CETINJECetinje istorijska i sadanja prijestonica Crne Gore, smjeten je u junom dijelu katunske nahije na nadmorskoj visini od 640-670 m, u kome ivi oko 20.000 stanovnika. Udaljeno je od mora 9 km vazdune linije, a do njega se dolazi iz tri pravca: Kotora (45 km), Budve (30) i Podgorice (30 km). Zbog velikog broja kulturno istorijskih spomenika zovu ga Grad muzej.

Nastanak gradaTokom srednjeg vijeka kroz Podlovenski dolac, kako su ga zvali, proticala je rijeka Cetina po kojo e grad i dobiti ime u doba Crnojevia (kraj XV vijeka). Do podizanja dvorca od strane Ivana Crnojevia (1482. godine), odnosno manastira (1484. godine), kako predanje kae, najstarija graevina u cetinjskom polju bila je Vlaka crkva. Nastala je oko 1450. godine, a nju su podigli Vlasi (stoari), i bila je napravljena od prua. Crkva je vie puta doraivana, da bi dananji izgled dobila u drugoj polovini XIX vijeka. Ispred crkve se nalaze dva steka (velika nadgrobna kamena), a u crkvenoj porti smjeteni su grobovi uglednih linosti Cetinja, kao i grob legendarnog Baja Pivljanina, branioca Cetinja od turskih napada. Krajem XIX vijeka (1897. godine) napravljena je ograda oko crkve od 1550 puanih cijevi koje su Crnogorci zarobili od Osmanlija u oslobodilakim ratovima.Slika Vlaka crkvaNa platou iznad Vlake crkve podignuta je 1939. godine spomenik Lovenska vila, rad istaknutog crnogorskog vajara Rista Stijovia. Nastala je u znak sjeanja na 350 Crnogoraca, iseljenika dobrovoljaca iz Amerike, ije je brod stradao nadomak luke San ovani di Medova (Albanija) 06. januara 1916. godine.Cetinje politiki centar drave CrnojeviaNastanak Cetinja vee se za predstavnika tree crnogorske dinastije Ivana Crnojevia (1465-1490. godine), poznatog kao Ivan beg. On je sa Oboda (Rijeka Crnojevia) prenio svoju prijestonicu na Cetinje e je podigao rezidenciju dvor (1482. godine), a dvije godine kasnije i crkvu posveenu roenju Bogorodice. Uz nju je sagradio manastir, sjedite Zetske, odnosno Crnogorske mitropolije.Slika Peat CrnojeviaIzgled renesansnog manastira sauvan je na gravuri iz Oktoiha cetinjskog. Manastir je stradao 1694. godine kada su Mleii, uoi upada Osmanlija na Cetinje, minirali manastir uoi upada Sulejman pae. Tako se sruio vei dio manastira koji nikad nije obnovljen na to mjesto. Kralj Nikola je 1886. godine na tim temeljima podigao dvorsku kapelu (ipur) u kojoj su 01. oktobra 1989. godine pohranjeni njegovi zemni ostaci, kao i njegove supruge kraljice Milene i erki princeza Ksenije i Vjere, koji su preneeni iz San Rema.Slika Crkva na ipuruU manastiru je radila i tamparija Ivanovog sina ura Crnojevia (1490 1496) e je monah Makarije sa sedam pomonika tampao prve iriline knjige meu Junim Slovenima (Oktoih, Psaltir, Trebnik...). To je prva dravna tamparija u Evropi.Slika Cetinjski manastirUbrzo nakon to je na Optecrnogorskom zboru 1697. godine za mitropolita izabran rodonaelnik etvrte crnogorske dinastije, Danilo Petrovi, koji je na mjestu e se nalazio dvor Ivana Crnojevia podigao manastir (1701. godine) koji je posveen svetom Petru. Iznad ulaza nalazi se ktitorski natpis Ivana Crnojevia sa starog manastira kao i dvoglavi orao Crnojevia. Novi manastir je nastavio svoju vjersku i politiku funkciju u Crnoj Gori. Stradao je nekoliko puta od Osmanlija (1714. godine