ch1a

Бүлэг1. Удиртгал

Санхүү Эдийн Засгийн Дээд Сургууль Хүмүүнлэгийн Ухааны Тэнхим

Агуулга

Хүн судлал гэж юу вэ?

Хүн судлалын судлагдахуун

Хүн судлалын салбарууд

Нийгэм-соѐлын хүн судлал

Соѐл, түүний мөн чанар


Хүн судлал гэж юу вэ?

Хүн судлал нь хүн төрөлхтөн ба хүн төрхтөн,

тэдгээрийн өвгийг шинжлэх ухааны болон

хүмүнлэг талаас нь судалдаг шинжлэх ухаан

юм.

Хүмүн цаг хугацаа, орон зайг туулахдаа

хэрхэн биеийн болон нийгэм-соѐлын

байдлаараа өөрчлөгдөж өнөөг хүрсэн,

өөрчлөгдөж байгаа, өөрчлөгдсөөр байх

түүхийг судлана.

Орон зай, цаг хугацааны хязгааргүй судалгаа


Хүн Судлалын салбарууд


Биологийн Хүн Судлал


Соёлын хүн судлал


Тэдгээрийн хамрах хүрээ

Соѐлын хүн судлал нь 2 төрлийн судлах хүрээтэй.

Соѐлын хүн судлал нь одоо байгаа болон өнгөрсөнд байсан соѐл болон түүний өөрчлөлтийг судална.

Соёлын хүн судлал

Этнограф

(хээрийн шинжилгээ)

Тодорхой нэг нийгэм, соёл,

бүлгийн хүрээнд хийгдэх судалгаа

Этнологи

(соёл хоорондын шинжилгээ)

Этнограф судалгаанд үндэслэсэн

соёл хоорондын

харьцуулсан судалгаа

Соёл хэмээх үгийн үүсэл, хувьсал


• Хөрс боловсруулах гэсэн латин үг Colere

• үр тариа, ургамлыг боловсруулах дэвшилтэт арга; газар тариалангийн урлаг Agriculture

• хүмүүст хамааруулж эхлэв. Жирийн ард олноос язгууртныг ялгахад ихэвчлэн хэрэглэнэ.

Culture

• хүмүний оюун санаа шингэсэн биет хийгээд санаалаг зүйлсийн цогц.

Culture

“Соёл”-ын тухай ойлголт

Соѐлын тухай мэдлэгийн хөгжлийн гурван үндсэн үе шат:

1. Хүн бурхан эсвэл байгалиас хамааралтай байв. Хүсэл

мөрөөдөл, хөдөлгөөн, хүч тамирын нөлөөгөөр бодит байдлыг

өөрчлөх боломжтойг ухаарав. Соѐлын тухай анхны төсөөлөл.

2. Хэл, сэтгэхүй үүсэхийн хэрээр нэрлэж эхлэв...

3. Тусгаар ард түмэн “соѐл”-ын талаар ялгавартай ойлгож байв.

Улс хоорондын холбоо сайжрах хэрээр нэгдсэн ойлголттой

болох шаардлага гарав. Одоогоор соѐлын тухай

тодорхойлолт 400 – 500 байна.


Соёл, түүний мөн чанар


Соёл нь хүмүний оюун санаа шингэсэн биет хийгээд санаалаг зүйлсийн цогц.

“Иргэншил”

Иргэншил нь (Civilization) латин хэлний “civilis”

(иргэний) хэмээх үгнээс гаралтай.

Иргэншлийг олон талаар тайлбарлаж байв:

1. Соѐл гэдэг ойлголттой адилтгадаг.

2. Хотжилтой адилтгадаг.

3. Нийгэмтэй адилтган үзнэ.

4. Капитализмтай адилтгадаг.

5. ...


О.Шпенглер

Хүн төрөлхтний нэгдмэл соѐл байхгүй.

Соѐл тус бүр бага, идэр өтөл насыг наслаж цааш

хөгшрөн үхдэг. Энэ сүүлийн буюу хөгшрөлийн

шатыг иргэншил гэнэ.


