ChiếntranhtiềntệTácgiả:SongHongbing

Nơipháthành:NXBTrẻ

ChiasẻEbook:http://www.downloadsach.com

TheodõiDownloadsachtại:https://www.facebook.com/caphebuoitoi

CHIẾNTRANHTIỀNTỆ(SongHongbing)

MụclụcLờigiớithiệu................................................................................................................................1PHẦNI:GIATỘCROTHSCHILD-CƯỜNGQUYỀNDUYNHẤTỞCHÂUÂU.......3CHÚTHÍCH.................................................................................................................................23PHẦNII:CUỘCCHIẾNTRĂMNĂMGIỮANGÂNHÀNGQUỐCTẾ......................26CHÚTHÍCH.................................................................................................................................54PHẦNIII:CỤCDỰTRỮLIÊNBANGMỸ.........................................................................57CHÚTHÍCH.................................................................................................................................90PHẦNIV:CHIẾNTRANHVÀSUYTHOÁI........................................................................91CHÚTHÍCH..............................................................................................................................116PHẦNV:CHÍNHSÁCHMỚICỦATIỀNTỆGIÁRẺ....................................................119CHÚTHÍCH..............................................................................................................................142PHẦNVI:CÂULẠCBỘTINHANHTHỐNGTRỊTHẾGIỚI....................................145CHÚTHÍCH..............................................................................................................................174PHẦNVII:CUỘCCHIẾNTRANHCỦAĐỒNGTIỀNĐÍCHTHỰC........................177CHÚTHÍCH..............................................................................................................................205PHẦNVIII:CHIẾNTRANHTIỀNTỆ-KHÔNGTUYÊNMÀCHIẾN....................208CHÚTHÍCH...............................................................................................................................241PHẦNIX:HIỂMHỌACỦAĐỒNGĐÔ-LAMỸ.................................................................243CHÚTHÍCH...............................................................................................................................273PHẦNX:MƯUCHUYỆNLÂUDÀI....................................................................................274CHÚTHÍCH...............................................................................................................................298PHỤLỤC....................................................................................................................................298

LờigiớithiệuNgaytừnhỏ,chúngtađãcókháiniệmvềtiềnbạc.Chúngtahânhoanchờđónnhữngđồng

tiềnmừngtuổimớikengkhinămhếtTếtđến.Lớnlên,bướcvàoconđườngmưusinh,chúngtamongmuốnkiếmđượcnhiềutiềnvìkháiniệmtiềnbạcnhiềukhigắnliềnvớisựthànhcôngtrongcuộcsống.

Tuynhiên,rấtítngườitrongchúngtahiểuđượccộinguồntiềnbạccũngnhưsựsinhtồnvàpháttriểncủađồngtiền,vìsaonhữngtờgiấycóinhìnhnhữngconsốlạicógiátrịđếnthế,nhưngcũngvớitờgiấyđó,chúngtagầnnhưkhôngmuađượcmónhàngcógiátrịtronggiaiđoạnkhủnghoảngtiềntệsiêucấp.Phầnlớnchúngtathườngnghĩrằng,sựhiệndiệncủađồngtiềntrongcuộcsốnglàmộtlẽđươngnhiênnhưkhôngkhíhaynướcvậy.

Chođếnkhiđọccuốnsách“Chiếntranhtiềntệ”,chúngtamớichợtgiậtmìnhnhậnramộtđiềukinhkhủngrằng,đằngsaunhữngtờgiấybạcchúngtachitiêuhàngngàylàcảmộtthếlựcngầmđángsợ-mộtthếlựcbíẩnvớiquyềnlựcsiêunhiêncóthểđiềukhiểncảthếgiớirộnglớnnày.“Chiếntranhtiềntệ”đềcậpđếnmộtcuộcchiếnkhốcliệt,khôngkhoannhượngvàdaidẳnggiữamộtnhómnhỏcácôngtrùmtàichính-đứngđầulàgiatộcRothschild-vớicácthểchếtàichínhkinhtếcủanhiềuquốcgia.Đólàmộtcuộcchiếnmàđồngtiềnlàsúngđạnvàmứcsátthươngthậtlàghêgớm.

Nhómtàiphiệtngânhàngnàyđãtạoramộtcơchếkiểmsoátnguồncungứngtiềntệxuyênquốcgia,thựchiệncácchínhsáchbơmtiềnvàocácnềnkinhtếđangtăngtrưởngđểrồichíchnổquảbongbóngkinhtếđểthulợi.Nguồntàisảnhọthuđượccóthểlàdầukhí,bấtđộngsản,nềncôngnghiệpquốcphòng,đấtnôngnghiệp…Tấtcảcóthểđượcquyđổithànhvànghaytiềnmặttuỳtheovậntrùcủahọ.Kếtquảlàsaumỗilần“xénlôngcừu”cácnhàtàiphiệtnàylạigiàucóhơn,uylựccàngngàycàngđượccủngcốhơntrênthịtrườngtàichínhquốctế.

“Chiếntranhtiềntệ”giúpchúngtahiểunhiềuđiều,rằngBillGateschưaphảilàngườigiàunhấthànhtinh,rằngtỉlệtửvongcủacáctổngthốngMỹlạicaohơntỉlệtửtrậncủabinhlínhMỹtrongchiếndịchNormandie,vìsaophốWalllạimạohiểmđổhếtvốnliếngcủamìnhchoviệc“đầutư”vàoHitler.

ViệtNamvừamớihộinhậpvàonềnkinhtếthếgiớivàmặcdùđồngtiềnchưađượcchuyểnđổitựdonguồnvốnđầutưquốctếcònhạnchếnhưngtìnhtrạnglạmphátkinhtếhiệntượngbongbóngtrênthịtrườngchứngkhoánvàthịtrườngbấtđộngsảndangxuấthiệnvàđangtạo

ratìnhtrạngbấtổntrongđờisốngxãhội.Theoướctính,trongvòngmấythángcuốinăm2006vàđầunăm2007đãcótới10tỉđô-laMỹđượcrócvàothịtrườngchửngkhoán,kéotheohơn350nghìntỉdộngcủacácnhàdầutưtrongnướcnhậpcuộc.Khihaithịtrườngchứngkhoánvàbấtđộngsảnđượcbơmvốnquálớntạorahiệntượngbongbóngvàgâylạmphátcao,Chínhphủbuộcphảithựchiệnchínhsáchthắtchặttiềntệ.Vàdâycũnglàlúccáctổchứctàichínhnướcngoàithuhồivốndầutưkhiếnthịtrườngchứngkhoánmauchóngsuysụpvàthịtrườngbấtđộngsảnđivàogiaiđoạnđóngbăngnặngnềnhất.

Chỉtínhtrongvòng40ngàycuốiquý1/2008,thịtrườngchứngkhoánmấttới347điểm,tươngđương100nghìntỉđồng,nghĩalàbìnhquânmỗingàycó1.000tỉđồngbayhơi.Nếutínhtheomốcgiángày12-3-2007thìnhiềucôngtyđãrớtgiá70-80%,gâyrakhoảnthualỗhơn300nghìntỉđồng.quảthậtđâylàmộtthảmhoạđốivớicácnhàđầutư.HiệntượngnàymớixảyralầnđầutạiViệtNam,tuynhiên,rấtítngườibiếtđượcrằng,kịchbảnnàyđãđượcdàndựngthànhcôngtạinhiềunướctrênthếgiới.

