cfly{s aif{ )&@÷)& sf] ;fdflhs k/lif0f...
TRANSCRIPT
1
lhNnf ljsf; ;ldltsf] sfof{no,
wg'iff
cfly{s aif { )&@÷)&# sf]
;fdflhs k/LIf0f k|ltj]bg
;fdflhs k/LIfs
>L dgf ]h s'df/ uf ]n]
k/fdz{ bftf ;+:yf
cf/=l8=OlGhlgol/Ë sG;N6]G;L
sf=d=g=kf=j8f g+=–$, w'Daf/fxL,sf7df08f }
kmf]g g+= M–)!–$))*^!@
laifo–;""rL
2
qm=;+= laifo k]h g+=
!= ;fdflhs k/LIf0fsf] k[i7e'ld !
@= ;fdflhs k/LIf0fsf] p2]Zo @
#= ;fdflhs k/LIf0f lalw @–#
$= k|f/lDes tof/L, k|:t'lts/0f tyf 5nkmn #
%= :yflgo lgsfosf] k/Lro $–!#
^= :yflgo lgsfosf] k|fyldstf tyf nIox? !$–@@
&= ut jif{sf] d'Vo–d'Vo pknAwLx? @#–#@
*= ;fdflhs lhDd]jf/L / sfo{;Dkfbgsf] n]vfhf]vf -cg';'rL –!_ ##–$$
(= ;'wf/sf] nflu rfNg'kg]{ sbdx? tyf ;'emjx? $%
!)= sfo{qmd ;~rfng ul/Psf s]lx emnsx? -cg';'rL –@_ $^–$*
!!= sfo{qmddf pkl:yt ;xeflux?sf] gfdfjnL -cg';'rL –#_ $(–%!
3
sfo{ljwLsf ] cg';"rL $ cg';f/sf ]
lhNnf ljsf; ;ldlt sfof {no wg'iffsf ] cfly{s jif { )&@÷)&# sf ]
;fdflhs k/LIf0f k|ltj]bg
!= k[i7e"ld
;fdflhs k/LIf0fsf] kl/efiff ;dfgtf e]l6+b}g . ;fdfGo kl/efiff cg';f/
;fdflhs k/LIf0f s'g} klg ;+:yfsf] ;fdflhs sfo{ ;Dkfbgsf] k/LIf0f xf] . h;df
;/f]sf/jfnfn] ;fdflhs sfo{ ;Dkfbgsf nflu eljiodf ug{ ;lsg] ;'wf/sf] cfzf
/fVb5g\ . cfly{s n]vfk/LIf0f / ;fdflhs k/LIf0f aLr s]xL ;dfgtfx? 5g\ . oL b'j}df
clen]v / k|lqmofsf] hfFr / To;sf] ;f/f+z / k|ltj]bg tof/L ul/G5 . t/ tflTjs
km/s s] xf] eg] ;fdflhs k/LIf0fsf Joj:yfkg, af]8{ ;b:o, sd{rf/L, ;]jfu|fxL,
;d'bfo, gLlt lgdf{tf ;a}nfO{ ;+Vofsf] ;fdflhs sfo{ ;Dkfbgsf] n]vfhf]vfsf] cj;/df
;xefuL u/fOG5, eg] cfly{s n]vf k/LIf0fdf n]vfk/LIfsn] cfˆgf] /fo dfq pNn]v
ub{5g\ .
klxnf] k6s ;fdflhs k/LIf0f ul/Fb}5 eg] ljutsf] sfo{ ;Dkfbgsf] d"NofÍgdf
eGbf ;+Vyfut ;+/rgf, k|lqmof / p2]Zodf hf]8 lbg'kb{5 . :yfgLo lgsfo -cfly{s
k|zf;g_ lgodfjnL, @)^$ sf] lgod @)! n] u/]sf] Joj:yf cg';f/ jif{df Ps k6s
;fdflhs k/LIf0f ug{} kg{] k|fjwfg ePsf]n] :yfgLo lgsfox? -lhNnf ljsf; ;ldlt,
dxfgu/kflnsf, pk–dxf gu/kflnsf, gu/kflnsf / uf=lj=;=x?_ n] cfly{s jif{ ;dfKt
ePsf] k|yd rf}dfl;s leq ;fdflhs k/LIf0f u/L ;Sg'k5{ . o;sf nflu :yfgLo
lgsfon] ;f] lgsfo;Fu k|ToIf ;DaGw gePsf] lj1nfO{ ;fdflhs k/LIfssf] ?kdf ;]jf
s/f/df lng' kb{5 . ;fdflhs k/LIf0f sfo{sf] ;xof]u tyf ;dGjosf nflu :yfgLo
lgsfon] Ps ;dGjo ;ldlt u7g ug{]5 . ;dGjo ;ldltsf] u7g afWofTds eg] x'g]
5}g .
;fdflhs k/LIf0fnfO{ cg';GwgfTds 9+uaf6 cWoog kZrft\ ;Dk"0f{
;/f]sf/jfnf ;lxtsf] ;dfj]zL pkl:yltdf k|f/lDes k|ltj]bg k|:t't ug'{ kb{5 .
5nkmndf p7]sf ;jfn / hjfkmnfO{ ;d]6L clGtd k|ltj]bg tof/ ul/G5 . o;nfO{
:yfgLo lgsfosf] of]hgf th'{dfsf] ljleGg r/0fdf, ;fdflhs tyf hg;+Vof ;ldlt /
kl/ifb\ k]z ug'{ kg{] k|fjwfg /x]sf] 5 . o;/L :yfgLo lgsfoaf6 ePsf sfdx?n]
;fdflhs pknlAw slt xfl;n eP ;f]sf] ljZn]if0faf6 k|efj ;Ddsf] cj:yfsf] cf+sng
ug{ ;fdflhs k/LIf0f ljlw lgs} k|efjsf/L ePsf] b]lvG5 . ;fdflhs k/LIf0fsf]
;}4flGts kIfsf] cg';/0f, ;fdflhs k/LIf0f sfo{ljlwsf] dxTjk"0f{ kf6f] ePsfn] o;sf]
;kmn sfof{Gjogaf6 cfˆgf] ;fdflhs ljsf;sf] pQ/bfloTj k"/f ug{ :yfgLo
lgsfonfO{ 7"nf] 6]jf k'Ug]5 . o;}sf] cfwf/df eljiosf] /0fgLlt tyf of]hgf tof/ ug{]
sfo{sf nflu o;sf lgisif{x?n] ;3fpFg]5g\ . ;fdflhs kl/If0f sfo{ljlw @)^&
adf]lhdsf] clwgdf /lx lhNnf ljsf; ;ldltsf] sfof{no wg'iffsf] cfly{s jif{
)&@÷)&# sf] ;fdflhs k/LIf0f ul/Psf] 5 .
4
5
@= ;fdflhs k/LIf0fsf ] p2]Zo
:yfgLo lgsfo -cfly{s k|zf;g lgodfjnL, @)^$ sf] lgod @)! n] u/]sf] Joj:yf
cg'?k lh=lj=;=sf] Ps cfly{s jif{df lh=lj=;= s} ;du| ;fdflhs pQ/bfloTj k/LIf0f
-n]vfhf]vf_ ug'{ o; ;fdflhs k/LIf0fsf] p2]Zo xf] . ;fdflhs k/LIf0f ;}4flGts /
Jojxfl/s kIfnfO{ ;d]6\b} lh=lj=;=nfO{ P]g lgodn] tf]s]sf] ;fdflhs lhDd]jf/L, To;
cg';f/ ;+rflnt sfo{qmd, of]hgfn] NofPsf] ;fdflhs pknlAw / ;fdflhs lhDd]jf/L
axg ug{ ;Sg] ;+:yfut Ifdtf cflbsf] n]vfhf]vf o;sf] s]Gb| ljGb'df /x]sf 5g\ .
#= ;fdflhs k/LIf0f ljlw
;fdflhs k/LIf0fnfO{ cg';GwfgfTds 9+uaf6 b]xfo adf]lhdsf ljlwx?sf] k|of]u
ul/Psf] lyof] .
#=! ;Gbe{ ;fdu|L ;dLIff / cWoog
:yfgLo lgsfo ;DaGwL P]g, lgod, sfo{ljlwx? / lgb{]lzsfx?
:yfgLo lgsfosf] ;fdflhs ljhDd]jf/L, nIo, p2]Zo
cfjlws tyf jflif{s of]hgf -ljifout sfof{nox?sf] ;d]t_
;fdflhs pknlAw, sfo{ ;Dkfbg, kl/0ffd / k|efj ;DaGwL clen]v tyf
;"rgf
gful/s a8fkq
aflif{s k|ltj]bgx?
#=@ cGtjftf { / ;d"x 5nkmn
lhNnf ljsf; ;ldltsf] sfof{no wg'iffsf] kbflwsf/Lx?, :yflgo ljsf; clwsf/L,, zfvf
k|d'v, cfof]hgf k|d'v, ljifout sfof{no k|d'v;Fu cw{;+/lrt (Semi-structured)
cGt/jftf{ ul/Psf] lyof] . cGt/jftf{af6 ;d]l6g g;s]sf ljifox?sf nflu ;DalGwt
sd{rf/Lx?sf] ;fgf] ;d'x agfO{ ;d'x 5nkmn ul/of] . k|d'v ;d:of, r'gf}tL ltgLx?sf]
;Dkfbgsf] cj:yf / efjL sfo{lbzfsf af/]df uxg cWoog u/L a'Fbfut ?kdf k|ltj]bg
tof/ ul/Psf] lyof] .
6
#=# k|f/lDes k|ltj]bg k|:t'lt tyf 5nkmn
lgDgfg';f/sf zLif{sdf s]lGb|s[t /lx k|f/lDes k|ltj]bg dfly 5nkmn ul/Psf] lyof] .
;fdflhs k/LIf0fsf lgisif{x?
;fdflhs k/LIf0fsn] cf}+NofPsf ;jfnx?
;jfnx?sf] k|fyldsLs/0f
oL ;jfnx?nfO{ ;Daf]wg ug{] k|lta4tf
;fdflhs k|ltj]bgn] ;d]6\g g;s]sf ljifoj:t' ;'emfjx? ;+sng
$= k|f/lDes tof/L, k |:t'lts/0f tyf 5nkmn
$=! k|ltj]bg tof/L
;fdflhs kl/If0fsf] k|f/lDes k|ltj]bg k|:t'lts/0f sfo{qmddf 5nkmndf p7]sf
;'emfjx? / clGtd k|ltj]bg tof/L ul/Psf] 5 . k|ltj]bgsf ljifoj:t' lgDgfg';f/
k|:t't ul/Psf] 5 .
k[i7e"ld
;fdflhs k/LIf0fsf] p2]Zo
cWoog ljlw
a[xt 5nkmn sfo{qmdsf] ljj/0f
cWoogsf] l;df
a[xt 5nkmn sfo{qmdsf] ljj/0f
:yfgLo lgsfo / ljifout sfof{no u};;x?sf] ljj/0f ;+nUg /fVg] -cg';"rL
@ / #_
;fdlhs k/LIf0faf6 b]lvPsf ;jfnx?
;fdflhs k/LIf0faf6 b]lvPsf r'gf}tL tyf sldsdhf]/Lx?
;fdflhs lhDd]jf/L k'/f ug{ :yfgLo lgsfon] rfNg' kg{] sbdx? jf ;'emfjx?
$=@ ;fdflhs k/LIf0fdf ;dfj]z ePsf kIfx?
:yfgLo lgsfo ;fdflhs k/LIf0f sfo{ljlw @)^& sf] Joj:yf cg';f/ ljifout sfof{no /
lh=lj=;=sf] jflif{s sfo{qmd ÷ cfof]hgfdf ;dfj]z ePsf u}/ ;/sf/L ;+:yfx?sf] xsdf
lh=lj=;=s} cleGg c+usf] ?kdf ;fdflhs k/LIf0fdf ;fdflhs lhDd]jf/Lsf] n]vfhf]vf tyf
sfo{;Dkfbgsf] d"NofÍg ug'{ kg{] Joj:yf ePsf] t/ o; lh=lj=;=sf] jflif{s of]hgfdf cGo
s'g} klg sfof{no tyf u}/ ;/sf/L ;+:yfx?sf] of]hgf ;dfj]z 5}g .
7
%= :yflgo lgsfosf] ;+lIfKt kl/ro
ef}uf]lns l:ylt
k"j{df M–l;/xf
klZrddfM–dxf]Q/L
pQ/M–l;Gw'nL
blIf0fM–ef/t
cIff;M–@^=#%Ú b]lv @&=%Ú pQ/
b]zfGt/M–*%=%@Ú b]lv *^=@)Ú k"j{
prfO{M–;d'Gb| ;txjf6 ^! ld6/ b]lv ^!)
ld6/
/fhg}lts tyf k|zf;lgs ljefhg
ljsf; If]qM–dWodf~rn ljsf; If]q
c~rnM–hgsk'/
lhNnfM–wg'iff
;+;bLo lgjf{rg If]qM–&
Onfsf If]q ;+VofM–!&
uf=lj=;=;+VofM–&!
gu/kflnsf ;+VofM–%
pk–dxfgu/kflnsf ;+VofM–!
hg;+Vof -@)^* sf] hgu0fgf cg';f/_
dlxnfM–#&^@#( hgf -$(=*%_ k|ltzt
k'?ifM–#&*%#* hgf -%)=!%_ k|ltzt
hDdf hg;+VofM–&%$,&&& hgf
hDdf 3/w'/L ;+VofM–!#*@#(
;/b/ kl/jf/ cfsf/M–%=$^
hg;+Vof jflif{s j[l4b/M–!=!$
n}lËs cg'kft -k|lt !)) dlxnfdf k'?ifsf] ;+VofM–!)!=^!_
Psn dlxnf M–!),@@^ -!=% k|ltzt_ hgf k|ltzt
hg3gTj k|lt ju{ ls=ld=M–#$$=$(
kfFr jif{d'lgsf] afnjflnsfsf] ;+VofM–&%,##@ hgf -(=(* k|ltzt_
ckfËtf ePsf h;+Vof M–*,$!@ hgf -! k|ltzt_
lszf]/ lszf]/L o'jf hg;+Vof -!) b]lv rf}la; jif{_ M–@,$),%)^ -#!=*^ k|ltzt_
cfly{s ?kn] lqmoflzn hg;+Vof -!% b]lv %( jif{_M–$,!*(&# hgf -%%=%) k|ltzt_
dfgj ljsf; ;'rfsf+sM–)=$*&
;/b/ cfo'M–^(=%#
z}lIfs l:ylt
k"j{ k|fylds ljBfnoM–^^! -lghL :s"n !&
j6f_
k|fylds ljBfnoM–#*^ -lghL $* j6f_
lg=df=lj=M–!@@ -lghL !% j6f_
dfWoflds txM–^* -lghL !@ j6f_
pRr dfWoflds ljBfnoM–%(-lghL@@j6f_
jfnljsf; s]Gb| ljBfnodf cfwfl/tM–@(#
jfnljsf; s]Gb| ;d"bfodf cfwfl/tM–
>f]t s]Gb|M–!!
