Yay, stanbul 1999, s.426-427.

6 New York Tribune, 19 November 1915. Siroz ve Drama Sancaklarnn dahil olduu 1907 tarihinde

yaplan nfus istatistikine gre Selanik Vilayetinde; 484.334 Mslman, 289.684 Rum, 19.344 Ulah, 220.366 Bulgar, 50.729 Yahudi yaamaktayd. Geni bilgi iin bkz. Selanik Vilayet Salnamesi, 20. Tab, Selanik Hamidiye Mekteb-i Sanayi Matbaas, Selanik 1325. Balkan Savalarndan nce Andonyana gre, Selanikte 333.440 Trk, 446.050 Bulgar, 168.500 Rum ve 55.320 Yahudi yaamaktayd. Bkz. Andonyan, a.g.e., s.77. Selanikte 1913te bir nfus saym yaplmt. M. Mazowere gre, toplam nfusun 157.889a kt Selanik ehrinde; nfusun 40.000den biraz az Yunan, 45.867si Osmanl dier bir ifadeyle Mslman, 61.439u ise Yahudi olarak kaydedilmiti. ehir 1914te tm Hellenletirme abalarna ramen bir talyan gazeteciye gre, kent hala belli anlarda, nerdeyse her yerde insana tuhaf bir Kuds izlenimi vermekteydi. Bkz. Mark Mazower, Selanik Hayaletler ehri Hristiyanlar, Mslmalar, Yahudiler (1430-1950), (ev.Gl Gven), stanbul 2004, s.311. Balkan Savalarndan sonra Yunanistann igal ettii topraklarda 1911 nfus saym istatistiklerine gre, 75.522 Musevi yaamaktayken, bu say 1923 tarihinde 65.569a inmitir. Bkz. Justin McCarthy, Death and Exile The Ethnic Cleansing of Ottoman Muslims 1821-1922, The Darwin Press, New Jersey 1996,

s.162-163. 7 J.A.R. Marriott, The Eastern Question An Historical Study n European Diplomacy, Clarendon Press,

London 1917, s.71. 8 Blent zdemir, Ottoman Reforms and Social Life Reflection from Salonica, sis Press, stanbul 2003,

s.189-190. 9 zdemir, a.g.e., s.199.




laik bir ulusuluk olan Siyonizme iltifat etmemilerdi. Museviler tanzimatn ilanndan sonra devletin en gvendii unsur haline gelmiti10.

stanbulu bakent yapmak zere Hellen mparatorluunu kurmay hedef edinen Yunanistann, ilk hedefi Makedonyay Hellenize etmekti. Fakat Grekler Selanikte ne Mslmanlara, ne de Musevilere kar ounluktayd11. Balkan Savalar, Greklerin hedeflerine ulamalarnda en nemli ara olacakt.

Makedonya zerinde Balkan devletlerinin byk rekabeti sz konusuydu. Rekabete ramen Balkanl devletler Avrupa Trkiyesini blmek iin biraraya gelebilmi, Kosavadaki Arnavutlarn isyan, Trablusgarp Sava mttefiklerin saldrsn kolaylatrmt12.Balkan Savalarnda ummad bir malubiyetle karlaan Osmanl Ordusu bozgun eklinde geri ekilirken, Yunan ordusu, Alasonya Dkata, Krkgeit, Lazarat ve Yenice-Vardar muharebelerini kazanarak, Selanikin anahtarn ele geirmiti. Selanikteki Trk ordusu tarafndan alnan hibir savunma tedbiri bir netice vermedii gibi sava meydanndan uzaklaan Trk birlikleri, birbirine karm; emir, nizam dinlemeyen bir kalabalk hlinde Selanike doru ekilmeye balamt. Selanik asker kaaklar ve kaybedilen yerlerden gelen muhacirlerle dolup tamt. 8 Kasm 1912de Selanikte toplanm olan Yunan ve Trk ordularnn temsilcileri arasnda yaplan grmeler sonunda imzalanan antlama ile ehir Yunanllara braklmtr13.

Selanik ehrini Hellenletirme Faaliyetleri Ve Musevilerin Tepkisi

Selanik Yahudileri muzaffer Yunan ordusunu olduka souk karlamtr. Bir Yahudi retmen bu durumu, Yahudilerin bayram havasnda olmadn sylemek gerekir eklinde somutlandrrken, vefa borcunu ise,ancak kaybettiimiz zaman sahip olduumuz eyin gerek deerini anlarz ve Trk halknn sabr ve cmertlik gibi ender erdemlerini asla unutmam olan Yahudiler, bugn en emin ve istikrarl temelini kaybetmi gibi hissediyorlar eklinde gstermekteydi. Birounun gelecekteki Yunan ynetimine kar ciddi kukular vard. Yunanistana iltihakn kenti geleneksel pazarlarndan kopararak ekonomik adan felaket getirecei ngrsne sahip baz nde gelen Museviler, bunun yerine Selanik ve evresinin byk devletlerin garantrlnde, Balkan komularnn ekimelerinde tarafsz bir Yahudi ynetiminde fiilen zerk bir devletik olmasn nerdiler. Fikri yaymak amacyla stanbulda Trk-Yahudi-Ulah Makedonya Komitesi kuruldu. Baz ileri gelen Yahudilerin daha da ileri gitmek suretiyle Osmanl hkmetine Balkan devletleriyle savamaya devam

10

Merutiyetin ilanndan sonra Bulgar, Rum ve Ermeniler seimlere ulusal programla girerken Musevilerde bu bu eilim olmam, hatta Arnavut ve Araplarn aksine milli klupler dahi tekil etmemilerdi. Geni bilgi iin bkz. lber Ortayl, Osmanlda Milletler ve Diplomasi Seme Eserler, Bankas Yay, stanbul 2008, s.49. 11

Marriott, a.g.e, s.362. Selanik Musevileri gerek entellektel kapasiteleri, gerekse Avrupann nde gelen yneticileriyle kurduklar ilikiler sayesinde politik adan yksek bir konumdaydlar. Ayrca, Balkan Savalarna da tank olan baz tarihilerce, Selanik Musevilerinin Trk idaresi altndaki pozisyonlarn, Grek idaresi altnda srdremeyecekleri ngrs yaplmaktayd. Bkz. Lord Courtney Of Penwith, Nationalism And War in The Near East, Oxford University Press, London 1915, s.112, 304. 12

Douglas Dakin, The Greek Struggle in Macedonica 1897-1913, nstitue of Balkan Studies, Thessaloniki 1966, s.422-441. 13

Nuri Yavuz, Birinci Balkan Harbi ve Selanikin Kayb, Gazi Akademik Bak, I, say II, s.139-154, Ankara 2008. II. Balkan Sava srasnda Bulgar ordusuna mensup olup Osmanl ordusuna iltica eden bir miktar Rum ve Musevi asker Selimiye Klasna yerletirilmitir. Mlteci askerlerin iade edilmeyip Anadolunun ilerinde iskan kararlatrlmtr. Bkz. BOA, BEO, 4222/316619.

75 Cengiz Mutlu



etmesi halinde mali destek vaat ettii haberleri yaylmtr14. Fleminge gre, Museviler Greklere direnmek iin ellerinden geleni yapmt. Hatta Selanikteki Musevi komitesi temsilcileri, Kamil Paaya bavurarak Osmanl Ordusunun Balkanl mttefiklere kar savamaya devam etmesi halinde Selanikteki Musevi bankalarnn cmert finansal yardm salayacaklarn vaat etmilerdi15. Selanikin teslim artlarndan olan sivillerin mallarnn korunacana dair maddeye16 ramen igalin ardndan Mslman ve Yahudilerin ev ve dkkanlarna kar yama ve apul balamtr. Times muhabirinin aktarmna gre, evler soyulurken metod hep aynyd. Ayaktakmndan Rumlar, Yunan askerlerine nemli evleri gstermekte, sonra kendileri de apula katlmaktaydlar. Muhabire gre, talann balca kurban Musevilerdi. Rum basnnn balatt Yahudi aleyhtarl askerler arasnda da yaylm ve iddet-soygun hareketine dnmt. galin ardndan Selanikin Zeytunluk Baruthanesinde esrarengiz bir patlama meydana gelmiti. Patlama srasnda baruthanenin yanndaki klada kalan Yunanl svarilerden on bei lm, otuzu yaralanmtr. Baruthaneyi Trk askerlerinin havaya uurduu haberinin ardndan ehirde byk bir panik ve ardndan katliam balamtr. Birok Mslman ve Yahudinin ldrlmesinden sonra aralarnda ttihatlarn da bulunduu 300 Mslman tutuklanarak Yunanistana gnderilmitir17.

