chapter 14unay.weebly.com/uploads/7/6/8/5/7685938/ch14_2019.pdf• reel getiri oranı (real rate of...

Slides prepared by Thomas Bishop Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.

Chapter 14

Döviz Kuruları ve

Döviz Piyasası:

Varlık Yaklaşımı

Copyright © 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 13-3

Önizleme

• Döviz kurlarının temelleri

• Döviz kuru ve ürün fiyatları

• Döviz piyasası (foreign exchange markets)

• Para ve diğer varlıklara olan talep

• Döviz piyasası modeli

Faiz oranlarının parasal mevduatlara etkisi

Beklentilerin döviz kuruna etkisi


Döviz Kuru (Exchange Rates) Tanımı

• Döviz kurları birim yabancı para başına yerli para ya da birim yerli para başına yabancı para olarak kota edilirler.

Bir dolar karşılığında ne kadar YTL alınabilir? 1,5 YTL/$1

Bir YTL karşılığında ne kadar dolar alınabilir? $1.5/YTL1

• Döviz kurları ürün ve hizmetlerin fiyatlarını aynı para birimi cinsinden ifade etmemize olanak sağlarlar.

Bir Honda’nın fiyatı nedir? $30,000

Ya da, $30,000 x YTL1.5/ $ = 45,000YTL


Tablo 14-1:

Döviz Kuru

Kotasyonları

14-6

Tablo 14-1: Döviz Kuru Kotasyonları


Değer Kaybı ve Değerlenme

(Depreciation and Appreciation)

• Değer Kaybı (Depreciation) bir paranın diğer bir paraya göre değerinin düşmesidir.

• Develüe edilmiş bir para daha az değerlidir ve o nedenle daha az yabancı para karşılığında değiştirilebilir (satın alabilir).

$1/€1 → $1.20/€.

Eskiden bir euro almak için 1 dolar gerekiyordu.

Artık bir euro almak için $1.20 gerekiyor, yani dolar daha az değerli.

Dolar euroya göre develüe oldu: daha az değerli

Euro dolara göre revalüe oldu: daha değerli



(Depreciation and Appreciation) (devam)

• Değerlenme (Appreciation) bir paranın diğer bir paraya göre değerinin artmasıdır.

Revelüe edilmiş bir para daha çok değerlidir (daha pahalı) ve o nedenle daha çok yabancı para karşılığında değiştirilebilir (satın alabilir).

$1/€1 → $0.90/€1.

Eskiden bir euro almak için 1 dolar gerekiyordu.

Artık bir euro almak için sadece $0.9 gerekiyor, yani dolar daha değerli.

Dolar euroya göre revalüe oldu: daha değerli

Euro dolara göre develüe oldu: daha az değerli




• Değeri düşmüş para (depreciated currency) daha az değerlidir, ve o nedenle yabancı para cinsinden satılan daha az yabancı ürün satın alabilir.


$30,000 x YTL1.5/ $ = 45,000YTL iken artık

$30,000 x YTL1.8/ $ = 48,000YTL daha pahalı oldu.

$30,000 x YTL2.2/ $ = 66,000YTL daha pahalı oldu.

• Değeri düşmüş para: daha pahalı ithal malları, daha ucuz yerli ürünler ve ihraç malları anlamına gelir

• Değeri düşmüş para: ihraç malların ithal mallara oranla fiyatını düşürür.




• Değeri artmış para (appreciated currency) daha değerlidir, ve o nedenle yabancı para cinsinden satılan daha çok yabancı ürün satın alabilir.


$30,000 x YTL1.5/ $ = 45,000YTL iken

$30,000 x YTL1.3/ $ = 39,000YTL daha ucuz olurdu.

• Değeri artmış para: daha ucuz ithal malları, daha pahalı yerli ürünler ve ihraç malları anlamına gelir

• Değeri artmış para: ihraç malların ithal mallara oranla fiyatını arttırır.


Tablo 14-2: $/£ Döviz Kurları ve Amerikan

Kotları ile İngiliz Kotlarının Relatif Fiyatları




• Euronun değer kaybı doların değer kazancıdır.

