centrum voor arbeiderspastoraal – driemaandelijks ... · het is hoog tijd voor minder markt of...

– 1645 –

Bijbel en BezinningCENTRUM VOOR ARBEIDERSPASTORAAL – DRIEMAANDELIJKS TIJDSCHRIFT 27 (2008) NR 3

Van sociale bevlogenheid tot rechtvaardigheid.

De Bijbel als rotsgrond voor solidariteit en sociale zekerheid

Een heel werkjaar lang willen alle deelorganisaties van de Christelijke Arbeidersbeweginginformeren, sensibiliseren en mobiliseren voor het behoud en herstel van een goede socialezekerheid.

Is dat nodig? Ja, ‘brood’-nodig want de dualisering van de samenleving neemt toe. Letterlijk:de inkomensafstand tussen rijk en arm vergroot. En evenzeer figuurlijk: de rijken laten dearmen meer los, onder het nieuwe succesrijke motto: ‘Mensen moeten zelf hun persoonlijkeverantwoordelijkheid opnemen’. In die sfeer zingt bijna iedereen hetzelfde liberale refrein:we moeten de werklozen - én alle afhankelijken van het socialezekerheidssysteem - active-ren tot eigen verantwoordelijkheid.Er is een tweede reden voor de achteruitgang van de sociale zekerheid: het systeem krijgtonvoldoende geld. Het maatschappelijk en politiek draagvlak ervoor brokkelt af. Lieverbelastingverlaging dan verhoging van sociale zekerheid, het liberale adagio klinkt popu-lair(der). Wie de rijken meer zuurstof geeft en de gewone mensen in ademnood brengt, zaaitonrust. De onzekerheid van mensen over de toekomst stijgt: ‘We zullen niet meer kunnenrekenen op voldoende sociale zekerheid. Dus we moeten zelf voor aanvulling zorgen…’ Daarzwaait de deur open van de privatisering. Natuurlijk zijn ook de kosten van de sociale zeker-heid groter geworden door nieuwe uitdagingen, zoals de vergrijzing. Ook dat zet het stelselonder druk. Maar ook dat is sociaal te regelen.Ten derde, onze tijd is nog altijd die van de oprukkende vrije markt. Alles lijkt markt te wor-den, alles en iedereen wil op de markt komen. Wie de economische markt meer macht geeft,moet er de gevolgen echter ook bijnemen. Thans zien we steeds duidelijker de effecten vande politieke beslissingen van de voorbije decennia: de rijken worden rijker, de sterken wor-den sterker, de minder getalenteerden zakken dieper weg in het maatschappelijk moeras…

Vragen ter bezinning of ter bespreking1. Wat denkt u: hoe is het gesteld met de solidariteit in Vlaanderen?2. Hoe breed, ver en diep reikt ze? Wat denkt u over deze recente feitelijkheid:

de armoede neemt toe in Vlaanderen (in België) én het beschermende bouw-werk van de sociale zekerheid brokkelt af?

Oneindigheidsverlangen en oneindige markt

De optie voor meer vrijheid in de economie wordt gestuwd door een diep enaloud menselijk gegeven: het ‘oneindige oneindigheidsverlangen’.

De menselijke behoefte is in wezen eindeloos. Zonder externe grens is een

Bijbel_en_Bezinning nr 3, 2008 03-07-2008 10:24 Pagina 1645

mens doorgaans grenzeloos. Als steeds meer mensen en groepen buitenspo-rig veel verdienen en bezitten aan de ene kant, is er aan de andere kant eengroeiend tekort aan inkomen en bezit. Want de armen, de lager geschoolden,de minder getalenteerden hebben op de markt van de concurrentie altijd min-der kansen dan de rijken, de sterken,de sluwen, de begaafden...

Het is hoog tijd voor minder markt of voor opnieuw meer sociale correctievan de markt. Het is hoog tijd voor gerechtigheid: opdat de kloof tussen rijken arm wereldwijd en ook in ons land minder schrijnend en ondraaglijkwordt, dat de solidariteit van eb- naar vloedtoestand terugkeert.

Het is vijf voor twaalf voor de sociale zekerheid. Zoniet wordt de woestijnvan sociale onzekerheid almaar groter.

Sociale zekerheid, dat is in eerste instantie een kwestie van economie, poli-tiek en recht. Het gaat om een sociale strijd voor rechten en wetten die hetideaal van de rechtvaardigheid moet waarmaken en afdwingen, die grenzenmoet trekken. Maar sociale politiek kan niet zonder sociaal, ethisch en spiri-tueel draagvlak. Recht en wetten hebben geen kans zonder de onderstromenvan vermogen om mensen te mobiliseren, bereidheid om te delen en innerlij-ke motivatie om te herverdelen.

Als rijken niet willen bewegen in de richting van de armen, dan groeit armoe-de. En dan is het wachten op de opstand van de armen. Zo leert ons degeschiedenis: als de kloof tussen inzittenden en uitgeslotenen te groot wordt,groeien wrok en wraak uit tot revolte. Ook dat is een menselijk gegeven.Onrecht lokt verzet uit, blijvend onrecht wekt geweld op. Het is de vuist vande wanhoop en de verbittering. Als armen en verdrukten niets meer te verlie-zen hebben, zijn ze vlugger bereid om ook hun laatste bezit weg te geven: hunleven.

De joods-christelijke geloofstraditie beweegt zich van oudsher op het niveauvan de onderstroom van de ethiek en met name van de motivatie tot socialeethiek. Christelijk geloof is sociale dynamiek. Op deze wijze kunnen Bijbelen joods-christelijke geloofstraditie het middenveld versterken in de strijdvoor behoud van sociale zekerheid.

