MATERIAŁY EGZAMINACYJNE DO SPRAWDZENIA KWALIFIKACJI DLA OSÓB ZAJMUJĄCYCH SIĘ EKSPLOATACJĄ URZĄDZEŃ, INSTALACJI I SIECI ELEKTROENERGETYCZNYCH NA STANOWISKU: DOZORU / EKSPLOATACJIGRUPA 1. Urządzenia , instalacje i sieci elektroenergetyczne wytwarzające, przetwarzające, przesyłające i zużywające energię elektryczną:

Osoby zajmujące się eksploatacją urządzeń, instalacji i sieci, w celu uzyskania potwierdzenia posiadanych kwalifikacji, powinny wykazać się wiedzą z zakresu:

1) na stanowiskach eksploatacji:a) zasad budowy, działania oraz warunków technicznych obsługi urządzeń, instalacji

i sieci,b) zasad eksploatacji oraz instrukcji eksploatacji urządzeń, instalacji i sieci,c) zasad i warunków wykonywania prac kontrolno-pomiarowych i montażowych,d) zasad i wymagań bezpieczeństwa pracy i ochrony przeciwpożarowej oraz umiejętności

udzielania pierwszej pomocy,e) instrukcji postępowania w razie awarii, pożaru lub innego zagrożenia bezpieczeństwa

obsługi urządzeń lub zagrożenia życia, zdrowia i środowiska;2) na stanowiskach dozoru:a) przepisów dotyczących przyłączania urządzeń i instalacji do sieci, dostarczania paliw

i energii oraz prowadzenia ruchu i eksploatacji urządzeń, instalacji i sieci,b) przepisów i zasad postępowania przy programowaniu pracy urządzeń, instalacji i sieci,

z uwzględnieniem zasad racjonalnego użytkowania paliw i energii,c) przepisów dotyczących eksploatacji, wymagań w zakresie prowadzenia dokumentacji

technicznej i eksploatacyjnej oraz stosowania instrukcji eksploatacji urządzeń, instalacji i sieci,

d) przepisów dotyczących budowy urządzeń, instalacji i sieci oraz norm i warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać te urządzenia, instalacje i sieci,

e) przepisów dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpożarowej, z uwzględnieniem udzielania pierwszej pomocy oraz wymagań ochrony środowiska,

f) zasad postępowania w razie awarii, pożaru lub innego zagrożenia bezpieczeństwa ruchu urządzeń przyłączonych do sieci,

g) zasad dysponowania mocą urządzeń przyłączonych do sieci,h) zasad i warunków wykonywania prac kontrolno-pomiarowych i montażowych.

1

Akty prawne

Jakie akty prawne regulują kompleksowo przepisy BHP?a) Podstawowym aktem prawnym regulującym przepisy BHP jest Dział X ustawy

z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks Pracy (Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.). b) Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 17 września 1999 r. w sprawie

bezpieczeństwa i higieny pracy przy urządzeniach i instalacjach energetycznych (Dz. U. Nr 80, poz. 912).

Jakie akt prawny reguluje gospodarkę energetyczną?a) Akt prawny – ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne - (Dz. U. z 2012

poz. 1059).b) Prezes Urzędu Regulacji Energetyki jest centralnym organem administracji rządowej

powołanym na mocy ustawy z 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne, do realizacji zadań z zakresu regulacji gospodarki paliwami i energią oraz promowania konkurencji.

c) Art. 21a ust 1 – ustawy Prawo energetyczne - organami właściwymi w sprawach regulacji gospodarki paliwami i energią dla jednostek organizacyjnych podległych Ministrowi Obrony Narodowej lub przez niego nadzorowanych, jest inspekcja gospodarki energetycznej powoływana przez ministra ON w uzgodnieniu z Prezesem URE – Wojskowa Inspekcja Gospodarki Energetycznej.

Jaki akt prawny reguluje obowiązek posiadania kwalifikacji potwierdzone świadectwem wydanym przez komisje kwalifikacyjne?

a) Art. 54 ust 1– ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne - (Dz. U. z 2012 poz. 1059) - Osoby zajmujące się eksploatacją sieci oraz urządzeń i instalacji określonych w przepisach, o których mowa w ust. 6, obowiązane są posiadać kwalifikacje potwierdzone świadectwem wydanym przez komisje kwalifikacyjne.

Jaki akt prawny reguluje w MON posiadanie wykazu stanowisk pracy na których wymagane jest posiadanie kwalifikacji w zakresie eksploatacji urządzeń, instalacji i sieci energetycznych?

a) § 36 zarządzenia nr 3/MON z dnia 11 stycznia 2011 r. w sprawie gospodarki energetycznej w resorcie obrony narodowej (Dz. Urz. MON Nr 1, poz. 3) jednostki organizacyjne podległe Ministrowi Obrony Narodowej lub przez niego nadzorowane powinny posiadać wykaz stanowisk pracy, na których wymagane jest posiadanie kwalifikacji w zakresie eksploatacji urządzeń, instalacji i sieci energetycznych.

Jakie akty prawne, określają rodzaje urządzeń, instalacji i sieci energetycznych, przy których eksploatacji jest wymagane posiadanie świadectwa kwalifikacyjnego?

a) w odniesieniu do urządzeń techniki wojskowej lub uzbrojenia – załącznik Nr 4 do zarządzenia Nr 3/MON,

b) w odniesieniu do pozostałych urządzeń, instalacji i sieci energetycznych załącznik Nr 1 do rozporządzenia (MGPiPS) z dnia 28 kwietnia 2003 r. w sprawie szczegółowych zasad stwierdzania posiadania kwalifikacji przez osoby zajmujące się eksploatacją urządzeń, instalacji i sieci (Dz. U. Nr 89, poz. 828 i Nr 129, poz. 1184 oraz z 2005 r. Nr 141, poz. 1189).

Kto ma prawo zajmować się eksploatacją urządzeń instalacji i sieci energetycznych?Zgodnie z rozporządzeniem MGPiPS:„§ 5.1 Eksploatacją urządzeń, instalacji i sieci mogą zajmować się osoby, które spełniają wymagania kwalifikacyjne dla następujących rodzajów prac i stanowisk pracy:1. Eksploatacji - do których zalicza się stanowiska osób wykonujących prace w zakresie obsługi, konserwacji, remontów, montażu i kontrolno-pomiarowym;

2

2. Dozoru - do których zalicza się stanowiska osób kierujących czynnościami osób wykonujących prace w zakresie określonym w pkt. 1 oraz stanowiska pracowników technicznych sprawujących nadzór nad eksploatacją urządzeń, instalacji i sieci.”

Ogólne zasady eksploatacji urządzeń instalacji i sieci energetycznych

Jakie urządzenia nazywamy urządzeniami elektroenergetycznymi?Urządzeniami elektroenergetycznymi nazywamy wszystkie urządzenia i elementy instalacji elektrycznej wytwarzające, przetwarzające, przesyłające i zużywające energię elektryczną.Co należy rozumieć przez należyty stan techniczny urządzenia?Przez należyty stan techniczny urządzenia należy rozumieć zapewnienie ich prawidłowej pracy oraz bezpieczeństwa obsługi i otoczenia.Jakie prace są związane z utrzymaniem urządzeń w należytym stanie technicznym?Do prac związanych z utrzymaniem urządzeń w należytym stanie technicznym możemy zaliczyć: oględziny, przeglądy, prace kontrolno-pomiarowe.Czy osoba posiadająca kwalifikacje typu D może wykonywać prace kontrolno-pomiarowe?Osoba posiadająca kwalifikacje typu D nie może wykonywać prac kontrolno-pomiarowych?Podać jakie prace dotyczą wykonywania czynności w zakresie: obsługi, konserwacji, montażu, kontrolno-pomiarowym?Wymienione wyżej prace dotyczą wykonywania czynności w zakresie:Obsługi – czynności mające wpływ na zmiany parametrów pracy obsługiwanych urządzeń,

instalacji i sieci z zachowaniem zasad bezpieczeństwa wymagań ochrony środowiska.Konserwacji – czynności związane z zabezpieczeniem i utrzymaniem należytego stanu

technicznego urządzeń, instalacji i sieci.Remontów – czynności związane z usuwaniem usterek, uszkodzeń oraz remontami urządzeń,

instalacji i sieci w celu doprowadzenia ich do wymaganego stanu technicznego.Montażu - czynności niezbędne do instalowania i przyłączania urządzeń, instalacji i sieci.Kontrolno-pomiarowych – czynności niezbędne do dokonania oceny stanu technicznego, parametrów eksploatacyjnych, jakości regulacji i sprawności energetycznej urządzeń, instalacji i sieci.Kiedy egzamin kwalifikacyjny podlega powtórzeniu?Egzamin kwalifikacyjny podlega powtórzeniu w razie stwierdzenia, że eksploatacja urządzeń, instalacji i sieci jest prowadzona nie zgodnie z przepisami dotyczącymi ich eksploatacji.Na czyj wniosek egzamin kwalifikacyjny podlega powtórzeniu?Egzamin kwalifikacyjny podlega powtórzeniu na wniosek pracodawcy, inspektora pracy, Prezesa URE lub innego organu właściwego w sprawach regulacji gospodarki paliwami i energią - dla jednostek organizacyjnych podległych Ministrowi Obrony Narodowej lub przez niego nadzorowanych jest WIGE.Na czy polega ocena stanu technicznego eksploatowanych urządzeń?Polega na określeniu ich zdolności do dalszej niezawodnej i bezpiecznej pracy na podstawie przeprowadzanych okresowo oględzin, przeglądów, prób i pomiarów.Kiedy należy przeprowadzać oględziny i przeglądy eksploatowanych urządzeń?Należy przeprowadzać w terminach i zakresie ustalonych w szczegółowych zasadach eksploatacji poszczególnych urządzeń, zawartych w instrukcji eksploatacji zatwierdzonych przez pracodawcę.Kiedy należy przeprowadzać oględziny i przeglądy eksploatowanych urządzeń poza ustalonymi terminami?Gdy zachodzi podejrzenie, że urządzenie jest uszkodzone, np.: nadmierne grzanie się obudów, przewodów itp. W razie stwierdzenia zakłóceń w normalnej pracy – wstrzymać ruch urządzenia.

3

DOKUMENTACJA TECHNICZNA URZĄDZEŃ ELEKTROENERGETYCZNYCH

Co zalicza się do dokumentacji technicznej?- projekt techniczny wraz z naniesionymi zmianami powykonawczymi,- dokumentację techniczno-ruchową (DTR),- dokumentację fabryczną dostarczaną przez producenta urządzenia,- protokoły kwalifikacyjne, - dokumentację eksploatacyjną.Co zawiera dokumentacja techniczna?- rysunki konstrukcyjne, montażowe i zestawieniowe,Co zawiera dokumentacja techniczno-ruchowa?- karty gwarancyjne,- fabryczne instrukcje obsługi urządzenia.Co obejmuje dokumentacja eksploatacyjna?- dokumenty przyjęcia urządzenia do eksploatacji,- instrukcje eksploatacji urządzeń,- książki, raporty lub karty pracy urządzeń,- dokumenty dotyczące oględzin, przeglądów, konserwacji, napraw i remontów urządzeń,- protokoły zawierające wyniki prób i pomiarów,- dokumenty dotyczące rodzaju i zakresu uszkodzeń i napraw,- wykazy niezbędnych części zamiennych i specjalnych narzędzi.Co powinno posiadać każde urządzenie elektroenergetyczne?Powinno posiadać instrukcję eksploatacji, za której opracowanie odpowiada pracodawca. Instrukcja eksploatacji jest dokumentem, którego treść winien znać każdy pracownik eksploatujący dane urządzenie.Jakie informacje powinna zawierać instrukcja eksploatacji urządzenia?- jakiego urządzenia dotyczy opracowana instrukcja, - dla jakiego personelu jest przeznaczona i o jakich kwalifikacjach,- dokumentację fabryczną, dokumenty potwierdzające przyjęcie urządzenia do eksploatacji,- klauzulę zatwierdzającą instrukcję do stosowania,- ogólną charakterystykę urządzenia określającą: przeznaczenie urządzenia, podstawowe parametry (moc, napięcie), układ połączeń z opisaną aparaturą i wielkościami zabezpieczeń,- obsługę urządzenia z określeniem: czynności związanych z uruchomieniem urządzeniai zatrzymaniem urządzenia przy pracy normalnej i awaryjnej,- zasady postępowania w razie awarii, pożaru lub innych zakłóceń w pracy urządzeń,- prowadzenia zapisów czynności ruchowych, odczytów wskazań przyrządów kontrolno-pomiarowych z podaniem ich terminów,- wymagania w zakresie konserwacji urządzenia określające: zakres i termin planowanych oględzin, przeglądów, prób i badań oraz prac kontrolno-pomiarowych (w tym ochrony przeciwporażeniowej),- zasady kwalifikowania urządzenia do remontu,- zakres wymagań dotyczących ochrony przed porażeniem, wybuchem, pożarem i inne wymagania w zakresie bhp takie jak: bezpieczne wykonywanie prac planowych, rodzaj stosowanego sprzętu ochronnego, sposób powiadamiania (kogo) w przypadku porażenia, pożaru lub awarii, sposób i rodzaj używanego sprzętu p.poż. w przypadku wystąpienia pożaru.

