ceza hukuku - pegem.net...dikkate alınarak, ceza hukuku alanında yer alan iki alt disipline;...

CEZA

HUKUKU

L I B E R T U S

Müfettişlik

Uzmanlık

Denetmenlik

Banka Sınavları

Gelir Uzmanlığı

Vergi Müfettişliği

Hâkimlik

Konu Anlatımlı

Örnekler

Yorumlar

Uyarılar

Pratik Bilgiler

Özgün Sorular ve Açıklamaları

Çıkmış Sorular ve Açıklamaları

Uygulamasını indir

VİDEO DERSLERİ HEMEN İZLELütfen detaylı bilgi için ön sözü okuyunuz.

LIBERTUS CEZA HUKUKU KONU ANLATIMLI

Komisyon

ISBN 978-605-241-880-2

Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.

© Pegem AkademiBu kitabın basım, yayım ve satış hakları

Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. AŞ'ye aittir.Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri,kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıtya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz.

Bu kitap T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır.Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında

yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınlarısatın almamasını diliyoruz.

6. Baskı: Eylül 2019, Ankara

Yayın-Proje: Şeyma TunçluDizgi-Grafik Tasarım: Gülnur Öcalan

Kapak Tasarımı: Pegem Akademi

Baskı: Vadi Grup Basım A.Ş.İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:105

Yenimahalle/ANKARA(0312 394 55 91)

Yayıncı Sertifika No: 36306Matbaa Sertifika No: 26687

İletişim

Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay/ANKARAYayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08

Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60İnternet: www.pegem.netE-ileti: [email protected]

WhatsApp Hattı: 0538 594 92 40

ÖN SÖZ

Hukuk bilimi ya da disiplini içerisinde büyük bir öneme ve yere sahip bulu-nan ceza hukuku, ne yazık ki eğitim sistemimizde hak ettiği yeri ve değeri bula-mıyor. Doğrudan hukuk eğitimini konu edinen lisans programları dışında, ceza hukuku dersinin verildiği eğitim programları ve eğitim kurumları, yok denecek kadar az. Bu durum, özellikle KPSS ve kimi kamu kurumlarının özgün sınavlarına hazırlanan adaylar için, şüphesiz ciddi bir eksiklik oluşturuyor.

Bu kitap, işte bu eksikliği gidermek, en azından bu yolda bir katkı sunmak amacıyla hazırlanmıştır. Belirli somut hedeflere ulaşmaya çalışan okuyucularının, bir hukukçu olmadığını ve olmaya da çalışmadığını bilerek, ancak onların ceza hukuku konusunda temel bilgilere ihtiyaç duyduğunu da dikkate alarak kaleme alınmıştır. Akademik bir içerikten ve dilden mümkün olduğunca uzak ve sade tut-maya çalıştığımız kapsam ve anlatım, ancak bir yandan da mevcut bilgi ihtiyacına yeterince yanıt verme yetkinliğindedir.

KPSS ve kimi özgün kamu kurumu sınavlarında görülen soru dağılımları da dikkate alınarak, ceza hukuku alanında yer alan iki alt disipline; "ceza genel huku-ku" ve "ceza muhakemesi hukuku"na ait bilgiler, bu kitabın içeriğini oluşturmakta-dır. Aynı zamanda bu kitabın, asıl olarak sınava hazırlık sürecinde işlev kazanacağı da düşünülerek; geçmiş yıllarda ceza hukuku alanında çıkmış sorular ve ilk kez bu kitapta yer verilen özgün sorularla, konu anlatımları desteklenmiştir. Yine, hemen her konu anlatımında yer verilen örnek olay ve olgularla da, konuların ve kavram-ların daha anlaşılır olmasına çaba gösterilmiştir.

Sınavlarda başarı şüphesiz önemlidir. Ancak, ceza hukukuna dair temel bil-gilere sahip olmanın, özellikle bir kamu görevlisinin mesleki yaşamında ve kari-yerinde de, kanımızca büyük bir önem taşıdığı unutulmamalıdır. Hatta kolaylıkla denebilir ki, temel ceza hukuku bilgisi aynı zamanda bir hayat bilgisidir ve her in-sanın, gündelik yaşamında da ihtiyaç duyacağı ve ona birçok avantajlar sağlayacak önemli ve temel bir bilgi alanıdır.

Bu kitabın oluşumunda ve sizlere ulaşmasında katkısı bulunanlara teşekkür-lerimizi sunar, okurlarımıza başarı ve kolaylıklar dileriz …

PEGEM Akademi

QR kodlar ile ilgili bilgiler bir sonraki sayfada yer almaktadır.

Aktivasyon Kodu kitabınızın ilk sayfasında yer almaktadır.Aktivasyon Kodu ile aktif ettiğiniz video dersler 31 Temmuz 2020 tarihine kadar

geçerlidir.

Aktivasyonunu yapmış olduğunuz kitabınızı

“Aktif Kitaplar” sekmesinden görüntüleyebilir ve

videolarınızı izlemeye başlayabilirsiniz.

4. AdımAktif

Kitaplar

Pegem Kampüs Uygulamasını Kullanabilmeniz İçinAşağıdaki Adımları Takip Ediniz:

Pegem Kampüs Web Sitesi Üzerinden VideolarınızaErişebilmek İçin Aşağıdaki Adımları Takip Ediniz:

Üye girişi yaptıktan sonra açılan pencerede sağ altta bulunan aktivasyon menüsünden kitabınız ile birlikte size iletilen aktivasyon kodu ile aktivasyon işlemlerini yapabilirsiniz.

3. AdımAktivasyon

Kitabınızda bulunan QR kodları uygulamamızdaki kamera simgesini ( ) kullanarak kolaylıkla okutabilirsiniz. Kitap kapaklarında bulunan QR kodu okutarak “Pegem Kampüs” uygulamasının indirme linkine, kitapların iç kapaklarında bulunan QR kod ile kitap içeriğindeki ünitelere, ünite başlarında bulunan QR kodları okutarak ünite ile ilgili videolara ulaşabilirsiniz.

5. AdımQR Kod Okutma

Mevcut tarayıcınıza pegemkampus.com yazarak web sitemiz üzerinden erişim sağlayabilirsiniz.

Pegem Kampüs üyeliğiniz yoksa “Kayıt Ol” butonuna tıkladıktan sonra formu doldurarak üyelik işlemlerinizi gerçekleştirebilirsiniz.

Üyelik bilgileriniz ile giriş yaptıktan sonra sağ üst köşede yer alan “ad-soyad” bilgilerinize tıklayarak “aktivasyonlarım” sekmesinden kitabınız ile birlikte size iletilen aktivasyon kodu ile aktivasyon işlemlerini yapabilirsiniz.

Aktivasyon işleminizi tamamladıktan sonra video derslerinizi aynı menü üzerinde yer alan “Aldığım Eğitimler” sekmesinden görüntüleyebilirsiniz.

1

2

3

4

Uygulamamızı

mağazalarından “Pegem Kampüs”yazarak indirebilirsiniz.