Bijbel als rotsgrond voor solidariteit en sociale zekerheid

Recht doen aan de joodse en christelijke Bijbelteksten is ze benoemen ‘alsWoorden ontloken aan transcendente ergernis’. Een krachtige Roep in ons,sterker dan onszelf, zegt: dit onrecht is ondraaglijk, het dient ongedaangemaakt. De oude joodse profeten, Johannes de Doper en Jezus traden opvanuit diezelfde transcendent bewogen sociale bekommernis: er openbaart

– 1646 –


zich in onze ergernis een goddelijke kracht die aanklaagt, uitnodigt, oproepten opvordert - overbrug toch de ondraaglijke kloof tussen rijk en arm.

De Bijbelse profetische geschriften vertrekken van een zeer realistische ana-lyse van mens en samenleving. En dat maakt ze blijvend actueel: zo was demens, zo is de mens, zo zal de mens zijn. De openingsbladzijden van het eer-ste Bijbelboek maken al meteen deze antropologische doorlichting van denatuurlijke dynamiek in mens en samenleving: mensen denken onkwetsbaarte zijn, ze willen meer zijn en hoger geraken, ze menen recht te hebben ophun eigen verdiensten.

Daartegenover plaatsen de Bijbelse profeten en schrijvers tegendraadse uit-gangspunten die de spontane impulsen van mensen willen filteren en omvor-men tot sociaal gedrag: heb oog voor kwetsbaarheid, zorg voor gelijkwaar-digheid, verdeel verdiensten en eer. Het is de rotsgrond waarop de Bijbelmens en samenleving wil opbouwen. In deze visie en met deze grondwaardenis er van harte en prioritair ruimte en zorg voor sociale zekerheid van allen.‘Geen markt zonder sociale zekerheid’ of ‘alleen markt die sociale zekerheidsterk houdt’: dat is een Bijbels gefundeerde optie.

Laten we het een beetje concreter maken. We beperken ons tot de evangelie-teksten. We wandelen door het evangelieboek van Lucas en weerhouden drievindplaatsen, drie teksten die de scherpe hoeken van mensen en samenlevingwillen polijsten tot zachte, gladde keien. Opdat mensen elkaar niet zoudenkwetsen, maar samen een open strand van gastvrijheid zouden vormen voorallen.

Niet bezig met eigen zaken alleen

Aan armen goed nieuws brengen, aan gevangenen vrijlating aankondigen,blinden niet aan hun lot overlaten, verdrukten vrijheid geven. Een jaar afkon-digen om onrecht ongedaan te maken en rechtvaardigheid te herstellen.(Lucas 4, 18-19)

Rijken, waarom niet uw eigen vertroosting voorbijsteken? Rijken, waaromniet verder gaan dan uw eigen verzadiging? Rijken, waarom niet meer behar-tigen dan uw eigen plezier? Rijken, waarom enkel uw eigen eer zoeken?(Lucas 4, 24-26)

Verloren gelopen mensen weer een plek geven

Ik blijf aan je denken. Ik blijf op je wachten en op uitkijk staan. Ik zie je al inde verte komen. Ik omhels je en kus je hartelijk. Ik feest om wie weer levendis na dood, om wie terug is na verloren. (Lucas 15, 11-31)

– 1647 –


Gekwetste mensen niet - links of rechts! - laten liggen

Toen kwam een Samaritaan die op reis was, bij hem; hij zag hem en kreegmedelijden; hij trad op hem toe, goot olie en wijn op zijn wonden en verbondze; daarna tilde hij hem op zijn rijdier, bracht hem naar een herberg en zorg-de voor hem. (Lucas 10, 33-34)

Er is genoeg voor allen, als elkeen deelt van eigen overvloed. Er is genoegvoor allen, als eenieder zijn eigen behoeften inperkt. Er is meer maatschap-pelijke vrede en rust als rijken zich bekommeren om armen en kansengroe-pen, als mensen zich niet nutteloos, overbodig en uitgesloten voelen.

Sociale zekerheid is alleen al een must vanuit het standpunt van gezond ver-stand: iedereen wordt daar beter van - rijken, middengroepen en armen.Vanuit Bijbels standpunt is sociale zekerheid een eerste evidente keuze: van-uit de overvloed van het hart, van de bekommernis voor gerechtigheid voorallen is er van harte bereidheid tot solidariteit en rechtvaardigheid.

Als er een tijd is waarin de stem van het christelijk geloof en van de Bijbelmoeten meeklinken in de koorzang van de Christelijke Arbeidersbeweging,dan is het in het werkjaar 2008-2009. De tijd om aan mensen uit te leggen dathet niet goed is om puur liberaal te denken, dat het zalig is om sociaal te den-ken: zalig voor de kwetsbare mensen, zalig voor alle mensen. Zalig zij diezich inzetten voor sociale zekerheid want “we hadden honger en jullie heb-ben ons eten gegeven, we hadden dorst en jullie hebben ons drinken gegeven,we hadden geen dak boven het hoofd en jullie hebben ons gastvrijheidgeschonken.” Deze woorden zetten aan tot warme solidariteit!

Gebed

Als jij in Jezus toonde wat je wou met de wereld, dan weten we wat ons te doen staat: gaannaar de mensen die niet in de krant en op tv komen.Gaan naar de mensen die de economische en godsdienstige ideologie geen plek en rol gunnen.Het is in Jezus’ spoor het wonder mogen meemaken: uitgeslotenen openbaren de armoedevan rijken, groten en machtigen.Eenvoudigen leren de ene waarheid die vervult: aandacht en attentie, solidariteit en socia-le verbondenheid - het is het belangrijkste wat er bestaat voor mensen.Laten we er voor kiezen: de schijnwereld van schone woorden en vertoog, de betoveringvan geld, bezit en eer achter ons te laten.Jij zegt het ons al zo lang en het is telkens waarheid voor wie het doet: daadwerkelijkenaastenliefde doet mensen verrijzen, zorg voor tastbare sociale zekerheid en begeleidingdoet mensen leven.Jij, maak van ons hart een bron van overvloed van barmhartigheid en gerechtigheid.Amen.