;fIf/tf
;fIff/tf b/M–$!=*( k|ltzt
k'?ifM–%! k|ltzt
dlxnfM–@( k|ltzt
8
:jf:Yo ;+:yfsf] l:ylt
c~rn c:ktfnM–!
lhNnf hg:jf:Yo sfof{noM–!
k|fylds :jf:Yo s]Gb|M–%
:jf:Yo rf}sLM–!&
pk:jf:Yo rf}sLM–*)
lh=cf=k|f=:jf=s]=M–
cfo'j]{w cf}ifwnfoM–
lghL c:ktfnM–
ufpF3/ lSngsM–%)%
vf]k lSnlgsM–%@%
dlxnf :jf:Yo ;]jsM–()(
k|;"lt u[xM–
e"–pkof]u
s"n If]qkmnM–!!*) ju{ lsnf]ld6/-
!!&^*) x]S6/_
v]lt ul/Psf] s"n If]qkmnM–*#^!& x]S6/
agn] 9fs]sf] If]qkmnM–@%&&# x]S6/
emf9Ln] 9fs]sf] If]qkmnM–!*#@ x]S6/
afFemf] hUuf If]qkmnM–%!%* x]S6/
kfgLn] 9fs]sf] If]qkmnM–!#)) x]S6/
cfly{s l:ylt
jflif{s k|ltJolQm cfoM–%*) -8n/_
jflif{s k|ltJolQm cfoM–$!,(*! -?k}of_
jflif{s k|ltJolQm cfo -lklklk_M–(#* -
8n/_
9
ef}uf]lns cjl:yt
wg'iff dWodfc~rn ljsf; If]q cGtu{t kg]{ hgsk'/ c~rnsf t/fO{ lhNnf dWo]sf] Ps xf]
. /fhg}lts ljefhg cg';f/ wg'iffsf] k"j{df l;/fx, klZrddf dxf]Q/L, pQ/df l;Gw'nL /
blIf0fdf ef/tsf] ljxf/ /fHo kb{5 . o; lhNnfsf] s'n If]qkmn !!*) ju{ lsld /x]sf] 5 .
wg'iff lhNnf @^ l8u|L #%Ú pQ/ b]lv @& l8u|L %Ú cIffz ;Dd / *% l8u|L %@Ú k"j{ b]lv
*^ l8u|L @)Ú k"j{ b]zfGt/ ;Dd km}lnPsf] 5 . of] lhNnf pQ/df lzjflns b]lv blIf0fdf
t/fO{ ;Dd km}lnPsf] 5 . o;sf] pQ/ blIf0f ;/b/ nDjfO{ $%=@& lsld / k"j{ klZrd
km}nfj6 ;/b/ @&=$& /x]sf] 5 . pQ/ blIf0f nDjfO{ al9df %* lsld / sDtLdf #( lsld
/x]sf] 5 .
To;}u/L k"j{ klZrd nDafO{ a9Ldf #$ lsld / 36Ldf @@ lsld /x]sf] 5 . o;sf] blIf0fL
efudf ;dtn t/fO{ kb{5 eg] pQ/df efj/ h:sf] prfO{ %))–*)) lkm6;Dd km}lnPsf]
5 / r'/] kxf8 @))) lkm6 ;Ddsf] prfO{df /x]sf] 5 . r'/] kxf8sf] sdhf]/ e"–jgf]6sf
sf/0f jif]{gL e"–:vng e}/x]sf] 5 . eg] t/fO{df gbL s6fg / psf; eO{ pj{/f s[lif e'ld
d?e'lds/0f eO{ /x]sf] cj:yf 5 . r'/] If]qdf !% b]lv @% l8u|L ;Dd le/fnf]kg /x]sf] 5 .
eg] efj/df !) l8u|L b]lv !% l8u|L ;Dd /x]sf] 5 . To;} u/L t/fO{ If]qdf # b]lv !)
l8u|L ;Dd le/fnf]kg /x]sf] kfO{G5 .
lhNnfsf] gfdfs/0f ;DalGw wf/0ff
lxGb' k'/f0f cg';f/ hgs j+zsf @@ cf}+ /fhf lz/Wjhsf] /fHosfndf Pp6f 7"nf] v8]/L kbf{
w]/} dflg;x?sf] Hofg uof] / dflg;x? 7"nf] ljkbdf k/] ;f] v8]/Lsf] cGTosf nflu cfkm\gf
lj4jfg ;xof]uLx?sf] ;Nnfxdf pgn] cfkm}n] xnf] hf]t] hf]Tg] qmddf pg]n] jflnsf km]nf
kf/] h:sf] gfd pgn] hfgsL /fv] . kl5 pgn] cfkm\gL 5f]/L hfgsLsf] ljjxf cfkm\gf]
b/jf/df /x]sf lzj wg'df tfFbf] r9fpg ;Sg];Fu ul/lbg] k|:tfj /fv] . y'k|} zlQmzfnL
JolQmx?n] o;sf] nflu k|of; u/] t/ pgLx? pQm wg'if p7fpg klg ;s]gg\ . cof]Wofsf]
/fhs'df/ eujfg /fd klg pgsf efO{ nId0f / u'? ljZjfldq ;lxt hgsk'/ cfP . /fdn]
pQm eJo wg'if p7fP / tfFbf] r9fpg nfUbf ;f] wg'if eflrg uof] . ToxL wg'ifsf] 6'qmf]sf ]
gfdjf6 o; lhNnfsf] gfd wg'iff /xg uPsf] xf] .
lhNnfsf] /fhgLlts tyf k|zf;flgs ljefhg
PsLs/0fsf] qmddf of] If]q zfx j+zsf] clwgdf uof] / hgsk'/ hldg s/ nufotsf s/
;+sngsf] a]Gb| aGof] . kl5 b]z !$ c~rn &% lhNnfdf ljeflht x'Fbf wg'iff Pp6f lhNnf
/ hgsk'/ Pp6f c~rnsf] ?kdf cfof] / hgsk'/ g} hgsk'/sf] ;b/d'sfd aGg uof]
hgsk'/ /0fgLlts :yfgdf /x]sf] sf/0fn] ubf{ hgsk'/ dWo t/fO{sf] Pp6f dxTjk"0f{
:yfgsf] ?kdf /x]sf] 5 . k|zf;lgs ljefhg cg';f/ o; lhNnfdf &! j6f uflj;x?, %
j6f gu/kflnsf, ! j6f pk–dxfgu/kflnsf, !& j6f O{nfsf / & j6f lgjf{rg If]qx?
/x]sf 5g . lhNnfsf] k'/fgf] gu/kflnsf /x]sf] hgsk'/ o; lhNnfsf] lhNnf ;b/d'sfd xf]
lhNnfsf] lgjf{rg If]q ljefhgsf] ?k/]vf / Onfsf ljefhgsf] ?k /]vf k|:t't \ ul/Psf] 5 .
10
wg'iff lhNnfsf] lgjf{rg If]q ljefhgsf] ?k/]vf
lgjf{rg
If]q g+=
lgjf{rg If]qdf kg]{ uflj; tyf gu/kflnsf j8fx? s}lkmot
! jfnfjfv/, jNxf s7fn, jNxf ;3f/, jNxf uf]7, lj;/ef]/f,
rf]/fsf]onk'/, b'j/sf]6, xyn]6jf, uf]7sf]onk'/, Ogjf{, vh'/L, rGxf,
vl/xflg, nSs8, dflrlem6s}of, ktg'sf, l;Uofxld8fg, ob's'j, k|=
v] dx'jf / xl/g]
@ cf}/xL, jkm}, j3rf}8f, rSs/, b]p/Lk/jfx, wj}nL, b'xjL, Ps/fxL,
x+;k'/, s7k'Nnf, xl7k'/ x8af/f, gg'k6L, krxjf{, kf]8]Zj/, lu4f,
;f]lgufdf, ;'ufdw's/xL, ;'uf, lgsf; / 7fl8lememf
# jxf8fj]nf, jx'cjf{, j;lxof, b]jl8xf, b]jk'/f?k}7f, wgf}hL, km'nufdf,
3f]83f;, O{6xjf{, emf]lems6}of, nudfuf8fu'7L, nvf}/L, nf]xgf,
d'lvofkl6, d';/lgof, t'N;LofxL lgsf;, t'N;LofxL hJbL / gu/fO{g
$ h=g=kf= !, b]lv h=g=kf=!^, ;Dd k|= sf] dx'jf, sgskl6, ljGwL,
j;ljl6 / s'yf{
% uf]kfnk'/, ldlyn]Zj/ lgsf;, ldlyn]Zj/ df}jfxL, tf/fk6L l;/l;of,
7]/f sr'/L, cGb'kl6, dfgl;+xkl6, j]+uflzjk'/, nIdLk'/ ju]jf,
l;g'/hf]8f, ;kxL, alglgof, zflGtk'/, lIf/]Zj/gfy, g=kf=jf8{
g+=!,@,#,$,% / ^
^ k6]jf{, l7Nnfob'jf, tNnf]uf]bf/, ja6f]nL, e/tk'/, a/dlemof,
/3'gfyk'/, ;j}nf, ;Gtf]if/, dvgfx, el6ofxL, gf}jfvf]/ k|;fxL,
sh/f/df}n, wg'iffwfd g=kf=jf8{ g+= %,^,&,*,/ (
& j6]Zj/, j]+uf8fj/, e'tqmk'/, e'txL k6]jf{, 9Ns]j/, nIdLlgjf;,
gS6flemem, k'ikjnk'/, t'N;L, lIf/]Zj/gfy g=kf= jf8{ g+= & * ( !)
/ !! wg'iffwfd g=kf= jf8{ g+= % ^ & * / (
lhNnfsf] Onfsf ljefhgsf] ?k/]vf
O{nfsf
g+=
uf=lj=;=x? tyf g=kfx? s}lkmoft
! O{gjf{, vh'/L rGxf, kt'g'sf, k|= v]dx'jf, jNxfs7fn, jNxfuf]7,
jNxf ;3f/f / nSs8
@ Ps/fxL, lu4f, 7fl8lemem, b'j/sf]6 xyn]6jf, lj;/ef]/f,
dflrlem6s}of, l;+UofxLd8fg / xl/g]
11
# uf]7sf]onk'/, rf]/fsf]onk'/, wjf}nL, k6]{jf, jnfjfv/, ob's'xf,
xl7k'/x/af/f / ;a}nf g=kf=j8f g+=!) / !! -l7Nnf ob'jf_
$ O6xjf{, emf]lems6}of, b'xjL, wgf}hL, b]p/L k/jfx / nvf}/L
% cf}/xL, rSS/, em6LofxL, krxjf{, akm} / ;f]gLufdf
^ vl/xfgL, gg'kl66f, /3'gfyk'/ / ;a}nf g=kf= j8fx? !, @ / #
-;a}nf_ $, % / ^ -;tf]if/_ &, * / ( -dvgfx_
& u0f]zdfg rf/gfy g=kf= j8fx? !, @, # / $ -e/tk'/_ %, ^ /
& -uf]bf/_ * / (-nj6f]nL_ !) / !! -a/dlemof_
* shf/f/d}n, e'txL k6]jf{, ldlyn]Zj/ lgsf;, wg'iffwfd gf=kf=
j8fx? ! / @ -wg'iffuf]ljGbk'/_ # / $ -wg'iff wfd_ % / ^-
pdfk|]dk'/_ &, * / ( -o1e'dL_
( cGb'kl6, 7]/fsr'/L, tf/fk6L l;/l;of, ldlyn]Zj/ df}jfxL,
dfgl;+xkl6, ;'uflgsf;, x+;k'/s7k'Nnf / hgsk'/
pkdxfgu/kflnsf j8fx? g+= @^-uf]kfnk'/_
!) gf}jfvf/ k|;fxL, kf}8]Zj/, a3rf}/f, jx'cjf{, ;'ufdw's/xL /
hgsk'/ pkdxf gu/kflnsf j8fx? g+= @& -sgskl6_ !* -k|sf]
dx'jf_, !& -nf]xgf_
!! b]jl8xf, gu/fO{g, ax]8fj]nf, nUdfu8fu'9L
!@ t'N;LofxL hAbL, t'N;LofxL lgsf;, km'nufdf, d'lvofkl6
d;x/lgof
!# 3f]8f3f; / hgsk'/ pkdxf gu/kflnsf jf8{ g+= @) -b]jk'/f
?k}7f_
!$ hgsk'/ pkdxf gu/kflnsf j8fx?
!,@,#,$,%,^,&,*,(,!),!!,!@,!#,!$,!%,!^ / @# -ljGbL_, @@ -
j;ljl6_ @$ -j;lxof_
!% e'rqmk'/, nIdLlgjf;, zflGtk'/ / l;g'/hf]8f / hgsk'/
pkdxfgu/kflnsf j8fx? g+=@! -s'yf{-, !( -j]uflzjk'/_ @%
-nIdLk'/ju]jf_
!^ alglgof, ;kxL / lIf/]Zj/ gfy g=kf=sf j8f g+= #,$, % / ^ -
;v'jf dx]Gb|gu/_ !@ -/db}of ejf8L_ !) !! -lbuDa/k'/_ &, *
/ ( -xl/x/k'/_
!& t'N;L, k'ikjnk'/, j6]Zj/ / ldlynf g=kf=sf j8f g+= $% / ^ -
9Ns]j/_ !,@ / # -gs6flemem_ &, * / ( -j]+uf8fj/_
12
%=!= lh=lj=;=wg'iffsf] j8f cg';f/ 3/ w'/L hg;+Vof ljj/0f
hg;+Vof ljj/0f
j8f g+= 3/ w'/L k'?if dlxnf hDdf
!= ^^! !&&# !&#) #%)#
@= (^! @(!@ @^&& %%*(
#= %%! !#(% !%@^ @(@!
$= !)^( @*%@ #)#^ %***
%= !!#! #&#& #@$^ ^(*#
^= **# @$%) @^!* %)^*
&= !#*& $)!# #*)& &*@)
*= ^%# !^#) !&&% #$)%
(= ^(* !(#$ @)(^ $)#)
!)= ^&# @!@& @!%^ $@*#
!!= ^(# !&%# !*(# #^$^
!@= !!&@ #!@& #@!! ^##*
!#= !@!# #*() #^^* &%%*
!$= %#^ !$)& !%$! @($*
!%= !!%! #%#$ #@!* ^&%@
!^= !$)# #%*! #%@! &!)@
!&= @@*! ^@%# %*&@ !@!@%
!*= #)@! &$!$ *!)% !%%!(
!(= ($@ @^!^ @%^) %!&^
@)= *(% @#%* @$() $*$*
@!= !!(@ #$)& #%#* ^($%
@@= (@* @##! @%&^ $()&
@#= !)&* #$$) #!&! ^^!!
@$= *%$ @@*# @$#) $&!#
@%= !@!$ #^!$ ##($ &))*
@^= *#^ @)*$ @@@$ $#)*
@&= !$#$ #*$& $)*& &(#$
@*= !#!& #%&^ #&!^ &@(@
@(= @)@@ %$!# %$($ !)()&
13
#)= !%!% $^(! $@#& *(@*
#!= !^#^ $))$ $^%* *^^@
#@= !^%& $@*# $%^$ **$&
##= !&@( $&&% $^@) (#(%
#$= !@() #!*& #^*& ^*&$
#%= !#)) #^@@ ##(( &)@!
#^= ()^ @@@^ @%!* $&$$
#&= @!(# ^)#( ^!)$ !@!$#
#*= !!@@ @^*& @(&! %^%*
#(= (@& @^## @^%$ %@*&
$)= !^)( #&^& $)$) &*)&
$!= !)!& @#&% @^(# %)^*
$@= &@$ !*(@ !*** #&*)
$#= *&* @%%! @^*) %@#!
$$= !%^@ $*($ $%%% ($$(
$%= (#( @#*& @^^$ %)%!
$^= &%$ !(%* @!*! $!#(
$&= ^## !^$! !^(^ ###&
$*= *#* @$(^ @%)% %))!
$(= !(!*# %!*#* $%(#* (&&&^
%)= !)^* @@&* @*#@ %!!!)