1. AdımUygulama

İndirme

2. AdımÜyelik

Üyelik ekranına erişebilmek için;“Hesabın yok mu? Hemen Üye Ol” butonuna tıklayarak, üyelik formunu

eksiksiz doldurduktan sonrauygulamayı kullanmaya

başlayabilirsiniz.

İÇİNDEKİLERÖn Söz ..................................................................................................................................iii

I. KISIM: CEZA GENEL HUKUKU

1. BÖLÜM

CEZA HUKUKUNA GİRİŞ, TEMEL İLKE VE KURALLAR

1. Ceza Hukukunun Tanımı, Amacı ve Kapsamı ............................................................3Suç ile Haksız Fiil Ayrımı .............................................................................................5Suç ile Disiplin Suçu Ayrımı ........................................................................................6Suç ile Kabahatler Ayrımı ............................................................................................6

2. Ceza Hukukuna Hâkim Olan İlkeler ............................................................................7Kanunilik İlkesi .............................................................................................................8Cezada Adalet (Orantılılık) İlkesi ............................................................................10Eşitlik İlkesi (Ayrımcılık Yasağı) ..............................................................................11Kanunun Bağlayıcılığı İlkesi .....................................................................................11Özel Yasalarla İlişki ....................................................................................................11Kusursuz Ceza Olmaz İlkesi ......................................................................................11Cezaların Şahsiliği İlkesi ...........................................................................................12İnsancıllık İlkesi ...........................................................................................................12İkincillik İlkesi .............................................................................................................12

3. Ceza Hukuku Kurallarının Zaman Bakımından Uygulanması .............................134. Ceza Hukuku Kurallarının Kişi Bakımından Uygulanması ....................................155. Ceza Hukuku Kurallarının Yer Bakımından Uygulanması .....................................16

a. Mülkilik (Ülkesellik) İlkesi ...................................................................................16b. Şahsilik (Kişilik/faile göre şahsilik) İlkesi ............................................................17c. Koruma İlkesi (Mağdura göre kişilik/şahsilik ilkesi) ..........................................18d. İkame Yargı İlkesi ....................................................................................................19e. Evrensellik İlkesi ......................................................................................................19f. Yer Bakımından Uygulamada Tamamlayıcı Kurallar .........................................20

6. Suçluların İadesi ............................................................................................................21Çıkmış Sorular ...................................................................................................................26Çözümlü Sorular ...............................................................................................................34Cevaplı Sorular ..................................................................................................................41

vi Ceza Hukuku

2. BÖLÜM

SUÇUN UNSURLARI

1. Tipiklik (Kanunilik) Unsuru ........................................................................................462. Hukuka Aykırılık Unsuru.............................................................................................473. Suçun Maddi Unsurları ................................................................................................48

a. Fail (aktif süje) .........................................................................................................48b. Mağdur (pasif süje) .................................................................................................49c. Suçun konusu ...........................................................................................................49d. Fiil (Davranış/Hareket) unsuru ............................................................................50

4. Suçun Manevi Unsurları...............................................................................................61a. Kast ...........................................................................................................................61b. Taksir ........................................................................................................................67c. Neticesi Sebebiyle Ağırlaşmış Suçlar ...................................................................71

Çıkmış Sorular ...................................................................................................................73Çözümlü Sorular ...............................................................................................................80Cevaplı Sorular ..................................................................................................................85

3. BÖLÜM

CEZAİ SORUMLULUĞU ORTADAN KALDIRAN VEYA AZALTAN NEDENLER

1. Hukuka Uygunluk Nedenleri .....................................................................................91a. Kanun Hükmünü Yerine Getirme ........................................................................93b. Amirin Emrini Yerine Getirme ............................................................................94c. Meşru Savunma ......................................................................................................94d. Hakkın Kullanılması ...............................................................................................97e. İlgilinin Rızası ..........................................................................................................97

2. Kusurluluğu ve Cezalandırılmayı Etkileyen Nedenler .............................................99a. Zorunluluk Hâli .....................................................................................................100b. Cebir ve Şiddet, Korkutma ve Tehdit .................................................................102c. Haksız Tahrik .........................................................................................................104d. Hata ........................................................................................................................107e. Yaş Küçüklüğü .......................................................................................................113f. Akıl Hastalığı ..........................................................................................................114g. Sağır ve Dilsizlik ....................................................................................................115

viiİçindekiler

h. Geçici Nedenler, Alkol veya Uyuşturucu Madde Etkisinde Olma .................115ı. Hukuka Aykırı Bağlayıcı Emir .............................................................................116

Çıkmış Sorular .................................................................................................................117Çözümlü Sorular .............................................................................................................126Cevaplı Sorular ................................................................................................................132

4. BÖLÜM

SUÇUN ÖZEL GÖRÜNÜŞ BİÇİMLERİ

1. Suça Teşebbüs ..............................................................................................................1352. Suça İştirak ...................................................................................................................1423. Suçların İçtimaı ............................................................................................................152

a. Bileşik Suç (Mürekkep suç) ..................................................................................155b. Zincirleme Suç (Müteselsil suç) ..........................................................................156c. Fikri İçtima ............................................................................................................159


5. BÖLÜM

YAPTIRIMLAR VE SON HÜKÜMLER

1. Ceza Hukukunda Yaptırımlar ....................................................................................179a. Cezalar ....................................................................................................................180b. Güvenlik Tedbirleri ...............................................................................................189

2. Dava ve Cezayı Düşüren Nedenler ...........................................................................197a. Sanığın veya Hükümlünün Ölümü ....................................................................198b. Af .............................................................................................................................198c. Zaman Aşımı ........................................................................................................199d. Şikâyet .....................................................................................................................203e. Önödeme ................................................................................................................204f. Uzlaşma ...................................................................................................................206


viii Ceza Hukuku

II. KISIM: CEZA MUHAKEMESİ HUKUKU

6. BÖLÜM

CEZA MUHAKEMESİ HUKUKUNA GİRİŞ, TEMEL İLKE VE KURALLAR

1. Ceza Muhakemesi Hukukunun Tanımı, Amacı ve Kapsamı ................................229

2. Ceza Muhakemesi Hukukuna Hâkim Olan İlkeler ................................................232

a. Ceza muhakemesinin kamusallığı ilkesi ............................................................232

b. Adil (dürüst) yargılanma hakkı ...........................................................................232

c. Davasız yargılama olmaz ilkesi ............................................................................232

d. Çelişme/çatışma (Çelişmeli muhakeme) ilkesi ................................................233

e. Silahlarda eşitlik ilkesi ..........................................................................................233

f. Maddi gerçeğin araştırılması ilkesi ......................................................................233

g. Delil serbestliği ilkesi ............................................................................................233

h. Vicdani delil sistemi .............................................................................................234

ı. Doğrudanlık (Vasıtasızlık) ilkesi .........................................................................234

i. Sözlülük (yüzyüzelik) ilkesi ..................................................................................234

j. Şüpheden sanık yararlanır ilkesi (masumiyet karinesi) ....................................234

k. Oranlılık ilkesi .......................................................................................................234

l. Hukuk devleti ilkesi ..............................................................................................235