• (A depreciation of the euro is an appreciation of the

dolar.)


Döviz Piyasası

(Foreign Exchange Markets)

Döviz Piyasası: Yabancı para birimlerinin yerli para birimleri ile

takas edildiği piyasalar.

Kurumlar değişik para birimlerine üzerinden olan mevduatları

(deposit) ve diğer varlıkları yatırım amacıyla alıp satarlar.

• Nisan 2010 yılında döviz işlemlerinin günlük hacmi $4 trilyon.

• 2004’da $1.9 trilyon, 1989’da ise $500 milyar.

Türkiye’de $27 milyar (2010 verisi)

Döviz piyasasında işlemlerin çoğu ABD doları üzerinden yapılır.

(2010 Nisan verisine göre %85’i)


Döviz Piyasası

(Foreign Exchange Markets)

Döviz Piyasası Katılımcıları:

1. Ticari bankalar ve diğer mevduat kuruluşları (depository institutions): yatırım amacıyla farklı para birimleri cinsinden mevduat alım satım işlemleri yaparlar.

2. Banka dışı finansal kuruluşlar (yatırım fonları (mutual funds), hedge funds, menkul değer firmaları (securities firms), sigorta şirketleri, emeklilik fonları) yatırım amacıyla yabancı varlık alıp satarlar.

3. Finansal olmayan firmalar ürün, servis ve varlık alımı/satımı amacıyla döviz piyasası işlemleri yaparlar.

4. Merkez bankaları (central banks): resmi uluslararası rezerv işlemleri (international reserve transactions) yaparlar.


Döviz Piyasası

(Foreign Exchange Markets) (devam)

• Döviz piyasasında en çok alım satım işlemleri en çok ticari ve yatırım bankaları tarafından yapılmaktadır.

Yabancı mevduatlardaki bankalar arası(Inter-bank) işlemler işlem başı $1 milyon ya da daha fazladır.

Merkez bankaları bazen müdahale ederler, ancak işlemlerinin direkt etkileri birçok ülkede küçük ve geçicidir.


Döviz Piyasası


• Bilgisayar ve telekomünikasyon teknolojisi bilgiyi hızla ileterek piyasaları entegre etmişlerdir.

• Piyasaların entegrasyonu piyasalar arasında döviz kuru oranlarında belirgin farklılıklar olmamasını doğurur ( i.e. arbitraj (arbitrage) imkanı yoktur)

Arbitraj: kar amacıyla düşük fiyattan alıp yüksek fiyattan satmak.

1 Euro New York’ta 1.1 dolara Londra’da ise 1.2dolara satılıyor olsaydı , New York’tan ucuza dolar satın alıp Londra’da kar amacıyla satabilirdik.


Döviz Piyasası


1 euro New York’ta 1.1 dolara Lonrda’da ise 1.2 dolara satılıyor olsaydı , New York’tan ucuza dolar satın alıp Londra’da kar amacıyla satabilirdik.

Dolar New York’ta Londra’dakinden ucuzsa, ne olmasını beklersiniz?

Diğer faktörler aynı ise, insanlar New York’tan varlık satın alırken Londra’dan alımı bırakırlar, böylece New York’takifiyatı artarken Londra’daki fiyatı düşer, taa ki iki piyasadaki fiyat eşitlenene kadar.


Spot ve Forward Kurlar

• Spot kuru mevcut zamanda (“on the spot”)yapılan döviz değişimine ait kur.

• Forward kuru gelecek bir tarihte (future (“forward”) date) döviz değişimine ait döviz kuru.

Forward günleri genel olarak 30, 90, 180, ya da360 gün sonrası olarak tanımlanır.

Kurlar taraflar arasında bugünden pazaralık yapılır ancak işlem gelecekte gerçekleşir.

14-21

Şekil 14-1: Dollar/Pound Spot ve Forward Döviz

Kurları, 1981–2013

Source: Datastream. Rates shown are 90-day forward exchange rates and spot exchange rates, at end of month.