%!= &$! @@)( @!$# $#%@
%@= !)^# @&*^ #)$$ %*#)
%#= (%# @$#^ @&*@ %@!*
%$= (^^ @(@% @^(% %^@)
%%= !)^# @&(^ #!&* %(&$
%^= !*#& $&!% %@*# (((*
%&= !#%) $!@$ #^(! &*!%
%*= ()* @^%& @$$( %!)^
%(= (@$ @^^! @^^( %##)
^)= %&* !%$$ !%)# #)$&
^!= &$* @)(# !((* $)(!
14
^@= ^)# !*(@ !&@% #^!&
^#= !@## #^$( #$(# &!$@
^$ !!*@ #$*^ #$$! ^(@&
^% !&#* $%%@ $&@^ (@&*
^^ *!# @#&) @$*@ $*%@
^& !)%^ @**) @()( %&*@
^* !$@% #%*^ #%)) &)*^
^( *)$ @!#$ @@%! $#*%
&) &#* !*(% !(^* #*^#
&! !@!@ #*#( ##!% &!%$
&@ !!$# #*&( #$&^ &#%%
&# !)@% #@$! @(%^ ^!(&
&$ !$^$ $$%) $)(# *%$#
&% ^&& !^(( !*&# #%&@
&^ *$@ @#!* @#&@ $^()
&& ^%^ !*(! !**^ #&&&
&* ^@^ !&$% !&$@ #$*&
&( *@( @$$( @$(@ $($!
*) !!@* @*(% #!&% ^)&)
*! %@$ !@&& !#!& @%($
*@ @&#@ ^)!@ ^(#@ !@($$
*# !!*( #&!! ##%% &)^^
*$ !^!* $!$( $#(( *%$*
*% #$$% ()!& **!* !&*#%
*^ !%!@ $^*( $#@* ()!&
*& !)*^ @&&) @(&% %&$%
** (&% #!)& @*&* %(*%
*( !%*^ $%&* $&@@ (#))
() !%%& $#@( $!!& *$$^
(! !@$# ##%! #%%! ^()@
(@ &^& @@%% @@## $$**
(# &#@ !(($ @!*% $!&(
($ !#*& #*($ #(#* &*#@
(% !@(% #^$! #^%! &@(@
15
(^ &)! !%$^ !(&! #%!&
(& !)@$ @^!$ @^*& %#)!
(* &($ @!(@ @@)^ $#(*
(( ($( #)^^ @(@& %((#
!)) @!&$ %(&% %*&( !!*%$
!)! !!$% @(&) #@(& ^@^&
!)@ #!#^ &%^@ *)*# !%^$%
!)# @$ !)^* @& !)(%
hDdf !#*@$( #&*%#* #&^@#( &%$&&&
>f]tM– s]Gb|Lo tYo+fs ljefu, /fli›o hgu0fgf @)^* cg';f/
16
%=@ wg'iff lhNnfsf ] gS;f
>f]tM– s]Gb |Lo tYo+fs ljefusf] gS;f+sg cg';f/
17
^=lhNnf ljsf; ;ldlt sfof {no, wg'iffsf ] gLlt tyf sfo{qmdx?
s[lif ljsf; ;DalGw
Joj;foLs jfnL pTkfbg k|j4{g ug]{ cfof]hgfx? ;~rng ul/ s[lif Joj;fo
k|j4{gdf hf]8 lbOg] 5 .
l;+lrt tyf ;dyn kmfF6x?df 7fpF ljz]if ;+efJottfsf] cfwf/df jfnL ;3gtf j[l4
ug]{ cleofgd'vL sfof{qmdx? ;~rfng u/L vfB ;'/Iffdf 6]jf k'¥ofOg] 5 .
lgof{tof]Uo Pj+ pRr d'Nosf s[lifhGo jfln j:t'x?sf] pTkfbg k|j4{g u/L cfoft
k|lt:yfkg tyf lgof{t k|j4{g ug]{ gLlt clVtof/ ul/g]5 .
s[lif pTkfbg tyf pTkfbsTj j[l4sf nflu ljsl;t k|ljlwx?sf] k|;f/ k|rf/ /
k|fljlws ;]jf ;j{;'ne ?kdf k|bfg ul/ s[ifsx?nfO{ s[lif ljsf; ug{ ;Ifd agfO{g]
5 .
s[lifdf Joj;foLs/0f, jhf/Ls/0f / ;fdflhs ;Ddfgsf] jftfj/0f ;[hgf ul/g]5 .
s[lif ljsf;df s[ifs ;d"x,;ldlt,;xsf/L, u}x| ;/sf/L ;+:yf / :yfgLo lgsfox?;Fu
;fem]bf/L ug]{ gLlt cjnDjg ul/g]5 .
vfBGg t/sf/L / kmnkm'n pTkfbg If]qx?df Plss[t zq'lhj Joj:yfkg -
cfO{=lk=Pd_ sfo{qmdx? s[ifs kf7zfnf ;~rfng ul/ kof{j/0f ;+/If0f ul/g] 5 .
ko{6gd'lv s[lif ljsf; sfo{qmd ;~rfngdf hf]8 lbOg]5 .
slDtdf Ps uf=lj=;= Ps cfof]hgf sfo{qmd ;~rfngdf hf]8 lbOg]5 .
lbuf] s[lif ljsf;,h}ljs ljljwtf k|fs[lts >f]t tyf jftfj/0f ;+/If0fjLr ;Gt'ng
sfod /fVg] gLlt lnOg]5 .
s[lif k|;f/ ;]jfnfO{ k|efjsf/L t'Nofpg u|fdL0f s[lif sfo{stf{nfO{ kl/rfng ul/g]5 .
;DefJottfsf] cfwf/df ;+3g ?kdf s[lif sfo{qmdx? ;~rfng u/L gd'gf s[lif
ufpFx? lgdf{0f ub}{ nlug]5 .
/;fogLs dnsf] cfoft k|lt:yfkgfy{ d'q ;Íng Pj+ esf/f] ;'wf/ sfo{qmd
;~rfngdf hf]8 lbOg]5 .
lhNnfsf] ljleGg uf=lj=;=x?sf] ;e]{If0fsf] cfwf/df ks]6 If]q ! ufpF ! pTkfbg sf]
3f]if0ff ug]{ gLlt lnOg]5 .
18
kz'ljsf; ;DalGw
kz'hGo pTkfbgsf] nfut d'No 36fpg 3fF; ljsf; sfo{qmd k|fyldstfsf ;fy
sfof{Gjog ul/g]5 .
kz' pTkfbg tyf pTkfbsTjdf j[l4 Nofpg gZn ;'wf/ sfo{qmd ;~rfngdf hf]8
lbOg]5 .
s[ifsx?df l;k x:tfGt/0f4f/f cfB'lgs kz'kfng k4ltsf] ljsf; ub}{ n}hfg] gLlt
lnOg]5 .
kz'kfng If]qsf] Joj;foLs/0fnfO{ k|f]T;fxg ug]{ sfo{qmd ;~rfngdf cu|;/tf
lnOg]5 .
kz'hGo kbfy{sf] ahfl/s/0f tyf pTkfbg ljljlws/0fsf sfo{qmd ;~rfng ul/g]5
.
kz'kfng If]qsf] ljsf;df s[ifs ;d"x ;ldlt ;xsf/L u}x| ;/sf/L ;+:yf / :yfgLo
lgsfox?;Fu ;fem]bf/L ul/g]5 .
lhNnfnfO{ b'Uw tyf b'UwhGo kbfy{df cfTdf lge{/ agfpb} n}hfg 8]l/ ks]6
sfo{qmdnfO{ k|fyldstfsf ;fy ;+~rfng ul/g]5 .
kz'wgsf] IftL Go"lgs/0fsf] nflu /f]u lgoGq0f vf]k sfo{qmd tyf kz' :jf:Yo
lzlj/ ;~rfngdf hf]8 lbOg]5 .
u'0f:t/Lo kz'hGo pTkfbgsf] nflu :jf:Yo / Jojl:yt kz'kfngnfO{ k|f]T;flxt ub}{
s[ifs ;d"x ;ldlt dfkm{t kz'wg ;'/IffnfO{ k|j{4g ul/g] 5 .
lhNnfnfO{ kz'hGo kbfy{ pTkfbgdf cfTdf lge{/ agfpg lg/Gt/tf lbO{g]5 .
jg tyf jftfj/0f ;DalGw
hg;xeflutfsf] dfWo]djf6 jgsf] ;+/If0f, lbuf] Joj:yfkg tyf ;+:yfut ;'b[9Ls/0f
u/L b}lgs hglhjgdf cfjZos jg k}bfjf/sf] ;'ne cfk"tL{ ug]{ Joj:yf ldnfO{g]5
.
ul/j / ljkGg ju{sf] ;xeflutfdf u}x|sfi7 / cGo jg hGo pTkfbgnfO{ k|j4{g u/L
u/LjL Go"lgs/0fdf 6]jf k'¥ofOg]5 .
hut hggL dftf hfgsLsf] hGde'ld hgsk'/nfO{ ko{6sLo gu/Lsf] ?kdf ljsf;
ug{sf] nflu xl/ofnL k|j2{g u/L ;f}Gbo{tf j9fpg gu/kflnsf / :yflgo
hgtf;Fusf] ;fem]bf/Ldf zx/L jg -Urban Forestry_ ljsf;sf] k|f/De ul/g]5 .
19
nf]kf]Gd'v jg:ktL / jGohGt'x?sf] klxrfg, ;+/If0f cWoog, cg';Gwfgdf ljz]if
hf]8 lbO{ cfly{s dxTjsf hl8j'6Lx?sf] v]ltjf6 cfo cfh{gdf 6]jf k'¥ofpg] .
x/]s ju{sf cle?lrsf ;+/rfgf tof/ u/L wg'iffwfd jg:ktL pBfgdf kof{–
ko{6gsf] ljsf; ug]{
vfnL klt{ hUufdf pkef]Qmf ;d"x, ljBfno kl/jf/ / gful/s ;dfh dfkm{t
j[Iff/f]k0f sfo{qmd ;~rfng ul/g]5 .
hg;xeflutf, ;dGjo Pj+ Plss[t cjwf/0ff cg';f/ sfo{qmd ;~rfng ug]{ gLlt
clVtof/ ul/g]5 .
;+/If0f sfo{qmdnfO{ pTkfbglzn Pj+ ahf/d'lv 9fFrfdf ;~rfng ug]{ k4lt
cjnDjg ul/g]5 .
wg'iffwfd ;+/lIft jgsf] Joj:yfkgdf ljz]if hf]8 lbOg]5 .
o; lhNnf leq /x]sf hnfwf/ If]qx?sf] ;+/If0f ;Da4{g ul/ af9L klx/f] / t/fO{sf]
e'Ifo Go"lgs/0f ub}{ n}hfg] .
e"–;+/If0f tyf hnfwf/ Joj:yfkg sfo{df Bio-Engineering Approach ckgfO{
sfo{qmd ;~rfng ug]{ .
;fem]bf/L jgsf] dfWo]djf6 blIf0f e]usf hgtfsf] kx'Fr jg If]qsf] Joj:yfkgdf
k'¥ofO{ 5 .
Up stream & Down Stream Linkage ul/ sf]dn r'/] If]qsf] ;+/If0f ul/g]5 .
:jf:Yo ;DalGw
cfd wg'iffjf;Lx?sf] æ/fd|f] :jf:YoÆ k|fKtL ug]{ gLltnfO{ lg/Gt/tf lbOg]5 .
cfwf/e't :jf:Yo ;]jf hgtfsf] df}nLs clwsf/sf] ?kdf /x]sf]n] k|f=:jf=s]Gb|,
:jf=rf}sL tyf pk :jf=rf}sLjf6 lgMz'Ns :jf:Yo ;]jf sfo{qmdsf] k|efjsf/L
sfof{Gjog tyf :jf:YosdL{x?sf] ;]jfnfO{ lgoldt / kx'Frof]Uo t'NofOg]5 .
k|ltsf/fTds, k|j4{gfTds, pkrf/fTds tyf k'g{:yfkgfTds :jf:Yo ;]jfnfO{ klxn]
k|fyldstf lbOg]5 .
lhNnfsf] ljleGg :yfgdf cjl:yt pk–:jf:Yo rf}sLnfO{ cfufdL cf=j=leq :t/ j[l4
ug{ 7f]; k|of; ul/g]5 .
ljz]if u/L u|fdL0f If]qx?df hg:jf:Yo ;Fu ;DalGwt lqmofsnfkx? ;~rfng ug{
gLlh If]q Pj+ u]=;=;=x?;Fu ;dGjo u/L k|f]T;fxLt ul/g]5 .
20
lzIff ;DalGw
afnljsf; s]Gb|x?nfO{ ;'Jojl:yt 9Ën] ;~rfng u/L jfnljsf; s]Gb| dfkm{t sIff
! df egf{ x'g] b/df j[l4 ul/g]5 .
o; If]qsf] rf}tkmL{ z}lIfs ljsf;sf] nflu oyflz3| /fhifL{ hgs ljZjljBfno
;~rfngdf Nofpg kxn ul/g]5 .
cfwf/e't tx, pd]/ ;d"xsf jfnjflnsfx?sf] lzIffsf] kx'Fr ;'lglZrt ug{sf nflu
blnt 5fqj[lQ, 5fqf 5fqj[lQ Pj+ lgz'Ns kf7\ok':tssf] Joj:yf ul/g]5 .
u'?s'n u'Djf, db;f{sf] ?kdf ;~rfngdf /x]sf ljBfnox?nfO{ lzIffsf] d"nwf/df
;dfj]z ub}{ nlug]5 . ljBfnox?nfO{ jfnd}qL ljBfnosf] ?kdf ljsf; ug]{ ul/
ef}lts ;+/rgfx?df qmdz ;'wf/ ul/g]5 .
;fIf/tf sfo{qmdnfO{ cleofgsf] ?kdf ;~rfng ul/ uflj;ut ?kdf qmdz
lg/fIf/tf pGd'ng uf=lj=;=3f]iff0f ub}{ nlug]5 .
lzIff;Fu ;DjlGwt sfo{ ug]{ u}/;/sf/L ;+3;+:yfx?;Fu ;dGjo u/L lhNnfsf] z }lIfs
ljsf;df Plss[t sfo{qmd ;~rfng ul/g]5 .
sIffsf]7fsf] lzIf0f l;sfO{nfO{ k|efjsf/L jgfpg lzIfsx?sf] Ifdtf clej[l4 h:tf
sfo{qmdx? ;~rfng ul/g]5 .
blnt, dlxnf, hghflt Pj+ l;dfGts[t ju{nfO{ z}lIfs cj;/x?sf] ;'lgZrttf
k|bfg ug]{ Joj:yf ldnfO{g]5 .
l;rfO{ ;DalGw
;fgf tyf demf}nf l;+rfO{ k|0ffnLx?sf] dd{t ;'wf/sf nflu l;+rfO{ k|0ffnLsf] 5gf}6
ubf{ oyf;Dej ;j} uf=lj=;= ;d]l6g] jfnL ljljlws/0f, Joj;foLs/0f / a9L cfly{s
k|ltkmn lbg] vfnsf l;+rfO{ k|0ffnL 5gf}6 ug]{ k4tL cjnDjg ul/g]5 .
ls;fgx?4f/f lgld{t ;~rflnt l;rfO{ k|0ffnLx?sf] dd{t ;'wf/ sfo{df
hg;xeflutf kl/rfng ul/g]5 . o:tf k|0ffnLx?sf] Joj:yfkgdf pkef]Qmf
;ldltnfO{ lhDd]jf/ jfgfO{g] 5 .
sdnf l;+rfO{ cfof]hgf dfkm{t k|To]s lgjf{rg If]qdf l;+rfO{ ;'ljWffsf] kx'Fr
j9fO{g]5 .
dlxnf ;zlQms/0f ;DalGw
ljkGg tyf lk5l8Psf ju{sf dlxnfx?nfO{ nlIft u/L ;du| dlxnfx?sf]
;zlQms/0f ;DalGw sfo{qmdx? ;~rfng ul/g]5 .