Kievskaya Misl Gazetesinin sava muhabiri olarak Balkan Savalarnda bulunan L.Trotsky, tipe yollanan bir memurun kasabadaki gzlemlerini aktarmaktayd. Kasabann yarsn oluturan Trk ve Yahudi evlerinin tamamen bo olduu tibde, tm dkkan ve evler

14

Mazower, a.g.e., s.307. Yunan ordusunun Selanike var haberinin duyulmasnn ardndan A. Andondonyana gre, Rumlar ve dier aznlklarca ehir batanbaa Yunan bayraklaryla donatlmtr. Rum kzlar balkonlarndan ehre giren askerleri zito sesleri ierisinde iekler atarak karlamt. Andonyan Selanike Yunan ordusunun giriini o kadar kalabalk vard ki askerler insane seli arasndan taker taker gemek zorunda kalyordu. Gstericilerden binlercesi fes tayan Osmanl uyruklulard. Bunlar arasnda Trklerin en sadk tebaalar olarak bildikleri Yahudilerden de yzlercesi vard ifadeleleriyle betimlemekteydi. Geni bilgi iin bkz. Andonyan, a.g.e., s.384. Selanikin igalinden en fazla etkilenen unsur hi kukusuz Mslmanlard. Her tarafta Mslmanlara ynelik balayan saldrlar ne gazetelerin feryad, ne kral-prensler nezdinde yaplan teebbsler nleyememiti. Geceleri Mslman mahallelerinde evlere girilmekte, gndzleri silah arama bahanesiyle insanlar soyulmaktayd. Kale kahveleri gibi Mslman mahallelerinde ise gece kaplar krlmakta, evlere girilmekte ve tm kymetli eya alnmaktayd. aresiz Mslmanlarn feryad bir sonu vermedii Selanikte, tm Trke gazeteler kapatlmt. Hkmet daireleri civarndaki tm Mslman evler boaltlm bu evlere Yunan askerleri yerletirilmiti. Kavalada da benzer hadiseler yaanmtr. Bkz. Sabah, 6 Kanun-i Evvel 1328. 15

Fleming, a.g.e., s.68. 16

Silahlar alnm asakire, emlak ve emvaline, kyllere ve bunlarn dahi emlak ve emvaline eteler tarafndan taarruz edilmemesi ve mttefiklerin ordular tarafndan bunlara riayet edilmesi iin Yunan orudusunun ba kumandan tarafndan emr- kati verilecektir. maddesi hilafna ehirdeki Mslman ve Yahudiler saldrlardan masun kalmamt. Teslim artlarnn dier maddeleri iin bkz. Selanikin Teslimi ve Tahsin Paa Ordusu, Merutiyet Ktphanesi, Dersaadet 1332, s.14. Selanikte Yunan ve Bulgar askerlerinin Osmanl jandarma ve askerlerine ynelik uyguladklar mezalime dair jandarma Kaymakam Fuat Beyin 9 Aralk 1912 tarihli raporu iin bkz. BOA, BEO, 4122/309130. Ayrca, igalin balamasnn sonra ldrlen masum sivillerin cesedleri Musevilere kazdrlan kuyulara doldurulmutur. Bkz. Sabah, 30 Kanun-i Sani 1328. 17

Andonyan, a.g.e., s.388-389. Yunan askerlerinin ehre giriiyle Trkler alabildii eyalarn yanlarna gtrmek suretiyle stanbula gmeye balamt. Arap harfli tabelalar dkkanlardan indirilirken, yerlerini Grek alfabeli olanlar almaya balamt. Bkz. Leon Sciaky, Farewell to Ottoman Salonica, The Isis Press, stanbul 2000, s.154.




yamalanp yklm, soygun ve cinayetlerin ard arkas kesilmiyordu. Memurun raporuna gre, 2 Kasm gn yirmi-yirmi be tane haydut, memurun hemen nnde, atm-yetmi yalarnda ihtiyar bir Yahudinin zerine saldrp ban yarmlard. Memur mdahale edip polis armaya yeltenince Yakalayn onu, o da Yahudi diyerek onu kovalamaya balamlar, o da kamak zorunda kalmt.18

Selanikten geen bir Fransz tccar ise kentteki olaylarn tahamml derecesinin zerinde olduunu kaydetmekteydi. Kendisi durumu yle anlatmtr:Zorlu birer casus olan yerli vatandalar levantenler tarafndan kendilerine rehberlik edilen Yunan askerleri, adi hrsz eteleri gibi Yahudilerin evlerine giriyorlar, erkekleri dar karyorlar, balayp dvyorlar, hatta bazen ldryorlar, sonra da geri dnerek kadnlarna tecavz ediyorlar. Talihsiz Osmanl askerlerinin ise saatlerine, elbiselerine varncaya kadar her eyleri gaspediliyor19

ehrin Yunanllarn eline gemesinin ardndan gerek Mslmanlara, gerek Musevilere kar saldrlar hzlanm, esir edilen 250 neferin hepsi katledilmi, birok kadn ve ocuk ayn akbete uramt. Maazalarn ekserisinde yama balamtr20. galin balamasyla asker-sivil birok kii Yunanllarca tevkif edilirken zerleri aranmakta, bu esnada zerlerindeki para vs. deerli eyalar alnmaktayd. Yunanllar, maaza ve frnlardan aldklarnn paralarn vermemekte, sokaklardan nakledilen ekmekleri bile yama etmekteydiler. Yama devam ederken on iki Yunan neferi bir Musevi bakkaldan rak alm, raky ier imez hastalanmlar ve drd bulunduklar yerde dp lmlerdi. Frsattan istifade eden Yunan gazeteleri ise, rak yerine verilen subiyeden-badem ii ve kavun ekirdei gibi eylerden yaplan beyaz erbet- dolay Yunan askerlerinin ldn yazm, bundan istifade ederek Musevilerin Yunan askerlerine suikast dzenlediini iddia etmitir. Bunun zerine hkmet tarafndan tm Musevi ve Mslman bakkallar kapatlmtr. Yunan gazeteleri bu aslsz iddiay kamuoyunu Museviler aleyhine yneltmek iin ortaya atmt. Musevilere kar balayan yama ve talan sinagoglara bile sirayet etmiti21. Tutuklamalarna devam eden Yunanllar hazrladklar bir listede yazl 41 Mslman ve Musevinin tevkifi iin bunlarn evlerini hatta akrabalarnn evlerini bile aramaktaydlar. 41 kiinin aranma gerekesi ise Yunanllara husumet beslemeleri olarak gsterilmekteydi. Tutuklanmalar halinde 41 kiinin Atinaya gnderilmesine karar verilmiti. Mslman ve Musevi ahalinin g veya geici sre dahilinde bile olsa Selanik dna kmalar yasa bir takm artlara balyd. Aranlan 41 kiinin yakalanmalar iin alnan nlemlerin insani deerlerle badar bir taraf yoktu. Gerek aramalar, gerekse Yunanllarn saldrlarda bulunmasndan dolay birok Musevi dar kamyordu.22 Tm bu

18

Leon Trotsky, Balkan Savalar, (ev.Tansel Gney), Arba Yay, stanbul 1995, s.319 19

Pierre Loty, Can ekien Trkiye, (Haz. Fikret aholu), Tercman Yay, stanbul Tarihsiz, s.79. Baz Yunanl yazarlar ise, Grek ordularnn ehre giriiyle askerlerin ehirde asayii tesis ettiini, Trk ve Musevilerden oluan iki kat yabanc bloa kar ilikilere uyum getirdiini iddia etmektedir. Bkz. Apostolos E. Vacalopoulos, A History of Thessaloniki, nstitue of Balkan Studies, Thessaloniki 1993, s.127. 20

Sabah, 24 Terin-i Sani 1328. 21

Sabah, 28 Terin-i Sani 1328. Yama ve talan devam ederken baz Yunanllarn teebbsyle Musevilerle kardelii tesis iin karma heyet tekiline gidilmi, fakat bu giriim baarszla mahkum olmutur. Bkz. Sabah, 30 Terin-i Sani 1328. 22

Dnemin gazetecilerinden Abdullah Nuri Beyin ailesi, bin bir glkle kendilerini Selanik limanndaki gemiye atmlarsa da limandaki grevlilerin glk karmalar zerine tm eyalarn orada brakmak zorunda kalmlard. stanbula gelen vapurda ok az Selanik yolcusu vard. Yolcularn verdii bilgiye gre, Selanikten Bulgar askerlerinin ayrlmas Yunan askeri ve ekyalarnn mezalimini bir kat daha arttmtr. Bkz. Sabah, 12 Kanun-i Evvel 1328.