Spot ve forward döviz oranları tam eşit olmasa da

birbirine yakın hareket ederler.


Diğer Döviz İşlemleri

• Döviz swapları (Foreign exchange swaps): spot satış ile forward geri alımın birleşimi.

Swaplar tarafların birbirlerinin ihtiyaçlarını geçici bir süreliğine karşılamasına izin verir

Genellikle iki ayrı işleme göre işlem masrafları daha düşüktür (iki işlemi birleştirdikleri için)

Örnek olarak, Toyota Amerika satışlarından 1 milyon dolar kazanıyor, 3 ay sonraki Kaliforniya’daki tedarikçilerine ödeme için kullanmayı planlıyor. Ancak bu süre içerisinde parasını euro bondlarda yatırmayı istiyor.



• Futures kontratları: üçüncü parti tarafından standartbir tarihte standart miktar yabancı para teslimi/ kabulüne göre düzenlenen bir kontrattır.

Kontratlar piyasada alınıp satılabilir, ve sadece halihazırdaki sahibi kontratı yerini getirmekle yükümlüdür.



• Opsiyon kontratları (Option contracts) : üçüncü

parti tarafından standart bir tarihte ya da öncesinde

standart miktar yabancı para teslimi/ kabulüne göre

düzenlenen bir kontrattır

Kontratlar piyasada alınıp satılabilir

Kontrat sahibine ihtiyaç olduğu takdirde dövizi alıp satma

hakkı verir, ama yükümlülük gerektirmez.


Yabancı Mevduat Talebi

(The Demand of Currency Deposits)

• Yerli ve yabancı para cinsinden olan mevduatlara (deposit) olan talep (satın alma isteği) neye bağlıdır?

• Varlıkların getirisini (return) etkileyen faktörlervarlıklara olan talebi belirler.

• Getiri oranı

• Risk

• Likidite


Yabancı Mevduat Talebi (devam)

• Getiri oranı (Rate of return): belirli bir zaman içerisinde varlığın fiyatındaki yüzdesel değişim

2% faizli $100’lık yatırım mevduatının yıllık kazancı (getirisi)

$100 x 1.02 = $102, yıllık getiri oranı =($102 - $100)/$100 = 2%

• Reel getiri oranı (Real rate of return): enflasyona göre ayarlanmış getiri oranı,

O varlıktan elde edilen kazançla alınabilecek ilave ürün ve hizmet miktarını gösterir.

Enflasyon oranı 1.5% ise varlığın reel getiri oranı= 2%–1.5% = 0.5%.

Ürün ve hizmet fiyatlarındaki artış dikkate alındıktan sonra, varlık ile bir yılın sonunda 0.5% fazla ürün ve hizmet satın alınabilir.



• Fiyatlar sabitse

enflasyon oranı 0% dır

(nominal) getiri oranı = reel getiri oranı

• Farklı para üzerinden olan mevduat alım-satım

işlemleri günlük bazda geçekleştiği için çoğunlukla

fiyatların günlük olarak değişmediğini var sayarız.

Kısa vade için yapılabilecek iyi bir varsayım



• Bir varlığın Riski varlık satın alma kararını etkiler.

• Bir varlığın Likiditesi (Liquidity), ya da varlığın ürün ve hizmet alımında kullanım kolaylığı, da varlık satın alma isteğini etkiler.

• Biz döviz piyasasındaki mevduatların risk ve likiditesini, para cinsine bakmaksızın, temel olarak eşit kabul ediyoruz.

Risk ve likidite döviz alıma ya da satma karalarında sadece ikinci derece önemli

İthalatçı ve ihracatçılar risk ve likiditeye önem verebilirler ancak onlar piyasanın küçük bir kısmını oluşturuyor.



O nedenle yatırımcıların temel olarak parasal mevduatlarının (currency deposits) getirisi (rates of return) ile ilgilendiğini kabul ediyoruz.