4

Na czy polega ocena stanu technicznego eksploatowanych urządzeń?Polega na określeniu ich zdolności do dalszej niezawodnej i bezpiecznej pracy na podstawie przeprowadzanych okresowo oględzin, przeglądów, prób i pomiarów.

Kiedy należy przeprowadzać oględziny i przeglądy eksploatowanych urządzeń?Należy przeprowadzać w terminach i zakresie ustalonych w szczegółowych zasadach eksploatacji poszczególnych urządzeń, zawartych w instrukcji eksploatacji zatwierdzonych przez pracodawcę.Kiedy należy przeprowadzać oględziny i przeglądy eksploatowanych urządzeń poza ustalonymi terminami?Gdy zachodzi podejrzenie, że urządzenie jest uszkodzone, np.: nadmierne grzanie się obudów, przewodów itp. W razie stwierdzenia zakłóceń w normalnej pracy – wstrzymać ruch urządzenia.

ORGANIZACJA BEZPIECZNEJ PRACY PRZY EKSPLOATACJI URZĄDZEŃ, INSTALACJI I SIECI ELEKTROENERGETYCZNYCH.

Co rozumiesz pod pojęciem poleceniodawca, kierujący zespołem, pracownik uprawniony?Poleceniodawca - należy przez to rozumieć żołnierza lub pracownika, któremu w zakresie obowiązków nadano prawo do wydawania poleceń na wykonanie pracy, posiadającego ważne świadectwo kwalifikacyjne na stanowisku dozoru. Poleceniodawcą będzie np. dowódca plutonu lub pracownik wydający polecenie kierującemu zespołem pracowników uprawnionych (dowódcy drużyny).Kierujący zespołem pracowników - należy przez to rozumieć wyznaczonego przez poleceniodawcę żołnierza lub pracownika posiadającego ważne świadectwo kwalifikacyjne na stanowisku eksploatacji, dowodzącego (kierującego) drużyną lub podobnym zespołem żołnierzy (pracowników uprawnionych), np. dowódca aparatowni, stacji radiolokacyjnej.Pracownicy uprawnieni - należy przez to rozumieć żołnierzy i pracowników posiadających sprawdzone i właściwe kwalifikacje w zakresie eksploatacji danego rodzaju urządzeń i instalacji energetycznych, potwierdzone świadectwem kwalifikacyjnym (np.: operator zespołu prądotwórczego, elektromechanik).Jakie prace należy wykonywać na podstawie polecenia pisemnego?Prace w warunkach szczególnego zagrożenia dla zdrowia i życia ludzkiego, przy zastosowaniu odpowiednich środków zabezpieczających zdrowie i życie ludzkie.Co wiano być uwzględnione w poleceniach pisemnych?- miejsce, czas i rodzaj wykonywanej pracy;- środki, przy pomocy, których praca ma być wykonana;- pracownik przygotowujący miejsce pracy i dopuszczający do pracy oraz osoba kierująca lub nadzorująca.Jakie prace można wykonywać bez polecenia pisemnego poleceniodawcy?- wykonywanie czynności związanych z ratowaniem zdrowia i życia ludzkiego,- zabezpieczanie urządzeń i instalacji przed zniszczeniem,- wykonywanie prac eksploatacyjnych określonych w instrukcjach przez uprawnione i upoważnione osoby.

5

BEZPIECZEŃSTWOWYKONYWANIA PRAC

PRZY URZĄDZENIACH ELEKTRYCZNYCH.

Jak powinny być przygotowane urządzenia, instalacje elektroenergetyczne lub ich części, przy których będą prowadzone prace konserwacyjne, remontowe lub modernizacyjne? - wyłączone z ruchu,- pozbawione czynników stwarzające zagrożenia,- skutecznie zabezpieczone przed ich przypadkowym uruchomieniem,- oznakowane.Ile osób powinno wykonywać prace w warunkach szczególnego zagrożenia dla zdrowia i życia ludzkiego?Muszą być wykonywane przez co najmniej 2 osoby, z wyjątkiem prac eksploatacyjnych z zakresu prób i pomiarów, konserwacji i napraw urządzeń i instalacji elektroenergetycznych o napięciu do 1 kV, wykonywanych przez osobę wyznaczoną na stałe do tych prac w obecności pracownika asekurującego, przeszkolonego w udzielaniu pierwszej pomocy.Jakie czynności należy wykonać przed przystąpieniem do wykonywania prac przy urządzeniach i instalacjach elektroenergetycznych wyłączonych spod napięcia?- zastosować odpowiednie zabezpieczenie przed przypadkowym załączeniem napięcia,- wywiesić tablicę ostrzegawczą w miejscu wyłączenia obwodu o treści: „Nie załączać",- sprawdzić brak napięcia w wyłączonym obwodzie,- uziemić wyłączone urządzenia,- zabezpieczyć i oznaczyć miejsce pracy odpowiednimi znakami i tablicami ostrzegawczymi.Jakie czynności są zabronione przy wykonywaniu prac przy urządzeniach elektroenergetycznych?.Zabronione jest:- eksploatowanie urządzeń i instalacji elektroenergetycznych, bez przewidzianych dla tych urządzeń instalacji i środków ochrony i zabezpieczeń,- dokonywania zmian środków ochrony i zabezpieczeń przez osoby nie uprawnione,- używanie narzędzi sprzętu, które nie są oznakowane,- używanie uszkodzonych lub niesprawnych narzędzi pracy i sprzętu ochronnego,- podczas oględzin urządzeń i instalacji elektroenergetycznych wykonanie jakichkolwiek prac wymagających zdejmowania barier ochronnych, otwierania celek, wchodzenia na konstrukcje oraz zbliżania się do nieosłoniętych części urządzeń i instalacji znajdujących się pod napięciem, na odległość mniejszą niż określona w tabeli Nr..- wykonywania prac na napowietrznych liniach elektroenergetycznych, stacjach i rozdzielniach oraz na wysokich konstrukcjach w czasie wyładowań atmosferycznych.Co nazywamy sprzętem ochronnym?Przenośne narzędzia, chroniące osoby pracujące przy czynnych urządzeniach (lub w ich pobliżu) przed porażeniem prądem elektrycznym, szkodliwym działaniem łuku elektrycznego, poparzeniem, oddziaływanie nadmiernego hałasu , wibracją, zapyleniem, toksycznością, urazami mechanicznymi.W jakich miejscach i warunkach należy przechowywać narzędzia pracy i sprzęt ochronny?- w miejscach wyznaczonych, - w warunkach zapewniających utrzymanie ich w pełnej sprawności. Kto ustala sposób ewidencjonowania i kontroli sprzętu ochronnego?- ustala pracodawca.Czy narzędzia pracy i sprzęt ochronny powinny być poddawane okresowym próbom?Poddawane w zakresie ustalonym w polskich normach lub w dokumentacji producenta.

6

Co powinny sprawdzać okresowo osoby dozoru, którym podlega sprzęt ochronny, oraz środki ochrony indywidualnej?- stan techniczny, stosowanie, przechowywanie i ewidencję. Kiedy i jakie parametr powinno się sprawdzać stan techniczny narzędzi pracy i sprzętu ochronnego?- należy sprawdzić bezpośrednio przed jego użyciem:

- napięcie, do jakiego sprzęt jest przeznaczony (sprzęt izolacyjny , wskaźniki),- stan sprzętu przez szczegółowe oględziny,- termin ważności próby okresowej,- działanie wskaźnika napięcia.

Jakie narzędzia pracy i sprzęt ochronny powinny być niezwłocznie wycofane z użycia?- niesprawne lub które utraciły ważność próby okresowej. Jakiego sprzętu, nie wolno używać do pracy?- który nie odpowiada wymaganiom przepisów i norm bhp.Kto odpowiada za właściwą gospodarkę sprzętem ochronnym?- odpowiedzialny jest kierownik i wyznaczone przez niego osoby.

Jak dzielimy sprzęt ochronny w zależności od przeznaczenia?- izolujący pracownika od części będących lub mogących się znaleźć pod napięciem,- zabezpieczający i ostrzegawczy,- pomocniczy.Jakie jest zadanie sprzętu izolującego?- odizolowanie pracowników od części urządzeń, które są lub mogą znaleźć się pod napięciem. Podać przykłady sprzętu izolacyjnego?- drążki izolacyjne manipulacyjne do odłączników i do zakładania uziemień oraz drążki izolacyjne pomiarowe,- kleszcze izolacyjne i uchwyty do zakładania bezpieczników,- narzędzia izolowane, np. szczypce płaskie, śrubokręty,- rękawice gumowe dielektryczne (elektroizolacyjne),- półbuty i kalosze gumowe dielektryczne,- pomosty izolacyjne, chodniki gumowe, hełmy ochronne izolacyjne.Jak dzielimy sprzęt izolacyjny?- zasadniczy i dodatkowy.Na jakie napięcia wolno stosować sprzęt zasadniczy i dodatkowy?- tylko do napięć, na które został zbudowany.Czy sprzęt dodatkowy sam stanowi pełne zabezpieczenie?- nie stanowi, ale użyty łącznie ze sprzętem zasadniczym zwiększa bezpieczeństwo pracy.Jak dzielimy sprzęt izolacyjny (odizolowujący człowieka od urządzeń pod napięciem i od ziemi)?Dzieli się na:a) sprzęt zasadniczy, za pośrednictwem którego można dotykać części znajdujące się pod napięciem,b) sprzęt dodatkowy, który użyty łącznie ze sprzętem zasadniczym pozwala na bezpiecznewykonywanie pracy (sam nie stanowi zabezpieczenia).

7

Podział sprzętu izolacyjnego w urządzeniach do 1 kV i powyżej 1 kV przedstawia tabela.Rodzaj sprzętu Sprzęt izolacyjnego o napięciuZasadniczy Powyżej 1 kV do 1 kV

drążki i kleszcze, wskaźniki napięcia neonowe, uzgadniacie faz.

Drążki, kleszcze, uchwyty izolacyjne, wskaźniki napięcia, rękawice dielektryczne, narzędzia izolowane.

Dodatkowy Rękawice i półbuty dielektryczne, dywaniki i chodniki, pomosty izolacyjne.

Kalosze izolacyjne, dywanikii chodniki gumowe, pomosty.

Wymienić klasy obuwia elektroizolacyjnego?Klasa Napięcie przemienne [V] Napięcie stałe [V000kaloszepółbuty

5001000350015000

7501500--

Jak należy sprawdzić obuwie elektroizolacyjne przed użyciem?Każde obuwie przed użyciem należy:- uważnie skontrolować wzrokowo czy nie występują na nich: uszkodzenia mechaniczne lub chemiczne (pęknięcia), - czy nie są zawilgocone,Czy klasa obuwia odpowiada wartości znamionowej napięcia, które może wystąpić podczas pracy.Co i jaki okres obejmuje kontrola obuwia elektroizolacyjnego?- dokładne sprawdzenie (oględziny) wzrokowe przed każdym użyciem,- badania elektryczne napięcia, wykonywane w okresach zgodnych z zaleceniami producenta lub przepisami krajowymi,- w przypadku kaloszy i półbutów elektroizolacyjnych do prac przy napięciu przemiennym wyższym niż 1 kV – próbę wytrzymałości elektrycznej obuwia należy wykonać, gdy okres przechowywania licząc od chwili wykonania poprzedniej próby przekracza 6 miesięcy.Jak powinno być przechowywane obuwie elektroizolacyjne? - w odpowiednim pudełku lub pojemniku,- obuwie nie powinno być ściśnięte, zgięte lub umieszczone w pobliżu jakichkolwiek źródeł ciepła,- nie powinno być wystawione przez długi czas na bezpośrednie działanie światła słonecznego, światła sztucznego lub innych źródeł ozonu,- jest zalecane, aby temperatura w miejscu przechowywania była w zakresie (20+/-15).Co i jaki okres obejmuje kontrola chodnika elektroizolacyjnego?- należy poddawać oględzinom z obu stron przed każdym użyciem oraz w ramach corocznej kontroli,- jeżeli zachodzi podejrzenie, że chodnik nie spełnia wymagań bezpieczeństwa, nie należy go używać i zalecane jest przeprowadzenie jego badania

8

Podać klasy rękawic izolacyjnych w zależności od napięcia nominalnego?

Podział na klasy przedstawia poniższa tabela:

Klasa Napięcie przemienne

V (wartość skuteczna)

Napięcie stałe

V

00

0

1

2

3

4

500

1 000

7 500

17 000

26 500

36 000

750

1 500

11 250

25 500

39 750

54 000

Na czym polega kontrola okresowa oraz badanie elektryczne i przechowywanie rękawic elektroizolacyjnych?- rękawice klasy 00 oraz klasy 0 wystarczające jest sprawdzanie ich szczelności (napompowanie powietrzem) oraz przeprowadzenie oględzin pod ciśnieniem,- rękawice klasy 1, 2, 3, 4 nie powinny być użytkowane, jeśli nie poddano ich badaniom elektrycznym w okresie maksimum sześciu miesięcy,- rękawica elektroizolacyjna w czasie przechowywania musi być sucha wewnątrz i z zewnątrz. TABLICE BEZPIECZEŃSTWAJak dzielimy pod względem przeznaczenia tablice bezpieczeństwa?- tablice nakazu,- tablice zakazu,- tablice informacyjne.Tablice wykonywane są jako pionowe i poziome.Jak powinny być umieszczone i jak wyglądają tablice ostrzegawcze?Tak, aby podane na nich ostrzeżenia były dobrze widoczne z bezpiecznej odległości, z każdej dostępnej strony zagrożonego obszaru, na przykład na słupach linii napowietrznych, oświetlenia ulicznego, ogrodzeniach rozdzielni i stacji itp.