21
lg0f{o k|ls[ofdf dlxnfx?sf] ;xeflutf k|j4{g ug]{ sfo{qmdx? ;~rfng ul/
;xeflutfsf] ;'lglZrttf ul/g]5 .
n}lËs lje]bnfO{ Go"lgs/0f ub}{ dlxnfx?sf] d'nk|jflxs/0fdf hf]8 lbO{ n}lËs
;dtfk"0f{ ;dfh lgdf{0fsf] nflu k|T;flxt ul/g]5 .
ldlynf k]lG6Ë nufot ljleGg lzkd"ns tflndx?df dlxnfx?sf] ;xeflutfdf j[l4
ub}{ nlug]5 .
;8s k'n lgdf{0f ;DjlGwL
o; lhNnfsf k|Tos uflj;nfO{ lhNnf ;b/d'sfd;Fu hf]8g] sfnf]kq] ;8s oftfoft
;~hfn lj:tf/ ul/g]5 .
;8s;DalGw k"jf{wf/ of]hgf ;~rfng ubf{ lhNnf oftfoft u'?of]hgf -DTMP_ sf]
cfwf/df ;~rfng, dd{t Pj+ :t/f]GgtL ul/g] 5 .
ljleGg ;8sx?sf] ;8s clwsf/ If]qleq cltqmd0f ug]{ k|j[ltnfO{ lg?T;flxt
ul/g]5 .
;8s k'nh:tf ef}lts k"jf{wf/ lgdf{0fdf cfly{s jftfj/l0fo ;fdflhs kIfsf]
d"NofÍg Pj+ cWoogsf] cfwf/df u'0f:t/Lo Pj+ jftfj/0f d}qL ef}tLs k"jf{wf/
lgdf{0fdf hf]8 lbOg]5 .
;j} k|sf/sf ef}lts k"jf{wf/ lgdf{0f ubf{ jfnd}qL Pj+ ckfËd}qL agfpg] gLlt
lnOg]5 .
u|fdL0f :t/df cfjt hfjtsf] ;'ljwfsf] nflu emf]n'Ë]k'n lgdf{0f sfo{nfO{ ljz]if
k|fyldstf lbO{g] 5 .
hogu/, hgsk'/ / alb{jf; hf]8g] /]ndfu{ lgdf{0fsf] sfo{nfO{ k|fyldstf lbO{ lz3|
;DkGg ug{ ;DalGwt lgsfox?df kxn ul/g]5 .
wfld{s Pj+ ko{6sLo b[li6sf]0fn] dxTjk"0f{ /x]sf] !% lbg] kl/qmdf ;8s dWo] wg'iff /
dxf]Q/L lhNnf v08df kg]{ ;8snfO{ sfnf] kq] / k'n lgdf{0f sfo{ oyflz3| z'? ug{
kxn ul/g]5 .
hgsk'/ gu/sf] ljsf;sf] nflu PlzofnL ljsf; j}+ssf] ;xof]udf ;~rflnt
kl/of]hgf oyflz3| ;~rfng ul/g]5 .
vfg]kfgL tyf ;/kmfO{ ;DalGw
of] lhNnfnfO{ k"0f{ ;/;kmfO{ o'Qm t''Nofpg -ODF_ sfo{qmdx? ;~rfng ul/
;/;kmfO{df gd"gf lhNnfsf] ?kdf :yflkt ul/g]5 .
22
jftfj/0fLo :jR5tf Pj+ cGo ;/;kmfO{ ;DaGwL k|fyldstfsf ;fy ;~rfng ul/g]5
.
:jR5 Pj+ u'0f:t/Lo vfg]kfgLsf] cfk"tL{nfO{ Jojl:yt ug{ k'/fgf vfg]kfgL
of]hgfx?sf] lbuf] ;d/If0f Pj+ lgdf{0flwg of]hgf ;dod} ;DkGg ug]{ Joj:yf
ldnfOg]5 .
vfg]kfgLsf] ;xh cfk"tL{sf] nflu cf]e/x]8 6\of+s lgdf{0f sfo{nfO{ k|fyldstf lbO{ ;f]
sf] nflu ;DalGwt lgsfox?df kxn ul/g]5 .
o; lhNnfdf xfn} ;DkGg ;/;kmfO{ ;Dd]ngjf6 hf/L ePsf] !( a'b] 3f]if0ff kq
adf]lhdsf] nIo xfl;n ug{ sfo{qmdx? tof/ ul/ sfof{Gjogdf hf]8 lbOg]5 .
pBf]u pBdlzntf Pj+ ;xsf/Ltfsf] ljsf; ;DjlGw
ufpF:t/;Dd ;xsf/L ;+:yfx?sf] ljsf; lj:tf/ / k|j{4g ug]{ gLlt clVtof/ ul/g]
5 .
cGt/fli6«o ;xsf/L jif{ eJo ?kn] dgfpb} ufpF ufpFdf ;xsfl/tfsf] af/]df
cled"lvs/0f sfo{qmd ;~rfng u/L sDtLdf Ps ufpF Ps ;xsf/L cleofg k|j4{g
ul/g]5 .
n3'pBd tyf ;–;fgf 3/]n'' pBf]ux?sf] ljsf; ;d"bfodf ;d"bfo Pj+ lghL If]qnfO{
k|f]T;fxLt ug]{ / To:tf pBf]unfO{ jftfj/0fd}qL agfpg hf]8 lbOg]5 .
ko{6g;Fu ;Dj4 pBf]ux?sf] ljsf; / k|j4{g ;fy} To:tf pBf]ux?nfO{ sfg"gsf]
bfo/fleq Nofpg ;xhLs/0f ul/g]5 .
lhNnfdf pTs[i6 sfo{ ug]{ ;xsf/L ;+:yfx?nfO{ k|f]T;flxt ug]{ gLlt lnOg]5 .
hgsk'/ r'/f]6 sf/vfgfsf] Joj:yfklso Pj+ k|fljlws Ifdtf clej[l4 u/L
;~rfngdf Nofpg ;DalGwt lgsfox?;Fu kxn ul/g]5 .
wg'iff lhNnfsf] 9Ns]j/ hgsk'/ v08nfO{ cf}Bf]lus If]q 3f]if0ff u/L pBf]ux?
:yfkgf ug]{ sfo{df lghL If]qnfO{ k|f]T;flxt ug]{ gLlt lnOg]5 .
ckfË ;DalGw
;a} k|sf/sf ckfËtf ePsf JolQmx?sf] Ifdtf ljsf; Pj+ pgLx?sf] ;fdflhs
;'/Iff Joj:yfnfO{ k|efjsf/L agfpb} n}hfg] gLlt lnOg]5 .
23
ckfËtf ePsf JolQmx?sf] clwsf/ ;DalGw ;+o'Qm /fi6« ;+3Lo dxf;GwL -United
Nations Convention on Right Person with Disabilities -UNCRPD _ dfgj
clwsf/sf] 3f]if0ffkq cj;/ ;dfgLs/0f ;DalGw k|df0fLs lgodx? -Standard Rule
of Equalization of Opportunites_ / cGo /fli6«o tyf cGt/fli6«o :t/df ckfËtf
ePsf JolQmx?sf] lxtdf ag]sf] lgod sfg"gx?nfO{ ;Ddfg ub}{ hfg] gLlt lnOg]5 .
ckfËtf ePsf JolQmx?sf] ;Dks{ x'g] ;j} ef}lts ;+/rgfnfO{ ckfËd}qL jgfpb}
nlug] 5 .
ckfËtf ePsf JolQmx?sf] :jfjnDjL ;+:yfx? Pj+ ;d"xsf] lbuf] ljsf; ug]{
pkfox?sf] cjnDjg ul/g]5 .
dhb'/, ;'s 'Djf;L, PSn dlxnf, lj:yflkt kl/jf/, j]kQf kl/jf/, ljleGg cfGbf]ngsf
3fO{t ] Pj+ ;lxb kl/jf/ ;DalGw
dhb'/, ;'s'Djfl;, PSn dlxnf Pj+ lj:yfkLt JolQmx?sf] cfod"ns Pj+ Ifdtf
ljsf; ;DalGw s[ofsnfkx? ;~rfng ul/g]5 .
ljleGg cfGbf]ngsf 3fO{t], j]kQf Pj+ ;lxb kl/jf/nfO{ ljleGg ;/sf/L lgsfojf6
k|fKt x'g] ;xof]usf nflu ;xhLs/0f ul/g]5 .
Ho]i7 gful/s ;DalGw
Ho]i7 gful/sx?sf] ;fdflhs klxrfg, ;Ddfg Pj+ ;fdflhs ;'/Iffdf ljz]if hf]8
lbg] gLlt lnOg]5 .
blnt Pj+ cflbjfl; hghflt ;DalGw
blnt Pj+ cflbjfl; hghfltsf] xs clwsf/sf] k|j4{g lg0f{o k|s[ofdf ;xeflutf
j[l4 ub}{ ;zlQms/0f -Empowerment_ sf sfo{qmdx? ;~rfng ul/g] 5g .
blnt tyf hghfltsf k/Dk/fut ;Lk ;+:s[lt / efiffsf] ;+/If0f ug]{ gLlt lnOg]5 .
jfnjflnsf ;DalGw
cGt/fli6«o jfn clwsf/ ;DalGw dxf;GwL, /fli6«o gLlt Pj+ of]hgf ;d]tsf
cfwf/df jfnjflnsfsf] afFRg kfpg] clwsf/, ljsf;sf] clwsf/, ;+/If0fsf] clwsf/
Pj+ ;xeflutfsf] clwsf/nfO{ :yflgo :t/df k|j4{g ul/g] 5 .
jfnd}qL :yfgLo zf;gsf] cjwf/0ffnfO{ ;+:yfut Pj+ lj:tf/ ug]{ gLlt lnOg]5 .
jfnjflnsf ;DalGw ;+hfn Pj+ jfnjflnsfsf] Ifdtf ljsf;sf sfo{nfO{
k|fyldstfsf ;fy sfof{Gjog ul/g] 5 .
afnaflnsfx?sf] ;Dks{ x'g] ;a} ef}lts ;+/rgfnfO{ afnd}qL agfpb} nlug] 5 .
24
cfufld kfFr jif{ leq o; lhNnfsf ;Dk"0f{ uflj;x?nfO{ afnd}qL uflj; t'Nofpg]
gLlt lnOg]5 .
o'jf tyf v]ns'b ;DalGw
o'jfx?sf] nflu Ifdtf ljsf; Pj+ :j/f]huf/L l;h{gfdf hf]8 lbO{ o'jfx?sf] ljb]z
knfogsf] dfqfnfO{ Go"lgs/0f ul/g]5 .
lhNnfdf v]ns'b If]qsf] ljsf; / k|j4{gnfO{ k|f]T;flxt ug]{ gLlt clVtof/ ul/g]5 .
ko{6g ;+:s[lt ;DalGw
ko{6gsf] k|r'/ ;Defjgf /x]sf] o; If]qnfO{ ko{6sLo If]qsf] ?kdf ljsf; Pj+ k|j4{g
ug]{ / k/Dk/fut snf ;+:s[ltsf] ;+/If0fdf ljz]if Wofg lbOg]5 .
phf{ Pj+ ljB'lts/0f ;DjlGw
lhNnfsf] ;a} uflj;df ljB't ;]jf ;xh ?kdf pknAw u/fpg u|fld0f ljB'tLs/0f
ug]{ sfo{nfO{ k|fyldstfsf] ;fy sfof{Gjog ul/g]5 .
:yfgLo txdf ljB't Pj+ phf{ ;]jfsf] lj:tf/ ug{ j}sNkLs phf{sf] lgdf{0f k|of]unfO{
hf]8 lbOg]5 .
u}=;=;=,lghL, If ]q Pj+ gful/s ;dfh ;DalGw
lhNnfsf] ljsf;df pTs[i6 of]ubfg ug]{ pkef]Qmf ;ldlt ;~rf/ k|lti7fg Pj+
;~rf/sdL{ u}=;=;=gful/s ;dfhsf] clen]lvs/0f u/L ;Ddfg ug]{, ;xsfo{ ug]{
;fy} ;'zfg k|j4{gdf ;fem]bf/L ul/g]5 .
blnt, hghflt, dlxnf, afnjflnsf, dhb'/, ;'s'Daf;L, ckfËtf ePsf JolQm Pj+
u|fdL0f ;d"bfonfO{ ?kfGt/0fLo ljlwjf6 ;fdflhs k/rfng ul/ lbuf] ljsf; ug]{
gLlt lnOg]5 .
lghL If]qsf] ;fem]bf/L dfkm{t lbuf] ljsf;sf nflu ;xsfo{ ug]{ k4ltnfO{ a9jf
lbOg] 5 .
u}/;/sf/L ;+:yfx?nfO{ lhNnfsf] Ps4f/ gLlt -lgb]{lzsf_ cg?k cfkm\gf s[ofsnfk
;~rfngdf clek|]l/t u/L ljsf; ;fem]bf/Lsf] ?kdf k|j{g ug]{ k4lt cjnDjg
ul/g]5 .
;'rgf k|ljlw ;DalGw
lh=lj=;=, uflj; / cGo sfof{nox?sf] sfo{ k|0ffnL / clen]vx?nfO{ sDKo'6/
k4ltdf ?kfGt/0f ul/ ;]jf k|jfxnfO{ r':t, b'?:t / 5l/tf] ul/g] 5 .
25
bft[ lgsfosf] ;xof]udf u|fdL0f ;"rgf k|ljlwsf] kx'Fr lj:tf/ ug{ qmdz u|fld0f
;"rgf s]Gb|sf] :yfkgf ub}{ nlug] 5 .
lhNnfsf] ;j} ufpF ljsf; ;ldltx?sf] website cBfjlws u/L ;'zfg k|j4{gdf
hf]8 lbOg]5 .
;Fu7g tfyf k|zf;g ;DalGw
k]ZsL tyf j]?h'nfO{ s8fO{sf ;fy lgoGq0f ub}{ k]ZsL tyf j]?hL km5 \of}{6nfO{
k|fyldstf lbOg]5 .
k]ZsL nuL ;dod} km5\of}6 gug]{x?nfO{ lgodfg';f/ sf/jflx ub}{ ;fj{hlgs ul/g]5
.
s/f/df sfo{/t sd{rf/Lx?nfO{ pgLx?sf] sfo{ ;Dkfbg :t/sf] cfwf/df dfq Dofb
yk u/Lg]5 .
sd{rf/Lx?nfO{ sfd k|lt a9L lhDd]jf/ jgfO{g] k|f]T;fxg ug{ pTs[i6 sfd ug]{
lhlj;sf] sd{rf/Lx?nfO{ k'/:s[t ul/g]5 .
lhNnfsf] ljsf;df pNn]Vo of]ubfg k'¥ofpg] lhNnfsf] cGo ;/sf/L lgsfo u}/
;/sf/L ;+:yf, ;d"x, ;ldlt, ;xsf/L ;+hfn, Snj, kqsf/ Pj+ ;fdflhs JolQmTj
cflbnfO{ k'/l:s[t tyf ;Ddfg ul/g] gLlt cjnDjg ul/g]5 .
sfof{nosf sd{rf/Lx?df :jR5 cfr/0fsf] lgdf{0f u/L ;]jf u|fxL k|lt ;Ddfgk"0f{
Jojxf/ ug]{ gLltnfO{ lg/Gt/tf lbOg]5 .
gful/s j8fkqdf pNn]v ePsf ;]jfx? tf]sLPsf] ;do k|bfg ug{ sfof{nox?
k|ltj4 /xg]5 .
g]kfn ef/t ;Ldfgfdf /x]sf] h6lxsf] ef/t gfsfdf Custom eG;f/ :yfkgf ug{
ef/t ;/sf/nfO{ cfu|x ul/g]5 .