Numan paa uprili, 1785. godine Mahmut paa Buatlija), a doivio je i niz prepravki i dogradnji. Iz doba Njegoa u manastiru je sauvana peina koja je bila prvi zatvor u Crnoj Gori. U njoj je Njego zatoio guvernadura Radonjia, da bi ga kasnije prognao iz Crne Gore. Ona je i danas poznata pod imenom guvernadurica. U isto vrijeme na zvoniku se nalazio i prvi javni sat. Djelovi toga sata se i danas uvaju u Cetinjskom manastiru. Pored sjedita mitropolita, manastir je bio i kulturno prosvjetno sjedite. Tu je od 1834. godine radila prva Njegoeva osnovna kola, tamparija, kao i prva gimnazija (1880. godine).U manastirskoj crkvi je ivot sv. Petra Cetinjskog koj se za vjernike otvora 12. jula na Petrov dan. U manastirskoj porti, pored ulaza, nalaze se grobobi Knjaza Danila, Vojvode Mirka Petrovia, keri Knjaza Danila, knjeginje Darinke i knjeginjice Olge, zatim grob Save Petrovia i mitropolita Mitrofana Bana. U zgradi mitropolitove rezidencije smjeten je manastirski muzej sa predmetima od znaaja za istoriju Crne Gore. Pored toga u manastiru se uvaju dvije velike hrianske svetinje: ruka svetog Jovana Krstitelja, koja je krstila Isusa Hrista i estica asnog Krsta na kojem je bio razapet Isus.Na dvadesetak metara ispred manastira nalazi se Savino guvno, po mitropolitu Savi Petroviu (1735 1744). To je mjesto e se vrhlo ito i e su se okupljali Crnogorci radi dogovora. To je bila skuptina pod otvorenim nebom. Guvno je uradio mitropolit Sava nakon povratka iz Rusije 1742. godine. Na njemu je i Njego proglaen za vladara po testamentu njegovog strica Petra I, svetog Petra (1784. godine).Slika TabljaIznad samog manastira Njego je podigao okruglu kulu koju su zvali Tablja. U njoj se uvalo oruje i municija, a nekih petnaestak godina na njoj seu se isticale osmanske glave iz odmazde za vandalske postupke. Taj obiaj je ukinuo Njego 1850. godine. Na Tablji je 70-tih godina XIX vijeka postavljeno zvono, poklon jednog Zemunca, teko preko 1.600 kg, koje i danas zvoni u novopodignutom zvoniku.Slika Mauzolej osnivau dinastije PetroviNa brdu iznad manastira, Orlovom kru, 1897. godine je otkriven spomenik Vladiki Danilu, povodom dva vijeka vladavine dinastije Petrovi Njego. Izgraena je po ideji i nacrtu knjeginje Jelene, budue italijanske kraljice, kerke Kralja Nikole, po projektu francuskog arhitekte Fruea. Izradili su ga korulanski i domai majstori od kamena sa Ljubovia. Mauzolej predstavlja skladan kompleks.U podnoju Orlovog kra nalazi se ljetnja pozornica koja svojim izgledom podsjea na antike teatre (pozornice). Uraena je od kamena nakon II svjetskog rata. Tu se tokom ljetnjih mjeseci organizuju razliiti kulturni sadraji. Od cijelog kompleksa posebno je interesantna garderobernica koja je natkrivena kamenim ploama.Slika Ljetnja pozornicaNa prostoru izmeu Cetinjskog manastira i ipura smjetena je Biljarda ili Nova kua. Cetinjski manastir nije mogao da prihvati sve vee potrebe za smjetaj Senata, kulturnih i obrazovnih institucija, gostiju iz Evrope, Njego je zato, nakon dobijene pomoi iz Rusije, prihvatio prijedlog ruskog emisara Ozreckovskog o podizanju nove graevine. Gradnja je zavrena 1838. godine i za tada neurbanizovano Cetinje to je bilo ogromno zdanje sa prizemljem i spratom, sa 25 soba u duini preko 70 metara. Zgrada je zatiena