77 Cengiz Mutlu



gelimelerin ardndan Museviler ilk kayplarn vermeye balamlard. Biri 35, dieri 45 yalarnda iki Musevi sarraf Leblebici Soka banda be silahl kii tarafndan gasp edilirken ldrlmtr. Kendi milletlerinden iki kiinin lm Museviler arasnda byk heyecana sebebiyet vermiti. Rum basn ise adeta cinayetlerin lehinde bir lisan kullanmay yelemiti. Hkmetin gizlemesine ramen, cinayetleri ileyenlerin Yunan askerleri olduu ortaya kmt. Hahamba ise sinagogunda bulunan maktullerin defnine msaade etmemitir. Tm Selanik Musevilerinin dkkanlarn kapayp cenaze alayna katlmalarna karar verilmiti23. Avrupann trl himayesine mazhar olarak Makedonyaya medeniyet getirme parolasyla Selanikteki igalini srdren Yunanllarn yaptklar kabul edilemezdi. Sabah Gazetesinin Selanik muhabirine gre, ehrin igalinin ardndan Yunanistandan buraya apulculuk iin hrsz eteleri gelmiti. Bu eteler Selanikin Yunanllarn eline gemesini mteakip evvela civardan gelen etelerle, sonra Girid jandarmalaryla ibirlii yapmlard. Jandarmalarn her trl msamaha ve hatta yardmlaryla etelerin yapmad ktlk kalmamt. slam ve Musevilerden soyulan, ldrlen fakat failleri mehul olan ne kadar olay varsa hepsi istiladan nce Selanike gelen etelerden kaynaklanmaktayd. Yama ve apula yerli Rumlarla baz Bulgarlarn da katld gzlemlenmiti. Muhabir ldrlen iki Musevinin isimlerini de vermekteydi. David Efendiyle orta Sarraf Yako Franzes, Kalp David Efendinin Bykpazardaki evine gitmekte iken, haydutlar yanlarna gelmi zerilerini aramalarna kar geldikleri iin ldrlmlerdi. ki kk Musevinin ahitliklerinin bir sonu vermedii olaydan sonra Selanikteki Museviler dkkanlarn kapamak suretiyle cenazeye katlmlard. Yaklak 12.000 kiinin katld cenaze merasiminde Hahamba Efendi, mteessir bir ekilde cenaze alaynn nnde yrmtr. Cenaze alay Sabri Paa Caddesinden geerken baz Yunan subaylar cenazeyi datmak istemitir. Bu olay Musevilerdeki teessr arttrmtr24. Selanik tccarndan mteekkil bir heyet, Noye Fraye Presse Gazetesini ziyaret etmek suretiyle Selanikte sergilenen mezalimi kamuoyuna duyurma yoluna gitmilerdi. Heyet, Selanik Musevilerinin can ve mallarnn emniyet altnda olmadn, srekli tehditlerle karlatklarn Avrupa kamuoyuna duyurmak iin byle bir yol semiti. 6 Ocakta Selanikin nde gelen Musevilerinden iki kii ehrin ortasnda Yunan askerleri ve yerli Rumlarca katledilmiti. Saat beten sonra hayatn korumak isteyen herkes evine kapanmaya ve her taraf kapatmaya mecburdu. Karanln kmesinin ardndan Yunan askerleri rastladklar insanlar soymaya ve hanelere girmeye balyorlard. Her gece ya bir Mslman, ya da Musevi evi soyulmaktayd. Bakkal emtias satlan arda Yunan askerlerinin bekileri ifal ederek defaatle maazalar soymas zerine, olaylar stunlarna tayan Franszca yayn yapan bir gazete kapatlmtr. Yunan resmi memurlarnn nnde cereyan eden bu tarz messif olaylara diplomatlar dahi seyirci kalmaktayd. Halbuki, Batl byk devletler Trkiyeden kendi karlar aleyhine en ufak bir hareket grdklerinde sava gemilerini Trkiyeye gndermekteydiler. 1913n ilk aylarnda Selanikte Avrupa menfaatleri tehdit altndayd. Zira, Yunan askerlerinin ekavet eseri olarak Selanikte tm dnya tccarlar zarar gryordu. Ayrca ekavetin n alnmayacak olursa Avusturya, Almanya, Fransa, ngiltere fabrikatrlerinin zarar grecei muhakkakt. Grnte medeniyet iin savaa baladn savunan Yunanistana kar Selanikteki heyet, insaniyet namna Avrupann yardm ve himayesini istemitir25. Selanik ahalisi birer ddk yardmyla evlere saldran Yunan askerleri ve yerli Rum ekyann hasarlarna engel olmak iin Bulgar devriyelerini arma yoluna

23

Sabah, 31 Kanun-i Evvel 1328. 24

Sabah, 4 Kanun-i Sani 1328. 25

Sabah, 4 Kanun-i Sani 1328.




gitmekteydiler. Bu sayede gndz evlere saldrma olanan yitiren haydutlar, akam olunca terk edilmi maazalara saldrmaya balamlard. Maaza kaplar ya anahtar uydurularak, ya da krlarak almakta, alnan eya ise vapurlara doldurularak Yunanistana gnderilmekte, Yunan ekyasnca vapurlara yklenen balya balya eyann nereden alnd sorulmamaktayd. Mahalli hkmete maazalarn-dkkanlarn alp mallarn alnd tahakkuk ettirilmekteyse de, olaylarn failleri hakknda herhangi bir tahkikat almamaktayd. alnan maln gerek sahibi kendi dkknndan kaldrlan mal iskelede tanyp sahip ksa veya bir memur nezdinde ikyet etse hayatnn tehlikede olduunu bildiinden sesini karamamaktayd. Bulgarlar Makedonyada slam unsuru brakmamak iin olanca gayretiyle urarken, Yunanllar ise Selanikin gelecekte kendi ellerinde kalmama ihtimaline kar mmkn olduu kadar emtiay ehirden nakletme endiesindeydiler. smi verilmeyen Vardar Yenicesinde ticaret yapan bir Musevinin dkkanndaki 2.600 liralk eya gaspedilmi, kendisi ise darp edilmek suretiyle 100 lirasna el konulmutu. aresiz tacir iki ocuu ve ei yannda olduu halde Selanike kamaya mecbur olmutu. Yol artlarna dayanamayan iki ocuu lm, naalar ose kenarna tek ederek eiyle Selanike gelmitir. Tccar ve ei, Selanikte iinde olduklar sefaleti kimseye anlatamadklarndan bir iki gn a kalmlard. Selanikten kendisini tanyan bir ahs tccara limon, portakal verip Selanik sokaklarnda satp, nafakasn karmasna yardmc olmutur. Dier taraftan Selanikte Bulgarlar Yunanllar, Yunanllar Bulgarlar kendi dillerindeki ayini kabul etmeleri iin bask altnda tutmaktaydlar. Her iki unsurdan biri dierini zayf bulduunda soymakta hatta yer yer ldrmekteydi. Selanikte Yunanllarn hrszlk yapamayanlar dkkanlardan alveri yapmakta, fakat para yerine deeri malum olmayan bir kat vermekteydiler. Mal mukabili alnan kadn ise herhangi bir yere verilme imkan yoktu. Dkkan sahibi para isteyince darp edilmekteydi. Bylece Mslman ve Musevi tccar bir baka ekilde soyulmaktayd. Selanik Mslmanlar da Yunanllarn elinde gasp, yaralama, lme varan hadiselere gs germekteydiler. Museviler yaadklar skntlar Avrupa ve Amerikadaki gazetelere telgraf ekmek suretiyle duyurduklar halde Mslmanlarn byle bir ans yoktu26.

Mslman ve Yahudi mahallelerinde artan yama ve apul zerine ehrin ileri gelen Mslman ve Yahudileri konsoloslara mracaat ederek saldrlarn durdurulmas iin yardm istemilerdi. Bunun zerine dnemin Dveli-i Muazzama devletlerinin konsoloslar, Kral Konstantine yirmidrt saat ierisinde yamaya son verilmedii taktirde karaya asker karacaklar tehdidini savurmutur. Kral Konstantinin elinden geleni yapaca szne ramen saldrlar azalsa da devam etmiti27.

Bu arada Selanikte ortaya kan bir karklktan Hahambann katledildii ve birok kiiye saldrda bulunulduuna dair rivayetler stanbul gazetelerinin stunlarna dmtr. Yaplan tahkikatla haberin doru olmad ortaya kmt. Selanik Musevilerinin durumlar hakknda tahkikat yapmak zere Avrupa Musevilerinin ileri gelenlerinden bir komisyon Selanike gelmiti. Komisyonun geliini haber alan Selanik Musevileri birka bin kiilik bir alay tekil ederek, tamamnn banda fes olduu halde karlama iin istasyona gitmilerdi. Yunan memurlar ise Musevilerin ellerine Yunan bayraklar alacaklar yerde tamamnn fes

26

Sabah, 6 Kanun-i Sani 1328. Selanikte Mslmanlara kar bask ve iddet artmaktayd. Mslmanlar tahkir edilirken, Yunan hkmeti Mslmanlar sebepsiz tutuklamakta, evleri aramaktayd. Tevkiflerden Museviler de istisna edilmemitir. Bir ok ileri gelen Musevi hkmet konanda tutuklu kalmtr. Yunanistann uygulad politika sebebiyle Mslmanlar mmkn olan en ksa srede Selanikten ayrlrken, Museviler de yava yava ayrlk yolunu tutmaktayd. Bkz. Sabah, 17 Terin-i Evvel 1328. 27

Selanikin Teslimi ve Tahsin Paa Ordusu, s.27.