Yatırımcıların kazanmayı bekledikleri getiri aşağıdaki iki faktöre bağlıdır:

1. Varlıkların kazanacağı faiz oranı

2. Mevduatların yatırıldığı paranın değer kazancı/kaybına ait beklentiler



• Bir para üzerinden mevduatın faiz oranı (interest rate) bir kişi ya da kurumun bir birim parayı bir yıllığına borç vererek kazanacağı para miktarıdır.

• Yerli para cinsinden bir mevduatın getirisi o mevduatın kazanacağı faiz oranına eşittir.

• Yerli para cinsinden mevduatların getirilerini yabancı para cinsinden olanlarla karşılaştırırken dikkat edilmesi gereken:

yabancı para cinsinden mevduatların faiz oranı

yabancı paranın yerli paraya göre beklenen değer kaybı/kazancı oranı

14-33

Şekil 14-2: Dolar ve Yen Üzerinden

Mevduatların Faiz Oranı, 1978–2013

Source: Datastream. Three-month interest rates are shown.

Dolar ve Yen üzerinden mevduatların faiz oranı farklı

para birimi üzerinden ifade edildiği için oldukça farklı

hareket edebilirler.



• Dolar mevduatların fazi oranı 2%.

• Euro mevduatların fazi oranı 4%.

• Euro mevduat daha fazla beklenen getiri mi sağlıyor?

Bugünkü döviz kuru $1/€1, ve bir yıl sonra gelecekte beklenen kur $0.97/€1.

$100 bugün €100 ile takas edilebilir.

Bu €100 bir yılın sonunda €104 kazandırır.

Bu €104’nın bir yılın sonunda $0.97/€1 x €104 = $100.88 olması bekleniyor.



• Euro mevduatlara yatırım yapmanın dolar cinsinden getiri oranı ($100.88-$100)/$100 = 0.88%.

• Bu getiri oranını dolar mevduatların getiri oranı ile karşılaştıralım:

Dolar mevduatların dolar cinsinden getiri oranı faiz oranına eşit.

1 yılın sonunda $100’ın $102 getirmesi bekleniyor: ($102-$100)/$100 = 2%

• Euro mevduatların beklenen getiri oranı daha düşük:

(0.88% < 2%)

• O nedenle, tüm yatırımcılar dolar mevduat tutmak ister ve hiçbiri euro mevduat tutmak istemez.



• Dikkat: Euro’nun beklenen değer kazanma oranı

($0.97- $1)/$1 = -0.03 = -3%’idi.

Bu analizi şu şekilde kolaylaştırıyoruz:

• Euro mevduatların dolar cinsinden getirisi ortalamaolarak

Euro mevduatın faiz oranı

+ Euro mevduatların beklenen değer kazanma oranına eşittir.

4% + - 3% = 1% ≈ 0.88%

R€ + (Ee$/€ - E$/€)/E$/€

14-37


Euro mevduatların beklenen getirisinin hesaplanması:

(R€ + (Ee$/€ – E$/€)/E$/€ ) =

R€ + (Ee$/€ – E$/€)/E$/€

euro

mevduatların

faiz oranı

euro mevduatların beklenen getiri oranı

(expected rate of return on euro deposits)

beklenen

döviz kuru

Mevcut

döviz kuru

Euronun beklenen değer

kazanma oranı (expected

rate of appreciation)



• Dolar ve euro mevduatların getiri oranları farkı

• R$ - (R€ + (Ee$/€ - E$/€)/E$/€ ) =

R$ - R€ - (Ee$/€ - E$/€)/E$/€

beklenen

getiri oranı =

dolar

mevduatların

faiz oranı

euro

mevduatların

faiz oranı

euro mevduatların beklenen getiri oranı

beklenen

döviz kurumevcut

döviz kuru

Euronun beklenen değer

kazanma oranı

(expected rate of

appreciation)


Tablo 14-3: Dolar ve Euro Mevduatların Dolar

Üzerinden Getiri Oranlarının Karşılaştırması


Döviz Piyasası Modeli

Döviz piyasası modeli kurmak için Dolar üzerinden mevduatların talebini (getiri oranı) ve

Yabancı para üzerinden mevduatların talebini (getiri oranı)

kullanıyoruz.