visokim zidom i kulama sa pukarnicama. Dobila je ime po Biljarda po bilijaru koji je Njego kupio u Beu. Bio je smjeten u posebnoj prostoriji i na njemu je Njego provodio dosta vremena uz uenje Crnogoraca. Na tom bilijaru su mu Crnogorci napravili odar 31. oktobra 1851. godine, kada je umro u 38-oj godini.Pored Njegoa, tu su stanovali senatori i perjanici, kao i njegov nasljednik Knjaz Danilo, koji je tokom raata 1852/3. godine pretopio olovni krov i slova iz Njegoeve tamparije u puana zrna. Jedno vrijeme u njoj je radila i Cetinjska gimnazija, Bogoslovija i evojaki institut. U njoj se danas nalazi Njegoev memorijalni muzej.Sa june strane Biljarde nalazi se reljef Crne Gore , koji je izraen za vrijeme Austrougarske okupacije Cetinja (1917. godine). Reljefna karta Crne Gore u razmjeri 1 : 10.000 i sluila je okupacionoj komandi za ratne potrebe. Reljef su radili austrijski oficiri.Slika Reljef Crne GoreNa prostranom trgu preko puta Biljarde Knjaz Nikola je 1867. godine ozidao novi dvor nazvan Palac. Dvorac Kralja Nikole predstavlja skromnu savremenu kuu sa prizemljem i spratom i velikom verandom sa stepenitem. Od 1925. godine u dvoru se nalazi Dravni muzej.Slika Dvor Kralja Nikole.Muzej raspolae sa bogatom zbirkom oruja, zastava, novca, odlikovanja, fotografija, dokumenata i knjiga. U centralnom dijelu nalazi se mjesto e su se okupljali glavari Odaklija. Sauvane su i nonje kralja i kraljice, kao i saloni sa bogato opremljenim namjetajem. Pored dvora nalazi se Bugarsko i Srpsko poslanstvo, kao i galerija Dado posveena cetinjskom slikaru Dadu uriu, koji je veliki dio ivota proveo u Francuskoj.Graevinski kompleks u blizini Biljarde i manastira zatvara se sa zgradom Arhiva Crne Gore, zgradom crkvenog Suda u kojoj se nalazi Bogoslovska kola i zdgrade Vladinog doma. Izmeu manastira i Bogoslovije, nalazi se ulaz cetinjske peine, koja tokom ljeta osvjeava hladnim vazduhom radoznale turiste. Na alost jo nije u funkciji razgledanja, jer je iz nje, prilikom poplave Cetinja 80 tih godina prolog vijeka provrela rijeka. Slika Vladin domZa potrebe sve brojnije administracije, a i za potrebe narodne skuptine 1910. godine izgraen je Vladin dom ili Dom Slobode. Zdanje je sveano otvoreno prilikom proglaenja Crne Gore za kraljevinu (15. avgusta 1910. godine). Pretpostavlja se da je graena po projektu italijanskog arhitekte Koradinija. Velikih dimenzija, sa dekorativnom fasadom, trijemom, balkonom i javnim satom, ini jednu od ljepih cetinjskih graevina. Ona je istovremeno i prvo zdanje u Crnoj Gori napravljeno od armiranog betona. Danas se u njenim prostorijama nalazi Umjetnika galerija Crne Gore, istorijski muzej i u Plavoj kapeli je ikona Presvete Bogorodice Filermose.U istonom dijelu istorijskog jezgra Cetinja skoncentrisano je nekoliko znaajnih institucija (graevina) od kojih se izdvajaju: Zetski dom, evojaki institut, Bolnica Danilo I, Vojni stan, dvorac prestolonasljednika Danila Plavi dvorac i do 80 tih godina prolog vijeka postojao je hotel Grand Lokanda, koji je sruen nakon razornog zemljotresa 1979. godine.Slika Zetski domNa inicijativu drutva Cetinjske itaonice, a zahvaljujui prilozima iz svih junoslovenskih krajeva, na Cetinju je 1888. godine izgraeno pozorite Zetski dom. Raeno je po nacrtu trogirskog arhitekte