26
&= lhNnf ljsf; ;ldlt sfof {no wg'iffn] ut jif { ;DkGg u/]sf of ]hgfx?
qm=;+=
sfdsf ] ljj/0f sjf ]n c +s d=c=s=;d]t
s }lkmot
! Ogjf{,b'j/sf]6 g/xf ;8s !(&!#@!.)$ @ gGg'kl6[,x8j8f,jkm},b'xjL;8s !(@!$**.!& # wjf}nL,b'j/sf]6,nSs8 ;8s df sne6{ lgdf{0f @%##$!%.*& $ dlxgfyk'/ k|x/L rf}sL,7fl8lememf,vh'/L ;8s !)$$@$&.** % d'h]lnof,c/]8jf ;8s !#(%@&%.!# ^ 7]/f,lzjk'/,k'Nrf]s ;8sdf lk=;L=;L= ug]{ !&%@*@).(& ;DkGg & e/tk'/,uf}/Lk'/,6f]sL ;8s u|fe]n *@!$!#.(% ,, ,, * km'nufdf,jx]8fj]nf,d'lvofkl6[ ;8s !@$$$%&.@! ( dx'jf,sgskl6,cf];/f ;8s lk=l;=l;= ug]{[ !&@$((@.#$ ;DkGg !) j}bxL xN6,;'uflgsf; ;8s :t/GtL !$#*&*^.!$ !! l;d/fkl6[,ob'sf]xf ;8s :t/GtL !)#%%($.%& !@ xo'dkfO{k sne6{ lgdf{0f-8'd/Lof rf]s – sdnfs_ !$(^@@*.*^ ;DkGg !# kSsLk'n lgdf{0f e':;L vf]nf wg'iffwfd t]h gu/ !$%@%@((.*@ sfo{
k]lZs !$ j+S; j[h lgdf{0f sfhL k}gL –wjf}nL tf/f6f]n _ %($#*!@=)& !% jS; j[If lgdf{0f ;j}nf,gu/kflnsf (k'/fgf] jn'jf
vf]nf
%)@&#!$.(@.
!^ ;]8 lgdf{0f If]=k=c=sf=hgsk'/ @))))). ;DkGg !& s[lif sne6{ tyf s'nf] lg=rSs/ @%)))). ;DkGg !* lh=j=sf=sDkfp08df u|e]n ug]{ !))))). ;DkGg !( efg'rf}s b]lv r/0f cf]lkm; ;Dd u|]en $^*(@@.%@ ;DkGg @) emf]=k'=;j]{If0f ug]{ sfo{ @^!(#&.^@ ;DkGg @! ;fj{hlgs zf}rfnodf hfnLdf6f] eg]{ ###!^#.%$ ;DkGg @@ ;fj{hlgs zf}rfnodf 6foN; nufpg] $&(#$#.#% ;DkGg @# hfgsL j[4f cf>d ejg lgdf{0f %))))). ;DkGg @$ ;fj{hlgs zf}rfnodf df6f] / tf/hfnL eg]{ hgsk'/ ###!^#.%$ ;DkGg @% ;fj{hlgs zf}rfnodf 6fo;{ nufpg] hgsk'/ $&(#$#.#% ;DkGg
27
qm=;+= of ]hgfsf ] gfd / 7 ]ufgf :jLs [t /sd s}lkmot
! ;8s dd{t u|]en lIf=g=p=kf= # @))))). @ dlxnf s[ifs tflnd a}+s uf=lj=; $ !))))). # O{gf/ lgdf{0f lIf=gf=g=kf= !! @))))). $ sDkfp08 ;'wf/ ug]{ u+uf k|=p=df=lj= 7]/f #))))). % ;8s d/dt ;Def/,uf}/Lk'/,/3'gfyk'/ !%))))). ^ blnt ;fd'bflos ejg lg=nvf}/L & #))))). & dlxnf g]t[Tj tflnd blnt hghftL hgsk'/ $ @))))). * k|of]uzfnf Joj:yfkg /f=/f=j=SofDk; @))))). ( cw'/f] blnt bnfg lg=hgs @% s'D/f}8f $))))). !) ;8s d/dt u|]en,a]nf}gL,sgskl6[ l8lxjf/ :yfg #))))). !! ;8s d/dt – kf}8]Zj/– e/fv l;/;Lof $))))). !@ ;8s u|]e]ln+u h=p=d=g=kf= !@ !))))). !# sj| :yfgdf df6f] k'g]{ h=p=d=g=kf= !& nf]xgf !))))). !$ O{gf/ lgdf{0f ld=g=kf=*j]uf8fj/ 8f8f6f]n !&%))). !% k|;'tL u[x ;xof]u sfo{qmd ld=g=kf= % !))))). !^ ,, ,, ,, ,, !))))). !& dlxnf s[ifs tflnd ;'ufdw's/xL !))))). !* dbzf{ lgdf{0f /3'gfyk'/ @ z]if 6f]n @%)))). !( ;8s dd{t tyf u|e]n ld=g=kf=( nfnu9 #))))).
@) blnt ;fd'bflos ejg lgdf{0f lj;/ef]/f ^ !))))). @! dlxnf s[ifs tflnd jf3rf}8f ! !))))). @@ ;f]nf/ h8fg hfgsL dlGb/ k5f8Lsf] dl:hb !()))). @# ;8s dd{t uf]7sf]onk'/ $ !!!))). @$ cw'/f] ;fd'bflos ejg lgdf{0f sh/f /df}n ^ @))))). @% /fdhfgsL dlGb/df xg'dfg dlGb/ lgdf{0f 8]jl8xf $ !))))). @^ ;8s dd{t nUudf uf8fu'9L ( @))))). @& dlxnf ;;lSts/0f tflnd hgsk'/ ! !))))). @* dlxnf s[ifs tflnd sh/f /df}n !))))). @( ;8s lk=l;=l;= ug]{ ld=g=kf= % 9Ns]j/ &))))). #) kf7]3/ v:g] dlxnfsf] nflu sfo{qmd wg'iffwfd # !))))). #! ,, ,, ,, !) !))))). #@ cw'/f] ;fd'bflos ejg lgdf{0f dflrlem6s}of @))))). ## zf}{rfno,jfy?d lgdf{0f hgsk'/ $ 7fs'/s'6L !%)))). #$ ejg lgdf{0f–gjb'uf{ dlxnf s[lif ;xsf/L j6]Zj/ # @))))).
28
#% kmlg{r/ vl/b– xflhnf]6g hgsk'/ @# !))))). #^ 5'jf5't ;DjGwL uf]i7L hgsk'/ !^ !))))). #& dlxnf ;fd'bflos ejg lgdf{0f t'N;L * #))))). #* ;8s u|e]n–;kxL ! –jlgufdf @%)))).)) #( ;8s lk=l;=l;= ug]{ hgsk'/ ( r/rb]lv pQ/ !))))). $) ;f]nf/ jtL h8fg hgsk'/ !# sj|:yfg-sj/xn_ @))))). $! /fdhfgsL dlGb/ lh0ff}{4f/ ob'sf]xf-uf]7sf]xf @))))). $@ cw'/f] blnt b'uf{dlGb/ lgdf{0f nUdfuf8fu'9L $ !))))). $# sDkfp08jfn lg=p=df=lj=k/;'/fd tnfp @%),))). $$ ;+s6 df]rg dlGb/ leqsf] 3/sf] 5t 9nfg hgsk'/
jf/xljUuf
$))))).
$% c=;f=d=lg=b]p/L k/jfxf ( @%)))). $^ ejg dd{t ;'=lg=df=lj=O6xjf{ #))))). $& sa|:yfgsf] jfp08\Ljfn lg=7]/f ^ #))))). $* /fwf s[i0f d+=lg=h=u0f]zdfg rf/gfy * %))))). $( cw'/f] wd{zfnf lg=b'xjL ^ #,%)))). %) sDkfp08jfn lg=sh/f /df}n & !))))). %! cw'/f] ;f=d=lg=tf/fkl6[ l;l;{of !%)))). %@ b'uf{ dlGb/ lh0f]{4f/ w=wfd jf=g+= & !%)))). %# cw'/f] ;f=d=lg=hgsk'/ @& sgskl6[ !))))). %$ ;/;:jtL d+lg/ lgdf{0f–7]/f ^ u+uf k|=p=df=lj= %))))). %% c=;=d=lg=krxjf{ # #))))). %^ ejg lgdf{0f cgfycf>d hgsk'/ * @))))). %& cw'/f] blnt bnfglg=h=p=d=g=kf=@& @%)))). %* ;8s d/dt u|]en hgsk'/ !$ lbk gf=sf @%)))). %( ,, ,, ;Def/ ld=df}jfxL !–* #%)))). ^) ,, ,, u|]en uf]7sf]onk'/ df]tf{k'n–lj;/ef]/f –
xl/g] #))))).
^! ;8s u|]en uf]7sf]onk'/– gfykl6[ ;Dd #))))). ^@ x}08kfO{k h8fg lj;/ef]/f % %)))). ^# O{gf/ lgdf{0f wg'iffwfd * !%)))). ^$ Ogf/ lgdf{0f wg'iffwfd * s'D/f6f]n !%)))). ^% O{gf/ lgdf{0f u0f]zdfg rf/gfy gu/kflnsf ! !%)))). ^^ Ogf/ lgdf{0f j6]Zj/ $ @))))). ^& k|;'tL u[x ;xof]uL sfo{qmd ld=g=kf= ( !))))). pd]zk|;fb
ofbj
29
^* ckf+ux?sf] nflu pBdlzn tflnd tyf ;fxos ;fdfu|L ljt/0f wg'iff
$))))).
^( dlxnf s[ifs tflnd rSs/ & !))))). &) cfO=Pn=cf]=–!^( cled'lvs/0f sfo{qmd hgsk'/-
cflbjf;L hghftL_ !))))).
&! O{gf/ lgdf{0f wg'iffwfd ( !&%))). &@ cw'/f] ;fd'bflos ejg lgdf{0f ;a}nf ( !))))). &# xg'dfg dlGb/ lgdf{0f hgsk'/ dxfgu/kflnsf !^
slkn]Zj/ !))))).
&$ cw'/f] ljBfno ejg lgdf{0f ;=s=e=sGof p=df=lj=hgsk'/
$))))).
&% sfl/s dxf/fh uxj/ lgdf{0f sr'/L7]/f ^ !))))). &^ cw'/f] ;fd'bflos ejg lgdf{0f rSs/ % %))))). && x}08 kfO{lk h8fg hgsk'/ !@ !@%))). &* /fd hfgsL xg'dfg dlGb/ lg=hgsk'/ @# @))))). &( ;fd'bflos ejg lg= uf]7sf]onk'/ @ @%)))). *) cfO{=Pn=\cf] !^( cled'lv s/0f sfo{qmd lIf=g=kf= !))))). *! ;8sdf kL=;L=;L= ug]{ h=p=d=g=kf= * $))))). *@ ;8s dd{t lg=sf=;kxL e+ufxf ;Dd @%)))). *# Kn]u|fp08df df6f] kg]{ sfo{ h=p=g=kf=!( y'df}gf !%)))). *$ ;n}k sbe6{ lg=uf]7sf]onk'/–ob's'xf 8'=rf}s ;Dd **)))). *% Ogf/ lgdf{0f wg'iffwfd * @))))). *^ cw'/f] ;fd'bflos ejg lg=xl7k'/ x8jf/f $ %))))). *& df+ b'uf{ dlGb/ lgdf{0f 7]/fsr'/L ^ *))))). ** ;8s dd{t b]p/Lk/jfxf @ /]Nj] :6]zg–/d]z /+hg
emfsf] 3/ $))))).
*( O{gf/ lgdf{0f ld=g=kf= ^ nIdL lgjf; @@)))). () j|Dx:yfg ;]6 lgdf{0f gu/fO{g % @))))). (! O{gf/ ld=g=kf= * !%)))). (@ dlxnf Jol'6log tflnd h=p=d=g=kf=& !%)))). (# ;8s dd{t tyf gfnfsf] 9sg lgdf{0f hgsk'/ (
k]6]f\lnog P;f]l;o;g #))))).
($ jlx/fx?sf] nflu l;nfO{ s6fO{ tflnd a6]Zj/ !))))). (% vfg]kfgLsf] wf/f tyf rf}tf/f lgdf{0f u0f]zdfg rf/gfy
gu/kflnsf ^s]z/bdfn %))))).
30
(^ cw'/f] ;fd'bflos ejg lgdf{0f jf}xjf{ @ @))))). (& sDkfp08jfn lgdf{0f /fgL df=lj=j]uflkk/f8L @*%))). (* c=;f=ejg lg=wjf}nL & @))))). (( O{bufxf df6f] k'g]{ sfd hgsk'/ !& nf]xgf @%)))). !)) ;8s dd{t tyf u|]en hgsk'/ * @%)))). !)! sne6{ lgdf{0f zflGtk'/ lghu9 hfg]af6f] uf=k'= ( %))))). !)@ ;8s dd{t u|]en ld=g=kf= # %))))). !)# ,, ,, hgsk'/ & a]nfs'6[L #))))). !)$ ,, ,, ld=lg=nlnof–plQdk'/–tf/fkl6[ @))))). !)% ,, ,, hgsk'/ !$ ;Togf=l;+x xl/zdf{ !%)))). !)^ ,, ,, km'nufdf ax]8fj]nf t'=lg= #))))). !)& ,, ,, ;'ufdw's/xL # #))))). !)* ,, ,, wg'iffwfd * @))))). !)( ,, ,, h=p=d=g=kf= !$ !))))). !!) ;8s dd{t tyf u|]en ld=g=kf= % %))))). !!! ,, ,, ,, h=p=d=g=kf= $ !))))). !!@ ,, ,, ,, ;;f{ dlGb/ l;lsofxL #))))). !!# ,, ,, ,, ld=g=kf= ! @))))). !!$ ;8sdf kL=;L=;L=ug]{ t'=hJbL p=d=;8s &$)))). !!% ;8s dd{t ;Def/–w=wfd sh/f/df}n #))))). !!^ ,, ,, u|]en s]dnLk'/–ld=g=kf=$ %))))). !!& ,, ,, l;g'/hf]8f #- vf=;+=klZrd_ $))))).
qm=;+= of ]hgfsf ] gfd / 7 ]ufgf :jLs [t /sd s}lkmot
! b]p/fnL e}/kL kfng ;xt'l/ ejg lgdf{0f ldlynf
g=kf= $
@))))).
@ ;tf]v/ Zdzfg 3f6 ;]8 lgdf{0f,;j}mnf g=kf= $ @))))). # cw'/f] db;f{ lgdf{0f hgsk'/@) b]jk'/f?k}7f #))))). $ zf}rfno lgdf{0f hgsk'/ p=d=g=kf= * @%)))). % wd{zfnf tyf dlGb/ lgdf{0f hgsk'/ $ @))))). ^ ;fd'bflos ejg lgdf{0f k6]jf{ #))))).
31
& zlxb :d[lt ejg lgdf{0f hgsk'/ p=d=g=kf= $ -
lh=lj=;=cfGtl/s >f]t±:yf= of=k|=lh=sf=
!!))))).
* d+un ejg Knf:6/ km'nufdf & alxl/ !%)))). ( cw'/f] ;fd'bflos ejg lgdf{0f x9Lk'/ x8jf/f # #))))). !) gfnf tyf x}08 kfO{k lgdf{0f hgsk'/ $ #%)))). !! O{gf/ lgdf{0f ldlynf g=kf= ^ 9Ns]j/ !%)))). !@ ;8s :tG/f]GtL sfo{–O{gjf{ -ef=l;=_g/xf– b'j/sf]6
;8s
!@))))).