Jean-Paul Vermassen

– 1648 –– 1648 –

VERANTWOORDEL. UITG. J.P. VERMASSEN, HAACHTSESTEENWEG 579, 1030 BRUSSEL


– 1649 –

Uit Handelingen van de apostelen, hoofdstuk 28

Lucas schreef een werk in twee delen, opgedragen aan ‘Theofilus’, ‘vriend van God’. Inhet eerste deel, het evangelie, beschrijft hij het aardse leven van Jezus in de vorm van een‘groot reisverhaal’. Jezus gaat op weg vanuit Galilea, over Samaria, naar Jeruzalem. Dáárwordt het leven van Jezus voltooid: zijn lijden, dood, verrijzenis en hemelvaart. In hettweede deel, de Handelingen van de apostelen, verhaalt Lucas hoe de verrezen Jezusvoortleeft in de groeiende kerkgemeenschap. De leerlingen getuigen van Jezus inJeruzalem, in heel Judea en Samaria, en tot het uiteinde van de aarde. Lucas beschrijft deweg van het Woord, van Jeruzalem tot in Rome, in die tijd het centrum van de wereld. Dechristenen noemt hij ‘mensen van de Weg’. We lezen de laatste verzen van het boekHandelingen.

11. Na drie maanden vertrokken Paulus en wij met een schip dat op het eilandMalta had overwinterd.

12. We deden de haven van Syracuse aan, waar we drie dagen bleven liggen.

13. Daarna lichtten we de ankers weer en kwamen we aan in Regium. De vol-gende dag stak er een zuidenwind op, zodat we binnen twee dagen Puteolibereikten.

14. Daar troffen we leerlingen aan, die ons uitnodigden om een week bij hen teblijven. Vervolgens gingen we op weg naar Rome.

15. De leerlingen, die van onze komst hadden gehoord, kwamen ons vanuitRome tegemoet. Toen Paulus hen zag, dankte hij God en vatte moed.

16. Bij onze aankomst in Rome kreeg Paulus toestemming om een eigen woningte betrekken, met een soldaat als bewaker.

30. Paulus verbleef twee jaar in het huis dat hij gehuurd had en ontving daariedereen die naar hem toe kwam.

31. Hij verkondigde het koninkrijk van God en onderrichtte over de Heer JezusChristus, vrijmoedig en ongehinderd.


De weg van het woord


Vragen ter bezinning of ter bespreking

1. Deze tekst bevat de laatste woorden die Lucas schreef in zijn tweedeligewerk over Jezus (het evangelie) en over de eerste kerk (de Handelingen vande apostelen). Vindt u dat een mooi einde? Waarom? Of waarom niet? Watzou u er zelf nog graag aan toegevoegd hebben?

2. Lucas vertelt niet wat er nadien met Paulus gebeurd is. Wat denkt u daar zelfover?

3. Welke ‘boodschap’ zit er volgens u in die tekst? Wat komt er in u op als u dietekst gelezen hebt? Een vraag, een opdracht, een zending?

Toelichting bij het thema

In de Handelingen van de apostelen vertelt Lucas het ontstaan en de groei van deJezusbeweging en van de jonge kerk. Hij heeft het over de hemelvaart van Jezus,de uitstorting van de Geest op Pinksteren, de eerste toespraken van Petrus, deeensgezinde, solidaire en biddende gemeenschap van de eerste christenen. Enover de tegenstand die zij ervaren: Stefanus sterft de marteldood, Jakobus even-eens, Petrus wordt in de gevangenis geworpen... Maar dat kan hen niet tegenhou-den. Wanneer de joodse farizeeër en christenvervolger Paulus na een overrompe-lende roepingservaring hun rangen komt versterken, ontstaat een nieuwe dyna-miek. Paulus trekt de wijde wereld in en verkondigt overal het goede nieuws overJezus Christus, niet alleen aan zijn joodse geloofsgenoten maar aan iedereen diehet horen wil. De kerk ontwikkelt zich van een kleine joodse sekte tot een ruime,open beweging waarin joden en niet-joden broederlijk samenleven. Dat is nietzonder conflicten gegaan, maar die werden in onderling overleg opgelost. De eer-ste stappen van aanpassing en acculturatie van de christelijke boodschap werdengezet.

De ‘Handelingen van de apostelen’ zijn van de hand van de evangelist Lucas. Hijschreef, zoals gezegd, een werk in twee delen, opgedragen aan een zekereTheofilus, ‘vriend van God’. In het eerste deel, het evangelie, beschrijft hij hetaardse leven van Jezus, vanaf zijn geboorte tot en met zijn lijden, dood, verrijze-nis en hemelvaart. In het tweede deel, de Handelingen, verhaalt Lucas hoe de ver-rezen Jezus voortleeft in de groeiende kerkgemeenschap. Lucas vertelt hier uiteigen ervaring: sommige stukken vertelt hij in de wij-vorm, alsof hij zelf een reis-gezel van Paulus is geweest.

Dat het in de twee delen van zijn werk over één en dezelfde Jezus gaat, onder-streept Lucas door een aantal treffende overeenkomsten. Petrus en Paulus gene-zen zieken en verrichten wonderen, precies zoals Jezus had gedaan. De martel-dood van Stefanus lijkt wel een kopie van de kruisdood van Jezus. Alle twee bid-den ze voor hun beulen: “Vergeef het hun, want ze weten niet wat ze doen”(Lucas 23, 34; vergelijk Handelingen 7, 60). Beiden sterven ze met hetzelfdegebed op de lippen: “Vader, in uw handen beveel ik mijn geest” (Lucas 23, 46;vergelijk Handelingen 7, 59). Het verhaal over Filippus en de Ethiopiër

– 1650 –


(Handelingen 8, 26-40) rijmt helemaal op het Emmaüsverhaal in het evangelie(Lucas 24, 13-35). In beide verhalen gaat een vreemdeling mee op weg én is eronderweg een diepgaand gesprek waarbij de Schriften worden verklaard. Zoalsde Emmaüsgangers Jezus gastvrij ontvangen in hun huis, zo nodigt de EthiopiërFilippus uit in zijn reiskoets. En beide verhalen eindigen met een vreugdevolmoment van herkenning, een ‘sacramenteel’ gebeuren: het breken van het broodin het Emmaüsverhaal, het doopsel in het verhaal van Handelingen.