Rys Tablice ostrzegawcze (barwa żółta z czarnym napisem, np.: „Wysokie NapięcieJak powinny być umieszczone i jak wyglądają tablice nakazu i zakazu oraz informacyjne?Powinny być umieszczone wszędzie tam, gdzie zakaz lub nakaz wykonywania pewnych czynności może uchronić przed nieszczęśliwym wypadkiem lub powstaniem zagrożenia, np.:

9

na łącznikach, drzwiach celek, pulpitach, silnikach umieszcza się tablice nakazu na drzwiach celek rozdzielczych, stacji transformatorowych znaki zakazu.

Rys. Tablice zakazu (bywa czerwona z białym napisem np.: „Nie Dotykać”).

Rys. Tablice nakazu (bywa niebieska z białym napisem np.: („Wyłącz po zakończeniu pracy”).

Tablice informacyjne (barwa niebieska z białym napisem, np.: „Miejsce Pracy”).

Gdzie powinny być umieszczane znaki bezpieczeństwa?Wszędzie tam, gdzie wykonywanie pewnych czynności może uchronić przed nieszczęśliwym wypadkiem lub powstaniem zagrożenia.

Podać przykładowe znaki bezpieczeństwa?Ostrzegawcze

Ostrzeżenie przed porażeniem prądem elektrycznym - czynniki elektryczne

Nakazu

Nakaz stosowania ochrony głowy - sprzęt ochrony głowy.

10

ODDZIAŁYWANIE PRĄDU ELEKTRYCZNEGO NA ORGANIZM LUDZKI

Co nazywamy porażeniem prądem elektrycznym?Skutki chorobowe wywołane przepływem prądu przez ciało człowieka nazywane są porażeniem prądem elektrycznym.Od czego zależą skutki przepływu prądu przez ciało człowieka?Skutki przepływu prądu przez ciało człowieka zależą od:• rodzaju prądu (stały lub przemienny),• natężenia prądu,• czasu przepływu prądu,• drogi przepływu prądu przez ciało.Ile wynosi minimalna niebezpieczna dla człowieka wartość prądu płynącego przez jego ciało przez dłuższy czas?Minimalna niebezpieczna dla człowieka wartość prądu płynącego przez jego ciało przez dłuższy czas wynosi:• 30 mA prądu przemiennego,• 70 mA prądu stałegoCzy drogi przepływu prądu przez ciało człowieka ma istotny wpływ na skutki porażenia prądem elektrycznym?Największe znaczenie ma to jaka część prądu przepływa przez serce i przez układ oddechowy.Czy w praktyce w ochronie przeciwporażeniowej używa się pojęcia minimalnej niebezpiecznej wartości prądu?Używa się pojęcia najwyższej dopuszczalnej wartości napięcia dotykowego, które może się długotrwale utrzymywać w określonych warunkach środowiskowych.Napięcie to nazywamy napięciem dotykowym dopuszczalnym długotrwale i oznaczamy je UL.

Co to jest napięcie dotyku? .Jest to napięcie występujące w warunkach normalnych i zakłóceniowych, między dwoma częściami jednocześnie dostępnymi nie należącymi do obwodu elektrycznego.Co to jest napięcie rażenia?Jest to spadek napięcia występujący wzdłuż drogi przepływu prądu przez ciało człowieka.Co to jest napięcie krokowe?Jest to spadek napięcia, występujący na powierzchni ziemi pomiędzy stopami człowieka spowodowany zwarciem doziemnym.Ile wynosi rezystancja ciała człowieka (Rc)?

1000 ±50 Ω.Jaka wartość prądu rażenia jest dla człowieka bezpieczna (If)?

mAARU

Ic

Lf 25025,0

100025

UL - napięcie bezpieczne(dla prądu stałego prąd bezpieczny jest do 60 mA).

11

WARUNKI ŚRODOWISKOWECo to są warunki środowiskowe?Warunki środowiskowe są to lokalne warunki zewnętrzne w których mają pracować urządzenia elektryczne lub instalacje elektryczne.W praktyce na dobór środków ochrony przeciwporażeniowej mają wpływ następujące warunki zewnętrzne:BA - kwalifikacje osób mogących przebywać w danym środowisku np. osoby nieprzeszkolone, przeszkolone, z kwalifikacjami, niesprawne fizycznie,BB - wielkość rezystancji ciała ludzkiego (zależy od wilgotności ciała ludzkiego, temperatury otoczenia, stanu psychicznego człowieka, czy ciało znajduje się w wodzie, czy jest zranione itp.),BC - kontakt ludzi z potencjałem ziemi ciągły, krótkotrwały.Warunki środowiskowe są to lokalne warunki zewnętrzne,- Podać efekty oddziaływania prądu przemiennego na organizm człowieka.• ponad 25 mA - początek skurczów mięśni;• ponad 70 mA - początek migotania komór sercowych;• ponad 200 mA - migotanie komór serca (skurcz mięśni sercowych – ograniczenie krążenia

krwi);• ponad 3 A - paraliż i zatrzymanie pracy serca;• ponad 5 A - zwęglenie tkanek organizmu.Podać wysokość napięcia bezpiecznego ~ UL - (roboczego i dotyku) w zależności od warunków środowiskowych.a) dla prądu przemiennego:- 50 V – warunki środowiskowe 1 (pomieszczenia suche)- 25 V – warunki środowiskowe 2 (pomieszczenia mokre i gorące)b) dla prądu stałego:- 120 V – warunki środowiskowe 1 (pomieszczenia suche)- 60V – warunki środowiskowe 2 (pomieszczenia mokre i gorące)Napięcie bezpieczne UL jest to największa bezpieczna wartość napięcia roboczego lub dotykowego, utrzymująca się długotrwale.Jaki prąd jest bardziej niebezpieczny ?Prąd przemienny, ponieważ powoduje trwały skurcz mięśni sercowych( migotanie komór sercowych) znacznie zmniejszenie krążenia krwi, z której dostaje się tlen do komory mózgowej).Prąd stały nie powoduje wyżej wymienionych skutków tylko działanie cieplne i elektrolityczne.Od czego zależą skutki porażenia prądem elektrycznym ?• natężenia prądu;• czasu przepływu prądu;• drogi przepływu prądu oraz: rodzaju prądu i warunków środowiskowychSposób uwalniania porażonego prądem przy urządzeniach do 1 kV.- przez wyłączenie napięcia,- przez odciągniecie stosując sprzęt ochronny lub suchą tkaninę,- przez odizolowanie.Uwalnianie porażonego przy urządzeniach powyżej 1 kV.- przez wyłączenie napięcia,- przez odciągniecie porażonego stosując sprzęt ochronny.Jakie mamy stopnie ochrony obudów i jak je oznaczamy?

12

Stopnie ochrony obudów urządzeń elektrycznych są oznaczone kodem IP (International Protection) w następujący sposób: IP X0, IP 0X lub IP XX, gdzie:IP (International Protection) - oznaczenie literowe

- pierwsza charakterystyczna cyfra (cyfry od 0 do 6 lub litera X) określa stopień ochrony przed przedostaniem się obcych ciał stałych do wnętrza obudów urządzeń elektrycznych i dostępem do części pod napięciem lub części będących w ruchu,- druga charakterystyczna cyfra (cyfry od 0 do 8 lub litera X) określa stopień ochrony przed przedostawaniem się wody do wnętrza obudów urządzeń elektrycznych.

Np. IP22 - takie oznaczenie dotyczy obudowy:- pierwsza cyfra 2 - oznacza ochronę urządzenia przed przedostawaniem się ciał stałych o średnicy 12,5 mm i większej do wnętrza obudowy,- druga cyfra 2 - oznacza ochronę urządzenia przed przedostawaniem się spadających strug wody do wnętrza obudowy.Tablica 2.1. Stopnie ochrony zapewniane przez obudowy urządzeń elektrycznych

1) Kod IP oznaczony czerwonym drukiem – osłony do pomieszczeń wilgotnych,2) Kod IP napisany kursywą – osłony do pomieszczeń mokrych.Tablica 2.2. Dodatkowe i uzupełniające oznaczenia symbolami literowymi po literach IP.

13

Wymień i opisz symbole 0, I, II, III klasy ochronności urządzeń?Urządzenia elektryczne i elektroniczne ze względu na zastosowany środek ochrony przeciwporażeniowej przed dotykiem pośrednim dzieli się na cztery klasy ochronności 0,1, II, III przedstawia (Tablica)Klasy ochronności urządzeń elektrycznych

klasa O – urządzenie posiada tylko ochronę podstawową (izolację roboczą);klasa I - urządzenie posiada izolację roboczą i zacisk do ochrony dodatkowej;klasa II - urządzenie posiada izolację; ochronną (podwójną lub wzmocnioną);klasa III - urządzenie na napięcie nie przekraczające napięcia bezpiecznego UL.

14

NAPIĘCIA I UKŁADY SIECIOWE

Omówić zakresy napięciowe w sieciach elektrycznych?W sieciach elektrycznych stosuje się dwa zakresy napięciowe określone w tablicy 2.4.Tablica 2.4. Zakresy napięciowe prądu przemiennego i stałego

Omówić napięcia znamionowe sieci oraz urządzeń elektroenergetycznych?Tablica 2.5. Napięcia znamionowe sieci oraz urządzeń elektroenergetycznych prądu stałegoi przemiennego niskiego napięcia.

Omówić I i II zakres napięciowy sieci elektrycznych?a) napięcia zakresu I:- bardzo niskie napięcie SELV,- bardzo niskie napięcie PELV,- bardzo niskie napięcie funkcjonalne FELV,b) napięcia zakresu II:- napięcie w układzie sieci TN,- napięcie w układzie sieci TT,- napięcie w układzie sieci IT,- napięcie separowane.Podać i omówić oznaczenia (nazwy) napięć stosowanych w elektroenergetyce (n/n), (W/N), (SN), (NN)?a) niskie napięcie (n/n):

- napięcia o wartości nie przekraczającej 1kV; b) wysokie napięcie (WN): napięcia o wartości przekraczającej 1 kV, które dzieli się na:

- średnie napięcie (SN),- napięcia o wartości nie przekraczającej 100 kV;

c) najwyższe napięcie (NN):- napięcia o wartości przekraczającej 100 kV.

15

Czym charakteryzuje się obwód SELV?Obwód SELV jest obwodem napięcia bardzo niskiego nie przekraczającego napięcia zakresu I bez uziemienia roboczego, zasilany ze źródła bezpiecznego (transformator ochronny, przetwornica dwumaszynowa, baterie akumulatorów), zapewniaj¹cy, niezawodne oddzielenie elektryczne od innych obwodów (rys. 2.1).Czym charakteryzuje się obwód PELV?Obwód PELV jest obwodem napięcia bardzo niskiego nie przekraczającego napięcia zakresu I, z uziemieniem roboczym zasilany ze źródła bezpiecznego (transformator ochronny, przetwornica dwumaszynowa, bateria akumulatorów) zapewniający niezawodne oddzielenie elektryczne od innych obwodów (rys. 2.1).

Rys. 2.1. Rodzaje obwodów zasilanych bardzo niskim napięciem SELV,PELV, FELV: 1,2 — transformatory ochronne; 3 - transformator obniżający;4 — autotransformator; 5 - odbiorniki III klasy ochronności.Czym charakteryzuje się obwód FELV?Obwód FELV jest obwodem napięcia bardzo niskiego, nie zapewniający niezawodnego oddzielenia elektrycznego od innych obwodów, a napięcie niskie stosowane jest ze względów funkcjonalnych, a nie dla celów ochrony przeciwporażeniowej. Źródłem zasilania może być np.: autotransformator, transformator obniżający, prostownik (rys. 2.1).- przy połączeniu opraw oświetleniowych prąd lampy płynie częściowo przez przewód ochronno-neutralny, a częściowo przez zawieszenie do uziemionej konstrukcji. Przy przerwie w przewodzie ochronno-neutralnym lampa świeci nadal, a całkowity prąd płynie przez zawieszenie (rys. 2.4),- niemożliwość stosowania wyłączników różnicowoprądowych między innymi z tego powodu, ze przewód ochronno-neutralny PEN i części przewodzące dostępne przyłączone do tego przewodu za wyłącznikiem nie zapewniają całkowitego odizolowania od ziemi co mogłoby powodować błędne zadziałanie wyłącznika i wyłączenie instalacji w czasie normalnej pracy urządzeń na skutek upływu do ziemi części roboczego prądu obciążenia.

Rys. 2.4. Połączenie oprawy oświetleniowej w układzie TN-C. Przerwa w przewodzieochronno-neutralnym

16

Jakimi cechami charakteryzuje się układ sieciowy TT?Układ sieciowy TT charakteryzuje się następującymi cechami:- punkt neutralny źródła napięcia (prądnica, transformator) powinien być uziemiony,- wszystkie części przewodzące dostępne (które w normalnych warunkach nie są pod napięciem) chronione przez to samo urządzenie ochronne powinny być połączone ze sobą przewodami ochronnymi i przyłączone do tego samego uziomu,- każdy obiekt budowlany powinien mieć połączenia wyrównawcze główne.Jakimi cechami charakteryzuje się układ sieciowy IT?Układ sieciowy IT charakteryzuje się następującymi cechami:a) punkt neutralny źródła zasilania powinien być odizolowany od ziemi, bądź połączony przez bezpiecznik iskiernikowy lub dużą impedancję,b) wszystkie części przewodzące dostępne powinny być uziemione:- indywidualnie (rys. 2.5a),- grupowo (rys. 2.5b),- zbiorowo (rys. 2.5c).c) każdy obiekt budowlany powinien mieć połączenia wyrównawczegłówne.