79 Cengiz Mutlu



giyerek Osmanl Devletine ballklarn sergilemelerine ok kzdklarndan, feslere saldrmaya balamlard. Kalabalk olan Musevilerin Yunanllara mukavemeti srasnda bir ka Yunanllarca darp edilmiti28. Musevi sinagogunun pencerelerinden ahalinin grmesi iin drt Osmanl bayra kartlmas, Yunan askerlerini endielendirmiti. Yunan askerleri kargaa karmaya almlarsa da inzibat memurlarnn mdahalesi ile hadise sonlandrlmtr. Dier taraftan Museviler kendilerinin Yunanllar tarafndan katledileceklerine dair duyduklar korkuyu yabanc konsoloslara bir dileke ile bildirmilerdi. Bundan dolay Yunanllarn Musevilere kar duyduu kin bir kat daha artmtr.29 Yunan hkmetinin Selanikte yapt tevkifler byk ksm Mslman ve Musevi geri kalan Ermeni olan 1500 kii ile devam etmitir. Tutuklananlar Yunanistann eitli mahallelerine gnderilmitir30.

Selanik Musevilerine Yunanllar olduu kadar Bulgarlar da kt davranmtr. Selanikin Bulgar ve Yunanllarca igali zerine Selanikli yabanc bir lke vatanda, Hikmet Gazetesine bir ikayet dilekesi gndermitir. Dilekeye gre, medeniyet getirme parolasyla ehre giren yeni efendiler, uyguladklar iddeti zellikle Mslman ve Museviler zerinde tatbik etmekteydiler. Dilekede u ifadeler dikkat ekiciydi:Konsoloslar, ahit olduklar gnlk engizisyon manzaralarn kime ikayet edeceklerini ardlar. Bulgar ve Yunan gibi medeniyet dkn kiilerden zellikle cami, sinagog gibi yerler tahripten kurtulamad.31 Bulgarlar ehrin bir ksmn yakarak Selaniki tahrip etmeyi srdrmtr. Selanikte hayatta kalmay baarm olanlara kar yaplan ikencelerden, soygunlardan mezarlklardaki mevtalar da payn almtr. Savan ilk gnlerinde Vizeden kaan birka Musevi sonradan geri dnm, dierleri ise geimlerini srdrebilmek iin kurtarabildii ticari emtiasyla Vizeye gelmiti. Dramadan stanbula perian bir halde drt aile gelmitir. Silivri, Tekirda, Gelibolu Musevi Cemaatleri stanbuldaki yardm komisyonuna mracaat etmilerdi. Byk bir yokluk ve sefaletin hkm srd Kavalada Museviler, yardm istemek iin Selanike mracaat etmekteydiler. Kavalada genelde ttn fabrikalarnda amelelikle hayatlarn idame ettiren Museviler, fabrikalarn kapatlmasyla perian bir hale dmtr. Harbin banda Kavaladan haber alnabiliyorken Bulgarlar tarafndan haber kanallar sekteye uratlmaktayd32. Serezde 1500den fazla Mslman ldren Bulgarlarn katliamndan Yahudiler de nasibini almtr. Kavalada da benzer hadiseler yaanmtr. Avusturya Macaristan Konsolosu Msy Adolf Viks, kurtuluu ancak bir Loit gemisine snmakta buldu. Bulgar polisinin kkrtmasyla voyvoda, gece yars varlkl Yahudi tccarlarn evlerini basm, alayan kadnlara aldr etmeksizin erkekleri alp gtrmlerdi. Ancak iki gn sonra 50.000 frank fidye karlnda serbest braklmlard33.

28

Sabah, 2 ubat 1328. stanbuldan Selanike gelen yolcular sk bir teftie tabi tutulmaktayd. stanbul gazetelerini veya siyasetten bahseden mektuplar tayan kiiler tevkif edilmekteydi. Levazmat tedariki iin Kavalaya giden yolcularn zerinde gazette kmas zerine Selanike geri gnderilmilerdi. Hristiyan ahali tarafndan Mslman ve Musevilere ynelik tehditler devam etmitir. Bkz. kdam, 12 Terin-i Evvel 1329. 29

kdam, 8 Terin-i Evvel 1329. 30

kdam, 10 Terin-i Evvel 1329. 31

Ahmet Halaolu, Balkan Harbi Srasnda Rumeliden Trk Gleri (1912-1913), TTK, Ankara 1994, s.65. 32

Sabah, 6 Mart 1329. 33

Loty, a.g.e., s.101. Trakya ve Edirnenin Osmanl hakimiyetinde kalmasn salamak, Bulgar igali srasnda ilenen cinayetleri anlatmak iin aralarnda Musevilerin de olduu Edirne Heyeti, Talat Beyden ald talimat zerine Avrupa merkezlerini dolamt. Heyet gazetelere verdii beyanatta




Selanikten Balayan G

ehirdeki asayi Yunan igalinden beri tesis edilmedii gibi, Musevilerin cinayeti hala aydnlatlmamt. Alt hafta Selanikte alan Alman Kzlha Heyetinin Yanyaya giderek Osmanl yarallaryla ilgilenmesi beklenildii o skntl gnlerde, baka bir yardm heyeti ehirde ekmek datmna devam etmitir. Yunan igalinin Selanik sakinleri zerindeki tazyiki, blgedeki Osmanl vatandalarnn muhaceretini dourmutu. Her geen gn artan gle 3700 kadar stanbul ve zmire doru yola kmt. Selanikten zmire hareket etmesi beklenen vapurda 1500 muhacir vard. 2000 kadar skpe doru yola km, fakat yolda Bulgar etelerince hemen hepsi katledilmitir34. Makedonya ve Eski Srbistandan da muhacirler akn akn zmire gelmekteydi. Gazetelere gre, Selanikten 6000 kii zmire km, bir dier 6000 kii ise zmire gitmek iin beklemekteydi. Fakat komitaclarn haydutluklar sebebiyle nakliyat zorlamaktayd. O gnlerde Selanikten gelen her vapur 1200-1500 muhacir getirmekteydi. Muhacirlerin ekserisi mallarn arkada brakarak dehet iinde katklarndan zerlerindeki elbiseden baka bir eyleri yoktu. Bazlar Alman konsoloslarna liste vermek suretiyle eyalarn talep etmekte, dierleri ailelerinden haber alabilmek iin konsolosa bavurmaktayd. Vali Kemal Beyin bakanlndaki komisyon muhacirlerin isknyla uramaktayd35.1913 Temmuz aynda aileleriyle beraber gelen ekserisi Musevi 750 kadar muhacir Rus vapuruyla stanbula gelmiti36. Artan basklar Musevileri byk devletlerin himayesini aramaya itmitir. 200 kadar Musevi, konsoloshane ahiti bulunan bir Musevinin araclyla Portekiz Konsolosluuna mracaat etmiti. Bu kiiler 2500 lira mukabilinde Portekiz vatandalna girmilerdi37.talya, Almanya, Fransa Selanikin Yunanllarn eline gemesinin ardndan kent zerinde hak iddia etmemekle birlikte, kentin Yahudi tccarlarna kendi himaye ve pasaportlarn teklif suretiyle nfuzlarn geniletme abasna girmilerdi. Alt ay iinde, 2400 Yahudi Yunan uyruundan kurtulmak iin tabiiyet deitirmitir38. Selanikteki Rumlar ile Museviler arasndaki soukluk artarak devam etmitir. Bunun neticesi

Trakyadaki 1.229.572 nfusa kar 189.000 Bulgar olduunu ve ehirlerinin Bulgar boyunduruu altna dmektense yok olmay tercih edeceini savunmutur. Bu konuda bkz. Tevfik Byklolu, Trakyada Milli Mcadele, I, 2. Bask, TTK, Ankara 1987, s.71. Museviler sadece Yunan ve Bulgarlardan kt muamele grmemekteydi. 1913de Amerikann nde gelen Musevileri Romanyadaki rkdalarnn kle muamelesi grdkleri ynndeki taleplerini ilgililere duyurmaya almaktaydlar. Bkz. Charles J. Vopicka, Secrets Of The Balkans, Rand Mcnally & Company, Chicago 1921, s.270. Srplar Manastra girdikten sonra baz Srp askerleri Musevi bir ailenin evine girmek suretiyle yama yapmtr. Bunun zerine Musevi hane halk yetkililere mracaat etmiti. Bkz. Salim Aydn, Osmanl Basnnda Balkan Savalar (1912-1913), Marmara niversitesi Trkiyat Aratrmalar Enstits Baslmam Doktora Tezi, stanbul 2012, s.299. 34