Bêncạnhviệcphơibàynhữngâmmưucủacácnhàtàiphiệtthếgiớitrongviệctạoranhữngcơn“hạnhánhaybãolũ”vềtiềntệđểthulợi,cuốnsáchcũngđềcậpđếnsựpháttriểncủacácđịnhchếtàichínhthếgiớinhữngcơcấuđượcxâydựngnhằmđápứngnhucầupháttriểnvũbãocủanềnkinhtếtoàncầu,hoạtđộngsảnxuấtkinhdoanhhiệnđạivàhoạtđộngdịchchuyểndòngvốnxuyênquốcgialàhaibộphậncấuthànhnềnkinhtếtoàncầumàbấtcứquốcgianàonếutáchriêngracũngkhólòngpháttriển.Nhưvậyvấnđềkhôngphảilàviệccắtdứtmốiquanhệvớidòngvốnquốctếvốnđượcđiềukhiểnbởicáctậpđoàntàichínhkhổnglồmàlàlàmthếnàođểsửdụngnguồnvốnngoạilựcmộtcáchcóhiệuquảtrongsựphốihợpvớicácnguồnlựcnộitạinhằmtạorasựphồnvinhchonềnkinhtếnướcnhà.Gấpcuốnsáchlại,cóthểbạnđọcsẽcónhiềutâmtrạngkhácnhau.Đốivớimộtsốngườiđócóthểlàsựsợhãithếlựctàichínhquốctếvàcảmgiácbấtanvềsựchiphốicủathếlựcnày.Vớisốkhácthìđócóthểlàmộtcảmgiácthúvịkhikhámphárasựthậttrầntrụidểtừđócócáchnhìnnhậnkhácnhằmxâydựngchomìnhnhữngkếhoạchdầutưmộtcáchhiệuquảnhất.

Vàchodùbạncólosợhaycảmthấytòmò,thúvịthì“Chiếntranhtiềntệ”cũnglàmộtcuốnsáchđángđọc.

Mộtcuốnsáchbổíchchocácchuyêngiaquảnlýtàichính,cácnhàquảntrịdoanhnghiệp,cácnhàđầutưnhỏ,cácgiáoviêngiảngdạyvềtàichính-ngânhàngcũngnhưsinhviêncáctrườngkinhtế.

ThạcsĩĐinhThếHiển

GiámđốcViệnnghiêncứuTinhọcvàkinhtếứngdụng

PHẦNI:GIATỘCROTHSCHILD-CƯỜNGQUYỀNDUYNHẤTỞCHÂUÂU

Chỉcầnkhốngchếđượcquyềnpháthànhtiềntệcủamộtquốcgia,tôisẽkhôngphụthuộcvàobấtcứthứphápluậtnàodoaiđặtra(1).MayerRothschild

Chođếnnay,BillGatesvẫnđượcgiớitruyềnthôngkhôngngừngcatụngvàđượccoilàngườiđànônggiàunhấthànhtinhvớikhốitàisảnkhổnglồ.Nếutinrằngđólàsựthậtthìcónghĩalàbạnđãbịlừadối.Bởivìbạnsẽchẳngbaogiờtìmthấyđượcbóngdángcủacácôngtrùmthậtsựgiàucótrênbảngxếphạngnhữngngườigiàunhấthànhtinhnày,còngiớitruyềnthôngphươngTâythìđãbịnhữngthếlực“vôhình”củacácôngtrùmkiakhoámiệng.

Chođếnngàynay,giatộcRothschildvẫntheođuổingànhngânhàng,nhưngnếubấtchợthỏi100ngườidânBắcKinhhayThượngHải,bạnsẽthấyrằng,cóđến99ngườibiếtrấtrõvềNgânhàngHoaKỳ,trongkhichẳngmộtaibiếtđượcngânhàngRothschildlàngânhàngnào.

Rốtcuộc,vậyailàRothschild?NếumộtngườilàmviệctrongngànhtàichínhmàchưatừngngheđếncáitênRothschildthìchẳngkhácnàomộtngườilínhkhôngbiếtNapoleon,sinhviênngànhvậtlýkhôngbiếtEinsteinlàaivậy.CáitênRothschildhếtsứcxalạđốivớiđasốngườidânTrungQuốc(cũngnhưvớingườiViệtNam).Tuynhiên,giatộcnàycómộtsứcảnhhưởngrấtlớnđốivớiquákhứ,hiệntạivàtươnglaicủangườidânTrungQuốccũngnhưngườidânkhắpnơitrênthếgiới.ThôngquasựđốilậpgiữatầmảnhhưởngvàmứcđộcnổitiếngcủacủagiatộcRothschildđốivớithếgiớihiệntại,tacóthểthấykhảnănggiấumìnhcủadònghọnàycaosiêuđếnmứcnào.RốtcuộcthìdònghọRothschildcóbaonhiêutàisản?

Đâyvẫnlàđiềubímậtcủathếgiới.Theotínhtoánsơbộthìconsốđólàvàokhoảng500tỉđô-la(2).RốtcuộcthìbằngcáchnàomàdònghọRothschildđãkiếmđượckhoảntàisảnkhổnglồnhưvậy?Đâylàcâuchuyệnmàchươngnàysẽgiãibàycùngbạn.

Sựkiểmsoátchặtchẽtrongnộibộgiatộc,cácthaotácngấmngầmtrongbóngtối,sựhiệpđồngchínhxácnhưmộtchiếcđồnghồ,việcthuthậptintứcluônđitrướcthịtrườnglýtrílạnhlùngtuyệtđối,thamvọngvôhạnđốivớiquyềnlựcvàtiềnbạc,sựnhìnnhậnthấuđáođốivớitiềntàivàsựgiàucócũngnhưkhảnăngdựđoánthiêntàiđãgiúpchodònghọRothschildxây

dựngđượcmộtvươngquốctàichínhrộnglớnvàhùngmạnhnhấttronglịchsửxoàingười,chodùvươngquốcđóđãtừngnằmtrongvòngxoáykhốcliệtvàtànbạocủatàichính,chínhtrịvàchiếntranhsuốthơnhaitrămnămqua.

1.WaterloocủaNapoleonvàKhảihoànmôncủaRothschild

Nathanlàcontraithứbavàcũnglàngườigandạ,thôngminhnhấttrongsốnămanhemtronggiatộcRothschild.

Năm1798,NathanđượcchamìnhđiềuchuyểntừFrankfurtđếnAnhđểkhaiphálĩnhvựcngânhàngcủadònghọRothschild.Nathanlàmộtchuyêngiangânhàngcólòngdạthâmhiểmvàcáchhànhxửquyếtđoán,chưatừngcóaithựcsựhiểuđượcthếgiớinộitâmcủaôngta.Docótàinăngthiênbẩmđángkinhngạcvềtàichínhcùngnhữngthủđoạntinhvi,đếnnăm1815,ôngtađãtrởthànhmộttrongnhữngôngtrùmngânhàngnổitiếngtạiLondon.

Amschel-ngườianhtraicủaôngtachuyênloviệcđiềuhànhđạibảndoanh(M.ARothschildandSons)củangânhànggiatộcRothschildtạiFrankfurt,trongkhiSalomonngườianhtraithứhai-đãxâydựngđượcmộtchinhánhngânhàngkháccủadònghọnàyởthànhVienna-Áo(S.MRothschildandSons),cònCalmann-ngườiemthứtưcủaNathan-đãxâydựngmộtchinhánhkhácởthànhphốNapolicủaÝ,vàJames-ngườiemtraithứnăm-cũngcómộtngânhàngởParis.HệthốngngânhàngdodònghọRothschildxâydựnglàtậpđoànngânhàngquốctếđầutiêntrênthếgiới.Lúcnày,nămanhemnhàRothschildđangtậptrungchúývàotìnhhìnhchiếntranhchâuÂunăm1815.

ĐâylàmộtcuộcchiếntranhquantrọngliênquanđếnsốphậnvàtiềnđồcủađạilụcđịachâuÂu.NếunhưNapoleongiànhđượcthắnglợichungcuộcthìnướcPhápsẽởvàovịthếbáchủđạilụcchâuÂu.CònnếuCôngtướcWellingtonđánhbạiđượcquânPhápthìnướcAnhsẽởvàothếcânbằngchiếnlượccủamộtnướclớnchủđạocủachâulụcnày.

Ngaytừnhữngngàyđầuchiếntranh,vớitầmnhìnxarộng,dònghọRothschildđãxâydựnghệthốngthuthậpvàtruyềntintìnhbáochiếnlượcchoriêngmình.Họđãxâydựngmộtmạnglướinhữngngườiđạidiệnbímật,giốngnhưnhữnggiánđiệptìnhbáochiếnlược.Nhữngngườinàyđượccửđinằmvùngởcácthủđô,cácthànhphốlớn,cáctrungtâmgiaodịchvàtrungtâmthươngmạiquantrọngởcácquốcgiachâuÂu.Tìnhbáothươngmại,chínhtrịcũngnhưtìnhbáotrongcáclĩnhvựckhácđivềnhưconthoigiữacácthànhphốlớnnhưLondon,Paris,Frankfurt,ViennavàNapoli.Hiệusuất,tốcđộvàđộchínhxáccủahệthốngtìnhbáonàyđềuđạtđếntrìnhđộkhiếnngườitaphảithánphục,vượtrấtxasovớitốcđộcủabấtkỳmạnglướitintứccủacáccơquannhànướcnào,còncácđốithủcạnhtranhthươngmạikháccàng

khómàđuổikịphọ.TấtcảnhữngđiềunàykhiếnchongânhàngRothschildluônchiếmđượcưuthếvượttrộitrongcạnhtranhquốctế(3).