Tüm para birimleri cinsinden mevduatlar aynı beklenen getri oranını verdiklerinde model dengededir:

Faiz Oranı Paritesi (interest parity)’ne göre:

• Her para cinsi mevduat eşit oranda cazip bir varlıktır.

• Her para cinsi mevduatın getirisi aynı para cinsinden hesaplandığında eşittir.

• Döviz piyasasında arbitraj mümkün değildir.


Döviz Piyasası Modeli (devam)

Faiz oranı paritesi der ki:

R$ = R€ + (Ee$/€ - E$/€)/E$/€

• Neden bu durum geçerli olmalıdır?

Olmadığını varsayalım. Farz et ki R$ > R€ + (Ee

$/€ - E$/€)/E$/€

O zaman hiç bir yatırımcı euro mevduat tutmak istemez, euronun talebini ve fiyatını düşürür.

Tüm yatırımcılar dolar mevduat tutmak ister, bu da dolara olan talebi ve dolayısıyla doların fiyatını arttırır.

Dolar değer kazanırken euro değer kaybeder, eşitlik sağlanana kadar sağ taraf artar :

R$ > R€ + (Ee$/€ - E$/€)/E$/€



• Şu anki döviz kuru değişimleri yabancı para

cinsinden mevduatların beklenen getiri oranını

nasıl etkiler?



• Yerli paranın bugün değer kaybetmesi yabancı para cinsinden mevduatların beklenen getiri oranını azaltır. Neden?

Yerli para değer kaybederse, yabancı mevduatlara yatırım yapmanın ilk maliyeti artar. Böylece yabancı para cinsinden mevduatların beklenen getiri oranı azalır.

• Yerli paranın bugün değer kazanması yabancı para cinsinden mevduatların beklenen getiri oranını arttırır. Neden?

Yerli para değer kazanırsa, yabancı mevduatlara yatırım yapmanın ilk maliyeti azalır. Böylece yabancı para cinsinden mevduatların beklenen getiri oranı artar.


Tablo 14-4: Bugünkü Dolar/Euro Döviz Kuru ve Euro

Mevduatların Dolar Cinsinden Beklenen Getiri Oranı (Beklenen dolar/euro kuru Ee

$/€ = $1.05 / Euro ise)


Şu Anki Dolar/Euro Döviz Kuru ve Mevduatların Dolar

Üzerinden Beklenen Getiri Oranları Arasındaki İlişki

• Mevcut dolar/euro döviz kuru ile euro mevduatların dolar cinsinden beklenen getiri oranı arasındaki ters bir ilişki vardır. Mevcut dolar/euro döviz kuru arttıkça (dolar değer

kaybettikçe) euro mevduatların dolar üzerinden beklenen getirsi azalır.

Mevcut dolar/euro döviz kuru düştükçe (dolar değer kazandıkça) euro mevduatların dolar üzerinden beklenen getirsi artar.

• Dolar mevduatların dolar cinsinden beklenen getiri oranı faiz oranına eşit olduğu için mevcut döviz kurundan etkilenmez.



Değişen faiz oranlarının etkisi:

Belirli bir para cinsi üzerinden olan mevduatların faiz oranlarının artması o mevduatların getiri oranını arttırır.

Bu da o paranın değer kazanmasına yol açar.

• Dolar üzerinden olan varlıklardaki yüksek faiz oranıdoların değer kazanmasına neden olur.

• Euro üzerinden olan varlıklardaki yüksek faiz oranıeuronun değer kazanmasına ve doların değerinin düşmesine neden olur.


Gelecekte Euronun Değer Kazancağı

Beklentisinin Etkisi

• İnsanlar euronun gelecekte değer kazanacağı beklentisine girerlerse, euro bazlı varlıklar daha değerli euro ödeme yapacak demektir, böylece gelecekte o eurolar daha çok dolar ve daha çok dolar bazlı ürün satın alabilir. O nedenle euronun beklenen getiri oranı artar

- Beklenen bir değer artışı, gerçekleşen değer artışına neden olur.