Sabah, 7 Kanun-i Sani 1328. Bir yandan da Rumelideki yerlerinden edilen Musevi muhacirlerin memleketlerine iadesine allmaktayd. Burgaza seyru sefer yapmakta olan Rus vapurlaryla 200-300 kiilik kafileler halinde gnderilmeleri kararlatrlmt. Muhacirler Burgazdan trenle Edirneye oradan memleketlerine gnderileceklerdi.Gerek Burgazda gerek Edirnede teekkl edecek komisyonlar muhacirlere nezaret edecekti. Balkan muhacirlerine yardm amacyla tekil eden merkezi Brkselde bulunan Musevi Cemiyetleri Birlik Heyeti, mesele hakknda mzakere ve gereken tedbirlerin alnmas iin toplanmlard. stanbul Yardm Cemiyeti, Dr. Markosu murahhas olarak tayin etmi ve ad geen stanbuldan hareket etmiti. Bkz. kdam, 19 Mays 1329. 36

kdam, 7 Temmuz 1329. 37

kdam, 8 Mays 1329. 38

Mazower, a.g.e., s.306.

81 Cengiz Mutlu



olarak dnemin basnnda Musevilerin Madrid veya baka Avrupa lkelerine gideceklerine dair haberler yer almtr39. Selanikteki tccarlarn muhacereti zamanla hzlanarak her vapurun zmir ve stanbula on-onbe tccar gtrd gzlemlenmitir. Beklenildii gibi tccarlar byk bir znt ierisinde evlerini terk etmekteydiler40.

stanbul ve Selanik Hahambailarinin Faaliyetleri

Selanik Hahambas Jacob Meir Yunan Kral Georgenin daveti zerine kendisiyle grmtr. Bu vesileyle Hahamba, krala Yunanllarn Musevilere kar tecavzlerini ieren ikayetini iletme frsat bulmutu. Yunan ordusunun Selanike giriinden sekiz gn evvel mft, despot, belediye bakan ve kendisinin sulhen ehrin teslim edilmesi iin gece-gndz altklarn, ayet ehrin savunulmas mmkn olsayd herkesin Selaniki savunmak iin elinden geleni yapacan sylemitir. Fakat masum bi-gnah kadn ve ocuklarn kanlarn dkmeye meydan vermemek iin ehrin sulhen teslimi yoluna gittiklerini ifade eden Hahamba, Yunan ordusunun ehre giriinden sonra barsever halkn zararna yaplanlardan tr teessrlerini bildirmitir. Nitekim, sinagoga giren baz askerler oray tahrip etmi, tevrat parmenlerini yere atmt. Cereyan eden bu durumu Yunan ordusunun suiniyetine balamayan Hahamba, Rum gazetelerin Museviler aleyhine yazdklarn baz Efzon askerlerinin heyecan neticesinde ortaya ktn ifade etmitir. Hahamba, Yunan ordusunun Selanike giriinin ilk gnlerinde grlen messif olaylara sebep olarak Musevilerin kederli olmalarn grmtr. Hahamba bu durumu iki sebebe balamaktayd. lk sebep, 400 yl nce Ortaa karanlklarnn yaand devirde herkesin Musevilere kaplarn kapad bir zamanda, Musevileri kabul eden Osmanl Devletine kar duyulan minnet ve krand. Nitekim, yaplan iyilii hibir zaman unutamayan Musevi milleti, asla Osmanl topranda zulm grmemi, her devirde tam hrriyet ve eitlie sahip olmutu. Hahamba szlerine yle devam etti: Abdlhamit devrinde anasr- saire belki de zulm grmler, lakin biz katiyyen zulm grmedik. Zira, hakan- sabkn daima metbu olan ve hibir vakit hkmete kar eser-i isyan gstermeyen Musevi milletine emniyet-i kamilesi vard. dare-i meruta bizler iin byk bir tebdil husule getirmedi. nk ondan evvel dahi hrriyet ve msavata malik idik. Selanikte yaayan tm unsurlarn birbirleriyle karde gibi geindikleri devirleri anmsatan Hahamba, ara sra da olsa asayiin bozulduu anlarda milletine sabr tavsiye ettiini, Selanikin igalinin ardndan da nasihatlerine devam ettiini, vurgularken karsndaki kiiyi ise, Lakin kemal-i teessfle arz ederim ki, eer Rumlarn bir ksm bu gnk harekat ve muamelatnda devam ederse nesayihim neticesiz ve semeresiz kalacaktr. szleriyle uyarmaktayd. gal gnlerinde Musevilere kar boykot balamt. Ttnclere varncaya kadar sirayet eden boykotun neticesi olarak Hahamba, Rumlarn byk bir ksmnn bir dkkana girdiklerinde dkkan sahibinin Rum veya Mslman olmas halinde alveri yaptklarn, Musevi olduu taktirde ben senden satn almam diyerek ayrm yaptklarn iddia etmekteydi. Selanikin kayklarnn byk ksm Museviydi. Yunanistandan gelen otuz-krk Yunanl kayk-Musevi kayklarn iyi geinmeyi arzu etmelerine ramen- Selanike yanaan vapurlara binerek yolcularn Musevi kayklarna binmelerini men etmekteydiler. Hahamba, Yunan ordusunun Selanike giriinde Musevilerin kederli durumlarnn ikinci sebebi olarak Osmanl ordusunda hizmet eden yaklak 5.000 kadar Musevi askeri grmekteydi. Halen Selanikteki Musevi ailelerin karde veya oullar sava

39


Sabah, 8 Mays 1329.




meydanlarndayd. Kimi vefat etmi, kimi yaral olan bu askerlerden aileleri haber alamamaktaydlar. Bu sebeplerden tr Mslmanlar gibi Musevilerin de matem iinde bulunmasn doal karlayan hahamba, Musevilerin meyus vaziyetlerinin baz Rum gazetelerce kan iftirasnn hortlatlmasna vesile addedildiini ve bu sayede halkn bir ksmnn Museviler aleyhine kkrtldn ifade etmitir. Bununla beraber Girid jandarmalarnn geliinden sonra asayi iade edilmitir. Hahamba, baz gazetelerin Musevi aleyhtar yaynlar zerine Kral Georgeun dikkatini ekmek istemi, ayrca bunlarn nnn alnmas ricasnda bulunmutur41. Savan banda Musevilerin yapt Trk taraftar gsteriler ve Jn Trklerle ibirlikleri onlarn iddet hareketlerinden etkilenmelerine sebep olmutu. Yunan kral ise, hahambana Yunanistandaki Yahudilerden ok memnun olduunu, Selanik Yahudilerinin de Yunan hkmetine ballk gstereceklerini umduunu sylerken Yahudileri kazanmaya almaktayd. Yunanistann en yksek yerinden gelen bu gnl alma arsna bir ok Musevi olumlu karlk vermiti. air Matsukas da Musevilere beraberlik ve ibirlii ars yapmasna ramen, kklemi bir antipatiyi skp atmak kolay deildi42.

1913 Mart aynda Kral George bir suikast neticesi ldrlmtr. Yerine geen Kral Konstantin ile hahamba bir grme yapmtr. Kral Selanikteki Musevilerin ekonomik adan nemine son derece vakft. Hahamba aka Musevilerin sava Greklerin kazanmasn istemediklerini sylemiti. Fakat artk cemaati adna sadakatle Grek kralna hizmete hazrd. Makedonyada Trk hakimiyetinin devam iin tm destei verdiklerini, kendilerini kurban etmeye hazr olduklarn aka syleyen hahamba, Trklerin bana geleni engellemek iin mmknse silahlanacaklarn ifade etmiti. Fakat artk Musevilerin kendilerini Grek hakimiyeti ve dzeni gereine uyarlayacaklarnn altn izmitir43.

Amerika gazetelerinde ise Selanikteki yama ve talanlar yalanlanmaktayd. New York Tribunede Selanik Hahambas Jacob Meir tarafndan Selanik Askeri Valisi Prens Nicholasa bir mektup gnderildii haberi yer almtr. Mektupta hahamba olaylar yalanlamakta, Musevilere kt muamele yapld, sinagoglarn soyulduu haberlerini reddetmekteydi. Ayrca Musevilerin Avusturya, ngiltere, Fransa konsolosluklarna bavurarak onlardan himaye istedikleri de inkar edilmekteydi. Hahamba kendisine bir ka ikili askerden kaynaklanan tek bir ikayetin geldiini, ayrca askerlerin hzla yakalanp cezalandrldn ve kurbanlara tazminat dendiini sylemitir. Hahamba Selanikteki tek bir Musevinin bile Yunan ordusundan ikayeti olmadn szlerine eklemiti44. Selanikte gerek Mslmanlara, gerek Musevilere ynelik tm gayr-i insani uygulamalara ramen Selanik Hahambann bu beyanatn biz Amerikada gl olan Siyonist lobiye kar yattrc bir deme olarak alglyoruz.