Josipa Sladea. Na osnovu memoranduma poznatog srpskog komediografa Branislava Nuia, Kraljevsko crnogorsko pozorite Zetski dom dobija profesionalni ansabl. Pozorite je bilo lijepo opremljeno, sa savremenim namjetajem i velikim ogledalima po zidovima. Moglo je da primi oko 300 gledalaca. Ulaznice su kotale od 1,5 do 10 perpera. Njih je plaao i sami kralj. Pozorite je imalo bogat repertoar, a esto su bila gostovanja pozorita iz Beograda, Zagreba, Novog Sada... U vihoru prvog svjetskog rata (1914 18. godine) pozorite je zapaljeno, pa je tako izgorio sav inventar, kao i zavjesa na bini, rad dubrovakog slikara Vlaha Bukovca. Po zavretku rata pozorite nastavlja rad preko amaterske druine do 1931. godine kada opet dobija profesionalni status, koji e, uz manje prekide, zadrati do danas.Slika evojaki institutevojaki institut je poeo sa radom 1869. godine u Biljardi, da bi kolske 1872/73. godine, bio preseljen u novi objekat pored Lokande. Osnovan je sa ciljem da se u Crnoj Gori stvara enski uiteljski kadar. Osnivanje je omoguila Ruska carica Marija Aleksandrova koja je donirala pet i po hiljada rubalja. Tu su se kolovale evojke iz uglednih porodica iz Crne Gore i okruenja. U njemu se sticalo iroko obrazovanje uz uenje nekoliko jezika. Prva generacija brojila je 12 uenica. Od 1888. godine upraviteljka Instituta bila je Sofija Petrovna Mertvago dvije i po decenije. Zbog ratova Institut je prestao sa radom 1913. godine. Zgrada je nakon toga sluila raznim namjenama (bolnica, medicinska kola...) da bi danas u njoj bio smjeten aki i studentski dom.Slika Bolnica Danilo IPrilikom krtenja prestolonasljednika Danila, Knjaz Nikola je dobio mnotvo darova, jer, kako kau hroniari: Neko dogna vola, neko ovna, neko donese handar, a neko deferdar, ko je to mogao i imao. Po Knjaevoj naredbi ti pokloni su unoveni, pa je za svega godinu dana 1873. godine nastala bolnica Danilo I. Ime je dobila po knjaevom prethodniku. U vrijeme Hercegovakog ustanka (1875. godine) i Veljeg rata (1876 78. godine) radila je preko svojih kapaciteta primajui ranjenike sa bojita. Za taj perion u njoj je lijeeno preko 16.000 bolesnika i izvreno 6.000 operacija.Na Cetinju je tih godina osnovano i drutvo Crvenog krsta koje je pristupilo enevskoj konvenciji. Zbog nedostatka kadra, Knjaz Nikola je slao crnogorske mladie u inostranstvo na studije medicine. Oni e ujedno biti prva generacija crnogorskih ljekara, iako su u njoj radili mnogi ljudi sa strane, od kojih je najznaajniji Milan Jovanovi Batut. Bolnica se vremenom irila i postala je znaajna zdravstvena ustanova ne samo za crnogorske prilike.Slika Vojni stanReorganizacija Crnogorske vojske zahtijevala je za potrebe stajae (stalne) vojske novi objekat. Tako je 1896. godine zavrena prva kasarna na Obilia poljani, poznatija kao Vojni stan. Tu je vrena obuka crnogorskih regruta, a radila je i vojna kola. Sredinom prolog vijeka objekat je preureen i adaptiran za sportske potrebe grada.Slika Lokanda Grand hotelGrand hotel, odnosno Lokanda prvi je savremeni ugostiteljski objekat na Cetinju. Podignuta je 1864. godine i tokom vremena doivjela je vie izmjena. Bila je sagraena od tesanog kamena sa velikim prozorima po uzoru na evropske objekte. Sluila je za smjetaj putnika dobronamjernika i ofisijelnih posjetnika