Lucas heeft aan zijn tweedelig werk een opvallende geografische structuur mee-gegeven. Zijn evangelie is opgebouwd als een ‘groot reisverhaal’. Jezus gaat opweg vanuit Galilea, over Samaria, naar Jeruzalem. Ook Handelingen is een reis-verhaal, maar in omgekeerde richting. De leerlingen worden door Jezus op weggestuurd: te beginnen met Jeruzalem moeten zij van hem getuigen, in heel Judeaen Samaria en tot het uiteinde van de aarde (Handelingen 1, 8). In de Handelingenbeschrijft Lucas ‘de weg van het Woord’, van Jeruzalem tot in Rome, in die tijdhet centrum van de wereld. De christenen noemt hij ‘mensen van de Weg’ (zieHandelingen 9, 2; 18, 25-26; 19, 9.23; 22, 4; 24, 22).

Die ‘weg van het Woord’ verloopt in drie fasen. Elke fase loopt uit op een lij-densverhaal. Eerste fase: de Jezusbeweging komt op gang in Jeruzalem. Er ont-staat een conflict met de joden over de uitleg van Wet en Profeten. Dat loopt uitop een lynchpartij: de steniging van Stefanus (Handelingen 7). Tweede fase: hettoneel verplaatst zich naar het gebied buiten Jeruzalem, in Judea en Samaria. Heteindigt met de marteldood van Jakobus en de tijdelijke gevangenschap van Petrus(Handelingen 12). Derde fase: Paulus gaat op reis en bereikt wat in de hellenisti-sche wereld ‘het einde’ is: Athene en Rome. Maar zijn laatste reis maakt hij alsgevangene, op weg naar zijn proces in Rome (Handelingen 27-28).

Verklaring van de Bijbeltekst

Nu is er met dat slot van Handelingen iets merkwaardigs aan de hand. We verne-men niet hoe het proces van Paulus afloopt. Uit de traditie weten we dat Paulusin Rome de marteldood is gestorven, maar Lucas vertelt daar niets over. Alsof hethem niet interesseert. En nog merkwaardiger is dat Lucas met geen woord reptover de grote catastrofe van het jaar 70, toen Jeruzalem door de Romeinen ver-woest werd. Hij laat Jezus die rampspoed wel aankondigen, in zijn evangelie,wanneer Jezus weent over de stad en verklaart “dat er geen steen op de andere zalblijven” (Lucas 19, 41-44). Maar als het dan zover is, zwijgt Lucas erover. Hoezou dat komen?

Wellicht heeft hij dat met opzet gedaan. Hij schrijft een tegendraadse, profetischegeschiedenis. Dat doet Lucas al vanaf het begin van zijn evangelie. “In die dagenvaardigde keizer Augustus een decreet uit...”, zo begint hij zijn kerstverhaal(Lucas 2, 1). In de tijd van de pompeuze keizer Augustus en van de ‘Pax Romana’,toen iedereen dacht dat de Romeinen de wereld beheersten, richt Lucas de focusop een stal in Betlehem. Daar wordt in volstrekte anonimiteit de ware Koninggeboren en wordt de echte ‘vrede op aarde’ aangekondigd aan enkele herders.

– 1651 –


Iets soortgelijks doet Lucas in de Handelingen. In dezelfde periode waarin degeschiedschrijver Flavius Josephus - in zijn werk De Joodse Oorlog - beschrijfthoe de overwinnende Romeinse legers op weg zijn van Rome naar Jeruzalem,schrijft Lucas een tegendraads verhaal over enkele mensen die met een bood-schap van bevrijding op weg gaan van Jeruzalem naar Rome. Het verhaal vanLucas heeft zijn doel bereikt wanneer Paulus in Rome is aangekomen en daar hetkoninkrijk van God kan verkondigen en over Jezus kan spreken.

De ogen van de wereld zijn gericht op de pracht en praal van Rome en op de ver-overingstocht van de Romeinse legers. Maar Lucas eindigt zijn verhaal in eenkamertje van een huurhuis, waar Paulus verblijft onder bewaking van een soldaat.Want dáár is het te doen, weet Lucas. Net zoals het in Betlehem te doen was indie stal met een voederbak, alle Romeinse keizers en hun decreten ten spijt. Want“alle machthebbers stoot Hij van hun tronen, maar arme en kleine mensen maakthij groot”, zingt Maria in haar danklied – ook een tekst van Lucas (1, 52).

“Paulus verkondigde het koninkrijk van God en onderrichtte over de Heer JezusChristus, vrijmoedig en ongehinderd”. Dat zijn de laatste woorden van Lucas.Vrijmoedig en ongehinderd. Paulus ís de marteldood gestorven. En de Romeinenhébben Jeruzalem veroverd. Maar dat heeft geen belang meer. Want de ‘weg vanhet Woord’ loopt ongehinderd verder. De ‘mensen van de Weg’ blijven vrijmoe-dig getuigen, gedreven door de Geest. Dat is de subversieve kracht van het boekHandelingen, tot op vandaag.

Gebed

Heer God,Gij hebt uw woord gesproken en ons tot vrijheid geroepennaar het beeld en in de geest van Jezus Christus.Geef ons de kracht die Hij heeft voorgeleefd,geef ons de ruimte die Hij heeft geopend.Maak ons ontvankelijk en vrij, dan zullen wij leven met U voor deze wereld.Amen.(naar H. Oosterhuis, Bid om vrede, blz. 24)

Documentatie

– Frans Van Segbroeck, ‘Paulus’ reis naar Rome in Handelingen 27-28’, in: Paul Gillaerts(red.), Effata. Beschouwingen over bijbelvertalen en stijl, Antwerpen: KatholiekeVlaamse Hogeschool, 2000, 181-196.