“CỗxecủangânhàngRothschildbăngbăngtrênconđườngquốclộcủacácvùngđấtchâuÂu,conthuyềnngânhàngRothschildlaonhanhquanhữngeobiểnhẹp,nhữngtaygiánđiệpcủangânhàngRothschildtrànngậptrêncácđườngphốchâuÂu.Giatộcnàynắmgiữmộtlượnglớnhiệnkim,côngtrái,thưtínvàthôngtin.Thôngtinđộcquyềnnónghổinhấtcủahọđượctruyềnđivớitốcđộcựcnhanhtrêntrịtrườngcổphiếuvàthịtrườnghànghoá.NhưngnhữngtintứcấyđềukhôngthểnàososánhđượcvớikếtquảcủachiếndịchWaterloo”(4).

Ngày18tháng6năm1815,trậnWaterloođược.triểnkhaiởngoạiôBrussels-Bỉ.ĐókhôngchỉlàcuộcquyếtđấusinhtửgiữahaiđoànhùngbinhcủaNapoleonvàWellingtonmàcònlàcanhbạclớncủahàngvạnnhàđầutư,kẻthắngsẽgiàucóvôbiên,cònkẻthuasẽtrắngtay,mấtnghiệp.KhôngkhítrênthịtrườnggiaodịchcổphiếuLondoncăngthẳngđếncựcđiểm,tấtcảmọingườiđềuchờđợikếtquảcuốicùngcủatrậnWaterlootrongloâu.NếunướcAnhthấtbạithìgiátráiphiếucủaxứsởsươngmùsẽrớtxuốngđáyvực;cònnếuthắng,tráiphiếucủaquốcgianàysẽtănggiángúttrờixanh.

KhihaiđoànhùngbinhchạmtránnhautrongnhữngtrậnchiếnsốngmáithìcácgiánđiệpcủaRothschildcũngkhẩntrươngcốgắnghếtmứcđểthuthậpcácthôngtintìnhbáochínhxácvềtìnhhìnhchiếnsựcủahaibên.NhiềuđiệpviêncònphụtráchviệcchuyểncácthôngtinmớinhấtliênquanđếntìnhhìnhchiếnsựvềtrạmtrungchuyểntintìnhbáoRothschildgầnchiếntrườngnhất.Đếnchạngvạngtối,kếtcụcthấtbạicủaNapoleonđãanbài.MộtnhânviênchuyểnthưnhanhcủaRothschildtênlàRothworthđãtậnmắtchứngkiếntìnhhìnhchiếnsựvàlậptứclaolênxengựachạyvớitốcđộphimãvềhướngBruxelles,sauđóchuyểnhướngvềcảngOostende.KhiRothworthnhảylênchuyếnthuyềnRothschildtốchànhvớigiấythônghànhđặcbiệtthìtrờiđãrấtkhuya.EobiểnAnh(EnglishChannel)lúcnàysóngtogiólớn,saukhitrảkhoảnphí2.000francs,Rothworthcũngđãtìmđượcmộtthuỷthủchịugiúpmìnhvượtđượceobiểnnàyngaytrongđêm(5).Đếnsángngày19tháng6,anhtađãđếnđượcbờbênkia,tứclàFolkestonecủaAnh.ĐíchthânNathanRothschildđãđứngđợianhtaởđóNathantứctốcxéthưraxem,lướtnhanhquadòngtítcủabảntinchiếnsựrồigiụcngựalaothẳngvềphíaSởGiaodịchchứngkhoánLondon.

KhiNathanvừabướcchânvàoSởGiaodịchchứngkhoán,tấtcảnhữngngườiđangchờđợitinchiếntranhtrongbầukhôngkhísốtruộtởđólậptứcyênlặng.MọiconmấtđềuđổdồnvàogươngmặtđầybíẩnkhônglộchútcảmxúccủaNathan.Nathanbướcchậmrãivềphíaghếchủ

toạvốnđượcxemlà“trụcộtcủaRothschild”.Lúcnày,cơmặtcủaôngtagầnnhưchẳngbiếnđổichútnào,trôngcứnhưlàtượngđávậy.ĐạisảnhcủaSởGiaodịchkhiđóhoàntoànimphăngphắcchứkhônghuyênnáonhưmọingày.MỗingườiđềuđemtấtcảmọisựgiàusangvinhnhụccủamìnhkýthácvàoánhmắtcủaNathan.Imlặngtronggiâylát,NathanliếcmắtrahiệuchocácnhàđầutưcổphiếucủagiatộcRothschildđangđứngchờbêncạnh,mọingườingaylậptứcùavềphíaquầygiaodịch,bắtđầubánđổbántháocôngtráiAnh.Đạisảnhthoángchốctrởthànhmộtkhuhỗnloạn.Mộtsốngườibắtđầutonhỏvớinhau,khôngítngườiđờđẫnđứngmộtchỗ.Khiđó,mộtlượngtráiphiếucủaAnhtrịgiáhàngmấytrămnghìnđô-laMỹtrongphútchốcbịđẩythốcđẩytháorathịtrường.Giácôngtráibấtđầutuộtdốc,tạonênmộtcơnsóngtrượtgiá,cơnsaumạnhhơncơntrước,báohiệumộtsựsụpđổhoàntoàn.

Lúcnày,Nathanngồidựamìnhvàoghếvớivẻmặtlạnhtanh.Cuốicùng,trongđạisảnhSởGiaodịchcóngườiđãthétlênrằng“Rothschildđãbiếtrồi!”,“Rothschildđãbiếtrồi!“,“Wellingtonđãthấtbại?”.Tấtcảmọingườicómặtngaylậptứchoảngloạnnhưbịđiệngiật.Cuộcbántháotráiphiếucuốicùngđãtrởnênhỗnloạn.Tronglúcmấthếtlýtrí,ngườinàyđãbắtchướcngườikiatạonênmộtkiểuhànhvitựphát.Mỗingườiđềumuốnbántốngbánđổnhữngtráiphiếutrongtayvốnđãkhôngcònchútgiátrị,cốvớtvátđượcgìhaynấy.Saumấygiờbánđổbántháonhưvậy,tráiphiếucủaAnhđãchấtđầythànhđốngnhưđốngrác,giátrịmệnhgiácôngtráichỉcònlại5%(6).Nathanlúcnàyvẫnthảnnhiênngồiquansáttấtcảnhữngdiễnbiếnxảyra.Ôngtaliếcnhẹánhmắtvềphíacácnhàđầutưcổphiếu-cáiliếcmắtmànếukhôngtrảiquahuấnluyệnlâudàithìkhôngaicóthểhiểuđược.Ngaylậptức,cácnhàđầutưcổphiếuậpđếncácquầygiaodịch,bắtđầumuavàobằnghếtnhữngcôngtráiAnhcótrênsàn.

11giờđêmngày21tháng6,HenryPercy-ngườiđưatincủaCôngtướcWellingtoncũngđãvềđếnLondon.Tinchohay,đạiquâncủaNapoleonđãthấtbạihoàntoànsautrậnđánhsuốt8giờ,tổnthấtmộtphầnbasốquân,nướcPhápđãtiêurồi!