Rys. 2.5. Sposoby uziemień: a) indywidualne; b) grupowe, c) zbiorowe; 1 — odbiorniki.Na jakie układy sieciowe dzielą się sieci II zakresu napięcia?Sieci II zakresu napięcia w zależności od sposobu uziemienia dzielą się na następujące układy:Schematy układów sieciowych przedstawiono na rys. 2.2.

Rys. 2.2. Schematy układów sieciowych: a) TN-C, b) TN-S, c) TN-C-S, d) TT,e) IT; L1, L2, L3 - przewody fazowe, N - przewód neutralny, PE - przewódochronny, PEN - przewód ochronno-neutralny.Jakimi cechami charakteryzuje się układ sieciowy TN?Układ sieciowy TN charakteryzuje się następującymi cechami:- punkt neutralny źródła napięcia (prądnica, transformator) powinien być uziemiony,- wszystkie części przewodzące dostępne, które w normalnych warunkach nie są pod napięciem powinny być połączone z uziemionym punktem neutralnym źródła za pomocą przewodów ochronnych PE lub ochronno-neutralnych PEN, - zaleca się przyłączanie przewodów ochronnych i ochronno-neutralnych do uziomów,- zaleca się uziemienie przewodów ochronnych w miejscu ich wprowadzenia do budynku,- zaleca się uziemienie punktu, w którym przewód ochronno-neutralny PEN rozdziela się na przewód ochronny PE i przewód neutralny N (układ TN-C-S),- każdy obiekt budowlany powinien mieć połączenia wyrównawcze główne.

17

Jakie wady posiada układ sieciowy TN-C?Układ sieciowy TN-C posiada następujące wady:- im większa asymetria obciążeń, tym większe napięcie względem ziemi panuje w przewodzie ochronno-neutralnym w miejscu zainstalowania odbiorników,- w przypadku przerwy w przewodzie neutralnym, na stykach ochronnych gniazd wtykowych może pojawić się pełne napięcie sieciowe (rys. 2.3),

Rys. 2.3. Przerwa w przewodzie ochronno-neutralnym PEN (kolorem czerwonym oznaczono przewody, przez które przedostaje się napięcie na styki ochronne gniazd).

ŚRODKI OCHRONY PRZED PORAŻENIEM PRĄDEM ELEKTRYCZNYM PRZY EKSPLOATACJI URZĄDZEŃ ELEKTROENERGETYCZNYCHJakiego rodzaju środki ochrony stosuje się przy eksploatacji urządzeń elektroenergetycznych?Stosuje się techniczne i organizacyjne środki ochrony przed porażeniem.Co zaliczamy do środków technicznych ochrony przed porażeniem i co nazywamy ochroną przeciwporażeniową?Do środków technicznych zaliczamy ochronę przed dotykiem bezpośrednim (ochronę podstawową), ochronę przed dotykiem pośrednim (ochronę dodatkową) oraz równoczesną ochronę przed dotykiem bezpośrednim i pośrednim.ww. środki nazywamy ochroną przeciwporażeniową.Co zaliczamy do środków organizacyjnych ochrony przed porażeniem?Do środków organizacyjnych zaliczamy: organizację pracy (szkolenia, instrukcje, polecenia pisemne), wymagania kwalifikacyjne, sprzęt ochronny, inne środki organizacyjne.

RODZAJE OCHRON PRZECIWPORAŻENIOWYCH.

Ochrona przed dotykiem bezpośrednim (ochrona podstawowa).Jak zapewniamy ochronę przeciwporażeniową w urządzeniach o napięciu do 1 kV?W urządzeniach o napięciu do 1 kV ochronę przeciwporażeniową zapewniamy przez:1. Zastosowanie bardzo niskich napięć w obwodach SELV lub PELV, jest to równoczesna ochrona przed dotykiem bezpośrednim i pośrednim.2. Zastosowanie ochrony przed dotykiem bezpośrednim oraz co najmniej jednego ze środków ochrony przed dotykiem pośrednim.Jak realizowana jest ochrona przed dotykiem bezpośrednim?Ochrona przed dotykiem bezpośrednim jest realizowana przez:- izolowanie części czynnych (izolacja podstawowa),

18

- stosowanie obudów lub ogrodzeń,- stosowanie barier,- umieszczenie części czynnych poza zasięgiem ręki.Na czym polega ochrona przez izolowanie części czynnych?Ochrona przez izolowanie części czynnych polega na wykonaniu izolacji podstawowej w postaci trwałego i całkowitego pokrycia części czynnych materiałem izolacyjnym stałym. Izolacja nie może dać się usunąć z części czynnej inaczej niż przez zniszczenie. W przypadku urządzeń produkowanych fabrycznie, izolacja powinna spełniać wymagania odpowiednich norm dotyczących tych urządzeń elektrycznych. Jeżeli izolacja podstawowa jest wykonywana w trakcie montażu instalacji, to jej jakość powinna być potwierdzona próbami analogicznymi do tych, którym poddaje się izolację podobnych urz¹dzen produkowanych fabrycznie.Pokrycia farbą, pokostem i podobnymi produktami zastosowane samodzielnie nie są uznane za odpowiednią izolacją chroniącą przed porażeniem prądem elektrycznym podczas eksploatacji.Na czym polega ochrona przez stosowanie obudów lub ogrodzeń?Ochrona przez stosowanie obudów lub ogrodzeń polega na tym, ze wszystkie części czynne urządzenia są umieszczone wewnątrz obudów lub ogrodzeń i niemożliwe jest ich dotknięcie (stopień ochrony co najmniej IP2X; łatwo dostępne górne powierzchnie ogrodzeń i obudów co najmniej IP4X).Obudowy i ogrodzenia powinny być trwale zamocowane, nie mogą dać się usunąć bez użycia klucza lub narzędzi i muszą być odporne na normalnie występujące w warunkach eksploatacji narażenia zewnętrzne: mechaniczne, wilgotność, temperaturę, opady atmosferyczne.Na czym polega ochrona przez stosowanie barier?Ochrona przez stosowanie barier ma na celu zabezpieczenie przed przypadkowym dotknięciem części czynnych, lecz nie chroni przed dotykiem bezpośrednim spowodowanym rozmyślnym działaniem. Może być stosowana tylko w przestrzeniach wyłącznie dla osób posiadających kwalifikacje (np. pomieszczenie ruchu elektrycznego). Bariery powinny utrudniać: niezamierzone zbliżenie ciała do części czynnych lub niezamierzone dotknięcie części czynnych w trakcie obsługi urządzeń. Bariery mogą być usuwane bez użycia klucza lub narzędzi, lecz powinny być zabezpieczone przed niezamierzonym usunięciem.Na czym polega ochrona przez umieszczenie części czynnych poza zasięgiem ręki?Ochrona przez umieszczenie części czynnych poza zasięgiem ręki polega na umieszczeniu ich w taki sposób aby były niedostępne z danego stanowiska (rys. 2.6). Ochrona ta może być stosowana głównie w pomieszczeniach ruchu elektrycznego.

Rys. 2.6. Granice zasięgu ręku

Co stanowi uzupełnienie ochrony przed dotykiem bezpośrednim?Uzupełnienie ochrony przed dotykiem bezpośrednim w przypadku nieskutecznego działania innych środków ochrony przed dotykiem bezpośrednim, lub w przypadku nieostrożności użytkowników, stanowi wysokoczułe urządzenie różnicowoprądowe o prądzie wyzwalającymI Δn< 30 mA.Ochrona przed dotykiem pośrednim (ochrona dodatkowa)Jaki jest cel stosowania środków ochrony przed dotykiem pośrednim?

19

Stosowanie środków ochrony przed dotykiem pośrednim ma na celu:- zabezpieczenie przed skutkami niebezpiecznego napięcia dotykowego w wypadku uszkodzenia izolacji podstawowej i pojawienia się napięcia na częściach przewodzących dostępnych (obudowa, konstrukcje itp.),- niedopuszczenie do występowania niebezpiecznych napięć dotykowych.Co to jest cześć przewodząca dostępna?Część przewodząca dostępna jest to część, która może być dotknięta i która w warunkach normalnej pracy nie znajduje się pod napięciem, lecz może się znaleźć pod napięciem z powodu uszkodzeń.Jak realizowana jest ochrona przed dotykiem pośrednim?Ochrona przed dotykiem pośrednim realizowana jest przez:- zastosowanie samoczynnego wyłączenia zasilania,- zastosowanie urządzeń II klasy ochronności,- zastosowanie izolowania stanowiska,- zastosowanie separacji elektrycznej,- zastosowanie nieuziemionych połączeń wyrównawczych miejscowych.Ochrona przez zastosowanie samoczynnego wyłączenia zasilaniaJakie urządzenia mogą powodować samoczynne wyłączenie zasilania?Urządzeniami powodującymi samoczynne wyłączenie zasilania mogą być:- urządzenia przetężeniowe (nadmiarowo-prądowe) np. bezpieczniki, wyłączniki nadmiarowoprądowe,- urządzenia różnicowoprądowe np. wyłączniki różnicowoprądowe,- urządzenia ochronne nadnapięciowe.Sposób połączenia tych urządzeń w instalacji pokazano na rys. 2.7, rys.2.8, rys. 2.9.

Rys. 2.7. Obwód z urządzeniem ochronnym przetężeniowym: A – urządzenie ochronne przetężeniowe; B - odbiornik; I2 - prąd zadziałania urządzenia.

Rys. 2.8. Obwód z wyłącznikiem różnicowo-prądowym: W - wyłącznik różnicowo-

prądowy; B - odbiornik; I Δ - różnica prądów I1 - I powodują zadziałanie wyłącznika W.

Rys. 2.9. Obwód z urządzeniem ochronnym napięciowym;C - wyłącznik; B - odbiornik, P – przekaźnik nadnapięciowy; R – rezystancja uziemienia; Id - prąd powodujący powstanie na rezystancji R napięcia o wartości większej niż dopuszczalnaw danych warunkach środowiskowych.Przeznaczenie i budowa nadmiarowych wyłączników instalacyjnych?Wyłączniki nadprądowe typu S190 oraz ich schematy elektryczne przedstawiono na rys. 2.10.

20

Rys. 2.10. Wyłączniki nadprądowe S190 produkcji LEGRAND FAEL:a) wyłączniki nadprądowe, b) schematy elektryczne.Są to wyłączniki przeznaczone do zabezpieczeń przed skutkami przeciążeń i zwarć instalacji oraz urządzeń domowych i podobnych. Wyłączniki te mogą być użytkowane przez osoby niewykwalifikowane i nie wymagają konserwacji. Zastępują one bezpieczniki w obwodachodbiorczych instalacji domowych. Wykonywane są jako 1, 2, 3 i 4 - torowe. Są wyposażone w wyzwalacze termobimetalowe i elektromagnesowe o charakterystykach B lub C lub D (rys.

Rys. 2.11. Charakterystyki czasowo-prądowe wyłączników nadprądowych typu S190.Jaka jest zasada działania wyłącznika różnicowoprądowego?Jaka jest budowa, zasada działania i do czego służy wyłącznik różnicowoprądowy?- zabezpieczenie elektryczne,- urządzenie, które rozłącza obwód, gdy wykryje, że prąd elektryczny wypływający z obwodu nie jest równy prądowi wpływającemu,- służące do ochrony ludzi przed porażeniem prądem elektrycznym przy dotyku pośrednim jak i bezpośrednim,- ogranicza skutki uszkodzenia urządzeń, w tym wywołanie pożaru.

Budowa wyłącznika różnicowoprądowego

Rys. 2.12. Podstawowy schemat blokowy wyłącznika różnicowoprądowego jednofazowego.Wyłącznik można podzielić na 4 zasadnicze elementy:

1. Zestyki torów prądowych wraz z zamkiem i dźwignią załączającą.2. Wyzwalacz różnicowoprądowy, najczęściej jest to przekaźnik spolaryzowany.3. Przekładnik Ferrantiego - w postaci pierścienia ferromagnetycznego, przez który

przechodzą przewody fazowe i przewód neutralny.4. Obwód testowania wyłącznika - umożliwia jego sprawdzenie w trakcie eksploatacji.

Schemat blokowy i przykładowy wygląd stosowanego wyłącznika różnicowoprądowego pokazano na rys. 2.13.

21

Rys. 2.13. Schemat blokowy wyłącznika różnicowoprądowego.A – człon pomiarowy; B - człon wzmacniający; C - człon wyłączający; D - człon kontrolny; R - rezystor kontrolny, T - przycisk testujący; 1 - rdzeń przekładnika Ferrantiego, 2 - uzwojenie wtórne przekładnika Ferrantiego, 3 - zamek.Każdy wyłącznik różnicowoprądowy składa się z następujących członów funkcjonalnych:Jaki jest podział i oznaczenia wyłączników różnicowoprądowych ze względu na czułość (prąd zadziałania IΔn)?