– Hendrik Hoet, Daarvan zijn wij allen getuigen, Antwerpen: Halewijn, 2002.– ‘Wegwijs in Handelingen’, in: Schrift nr. 202 (augustus 2002).

Paul Kevers

– 1652 –– 1652 –



Psalm 121

In het psalmenboek zijn heel wat aparte bundelingen. Men spreekt van Davidspsalmen,traditioneel worden ze immers aan David toegeschreven. Zo zijn er boetepsalmen, smeek-en dankliederen, zelfs vloekpsalmen.

Een heel aparte verzameling van vijftien liederen zijn de zogeheten bedevaartpsalmen, ookwel pelgrimspsalmen of trappsalmen genoemd (Psalm 120 tot 134). Deze vijftien liederencorresponderen met de vijftien treden die de Israëlieten moesten bestijgen om op het voor-hof van het tempelplein te geraken.

In het Hebreeuws worden ze opstijgingsliederen genoemd, aangezien een pelgrimstochtsteeds gepaard ging met het opstijgen naar Jeruzalem, de heilige stad bij uitstek, liggendop een hoogte van ongeveer achthonderd meter boven de zeespiegel. In bredere zin heefthet woord opstijging of opgang ook te maken met het wegtrekken uit de ballingschap. Zowordt de uittocht uit Babylon eveneens een opgang genoemd (Ezra 7, 9). Deze terugkeerwas een wonder van Gods genade. Het volk vindt zo zijn God terug. Elke pelgrimstochtkan beleefd worden als een terugkeer naar Zion. Psalm 121 is een van de pelgrimspsalmenen moet ook in dit kader gelezen worden.

1. Een lied van de opstijgingen.Ik zal mijn ogen opslaan naar de bergen, vanwaar zal mijn hulp komen?

2. Mijn hulp komt van bij de HEER,de maker van de hemelen en de aarde.

3. Hij geeft je voet niet prijs aan wankeling,Hij zal niet sluimeren, uw bewaker.

4. Zie, Hij zal niet sluimeren, en Hij zal niet slapen, bewaker van Israël. 5. De HEER is uw bewaker,

de HEER is de schaduw op de hand van uw rechter.6. Overdag zal de zon je niet verschroeien,

en de maan niet in de nacht. 7. De HEER zal je bewaken tegen al het kwade,

Hij zal waken over je ziel. 8. En de HEER zal waken over je gaan en je komen,

van nu af en tot in eeuwigheid.

– 1653 –


‘Opstijgingsliederen’



1. Welk woord valt er in deze psalm bijzonder op?2. Beschrijf kort de grondhouding van deze psalmdichter. 3. Hoe ervaar je Gods bescherming in jouw leven? 4. Hoe bereid jij je voor als je op bedevaart gaat? 5. Welke indrukken blijven jou bij na een bedevaart?


Er zijn duizend-en-nog redenen om op pelgrimstocht te gaan. Het meevierenvan de grote feesten zoals Pasen, Pinksteren en Loofhutten in de heilige stadJeruzalem, waar duizenden bedevaarders samenkomen, is een belevenis opzich. Zij blijft lang nazinderen in het hart van de trekker. Men gaat op pel-grimstocht om de Heer te danken en te loven, om Gods grootheid en goedheidte prijzen. Men dankt Hem om zijn grote daden van de schepping en de ver-lossing. Men bidt en smeekt voor een rijke kinderzegen, voor een goede oogst,om de vruchtbaarheid van het land… Men vraagt om genade bij tegenslag enrampen. De pelgrim bidt om hulp. Hij erkent zijn eigen onmacht. Hij vertrouwtzich toe aan de Almachtige. Hij bidt om Gods nabijheid overdag en ook ’snachts.

De pelgrimstocht naar Jeruzalem kan voor iemand uit het noorden van Israëlmeerdere dagen in beslag nemen. Zo’n reis is nooit zonder risico’s en vergt heelwat voorbereidingen. Zowel op materieel als op geestelijk vlak baart zo’n tochtheel wat zorgen.

Een psalmdichter is vertrouwd met alles wat het mensenhart beroeren kan. Hijkent deze problematiek, hij kan zich goed inleven in de situatie van de pelgrim.


Een berg brengt de bijbelse mens dichter bij de Heer. Op een berg komt men ingoddelijke sferen. De meest intense Godsontmoetingen vinden plaats op eenberg. God openbaart er zich. Mozes ontvangt op de berg Sinaï uit Gods handende tafelen van het Verbond. Ook Zion wordt de berg van God genoemd (Psalm24, 3). Spreekt Jezus niet zijn mooiste rede uit op een berg (Matteüs 5-7)? Opeen hoge berg veranderde Hij van gedaante (Matteüs 17, 1-9; Marcus 9, 2-9;Lucas 9, 28-36) en schitterde Hij tezamen met Mozes en de profeet Elia. Dedrie uitverkoren leerlingen, die bij dit schitterend schouwspel aanwezig waren,zijn geheel verbluft.

Een goede pelgrim begint al van bij zijn vertrek te bidden. Hij keert zich in derichting van Jeruzalem, de tempelstad die gebouwd is op de heuvels. Hij richtzijn ogen naar de hemel. In zijn gebed ziet hij de vele gevaren die zo’n tochtmet zich kan meebrengen. Vooraleer de bergen van Jeruzalem in zicht komen,

– 1654 –


heeft hij heel wat andere moeilijkheden te trotseren: de hitte van de zon over-dag, de kilte ’s nachts, vermoeidheid en uitputting, honger en dorst. Hoe over-nachten? Hij kan overvallen worden door rovers of dieren. Hij weet nooit opvoorhand wat de reis met zich meebrengt. Er kunnen mogelijks onaangenameverrassingen komen. Vandaar zijn vraag: “Vanwaar zal mijn hulp komen?”