41

Sabah, 12 Kanun-i Evvel 1328. 42

Andonyan, a.g.e., s.427. 43

Fleming, a.g.e., s.70. Basna yansd ekliyle ayn grmede Kral Konstantin, Musevilerin dini sebeplerle Hristiyanlar ldrdklerine dair yzyllardr sren isnadlarn kendi dneminde yeermesine msaade etmeyeceini sylemiti. Bkz. kdam, 14 Terin-i Evvel 1329. Mart 1913te Grek igalci gleriyle Selanik Musevileri arasndaki ilikiler, Kral Georgenin akl hastas bir Grek tarafndan suikast neticesi ldrlmesiyle gerilmitir. Olayn ardndan mahalli Grek gazetesi ve dier ehirlerdeki gazeteler failin bir Musevi olduunu iddia etmilerdi. Balayan panic ve ardndan gelen terr dalgas Selanikin her yerinde Musevilere ynelik saldrlar beraberinde getirdi. Hatta stanbuldaki Neologos Gazetesi hzla yalan yaymtr. Edirnedeki Yunan metropoliti, Bahaham Haim Bejeranoya, Musevilerin Kraln lmnden dolay sevindiklerini sylemitir. Bkz. Vidas, a.g.m, s.178. 44

New York Tribune, 4 December 1912.

83 Cengiz Mutlu



stanbul Hahambas Hayim Nahum Efendi ise, Fransadaki Alliance Merkezine gnderdii raporda saylar 1600e ulaan Musevi gmenlerin maddi-manevi skntlarn hafifletebilmek iin areler aradn yazmaktayd45.Hayim Nahum Efendi, Dahiliye Nezaretine gelerek Selanik Musevilerinin grdkleri mezalim hakknda Nazr Hac Adl Beye tafsilatl bir rapor sunmutur46. almalarn srdren Hayim Nahum Efendi, Romanya vapuruyla nce Berline, ardndan Parise ve sonra Brksele gitmek iin yola kmtr. Balkan Savalarndan mteessir olan Musevilere yardm etmek ve bir istikraz sand kurmak iin Avrupaya giden Hayim Nahum Efendinin amac, zengin Musevilerle mzakereye girimekti47.

Selanike Uluslararas Stat Verilme abalar

Selanik ehrinin Balkan Devletlerinden biri tarafndan igal edilirse serbest liman haline dntrlecei ynndeki haberler dnemin basnnda yer bulmutu48. Yunan ve Bulgarlar Selanike girdiklerinde ehrin kendilerine braklmas iin eitli deliller ne srmlerdi. Fakat ehrin her iki milletten birine braklmas halinde nifak unsuru olaca aikrd. Buna mani olmak iin ise ne srlen are ehrin uluslar aras serbest bir ehir haline dntrlmesiydi49. Selanike Yunanllar artk kati surette kendilerinin olmu nazaryla bakmakta ve ehrin uluslar aras serbest bir liman haline dnm iin tccarlar tarafndan icra edilen teebbsleri nlemeye almaktaydlar50. Burada byk devletlerin bir hayli yatrmlar vard. Sermaye evreleri Selanikin zerk bir idareye sahip olmas gereini vurgulamaktaydlar. Hatta bu idarenin millet esasna dayanarak ahalinin % 60nn Musevi, %15inin Trk, % 15inin Rum ve % 10unun muhtelif unsurlardan ibaret olunaca sylenilmekteydi. Bu tarz bir zmn Balkan Devletleri arasndaki sorunlardan birini zecei gibi, byk devletlerin de politikasna ters gelmeyecei ngrlmekteydi51. Selanikteki Museviler ehre uluslar aras bir stat verilmesi iin faaliyetlerini hzlandrmlard. Selanik Musevilerinin ehrin serbest bir liman halinde kalmas iin Fransaya bir heyet gndermeleri, bunu bahane eden Rumlarn Musevilere ynelik basky arttrmalarn tetiklemitir. Rumlar Musevilerden ya Yunan hkmeti idaresinde kalmalarn, ya da Selanikten gitmelerini istiyorlard. Bu sebeple birok zengin Yahudi aile Trklerle birlikte ge hazrlanyordu52.

Selanikin dmesinin ardndan en fazla tartlan konu ehrin geleceiydi. Son savan ardndan Selanikin nemi gittike azalmaktayd. Zira, Selanik eski hinterlandndan ayrlm, i blgelerle alakas kalmamt. ehrin ekonomik olarak dne sebep olan unsurlardan biri de Makedonya Mslmanlarnn muhaceretiydi. Venizelos son seyahatinde metruk kyleri grnce bu fikri edinmi ve Makedonyada vazifesini laykyla yapmayan memurlarna kar baz tedbirler alma yoluna gitmiti. ayet Yunanistan Osmanl Devleti ile olan ilikilerini dzeltmek istiyorsa bu duruma bir are bulmalyd. ehrin sefaletine ikinci bir sebep de

45

Esther Benbassa, Son Osmanl Hahambasnn Mektuplar, (ev. rfan Yaln), Milliyet Yay, stanbul 1998, s.185. 46

Tanin, 6 ubat 1328. 47

kdam, 17 Eyll 1329. 48


Sabah, 31 Kanun-i evvel 1328. 50



Halaolu, a.g.e., s.66.




Kafkasyadan ve Trakyadan hicret eden Rumlard. ehrin sokaklarn dolduran muhacir Rumlar, ehirde hkm sren tifo, humma, verem gibi hastalklarn tayclarydlar. Dier taraftan Selanik tccarnn muhacereti artmaktayd. Her vapur stanbul ve zmire on-on be tacir gtrmekteydi. Elbette ki bu tccarlar yurt olarak belledikleri Selaniki byk bir zntyle terk etmekteydiler. Baz ekonomi evrelerinde ehirde bu durumun devam byk bir ekonomik kntnn beraberinde gelecei endiesine sebep olmaktayd. Artk durum o dereceye gelmiti ki, serbest bir mntkann tesisinin bile Selanikin kne are olmayaca yorumlar yaplmaktayd. Dier taraftan Venizelos Selanikteyken kendisine ticaret odas adna mracaat eden bir heyet, ehrin serbest liman haline getirilmesini talep etmiti. Fakat Venizelos Yunan hkmetinin milli karlaryla badamayan bu teklifi reddetmitir53.

Blge Musevileri arasnda bir hayli popler olan Selaniki uluslar aras hale getirme plan, Siyonizmi zayflataca gerekesiyle uluslar aras Yahudi gruplarca da reddedilmiti. Dier dinsel gruplardan olan Grek Ortodoks ve Dnmeler ise birlik halinde Venizelosa gnderdikleri mektupta desteklerini vermilerdi. Fakat Batl Musevi liderlere gre, Yahudi Devletine giden yol herhangi bir gvenli Musevi blgesinin eksikliine balyd. ayet mehur Musevi Selanik, otonomi veya bamszlk kazanrsa, Musevilerin kendi anavatanlarnn gereklilii iddias zayflayacakt. Zira, Siyonizm paradoksal olarak Musevilerin kt talihi olduu kadar ona kar reaksiyonlara balyd. Selanik Musevilerinin ounluu ise Siyonizme karyd. Uzun dnemde Selanik Musevilerinin Yunanistandan ayrlma giriimleri birok Grek Hristiyan tarafndan Musevilerin kendilerine sadakatsizlii olarak alglanm ve plan Selanik Musevilerine zarar vermiti54.