- wysokoczułe - IΔn nie większy od 30mA, - średnioczułe - IΔn pomiędzy 30 a 500mA, - niskoczułe - IΔn powyżej 500mA.

Jaki jest podział i oznaczenia wyłączników różnicowoprądowych ze względu na wykrywane rodzaje prądów upływu?AC - prąd przemienny sinusoidalny (wyłącznik reaguje tylko na prądy różnicowe przemienne sinusoidalnie). A - prąd przemienny sinusoidalny, prąd sinusoidalny wyprostowany jednopołówkowo i impulsowy (Wyłącznik reaguje na prądy różnicowe przemienne sinusoidalnie, na prądy pulsujące jedno-połówkowe ze składową stałą do 6 mA). B - prąd przemienny sinusoidalny, prąd sinusoidalny wyprostowany jednopołówkowo i impulsowy, prąd stały (Wyłącznik reaguje na prądy jak wyżej, i na prądy wyprostowane (uniwersalny). Jaki jest podział i oznaczenia wyłączników różnicowoprądowych ze względu na wbudowane zabezpieczenie nadprądowe? RCCB – łącznik różnicowoprądowy bez wbudowanego zabezpieczenia nadmiarowoprądowego. RCBO – wyłącznik różnicowoprądowy z wbudowanym zabezpieczeniem nadmiarowoprądowym. Jakie jest zastosowanie wyłącznika różnicowoprądowego?Wyłącznik różnicowoprądowy jest stosowany jako ochrona dodatkowa, obok "samoczynnego wyłączenia zasilania" działającego przy bezpośrednim zwarciu faza-obudowa.Wykrywa on znacznie mniejsze prądy upływu, które mogłyby nie spowodować zadziałania zabezpieczeń nadprądowych ze względu na dużą rezystancję (na przykład ciała ludzkiego).Wyłączniki różnicowoprądowe stosuje się w układach sieci TN-S, TN-C-S (na odcinku z rozdzielonymi przewodami ochronnym PE i neutralnym N), TT, oraz (rzadko) IT.Wyłączniki różnicowoprądowe stanowią obecnie najskuteczniejszą ochronę przed porażeniem zapobiegając powstawaniu niebezpiecznych napięć dotykowych na obudowach narzędzii maszyn elektrycznych.

Jakie są zasady instalowania wyłączników różnicowoprądowych?Wyłączniki różnicowoprądowe reagują na prąd uszkodzeniowy płynący do ziemi: przez izolację do uziemionego przewodu PE lub przez ciało człowieka. Nie reagują na prądy zwarciowe lub przeciążeniowe płynące w przewodach roboczych. Dlatego też, w każdym obwodzie z wyłącznikiem różnicowoprądowym konieczne jest stosowanie również zabezpieczeń nadprądowych (np. bezpieczników lub wyłączników S190). Wyłączniki

22

różnicowoprądowe mogą być instalowane we wszystkich układach sieci niskiego napięcia TN, TT, IT.W układzie TN wyłącznik różnicowopądowy może byc stosowany pod warunkiem, że sieć odbiorcza za wyłącznikiem będzie zbudowana w układzie TN-S; nie wolno ich stosowaćw układzie TN-C.

W jakich miejscach konieczne jest stosowanie wyłączników różnicowoprądowych?W instalacjach elektrycznych budynków mieszkalnych należy dążyć do ochrony jak największej części instalacji wysokoczułymi wyłącznikami, a w szczególności:- obwód gniazd wtyczkowych w łazience,- obwód gniazd wtyczkowych w kuchni,- obwód gniazd wtyczkowych w garażu,- obwód gniazd wtyczkowych w piwnicy.Tablica 2.7. Wymagane miejsca stosowania wyłączników różnicowoprądowych

Lp. Miejsce zainstalowania Wymagany prąd

1. Obwody gniazd wtyczkowych w pomieszczeniach wyposażonychw wannę i basen natryskowy.

<30mA

2. Obwody gniazd wtyczkowych na placach budowy i robótrozbiórkowych.

<30mA

3. Obwody gniazd wtyczkowych zasilających urządzenia na wolnympowietrzu.

<30mA

4. Instalacje elektryczne w gospodarstwach rolniczych i ogrodniczych:- obwody zasilające gniazda wtyczkowe- całość instalacji.

<30mA< 500 mA

5. Instalacje elektryczne w basenach pływackich krytych lubna wolnym powietrzu.

<30mA

6. Instalacje elektryczne w pomieszczeniach sauny. <30mA

7. Instalacje elektryczne w kempingach i w pojazdach wypoczynkowych.

<30mA

8. Instalacje w pomieszczeniach zagrożonych pożarem. < 500 mA

Jakie mogą być przyczyny nieprawidłowego funkcjonowania wyłącznika różnicowoprądowego w prawidłowo wykonanej instalacji?Przyczynami nieprawidłowego działania, wyłącznika różnicowoprądowego w prawidłowo wykonanej instalacji mogą być:1) zbyt duża upływność obwodu,2) błędne połączenie wyłącznika np.:- połączenie przewodu ochronnego z neutralnym za odbiornikiem,

23

- odwrotne połączenie przewodu neutralnego,- połączenie przewodów neutralnych dwóch różnych obwodów za wyłącznikami różnicowoprądowymi.Ochrona przed dotykiem pośrednim przez samoczynne wyłączenie zasilania w układzie sieciowym TNJak działa ochrona przez samoczynne wyłączenie zasilania w układzie sieciowym TN?W razie zwarcia przewodu fazowego z częścią metalową dostępną urządzenia elektrycznego następuje zamknięcie obwodu elektrycznego przez przewód ochronny (ochronno-neutralny), punkt neutralny transformatora oraz przewód fazowy. Płynący w tym obwodzie prąd zwarciowy I2 powinien spowodować zadziałanie urządzenia nadmiarowo-prądowego lub różnicowoprądowego i wyłączenie urządzenia spod napięcia (rys. 2.15, rys. 2.19).

Rys. 2.19. Zasada samoczynnego wyłączenia zasilania w układzie sieciowym TN.

Co jest warunkiem skuteczności ochrony przez samoczynne wyłączenie zasilania w układzie TN?Warunkiem skuteczności ochrony jest zapewnienie samoczynnego zadziałania zabezpieczeń nadmiarowo prądowych w czasie nie przekraczającym wartości podanych w tablicy 2.8. Czas zadziałania zabezpieczeń dłuższy od podanego w tablicy 2.6 ale nie przekraczający 5 s dopuszcza się w obwodach zasilających odbiorniki stacjonarne i stałe oraz w sieciach rozdzielczych i wewnętrznych liniach zasilających.Tablica 2.8. Maksymalny czas wyłączenia w układzie TN .

Ochrona przed dotykiem pośrednim przez samoczynne wyłączenie zasilania w układzie sieciowym TT.

Jak działa ochrona przed dotykiem pośrednim przez samoczynne wyłączenie zasilania w układzie TT?W razie zwarcia przewodu fazowego z uziemioną częścią metalową dostępną (obudową) urządzenia elektrycznego następuje zamknięcie obwodu elektrycznego poprzez przewód uziemiający E, uziom ochronny RA, uziom roboczy Rr, punkt neutralny transformatorai przewód fazowy. Płynący w tym obwodzie prąd zwarciowy I2 powinien spowodować zadziałanie urządzeń nadmiarowo-prądowych lub różnicowoprądowych i wyłączenie urządzenia spod napięcia lub obniżenie napięcia do wartości bezpiecznej (rys. 2.20).

24

Rys. 2.20. Zasada samoczynnego wyłączenia zasilania w układzie sieciowym TT.Warunkiem skuteczności ochrony jest zapewnienie samoczynnego zadziałania zabezpieczeń nadmiarowo-prądowych lub różnicowoprądowych w czasie nie dłuższym niż 5 s.Wymaganie to uważa się za spełnione jeżeli:Ochrona przed dotykiem pośrednim przez samoczynne wyłączenie zasilania w układzie sieciowym IT?Jak jest realizowana ochrona przed dotykiem pośrednim przez samoczynne wyłączenie zasilania w układzie sieciowym IT?W sieciach typu IT ochrona przed dotykiem pośrednim może być realizowana przez zastosowanie następujących środków zabezpieczających:- urządzenia do kontroli stanu izolacji,- urządzenia różnicowoprądowego,- urządzenia nadnapięciowego.Jak działa ochrona przez samoczynne wyłączenie w układzie sieciowym IT?W razie zwarcia przewodu fazowego z uziemioną częścią metalową dostępną urządzenia elektrycznego (obudową) następuje zamknięcie obwodu zwarciowego przez przewód uziemiający, uziom ochronny i pojemność przewodów względem ziemi (rys. 2.21). W zależności od zastosowanego urządzenia powodującego samoczynne wyłączenie urządzenie elektryczne może być wyłączone spod napięcia, lecz nie musi. Przy podwójnym zwarciu doziemnym prąd zwarciowy zamyka się jak na rys. 2.22 powodując zadziałanie urządzenia ochronnego i wyłączenie zasilania.

Rys. 2.21. Zwarcie pojedyncze w układzie IT.

Rys. 2.22. Zwarcie podwójne w układzie IT.Aby ochrona była skuteczna - wszystkie przewodzące części dostępne powinny być uziemione indywidualnie, grupowo lub zbiorowo.Przy podwójnym zwarciu doziemnym urządzenia ochronne powinny spowodować szybkie samoczynne wyłączenie zasilania w czasie określonym w tablicy 2.9.

Tablica 2.9. Maksymalny czas wyłączenia w układzie IT przy podwójnym zwarciu.

25

Przykłady stosowania wyłącznika w różnych układach sieciowych pokazano na rys. 2.15; 2.16; 2.17.

Rys. 2.15. Stosowanie wyłącznika różnicowoprądowego w układzie sieciowym TN-S.Zaleca się, aby nowe i modernizowane instalacje elektryczne budynków były wykonywanew układzie TN-S, czyli z oddzielnymi przewodami neutralnym i ochronnym.

Rys. 2.16. Stosowanie wyłącznika różnicowoprądowego w układzie sieciowym TT.Części przewodzące dostępne wszystkich odbiorników Klasy I w sieci o układzie TT powinny być przyłączone do uziomu ochronnego RA indywidualnie lub grupowo, przewodem ochronnym (uziemiającym) oznaczonym kolorem żółto-zielonym, o przekroju dobranym.

Rys. 2.17. Stosowanie wyłącznika różnicowoprądowego w układzie sieciowym IT.Oznaczenia: Z - dodatkowa impedancja uziemiająca, I’k - prąd pojedynczego zwarcia doziemnego.W sieci o układzie IT wyłączniki różnicowoprądowe mogą być stosowane do wyłączania przy pojedynczym zwarciu doziemnym lub tylko przy zwarciach doziemnych podwójnych. Jeżeli wyłącznik różnicowoprądowy ma wyłączać przy pojedynczym zwarciu doziemnym, to musi być wyłącznikiem wysokoczułym.

Ochrona przez zastosowanie separacji elektrycznejNa czym polega ochrona przed porażeniem za pomocą separacji?Ochrona przed porażeniem za pomocą separacji polega na rozdzieleniu w sposób pewny obwodu zasilającego od obwodu odbiorczego (separowanego) za pomocą transformatora separacyjnego lub przetwornicy separacyjnej. Przy zasilaniu z obwodu separowanego tylko jednego odbiornika ochrona jest najskuteczniejsza.

Jakie warunki musza być spełnione przy zastosowaniu separacji?

26

Przy zastosowaniu separacji muszą być spełnione następujące warunki:- napięcie znamionowe obwodu separowanego nie może przekraczać 500 V,- łączna długość oprzewodowania w separowanym obwodzie nie może przekraczać 500 m oraz iloczyn napięcia znamionowego w woltach i łącznej długości oprzewodowania w metrach nie może przekraczać 100 000,- części czynne obwodu separowanego powinny być niezawodnie oddzielone elektrycznie od innych obwodów i od ziemi,- zaleca się stosowanie oddzielnego oprzewodowania obwodów separowanych.

Rys. 2.25. Ochrona przeciwporażeniowa przez zastosowanie separacji elektrycznej: a) zasilanie jednego odbiornika I klasy ochronności; b) zasilanie odbiornika I klasy ochronności w pomieszczeniu o przewodzącej podłodze i ścianach.

Według jakich wymagań odbywa się znakowanie zacisków urządzeń przeznaczonych do przyłączenia określonych żył przewodów oraz zakończeń tych żył oraz oznaczanie przewodów alfanumerycznie i kolorami?Zaciski urządzeń przeznaczone do bezpośredniego przyłączenia określonych żył przewodów oraz zakończeń określonych żył przewodów powinny być znakowane odpowiednimi literami albo znakami graficznymi lub równocześnie literami lub znakami graficznymi zgodnie z wymaganiami PN. Oznaczenia przewodów za pomocą koloru i alfanumerycznie stosować według PN.Podać oznaczenia i kolory żył przewodów fazowych, neutralnego, ochronnego?Tablica 2.12. Znakowanie zacisków urządzeń przeznaczonych do przyłączenia określonych żył przewodów. Oznaczanie przewodów alfanumerycznie i kolorami.

Uziomy i przewody uziemiające.