De psalmdichter geeft in het lied zelf antwoord op de vraag die hij gesteldheeft. In de formulering drukt hij zijn geloof en vertrouwen uit. Hij steekt deloftrompet van de Heer. Want die is niet alleen de maker van hemel en aarde,Hij is ook zijn hulp en sterkte. Dat geloof geeft hem moed en zekerheid.

De Heer blijft over de pelgrim waken. Hij is de God van het Verbond. Hij zietom naar zijn getrouwen. Op Hem kan de pelgrim aan. Hij die hemel en aardegemaakt heeft, is ook de Heer van de bergen. Hij zal de pelgrim ook behoedentegen al het kwade, zodat die niet zal wankelen bij eventuele bekoringen. Opeen tocht kan men uitglijden of struikelen. Maar de Heer waakt en zorgt datmen op de been blijft en het rechte pad bewandelt.

De Heer waakt voortdurend, slapen of sluimeren doet Hij niet, noch overdagnoch ’s nachts. Dat wekt een enorm vertrouwen. De psalmdichter voelt zichgeborgen en getroost. Het bidden neemt al zijn onrust en angst weg. Hij kanvertrekken onder het wakend oog van de Heer.

‘Bewaken’ is het kernwoord in deze psalm - het komt tot zes keer voor. Het iseen woord dat elke Israëliet vertrouwd in de oren klinkt. Het is ook een van dezes werkwoorden die gebruikt worden in de Aäronitische zegen:

Moge de HEER u zegenen en u bewaken.Moge de HEER zijn aangezicht over u lichten en u genadig zijn. Moge de HEER zijn aangezicht over u verheffen en u vrede brengen.

(Numeri 6, 24-26).

In deze priesterlijke zegen, waarmee vaak de synagogale diensten eindigen,wordt in een indrukwekkende climax gebeden om materiële en geestelijkebescherming, om een goddelijke verlichting en begenadiging, en om de vrededie tevens een geestelijke begunstiging omvat. Ook deze zegen bevat in deHebreeuwse tekst precies vijftien woorden. Gods zegen moge komen over elkepelgrim die de vijftien treden van het tempelplein opgaat.Hij zal bij elke voetstap, die hij zet, God indachtig zijn. Elke pelgrimstocht isimmers een voettocht.

De drie pelgrimsfeesten heten in het Hebreeuws trouwens de ‘sjalosj regaliem’,de drie voetfeesten. Het zijn - letterlijk - de feesten waarbij de voeten gebruiktworden. Daarom moeten ze goed beschermd worden. Ze moeten goed zitten inde sandalen en die moeten goed sluiten om de enkel. Bij een lange tocht dienter echt rekening gehouden met de kwetsbaarheid van de voeten. Scherpe stenenof stekelige planten kunnen gevaarlijk zijn. Men kan uitglijden in een smallebergpas. De psalmist voelt zich beschermd door de Heer. Hij zal zorgen dat hijniet struikelt of wankelt.

– 1655 –


Zelfs al zou men een ogenblik door de hitte van de zon verstrooid zijn, de Heerzal niet slapen of sluimeren. Hij waakt. Hij staat als een wacht aan de zijde vande pelgrim. De Heer is steeds in zijn onmiddellijke nabijheid, als een schaduwaan zijn rechterhand. Niets is de mens nauwer dan zijn eigen schaduw. Mochthij vallen, dan valt hij in Gods hand. De schaduw is een symbool van goddelij-ke bescherming en aanwezigheid. Bij de uittocht uit Egypte wierp de wolk vanGod schaduw over het wegtrekkende volk van Israël. Bij de gedaanteverande-ring zal de wolk de apostelen overschaduwen. Een goddelijke stem zal weer-klinken (Lucas 9, 34-35).

Tot vijf keer toe wordt de Heer in deze psalm met zijn onuitsprekelijke naamvernoemd. Hij is er overdag, maar ook ’s nachts; steeds beschermend enwakend aanwezig. Hij waakt er ook over dat de pelgrim veilig zal terugkeren.Over zijn gaan en komen waakt Hij, vandaag en altijd. Hij zal heel de pel-grimstocht onder Gods hoede staan. Zijn hele leven weet hij zich beschermddoor de Heer.

Ons leven op deze aarde is een pelgrimstocht doorheen de tijden. We zijn steedsonderweg, herkennen onszelf als pelgrim, weten nooit op voorhand wat ons tewachten staat. Als we in de auto stappen op weg naar het werk, of huiswaartskeren van onze dagtaak, komt dan soms niet de neiging in ons op om te bid-den? We kijken wel eens aan tegen een berg van moeilijkheden. Vanwaar zalmijn hulp komen? Ik zal mijn ogen opslaan naar de bergen. Ook al wandelendin de natuur kan men tot zichzelf komen en God aanwezig weten als zijn hoe-der en bewaker. De Heer zal niet slapen of sluimeren. Vanaf nu en altijd zal Hijwaken over ons gaan en komen, wat er in ons leven ook moge gebeuren.

Psalm 121 is een pelgrimspsalm, maar ook een psalm van vertrouwen, waaruiteenieder kracht kan putten.

Documentatie

– Leo De Cruyenaere, ‘Jeruzalem’ (Jesaja 66, 18-21), in: Bijbel en Bezinning, 20 (2001,nr. 4), blz. 1221-1224.

– Paul Kevers, ‘Psalm 15: Over onze levensweg’, in: Bijbel en Bezinning, 19 (2000, nr. 2),blz. 1121-1124.

– Sylvester Lamberigts, ‘Wie mag de berg van de Heer bestijgen? (Psalm 24)’, in: Bijbelen Bezinning 16 (1997, nr. 2), blz. 937-940.