Иргэншилд нөлөөлөх хүчин зүйлс

1. Байгал:

Тухайн байгал, цаг уурын хүчин зүйлээс

шалтгаалж зохицон амьдрах арга ухаанаа олох

Нүүдлийн, Суурин

2. Аж ахуй:

Байгалийн нөхцөлд үндэслэсэн хүмүүсийн

харьцаа

3. Соѐл

Соѐл бол иргэншлийн шалгуур


Иргэншлийг 3 шинжээр авч үзнэ (Н.Я.Данилевский)

1. Иргэншлийн хамгийн гол чанар нь соѐл буюу

оюун юм.

2. Энэ соѐлын биежсэн хэлбэр бол бичиг үсэг

3. Төр, нийгмийн зохион байгуулалт


Үзэл баримтлалууд:

Өрнө төвлөг үзэл (евроцентризм)

Европ тив нь өөрт шингэсэн оюун санааны хэв

шинжээрээ дэлхийн соѐл төв болдог үзэл

Дорно төвлөг үзэл (востокоцентризм)

Энэтхэг болон хятадын суурин соѐл иргэншилрүү

илүү хандан нүүдэлчдийн соѐл иргэншлийг үгүйсгэх

үзэл

Эзэнгүйдүүлэхүй үзэл (космоцентризм)

Хүн төрөлхтний иргэншил соѐлыг дээрх үзлүүд ганц

ганцаараа бус бүхэлдээ нийлж байж бүрдүүлнэ.


Сурах бичиг, гарын авлага Батчулуун, Б. Философи дахь хүний асуудал (Хүний тухай философийн тайлбарлалууд). Улаанбаатар:

2001.

Бум-Очир, Д. “Хайлж буй Дээд Монгол” илтгэл, - “Зууны мэдээ“ сонин 2006.07.07.

Гуревич, П.С. Соёл судлал. Сурах бичиг, 2 дэвтэр, Орос хэлнээс орчуулсан Н.Энхцогт, Ц.Алтантуяа.

Улаанбаатар: “Адмон” 2004: холбогдох сэдвүүд.

Гүн ухаан. Их, дээд сургуулийн оюутнуудад зориулсан эхлэн суралцах бичиг, Ерөнхий редактор

Д.Дагвадорж. Улаанбаатар: УБИС, 1999: 6 дугаар бүлэг.

Нямдорж, Ү. Соёлын философи, монголын соёл. Улаанбаатар: 1994.

Радугин, А.А. Соёл судлал. Хариуцлагатай редактор А.А.Радугин, Орчуулсан Х.Лхамдорж, П.Чойжил.

Улаанбаатар: Соѐлын коллеж, 1999.

Смелзер, Нейл. Социологи. Орос хэлнээс орчуулав, Орчуулгын ерөнхий редактор Ү.Нямдорж. Улаанбаатар:

ШУА-ийн ФСЭХ, 2001: I ба II бүлэг.

Философи. Сурах бичиг, Редактор Ц.Гомбосүрэн, М. Отгонбаяр. Улаанбаатар: МУИС Философийн тэнхим,

2002: Дөрөвдүгээр хэсэг.

Цэрэн, Г. Соёл судлалын схем. Гарын авлага. Улаанбаатар: “Санаа & Тунаа” Оюуны төв Сан, 2001.

Allen, John L., and Audrey C.Shalinsky. The Kottak Anthropology Atlas. Guilford, CT: McGraw-Hill/Dushkin, 2004:

Introduction, and Map 1-4.

Bodley, John H. Cultural Anthropology. Tribes, States, and the Global System. Third Edition. Mountain View:

Mayfield Publishing Company, 2002: Chapter 1-3.

Harris, Marvin, and Orna Johnson. Cultural Anthropology. Fifth edition. Massachusetts: Allyn & Bacon, 2000:

Chapter 1-2.

Miller, Barbara D. Cultural Anthropology. Second edition. Boston: Allyn & Bacon, 2002: Chapter 1-2.

Nanda, Serena, and Richard L.Warms. Cultural Anthropology. Seventh edition. Belmont: Wadsworth / Thomson

Learning, 2002: Chapter 1 and 3-4.

ch1a

Documents

cultural anthropology

allyn

edition

chapter 1

bacon

john