- Beklenen bir değer kaybı, gerçekleşen değer kaybına neden olur.

- Kendi kendini doğrulayan kestirim (self-fulfilling prophecy)


Faiz Oranları Paritesi

(Covered Interest Parity “CIP”)Kaspanmamış Faiz Paritesi

Unovered Interest Parity (UIP) : ülkeler arası faiz oranı ile gelecek döneme ait beklenen döviz kuru ve spot döviz kuru arasındaki değişim oranını ilişkilendirir:

R$ = R€ + (Ee$/€ - E$/€)/E$/€

Örtük Faiz Paritesi

Covered Interest Parity (CIP) ülkeler arası faiz oranı ile forward döviz kuru ve spot döviz kuru arasındaki değişim oranını ilişkilendirir:

R$ = R€ + (F$/€ - E$/€)/E$/€

Ee$/€ : Gelecek dönem olması beklenen spot döviz kuru

F$/€ : forward döviz kuru.


Örtük Faiz Oranları Paritesi

(Covered Interest Parity “CIP”)CIP ülkeler arası faiz oranı ile forward döviz kuru ve spot

döviz kuru arasındaki değişim oranını ilişkilendirir:

R$ = R€ + (F$/€ - E$/€)/E$/€

‘Forward premiun on euros against dollars’

ya da ‘Forward discount on dollars against euros’

F$/€ : forward döviz kuru.

Der ki: Dolar mevduatları ile yabancı para cinsinden “covered” mevduatların getiri oranları aynıdır.

Eğer CIP geçerli olmasaydı döviz kuru piyasasında nasıl risksiz getiri elde edebilirdiniz?

Forward oran içeren kapalı pozisyonlar çok az risk içerir.

14-57

Özet

1. Döviz kuru bir ülkenin para biriminin (currency)

başka bir ülkenin para birimi cinsinden fiyatıdır.

• Döviz kurları farklı ülkelerin fiyatlarını mukayese edilebilir

birimlerden ( aynı para birimi cinsinden) ifade etmemize

olanak sağlarlar

14-58

Özet (devam)

2. Bir paradaki değer kaybı (depreciation) o paranın daha az değerli ve o para üzerinden olan ürünlerin daha ucuz olması anlamına gelir: ithal malları daha pahalı, ihraç malları daha ucuz

3. Bir paradaki değer artışı (appreciation) o paranın daha değerli ve o para üzerinden olan ürünlerin daha pahalı olması anlamına gelir: ithal malları daha ucuz, ihraç malları daha pahalı

14-59

Özet (devam)

4. Döviz piyasasında en çok işlem yapanlar farklı para

birimleri üzerinden mevduatlara (deposits) yatırım

yapan ticari ve yatırım bankaları dır.

- Beklenen getiri oranları (expected rates of return) bu

mevduatları tutma isteğinde en önemli belirleyicidir.

5. Döviz piyasasındaki döviz mevduatların getiri

oranları faiz oranları ve beklenen döviz kurlarından

etkilenir.

14-60

Özet (devam)

6. Döviz piyasasında denge yerli ve yabancı para cinsi

mevduatların getirisi eşitlenince olur: Faiz oranları

paritesi (interest rate parity)

7. Belirli bir para cinsi üzerinden olan mevduatların faiz

oranlarının artması o mevduatların beklenen getiri

oranının artmasına ve o paranın değer kazanmasına

(appreciation) yol açar.

14-61

Özet (devam)

8. Bir para biriminde beklenen bir değer artışı, o para üzerinden beklenen getiri oranının artmasına ve o paranın değer kazanmasına (appreciation) neden olur.

9. Örtük Faiz Oranları Paritesi’ne göre (Covered interest parity) yerli mevduatların ile forward döviz kuru ile “kapalı” yabancı para mevduatların getirileri aynıdır.

chapter 14unay.weebly.com/uploads/7/6/8/5/7685938/ch14_2019.pdf• reel getiri oranı (real rate of...

Documents