27

Do czego służą uziomy i jakie są ich rodzaje?Uziomy służą do połączenia z ziemią urządzeń podlegających uziemieniu roboczemu lub ochronnemu i mogą być naturalne lub sztuczne.Jakie funkcje spełniają uziemienia robocze?Uziemienia robocze spełniają następujące funkcje:- chronią ludzi od skutków pojawienia się w sieci niskiego napięcia wyższego napięcia sieci zasilającej,- zapewniają, w normalnych warunkach pracy sieci niskiego napięcia, utrzymanie się potencjału ziemi na przewodach PEN (PE) i połączonych z nimi częściach przewodzących dostępnych,- zapobiegają długotrwałemu utrzymaniu się asymetrii napięć w sieci TN podczas zwarć doziemnych z pominięciem przewodu PEN (PE),- umożliwiają wyłączanie zasilania podczas zwarć doziemnych, gdy zwarcie doziemne wystąpi na uszkodzonym przewodzie ochronnym za miejscem jego przerwania,- ograniczają napięcie na przewodach PEN (PE) wywołane zwarciami doziemnymi w sieci TN,- ograniczają napięcie pojawiające się podczas zwarć doziemnych na przerwanym przewodzie ochronnym i połączonych z nim częściach przewodzących.(Wymagania stawiane uziemieniom roboczym szczegółowo omówione są w literaturze)Gdzie należy wykonać uziemienia robocze?Uziemienia robocze należy wykonać w każdej stacji zasilającej uziemiając punkt neutralny transformatora.Gdzie wykonujemy dodatkowe uziemienie robocze?Dodatkowe uziemienie robocze należy wykonać w sieciach napowietrznych o układzie TN- na końcu każdej linii, na końcu każdego odgałęzienia o długości większej niż 200 m,- na końcu każdego przyłącza o długości większej niż 100 m,- wzdłuż trasy linii tak, aby odległość między uziemieniami nie była większa niż 500 m.W sieciach kablowych o układzie TN w złączach każdego budynku.Ile powinna wynosić rezystancja poszczególnych dodatkowych uziemień roboczych?Rezystancja poszczególnych dodatkowych uziemień roboczych nie powinna przekraczać30Ω a w razie wykonywania ich w gruncie o rezystywności większej niż 500Ωm nie

powinna przekraczać wartości obliczonej według wzoru: Rd≤

ρ16

gdzie: ρ - rezystywność w Ωm .Uziomy stanowiące zasadniczą część instalacji uziemiającej mogą być: naturalne lub sztuczne bądź stanowić układ mieszany. Efektywność każdego uziomu zależy od lokalnych warunków gruntowych. Jeden lub więcej uziomów powinno być dobranych w zależności od warunków gruntowych i wymaganej impedancji uziemienia.

Co zalicza się do uziomów naturalnych?Do uziomów naturalnych zalicza się metalowe konstrukcje i elementy urządzeń znajdujących się w ziemi.Przy wykonywaniu uziemień urządzeń przemienno-prądowych jako uziomy naturalne można wykorzystywać:- systemy metalowych rur wodociągowych pod warunkiem, że uzyskano na to zgodę jednostki eksploatującej te wodociągi,- ołowiane płaszcze i inne metalowe osłony kabli,- elementy metalowe osadzone w fundamentach,- zbrojenia betonu znajdującego się w ziemi.

28

Co zaliczamy do uziomów sztucznychUziomy wykonane są ze stalowych elementów ocynkowanych, ze stalowych elementów z dobrze przylegającą powłoką miedzianą, z gołych elementów miedzianych. Połączenia pomiędzy elementami wykonywanymi z różnych metali nie powinny się stykać z gruntem. Do budowy uziomów nie stosuje się metali lekkich.Do uziomów sztucznych zaliczamy:- pręty lub rury metalowe wbite w ziemię,- taśmy lub druty metalowe ułożone w ziemi,- płyty metalowe w ziemi,- metalowe elementy zatopione w fundamentach,- spawane zbrojenie betonu (z wyjątkiem betonu sprężonego) pogrążonego w ziemi,- metalowe powłoki i inne osłony metalowe kabli zgodnie z lokalnymi warunkami lub wymaganiami,- inne, odpowiednie metalowe elementy podziemne, zgodnie z lokalnymi warunkami lubwymaganiami.Rurociągów palnych płynów lub gazów nie należy wykorzystywać w roli uziomów. Nie oznacz to zakazu obejmowania takich rurociągów połączeniami wyrównawczymi.Jak powinny być umieszczone uziomy w stosunku do powierzchni gruntu?Uziomy sztuczne pionowe powinny być zagłębione w gruncie w taki sposób aby ich dolna krawędź znajdowała się na głębokości większej niż 2,5 m, natomiast najwyższa część na głębokości nie mniejszej niż 0,5 m pod powierzchnią ziemi.Uziomy sztuczne poziome powinny być ułożone na głębokości nie mniejszej niż 0,6 m w rowach lub bruzdach zasypanych gruntem z wykopu.Jak należy wykonywać połączenia przewodów uziemiających z uziomem?Połączenia przewodów uziemiających z uziomem oraz poszczególnych układów uziomowych należy spawać. Wszelkie połączenia należy zabezpieczyć przed korozją i uszkodzeniami mechanicznymi.Z jakich materiałów wykonuje się uziomy sztuczne.Tablica 2.13. Najmniejsze wymiary poprzeczne uziomów sztucznych zagłębionych bezpośrednio w gruncie

29

Uziemienia w sieci o układach TN i TTJakie uziemienie w sieciach o układach TN i TT pełnią rolę uziemień roboczychi ochronnych?Uziemienia punktu neutralnego i przewodów ochronnych PE (PEN) wykonywane w układach sieci TN oraz uziemienia punktów neutralnych w sieciach TT spełniają funkcje zarówno uziemień roboczych jak i ochronnych. Są to więc uziemienia ochronno-robocze. Na czym polega uziemienie robocze i jak może być wykonane?Uziemienie robocze polega na połączeniu z uziomem określonego punktu obwodu elektrycznego. Może ono być wykonane jako bezpośrednie, pośrednie (poprzez reaktancję lub rezystancję) lub otwarte (za pośrednictwem bezpiecznika iskiernikowego). Jaką rolę odgrywają uziemienia robocze punktu neutralnego źródła oraz uziemienia ochronno-robocze?Uziemienie robocze punktu neutralnego źródła oraz uziemienia ochronno-robocze odgrywają ważną rolę w zakresie:- ochrony przed skutkami pojawienia się w sieci niskiego napięcia, wyższego napięcia siecizasilającej, - utrzymania potencjału ziemi na przewodach PEN (PE) i połączonych z nimi części przewodzących dostępnych urządzeń elektrycznych, - umożliwienia działania ochrony poprzez samoczynne wyłączenie zasilania podczas zwarciadoziemnego do uszkodzonego przewodu za miejscem jego przerwania, - ograniczenia napięć na przewodach PEN (PE) wywołanych zwarciami doziemnymi.Uziemienia ochronneJaką rolę odgrywają uziemienia ochronne w sieciach niskiego napięcia pracującychw układzie TN?W sieciach niskiego napięcia pracujących w układzie TN uziemienia punktu neutralnegoi przewodów ochronnych PE (PEN) odgrywają ważną rolę w prawidłowej pracy siecii ochronie przez samoczynne wyłączenie zasilania.Jakie zadania spełniają w sieciach niskiego napięcia pracujących w układzie TN uziemienia punktu neutralnego i przewodów ochronnych PE (PEN)Spełniają one następujące zadania:1) ograniczają napięcia zakłóceniowe pojawiające się w instalacjach odbiorców, gdy punktyneutralne sieci niskiego napięcia są przyłączone do uziomów stacji zasilających, a w stacjachtych występują doziemienia wysokiego napięcia; 2) zapewniają w normalnych warunkach sieci niskiego napięcia, utrzymywanie się potencjałuziemi na przewodach PE (PEN) i połączonych z nimi częściach przewodzących dostępnych; 3) ograniczają potencjał przewodów PE (PEN) podczas zwarć doziemnych z pominięciemprzewodu ochronnego PE (PEN);4) umożliwiają wyłączenie zasilania podczas zwarć doziemnych, gdy zwarcie doziemne wystąpi na uszkodzonym przewodzie ochronnym za miejscem jego przerwania; 5) ograniczają napięcie pojawiające się podczas zwarć doziemnych na przerwanym przewodzie ochronnym i połączonych z nim częściach przewodzących; 6) ograniczają napięcie na przewodach PE (PEN) wywołane zwarciami doziemnymi.W sieciach i instalacjach pracujących w układach TN czas samoczynnego wyłączenia zasilania nie zależy od rezystancji uziemienia.Czy w sieciach i instalacjach pracujących w układach sieci TT i IT części przewodzące dostępne mają połączenia z punktem neutralnym układu?W sieciach i instalacjach pracujących w układach sieci TT i IT części przewodzące dostępne są podłączane do uziomów indywidualnych, grupowych lub zbiorowych i nie mają połączenia z punktem neutralnym układu.

30

W układach TT dopuszczono, aby napięcie dotykowe pojawiające się na uziemionych częściach przewodzących dostępnych mogło być większe od UL pod warunkiem, że nastąpi samoczynne wyłączenie zasilania uszkodzonego obwodu w czasie uniemożliwiającym wystąpienie porażenia elektrycznego. Zadanie to będzie spełnione niezależnie od wartości rezystancji uziemienia punktu neutralnego sieci RB jeżeli zostanie spełniony warunek:

gdzie:RA- jest sumą rezystancji uziomu i przewodu ochronnego części przewodzących dostępnych,Ia - jest prądem powodującym samoczynne zadziałanie urządzenia ochronnego,UL- napięcie dotykowe dopuszczalne długotrwale:50 V – dla warunków środowiskowych normalnych,25 V - dla warunków o zwiększonym niebezpieczeństwie. Urządzeniem ochronnym może być: zabezpieczenie przetężeniowe (bezpiecznik topikowy, wyłącznik nadmiarowy z wyzwalaczem zwarciowym) lub wyłącznik różnicowoprądowy. W układach IT rezystancja uziemienia części przewodzących dostępnych RA nie powinna przekraczać wartości obliczonej ze wzoru:

gdzie:RA- jest sumą rezystancji uziomu i przewodu ochronnego części przewodzących dostępnych,Id - jest prądem pierwszego doziemienia przy pomijalnej impedancji miedzy przewodem fazowym i częścią przewodzącą dostępną.UL- napięcie dotykowe dopuszczalne długotrwale:50 V – dla warunków środowiskowych normalnych,25 V - dla warunków o zwiększonym niebezpieczeństwie. Spełnienie tego warunku pozwala zawsze ograniczyć napięcia dotykowe do wartości UL i nie wyłączać samoczynnie zasilania. Norma PN-HD 60364-4-41 wymaga, aby układ IT stosowany w celu kontynuowania zasilania (przy nie stosowaniu urządzeń do samoczynnego wyłączenia zasilania przy pierwszym doziemieniu) był wyposażony w urządzenie kontrolujące stan izolacji (dla wykrycia doziemienia). Zaleca się, aby pierwsze doziemienie było usuwane w możliwie najkrótszym czasie. Utrzymywanie się zbyt długo pierwszego doziemienia może doprowadzić do powstania zwarcia podwójnego groźnego dla ludzi i urządzeń.Przyłączanie urządzeń elektrycznychJakie warunki muszą być przestrzegane przy przyłączaniu przewodów do urządzeń elektrycznych?Przy przyłączaniu przewodów do urządzeń elektrycznych muszą być przestrzegane następujące warunki:- zewnętrzne osłony ochronne przyłączonych przewodów powinny być usunięte tylko z tych części przewodu, które po przyłączeniu będą niedostępne.- metalowe osłony przewodów powinny być usunięte i zakończone w takich miejscach

i w taki sposób, aby nie mogły zetknąć się z zaciskami lub żyłami roboczymi.- żyła przewodu powinna być pozbawiona izolacji tylko na długości niezbędnej do prawidłowego połączenia z zaciskiem.- koniec żyły wielodrutowej powinien być zabezpieczony przed możliwością oddzielenia się poszczególnych drutów przez oblutowanie, zastosowanie końcówek lub tulejek.

31

NL PE

a)

PENL

b)

Końce żył przewodów wprowadzonych do odbiornika, które nie zostały wykorzystane, powinny być unieruchomione i zaizolowane. Żyła ochronna przewodu zasilającego powinna mieć nadmiar długości w stosunku do pozostałych żył roboczych przewodu (rys. 2.31).

Rys. 2.31. Sposób przyłączenia do odbiorników przewodów zasilających ruchomych: 1 - odgiętka, 2 - odciążka.Giętkie przewody wielożyłowe należy wprowadzać do odbiornika w taki sposób aby nie mogły ulec skręceniu i nie przenosiły naciągu na zaciski. Przewód ochronno-neutralny sieci TN-C przyłączony do odbiornika stałego (gniazda) powinien być doprowadzony do zacisku ochronnego odbiornika, a następnie połączony z zaciskiem neutralnym odbiornika (rys. 2.32).Wtyczek i nasadek ze stykiem ochronnym nie wolno przyłączać do przewodu nie zawierającego żyły ochronnej. Gniazd wtyczkowych ze stykiem ochronnym nie wolno instalować bez jednoczesnego połączenia tego styku z ułożonym na stałe przewodem ochronnym. Przewody do gniazd dwubiegowych zaleca się podłączyć w taki sposób, aby przewód fazowy L dochodził do lewego bieguna, a przewód neutralny N do prawego bieguna jak na rys. 2.32.