– Benoit Standaert, ‘Psalm 121 (120)’, in: Zacheüs 3 (1999-2000, nr. 1), blz. 19-21.

Huub Gerits

– 1656 –– 1656 –



Uit het evangelie volgens Marcus 9, 38-40

38. Johannes zei tegen hem: “Meester, we hebben iemand gezien die in uw naamdemonen uitdreef en we hebben geprobeerd hem dat te beletten omdat hij zichniet bij ons wilde aansluiten.”39. Jezus zei: “Belet het hem niet. Want iemand die een wonder verricht in mijnnaam kan onmogelijk het volgende moment kwaad van mij spreken.40. Wie niet tegen ons is, is voor ons.”


1. Exorcisme, wat roept dit vreemde woord op?2. Hoe is het succes van occultisme te verklaren?3. Welke hedendaagse invulling ziet u voor de opdracht: mensen bevrijden van

hun bezetenheid?4. Hoe partijdig zijn wij als wij het goede doen of het bij anderen zien gebeu-

ren?


Johannes zit gewrongen omdat iemand van buiten de compagnie duivels uitdrijftin naam van Jezus. Hij weet zich geen weg met die outsider, die goede werkendoet. Wij mogen van onszelf denken dat wij de besten zijn. Echter, we mogendaarom iemand anders niet kleineren en hem de kans ontnemen op zíjn maniergoed te doen. We kunnen altijd van anderen leren.

Mozes gaf een heel wijs antwoord toen een jongen hem kwam vertellen dat Eldaden Medad profeteerden. Zij waren immers niet in de tent toen God over de zeven-tig oudsten was neergedaald. Mozes sprak geen verbod uit over die twee mannen,maar zei: “Legde de HEER zijn geest maar op heel het volk! Profeteerde ieder-een maar!” (Numeri 11, 24-29).

Jezus was misschien door dit oudtestamentische voorbeeld beïnvloed als hijJohannes antwoordt: “Wie niet tegen ons is, is voor ons.” De man die in Jezus’naam duivels uitdrijft, pleegt geen misbruik. Hij handelt niet zoals de zevenzonen van Skevas, rondtrekkende Joodse duivelsbezweerders met wie Paulus inde clinch ligt (Hdn. 19, 13-17).

– 1657 –


Jezus als exorcist


Hoofdzaak is dat het werk van de Heer erkend wordt, niet dat van de eigen groep.Wij handelen in dienst van Jezus en niet in eigen naam. Gods handelen is ruimerdan zijn georganiseerde kerk. Boven solidariteit, liefde en gerechtigheid moetengeen kleur en vlag hangen. Jezus verdraagt religieus pluralisme, indien het goedegebeurt. In de jonge missiekerk was het zinvol de concurrentie om te vormen totsamenwerking. De verdeeldheid van de christenen schaadt hun missionaire kansen.


1. Het psychiatrisch centrum Caritas/Melle, waar ik aalmoezenier mag zijn,bestaat honderd jaar. De kapel bezit een mooi neogotisch houten retabel. Daarinvijf taferelen uit Jezus’ leven. Een paneel toont Jezus als exorcist. Hij richt zichmet gezag tot een boze geest. Die vliegt weg uit de jonge man. Jezus geeft de jon-gen aan zijn vader terug.

Alle drie de synoptici erkennen dat Jezus duivels uitdreef. Bladeren we even doorhet oudste evangelie. Van bij het begin vertelt Marcus over een confrontatie inKafarnaüm tussen Jezus en een man met een onreine geest (Mc. 1, 23). In deavond drijft hij er tal van geesten uit (Mc. 1, 34). Meer spectaculair is het uitdrij-ven van boze geesten uit een man in het heidense land der Gerasenen (Mc. 5, 1-5). Jezus laat de boze macht in een troep zwijnen varen. Een tijd nadien komtJezus alweer in het heidense land. Een vrouw vraagt hem in de streek van Tyrusde duivel uit haar dochter te verdrijven. Jezus verhoort haar bede, zij keert naarhuis terug, waar ze haar kind, uit wie de duivel was heengegaan, in bed aantreft(Mc. 7, 24-30).

Wanneer Jezus de twaalf aanstelt, zendt hij hen met de macht duivels uit te drij-ven (Mc. 3, 15). Hij herhaalt die opdracht een tweede keer en geeft zijn leerlin-gen macht over de onreine geesten (Mc. 6, 7). Zijn leerlingen gingen op tocht en“dreven veel duivels uit” (Mc. 6, 13).

Een poging van zijn leerlingen om een bezeten jongen (epilepsie) te genezen, luktniet. Jezus zelf gebiedt vervolgens de onreine geest uit de jongen weg te gaan.Jezus vat de knaap bij de hand en richt hem op (Mc. 9, 14-29). Enkele verzendaarna komt dan de reactie van Johannes over die vreemde die in Jezus’ naamduivels uitdrijft (Mc. 9, 38-41).

De boze geesten wijzen op tegenstand tegen het optreden van Jezus. Er is weer-stand tegen de komst van Gods Rijk. Zij zeggen te weten wie Jezus is. Zij ken-nen hem, maar geloven niet in hem. “Telkens als de onreine geesten hem zagen,vielen ze voor hem neer en schreeuwden: ‘Jij bent de Zoon van God!’ ” (Mc. 3,11). De opdracht van Jezus bestaat in het bestrijden en het overwinnen van dekwade. Hij is overtuigd dat hij machtiger is. De schriftgeleerden erkennen datJezus duivels uitdrijft. Ze beweren echter dat in hem een onreine geest huist.Daarop antwoordt Jezus dat híj de sterkere is (Mc. 3, 20-30). Als exorcist zoektJezus geen spectaculair optreden, geen krachtpatserij. Hij getuigt van gezag enhandelt met de kracht van zijn woord, en hij rekent op geloof en ontvankelijkheid.Zijn wonderdaden drukken uit dat God niet enkel het innerlijke raakt, maar heelde mens. “Alles is mogelijk voor wie gelooft” (Mc. 9, 23). Het werk van Jezus alsexorcist was een protest tegen de demonische angsten van zijn tijdgenoten.