TintứcnàyđãchậmhơncảmộtngàysovớitintìnhbáocủaNathan!Vàtrongmộtngàynày,Nathanđãkiếmđượcmộtlượngtiềngấp20lầnsovớitổngsốcủacảimàNapoleonvàWellingtoncóđượctừmấychụcnămchiếntranh(7)!TrậnWaterloođãbiếnNathantrởthànhchủnợlớnnhấtcủachínhphủAnhđểtừđóchiphốiquyềnpháthànhcôngtráicủanướcnày.CôngtráiAnhchínhlàchứngtừthuthuếcủachínhphủtrongtươnglai,vànghĩavụnộpcáckhoảnthuếcủangườidânAnhchochínhphủđãbiếntướngthànhviệctrưngthuthuếmàngânhàngRothschildđánhvàotoàndân.CáckhoảnchitiêucủachínhphủAnhchủyếudựavàoviệcpháthànhcôngtráimàcó,haynóicáchkhác,chínhphủAnhcầnphảiđivaytiềncủa

cácngânhàngtưnhânđểchitiêuvìkhôngcóquyềnpháthànhtiềntệtrongkhicònphảichitrảlãisuấtkhoảng8%,vàtoànbộđềuđượckếttoánbằngtiềnkimloại.KhiđãnắmgiữcôngtráiAnhvớisốlượngápđảo,trênthựctếNathanlàngườiđangquyếtđịnhgiátrịcủacôngtrái,chiphốihoàntoànlượngcungứngtiềntệcủanướcAnh,vànhưvậy,mạchmáukinhtếcủanướcAnhđãbịgiatộcRothschildsiếtchặt.NathanđãkhôngcầncheđậyvẻkiêungạokhichinhphụcđượcđếquốcAnh:

TôichẳngcầnquantâmconrốiAnhnàođangthốngtrịđếquốcmặttrờikhôngbaogiờlặnnày.AikhốngchếđượcviệccungứngtiềntệcủađếquốcAnhthìngườiđókhốngchếđượcđếquốcAnh,màngườinàychẳngaikhácngoàitôi(8).

2.BướckhởinghiệpcủaRothschild.Mộtsốngườicóthểhiểuđượchệthốngtiềntệchiphiếuvàtiềntệtậndụng.Hoặclàhọcảm

thấyvôcùnghứngthúvớinhữngkhoánlợinhuậnmàhệthốngnàytạora,hoặclàhếtsứcỷlạivàosựbốthícủacácchinhtrịgia.Mặtkhác,đasốngườidânkhôngđủtrílựcđểcóthểhiểuđượcưuthếtolớnđượcsinhratưhệthốngnày.Họthừanhậnsựápbứcmàkhônghềoánthán,thậmchíkhôngchútnghingờrằnghệthốngnàysẽlàmtổnhạiđếnlợiíchcủahọ(9).

AnhemnhàRothschildnăm1863.

Rothschildsinhtrưởngtrongthờiđạikhimàcuộccáchmạngcôngnghiệppháttriểnmạnhmẽ,ngànhtàichínhphồnvinhchưatừngthấy,thựctiễnvàlýthuyếttàichínhmớimẻtừHàLanvàAnhlantruyềnrakhắpchâuÂu.CùngvớisựrađờicủaNgânhàngAnh(BankofEngland)vàonăm1694,mộtkháiniệmvàthựctiễntiềntệphứctạphơnrấtnhiềusovớiquákhứđãđượcmộtloạtcácôngchủngânhàngsángtạora.

Trong100nămcủathếkỷ17,kháiniệmvàhìnhthứctiềntệđềucónhữngbiếnđổisâusắc.Từnăm1694đến1776,khitácphẩm“TheWealthofNations”(Củacảicủacácquốcgia)củaAdamSmithrađời,lầnđầutiêntronglịchsửnhânloại,tổnglượngtiềngiấydocácngânhàngpháthànhđãnhiềuhơntổnglượngtiềnkimloạiđanglưuthông(10).Mâuthuẫngiữanhucầulưuthôngtiềntệtăngđếnmứccựcđạitrongnhữngngànhcôngnghiệpmớitrỗidậynhưngànhđườngsắt,khoángsản,đóngtàu,cơkhí,dệtmay,côngnghiệpquốcphòng,nănglượng…vàkhảnăngyếukémtronglưuthôngtiềntệcủacácngânhàngcũđãngàycàngtrởnêngaygắt.NgânhàngmớinổicủadònghọRothschildđãnắmbấtđượccơhộilịchsửnày.Bằngviệcápdụngnhữngphươngthứccólợinhấtchomình,họđãlàmchủtoàndiệnhướngđilịchsửcủalĩnhvựctiềntệhiệnđại,mànhữngngườikhácthìkhôngcóchútcảmgiácnàođốivớiviệcsốphậncủahọđangbịchếđộnàyquyếtđịnh.

Hailầnnộichiếnvàxáođộngtrênchínhtrườngtừnăm1625đãkhiếnquốckhốcủanướcAnhtrốngrỗng.KhilênngôiởnướcAnhvàonăm1689,Williamđệnhấtđãphảiđốimặtvớimộtcụcdiệnrốirắm,thêmvàođólàcuộcchiếntranhmàôngđangtiếnhànhvớivuaLouis14củaPhápđãkhiếnchoWilliamđệnhấtphảichạyvạykhắpnơiđểvaytiềnđếnmứcgầnnhưkhôngcầnsuytínhthiệthơn.Lúcnày,ngânhàngmàWilliamPatersonlàmthốngđốcđãđềxuấtvớiquốcvươngcủamìnhmộtýtưởngmớixuấthiệntừHàLan:thànhlậpmộtngânhàngtrungươngtưnhân-NgânhàngAnh,đểtiếnhànhluânchuyểntiềntệchonhữngkhoảnchikhổnglồcủaquốcvương.

Ngânhàngtưnhânnàyđãcungcấpkhoảnhiệnkimtrịgiá1,2triệubảngAnhchochínhphủvànóđượcxemnhưlà“khoảnvayvĩnhviễn”(PerpetualLoan)củachínhphủvớimứclãisuấthàngnămlà8%,phíquảnlýmỗinămlà4.000bảngAnh.Nhưvậy,mỗinămchỉcầntốn100nghìnbảngAnh,chínhphủđãcóthểđượchưởngkhoảnhiệnkim1,2triệubảngAnhngaytứckhắc,đồngthờicóthểkhôngcầnhoàntrảtiềngốcvĩnhviễn?Đươngnhiên,những“lợiích”màchínhphủphảicungcấpchohọcònnhiềuhơnnữa,đóchínhlàviệcchophépNgânhàngAnhđộcquyềnpháthànhchứngchỉngânhàngđượcquốcgiathửanhận(11).

LâunayaicũngbiếtcáilợinhấtcủaôngtrùmngânhàngGoldsmithchínhlàviệcpháthànhchứngchỉngânhàng.NhữngchứngchỉnàykỳthựclàsựbiênnhậnđốivớitiềnvàngđượccáckháchhàngkýgửitạingânhàngGoldsmith.Bởivìviệcđemtiềnmặttheongườilàđiềurấtbấttiệnchonênphầnlớnmọingườiđãdùngchứngchỉngânhàngđểgiaodịch,sauđóthanhtoánlạivớinhaubằngtiềnvàngtươngứngthôngquangânhàngGoldsmith.Lâudần,ngườitacảmthấychẳngcầnthiếtphảiđếnngânhàngrúttiềnvàngrađểthanhtoánchonhaulàmgì,vìvậy,nhữngbiênnhậnnàysauđódầnbiếnthànhtiềngiấy.CácnhàhoạchđịchchiếnlượcthôngminhcủaGoldsmithpháthiệnthấyrằng,hàngngàycórấtítngườiđếnrúttiền,chonênhọbắtđầungấmngầmdùngmộtsốtiềnnhànrỗicủakháchkýgửiđểchonhữngngườicầntiềnvaylấylời,saukhingườivaytrảhếtcảvốnlẫnlãithìnhữngchứngtừvaynàycũngđượccácngânhàngcủaGoldsmithbímậttiêuhuỷmấtnhưchưatừngcóchuyệngìxảyra,dùtrênthựctếthìlợinhuậnvẫncứchảyvàotúihọđềuđặn.PhạmvilưuthôngcủacácchứngchỉngânhàngGoldsmithcàngrộng,mứcđộchấpnhậncàngcaothìlợinhuậnthuvềcànglớn.MàphạmvilưuthôngcũngnhưmứcđộchấpnhậnchứngchỉngânhàngdoNgânhàngAnhpháthànhđềucaohơnrấtnhiềusovớinhữngngânhàngkhác,nhữngchứngchỉngânhàngđượcquốcgiacôngnhậnnàychínhlàtiềntệquốcgia.