3. Uygulama Alanı ve Kuralları .....................................................................................235

4. Ceza Muhakemesi Şartları (Muhakeme Engelleri) .................................................236

Çıkmış Sorular .................................................................................................................241

Çözümlü Sorular .............................................................................................................244

Cevaplı Sorular ................................................................................................................249

ixİçindekiler

7. BÖLÜM

GÖREV VE YETKİ KURALLARI İLE CEZA MUHAKEMESİ ÖZNELERİ

1. Görev (Madde Bakımından Yetki) Kuralları ...........................................................251

Görev Kurallarının Anlamı .....................................................................................254

2. Yetki (Yer Bakımından Yetki) Kuralları ....................................................................255

Yetki Kurallarının Anlamı ........................................................................................258

3. Görev ve Yetki Kurallarına İstisna Teşkil Eden Durumlar ....................................259

Yargılamanın (davanın) nakli .................................................................................259

İstinabe .......................................................................................................................259

Bağlantı ve Birleştirme .............................................................................................260

Nisbi Muhakeme .......................................................................................................261

4. Ceza Muhakemesi Özneleri .......................................................................................262

a. İddia Makamı .........................................................................................................262

b. Savunma Makamı .................................................................................................269

c. Yargılama (Hüküm) Makamı ...............................................................................278

Çıkmış Sorular .................................................................................................................284

Çözümlü Sorular .............................................................................................................292

Cevaplı Sorular ................................................................................................................299

x Ceza Hukuku

8. BÖLÜM

KORUMA TEDBİRLERİ VE DELİL ELDE ETME YÖNTEMLERİ

1. Koruma Tedbirleri .......................................................................................................303

a. Yakalama ve Gözaltı ..............................................................................................304

b. Tutuklama ..............................................................................................................310

c. Adli Kontrol ...........................................................................................................318

d. Zorla Getirme .......................................................................................................320

e. Arama .....................................................................................................................321

f. El Koyma .................................................................................................................324

g. İletişimin Tespiti, Dinlenmesi ve Kayda Alınması ...........................................333

h. Gizli Soruşturmacı Görevlendirilmesi ..............................................................337

ı. Teknik Araçlarla İzleme ........................................................................................338

2. Koruma Tedbirleri Nedeniyle Tazminat...................................................................340

3. Delil Elde Etme Yöntemleri ........................................................................................343

a. Gözlem Altına Alma .............................................................................................343

b. Beden Muayenesi ve Vücuttan Örnek Alınması ...............................................344

c. Çocuğun Soy Bağının Araştırılması ...................................................................346

d. Moleküler Genetik İncelemeler ..........................................................................347

e. Fizik Kimliğin Tespiti............................................................................................348

f. Keşif .........................................................................................................................348

g. Yer Gösterme ........................................................................................................349

h. Ölünün Kimliğinin Belirlenmesi, Ölü Muayenesi ve Otopsi ..........................349

Çıkmış Sorular .................................................................................................................351

Çözümlü Sorular .............................................................................................................360

Cevaplı Sorular ................................................................................................................365

xiİçindekiler

9. BÖLÜM

SORUŞTURMA VE KOVUŞTURMA EVRELERİNİN İŞLEYİŞİ

1. Soruşturma Evresi .......................................................................................................367

Soruşturma Evresine Hakim Olan Temel İlke ve Kurallar ..................................367

Temel Soruşturma İşlemleri .....................................................................................369

2. Soruşturma Evresinin Sona Ermesi ve Kamu Davasının Açılması.......................372

a. Kamu Davasının Açılmasının Ertelenmesi ........................................................373

b. Kovuşturmaya Yer Olmadığı Kararı ...................................................................373

c. İddianamenin Düzenlenmesi, Kabulü veya İadesi ............................................376

3. Kovuşturma Evresi ......................................................................................................377

a. Duruşma Hazırlığı Evresi .....................................................................................378

b. Duruşma Evresi .....................................................................................................379

4. Delillerin Ortaya Konması ve Değerlendirilmesi ...................................................385

a. Delilin Reddi ve Delil Yasakları ...........................................................................385

b. Tanıklık ...................................................................................................................387

c. Bilirkişi ....................................................................................................................392

d. Delillerin Tartışılması ve Değerlendirilmesinde Usul ......................................395

Çıkmış Sorular .................................................................................................................396

Çözümlü Sorular .............................................................................................................401

Cevaplı Sorular ................................................................................................................407

10. BÖLÜM

HÜKÜM VE KANUN YOLLARI

1. Hüküm ..........................................................................................................................409

2. Kanun Yolları ...............................................................................................................415

a. Olağan Kanun Yolları............................................................................................418

b. Olağanüstü Kanun Yolları ....................................................................................427

Çıkmış Sorular .................................................................................................................433

Çözümlü Sorular .............................................................................................................438

Cevaplı Sorular ................................................................................................................445

xii Ceza Hukuku

YARARLANILAN KAYNAKLAR ...................................................................... 447

KISALTMALAR

ACK: 1632 Sayılı Askeri Ceza Kanunu

AİHM: Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi

AİHS: Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi

AÖAY: Adli ve Önleme Aramaları Yönetmeliği

AYM: Anayasa Mahkemesi

BAM: Bölge Adliye Mahkemesi

BMGİFKTY: Ceza Muhakemesinde Beden Muayenesi, Genetik İncelemeler ve Fizik Kimliğin Tespiti Hakkında Yönetmelik

CD: Ceza Dairesi

CGİK: 5275 Sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun

CMK: 5271 Sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu

ÇKK: 5395 Sayılı Çocuk Koruma Kanunu

HSK: Hâkimler ve Savcılar Kurulu

KHK: Kanun Hükmünde Kararname

PVSK: 2559 Sayılı Polis Vazife ve Selahiyet Kanunu

SİDAS: Suçluların İadesine Dair Avrupa Sözleşmesi

TCK: 5237 Sayılı Türk Ceza Kanunu

TK: 7201 Sayılı Tebligat Kanunu

TKK: 5726 Sayılı Tanık Koruma Kanunu

TMK: 3713 Sayılı Terörle Mücadele Kanunu

UCM: Uluslararası Ceza Mahkemesi

YCGK: Yargıtay Ceza Genel Kurulu

YGİY: Yakalama, Gözaltına Alma ve İfade Alma Yönetmeliği

CEZA GENEL HUKUKU

I. KISIM

1. BÖLÜM

1. CEZA HUKUKUNUN TANIMI, AMACI VE KAPSAMI

İnsan, toplumsal bir varlıktır. Toplumsal yaşam, insanlar için bir tercih; hatta tercihin de ötesinde, varlıklarının devamı için bir zorunluluk olagelmiştir. Ancak top-lumsal yaşam, bir düzene ihtiyaç duyar. Düzeni sağlamak için de kurallara ihtiyaç doğmuştur. Bu nedenle insanlar zaman içinde hukuk kurallarını yaratmışlar, deva-mında bu kuralların ihlal edilebilir olduklarını görerek, kuralları yaptırımlar (müey-yideler) ile desteklemişlerdir. İşte en basit ifadesi ile hukukun doğuş öyküsü, aynı za-manda bir hukuk normunun basit yapısı (kural ve yaptırım) bu şekilde özetlenebilir.