knjaevske prijestonice. Do poetka XX vijeka u Lokandi se odvijao vrlo intezivan drutveno kulturni ivot. U njoj su boravili razni stranci i izvanjci, a SAD je u njoj imala svoje diplomatsko predstavnitvo.Slika Plavi dvoracU neposrednoj blizini dvora Kralja Nikole sa velikim parkom podignuta je 1895. godine rezidencija za prestolonasljednika Danila. Zgrada je kasnije prozvana Plavi dvor, lijepog je i kitnjastog izgleda sa stubovima. Od 1919 do 1947. godine u njoj je bila smjetena Cetinjska gimnazija, a danas se u njoj nalazi rezidencija Predsjednika Crne Gore.Slika Crnogorska bankaNa samom rubu istorijskog jezgra Cetinja, nalazi se Crnogorska banka. Sve do 1906. godine u Crnoj Gori je, preteno, u upotrebi bila austrijska valuta (novac) jer nije bilo domae valute. Istovremeno sa pojavom perpera (zvanini crnogorski novac) podignuta je i zgrada banke. U promet je puten prvo bakarni i nikleni novac, a neto kasnije srebrni i zlatni perper. Nakon proglaenja Kraljevine (1910. godine) u opticaj je puten i papirni novac. Mnogo ranije Njego je imao ideju da pokrene svoj novac zvani perun ali ga je smrt u tome sprijeila. Danas se u zgradi nalazi muzej novca.Slika ObodNovijeg datuma su i znaajne institucije kao: Galerija savremene umjetnosti na Balia pazaru i nekadanja poslovna zgrada fabrike rashladnih ureaja Obod e se danas nalazi Ministarstvo kulture. U zaleu Ministarstva je univerzitetski kompleks za umjetnike akademije.Slika Katolika crkvaZa potrebe malog broja rimokatolikih podanika, Knjaz Nikola je preko vojvode Sima Popovia obavijestio barskog nadbiskupa Milinovia o gradnji crkve (1897. godine). Nacrt crkve i upanijskog stana projektovao je italijanski arhitekta Karadini. Pomo za njenu izgradnju dali su papa Lav XIII, italijanska kraljica Jelena, Josip Juraj trosmajer i sam Knjaz. Objekat je zavren 1912. godine i danas je u upotrebi.Slika Poslanstva na CetinjuMeunarodno priznanje Crne Gore na Berlinskom kongresu 1878. godine bilo je preduslov za uspostavljanje diplomatskih odnosa sa drugim dravama. Zato je u periodu izmeu 1905 i 1910. godine i kasnije veliki broj drava imao svoje diplomatske misije na Cetinju. Neke drave su za te potrebe zidali svoje objekte, a druge su iznamljivale postojee. Na Cetinju su sauvani objekti u kojima su se nalazila poslanstva: Rusije, Francuske, Italije, Austrije, Engleske, Njemake, Bugarske, Grke, Srbije i Turske.U gornjem dijelu grada (Nova Varo) nalaze se zgrade Italijanskog i Austrougarskog poslanstva. Oko Italijanskog poslanstva nalazi se veliki park sa teniskim terenom. Poslanstvo je graeno od 1905 do 1910. godine, iako su diplomatski odnosi izmeu Crne Gore i Italije uspostavljeni 1879. godine. Zdanje je nekoliko puta dograivano, da bi od 1960. godine u njemu bila smjetena Centralna narodna biblioteka ura Crnojevi. U svojim fondovima uva preko 1.500. primjeraka. Sami biblioteki rad see u 1592/93. godinu, kada je izvren prvi popis bibliotekog fonda u Cetinjskom manastiru. Zakon o knjaevsko crnogorskoj biblioteci i muzeju, doneen je 1896. godine. Dananji naziv je dobila po urau Crnojeviu, koji je 1493. godine osnovao prvu dravnu tampariju. Od svakog izdanja u Crnoj Gori u biblioteci se evidentira i uva obavezni primjerak od 1905. godine.Austro ugarsko poslanstvo u svom