LượngtiềnmặtcủaNgânhàngAnhđượcthuhúttừcácnguồntrongxãhội.Nhữngaiđặtmuachứngchỉtừ2.000bảngAnhtrởlênđềucóthểtrởthànhuỷviênHộiđồngquảntrị.Tổngcộngđãcó1.330ngườitrởthànhcổđôngcủaNgânhàngAnh,14ngườitrởthànhthànhviênthườngtrựccủaHộiđồngquảntrị,baogồmcảWilliamPatersonl(12).

Năm1694,WilliamđệnhấtđãbanhànhHiếnchươngHoànggia(RoyalCharter)củaNgânhàngAnh,vànhưvậy,ngânhànghiệnđạiđầutiênđãrađời.

ÝtưởngchủđạocủaNgânhàngAnhchínhlàbiếnkhoảnnợcủaquốcvươngvànhữngkhoảnnợriêngcủacácthànhviêntronghoànggiathànhmónnợvĩnhcửucủaquốcgia,lấy

thuếcủatoàndânlàmthếchấp,vàtiềntệquốcgiađượcNgânhàngAnhpháthànhdựatrêncơsởcáckhoảnnợ.Cứnhưvậy,quốcvươngcótiềnđểthamchiếnhayhưởngthụ,cònchínhphủthìcótiềnđểlàmnhữnggìmìnhthíchlàm,ngânhànggiảiphóngđượcnhữngkhoảntiềnlớncủacáckháchhàngđangkhiếnhọngàyđêmlolắngvàthuđượcnhữngkhoảnlợitứckhảquan.Tómlạilàtấtcảđềuvuivẻ,chỉcóđiều,nhữngkhoảnthuếcủangườidânđãtrởthànhvậtthếchấp.DocóđượcmộtcôngcụtàichínhmớivàlớnmạnhnhưvậynênsốtiềnbộichicủachínhphủAnhtănglênchóngmặt.Từnăm1670đếnnăm1685,thunhậpcủachínhphủAnhlà24,80triệubảngAnh,từnăm1685đến1700,thunhậpcủachínhphủđãtănglênhơngấpđôi,đạtđếnconsố55,7triệubảngAnh,nhưngviệcvaytiềncủangânhàngAnhtừngânhàngchínhphủtrongkhoảngthờigian1685-1700độilênhơn17lần,từ800nghìnbảngAnhlênđến13,80triệubảngAnh(13).

Điềulạlùnglà,thiếtkếnàyđãcắtđứtmốiquanhệgiữaviệcpháthànhtiềntệquốcgiavớikhoảnnợvĩnhcửucủaquốcgia.Chonên,nếupháthànhthêmlượngtiềntệmớithìđiềutấtyếulàphảităngthêmquốcnợ,cònmuốnthanhtoánhếtquốcnợthìđiềuđócũngđồngnghĩavớiviệchuỷhoạicảđồngtiềnquốcgia.Nhưvậy,trênthịtrườngsẽkhôngcòntiềntệđểlưuthông,chonênchínhphủcũngmãimãikhôngthểnàohoàntrảhếtkhoảnnợnày.Dophảihoàntrảlợitứcvàđápứngnhucầupháttriểncủakinhtế,chonênđiềutấtyếulàchínhphủcầnphảicónhiềutiềnhơnđổvàolưuthông,vànhữngkhoảntiềnnàylạicầnphảivaytừngânhàngmàra,chonênquốcnợcũngkhôngngừngtănglên,vàtoànbộlợitứccủanhữngkhoảnnợnàyđềuchảyvàotúingânhàng,còngánhnặnglãisuấtthìđượcđổdồnvàonghĩavụđóngthuếcủangườidân!

Quảthậtlàtừđóvềsau,chínhphủAnhcũngchẳngthểnàohoàntrảhếtcáckhoảnnợđãvay.Đếncuốinăm2005,khoảnnợcủachínhphủAnhtừ1,2triệubảngnăm1694đãtănglênthành525,9tỉbảng,chiếmđến42,8%GDPcủanướcAnh(14).

3.ThùngvàngthứnhấtcủaRothschildNgày23tháng2năm1744,MayerA.BauercấttiếngkhócchàođờitrongmộtkhutậptrungDoTháiởFrankfurt.

Móse-chacủaMayer-làmộtthợbạcchuyênchovaylãilưuđộng,sinhsốngvàlàmviệcởvùngĐôngu.SaukhiMayerrađời,MósequyếtđịnhđịnhcưtạiFrankfurt.Ngaytừnhỏ,Mayerđãthểhiệntàitríbẩmsinhđángkinhngạcvềkinhdoanh.ChacủaMayerđãdồnrấtnhiềutâmhuyếtđểđầutưchocontrai,dốclònggiảnggiảichoMayermộtcáchhệthốngnhữngkiếnthứckinhdoanhliênquanđếntiềntệvàchovay.Mấynămsau,Mósequađời,lúcnàyMayermới13tuổinhưngđượcsựkhíchlệcủanhữngngườithânthíchtronggiađìnhnênđãquyếtđịnhtheonghềtàichínhvàlàmviệctrongngânhàngcủadònghọHeimergốcÂuởHannover(15).Vớisựmẫncảmvàtínhcầncùphấnđấuhơnngười,Mayerđãnhanhchóngnắmbắtđượccáckỹnăngchuyênmôntrongngànhngânhàng.Trongsuốt7nămròngrã,MayergiốngnhưmộtmiếngbọtbiểnđãhấpthuvàtiêuhoánhữngkỳmưudiệukếtrongngànhtàichínhđượctruyềntừAnhsang.Nhờvàokhảnănglàmviệcxuấtsắccủamình,anhđượcđềbạttrởthànhcổđôngsơcấp.Trongnhữngngàythánglàmviệcởngânhàng,anhđãlàmquenđượcmộtsốkháchhàngrấtcóảnhhưởng,baogồmcảtướngStaufferngườicóvaitròrấtquantrọngtrongsựpháttriểnsaunàycủaanh.ChínhởđâyMayerđãýthứcđượclợinhuậnvàhệsốantoànkhichochínhphủvàquốcvươngvaytiềnvớimứccaohơnrấtnhiềusovớiviệcchovaycánhân,bởivìđâykhôngchỉlàkháchhànglớnmàcònđượcđảmbảobởikhoảnthuếcủachínhphủ.NhữngkháiniệmtàichínhhoàntoànmớimẻđếntừnướcAnhnàyđãkhiếnchođầuóccủaMayerbừngsánghẳnlên.

Mấynămsau,khiđãtrởthànhmộtchàngthanhniênkhỏemạnh,MayertrởvềFrankfurttiếptụccôngviệclàmănlàchovaylãicủachamình.AnhcònđổihọcủamìnhthànhRothschild(RothtrongtiếngĐứccónghĩalàmàuđỏ,Schildcónghĩalàdấumốc).KhibiếtđượctướngStauffercũngđãtrởvềFrankfurtvàđanglàmviệctrongcungvuaWilliam,Mayernghĩngayđếnviệcphảilợidụngtốtmốiquanhệnày.TướngStauffercũngtỏrarấtvuikhigặplạiMayer.BảnthântướngStaufferlàmộtnhàsưutậptiềncótiếng,cònviệcnghiêncứulĩnhvựctiềntệcủaMayercũngđãcómấyđờigiatruyền,chonênkhiđàmđạođếncácloạitiềncổthìchàngtraitrẻnàytỏravôcùngthànhthạokhiếnchovịtướngrấthàilòng.MộtviệckhiếnchotướngStauffercàngvuihơn-đólàMayerđãtựnguyệnbánchovịtướngnàymấyđồngtiềnhiếmvớigiáchiếtkhấurấtcao,vìthếmàôngđãxemMeyernhưngườitrikỷ.SựkhéoléonàyđãgiúpchoMayernhanhchóngthânquenvớirấtnhiềunhânvậtcómáumặttronghoàng

cung.Mộthôm,thôngquasựgiớithiệucủatướngStauffer,MayerđượcvuaWilliamtiếpkiến,vàanhchàngnhậnrarằng,vịvuanàycũnglàmộtnhàsưutầmtiềncổ,vậylàMayerlạidùngcáchtươngtựđểlấylòngWilliam.