Bugün için toplumsal düzenin vazgeçilmezi olan hukuk kurallarının ihlali-ne, genel olarak “hukuka aykırılık” denebilir. Eğer bir hukuka aykırılık nedeniyle toplumsal yaşama ve düzene yönelik ağır tehditler, zararlar ortaya çıkıyorsa; o za-man suçtan ve böylesi bir hukuka aykırılık karşısında caydırıcılığı en üst düzeyde sağlamak adına cezadan söz edebiliriz. Nitekim ceza hukukunun diğer hukuk dal-larından en belirgin farkı, kuralın ihlaline (yani suça) en ağır yaptırımların (yani cezanın) öngörülmesidir.

Ceza hukuku -ya da suç ve yaptırım hukuku-; adına suç denilen hukuka ay-kırı eylemleri ve bu eylemlere karşılık uygulanacak yaptırımları ele alan bir hu-kuk disiplinidir. Ceza hukukunun temel amacı, belki diğer hukuk disiplinlerinden daha belirgin ve baskın bir biçimde, toplumsal düzeni sağlamak ve korumaktır. Bunun yanında, şüphesiz her hukuk dalında olduğu gibi ceza hukukunun da top-lumu dönüştürmek, değiştirmek gibi işlevleri de bulunur. Bu açıdan siyaset bilimi ile yakın bir ilişki içinde bulunan ceza hukuku, çağlar boyu son derece rasyonel bir yönetim enstrümanı da olagelmiştir ve bu nedenle çoğu zaman, bir ülkedeki siyasi rejimin niteliğini de belirler ve bize gösterir.

CEZA HUKUKUNA GİRİŞ, TEMEL İLKE VE KURALLAR

Bu nedenle ceza hukuku, devletin hukuk düzeninin asli bir parçasıdır ve kamu hukuku alanında yer alır.

5237 Sayılı Türk Ceza Kanunu’na (TCK) göre, ceza hukukunun amaçların-dan şu şekilde söz edilebilir (Bkz. TCK m. 1):

v suç işlenmesini önlemek -ve böylelikle-

v kişi hak ve özgürlüklerini korumak

v kamu düzenini ve güvenliğini korumak

v hukuk devletini korumak

v kamu sağlığını ve çevreyi korumak

v toplum barışını korumak

Ceza yasasında, bu amacı gerçekleştirmek için, ceza sorumluluğunun temel esasları ile suçlar, ceza ve güvenlik tedbirlerinin türleri düzenlenmiştir.

Ceza normu; ister ceza yasasında, ister diğer yasalarda bulunsun, cezai ni-telikteki yasa hükümlerine denir. Ceza normunun iki temel unsuru; “kural” ve “yaptırım” dır.

Suç; hukuk düzeni tarafından ceza veya güvenlik tedbiri yaptırımına bağlan-mış olan yani devletin ceza tehdidi ile yasakladığı hukuka aykırı eylemdir.

Ceza; bir ceza normunu ihlal eden kişiye devlet tarafından uygulanan ve ceza hukukuna özgü yaptırımdır.

Ceza hukuku, öğretide öncelikle iki ana bölüme ayrılabilmektedir; bunlar, “maddi ceza hukuku” ve “biçimsel ceza hukuku” şeklindedir.

CEZA HUKUKU

Genel Özel

4 Ceza Hukuku

Biçimsel ceza hukuku (Usul hukuku); ceza yargılamasına dair işleyiş kural-larını içerir ve bir anlamda yargılama hukukudur. 5271 Sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu (CMK) bu alanı düzenleyen temel yasadır.

Maddi ceza hukuku; suç ve cezaya dair asıl kuralları, suçun yapısıyla ilgili unsurları, sorumluluk için aranan koşulları ve suça karşılık uygulanacak yaptı-rımları içerir.

Maddi ceza hukuku, kendi içinde genel ceza hukuku ve özel ceza hukuku olarak ayrılabilir.

Genel ceza hukuku, esas olarak suçun temel unsurlarının işlendiği ve bütün suç ve cezalar için geçerli olan temel kuralların ele alındığı bölümdür. Özel ceza hukuku ise, tek tek suçları ve cezaları ele alıp inceler.

Değinilen bu “genel/özel” ayrımı, doğrudan 5237 Sayılı TCK lafzında da yer almaktadır. Nitekim, ceza yasamız iki ana bölüme ayrılmış olup; “Birinci kitap; Genel Hükümler” başlıklı (madde 1-75) bölümde, ceza genel hukukuna karşılık gelen kurallar yer alır. “İkinci kitap; Özel Hükümler” başlıklı (madde 76-345) bölüm ise, tek tek suçların ve cezalarının yer aldığı bölümdür.

Ceza hukuku öğretisi içinde aynı zamanda; ceza infaz hukuku, kriminoloji (suç bilimi), adli tıp şeklinde başka alt disiplinler de bulunur.

*Suç ile Haksız Fiil Ayrımı

Bir hukuka aykırı davranışın doğurduğu zarar, toplumsal olmaktan daha çok kişisel, kişiye özel ise; bir özel hukuk kavramı olan “haksız fiil”den söz edilebilir.

v Suç ile haksız fiil arasındaki temel fark öncelikle yaptırımdadır. Nitekim hukuk sisteminde yaptırımlar (müeyyideler) çeşitlidir ve asıl olarak ku-ralın ihlali sonucu oluşan zararın ağırlığına göre belirlenirler. Haksız fiile karşılık, tazmin ya da eski hâle getirme şeklinde daha hafif yaptırımlar, daha somut ifade ile “özel hukuk yaptırımları” (hukuki müeyyideler) devreye girer. Oysa suçun yaptırımı cezadır.

v Haksız fiilde hukuka aykırı eylemin mağduru asıl taraf iken; suç eyle-minde kural olarak öncelikle toplum (devlet) taraftır. Bu nedenle haksız fiilde mağdurun feragat etmesi, yaptırımı da ortadan kaldırabilir. Ancak suçlarda, mağdurun feragatinin aynı şekilde bir önemi ve değeri yok-tur. Devlet, kural olarak mağdurun talebine bakılmaksızın, suç eylemine karşı gerekli yargılamayı yapar ve yaptırımı uygular.

Ceza Hukukuna Giriş, Temel İlke ve Kurallar 5

v Haksız fiillerde kural olarak bir zararın doğması aranır. Ancak bir zarara yol açmasalar da, sırf bir tehlike durumu yarattıkları için birer suç olarak ele alınan ve cezalandırılan hukuka aykırı eylemler söz konusudur.

v Haksız fiillerde kanunilik ilkesi, suçlarda olduğu gibi geçerli değildir.

v Haksız fiillerde teşebbüs dikkate alınmaz ve yaptırıma bağlanmaz. An-cak suça teşebbüs de cezalandırılır.