Rys. 2.32. Przyłączanie gniazda wtyczkowego ze stykiem ochronnym do sieci w układzie a) TN-S., b) TN-C

Jaka jest zasada instalowania wyłączników z uwzględnieniem kierunku przepływowienergii?Zasadę instalowania wyłączników z uwzględnieniem kierunku przepływu energii przedstawiono na rys. 2.33.

Rys.2.33. Zasada instalowania wyłączników z uwzględnieniem kierunku przepływu energii.

32

W jaki sposób należy przyłączać oprawy oświetleniowe?W układach sieciowych, w których istnieje przewód neutralny oprawy oświetleniowe należy przyłączać tak aby przewód neutralny był połączony do trzonka żarówki lub lampy wyładowczej, a wyłączanie odbywało się przez przerwę w przewodzie fazowym (rys. 2.34).

Rys.2.34. Zasada instalowania wyłączników z uwzględnieniem kierunku przepływu energii.W jaki sposób należy przyłączać gniazdaW układach sieciowych, w których istnieje przewód neutralny w gniazdach wtyczkowych jednofazowych bez styku ochronnego, patrząc od przodu przewód fazowy powinien być przyłączony z lewej strony (rys. 2.35).

Rys. 2.35. Przyłączenie gniazda wtyczkowego bez styku ochronnego.W gniazdach wtyczkowych pojedynczych ze stykiem ochronnym, patrzeć od przodu przewód fazowy powinien być przyłączony z lewej strony, a styk ochronny powinien znajdować się u góry (dotyczy to styku ochronnego gniazd stosowanych w Polsce) (rys. 2.36).

Rys. 2.36. Przyłączenie gniazda wtyczkowego ze stykiem ochronnym.

Podstawy elektrotechniki

Obwód elektrycznyCo to jest obwód elektryczny?Obwód elektryczny jest to zespół elementów tworzących przynajmniej jedną zamkniętą drogę dla przepływu prądu elektrycznego.Podstawowymi elementami obwodu elektrycznego są:- źródła napięcia,- odbiorniki,- przewody łączące.Jak możemy rozróżnić obwody elektryczne?Obwód może być nie rozgałęziony (rys. 1.1) lub rozgałęziony (rys. 1.2).

Rys. 1.1. Schemat najprostszego obwoduelektrycznego nie rozgałęzionego.

33

Rys. 1.2. Schemat obwodu rozgałęzionego.Prąd i napięcieCo nazywamy prądem elektrycznym?Prądem elektrycznym nazywamy stosunek ilości ładunku przepływającego przez przekrój przewodnika w małym przedziale czasu do tego czasu.

l =

ΔQΔt

Co to jest prąd stały?Prąd stały jest to prąd, którego wartość i zwrot nie zmieniają się w funkcji czasu (rys.l.3a).Prąd nie spełniający tego warunku nazywa się zmiennym(rys.l.3b, c).

Rys. 1.3. Przebiegi prądów w czasie: a) stałego, b) zmiennego dwukierunkwego, c) sinusoidalnie zmiennego, d) pulsującego jednokierunkowego.Napięcie między punktami A i B jest to różnica potencjałów między tymi punktami

UAB = VA – VB

gdzie V A i VB - potencjały punktów A i B. Jednostką napięcia U jest 1 Volt [V].

Opisać i omówić Prawo Ohma?W obwodach prądu stałego prawo Ohma ma postać:Prąd w obwodzie jest wprost proporcjonalny do przyłożonego napięcia, a odwrotnie proporcjonalny do rezystancji obwodu.

I=UR

Inne postacie: U = I ¿ R ,I=U

R gdzie: R - rezystancjaJednostką rezystancji R jest 1 Om (Ω).

1Ω=1V

1 AOmówić pierwsze prawo Kirchhoffa?

34

Suma prądów dopływających do każdego węzła jest równa sumie prądów wypływających z tego węzła.Prądy dopływające do węzła oznaczamy jako dodatnie, a prądy wypływające jako ujemne (rys. 1).Pierwsze prawo Kirchhoffa można zapisać w postaci:I1 + I2 - I3 - I6 +I4-I5 = 0po przekształceniu I1 + I2 + I4 = I3 + I5 +I6

Rys. 1. Węzeł obwodu elektrycznego.Omówić szeregowe i równoległe łączenie ogniw?

Rys. 1.7. Łączenie ogniw: a) szeregowe; b) równolegle; c) mieszane.Omówić szeregowe łączenie ogniw?Ogniwa połączone w szereg tworząc baterie. Siła elektromotoryczna, baterii szeregowej złożonej z n jednakowych akumulatorów jest równa: E = n • El ; a pojemność jest równa pojemności jednego akumulatora Q =Ql

Omówić szeregowe, równoległe, mieszane łączenie rezystorów?

Rys. a. Szeregowo połączonych n rezystorów.

Rezystancję wypadkową szeregowo połączonych n rezystorów oblicza się ze wzoru:Rz= R1 + R2 + R3+…+ Rn

Rezystancję wypadkową równolegle połączonych n rezystorów (rys. b) oblicza się ze wzoru:

Rys. b. równoległe połączone n rezystorów.Rezystancję wypadkową oblicza się ze wzoru:

RZ =

1R1 +

1R2 + …

1Rn

Podać i omówić wzór na moc prądu stałego?Moc prądu stałego wyraża zależność:

P = UI; P = I2R; P = U2

Rgdzie: P - moc w watach (W),

U - napięcie w woltach (V),I - prąd w amperach (A ),R - rezystancja w omach (Ω).

Podać jednostki mocy?Jednostką mocy P jest 1 Wat [W], większą jednostką jest 1 kW = 1000 W.

35

Energia elektryczna W pobrana w czasie t przez odbiornik przy napięciu U oraz prądzie I wyraża się wzorem:W = U⋅I⋅tJednostką energii W jest 1 kilowatogodzina [kWh].Prąd przemienny jednofazowyJakie wyróżniamy wielkości charakterystyczne prądu sinusoidalnego?

Rys. 1.19 Wykres prądu sinusoidalnego.

Wartość chwilowa i=I m⋅¿⋅sinωt ¿(rys. 1.19)gdzie : Im - wartość maksymalna (amplituda),

ω - pulsacja (częstotliwość kątowa),t - czas.

Jakimi wzorami określa się moc czynną pobieraną przez silnik indukcyjny prądu przemiennego?Moc czynna pobierana przez silnik z sieci w czasie pracy wyraża się wzorem:Pw=√3⋅U⋅I⋅cosϕ⋅ηMoc użyteczna na wale silnika (podana na tabliczce znamionowej)gdzie: η - sprawność,U - napięcie międzyprzewodowe,I - prąd przewodowy,cos ϕ - współczynnik mocy silnika.

Okres prądu sinusoidalnego T=

2Π

ω . Jednostką okresu T jest 1 s.Pulsacja ω=2 Πf . Jednostką pulsacji ω jest 1 rad/s.

Częstotliwość f = 1

T . Jednostką częstotliwości jest 1 Herc [Hz].

Wartość skuteczna prądu sinusoidalnego I=

I m

√2=0 ,707 Im

AC – (ang. Alternating Current) oznacza naprzemienne zmiany natężenia prądu i jest symbolizowane przez znak ~. Te zmiany dotyczą zarówno amplitudy jak i kierunku przepływu prądu.

Rys. 1.20. Przebieg prądu przemiennego w czasie jednego obrotu wirnika silnika.Co nazywamy okresem?Okresem T nazywamy najmniejszy odstęp czasu po upływie którego następuje powtarzanie się cyklu przebiegu okresowego. Odwrotnością okresu jest częstotliwość. Jej jednostką jest

36

Hertz. 1Hz = jednemu okresowi na sekundę. Przy częstotliwości 50Hz czas okresu wynosi 0,02 sek.Moc czynna P =U⋅I⋅cos ϕJednostką mocy czynnej P jest 1 Wat [W].Moc biernaJednostką mocy biernej Q jest lVar [Var].Moc pozorna S=U⋅IJednostk¹ mocy pozornej S jest 1 Woltamper [VA]gdzie: U - wartość skuteczna napięcia,

I - wartość skuteczna prądu,

ϕ - kąt przesunięcia fazowego między prądem i napięciem, cosϕ -współczynnik mocy.Prąd przemienny trójfazowyW trój fazowym systemie napięcia, napięcia są przesunięte w stosunku do siebie o 120°.Trzy fazy napięcia są zwykle przedstawione w tym samym układzie współrzędnych.

Układy połączeńW układach trójfazowych symetrycznych zachodzą następujące zależności:a) połączenie w gwiazdę - (rys. 1.28)

U =√3⋅U f I = If

Rys. 1.28. Połączenie odbiorników trójfazowych w gwiazdę.

37

b) połączenie w trójkąt - (rys. 1.28)

U = U fI=√3⋅I f

gdzie: U – napięcie międzyprzewodowe (międzyfazowe),Uf – napięcie fazowe.I – prąd przewodowy,If - prąd fazowy.

Rys. 1.28. Połączenie odbiorników trójfazowych w trójkąt.Moc prądu trójfazowegoMoc prądu trójfazowego oblicza się ze wzorów:

moc czynna P =3 U f⋅I f cos ϕ=√3⋅U⋅I⋅cos ϕ

moc bierna Q =3 U f⋅I f cos ϕ=√3⋅U⋅I⋅sin ϕ

moc pozorna S =3 U f⋅I f cos ϕ=√3⋅U⋅I⋅cos ϕZależność między mocą czynną, bierną i pozorną przedstawia wzór:

S=√P2+Q2

Tangens kąta przesunięcia fazowego między prądem i napięciem można obliczyć ze wzoru:

tng ϕ=QP

Prostowniki Prostowniki jednopołówkowe

a) b)Rys.1.29. a) prostownik jednopołówkowy (kolorami oznaczono: z - źródło napięcia przemiennego, c - dioda prostownicza, n - odbiornik, b) napięcie wyjściowe prostownika jednopołówkowegoNajprostszym prostownikiem jest pojedyncza dioda prostownicza wpięta w układ napięcia przemiennego. Prostowniki dwupołówkoweProstowniki dwupołówkowe umożliwiają wykorzystanie mocy źródła napięcia przemiennego przez cały okres.

a) b)Rys. 1.30. a) dwudiodowy prostownik dwupołówkowy, b) napięcie wyjściowe prostownika dwupołówkowegoJaką jednostką określamy pojemność elektryczną i wymień jednostki?Jednostką pojemności C jest jeden Farad [F], mniejsze jednostki to:milifarad 1 mF=10−3 F

mikrofarad 1 μF=10−6 Fnanofarad 1nF=10−9 F

38

pikofarad 1 pF=10−12 FCo powoduje szeregowe, równoległe łączenie kondensatorów i jak wyliczamy pojemność całkowitą?Pojemność wypadkową (zastępczą) szeregowo połączonych kondensatorów (rys. 1.26) oblicza się ze wzoru:1

CZ= 1

C1+ 1

C2+ 1

C3 jeżeli C1 = C2 = C3 to: CZ=

C3

Rys. 1.26. Połączenie szeregowe kondensatorów.

Pojemność wypadkową (zastępczą) równolegle połączonych kondensatorów (rys. 1.27) oblicza się ze wzoru:

C’ = C1 + C2 + C3 to:

CZ=C'

3

Rys. 1.27. Połączenie równoległe kondensatorów.Podać przeznaczenie akumulatora?Akumulator przeznaczony jest do magazynowania energii elektrycznej.Jakie możemy rozróżnić akumulatory?Rozróżniamy akumulatory kwasowe (ołowiowe) i zasadowe (żelazo-niklowe i kadmowo-niklowe).Opisać budowę akumulatora kwasowo-ołowiowego?

Ile wynosi napięcie jednego ogniwa akumulatora kwasowego?Napięcie jednego ogniwa akumulatora ołowiowego wynosi 2V.Ile wynosi napięcie jednego ogniwa akumulatora zasadowego?Napięcie znamionowe jednego ogniwa akumulatora zasadowego wynosi 1,2 V.Ile wynosi siła elektromotoryczna i pojemność, baterii szeregowej złożonej z n jednakowych akumulatorów?Siła elektromotoryczna, baterii szeregowej złożonej z n jednakowych akumulatorów jest równa: E = n • El ; a pojemność jest równa pojemności jednego akumulatora Q =Ql

Na czym polega uruchomienie nowego akumulatora kwasowego?Uruchomienie nowego akumulatora kwasowego polega na:- przygotowaniu elektrolitu;- napełnieniu ogniw akumulatora elektrolitem;- przeprowadzeniu pierwszego ładowania;- przeprowadzeniu wyładowania trenującego;- przeprowadzeniu ładowania normalnego.