SaunhiềulầnđượcMayerbánchonhữngđồngtiềnquývớigiárẻ,vuaWilliamtỏraáynáytronglòng,bènhỏixemMayercómuốngiúpgìkhông.Chớplấythờicơnày,Mayerđềxuấtmuốntrởthànhngườiđạidiệnchínhthứccủahoàngcung,vàngaytứckhắc,anhđãđượcWilliamđồngýNgày21tháng9năm1769,Mayerđãgầnhuyhiệuhoànggialêntấmbảnghiệucủamình,bêncạnhviếtmộtdòngchữvàng:“M.A.Rothschild,ngườiđạidiệndovuaWilliamchỉđịnh”(16).Mộtthờigiansau,uytíncủaMayernổinhưcồn,côngviệclàmăncũngtheođómàngàycàngphátđạt.

Tronglịchsử,bảnthântháitửWilliamđượcmệnhdanhlàngườihamtiềnhơnmạngsống,nổitiếnglàngườicungcấp“quânđộiđánhthuê”choquốcgiakhácđể“gìngiữhoàbình”.ÔngcómốiquanhệmậtthiếtvớicáchoàngthấtởnhiềuquốcgiachâuÂu,đặcbiệtrấtthíchlàmănvớihoànggiaAnhquốc.NhờcórấtnhiềunguồnlợihảingoạinênnướcAnhthườngxuyênphảidùngđếnquânđộiđểduytrìvàbảovệlợiíchcủamình,nhưngsốlượngbinhlínhlạikhôngđủtrongkhilượngtiềnmànướcAnhxuấtralạitươngđốinhiềuvàrấtítkhikhấtnợ,chonên,quốcgianàyrấthợprơvớitháitửWilliam.Saunày,khicuộcchiếntranhgiànhđộclậpcủaMỹnổra,sốlượngquânĐứcmàWashingtonphảiđốiphócònnhiềuhơncảsốquâncủaAnhquốc.Vềsau,tháitửWilliamđãtíchluỹđượcmộtkhoảntàisảnlớnnhấttrongcáchoàngthấtchâuÂu,ướckhoảng200triệuđô-laMỹ.Cũngvìthếmàngườiđờigọiônglà“concámậpchovaymáulạnhnhấtchâuÂu”(17).SaukhitrởthànhmộtthànhviêndướitrướngcủatháitửWilliam,Mayertậntâmtậnlựcxửlýtốttấtcảmọiviệc,vìvậyrấtđượcWilliamtintưởng.KhônglâusaucuộcđạicáchmạngtưsảnPhápbùngnổ(1789-1799),lànsóngcáchmạngdầnlanrộngsangcácnướctheochếđộquânchủlâncận.

TháitửWilliambắtđầunhấpnhổmkhôngyênvàlorằngcuộccáchmạngđangngàycànglandầnđếnnướcĐức,cácphầntửphảnloạnsẽcướpsạchtàisảncủaông.Ngượclạivớicáchnghĩcủatháitử,MayerlạihếtsứcvuimừngvớicuộccáchmạngPháp,bởivìcuộckhủnghoảngsẽkhiếncholượngtiềnbạccủaôngtănglên.KhingọnlửacáchmạnglanđếnthànhLaMãcổkính,cắtđứtđườngtrungchuyểnthươngmạicủaAnh,giáhànghoánhậpkhẩuđãtăngvọt.CôngviệcvậnchuyểnhànghoátừAnhsangĐứcđãgiúpchoMayerkiếmđượcbộntiền.

MayerluônlànhânvậthếtsứctíchcựctrongkhutậptrungDoThái.“Mỗitốithứsáuhàngtuần,saukhikếtthúcđợthànhlễởgiáođườngcủangườiDoThái,Mayerluônmờimộtsốhọc

giảDoTháiuyênbácnhấtđếnnhàmìnhtụhọp.Họcùngnhaunhấmnháprượuvangvàthảoluậncôngviệcmộtcáchchitiếttuầntựhoặclàmmộtsốviệcmãichođếnkhuyamớithôi”(18).

Mayercócâunóinổitiếng:“Giađìnhcầunguyệncùngnhausẽkếtdínhlạivớinhau”(19)(ngườiDoTháithườngcầunguyệncùngnhauvàxemđónhưlàsựbiểuhiệncủatìnhđoànkết-ND).NgườiđờisaukhôngthểhiểuđượcsứcmạnhnàocóthểkhiếnchonhữngngườitrongdònghọRothschildlạiquyếttâmtheođuổiquyềnlựcđếnnhưvậy.

Đếnnăm1800,dònghọRothschildđãtrởthànhmộttrongnhữngdònghọDoTháigiàucónhấtởđấtFrankfurt.

Trongnămnày,Mayercònnhậnđượcdanhhiệu“đạidiệnhoànggiađếchế”doquốcvươngcủaxứLaMãthầnthánhtraocho.Danhhiệunàykhiếnchoôngcóthểđilạikhắpnơitrongđấtnướcnày,đượcmiễntrừcácloạithuếđánhvàongườiDoThái,thậmchínhânviêncôngtycủaôngcòncóthểmangtheovũkhí.

Năm1803,mốiquanhệgiữaMayervàtháitửWilliamngàycàngmậtthiếthơnkhiếnchothếlựccủaMayermạnhhơnrấtnhiềusovớitrước.MộtngườianhhọcủatháitửWilliamlàquốcvươngĐanMạchngỏýmuốnvaycủaWilliammộtkhoảntiền,nhưngsợngườikhácbiếtđượcsựgiàucócủamìnhnêntháitửđãkhôngđồngý.Saukhibiếtđượcviệcnày,Mayerchorằngđâylàmộtcơhộirấttốt,bènđưaramộtphươngángiảiquyếtchotháitử:tháitửcứxuấttiền,cònMayerlàngườiramặtthươnglượngviệcchovay,lấydanhnghĩaRothschildchoquốcvươngĐanMạchvay,vànhưvậy,Mayercóthểtríchphầntrămlãisuất.Saukhisuynghĩcẩnthận,cảmthấyđâylàmộtphươngánvẹncảđôiđường,vừacóthểchovaymàlạikhôngđểlộsựgiàucócủamìnhrachothiênhạbiết,tháitửbènnóivớiMayerrằng,việcchoquốcvươngvaytiềnquảlàchuyệnnằmmơmàMayercũngkhócóthểthấyđược,vàviệcnàykhôngchỉđượcbáođápvềsau,màcònlàcơhộituyệtvờiđểnângcaodanhdự.KếtquảlàcôngviệcnàyđãđemlạichoMayerthànhcôngrấtlớn.Liềnsauđó,sáukhoảnvaycủahoàngthấtĐanMạchđượcgiaodịchthànhcôngthôngquaMayer.

ThanhdanhcủaRothschildtheođócũngnổilênnhưcồn,đặcbiệtlàmốiquanhệmậtthiếtgiữaôngvàhoànggiabấtđầuđượcmọingườibiếtđếnởchâuÂu.

Saukhilênngôi,NapoleonđãtừngcóýđồmuốnlôikéoWilliamvềphía

mình,nhưngWilliamlạichầnchừnửamuốnnửakhôngvàkhôngđưarađượclựachọncủamình.

VìkhônglôikéođượcWilliam,NapoleonđãkhôngnénđượcbựctứcvàtuyênbốphảiquétsạchdònghọWilliamrakhỏibảnđồnhững“nhânvậtcóquyềnlựcthốngtrịởchâuÂu”,rồiliềnđóđưaquânápsátbiêngiới.TháitửWilliamhốthoảngtrốnsangĐanMạchlưuvong,vàtrướckhichạyranướcngoàiđãđemkhoảnhiệnkimtrịgiá3triệuđô-laMỹgiaochoMayercấtgiữ.ChínhkhoảnhiệnkimnàyđãđemlạichoMayerquyềnlựcvàsựgiàusangchưatừngcótrongđời.ĐócũngchínhlàthùngvàngđầutiêngiúpMayerkhaithôngconđườngđếnđếchếtàichínhcủaôngtrongtươnglai.