*Suç ile Disiplin Suçu Ayrımı

Disiplin hukuku, asıl olarak bir topluluğa mensup olmaktan kaynaklanan ve o topluluğun varlığını sürdürme ile kendi iç düzenini koruma amacına hizmet eden bir hukuki yapıyı ifade etmektedir. Disiplin hukukuna konu olan ve “disiplin suçu” şeklinde -bizce hatalı- adlandırılan hukuka aykırı eylemler ile suçlar arasında şu farklardan söz edilebilir:

v Öncelikle yine yaptırımda bir fark görülür. Disiplin suçlarına yönelik uyarı, kınama, meslekten men gibi, şüphesiz suçun karşılığı olan ceza yaptırımından daha hafif yaptırımlar uygulanır.

v Suç herkes tarafından işlenebilir. Ancak bir disiplin suçu, ancak bir top-luluğa mensup olanlar tarafından işlenebilir. Örneğin; memurlar ya da öğrencilerin disiplin suçları gibi.

v Yine disiplin hukukunda kanunilik ilkesi, suçlarda olduğu gibi geçerli değildir. Nitekim idarenin, yönetmelik gibi düzenleyici işlemleri ile de disiplin suçu ve yaptırımları konulabilmektedir.

Ek Bilgi:

Ancak Anayasa Mahkemesi (AYM), disiplin suçlarında da kanunilik ilkesinin geçerli olması gerektiği görüşündedir. Biz de bu görüşe katılıyoruz.

v Suçun yaptırımına mahkemeler karar verirken, disiplin suçuna karşılık gelen yaptırıma idari makamlar karar verir.

*Suç ile Kabahatler Ayrımı

Kabahat; yasanın, karşılığında idarî yaptırım uygulanmasını öngördüğü hak-sızlıktır. Öncelikle belirtmek gerekir ki, eski (765 Sayılı) TCK kapsamında kaba-hatler de yer almakta iken, yeni (5237 Sayılı) TCK, kabahatleri ceza hukukuna konu olmaktan çıkarmıştır. Bugün ayrı bir yasal dayanağa da (Bkz. 5326 Sayılı Kabahatler Kanunu vb.) sahip olan kabahatler, asıl olarak idari hukukun kapsa-mındadır.

6 Ceza Hukuku

v Kabahat ile suç arasındaki yine belirgin fark yaptırımda kendini göste-rir. Suçun yaptırımı ceza, kabahatin yaptırımı ise idari yaptırımdır. İda-ri yaptırım olarak da karşımıza idari para cezası veya yasada gösterilen idari tedbirler çıkar.

v Cezaya mahkemeler hükmederken, idari yaptırımlara asıl olarak idari merciler karar vermektedir.

v Kabahatlere teşebbüs cezalandırılmaz.

v Kabahatlerde kanunilik ilkesi, suçlarda olduğu kadar katı değildir.

v Kural olarak kabahatler yalnızca yurt içinde işlenebilir.

v Suçlar kural olarak kast ile, kabahatler ise hem kast hem de taksirle işle-nebilir.

v Zaman aşımı süreleri farklıdır.

Ek Bilgi:

Ayrıca belirtmek gerekir ki, suçlar ile kabahatler arasında asli norm-tali norm ilişkisinin var olduğu kabul edilir. Daha açık bir ifade ile bir fiil, hem suç, aynı zamanda hem de kabahat teşkil ediyor ise, ancak suçtan dolayı yaptırım uygulanabilir. (Bkz. 5326 Sayılı Yasa m. 15/3)

2. CEZA HUKUKUNA HÂKİM OLAN İLKELER

Ceza hukukuna ait temel ilkeler olarak:

v Kanunilik

v Cezada adalet (orantılılık)

v Eşitlik (ayrımcılık yasağı)

v Kanunun bağlayıcılığı

v Özel yasalarla ilişki

v Kusursuz ceza olmaz

v Cezaların şahsiliği

v İnsancıllık (hümanizm)

v İkincillik

ilkelerinden söz edilebilir.


*Kanunilik İlkesi

Kısaca “kanunsuz suç ve ceza olmaz” şeklinde ifade edilebilecek bu ilke, ön-celikle doğrudan Anayasa’da (Bkz. Anayasa m. 38) yer bulmakta, aynı zamanda TCK lafzında “suçta ve cezada kanunilik” adıyla ayrıca düzenlenmektedir (Bkz. TCK m. 2). Kanunilik ilkesi, asıl olarak yürütme ve yargı erkinin keyfiliğini ön-leyerek, yönetilenler nezdinde bir hukuki güvence ve istikrar sağlama arayışının sonucudur.

Suçta kanunilik, yasada açıkça suç olarak yer almayan bir fiil nedeniyle kimseye ceza verilemez ve güvenlik tedbiri uygulanamaz demektir. Cezada ka-nunilik ise, ancak yasada yer alan cezalar ve güvenlik tedbirlerine hükmedilebilir demektir.

Kanunilik ilkesinin temel sonuçları ya da onu destekleyen alt ilkeler ise şunlardır:

v Kanunun tekelciliği; kanunlar yani yasalar ceza hukukunun temel kay-nağıdır. Yazılı olmayan kaynaklar (örf, adet vb.) ve yazılı olsalar da kanun dışındaki kaynaklar (idari işlemler, yönetmelikler, tüzük vb.) doğrudan bir kaynak olarak kabul edilemez ve bunlarla suç ve ceza düzenlemesi yapılamaz. İdarenin düzenleyici işlemleriyle ve hatta kanun hükmünde kararnameler (KHK) ile de suç ve ceza, güvenlik tedbiri konulamaz.

Ek Bilgi:

Anayasa m. 121 ve m. 122 kapsamında olağanüstü hâl, sıkıyönetim, seferberlik ve savaş durumlarında çıkarılacak KHK ile de suç ve ceza düzenlemesi yapılabileceğine dair görüş-ler, öğretide sıklıkla dillendirilmektedir. Ancak, yine Anayasa m. 15 gereği biz bu görüşe katılmıyoruz.

Bu kapsamda yeri gelmişken ceza hukukunun kaynaklarını ele almak gere-kir. Ceza hukukunda asıl kaynaklar; Anayasa, kanunlar ve uluslararası sözleşme-lerdir. İkincil kaynaklar ise; mahkeme kararları, doktrin (öğreti), örf-adet kural-ları, din kuralları şeklinde sayılabilir. Anılan “kanunun tekelciliği” ilkesi gereği, ceza hukukunda ancak asıl kaynaklar olaylara doğrudan uygulanabilirken, ikincil kaynaklar daha çok yoruma katkı sunarlar.

Ek Bilgi:

Kanunlar kapsamında şüphesiz öncelikle 5237 Sayılı Türk Ceza Kanunu (TCK) anlaşıl-malıdır. Yürürlük tarihi; 01.06.2005 dir. Ancak TCK dışında özel ceza yasaları da vardır. Örneğin; 3713 Sayılı Terörle Mücadele Kanunu (TMK), 1632 Sayılı Askerî Ceza Kanunu (ACK) gibi.