!# xo'dkfO{k sne6{ lgdf{0f gGg'kl6[–jkm}–x8jf/f b'xjL
;8s
@$*)))).
qm=;+= of ]hgfsf ] gfd / 7 ]ufgf :jLs [t /sd s}lkmot
! O{gf/ lgdf{0f ldlynf g=kf= & @))))). @ O{gf/ lgdf{0f u0f]zdfg rf/gfy g=kf=* nj6f]nL @))))). # Ogf/ dd{t lIf/]Zj/gfy g=kf= & %),))). $ Ogf/ lgdf{0f IfL/]Zj/gfy g=kf= * @))))). % Ogf/ lgdf{0f wg'iffwfd g=kf= * d'nfjf/L @))))). ^ O{gf/ lgdf{0f t'n;L, % !@%))). & O{gf/ lgdf{0f ldlyn]Zj/ g=kf= # @))))). * O{gf/ lgdf{0f e'rqmk'/ ( !&%))). ( O{gf/ lgdf{0f e'rqmk'/* !&%))). !) O{gf/ lgdf{0f ldlynf g=kf= % @))))). !! O{gf/ lgdf{0f u=rf=g=kf=^ !&%))). !@ O{gf/ lgdf{0f u=rf=g+=kf=!) !&%))). !# O{gf/ lgdf{0f k'ikjnk'/ $ !&%))). !$ O{gf/ lgdf{0f wg'iffwfd g=kf= * @))))). !% O{gf/ lgdf{0f a6]Zj/ % @%)))). !^ x}08kfO{k h8fg dlyn]Zj/ lgsf; ^,& !))))). !& O{gf/ lgdf{0f ldlynf g=kf= * !&%))).
32
qm=;+ of ]hgfsf ] gfd / 7 ]ufgf :jLs [t /sd s}lkmot
! ;8s dd{t ;Def/ uf]7sf]onk'/ ^,& ljtf{6f]n !%(#!$ @ kz'kfng ;DaGwL tflnd,wg'iffwfd g=kf= ( o1e'ld !))))). # ;~rf/ If]q ;'b[l9s/0f hgsk'/ @))))). $ ;+rf/ u[x –ejg_lgdf{0f hgsk'/ $ %))))). % Ogf/ lgdf{0f ldlynf g=kf= $ !@%))). ^ j[Iff/f]kg tyf tf/af/ @%)))). & ;8sdf lk=;L=;L= ug]{ !)))))). * ;8s dd{t xo'd kfO{k sne6{ wjf}nL b'j/sf]6 nSs8 !%))))). ( lzj dlGb/ lgdf{0f uf]7sf]onk'/ @ !&%))). !) ;8s dd{t,wjf}nL ! #))))). !! ;fd'bflos ejg lgdf{0f ;'ufdw's/xL # @))))). !@ ;8s dd{t hgsk'/ @& @%)))). !# >L b'uf{ dlGb/ lgdf{0f wgf}hL % @))))). !$ ;8s dd{t wg'iffwfd g=kf=& ls;fgk'/ !%)))). !% ;8s dd{t tyf u|fe]n hgsk'/ * !%)))). !^ Ogf/ lgdf{0f u0f]zdfg rf/gfy g=kf= & @))))). !& rf}tf/f lgdf{0f k6]jf{ * h/lxof !))))). !* ejg lgdf{0f ldlyn]zj/ lgsf; * nlnof !))))). !( ldlynf ejg lgdf{0f hgsk'/ $ %))))). @) xf]d kfOk sne6{ lgdf{0f hgsk'/ @% !&%))). @! ;8sdf lk=;L=;L= emf]emLs6}of !%))))). @@ ;xsf/L cw'/f] ejg lgdf{0f ldlynf g=kf=% @))))). @# ho;jfn ;]jf ;ldlt ejg lg=u=rf=g=kf=& %))))). @$ s'nf] kgdf{0f x+;k'/s7k'Nnf ( !))))). @% cw'/f] /fhb]jL lgdf{0f afnfjfv/ * !))))). @^ ;+rf/ If]q ;'b[l9s/0f wg'iffwfd g=kf= ;j}nf !))))).
qm=;+= of ]hgfsf ] gfd / 7 ]ufgf :jLs [t /sd s}lkmot
33
@ ;8sdf kL=;L=;L=ug]{ hgsk'/ $ %$^))).
34
# ;8sdf lk=;L=;L=t'lN;ofxL lgsf; ( #))))).
$ lbuf] :dzfg3f6 lgdf{0f ldlynf g=kf= ( @))))).
sfo{qmdsf] gfd M ;8sd dd{t ;Def/ ljz]if sf ]if
! ;8s dd{t tyf u|fe]n ;kxL $ !))))).
@ ;8s dd{t alglgof uf=lj=;=ejg b]lv pQ/ l8k6\o'j]n
;Dd @%)))).
# ;8s dd{t hgsk'/ !$ @))))).
$ ;8s dd{t hgsk'/ @^ #))))).
% ;8s dd{t tyf u|fe]n nvf}/L @ / % %))))).
^ ;8s dd{t,;f]gLufdf ^ / & #))))).
& jf6f] dd{t,vl/xfgL # $))))).
qm=;+=
of ]hgfsf ] gfd / 7 ]ufgf :jLs [t /sd s}lkmot
! /fd hfgsL dlGb/ lgdf{0f O6xjf{ ( a}b]xL @))))). @ sj/ufxsf] sDkfp08jfn lgdf{0f IfL/]Zj/gfy g=kf= ^
;v'jf !))))).
# of]u lzlj/ ;]8 lgdf{0f hgsk'/ p=d=g=kf= & @))))). $ l8xjf/ dlGb/ dd{t krxjf{ @ @))))). % s[i0f k|0ffdL dlGb/ lh0ff}{4f/ a6]Zj/ & !))))). ^ ;Ltf/fd gfd vTj] w=lg= hgsk'/ ( @))))). & l6NxL sf]Onf s'08 lh0ff}{4f/ ;f]lgufdf * @))))). * dlGb/ lh0ff}{4f/ hgsk'/ @ @))))). ( dbzf{ ;+/If0f jkm} * @))))). !) nIdL gf/fo0f dlGb/ dd{t vh'/L rGxf ! @))))). !! b'uf{ dlGb/ lgdf{0f nUdfuf9fu'9L !))))). !@ lzj dlGb/ lh0ff}{4f/ ;kxL $ @))))).
35
!# kf;dfg dlGb/ s'l6 lgdf{0f hgsk'/ & @))))). ! ;Dk"0f{ ;'v ljxf/ jf}4 u'DafF wg'iffwfd g=kf=& !))))). @ u'Daf lh0ff}{4f/ zflGtk'/ % !))))). ! sNkLn]Zj/ dxfb]j dlGb/ lgdf{0f,t'lN; * %))))). ! /fgL df=lj=wg'iffwfd g=kf= # %))))).
qm=;+=
sfdsf ] ljj/0f sjf ]n c +s d=c=s=;d]t
s }lkmot
! Ogjf{,b'j/sf]6 g/xf ;8s !(&!#@!.)$ @ gGg'kl6[,x8j8f,jkm},b'xjL;8s !(@!$**.!& # wjf}nL,b'j/sf]6,nSs8 ;8s df sne6{ lgdf{0f @%##$!%.*& $ dlxgfyk'/ k|x/L rf}sL,7fl8lememf,vh'/L ;8s !)$$@$&.** % d'h]lnof,c/]8jf ;8s !#(%@&%.!# ^ km'nufdf,jx]8fj]nf,d'lvofkl6[ ;8s !@$$$%&.@! & vfg]kfgL-x}08kfO{k h8fg_ljleGg 7fpF ^@%))). * :n}j sne6{ lgdf{0f rSs/ $@*$!*.(! ( zf}rfno lgdf{0f,k|x/L rf}sL /]Nj] :6]zg @$!&*#.&* !) emf]n'u]k'n ;j]{If0f sfo{-b'O{yfg_ @^))($.(@
qm=;+=
of ]hgfx?sf ] gfd / 7 ]ufgf :jLs [t /sd s}lkmot
! ;8s dd{t, 7f9Llememf uf=lj=;=ejg b]lv k'j{ hfg] ;8s @%)))). @ ;8s u|fe]n, hgsk'/ p=d=g=kf= ! @))))). # df6f] tyf u|fe]n, hgsk'/ p=d=g=kf= * &))))). $ ;8s dd{t, ;f]lgufdf $ @))))). % ;8s dd{t, a3rf}8f eujfgkl6[ klZrd6f]n ;Ddsf]
;8s !))))).
^ s'nf] lgdf{0f tyf dd{t ;+ef/ t'N;L ^ afx'gd/f #))))). & O{gf/ lgdf{0f ldlynf g=kf= %-Ps]8]dL :s'n 5]pdf_ @))))). * O{gf/ lgdf{0f ldlynf g=kf= %,9Ns]j/ !%),))). ( O{gf/ lgdf{0f ldlynf g=kf= & hd'lgjf; @))))). !) O{gf/ lgdf{0f u0f]zdfg rf/gfy g=kf= !%)))). !! cw'/f] zf}rfno lgdf{0f hgsk'/ ( af/x lj3f d}bfg *))))).
36
!@ vfg]kfgL . x}08kfO{k h8fg,wjf}nL uf=lj=;=sf] blnt jl:tdf .
%)))).
!# ljh'nLsf] tf/kf]n h8fg wg'iffwfd g kf=$ @))))). !$ 3f6 lgdf{0f a3rf}8f @ @))))). !% n]6 afFw dd{t ;Def/ dflrlem6s}of # @$)))). !^ ;fd'bflos ejg lgdf{0f sh/f /df}n uf=lj=;=! @))))). !& blnt cw'/f] ;fd'bflos ejg hgsk'/ p=d=g=kf=!& nf]xgf !))))). !* :n}j sne6{ lgdf{0f ob'sf]xf,uf]7sf]onk'/,8'd/Lof ;8s **)))). !( emf]n'u\]+k'n u}=;=;= ;xof]uL sfo{ lhNnf e/L %^)%(^.%)
qm=;+
of ]hgfsf ] gfd / 7 ]ufgf :jLs[t /sd ?=
s }lkmot
! lgjf{rg If]q g+= % cGt/ut xof08kfO{k vl/b / h8fg # nfv @ hgsk'/ p=d=g=kf=d'h]lnof l:yt /fwfs[i0f k':tsfno
eGbf pQ/ Pr=cfO{=kL=sne6{
! nfv #) xhf/
# hgsk'/ p=d=g=kf=( a]lNxsf] a|Dx:yfg dd{t %) xhf/
$ cw'/f] ;fd'bflos ejg ax]8fa]nf ! @ nfv %) xhf/
% sr'/L 7]/f ! ldlynf ljxf/L ;8s kL=;L=;L= @ nfv %) xhf/
^ afnjflnsf ;DalGw df+u cg';f/sf cGo sfo{qmd % kfFr nfv
& h=p=d=g=kf=* sfndf]rg xg'dfg dlGb/ dWodfzf/
lh0ff}{4f/
! nfv
* xg'dfg dlGb/ dlxgfyk'/ :6]zg ! nfv ( ;d'bfoaf6 dfFu ePsf cGo ;fd'bflos ejg # nfv
!) ;fd'bflos ejg h=p=d=g=kf sdnfgu/ $ nfv
37
cg';'lr–!
*= ;fdflhs lhDd]jf/L sfo{;Dkfbgsf] n]vfhf ]vf
;fdflhs
lhDd]jf/Lsf] If ]q ut jif {sf ] cj:yf k|of; pknAwL
:jf:Yo
:jf:Yo rf}sL Ps
306f leq k}bn
jf oftfoft kx'Fr
ePsf] 3/w'/L
;+Vof jf k|ltzt
s]lx 3/w'/Lx?jf6 !
306fleq :jf:Yorf}sL
k'Ug ;lsG5 eg] s]lx
3/w'/Lx?jf6 ! 306f
eGbf jl9 ;do
nfUb5 .
;j} lhNnfjfl;x?nfO{
:jf:Yorf}sL k'Ug ;8s tyf
jf6f], k'n, uf]/]6f] jf6f]
cflbsf] dd{t tyf ;De/
:t/f]GgtL ul/b} cfPsf] .
oftfoft tyf ;8s
jf6f]sf] ;'ljwf ePsf]
7fpFx? :jf:Yorf}sL
k'Ug l56f] tyf ;xh
ePsf] cj:yf 5 .
% jif{ d'lgsf
afnaflnsfsf]
k|ltzt jf ;+Vof
*#,&$*
afnaflnsfx? /x]sf]
.
–
–
vf]kdf kx'Fr
ePsf] hg;+Vof -
Ps jif{ d'lgsf
afnaflnsfsf]
cfwf/df_
!*&)) hgf
jfnjflnsfx?sf]
vf]kdf kx'Fr k'u]sf] .
;r]tgf sfof{qmd, 3'DtL
;]jf, ;fdflhs kl/rfns
kl/rfg h:tf sfof{qmdx?
;~rfng ul/b} cfPsf] .
afnaflnsfx?sf
nfO{ vf]k nufpg'
k5{ eGg] r]tgf
clej[l4 x'Fb} cfPsf] .
$ k6s ue{jlt
hfFr ul/Psf
dlxnfsf] ;+Vof
k|ltzt
@@=@ k|ltzt
dlxnfx?n] $ k6s
ue{jlt hfFr u/fPsf
.
$ k6s ue{jlt hfFr
u/fpg'k5{ eGg] ;r]tgf
km}nfpg ljleGg :yfgdf
;fdflhs kl/rfns
kl/rfng ub}{ cfPsf] .
$ k6s ue{jlt
hfFr u/fPsf dlxnf
lblbjlxgLx?n]
:j:Yo lzz'sf] hGd
u/fPsf] .
bIf k|;'tLsdL{af6
k|;"tL ul/Psf]
dlxnfsf] ;+Vof
k|ltzt
!$ k|ltzt
dlxnfx?n] bIf
k|;'tLsdfL{af6 k|;'tL
u/fPsf] cj:yf 5 .
;r]tgf d"ns sfo{qmdx?
;~rfng ub}{ cfPsf] ;fy}
bIf k|;"tLsdL{x?sf]
:jf:Yorf}sLdf Joj:yf
ul/Psf] .
bIf k|;'tLsdL{af6
k|;'tL u/fpg'k5{
eGg] r]tgfsf]
clej[l4 x'Fb} cfPsf]
.
emf8f kfvfnfaf6
d[To' x'g]
afnaflnsf ;+Vof
tYofÍ cBfjlws
gePsf] cj:yf .
;/;kmfO{ ;DalGw ;r]tgf
sfo{qmdx? ;~rfng ul/b}
cfPsf] .
lhNnfsf
jfnjflnsfx?
em8fkvfnf /f]ujf6
d'Qm ePsf .
38
;a x]Nykf]i6 jf
x]Nykf]i6af6 ;]jf
lng] 3/w'/L
kl/jf/ ;+Vof
;a} 3/w'/L kl/jf/
;+Vofn] ;a x]Nykf]i6
jf x]Nykf]i6af6 ;]jf
lnO{b} cfPsf] 5g .
;8s tyf jf6f], vf]N;f,
uf]/6f] jf6f] vfnf gfnf
cflbsf] dd{t ;Def/ cflbdf
:t/f]GgtL ub}{ cfPsf] .
lg/f]uL eP/ afRg'k5{
eGg] r]tgf clej[l4
x'Fb} uPsf] .
;fdflhs
lhDd]jf/Lsf] If ]q ut jif {sf ] cj:yf k|of; pknAwL
lzIff
cfwf306f leq
k|fylds ljBfno
gk'Ug] afnaflnsf
;+Vof
s]lx j8fsf ljBfyL{x?
cfwf 306fleq k|fylds
ljBfno k'Ug ;S5g eg]
s]lx j8fx?sf] ljBfyL{x?
cfwf 306f eGbf j8L
;do nfUg] .