MayercòncómộtýchímạnhmẽhơnnhiềulầnsovớiviệcthànhlậpNgânhàngAnh.KhicóđượckhoảntiềnkếchxùtừtaytháitửWilliam,ônglạibắtđầucóýmuốnđiềubinhkhiểntướng.NămngườiconcủaônggiốngnhưnămmũitênsắcbénnhằmvàonămkhuvựctrungtâmcủachâuÂu.NgườiconcảAmscheltrấngiữtoànvùngFrankfurt,conthứSalomonđượccửđếnViennakhaipháchiếntrườngmới,ngườithứbaNathanđượcpháiđếnAnhđểnắmgiữđạicuộc,ngườithứtưCalmannđượccửđếnNapolicủaÝđểxâydựngcăncứđịavàđóngvaitrònhưconthoitruyềnđạtthôngtingiữacácanhem,vàngườiconútlàJamesthìnắmgiữnhiệmvụtácnghiệpởParis.

Mộtđếquốctàichínhchưatừngcótronglịchsửloàingườiđãđượchìnhthành.

4.Nathan-chúatểthànhphốtàichínhLondonHọlàchúatểcủathịtrườngtiềntệthếgiới,đươngnhiêncũngchinhlàchúatểcủatấtcả

nhữnggìcótrênthếgiớinày.Trênthựctế,họcócảnguồnthunhậptàichínhcủavùngđấtnamItaly,cònvuavàbộtrưởngcủacácquốcgia(châuÂu)đềuphảilãngnghehọ(20).BenjaminDisraeli-ThủtướngAnh,năm1844

ThànhphốtàichínhLondonlàmộtkhuđấtchỉchiếmdiệntích2,6km2thuộctrungtâmLondon.Từthếkỷ18,nơiđâyđãlàtrungtâmtàichínhcủanướcAnhvàthậmchílàcủatoànthếgiớivớihệthốngtưphápđộclậpgiốngnhưVatican,tứclàmộtquốcgianhỏtrongmộtđấtnướclớn.

Vùngđấtnhỏbéhìnhviênđạnnàytậptrungtoànbộcơcấutàichínhchủyếucủathếgiới,tạorađến1/6GDPcủanướcAnhlúcbấygiờ.KẻnàonắmđượcthànhphốLondonnàycũngsẽtrởthànhchúatểcủanướcAnh.KhiNathanđếnAnh,đúngthờiđiểmnày,cuộcđốiđầugiữaAnhvàPhápđangdiễnragaygắt.Cảhainướcbanhànhlệnhcấmvậnlẫnnhau,vìthếhànghoácủaAnhrấtcógiáởchâuÂu.NathanbắtđầubắttayvớingườiemcủamìnhđangởPháp-James-đểvậnchuyểnhànghoátheokiểutraotaytừAnhsangPháp,vàcôngviệcnàyđãđemlạirấtnhiềutiềnchohọ.Saunày,NathanlàmquenvớiJohnHarris-mộtnhânvậtquantrọngtrongBộtàichínhAnh,vàthôngquangườinàybiếtđượcquânAnhđanggặpkhốnởTâyBanNha.

LúcđóquânAnhdohuântướcWellingtonchỉhuyđãchuẩnbịxongviệctấncôngPháp,nhưngcáithiếuduynhấtlúcbấygiờlàlươngthực.HuântướcWellingtontuycósựđảmbảocủachínhphủAnh,nhưngchodùcónóikhôbọtmépcũngkhóthuyếtphụcđượccácnhàngânhàngcủaTâyBanNhavàBồĐàoNhachấpnhậnchứngchỉngânhàngdoôngđưara.ĐạiquâncủahuântướcWellingtonđòihỏiphảicóvàngkhẩncấp(21).

Nathanrấtnhanhnhạyvàquyếttâmphảikiếmmộtmẻtừviệcnày.Ôngđikhắpnơiđểhỏinguồnvàngnhànrỗi.CũngmaylúcđócómộtlôvàngmớivềtừẤnĐộdocôngtyĐôngẤnĐộvậnchuyểnđếnvàchuẩnbịđemratiêuthu.ĐâylàlôvàngmàchínhphủAnhmuốnđặtmua,chỉcóđiềuhọcònchầnchừvìgiáquácao,vàmuốnchờgiávànggiảmmớichịumuavào.Saukhinắmđượctìnhhình,Nathanbènlậptứcdồnhếtsốtiền3triệuđô-lacủatháitửWilliamcùngsốtiềnmìnhbuônbánhànghoákiếmđượcởAnhđểđặtmuatrướcmộtlượngvàngtrịgiá800nghìnbảngAnhcủacôngtyĐôngẤnĐộ(22)vàsauđólậptứcnânggiávànglên.Thấygiávàngchỉtăngmàkhônggiảmtrongkhitìnhhìnhquânđộiởtiềntuyếnngàycàngnguycấp

nênchínhphủAnhchỉcòncáchlàmualạivàngtừtaycủaNathanvớigiácaohơn.PhivụnàyđãgiúpNathankiếmđượcbộntiền.

NhưngkếliênhoàncủaNathanvẫnchưahết.ÔngtalạiđềxuấtphươngánhộtốngsốvàngnàyđếnchohuântướcWellington.KhiđóPhápđangtiếnhànhphongtoảđườngbộhếtsứcnghiêmngặtđốivớiAnh,chonênnếuđibằngđườngnàythìrủirorấtlớn,vìthếchínhphủAnhđãđồngýtrảmộtkhoảntiềnrấtlớnđểvậnchuyểnlôvàngnày.Saukhithươngthảoxong,NathanliềnbảoemtraimìnhlàJameschỉmới19tuổithôngbáochochínhphủPhápbiếtôngmuốnvậnchuyểnvàngđếnPháp.ChínhphủAnhcóthểsẽhếtsứctứcgiậnđốivớiviệcnày,bởivìviệcvàngchảysangPhápsẽkhiếnchokhảnăngtàichínhcủaAnhsuyyếuđirấtnhiều.VìcólợitrongviệcnàynênnhàcầmquyềnPhápbènlậptứclệnhchocảnhsátbảovệdọcđườngbậtđènxanhchoqua.Cábiệt,mộtsốviênquancònđượchốilộvớinhữngkhoảntiềnlớnđểchetaibịtmắtvờnhưkhôngthấy.

VậylàsốvàngdonhómNathanvậnchuyểntrênthựctếlànhằmmụcđíchnhậnđượcsựgiúpsứccủachínhphủcảhainướcAnh-Pháp.Vìvậy,sốvàngnàyđãđượcnhậpmộtcáchchínhthứcvàongânhàngParis.NathanmộtmặtthamdựyếntiệcchàođóncủachínhphủnướcPháp,mộtmặtngấmngầmpháingườiđemđổitoànbộsốvàngnàythànhtiềnvàngmàcôngtướcWellingtonđangcần,rồivậnchuyểnđếntayquânAnhởTâyBanNhathôngquahệthốngbímậtcủagiatộcRothschild.Cáchxửlý“caotayấn“nàycủaNathanthậtchẳngkhácgìnhữngtìnhtiếttrongphimHollywoodthờihiệnđại.

MộtnhânvậtngoạigiaocủaBỉthườngtrúởAnhđãnóirằng:“SựảnhhưởngcủaRothschildđốivớinềntàichínhởđây(London)lớnđếnmứcđángsợ.HọhoàntoànquyếtđịnhgiágiaodịchngoạihốicủathànhphốtàichínhLondon.Vớitưcáchlàngânhàng,quyềnlựccủahọkhiếnngườitaphảitrốmất.KhiNathannổigiậnthìNgânhàngAnhcũngphảirunrẩy”.

Mộtlần,NathancầmmộttờchiphiếuđượcmởbởingânhàngRothschilddoanhtraicủamìnhlàAmschelgửiđếntừFrankfurtvớiđềnghịngânhàngAnhđổithànhhiệnkim.

Nhưnglấylýdolàchỉđổichiphiếudomìnhpháthành,ngânhàngnàyđãtừchối.Nathantứcgiậnvôcùng.Sánghômsau,ôngtađãdẫntheochínnhânviêncủamình,đemtheomộtxấpchiphiếucủangânhàngAnhđếnvàyêucầuđổiravàng,chỉtrongmộtngàyđãkhiếnlượngdựtrữvàngcủangânhàngAnhgiảmxuốngrõrệt.