39

Ładowanie jednostopniowe prowadzi się prądem stałym o niezmiennej wartości równej:

--- gdzie: I - prąd ładowania w amperach;- Q znam.. - znamionowa pojemność akumulatora w amperogodzinach.Elektryczne urządzenia w wykonaniu przeciwwybuchowymZagrożenia wybuchemKiedy może powstać niebezpieczeństwo wybuchu?Niebezpieczeństwo wybuchu może powstać gdy w powietrzu znajdują się substancje tworzące z nim mieszaninę wybuchową.Jakie są podstawowe parametry wybuchowe? Podstawowymi parametrami wybuchowymi są:- temperatura zapłonu cieczy łatwozapalnej,- granice wybuchowości (dolna i górna),- gęstość względna gazu lub pary w stosunku do powietrza,- temperatura samozapłonu palnych gazów, par, cieczy łatwozapalnych pyłów i włókien,- temperatura tlenia pyłów i włókien.Co nazywamy mieszaniną wybuchową?Nazywa się taką mieszaninę gazów palnych, par cieczy łatwozapalnych lub pyłów i włókien z powietrzem, w której jest dostateczna ilość czynników palnych (powyżej tzw. Dolnej granicy wybuchowości), która pod wpływem energii cieplnej, np. iskry, płomienia, łuku elektrycznego lub nagrzanej powierzchni ulega gwałtownemu spaleniu, połączonemu z gwałtownym wzrostem ciśnienia.Od czego zależy prawidłowe i bezpieczne funkcjonowanie instalacji i urządzeń elektrycznych w strefach zagrożonych wybuchem?Zależy w znacznym stopniu od:- oceny zagrożenia wybuchem, - zastosowanych urządzeń, kabli, przewodów i osprzętu elektrycznego,- środków zapobiegających powstaniu wybuchu. kiedy powinny być określone strefy zagrożenia wybuchem?Strefy zagrożenia wybuchem i ich wymiary powinny być określane w pierwszej kolejności, ponieważ na ich podstawie określa się jakie powinny być zastosowane:- instalacje i urządzenia elektryczne,- ochrona odgromowa, - ochrona przed elektryzacją statyczną, - ochrona przepięciowa,- ochrona przeciwporażeniowa, decydujące o bezpieczeństwie i funkcjonalności obiektu.Przez kogo powinna być wykonana ocena zagrożenia wybuchem? Ocena zagrożenia wybuchem powinna być wykonana przez inwestora, jednostkę projektową lub użytkownika decydującego o rodzaju i zakresie technologii.

40

Jakie czynniki i okoliczności należy uwzględnić przy ocenie zagrożenia wybuchem?Należy uwzględnić rodzaj:- źródła zagrożenia, - składników palnych, - wentylacji, - czas wydzielania,- ciśnienie, temperaturę itp.Co może być inicjatorem wybuchu?Inicjatorami wybuchu mogą być:- iskry elektryczne powstałe podczas pracy urządzeń i instalacji, przepięć i zwarć, wyładowań atmosferycznych i elektrostatycznych oraz iskry krzesane.- części urządzeń i instalacji nagrzane do temperatury zapalenia występującej substancji w mieszaninie wybuchowej.Urządzenia elektryczne przeciwwybuchowe Ex i strefy zagrożeniaJakie urządzenia elektryczne Ex są przeciwwybuchowe?Są to urządzenia elektryczne, w których konstrukcji lub sposobie działania zastosowano odpowiednie zabezpieczenia wykluczające lub ograniczające możliwość zapoczątkowania wybuchu przez iskry czy temperaturę powstające w czasie pracy lub awarii urządzenia.Jak dzieli się elektryczne urządzenia przeciwwybuchowe w zależności od przeznaczenia?W zależności od przeznaczenia dzieli się na dwie grupy:- grupa I - urządzenia elektryczne dla kopalni metanowych;- grupa II - urządzenia elektryczne w przestrzeniach zagrożonych wybuchem, innych niż w kopalniach metanowych.Urządzenia grupy II w osłonach ognioszczelnych „d" i w wykonaniu iskrobezpiecznym „i" dzieli się na podgrupy IIA, IIB, IIC.Jak dzieli się elektryczne urządzenia przeciwwybuchowe ze względu na rodzaj budowy?Dzieli się min. na urządzenia:Exd - z osłoną ognioszczelną w której wszystkie części elektryczne umieszczone są wewnątrz osłony ognioszczelnej,Exi - iskrobezpieczne, budowa oparta jest na układach o małej energii elektrycznej z tak dobranymi elementami, aby iskry elektryczne i zjawiska termiczne nie mogły spowodować wybuchu mieszaniny wybuchowej.Jak klasyfikuje się strefy zagrożenia wybuchem?ZO - strefa w której mieszanina wybuchowa gazowa, par lub mgieł występuje stale lub długotrwale w normalnych warunkach pracy;Z1 - strefa w której mieszanina wybuchowa gazów, par lub mgieł może występować w normalnych warunkach pracy;Z2 - strefa w której istnieje niewielkie prawdopodobieństwo wystąpienia mieszaniny wybuchowej gazów, par lub mgieł, przy czym mieszanina wybuchowa może występować jedyniekrótkotrwale;Z10 - strefa, w której mieszanina wybuchowa pyłów występuje często w normalnych warunkach pracy;Z11 - strefa, w której zalegające pyły mogą krótkotrwale stworzyć mieszaninę wybuchową wskutek przypadkowego zawirowania powietrza.Jakie czynniki mają wpływ na źródła energii zapalającej?Czynników tych może być wiele działających pojedynczo lub współdziałających, można do nich zaliczyć:

41

1) nagrzane powierzchnie,2) iskry w obwodach elektrycznych,3) wyładowania atmosferyczne,4) wyładowania elektryczności statycznej,5) łuk elektryczny,6) otwarty płomień,7) iskry mechaniczne,8) różnego rodzaju promieniowanie.Każda iskra wywołana zarówno czynnikami elektrycznymi, jak i mechanicznymi jestnośnikiem energii cieplnej. Największą zdolność zapalenia mieszanin wybuchowych mająiskry elektryczne niezależnie od pochodzenia, bowiem towarzyszy im szereg dodatkowychzjawisk ułatwiających zapalenie mieszaniny, np. jonizacja.Aby mogło nastąpić zapalenie mieszaniny wybuchowej, iskra elektryczna musi mieć pewnąminimalną energię, poniżej której zapalenie mieszaniny nie jest możliwe tabela 4.Tabela 4

Nazwa substancji Minimalna energia zapalająca w mJDwusiarczek węgla 0,009Acetylen 0,011Wodór 0,018Siarkowodór 0,068Propan 0,22Aceton 0,25Butan 0,225Metan 0,28Amoniak 6,8

Dobór urządzeń elektrycznych w strefach zagrożonych wybuchem?Powinny być stosowane urządzenia elektryczne zgodnie z:- przepisami w zakresie parametrów, na które zostały wyprodukowane i uzyskały cechę przeciwwybuchową określoną w cetryfikacie;- na każdym urządzeniu elektrycznym w wykonaniu przeciwwybuchowym powinny być podane parametry: przeciwwybuchowe (Ex), elektryczne, stopień ochrony (IP) oraz znak stacji badawczej i numer certyfikatu.Jak powinny być dobrane urządzenia elektryczne w celu zapewnienia bezpieczeństwa?W zależności od:- stref zagrożenia wybuchem „Z",- dobrane do parametrów wybuchowych substancji tj. do podgrup wybuchowości IIA, IIB, IIC oraz klas temperaturowych TI do T6,- dobrane do temperatury otoczenia, którą należy uwzględnić jeżeli jest wyższa od 40°C,- zasilane energią elektryczną w układzie TN-S, przewodami lub kablami w izolacji nie przenoszącej płomienia,- zabezpieczone przed zwarciami i przeciążeniami oraz przed zanikiem fazy,- chronione przed oddziaływaniem cieplnym, przepięciami i wpływami od wyładowań atmosferycznych, agresywnym środowiskiem, elektrycznością statyczną, uszkodzeniemurządzeń lub ich nieprawidłowym działaniem i innymi czynnikami wpływającymi na powstanie zagrożenia.Na czym polega sprawdzenie stanu technicznego urządzenia przed zainstalowaniem go w strefie zagrożonej wybuchem? Polega na:- dokładnym sprawdzeniu zgodności danych znamionowych urządzenia z warunkami w jakich ma pracować,

42

- sprawdzeniu zgodności certyfikatu z wyrobem,- szczegółowych oględzinach ze zwróceniem uwagi na stan części i podzespołów stanowiących osłonę przeciwwybuchową urządzenia,- wykonaniu prób działania urządzenia.

Jak należy instalować urządzenia przeciwwybuchowe?Należy instalować tak, aby ich postawienie umożliwiło łatwy dostęp do elementów podlegających kontroli okresowej czy też ciągłej oraz dokonywanie remontów i napraw bieżących.Na jakiej podstawie powinno nastąpić przyjęcie do eksploatacji urządzenia nowego lub po remoncie?Na podstawie odpowiednich przepisów po sprawdzeniu:- zgodności z dokumentacją i z certyfikatami oraz z danymi na tabliczkach znamionowychi oznaczeniowych,- zakresu prac i podpisaniu przez wykonawcę i użytkownika protokołu zdawczo-odbiorczego,- zabezpieczeń wynikających z przepisów p.poż. i bhp.Przez kogo powinien być dokonany odbiór urządzenia?Odbiór powinien być dokonany przez komisję odbioru lub przez osobę upoważnioną. Co powinien obejmować odbiór urządzenia?Powinien objąć urządzenia, przewody i kable, osprzęt, zabezpieczenia mechaniczne i elektryczne oraz antykorozyjne itp. według dokumentacji.Kto podejmuje decyzję o przyjęciu urządzenia do eksploatacji?Decyzję o przyjęciu urządzeń do eksploatacji powinien podjąć kierownik jednostki zakładu na wniosek służb odpowiedzialnych za eksploatację lub komisji odbioru powołanej w tym celu.Eksploatacja urządzeń elektrycznych w przestrzeniach zagrożonych wybuchem.Jaki prace wpływają na eksploatację urządzeń elektrycznych w przestrzeniach zagrożonych wybuchem?Eksploatacja obejmuje:- obsługę,- oględziny i przeglądy stanu technicznego, - pomiary eksploatacyjne,- konserwację i naprawy.Kto może prowadzić eksploatację urządzeń elektrycznych w przestrzeniach zagrożonych wybuchem?Eksploatację mogą prowadzić tylko osoby posiadające odpowiednie kwalifikacje dozoru (D) oraz eksploatacji (E) potwierdzone „świadectwem kwalifikacyjnym” uzyskanym w wyniku egzaminu przed komisją kwalifikacyjną.Na jakiej podstawie powinna być prowadzona eksploatacja urządzeń elektrycznych w przestrzeniach zagrożonych wybuchem?Na podstawie:- „Instrukcji eksploatacji” zatwierdzonej przez kierownika zakładu pracy, - dokumentacji technicznoruchowej wydanej przez wytwórcę,- obowiązujących norm,- przepisów i instrukcji związanych z eksploatacją, bezpieczeństwem pracy,- bezpieczeństwem przeciwpożarowym urządzeń w przestrzeniach zagrożonych wybuchem.

Jakich czynności należy przestrzegać w trakcie eksploatacji urządzeń elektrycznych w przestrzeniach zagrożonych wybuchem?Należy przestrzegać:

43

- terminów czynności kontrolnych określonych w instrukcji eksploatacji,- oględzin, przeglądów okresowych,- oceny stanu technicznego,- pomiarów kontrolnych,- oceny ryzyka. Gdzie powinny być odnotowane wyniki przeprowadzonych czynności kontrolnych?Wnioski i wyniki czynności kontrolnych powinny być odnotowane w dokumentacji eksploatacyjnej:- instrukcji eksploatacji,- harmonogramie czynności kontrolnych,- protokole z pomiarów eksploatacyjnych,- karcie remontowej.Urządzenia piorunochronneBudowa urządzeń piorunochronnychZ jakich części składa się urządzenie piorunochronne?Urządzenie piorunochronne składa się z następujących części: zwodów, przewodów odprowadzających, przewodów uziemiających, uziomów.Jakie zadania spełniają poszczególne elementy urządzenia piorunochronnego?Zwody – to linki ze stali ocynkowanej, miedzi lub stali nierdzewnej, ułożone na dachu. Ich zadaniem jest bezpośrednie przyjmowanie prądów piorunowych. Przewody odprowadzające – łączą zwody z przewodami uziemiającym. Układa się je na zewnętrznych ścianach budynku – z daleka od okien, drzwi, bez załamań i z zachowaniem między nimi odległości 20 cm (muszą być min. dwa).Przewody uziemiające – łączą przewody odprowadzające z uziomami. Układa się je w linii prostej, najkrótszą drogą do uziomu – zwykle wzdłuż naroży domu lub rynien i rur spustowych. Poprzez zacisk pobierczy umieszczony w puszcze ochronnej (na elewacji budynku) przewód ochronny łączy się z przewodem uziemiającym, prowadzącym do uziomu. Uziomy – to metalowe elementy, które umieszcza się w gruncie i umożliwiających odpowiednie połączenie elektryczne z tym uziomem. Najczęściej wykonuje się je na dwa sposoby: jako uziomy fundamentowe lub otokowe. Co stanowi uziom fundamentowy?Uziom fundamentowy - stanowi stopa lub ława fundamentowa ze zbrojeniem przystosowanym do połączenia z przewodem odprowadzającym. Co stanowi uziom otokowy?Uziom otokowy - metalowa taśma, tzw. bednarka, ułożona poziomo wokół domu i zakopana w ziemi na głębokości min. 0,5 m, nie bliżej niż 1 m od ścian zewnętrznych budynku.

44

Rys.1. Przykład urządzenia piorunochronnego: 1 – zwód, 2 – przewód odprowadzający, 3 – zacisk probierczy, 4 – przewód uziemiający, 5 – uziom otokowy, 6 - uziom pionowy.

45