;8s tyf jf6f], vf]N;f,
uf]/6f] jf6f] vfnf gfnf
cflbsf] dd{t ;Def/
cflbdf :t/f]GgtL ub}{
cfPsf] .
oftfoftsf] kx'Fr
k'u]sf] 7fpFdf
cfwf306f leq k'Ug
;lsg] ePsf] .
k"j{ k|fylds lzIffdf
v'b egf{ b/
k"j{ k|fylds lzIffdf v'b
egf{ b/ &% k|ltzt
;+Vof /x]sf] .
ljBfno k7fpg pTk|]/0ff
hufpg] sfo{qmdx?
;~rfng ub}{ cfPsf] .
;fI./tfdf j[l4 x'Fb}
uPsf] .
k|fylds ljBfnodf
kx'Fr gePsf] ;f]
pd]/sf afnaflnsf
;+Vof k|ltzt
k|fylds ljBfnodf kx'Fr
gePsf] jfnjflnsfsf]
;+Vof !% k|ltzt /x]sf] .
ljBfno k7fpg pTk|]/0ff
hufpg] sfo{qmdx?
;~rfng ub}{ cfPsf] .
;]jf ;'ljwf
pknAwtf kfP/
ljBfno k7fpg
pTk|]l/t ePsf .
sIff ! df v'b egf{
b/ 5fq5fqf
5fq5fqf *) k|ltzt
v'b egf{b/ ePsf] .
ljBfno k7fpg pTk|]/0ff
hufpg] sfo{qmdx?
;~rfng ub}{ cfPsf] .
lzlIft x'g'k5{ eGg]
r]tgf clej[l4 x'b}
cfPsf] .
k|fylds txdf sIff
5f]8\g] sIff
bf]xf]¥ofpg] / plt{0f
x'g] b/
sIff bf]xf]¥ofpg] / sIff
5f]8g] ljBfyL{ cem} s]lx
e]l6Psf] / plt{0f x'g] b/
!)) k|ltzt /x]sf] .
;/sf/n] !)) k|ltzt
plt{0f x'g] lglt NofPsf] .
;/sf/n] !))
k|ltzt plt{0f x'g]
lglt NofPsf]n] sIff
5f]8g] ljBfno egf{
gx'g] vfnsf ;d:of
Go"lgs/0f x'b} uPsf]
.
39
k|fylds txdf
tflnd k|fKt lzIfs
;+Vof
k|fylds txdf tflnd
k|fKt lzIfs ;+Vof tYofÍ
pknAw gePsf] .
tflnd k|fKt lzIfs
tyf lzlIfsfsf]
lzIff cfh{gn] !))
k|ltzt ljBfyL{x?
lzIff lng ;kmn
ePsf .
k|lt sf]7f ljBfyL{
;+Vof
k|lt sf]7f ljBfyL{ ;+Vof
$) b]lv %) hgf ;Dd
/x]sf] .
ljBfnosf] yk sf]7f df
:t/f]GgtL ul/b} nluPsf]
.
k|lt sf]7f yf]/}
ljBfyL{ /fv]/
k9pbf ;a}
ljBfyL{x?nfO{ k9g
/ lzIfs
lzlIfsfnfO{ k9fpg
;lhnf] ePsf] .
afXo ;xof]u lgld{t
sf]7f ;+Vof
tYofÍs pknAw gePsf]
.
– –
:yfgLo lgsfoaf6
l;ldt sf]7f ;+Vof
tYofÍs pknAw gePsf]
.
– –
blnt afnaflnsfsf]
lzIffdf kx'Fr
blnt afnaflnsfsf]
lzIffdf *% k|ltzt
kx'Fr k'u]sf] .
blnt afnaflnsfx?sf]
lzIffdf kx'Fr k'¥ofpg
5fqfj[lt tyf ljleeGg
lsl;dsf] ;]jf ;'ljwf
kfpg] sfo{qmdx? nfu"
ul/b} cfPsf] .
blnt ju{x?df
lzIffsf] r]tgf
clej[l4 x'Fb} uPsf] .
;fdflhs
lhDd]jf/Lsf] If ]q ut jif {sf ] cj:yf k|of; pknAwL
vfg]kfgL tyf ;/;kmfO {
:jR5 kfgL k'u]sf]
kl/jf/ ;+Vof jf
k|ltzt
^) k|ltzt 3/w'/Lx?df
:jR5 vfg]kfgL ;]jf
pknAwtf ePsf] .
vfg]kfgLsf] d'xfg tyf
wf/f kfO{kx?nfO{
j]nfj]nfdf dd{t ;+ef/
tyf lj:tf/ ul/b}
cfPsf] .
:jR5 vfg]kfgL k|of]u
ugf{n] lg/f]lu aGb} uPsf
.
zf}rfno ePsf]
;+Vof jf k|ltzt
*% k|ltzt 3/w'/Lx?df
zf}rfno ePsf]] .
! 3/ ! zf}rfno eGg]
gf/fsf ;fy ;r]tgf
sfo{qmdx? ;~rfng
ub}{ cfPsf] .
zf}rfno j[l4df
:tf/f]GgtL x'b} uPsf] .
40
vfg]kfgL ;'ljwf
ePsf] k|fylds
ljBfno
;a} k|fylds
ljBfnox?df vfg]kfgL
;'ljwf /x]sf] .
vfg]kfgLsf] d'xfg
tyf wf/f kfO{kx?nfO{
j]nfj]nfdf dd{t;+ef/
sfo{ ub}{ cPsf] /
o;nfO{ lg/Gt/tf
lbb} nfg] k|of; ub{5f}
.
;a} ljBfnox?df
vfg]kfgL ;'ljwf pknAw
ePsf]n] ljBfnosf
lzIfs, lzlIfsf tyf
ljBfyL{x?nfO{ :R5 kfgL
lkpg / zf}rfndf kfgL
k|of]u ug{ ;lhnf] tyf
;j{;'ne ePsf] 5 .
;'wfl/Psf] r'nf]
ePsf] kl/jf/
;+Vof
tYofÍ pknAw gePsf] . ;'wfl/Psf] r'nf]
agfpg] tflnd tyf
r'nf] k|of]u ug{
;r]tgf sfo{qmdx?
;~rfng ul/b}
cfPsf] .
;'wfl/Psf] r'nf] k|of]u
ug]{ 3/w'/Lx?sf] efG;f
;kmf / kl/jf/ w'jfFd'Qm
ePsf .
;fdflhs lhDd]jf/Lsf]
If ]q ut jif {sf ] cj:yf k|of; pknAwL
afnaflnsf, dlxnf tyf ;dfj];L If ]q
afn ljjfx
;+Vof
s]lx dfqfdf afn ljjfx x'g]
u/]sf] t/ ;/sf/n] o;sf] s8f
sfg'g NofPsf] x'Fbf tYofÍ elg
clenv u/fpb}gg\ .
jfnljjxf ;DalGw
;r]tgf sfof{qmdx?
;~rfng ub}{ cfPsf] .
jfnljjxf ug]{
sfo{ Go"g x'Fb}
uPsf] .
;dflhs ljs[lt
lj;+ultsf]
cj:yf
;fdflhs ljs[ltsf 36gfx? eP
klg o; tYofÍ cBfjlws
gePsf] .
;dflhs ljs[lt
lj;+ultsf] cj:yf ;'wf/
ug{ ljleGg ;fdflhs
;r]tgf sfo{qmdx?
;~rfng ul/b} cfPsf] .
klxnf cj:yf
eGbf s]lx Go"g
x'Fb} uPsf] .
;fdflhs ;'/Iff
-h]i7 gful/s,
Psn dlxnf,
ckf+u,
lk5l8Psf] If]q
tyf nf]k'Gd'v
hflt
h]i7 gful/s blnt %&#), cGo
h]i7gful/s !^@$@, PSsn
dlxnf @&@, ljw'jf dlxnf
!#!&*, k"0f{ c;Qm ckfË @%%,
cf+lzs c;Qm ckfË %@!, blnt
jfnjflnsf !*#&*, nf]kGd'v
hghflt #% hgf /x]sf 5g .
;fdflhs ;'/Iff eQf
ljt/0f ;DalGw
k|zf;lgs ;xlhs/0f sf]
cg'udg sfo{x? ub}{
cfO/x]sf] .
;fdflhs ;'/Iff
eQf ;xh ?kdf
pknAwtf ePsf]
.
41
;fdflhs
lhDd]jf/Lsf] If]q ut jif {sf ] cj:yf k|of; pknAwL
hgr]tgf tyf ul/aL lgjf/0f
afn >dsf]
cj:yf
ahf/ Pl/ofdf s]lx
dfqdf ePsf] t/
tYofÍ cBfjlws
gePsf] .
;r]tgf sfo{qmd ;~rfng,
afn>ldsnfO{ p4f/ ;fy}
kl/jf/df k'g :yfkgf ul/b}
cfPsf] .
afn>d u/fpg] sfo{
b08gLo ck/fw
ePsf]n] afn>dsf]
cj:yf Go"g x'Fb} uPsf]
.
afn Snax?sf]
cj:yf
ljBfno :t/df
cfwfl/t @(# j6f /
>f]t s]Gb|df cfwfl/t
!! j6f /x]sf 5g .
afnSnjx?sf] u7g ug]{
k|lqmofnfO{ lg/Gt/tf lbb}
nluPsf] ;fy} ;+hfn
lgdf{0f, Ifdtf ljsf;
tflnd cflb ul/b} cfPsf] .
jfnSnjx?sf] u7gn]
lhNnf leq/x]sf]
jfnjflnsfx?sf]
g]t[Tjsf] ljsf;, xs /
jfnclwsf/ ;'lgZrt
ePsf] 5 .
dlxnf lx+;f dlxnf lx+;f s]lx
dfqdf eP klg
o;sf] tYofÍ
cBfjlws gePsf] .
;r]tLs/0f tflnd,
k|efljtsf] nflu ;xof]u,
dlxnf lx+;f lj?4 !^ lbg]
cleofg sfo{qmd ;~rfng
ul/Psf] tyf ljleGg ;+3
;+:yfjf6 :yfgLo :t/jf6
bjfjd"ns sfo{qmd
;~rnfg ub}{ cfPsf] .
s]lx guGo ?kdf r]tgf
clej[l4 x'Fb} cfPsf] .
/f]huf/Lsf]
cj:yf
lhNnfsf k|foM o'jfx?
j}b]lzs /f]huf/sf
nflu ljb]z knfog
ePsf 5g eg] s]xL
dfqfdf gu/leq}
Joj;fo u/]sf]
cj:yf 5 / s]lx
;/sf/L hflu/df
cfj4 ePsf 5g .
/f]huf/Lsf nflu ljleGg
lsl;dsf ;Lkd'ns
tflndx? k|bfg ul/b}
cfPsf] .
;Lk tyf tflnd lng
pTk|]l/t ePsf .
42
:j/f]huf/sf
k|of;x?
ljleGg lsl;dsf
;Lkd'ns tflndx?
;~rfng ul/b}
cfPsf] .
ljleGg lsl;dsf ;Lkd'ns
tflndx? k|bfg ul/b}
cfPsf] .
;Lk cg';f/sf] Joj;fo
s]lx guGo ?kdf
;~rfng ub}{ cfPsf .
ul/aL
lgjf/0fsf]
k|of;x?
u}/ ;xsf/L
;+:yfx?sf] ;xsfo{df
ljleGg lsl;dsf
;Lkd'ns tflndx?
k|bfg ub}{ cfPsf] .
ljleGg lsl;dsf ;Lkd'ns
tflndx? k|bfg ul/b}
cfPsf] .
;Lk tyf tflnd lng
pTk|]l/t ePsf .
;fdflhs
kl/rfng
;a} j8fx?df
cfjZostf cg';f/
kl/rfng ul/Psf] .
;j} j8fx?df ;fdflhs
kl/rfng ;+rfng ug]{
sfo{nfO{ lg/Gt/tf lbb} hfg]
lglt tyf nIo /x]sf] .
lhNnfsf] ;j} j8fx?df
cfjZos ;fdflhs
sfo{x? ;+rfng ug]{
nufotsf cGo sfo{x?
;~rfng ug{ ;xh /
;/n ePsf] 5 .
jftfj/0f
;'wf/sf
k|of;x?
ljleGg :yfgdf
kfs{x?sf] lgdf{0f,
j[Iff /f]kg, kmf]xf]/
d}nfsf] Joj:yfkg,
h:tf jftfj/0f
;'wf/sf sfo{x? ul/b}
cfPsf] .
jftfj/0f ;'wf/sf ;r]tgf
sfo{qmdx? ;~rfng ub}{
cfPsf .
jftfj/0f ;kmf ;'Gb/
x'g'sf] ;fy} jftfj/0f
;+/If0fdf 6]jf k'¥ofPsf]
5 .
Pr=cfO{=le= /
P8\;
tYofÍ cBfjlws
gePsf] .
ljZj P8\; lbj; /fli6«o
s08d lbj; tyf d}gaQL
lbj; lgoldt ?kdf
;~rfng ub}{ cfPsf] 5
;r]tgf sfo{qmdx?,
;~rfng ul/b} cfPsf] .
Pr=cfO{=le= / P8\;
;DalGw ;r]tgfdf j[l4
ePsf] . Pr=cfO{=le= /
P8\; ;+qmldtx? v'Nnf
?kdf cfkm\gf] clwsf/
dfUg yfn]sf 5g .
43
;fdflhs
lhDd]jf/Lsf] If ]q ut jif {sf ] cj:yf k|of; pknAwL
ljsf;df ;dfg ;xeflutf ;]jfx?df kx"Fr
:yfgLo ahf/ k'Ug
nfUg] ;do
s]lx 7fpFsf]
lhNnfjfl;x?nfO{ !
306f leq :ygLo ahf/
k'Ug ;S5g eg] s]lx
7fpFsf]nfO{ @ 306f
;do nfUb5 .
oftfoftsf] kx'Fr a9fPsf]
;fy} ;8ssf] :t/f]GtL
ul/Psf] .
oftfoftsf] kx'Fr
k'u]sf :yfgjf6 ;xh}
! 306f leq :yflgo
ahf/ k'Ug ;lsg] .
s[lif ;]jf s]Gb|
hfg nfUg] ;do
s]lx 7fpFsf]
lhNnfjfl;x? ! 306f
leq s[lif ;]jf s]Gb k'Ug
;S5g eg] s]lx
7fpFsf]nfO{ @ 306f
;do nfUb5 .
oftfoftsf] kx'Fr a9fPsf]
;fy} ;8ssf] :t/f]GtL
ul/Psf] .
s[lif;]jf s]Gb|jf6
s[ifsx?n] cfB'lgs
t/Lsfjf6 v]lt ug]{
tflnd, dn, ljleGg
lsl;dsf] ljpF ljhg,
jfnLgfnLdf xfNg]
cf}ifwL cflb ;j{;'ne
t/Lsfn] k|of]u ug{
kfPsf 5g .
ef}uf]lns If]q,
dlxnf lk5l8Psf
tyf l;dfGtju{sf]
;+Vof, lghx?n]
kfPsf] ;]jf tyf
lbPsf] ljz]if
cj;/x?
;'/Iff efQf, ;Lkd'ns
tflnd cflb k|bfg
ul/Psf] .
;'/Iff efQf, ;Lkd'ns
tflnd cflb k|bfg ul/b}
cfPsf] .
s]lx dfqdf /fxft
;]jf kfPsf .