Balkan Savalarndan II. Dnya Savana Selanik Musevileri

Selanikin Yunanistana katlmasnn ardndan Venizelos Londrada Jewish Chronicle Dergisine Yunanistandaki Musevilerin gelecei ile ilgili bir beyanat vermiti. Balkan Savalar sonunda Yunan topraklarna katlan yerlerde yaayan tm Musevilerin Yunanistann dier yerlerinde yaayanlar gibi zgrlk ve eitlie sahip olacaklarn syleyen Venizelos, Grek anayasasnn zgrle kavuturduklarn iddia ettii topraklarda uygulanacan, ahslarn dini zgrlklerinin devletin garantisi altnda olduu beyanatn vermiti. Bunun ardndan hkmet Musevilere ynelik u aklamay yapmt:

Grek ordusunun geliinden sonraki er yllk peryodlarda, oy kullanma hakkn kaybetmeksizin para karl askerlik grevinden istisna, Selanik ehrindeki Sabbathlarn korunmas, Kamu ynetimine katlm hakk, Kendi dillerinde raporlarn korunmas hakk, Musevi basnn zgrl, Musevilerin yemek kanunlarna riayet iin, sivil veteriner grevlileriyle zel atanm shochet arasnda ibirlii imkn, elliden fazla Musevi ailesine 1200 Drahmi hkmet destei ile ayn zamanda atletik ve Siyonist Macabe Kulub gibi zel Musevi kurumlarna hkmet msaadesi, Pesah sresince kullanlan ekmeklerden ithalat vergisi muafiyeti getirilmitir. Venizelos, Musevileri Yunan idaresinin avantajlarna inandrmak istemiti. Selanik Musevileri Berlindeki Merkezi Siyonist Organizasyonuna gnderdikleri raporda, Greklerin tm hkmet pozisyonlarn kontrol etmek iin Yunanistandan kendi memurlarn getirdiklerini, amir gibi davrandklarn, ehri Yunanistana ilhak etmek iin her eyi yaptklarn yazmaktaydlar. Yunanllar kendi karlarna Avrupa

53

Sabah, 8 Mays 1330. 54

Fleming, a.g.e., s.69.

85 Cengiz Mutlu



kamuoylarn etkilemek, Selanik nfusunun yardan fazlasn oluturan kararl Musevileri kazanmak iin bu politikay takibe balamlard55.

Selanikte 1917de byk bir yangn kmtr. 1917 yangn yeni bir kent inas ve beraberinde kamulatrmay getirdii gibi, kentin zn ve Yahudi ekirdeini imha etmitir. Yangndan etkilenen felaketzedelerin ou geici olarak kentin d kesimine yaplan barnaklara, ordu klalarna yerletirildi ve artk asla evlerine dnemeyeceklerini anlamaya balamlard. Bunlarn ezici ounluu Yahudi olduundan, Yahudi cemaati liderleri plann amalarndan birinin Yahudileri kent merkezinden srmek olduunu ileri srmekteydiler. Yunanl yetkililer, her ne kadar Yahudi nfusun ehirden gmesine kar olduklarn syleseler de, dier taraftan Yahudilerin kent merkezinde yeni arsa almalar yasaklanmt56.

1923te balayan mbadele sreci ve gelen Rumlarn etkisiyle Rum-Musevi ilikileri daha da soumaya yz tutmutur. 1920de Museviler lehine yaplan hafta tatilinin Cumartesiye alnmas gibi dzenlemeler gelen muhacirler lehine deitirilmiti. Museviler dkkanlarn iki gn kapatmak zorunda kalrken Rumlar bir gn kapatacakt. Gelen muhacirler artk Selanikin geleceinde en byk gt. Baz Yunanl yazarlara gre, Venizelosa kar oy vermekle Anadolu felaketinin ba mimarlar Musevilerdi. Venizelos ise Selanik Musevilerinin kendilerini Yunan yurttalar olarak grmediklerini iddia ederken, dier taraftan byle bir ortamda Musevi asimilasyon ligi kurulmaktayd. Bunu Yahudi Kart Genlik Merkez Birlii izlemiti. Venizelosu gazetelerde Museviler Yunanistandan ziyade Trkiyeye daha yakn olarak lanse edilmekte hatta Bulgarlarla ibirlii iinde olduklar iddia edilmekteydi. Musevilerin Yunan politikasn etkilemesine msaade edilmemesi vurgulanmakta, bu arada Museviler aleyhinde brorler ise elden ele datlmaktayd. Tm bu gelimeleri Musevilere kar vahi bir boykot, ardndan 1931de Musevi aleyhtar iddet ieren Maccabi brolarnn yamas izlemitir57. 1928de iktidara gelen Venizelos anti semitik gazete ve politik gruplara kar hi bir ey yapmamtr. Venizelosun anti semitik politikalarnn zirve yapt tarih 29 Haziran 1931dir. 220 Musevi ailenin yaad Campbell adl banliyye saldran 2000 Rum,

55

Rena Molho, Venizelos and the Jewish Community of Salonica 1912-1919, Journal of the Hellenic Diaspora, Pella Publishing Company, October 1986, XIII/34, s. 113123. 56

Mazower, a.g.e., s.334-335. 72.000 kiinin evlerini kaybettii Selanik yangnnda Yunan hkmeti, drtte Yahudi, 4101 mal sahibine ait yanm alan kamulatrma karar ald. Geni bilgi iin bkz. Gilles Veinstein, Selanik 1850-1918, (ev.Cneyt Akaln), letiim Yay, stanbul 1999, s.277. Anadoluda Yunanllarn 1919da balattklar igal genilerken igal sahasndaki Mslmanlar bask, cebir ve iddete maruz kalmakta, Museviler de tpk Selanikteki rkdalar gibi bu istiladan etkilenmilerdi. Lleburgazda aralarnda Mslman ve Yahudilerin olduu bir ok kii, komite tekil ederek mahalli asayii tehtid edecekleri gerekesiyle tutuklanm, cebir ve ikenceye maruz kalmtr. Tutuklamalar zerine bir ok Musevi stanbula kamaya balamt. Bkz. Ariv Belgelerine Gre Balkanlarda ve Anadoluda Yunan Mezalimi Gayri Mslimlere Yaplan Yunan Mezalimi, III, Belge 150, s.260. Dou Trakya meselesine dair Paris Bar Konferansna takdim iin Venizelosa verilmek zere yerli Rum ahali tarafndan dzenlenen dilekeye Musevilerin de itiraki beklenilmi, fakat teklif Musevilerce reddedilmitir. Bunun zerine yerli Rumlarn teebbs zerine Yunan askerleri Musevi Cemaati Reisi Behar Efendinin evine saldrmlard. Bkz. a.g.e., Belge 151, s.263. Justin McCarthy Bat Anadoludaki Yunan igali srasnda Musevilerin Mslmanlar kadar ac ektiini kaydetmektedir. gal sresince lmler ve yamalanan dkkanlar kaytlara girmiti. rnek olarak Nazillide toplamda kyma uratlan saynn dnda 11 Musevinin ld kaytlara girmitir. Zira Trk istatistikleri Museviler hakknda doyurucu bilgi vermemektedir. Sava blgesinde olduklarnda Musevilerin bir ksm lm, bir ksm ise Dou Anadoluya ge mecbur kalmt. 1912de Aydnda 44.206 Musevi yaamakta iken, bu say 1927de 18.728e dmtr. Bkz. McCarthy, a.g.e., s.162-163. 57

Mazower, a.g.e, s.413-418.




dkkan ve evleri yamalam, ardndan aralarnda sinagog ve okulun olduu bir ok evi yakmtr. Yzlerce Musevinin yaraland olaydan sonra Selanik merkeze doru ka balamt. Hemen yaknlarda bekleyen Grek polisi ise yangnn kmasndan sonra olay yerine gelmiti. Campbell pogromunu yaknlardaki Harilaos banliysne yine bir grup Rumun gerekletirdii saldr ve sinagogunun yok edilmesi izlemitir. Bat dnyasnda Yunanistann imajnn zedelenmesinin ardndan kanun nne karlan olaylarn sorumlular ise beraat etmitir. Selanikte anti semitik kampanyann liderleri arasnda dierlerinden ok daha fazla pay olan Makedonis Gazetesi editor Nikos Fardis vard. Cumhuriyetin ilgas ve 1936da Kral II. Georgenin dnn General Metaxasn askeri diktas izlemitir. Sonraki be yl boyunca Yunanistan ve Selanikteki Museviler anti semitik politikalardan ari olmulardr58. Yllarca Selanik Musevilerine ynelik anti semitik politikalar bata Filistin olmak zere Trkiye, Fransa ve Msra doru g dalgas dourmutur.