sastavu ima i crkvu koja je bila jedno vrijeme jedni vjerski objekat za cetinjske rimokatolike kao i za slubenike poslanstva.Slika Elektrina centrala na CetinjuBono od Austro ugarskog poslanstva nalazi se elektrina centrala. Putena je u pogon u okviru sveanosti povodom proglaenja Crne Gore za kraljevinu 1910. godine. Bilo je to 28 godina nakon to je Tomas Edison u Njujorku pokrenuo prvu elektrinu centralu na svijetu. Tako je Cetinje ulo u red malobrojnih gradova koji su imali tu privilegiju. U pogonu je bila punih 50 godina, a danas je pretvorena u muzej.Slika Francusko poslanstvoU centru grada, izmeu ostalih, smjetena je zgrada Francuskog poslanstva. Zgrada Francuskog poslanstva osvaja ljepotom pogotovo njenom dekorativnom fasadom. Podignuta je 1910. godine, a o njenom nastanku sauvana je zanimljiva pria. Projektant poslanstva je istovremeno projektovao i zgradu Francuskog poslanstva u Kairu, pa je zamijenio njihove planove kada ih je slao u Egipat i Crnu Goru. Zato je Cetinje dobilo orjentalnu ljepoticu, a Egipat kuu od kamena koja lii crnogorskim.Slika Rusko poslanstvaNakon odluke Ruskog imeperatorskog Praviteljstva da podigne svoje poslanstvo na Cetinje 1900. godine, gradnja je zavrena 1903. godine na zemljitu koje su Rusi dobili na poklon od Kralja Nikole.Velelepna graevina za to doba po stilu je pripadala ruskom baroku sa ogradom od kovanog gvoa. Koriena je za ruske potrebe sve do kapitulacije Crne Gore 1916. godine, da bi kasnije nekoliko puta mijenjala namjenu. U posljednih tridesetak godina sluila je za univerzitetsko obrazovanje kulturologije i Likovne akademije. Prije nekoliko godina stradala je u poaru. Nedaleko od nje, zdrada Engleskog poslanstva podsjea na engleske prizemne kue. U njoj je smjetena Muzika akademija.Slika Tursko poslanstvoNekadanja kua Maa Vrbice, e je 1844. godine izvedena pozorina predstava Balkanska carica, postala je Tursko poslanstvo. U njemu se danas nalazi Akademija za pozorite i film. Slika Srpsko poslanstvoSrbija je krajem XIX vijeka imenovala svog diplomatskog predstavnika, koji je u poetku bio u rangu zastupnitva, do smjene vlasti u Srbiji (Majski prevrat 1903. godine). Tek e od 1907. godine na Cetinje ponovo doi novi srpski poslanik koji e boraviti u zgradi naspram dvorca Kralja Nikole. Sve zgrade diplomatskih predstavnitava i danas odaju finu arhitektonsku sliku grada.Razvoj gradaUoi Veljeg rata (1876-78) Cetinje je imalo oko 140 kua sa oko 1.500 stanovnika. Meutim, nakon dobijanja nezavisnosti i dugogodinjeg mira, drutvene i privredne prilike su se na Cetinju izmijenile. Do 1912. godine dolo je do osjetnog porasta stanovnitva i infrastrukture, tako da je grad imao oko 6.000 stanovnika. Za bri razvoj grada od znaaja je bila i izgradnja saobraajnica prema Kotoru i Podgorici. Slika DiliansaDo 1903. godine prevoz se vrio putnikim i teretnim diliansama sa konjskom zapregom, da bi od tada bio uspostavljen automobilski saobraaj. Devedesetih godina XIX vijeka Cetinje je bilo telegrafski povezano sa cijelom dravom, dok je grad 1907. godine dobio prve telefone.Na Cetinju je poetkom XX vijeka izlazilo i est dnevnih listova. Vie sportskih i kulturnih drutava davalo je peat svakodnevnom ivotu Cetinjana. U gradu je postojalo Klizako drutvo, Skijako drutvo, Fudbalski klub