8 Ceza Hukuku

v Belirginlik/belirlilik ilkesi; ceza hukuku normlarının açık ve anlaşılır ol-ması gereğini ifade eder ve yasa kurallarının formüle edilişi (yani “lafzı”) ile ilgilidir. Bu ilkeye göre bir ceza normunda, suçun unsurlarının hiçbir tereddüde yer bırakmayacak bir biçimde gösterilmesi, nitekim hangi dav-ranışın suçu oluşturacağının açık ve anlaşılır biçimde tarif edilmesi, ayrıca o suça uygulanacak ceza ve güvenlik tedbirinin de net biçimde belirtilmesi zorunludur. Bu konuda bir eksiklik, yorum mekanizmasını devreye sokar.

Bu kapsamda yeri gelmişken ceza normunun türlerine değinmek gerekir. Be-lirtildiği üzere ceza normunun iki temel unsuru vardır ve bunlar: “kural” ve “yap-tırım” dır. İşte özellikle bu iki unsur açısından değerlendirildiğinde ceza normları çeşitlilik gösterir.

Gerçek (tam) ceza normu; kural ve yaptırımı aynı anda bünyesinde bulunduran ceza normudur. Ceza hukukunda esas ve yaygın olan norm tipi de budur.

Eksik (tam olmayan) ceza normu; bu iki unsurdan yalnızca birini içeren normlardır. Kural veya yaptırım, bir başka normda yer almak-tadır. Bilinmedir ki bir normda görülen böylesi bir eksiklik (boşluk) ancak kanun ile tamamlanabilir, idarenin düzenleyici işlemleri veya yorum ile tamamlanamaz.

Açık ceza normu (beyaz-çerçeve norm); bu tür normlarda yaptırım belirlenmiştir; ancak kural, somut ve güncel bir biçimde normda yer almamaktadır ve içeriği (eylemden önce) idare tarafından dolduru-lur. Kanunilik ilkesi ve onun alt ilkelerinden belirginlik ilkesi gereği, çağdaş ceza hukukunda bu tür normlar tercih edilmezler.

Tamamlayıcı (ikincil) normlar; bunlar diğer normların kapsamını belirlemek veya sınırlamak yahut onların uygulamalarını düzenle-mek işlevini yerine getirirler ve kural ile yaptırım unsurlarını içer-mezler. TCK birinci kitabında genel hükümler başlığında yer alan normlar, asıl olarak bu niteliktedir.

Örnek Olgu:

TCK m. 297 de düzenlenen “İnfaz kurumuna veya tutukevine yasak eşya sokmak” suçunun ikinci fıkrasında yer alan “yetkili makamlar tarafından infaz kurumuna veya tutukevine sokulması yasaklanmış bulunan eşyayı, bu yasağı bilerek, infaz kurumuna veya tutuke-vine sokan veya bulunduran ya da kullanan kişi, altı aydan iki yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır” hükmü, AYM tarafından kanunilik ilkesine aykırı bulunarak iptal edilmiştir. Nitekim dikkat edilir ise burada, bir “açık ceza normu” söz konusudur ve kuralı yani suçun ne olduğunu, özünde cezaevi yönetimi (idare) belirlemektedir.


v Ceza hukukunda kıyas yasağı; soyut hukuk kurallarını yaşamın somut durumlarına uyarlamak için hukuk alanında yorum mekanizması dev-reye girer ve şüphesiz ceza hukukunda da yorum yapılabilir. Ancak ceza hukukunda suç ve ceza içeren normların uygulanmasında kıyas ya-sağı söz konusudur. Kıyas (analoji ya da benzetme), bir konuda yasada açık bir kural yoksa, ona yakın (benzer) bir başka kuralın o olaya uy-gulanabilmesini içeren özel bir yorum tekniğidir. Öğretide, suç ve ceza içermeyen ceza hukuku normlarında ise fail lehine kıyas yapılabileceği savunulmaktadır. Öte yandan güvenlik tedbirlerinde de kıyas müm-kün değildir. Bunun yanında, suç ve ceza içeren hükümler, kıyasa yol açacak şekilde geniş de yorumlanamaz yani bu kapsamda genişletici yorum da yasaklanmıştır.

Ek Bilgi:

Kanunilik ilkesi, ceza hukukunda büyük bir öneme sahiptir ve bütün çağdaş ceza huku-ku sistemlerinde varlık gösterir. Ancak şüphesiz kanunilik ilkesinin de kimi sakıncaları bulunduğu dikkate alınmalıdır. Nitekim, toplumsal düzen için ciddi zararlar içeren kimi eylemler, sırf ceza yasalarında açıkça suç olarak düzenlenmediği için cezasız kalabilir. Ya da, özünde toplumsal düzen için artık bir tehdit içermeyen kimi eylemler de, sırf yasa-da hâlen suç olarak yer aldığı için cezaya konu olabilir. Bu nedenle kanunilik ilkesi çoğu zaman “gerçek suç” ile “yasal suç” arasında bir kopukluk doğurur. Nitekim buna karşılık savunulan ve “öze ilişkin kanunilik ilkesi” adı da verilen farklı bir yaklaşım, yasada açık-ça suç olarak yer almasalar da, toplum zararına eylemlerin yargılanıp cezalandırılması gerektiğine işaret eder ve özellikle yargıca (yargı erkine) geniş bir keyfiyet tanır. Yukarıda değindiğimiz ve ceza hukukumuzda geçerli olan kanunilik anlayışına ise “biçimsel kanu-nilik ilkesi” adı da verilir.

v Kanunun geçmişe uygulanmazlığı; ceza yasaları, ancak yürürlüğe girdikten sonraki olaylara uygulanabilir, yani geçmişe etki etmezler. Anayasa’ya göre kimse, işlendiği zaman yürürlükte bulunan kanunun suç saymadığı bir fiilden dolayı cezalandırılamaz ve kimseye, o kanunda konulmuş cezadan daha ağır bir ceza verilemez (Bkz. Anayasa m. 38). Bu kapsamda daha ayrıntılı açıklamalara, “Ceza Hukuku Kurallarının Zaman Bakımından Uygulanması” başlıklı bölümde ayrıca yer verile-cektir.

*Cezada Adalet (Orantılılık) İlkesi

Suç işleyen kişi hakkında işlediği fiilin ağırlığıyla orantılı ceza ve güvenlik tedbirine hükmolunur (Bkz. TCK m. 3/1). Bu nedenle her suça hep aynı sabit bir ceza yerine, fiilin ağırlığı ile orantılı değişken bir ceza verilmelidir. Nitekim ceza

10 Ceza Hukuku

yasamızda süreli hapis cezalarının sabit bir süre yerine, alt ve üst sınırları içeren bir çerçevede yer aldığı görülür. Yine bu yaklaşımdan kaynaklı ceza hukukumuzda “cezaların bireyselleştirilmesi” kurumu da kabul edilmiştir.

“İyi olmak kolaydır, zor olan adil olmaktır.”Victor Hugo

*Eşitlik İlkesi (Ayrımcılık Yasağı)

Ceza yasalarının uygulanmasında herkes eşittir; cinsiyet, renk, ırk, dil, din, milliyet, düşünce, inanç, sosyal ve sınıfsal konum vb. nedenlerle kişiler arasında ayrım yapılamaz (Bkz. TCK m. 3/2).