– 1658 –


De goden van het duister,de geest van kwaad tot erger

die mensen houdt gevangen, heeft hij teniet gedaan.

Hij heeft hun macht ervarenmaar als een man weerstaan.

(H. Oosterhuis, Dit lied gaat over Jezus, ZJ 53).

Wanneer Jezus ten slotte de elf verlaat, verzekert hij nogmaals dat wie tot geloofzijn gekomen, in zijn naam “demonen zullen uitdrijven” (Mc. 16, 17).

2. Gevallen van bezetenheid komen voor in en buiten het evangelie. In de toen-malige denkwereld van Galilea werd ziekte toegeschreven aan een boze geest.Een aantal bezetenen is beschreven als zieken. “Een bezetene in het evangeliebetekent niet een zondig mens, maar iemand die zichzelf niet is en tekenen te zienen te horen geeft van de meest gruwelijke waanzin.” (De Nieuwe Katechismus, p. 130).

In de lange zoektocht naar wat ziek zijn tussen lichaam en geest inhoudt, stondenmensen vaak onmachtig. Geesteszieken werden gebonden, geketend, menson-waardig behandeld. Kanunnik Triest heeft met de Zusters van Liefde (gesticht in1803) en met de Broeders van Liefde (gesticht vijf jaar later) vernieuwend werkgedaan voor de psychiatrische zorg in ons land. Hij werkte daarvoor samen metde Gentse hoogleraar Joseph Guislain (Terug naar de toekomst 1808-1908-2008,psychiatrische zorg door de Zusters van Liefde, Melle, 2008; R. Stockman, Vannar tot patiënt, een geschiedenis van de zorg voor geesteszieken, Davidsfonds,2000). Er valt nog altijd veel te doen om het taboe rond geesteszieken weg te wer-ken en tot geïntegreerde zorg te komen (cf. actiedag van vzw Anders gewoon op25 april 2008).

Het evangelie brengt een boodschap van bevrijding. Zie de ommekeer bij de mandie bezeten was geweest door het legioen. Zijn omgeving zag hem bij Jezus zit-ten, gekleed en bij zijn volle verstand. Jezus zei tegen hem: “Ga naar huis, naaruw eigen mensen, en vertel hun wat de Heer allemaal voor u heeft gedaan en hoehij zich over u heeft ontfermd” (Mc. 5, 15-20).

3. Bezetenheid, wij blijven de naam gebruiken voor zoveel dat ons in bezit neemten onze vrijheid inperkt. Jacques Ellul schreef in 1973 over ‘les nouveaux pos-sédés’. Hun aantal stijgt.

Een therapeut heeft te doen met de uitwerkingen van demonen; een exorcist methun bestaan. De kerk staat er behoedzaam tegenover. Een christen gelooft dat hetwoord van Jezus bevrijdt. Hij ontkent niet dat religie nadelige effecten kan heb-ben en angst meebrengt. Zingeving en zinbeleving dragen bij tot de gezondheid.Het woord van het evangelie ontmaskert valse zekerheden.

Op een studiedag, ingericht door de Luikse diocesane pastorale dienst in psy-chiatrische instellingen, beluisterden de deelnemers Philippe Bacq (theoloog),

– 1659 –


Max de Wasseige (exorcist), Laurence Borras (psychiater; Zwitserland) en dr.Schurmans (professor ethnopsychiatrie). In haar onderzoek vond dr. Borras deweldoende invloed bevestigd van religie en spiritualiteit in het ziekteproces (Laspiritualité, obstacle ou soutien à la guérison?, in: Dimanche, 23.03.’08).

Als mensen hebben wij zorgen. Wij hopen op voldoende draagkracht om er door-heen te komen. Op een vormingsdag voor onthaalploegen in Brussel was er eeninleiding door Jacques Kina. Deze Brugse priester behartigt met een ploeg vrij-willigers het onthaal in de Brugse O.L.Vrouwkerk. Hij leert veel uit wat bezoe-kers neerschrijven in het intentieboek. Het weerspiegelt bekommernissen vanmensen in onze dagen. Hij groepeerde ze rond vijf items.

Een grote groep intenties houdt verband met lijden en sterven. Bezoekers vrageneen gebed voor zieke en rouwende familieleden. Een tweede groep heeft betrek-king op vele vormen van verslaving. Mensen kunnen gevangene zijn van drugs,alcohol, gokken. Een derde groep bidt voor alles wat te maken heeft met relatiesen relatiebreuken. Een vierde groep betreft de zorg van en voor depressieve men-sen. In een laatste groep zijn de intenties samengebracht van mensen, die lijdenonder het geweld in de wereld en die bidden om vrede.

Met velen zijn we geroepen om oude en nieuwe kwalen in te dijken en te over-winnen. Mogen we als christenen hiervoor samenwerken en ons verheugen overal wie zich inzet voor het goede.

Gebed

Heer onze God,Gij hebt uw Zoon naar de wereld gezonden om de macht van de Boze te brekenen de kwade geest uit ons te drijven, om de mens aan de duisternis te onttrekken en over te brengen naar het wonder-lijke rijk van licht.Wij bidden U, maak ons tot een woning van uw heerlijkheid.(Uit het doopritueel)

Documentatie

– Duiveluitdrijvingen, in: E.P. Sanders, Jezus, mythe en werkelijkheid, Averbode, 1996, p. 183-189.

– J. Gnilka, Das Evangelium nach Markus, Zürich 1978, dl. 1, p. 221-226.– J. Vranckx, Geloof als geneesmiddel. De vergeten factor X? Davidsfonds, 2008.

Antoine Rubbens

– 1660 –– 1660 –



centrum voor arbeiderspastoraal – driemaandelijks ... · het is hoog tijd voor minder markt of...

Documents