II. Dnya Savanda Selanikin igalinin ardndan Yunanistandaki Alman diplomatlar, Yunanl yetkililerden lke Musevileri hakknda bilgi istemilerdi. Musevi gazeteleri ile sivil ve dini organizasyonlar kapatan Almanlar, Musevi tccarlara kar boykotu tevik etmi, 1943e kadar Musevi srgnn uygulama safhasna geirmemilerdi. 520.000 ton yiyecein Selanikten gemilerle Almanyaya nakli ehirde byk bir ktlk ve ardndan lmleri getirmiti59. Alman ordularnn Selaniki igaliyle anti semitik faaliyetler olanca hzyla artmtr. 9 Kasm 1942de Yunan gazeteleri Hitlerin u szn balk olarak kulland Uluslararas Yahudilik Avrupadan Silinecektir. Yaplan bildiriyle Musevilerin belirlenen alanlarn dna kmamalar ve dkkanlarn amamalar istendi60. Selanikin direnii destekleyen gazetelerinden Eleftheria, Grek polislerine Almanlarla ibirlii yapmamalar hususunda ar yaparken, kendilerinin ayn Grek ruhuna sahip olduklarn, ayn durumun Musevileri kapsamadna vurgu yapmaktayd. 18-45 arasndaki Musevi erkekler Eleftheria Meydanna toplanm, madenlerde ve yollarda altrlmak iin Makedonyaya gnderilmilerdi. Salgn hastalklardan bunlarn yzlercesi lmtr. Musevi cemaati ileri gelenleri, yaptklar lobi faaliyetleri sonucu her bir kii iin bir milyon drahmi karlnda nce bin kiinin zerinde, sonra 3.5 milyar drahmi karlnda yedi bin Musevinin serbest kalmasn salamlard. Nuremberg yasalarnn uygulanmaya baland Selanikte Musevilerin dier rklarla ilikilerinin kesilmesi iin Baron Hirsch Gettosuna kapatlmalar ve ayrtedilmeleri iin sar yldz takmalar zorunluluu getirilmiti. 1943 ubatnda 56.000 Selanik Musevisi Baron Hirsch Gettosuna toplanmtr. Bunun ardndan Musevilerin Polanyann Auschwitz toplama kampna doru ok az yiyecekle haftalk tren yolculuu balamtr. Baz vagonlarda lm oran % 50ye varmt. Gettolarn boaltlmasnn ardndan Grek haydutlar srgne gnderilen Musevilerin geride braktklarn yamalamlard. Haziran ay ortalarnda neredeyse tm Selanik Musevileri srgne gnderilmitir. Auschwitz-Birkenau kaytlarna gre, 1943 ilkbahar-yaz aras dnemde Kuzey Yunanistandan kampa gelen 48.974 Museviden 2000i geri dnebilmiti61.

Sonu

Yunanistan, 1830 ylnda kurulmasnn ardndan srekli Osmanl Devleti aleyhine genilerken, dier taraftan igal ettii topraklar Yunanllar iin homojen bir yurt haline

58

Vidas, a.g.m, s.182. 59

Fleming, a.g.e, s.114-115. 60

Mazower, a.g.e, s. 428-33. 61

Fleming, a.g.e, s.121-125.

87 Cengiz Mutlu



getirme politikas takip etmiti. Bu politikann pratikte uygulanmas igal edilen topraklardan gayri Yunan unsurlarn temizlenmesini getirmitir. lk olarak Morada tatbik edilen bu politikadan en fazla etkilenen iki unsur Mslmanlarla birlikte Musevilerdi. Osmanl Devletinin zmirle birlikte batya alan kaps olan Selanik ehri, Osmanl Musevilerinin youn yaad yerlerden biriydi. Balkan Savalarnda tek kurun bile atmadan Yunan askerlerine braklan ehirde yama ve apuldan etkilenen yegane iki unsur yine Mslman ve Museviler olmutu. Yzyllardr ekonomik olarak Rumlara en nemli rakip konumundaki Musevi unsura ait i yerleri, ehre giren Yunan askerlerinin ilk hedefleri arasndayd. ehrin Yunanllarca igali eski dmanlklar zellikle de kan iftiralarnn hortlamasna sebebiyet vermiti. Maddi-manevi kendilerine yaplan hakszlklardan tr Selanik Musevileri yava yava ehri terk etmeye balamlard. Bu durum Rumlar iin kendilerine ekonomik rakip grdkleri en nemli unsurdan kurtulu manasndayd. Yunanistann bu sindirme politikas 1917 yangnnda da grlebilmitir. Zira bu yangndan en fazla etkilenen unsur Musevilerdi. Sonraki yllarda Selanik Musevilerine kar Rumlar gerek boykot, gerekse direk olarak katldklar yama hareketleriyle bu unsuru Selanikten g ettirme politikasn takip etmilerdi. II. Dnya Sava ise Selanik Musevilerinin ehirden tamamen temizlenmesini getirmiti. ehrin Alman askerlerince igalinin ardndan Musevilere kar gerek Yunan gazetelerinde gerek Almanlar tarafndan nce planl bir karalama ve ardndan dlama faaliyeti balatlmtr. Yunanllarn ehri Musevilerden arndrma iini adeta ihaleyle Almanlar yerine getirmiti. Almanlar 1943 ylnda gerekletirdikleri srgnle, Selanikte yzlerce yl Osmanl bar altnda yaayan Musevileri bir daha geri dnmemek zere Polonyadaki toplama kamplarna gtrmtr.

Kaynaka Ariv Belgeleri Babakanlk Osmanl Arivi (BOA), Babali Evrak Odas (BEO). Gazeteler kdam New York Tribune

Sabah

Tanin

Resmi Yaynlar Selanik Vilayet Salnamesi, 20. Tab, Selanik Hamidiye Mekteb-i Sanayi Matbaas, Selanik 1325.

Eserler

ANDONYAN, Aram, Balkan Savalar, (ev. Zaven Biberyan), Aras Yay, stanbul 1999. Ariv Belgelerine Gre Balkanlarda ve Anadoluda Yunan Mezalimi Gayri Mslimlere Yaplan Yunan Mezalimi, III, Babakanlk Osmanl Arivi Yay, Ankara 1996. AYDIN, Salim, Osmanl Basnnda Balkan Savalar (1912-1913), Marmara niversitesi Trkiyat Aratrmalar Enstits Baslmam Doktora Tezi, stanbul 2012. BENBASSA, Esther, Son Osmanl Hahambasnn Mektuplar, (ev. rfan Yaln), Milliyet Yay, stanbul 1998. BIYIKLIOLU, Tevfik, Trakyada Milli Mcadele, I, 2. Bask, TTK, Ankara 1987. BOZKURT, Celil, Yahudilik ve Masonlua Kar Cevat Rfat Atilhan, Dou Ktphanesi, stanbul 2012.




DAKIN, Douglas, The Greek Struggle in Macedonica 1897-1913, Institue of Balkan Studies,

Thessaloniki 1966.

FLEMING, Katherine Elizabeth, Greece a Jewish History, Princeton University Press, New

Jersey 2008.

GOODWIN, Jason, Ufuklarn Efendisi Osmanllar, (ev. Armaan Anar), Merkez Kitaplar, stanbul 2007. HALAOLU, Ahmet, Balkan Harbi Srasnda Rumeliden Trk Gleri (1912-1913), TTK, Ankara 1994.

HARTLEY, John, Researches in Greece and The Levant, Seeley and Sons, London 1831.

LORD COURTNEY Of Penwith, Nationalism And War in The Near East, Oxford University

Press, London 1915.

LOTY, Pierre, Can ekien Trkiye, (Haz. Fikret aholu), Tercman Yay, stanbul Tarihsiz. PHILLIPS, W. Allison, The War Of Greek ndependence 1821 to 1833, London, Smth, Elder Co., 1897.

McCARTHy, Justin, Death and Exile The Ethnic Cleansing of Ottoman Muslims 1821-1922,

The Darwin Press, New Jersey 1996.

MARRIOTT, J.A.R., The Eastern Question An Historical Study n European Diplomacy, Clarendon Press, London 1917.

MAZOWER, Mark, Selanik Hayaletler ehri Hristiyanlar, Mslmalar, Yahudiler (1430-1950), (ev.Gl Gven), stanbul 2004. MOLHO, Rena, Venizelos and the Jewish Community of Salonica 1912-1919, Journal of the Hellenic Diaspora, Pella Publishing Company, October 1986, XIII/34.

ORTAYLI, lber, Osmanlda Milletler ve Diplomasi Seme Eserler, Bankas Yay, stanbul 2008.

ZDEMIR, Blent, Ottoman Reforms and Social Life: Reflection from Salonica, sis Press, stanbul 2003. Selanikin Teslimi ve Tahsin Paa Ordusu, Merutiyet Ktphanesi, Dersaadet 1332. SCIAKY, Leon, Farewell to Ottoman Salonica, The Isis Press, stanbul 2000. The Present Conditions of the Balkans and of European Responsibilities by Various Writers,

Edited Luigi Villari, The Balkan Question, London 1905.

TROTSKY, Leon, Balkan Savalar, (ev.Tansel Gney), Arba Yay, stanbul 1995. VEINSTEIN, Gilles, Selanik 1850-1918, (ev.Cneyt Akaln), letiim Yay, stanbul 1999. VIDAS, Albert D, Modern Greece and the Sephardim of Salonica an Overview, Belleten, c. LXIV, say 239, Nisan 2000. VACALOPOULOS, Apostolos E., A History of Thessaloniki, Institue of Balkan Studies,

Thessaloniki 1993.

cengiz mutlu

Documents