*Kanunun Bağlayıcılığı İlkesi

Bu ilkeye göre ceza yasasını bilmemek mazeret sayılmaz (Bkz. TCK m. 4). Eski (765 sayılı) TCK lafzında genel olarak “kanunu bilmemek” ifadesi tercih edil-mişken, yeni TCK lafzı “ceza kanunlarını bilmemek” ifadesini kullanmaktadır. Bu nedenle öğretide, ceza kanunları dışındaki bir kanuna dair bilgisizliğin, fail lehine netice doğurması gerektiğini savunan görüşler de bulunmaktadır.

*Özel Yasalarla İlişki

Ceza genel hukuku öğretisine de karşılık gelen TCK’nin genel hükümleri (yani TCK “Birinci Kitap” ta “Genel Hükümler” başlığı altında yer alan genel ceza hukuku kuralları), bütün suç ve ceza düzenlemeleri için öncelikle geçerlidir (Bkz. TCK m. 5). Daha açık bir ifade ile genel hükümler, ceza hukukunun Ana-yasası gibidir; bütün özel yasaları ve suç düzenlemelerini bağlar. Bu nedenle özel yasalarda bunlara aykırı düzenlemeler olmaması gerekir.

Ek Bilgi:

Ancak kimi özel ceza yasalarında bu kurala istisnai düzenlemelerle karşılaşılmaktadır. Ay-rıca, TCK m. 5’te yer alan söz konusu düzenlemenin yürürlük tarihi 01.01.2009 olup, bu nedenle bir özel ceza yasasında bu tarihten sonra getirilmiş bir genel hüküm mevcutsa, bu özel yasanın sonraki genel hükmünün öncelikle uygulanması söz konusu olabilecektir. Nite-kim genel hukuk yorumunda; “önceki-sonraki yasa” ve “genel-özel yasa” çatışmasında kural olarak, sonraki yasa ve özel yasa öncelikle geçerlidir.

*Kusursuz Ceza Olmaz İlkesi

Çağdaş ceza hukuku sistemlerinde olduğu gibi TCK’de, kusurlu sorumluluk anlayışını benimsemiştir. Bu nedenle failin cezalandırılabilmesi için, kusur yete-neğine (isnat yeteneği) sahip olması da gerekir. Eğer kişinin “kusur yeteneği” ya da


kısaca “kusuru” yoksa, eylemi hukuka aykırılık taşısa ve hatta suç niteliğini korusa da, ona ceza verilmeyecektir. Bu nedenle kusur yeteneğinin suçun varlığına değil, asıl olarak cezalandırılabilirliğe etki ettiği dikkate alınmalıdır.

Örnek Olgu:

5237 Sayılı TCK m. 31/1; “Fiili işlediği sırada on iki yaşını doldurmamış olan çocukların ceza sorumluluğu yoktur. Bu kişiler hakkında, ceza kovuşturması yapılamaz; ancak, çocuk-lara özgü güvenlik tedbirleri uygulanabilir.” hükmünü taşımaktadır.

Kusurluluk kavramı ise, kişinin hukuka aykırı hareket etmeyi seçmiş ol-masını, aynı zamanda bu yolda bir seçim olanağına ve özgürlüğüne sahip bu-lunmasını, bu seçimi nedeniyle de kişinin kınanabilirliğini, bir başka ifade ile kınama yargısını karşılamaktadır.

*Cezaların Şahsiliği İlkesi

Suçu kim işledi ise, ceza da ona verilecektir. Ceza hukukunda ceza sorumlu-luğu şahsidir, kimse başkasının fiilinden dolayı sorumlu tutulamaz (Bkz. Ana-yasa m. 38, TCK m. 20/1).

*İnsancıllık İlkesi

Bu ilkeye öğretide “insanilik” veya “hümanizm” adları da verilmektedir ve asıl olarak “insancıl ceza doktrini” adı da verilen bir okul/ekol tarafından kabul gör-mektedir. Bu ilkeye göre ceza hukukunun asıl amacı, suçludan intikam almak de-ğil, suç işleyen kişiyi topluma kazandırmak olmalıdır. Nitekim unutulmamalıdır ki suçlu da, öncelikle bir insandır. Bir insanı suçlu yapan ise, onun özgür tercihleri ve kişilik özellikleri yanında, hatta çoğu zaman bunlardan da baskın bir biçimde, o kişinin içinde bulunduğu toplumsal koşullardır.

“Suçluyu kazıyın, altından insan çıkacaktır...”Prof. Dr. Faruk Erem

*İkincillik İlkesi

Her hukuka aykırı eyleme karşı ya da toplumsal düzeni korumak adına, her zaman ve öncelikle başvurulması gereken hukuk disiplini, ceza hukuku olmamalı-dır. Bir başka ifade ile ceza hukuku ve yaptırımları her durumda son çare olmalı, ikincil bir karakter taşımalıdır. Nitekim, her türlü hukuka aykırılığın öncelikle suç olarak görüldüğü ve ceza gibi ağır yaptırımlara tabi tutulduğu bir sistem, şüp-hesiz çağdaş ve özgürlükçü değerlerle uyum içerisinde olmayacaktır.

12 Ceza Hukuku

Ek Bilgi:

Ceza hukukuna dair birçok temel ilke ve kuralı lafzında barındıran Anayasa’nın 38 inci maddesine burada yer vermek isteriz;Madde 38 - Kimse, işlendiği zaman yürürlükte bulunan kanunun suç saymadığı bir fiilden dolayı cezalandırılamaz; kimseye suçu işlediği zaman kanunda o suç için konulmuş olan cezadan daha ağır bir ceza verilemez. Suç ve ceza zaman aşımı ile ceza mahkumiyetinin sonuçları konusunda da yukarıdaki fıkra uygulanır. Ceza ve ceza yerine geçen güvenlik tedbirleri ancak kanunla konulur. Suçluluğu hükmen sabit oluncaya kadar, kimse suçlu sayılamaz. Hiç kimse kendisini ve kanunda gösterilen yakınlarını suçlayan bir beyanda bulunmaya veya bu yolda delil göstermeye zorlanamaz. Ceza sorumluluğu şahsidir. Kanuna aykırı olarak elde edilmiş bulgular, delil olarak kabul edilemez. Hiç kimse, yalnızca sözleşmeden doğan bir yükümlülüğü yerine getirememesinden dolayı özgürlüğünden alıkonulamaz. Ölüm cezası ve genel müsadere cezası verilemez. İdare, kişi hürriyetinin kısıtlanması sonucunu doğuran bir müeyyide uygulayamaz. Silahlı Kuvvetlerin iç düzeni bakımından bu hükme kanunla istisnalar getirilebilir. Uluslararası Ceza Divanına taraf olmanın gerektirdiği yükümlülükler hariç olmak üzere vatandaş, suç sebebiyle yabancı bir ülkeye verilemez.

3. CEZA HUKUKU KURALLARININ ZAMAN BAKIMINDAN UYGULANMASI

Ceza hukukunda ana kural; bir suç hakkında, o suçun işlendiği anda yü-rürlükte olan kanununun uygulanmasıdır. Bir eylem (fiil) gerçekleştirildiği anda yürürlükte bulunan yasaya göre suç sayılmıyorsa, fail cezalandırılamaz ve hakkın-da güvenlik tedbiri de uygulanamaz. Öte yandan sonradan yürürlüğe giren yeni yasa normu da geçmişe yürümez, ancak yürürlüğe girdikten sonra işlenen fiillere uygulanabilir (Bkz. TCK m.7/1).