Loven (1913. godine). Na Cetinju je bilo i desetak teniskih igralita. Kako biljee hroniari prvu tenisku partiju u Crnoj Gori odigrao je Knjaz Nikola 1894. godine na Cetinju i to u kompletnoj crnogorskoj nonji. To je objavila i britanska Arena uz fotografiju na kojoj se vide prinevi Mirko i Danilo i princeze Ksenija i Vjera. Ksenija je 1903. godine provozala i prvi automobil u Crnoj Gori. Djelovala su i mnoga pjevaka i horska udruenja.Period razvoja grada od 1878 1912. godine prekinuli su Balkanski ratovi (1912 1913. godine) i prvi svjetski rat (1914 1918. godine). Porazom centralnih sila u I svjeskom ratu i stvaranjem Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, nestala je sa politike karte kraljevina Crna Gora. Cetinje 1922. godine postaje glavni grad Zetske oblasti, a 1929. godine i sjedite Zetske Banovine do poetka II svjetskog rata 1941. godine.U periodu izmeu dva svjetska rata Cetinje se urbanistiki proirilo, a zbog poveene administracije, dolo je do poveanja broja stanovnitva. Napravljene su nove ulice, zgrade, trgovi... a naroito od kada je Cetinje postalo centar Zetske Banovine. Izgraena je Banska uprava (1931 35. godine), stambene zgrade Banski stanovi i inovnika zadruga, zgrada Divizije, privatne zgrade i drugo.Tako proireni grad doekao je novu ratnu katastrofu (II svjetski rat). Znaajno je uee Cetinjana u cijelom toku rata, sve do njegovog osloboenja 13. novembra 1944. godine. Cetinjski kraj dao je oko 5.000 boraca. Orden narodnog heroja, najvee ratno odlikovanje, dobilo je 49 boraca iz cetinjskog kraja, a 1976. godine Josip Broz Tito, predsjednik SFRJ (Socijalistike Federativne Republike Jugoslavije), odlikovao je i grad Cetinje ordenom Narodnog heroja.Nekoliko godina poslije osloboenja Cetinje je bilo glavni grad Crne Gore, dok tu ulogu nije, 50 tih godina XX vijeka preuzeo Titograd, dananja Podgorica. U to vrijeme u gradu se razvijao kulturni, prosvjetni i privredni ivot. Tako je osnovana Trgovaka akademija, Muzika kola, kola za likovnu umjetnost, Pedagoka kola, Istorijski institut i druge kulturne ustanove i udruenja. Na Cetinju je tih godina izlazila i Pobjeda, a ulo se i Radio Cetinje. Od privrednih subjekata najznaajnije su bile fabrike: Obod, Kouta fabrika cipela, Kartonaa proizvodnja kartona, autoprevozna preduzea Tara i Bojana, i drugi.IzvanjciZnaajan peat Cetinju, a i Crnoj Gori, dali su mnogi stranci koji su boravili i radili od njegovog nastanka do danas. Cetinjani su ih zvali izvanjci. Oni su, manje ili vie, dali peat gradu na kulturnom, prosvjetnom, urbanistikom i medicinskom polju. Od velikog broja izvanjaca pomenuemo neke: Milorad Medakovi (Njegoev sekretar), Simo Milutinovi (Njegoev uitelj), Vuk Karadi (filolog), Ljubomir Nenadovi (putopisac i pjesnik), Jovan Sundai (sekretar Knjaza Nikole), Simo Popovi (novinar), Jovan Pavlovi (novinar, publicista), Laza Kosti, Simo Matavulj, Jovan Jovanovi Zmaj (pjesnici i pisci), Valtazar Bogii (pravnik), Pavle Rovinski (etnolog) i drugi. Cetinje ima i dvije specifinosti u odnosu na ostali dio Crne Gore. Prva je, to tokom godine na Cetinju napada vodenog taloga oko 3.000 mm, to ga ini jednim od najkiovitijih gradova u Evropi. Druga je specifinost cetinjski humor o kojem se sa razliitih aspekata sve vie analizira taj dar.

9