;fdflhs lhDd]jf/Lsf]
If ]q
ut jif {sf]
cj:yf k|of; pknAwL
;+:yfut Ifdtf
hgzlQm gLlt tyf
sfo{qmd
– – sd{rf/Lx?sf] cfjZostf cg';f/ yk
ub}{ n}hfg] . sd{rf/Lx?sf] Ifdtf
ljsf;sf nflu cled'lvs/0f tflnd
;~rfng ul/g] gLlt tyf nIo /x]sf]
.
44
ef}lts Joj:yf – – lhNnfljsf;sf] ejg cfkm\g} ePsf]
klg{r/x? sDKo"6/, lk|G6/, kmf]6f]skL
Nofk6k, OG6/g]6 / sDKo"6/
;km\j]/sf] k|of]u ePsf] .
;dGjo /
;xsfo{sf] k|of;x?
– – ;/sf/L, u}/;xsf/L gLlh If]qx? ;+u
;dGjo / ;xsfo{ ePsf] .
cGo ;fdflhs
;Dkfbgsf If]qx?
– – –
;|f ]t M–lhNnf ljsf; ;ldlt sfof{no wg'iffsf] k|ult k|ltj]bg
45
*=! ;fdflhs k/LIf0f k|f/lDes k|ltj]bg k|:t'tLs/0f sfo{qmddf k|fKt ePsf
;'emfj ÷ k|Zg Pj+ lh=lj=;=sf ] hjfkm
qm=
;+=
gfd ;+:yf÷7]ufgf ;'emfjx? :yfgLo ljsf;
clwsf/Lsf] hjfkm
!= >L pd]z
k|;fb ofbj
;'gf}nf] ;dfh g]kfn lh=lj=; dfkm{t x'g] ef}lts
;+/rgf tyf of]hgfx?
lgdf{0f ubf{ cfjZos
/]vb]vsf] sldsdhf]/L
kfOof] . / >f]t ;fwgsf]
klg cefj b]lvof] o;nfO{
;'wf/ ug'{kg]{ b]lvof] .
of]hgfx?sf] cg'udg
tyf >f]t ;fwg
kl/rfngdf ;'wf/ ub}{
n}hfg] gLlt tyf nIo
/flvPsf] 5 .
@= >L ;'/]Gb|
k|;fb zfx
o'jf ls;fg ;+3
wg'iff
;fdflhs kl/If0f
k|ltj]bgdf ;Dk"0f{ of]hgfx?
;dfj]; ePgg\ . ;a}
of]hgfx? ;dfj]; ul/of]; .
;fdflhs kl/If0f df
q'6L ePsf s'/fx?nfO{
;'wf/ ub}{ cfufld
lbgdf cem k|efjsf/L
?kjf6 k|:t't\ ug]{
hdsf]{ ub{5f} .
#= >L ;+lht
s'df/ ofbj
ax]8fj]nf
uf=lj=;=wg'iff
uflj;x?jf6 5gf}6 eP/
uPsf] of]hgfx?nfO{ s6f}lt
gul/sg k|fyldstf lbO{
sfof{Gjog ul/of]; d]/f]
;'emfj 5 .
s'g} klg of]hgfx?
cfjZostf cg';f/
5gf}6 u/]/ sfof{Gjog
ul/g] x'Fbf s6f}tL
ul/Psf] xf] .
$= >L /fd
k|;fb
cfrfo{
:yfgLo jf;L lzIff If]qdf :t/f]GgtL
ug{'kg{'kg]{ clt cfjZos 5
o;df lhNnf ljsf;
;ldltsf] Wofgfsif{0f xf];
eGg] d]/f] /fo ;Nnfx
;'emfj 5 .
cfufld lbgdf lzIff
If]qsf] :t/f]GgtL ug{]
gLlt tyf nIo
/flvPsf] 5 .
46
%= >L cd/
rGb| clgn
pBfg ;+/If0f
;ldlt
lhNnfsf] rf}tlkm{ ljsf;sf]
nflu 5'6\ofO{Psf] ah]6
sfof{Gjogdf l9nf ;':tL
gu/L ;dodf g} sfof{Gjog
ul/of]; eGg] d]/f] ljgd|
cg'/f]w 5 .
cfufld jif{ sfo{Gjog
ug]{ of]hgfx? ;dodf g}
sfof{Gjog ul/b} n}hfg]
k|ltj4tf ub{5f} .
^= >L /fd
/tg bf;
blnt ;dGjo
;ldlt wg'iff
lhNnfsf] ;j} 7fpFx?nfO{
lg/LIf0f u/L ;8s jf6f],
uf]/]6f] jf6f], k'n kn];f]
cflbsf] :t/f]Ggltdf
ltj|tfsf ;fy lh=lj=;= n]
nfUg'kg]{ b]lvG5 .
lhNnfsf] ;a} e]usf]
cg'dg u/L ;8s tyf
jf6f]sf] :t/f]GgtL ub}{
n}hfg] gLlt tyf nIo
/flvPsf] 5
& >L cJb'n
s'df/ zfx
lh=c=g]kfn kl/jf/
bn
lhNnfdf pTkfbg ePsf
kmf]xf]/d}nfsf] 8DkLË;fO{8
vf]h]/ Joj:yfkg ul/of]; .
lhNnfnfO{ k"0f{ ;/;kmfO{
o'Qm t''Nofpg -ODF_
sfo{qmdx? ;~rfng
ul/ ;/;kmfO{df gd"gf
lhNnfsf] ?kdf :yflkt
ul/g] gLlt tyf nIo
/flvPsf] 5 .
*= >L efjgf
9'Ë]n
lh=dlxnf ;dGjo
;ldlt pkfWoIf
dlxnfx?sf] nflu ljz]if
lsl;dsf] ;Lk tyf
tflndx?sf] pknAwtf
u/fO{of]; eGg] d]/f] ;'emfj
5 .
dlxnf tyf lk58f ju{
jfnjflnsfx?nfO{ nlIft
x'g] sfo{qmdx?
;~rfng ug]{ gLlt tyf
nIo /flvPsf] 5 .
(= >L ;'lvnfn
d08n
:yfgLo jfl;, wg'iff lhNnfsf] ;a} If]qdf :jR5
vfg]kfgLsf] lj:tf/ ul/of];
.
u'0f:t/Lo vfg]kfgLsf]
cfk"tL{nfO{ Jojl:yt ug{
k'/fgf vfg]kfgL
of]hgfx?sf] lbuf]
;d/If0f Pj+ lgdf{0flwg
of]hgf ;dod} ;DkGg
ug]{ Joj:yf ldnfOg]5' .
47
*=@ ;fdlhs k/LIf0fdf ;dfj]z ePsf kIfx?
:yfgLo lgsfo ;fdflhs k/LIf0f sfo{ljlw @)^& sf] Joj:yf cg';f/ ljifout
sfof{no / lh=lj=;=sf] jflif{s sfo{qmd÷cfof]hgfdf ;dfj]z ePsf u}/;/sf/L
;+:yfx?sf] xsdf lh=lj=;= s} cleGg c+us} ?kdf ;fdflhs k/LIf0fdf ;fdflhs
lhDd]jf/Lsf] n]vfhf]vf tyf sfo{;Dkfbgsf] d"Nof+sg ug{' kg{] Joj:yf ePsf] t/ o;
lhNnf ljsf; ;ldltsf] sfof{nosf] jflif{s of]hgfdf cGo s'g} klg sfof{no tyf
u}/;/sf/L ;+:yfx?sf] of]hgf ;dfj]z 5}g .
*=# k|f/lDes k|ltj]bg k|:t'lts/0f tyf sfo{qmdsf] tof/L
:yfgLo lgsfo ;fdflhs k/LIf0f sfo{ ljlwsf] cg';'rL ! / @ cg';f/sf] k|ltj]bg
lhNnf ljsf; ;ldltsf] sfof{noåf/f ;fj{hlgs ax; e]nfdf k|:t't ul/Psf] lyof] .
;fdflhs k/LIf0f k|ltj]bg k|:t'tL tyf ;fj{hlgs ax; sfo{qmd af/]df pkl:yt
x'g]x?df lhNnf ljsf; ;ldltsf] sfof{nosf :yflgo ljsf; clwsf/L lh=lj=;=sf
sd{rf/Lx?, ;/f]sfjfnfx?, pkef]Qmfx?, /fhg}lts bnsf kf6L k|ltlglwx?, ljleGg
;+3 ;+:yfsf k|ltlglwx? ldl8of sld{x?;+u cGt/lqmofsf nflu ;"rgfåf/f cfXjfg
ul/Psf] lyof] . o; sfo{qmddf :yfgLo jfl;Gbfx?sf] klg pNn]lvlgo pkl:ytL
/x]sf] lyof] .
;fj{hlgs ax;÷e]nf lhNnf ljsf; ;ldltsf] sfof{no wg'iffsf :yfgLo
ljsf; clwsf/L >L ;Gt jxfb'/ ;'gf/ Ho"sf] ;efkltTjdf ;DkGg ePsf] xf] eg]
ax; sfo{qmdsf] ;xhLs/0f cf/=l8= O{lGhlgol/ª sG;N6]G;L sf=d=g=kf=–$,
w'Djf/fxL sf7df8f}+n ] u/]sf] lyof] . pQm sfo{qmddf lh=lj=;=sf] /fhg}lts bn ljifo
sfof{nox?, ;+3, ;+:Yffx? ;]jfu|fxLx? u/L ^% hgf ;xefuL eO{ sfo{qmd ;kmntf
k"j{s ;DkGg ePsf] lyof] .
*=$ k|f/lDes k|ltj]bg k|:t'tL sfo{qmd M
;Gb{e ;fdfu|L cfwf/df cGt/jftf{ / 5nkmnaf6 k|fKt lh1f;f, ;fdflhs kl/Ifs
åf/f tof/ kfl/Psf] ;fdflhs kl/If0f k|f/DeLs k|ltj]bg ;fj{hlgs ax; sfo{qmdsf]
cfof]hgf u/L k|:t't ul/Psf] lyof] . ;fj{hlgs ax; tyf ;fdflhs k/LIf0f
k|f/lDes k|ltj]bg k|:t'tL sfo{qmd ;~rfng ljlw tklzn ;+rfng ul/Psf] lyof] .
:yfg M– lh=lj=;= sfof{no, wg'iffsf] ;efxndf ;~rfng ul/Psf] .
;do M– lbp; @M#) b]lv %M)) ah] ;Dd
pkl:ytL M–^% hgf
ldlt M– @)&@ sflt{s #) ut] d+unaf/
48
o; r/0f jf k|lqmof lhNnf ljsf; ;ldltsf] sfof{no wg'iffn] ;fdflhs lhDd]jf/L
axg ubf{ b]lvPsf k|d'v ;d:of r'gf}lt / ltlgx?sf] sfo{Gogsf] cj:yf tyf efjL
sfo{lbzfsf af/]df ;d]t cWoog u/L a'4fut ?kdf ;fdflhs k/LIf0f sfo{ljlw
@)^& sf] cg';"rL @ / # cg';f/ k|f/lDs k|ltj]bg tof/ kfl/Psf] 5 . o; k|sf/
tof/ k|ltj]bgdf b]xfo cg';f/sf lzif{sdf s]lGb|t /xL 5nkmnsf nflu k|:t't
ul/Psf] lyof] .
!= :yfgLo lgsfosf] kl/ro
@= :yfgLo lgsfosf] k|fyldstf tyf nIox?
#= ut jif{sf] d'Vo d'Vo pknAwLx?
$=o; jif{sf] d'Vo d'Vo pknAwLx?
%= ;fdflhs lhDd]jf/L / sfo{ ;Dkfbgsf] n]vfhf]vf
^= ;'wf/sf] nflu rfNg'kg]{ sbd tyf ;'emfjx?
;xefuLx?n] sfo{qmddf /fv]sf ljrf/ ;'emfj tyf k|ltlqmofx?nfO{ ;fdflhs
k/LIf0f ;dGjo ;ldltsf kbflwsf/Lx? tyf ;fdflhs k/LIfssf] l6kf]6 u/]sf lyP
. ;xefuLx?n] /fv]sf lh1f;f tyf ljrf/x?nfO{ lhNnf ljsf; ;ldltsf] sfof{no
wg'iffsf :yfgLo ljsf; clwsf/L >L ;Gt jxfb'/ ;'gf/ Ho",4f/f u}/ ;xsf/L ;+:yf
tyf ;fdflhs k/LIfsx?n] :ki6 kfg{' ePsf] lyof] . ;fdflhs k/LIf0f sfo{qmddf
p7]sf ljifox?sf] cfwf/df ;fdflhs k/LIfsn] ;f/f+zdf k|ltj]bgdf ;dfj]z u/]sf
5g\ .
49
(= ;'wf/sf] nflu rfNg'kg]{ sbdx? tyf ;'emfjx?
:yflgo lgsfonfO{ ;Ifd / ;jn agfpg] .
;fdflhs lhDd]jf/L k'/fug{ lh=lj=;=sf sd{rf/Lx?sf] Ifdtf ljsf; ;DalGw
sfo{qmdnfO{ k|fyldstf lbg'kg]{ .
Kfo{6lso lasf;nfO{ k|fyldstf lbg'kg]{ .
/fhg}lts bnsf k|ltlglwx?, pkef]Qmf ;ldltsf ;b:ox?, j8f gful/s
d~rsf k|ltlglw ;Dd]lnt u/fO{ cled'lvs/0f sfo{qmd ;~rfng ug'{kg]{ .
j8f gful/s d~rnfO{ k|efjsf/L agfpg ;dfj]zL k|ltlglwTj P+j ;xdltsf]
cfwf/df k"g{ u7g jf jt{dfgnfO{ g} clwsf/ k|Tofof]hg ;lxt lhDd]jf/ agfO{
5nkmn P+j ;xsfo{sf ;fy cufl8 a9\g h?/L 5 .
jflif{s ?kdf g} ul/Psf] ;Dk"0f{ ljsf;sf ultljlwsf af/]df jflif{s lhNnf
ljsf; of]hgfdf pNn]v ul/g' kg]{ .
hg;xeflutfdf cfwfl/t ljsf;sf sfdx?nfO{ cem k|efjsf/L / k|fyfldstf
lbg' kg]{ .
of]hgf lgdf{0f, sfof{Gjog, cg'udg tyf k/LIf0fdf hg;xeflutf h'6fpg]
sfo{x? ;~rfng ug]{ .
ul/a, plTkl8t, ljkGg tyf Psn dlxnf / km/s klxrfg ePsf JolQmx?nfO{
k|fyfldstf lbFb} plgx?nfO{ cfTdlge{/ x'g] sfo{qmdx? ;~rfng ug{df hf]8
lbg] .
ldl8ofsf] k|of]u u/L lh=lj=;=åf/f ePsf tyf cfufdL lbgx?df x'g] x/]s
lqmofsnfkx?sf] af/]df a9L eGbf a9L hgtfx?nfO{ hfgsf/L u/fpg] k|oTg
ug{' kg{] .
lh=lj=;=sf] a]j;fO6df kof{Kt ;"rgfx? /fvL lgoldt ?kdf cBfjlws ug{'
kg{] .
j8f e]nfaf6 kfl/t of]hgfx?nfO{ k|fyldstf lbg' kg{] .
;fdflhs kl/rfnsåf/f ;a} j8fsf jf:tljs ;d:ofx? a'‰g' kg{] .
lh=lj=;=n] cfkm\gf] lhDdf df /x]sf] ;a} ;DklQx?sf] ljj/0f cBfjlws ug'{kg]{
.
50
cg';"rL–@
!)= sfo{qmd ;~rfng ubf { pkl:yt ePsf ;xeflux?sf] emns
51
52
53
cg';"rL–#
!! sfo{qmd ;~rfng ubf{ pkl:yt ePsf ;xeflux?sf] gfdfjnL
54
55