Ek Bilgi:

Suçun işlendiği an belirlenirken şu kurallar dikkate alınmalıdır: v Öğretide hâkim olan görüşe (hareket teorisi) göre; hareketin yapıldığı an, suçun işlen-

diği andır. Özellikle ani suçlarda bu görüş kabul görür. v Kesintisiz (mütemadi) suçlarda ise; kesintinin gerçekleştiği an, suçun işlendiği andır. v Zincirleme (müteselsil) suçlarda; son suçun işlendiği an, suçun işlendiği andır. v Teşebbüs aşamasında kalan suçlarda; en son icrai hareketin yapıldığı an, suçun işlen-

diği andır. v İhmali suçlarda; failin yapmakla yükümlü olduğu davranışı yapmadığı an, suçun iş-

lendiği andır.


Ancak, yukarıda yer verilen bu ana kuralın önemli bir istisnası olarak, ceza hukukunda failin lehine olan kural ise geçmişe yürür (Bkz. TCK m. 7/2). Suçun işlendiği zaman yürürlükte bulunan kanun ile sonradan yürürlüğe giren kanun-ların hükümleri farklı ise, failin lehine olan kanun uygulanır ve infaz olunur.

Öğretide ve uygulamada hâkim olan görüş, kanunilik ilkesinin de bir gereği olarak, güvenlik tedbirleri için de ve ayrıca kabahatlerde de yukarıda anılan aynı kuralların (geçmişe yürümezlik ve istisnai olarak lehe kanunun geçmişe yürüme-si) geçerli olduğu yolundadır.

Ancak infaz hukukuna ilişkin hükümler; hapis cezasının ertelenmesi, ko-şullu salıverilme ve tekerrürle ilgili olanlar hariç olmak üzere, derhal uygulanır (Bkz. TCK m. 7/3). Öte yandan ceza muhakemesinde de aynı şekilde derhal uy-gulanırlık kuralı geçerlidir.

Ek Bilgi:

Fail lehine olan kural/yasa belirlenirken şu ölçütler dikkate alınır:

v Fiili suç olmaktan çıkaran düzenleme lehedir.

v Suçu şikayete veya daha sıkı şartlara bağlayan düzenleme lehedir.

v Hapis cezası veya para cezası miktarını azaltan düzenleme lehedir.

v Hapis cezası yerine adli para cezası getiren düzenleme lehedir.

v Zaman aşımı süresini kısaltan düzenleme lehedir.

v Cezaların yukarı sınırları aynı, aşağı sınırları farklı ise; aşağı sınırı az olan yasa le-hedir.

v Cezaların aşağı sınırları aynı, yukarı sınırları farklı ise; yukarı sınırı az olan yasa lehedir.

v Eğer hapis cezasının alt ve üst sınırları tümden farklı ise; öğretiye hâkim olan görüşe göre yukarı sınırı daha az olan yasa lehe kabul edilmelidir. Aksi görüşte olanlar ise aşağı sınırı dikkate almaktadır.

v Eğer iki yasa arasında cezanın türü ve miktarı dışında, sorumluluğu veya verilecek cezayı etkileyecek diğer nedenler bakımından da fark bulunması hâlinde, her somut olayın özelliği göz önüne alınarak (somut olay ölçütü), nihai sonucu lehe olan yasa lehe ve geçerli kabul edilir. Yoksa yargıç, her iki yasanın lehe hükümlerini ayrı ayrı uy-gulayamaz; yani “çapraz uygulama” yerine her iki yasa bütün olarak değerlendirilip, nihai sonucu failin lehine olan uygulanır.

14 Ceza Hukuku

Geçici veya süreli kanunlarda ise zaman bakımından uygulanmaya dair ayrı bir kural öngörülmüştür ve bunların, yürürlükte bulundukları süre içinde işlenmiş olan suçlar hakkında uygulanmasına devam edileceği hükme bağlan-mıştır (Bkz. TCK m. 7/4). Geçici veya süreli kanun uygulamada olduğu süreçte işlenen suçlara uygulanır, kendinden önceki duruma etki etmez ve daha sonra çıkan bir (sürekli) yasa lehe hüküm içerse ve fail lehine yeni bir durum yarat-sa dahi; geçici veya süreli kanunun uygulama sonuçlarını etkilemez. Bir başka anlatımla bu durumda lehe olan sürekli yasanın geçmişe etki etmesine olanak vermez. Ancak geçici veya süreli kanunun kendisinde bir lehte değişiklik olursa geçmişe etki edebilir.

Ek Bilgi:

Sürekli kanunlar; ne zaman yürürlükten kaldırılacağı belli olmayan yasalardır ve yürür-lükten kaldırılıncaya kadar uygulanır. Esas ve yaygın olan yasa türü budur. Örneğin TCK böyledir.

Geçici (istisnai) kanunlar; savaş, deprem, sıkıyönetim vb. olağan dışı durumlarda ortaya çıkan öznel ihtiyaçları ve amaçları karşılamaya yönelik çıkarılmış yasalardır.

Süreli kanunlar; ne zaman yürürlükten kaldırılacağı belli olan, belli dönemlere ve o dö-nemlerin öznel ihtiyaçlarına yönelik çıkarılan yasalardır.

4. CEZA HUKUKU KURALLARININ KİŞİ BAKIMINDAN UYGULANMASI

Açıklandığı üzere ceza hukukumuza hakim olan “eşitlik ilkesi (ayrımcılık ya-sağı)” gereği; ceza yasalarının uygulanmasında herkes eşittir; cinsiyet, renk, ırk, dil, din, milliyet, düşünce, inanç, sosyal ve sınıfsal konum vb. nedenlerle kişiler arasında ayrım yapılamaz (Bkz. TCK m. 3/2). Ancak hukuk düzeninin bazı ki-şileri, içinde bulundukları hukuki ve/veya fiili durumun da bir gereği olarak, cezai sorumluluktan kısmen yada tamamen bağışık tuttuğu da görülebilmekte-dir. Bu nedenle “ceza hukuku kurallarının kişi bakımından uygulanması” başlığı altında, bazı kişilere yönelik uygulama ve cezalandırma sınırlarının varlığından söz edilebilir.

Bu kapsamda; öncelikle Anayasa hükümleri gereği Cumhurbaşkanına ve milletvekillerine tanınmış pozitif ayrımcılık uygulamaları; öte yandan özellikle uluslararası hukuk kuralları ile diplomatlara ve hatta yabancı ülke askerlerine tanınmış pozitif ayrımcılık uygulamaları söz konusudur. Öğretide hakim olan bir görüşe göre bu yoldaki düzenlemeler, bu kişiler nezdinde asıl olarak birer şahsi cezasızlık durumuna karşılık gelmektedir.


ceza hukuku - pegem.net...dikkate alınarak, ceza hukuku alanında yer alan iki alt disipline;...

Documents