Ngàythứhai,Nathanlạiđemđếnnhiềuchiphiếuhơn.Mộtquảnlýcaocấpcủangânhàng

AnhlậpbậphỏiNathancònmuốnđổitrongmấyngàynữa,Nathanlạnhlùngtrảlời:“NgânhàngAnhtừchốinhậnchiphiếucủatôi,tộigìtôicầnđếnnó?”NgânhàngAnhlậptứctriệuhồicuộchọpkhẩncấp,sauđóquảnlýcaocấpcủangânhàngAnhđãphảikháchkhíbáochoNathanbiếtrằng,từnayvềsau,ngânhàngAnhsẽrấthânhạnhđượcquyđổitấtcảnhữngchiphiếudoRothschildpháthành.

TrongtrậnchiếnWaterloo,NathanchỉcầnnhấtcửđãđoạtđượcquyềnkiểmsoátthànhphốtàichínhLondon,từđónắmgiữmạchmáucủanềnkinhtếAnh.Vàcũngtừđây,cácquyếtđịnhquantrọngbaogồmquyềnpháthànhtiềntệvàgiávàngđềunằmtrongtaychiphốicủadònghọRothschild.

5.JameschinhphụcPhápMộtkhichínhphủlạivàonguồntiềnvàngcủamộtngânhàng,cácngânhàngsẽđóngvaitrò

nắmgiữcụcdiệncủachínhphủ,bởivìkẻtraotiềnbaogiờcũngcóthếhơnkẻnhậntiền.Tiềnbạckhôngcótổquốc,cácnhàhoạtđộngtronglĩnhvựctàichínhkhôngbiếtthếnàolàyêunướcvàsựcaothượng,mụcđíchduynhấtcủahọđólàlàmsaođểnhanhchóngcóđượctiềnlời(23).Napoleon-năm1815

TrongthờikỳNapoleonchấpchính,James-ngườiconthứnămcủaRothschild-đilạinhưconthoigiữaLondonvàParis,xâydựnghệthốngmạnglướivậnchuyểnhànghoácủaAnh.SaukhigiúpWellingtonvậnchuyểntiềnvàngthànhcôngvàcuộcchiếnthumuatráiphiếuchínhphủAnhquốckếtthúc,JamestrởnênnổitiếngởPháp.ÔngđãxâydựngđượcngânhàngParisRothschild,đồngthờiâmthầmgiúpđỡcuộccáchmạngởTâyBanNha.

Năm1817,sauchiếnbạiởtrậnWaterloo,nướcPhápđãmấtđimộtlượnglớnlãnhthổcóđượctừchiếntranhcủaNapoleon,đồngthờirơivàocảnhbịbaovâychínhtrị,nềnkinhtếquốcdâncũngngàycàngtiêuđiều.ChínhphủcủaLouis18chạyvạykhắpnơiđểvaytiền,hyvọngnềntàichínhquốcgiacóthểtừngbướcổnđịnh.ViệcmộtngânhàngcủaPhápvàNgânhàngBaringscủaAnhnhậnđượcnhữngkhoảnxinvaykhổnglồtrongkhiNgânhàngRothschildvớitiếngtămlừnglẫynhưvậylạirơivàothinhlặngđãkhiếnJamescảmthấyrấtsốtruột.

Đếnnăm1818,nhữngcôngtráichínhphủpháthànhmộtnămtrướcởParisvànhiềukhuvựckhácđềubắtđầutănggiá.ChínhphủPhápđãnếmđượcvịngọtcủalợinhuậnnênmuốnvaytiếpcủahaingânhàngkia.VàchodùcóthửđủmọicáchđinữathìanhemnhàRothschildcũngchẳngkiếmđượcmộtchútlợiíchnào.Thìra,tầnglớpquýtộcPháptựchomìnhlànhữngngườicódòngmáucaoquý,cònRothschildchỉlàkẻtầmthườngnênkhôngmuốnlàmănvớiRothschild.Mặcdùgiàunứtđốđổvách,hàohoarấtmực,nhưngJameskhôngphảilàngườicóđịavịxãhộicao.SựkiêungạocủađámquýtộcPhápđãkhiếnJameshếtsứcphẫnnộ.

ÔngbènbắttaycùngcácanhemcủamìnhlậpkếhoạchkhốngchếquýtộcPháp.CònđámquýtộccaongạonhưngdốtnátcủaPháplạiđánhgiáthấpchiếnlượcchiếnthuậtnổibậttronglĩnhvựctàichínhcủadònghọRothschild.KhảnănghoạchđịnhchiếnlượccũngnhưbảnlĩnhkinhdoanhcủahọvốnđượcvívớitàichỉhuytrênchiếntrườngcủaNapoleon.

Ngày15tháng11năm1818,côngtráicủaPháptrướcđóvẫnđangtănggiáổnđịnhthìđùngmộtcáilạicónhữngbiếnđộngthấtthường.Rấtnhanhsauđó,nhữngcôngtráikháccủachínhphủcũngbắtđầuchịuảnhhưởng,giácảlầnlượttrượtdốcvớinhữngmứcđộkhácnhau.Cácnhàđầutưtrênthịtrườngbắtđầubàntánxônxao.Cùngvớithờigian,tìnhhìnhchẳngnhữngkhôngcóchuyểnbiếntốtmàtráilạingàycàngcóchiềuhướngtệhại(24).Sựbàntánởsởgiaodịchngàycànglanrộngđikhắpnơi,cóngườinóicóthểNapoleonsẽlênnắmquyềnlại,cũngcóngườinóiviệcthuthuếtàichínhcủachínhphủkhôngđủđểchitrảlợitứcchocáccổđông,cóngườicònlorằngsẽxảyracuộcchiếnmới.

NộibộhoàngcungcủavuaLouis18cũnghếtsứccăngthẳng.Nếucôngtráivẫntụtdốcvớibiênđộkhôngphanhnhưvậythìchínhphủsaunàysẽchẳngbiếtbấuvíuvàođâu.Trêngươngmặtcủacácnhàquýtộccaongạolộravẻchánnản,aiaicũngđềulolắngchotươnglaicủađấtnướcnày.Chỉcóhaingườiđứngngoàicuộcvớivẻmặtbàngquanlạnhlùng.ĐólàJamesvàCalmann.

DorútrabàihọctừvếtxeđổcủanướcAnh,mộtsốngườiđãbắtđầunghingờrằnggiatộcRothschildđangthaotúngthịtrườngcôngtráinày.Tìnhhìnhthựctếchínhlàvậy.Bắtđầutừtháng10năm1818,dònghọRothschildđãdùngtàilựchùnghậucủamìnhlàmhậuthuẫn,ngấmngầmmuavàocáccôngtráiPháptrêntấtcảcácthịtrườnglớnởchâuÂukhiếnchocôngtráicủanướcnàybắtđầutănggiá.Sauđóbắtđầutừngày5tháng11,họlạiđồngloạtbáncáctráiphiếunàyvớisốlượnglớnratấtcảcácthịtrườngchâuÂu,gâynênsựhoangmangcựcđộchothịtrường.

Khichứngkiếncảnhgiátrịcôngtráicủamìnhrơitựdoxuốngđáynhưvậy,vuaLouis18cũngcảmthấyngôivịcủamìnhđanglunglaydữdội.Lúcnày,ngườiđạidiệncủadònghọRothschildđãnóivớivuaLouis18rằng,tạisaoôngkhôngthửnhờNgânhàngRothschildcứuvãntìnhthế.Trongtìnhcảnhnướcsôilửabỏng,Louisđãquêncảđịavịcaosangcủamình,đòichotriệuanhemnhàJamesđếnngaylậptức.BầukhôngkhícủađiệnElyseenhờđómàthayđổingaytứckhắc,anhemJamesbịđốixửkhinhrẻtrướcđâygiờđiđếnđâucũngđượctunghôchàođón.Vàquảnhiên,chỉvớimộtcáibúngtaycủaanhemJames,thịtrườngtráiphiếuđãbìnhổntrởlại,cònhọthìtrởthànhtrungtâmchúýcủanướcPháp.SauchiếnbạivềquânsựcủaPháp,họđãcứuđượcnướcPháptừcuộckhủnghoảngkinhtế?NhữnglờicatụngvànhữngtrànghoatươikhiếnanhemJamessungsướngngấtngây,ngaycảquầnáohọmặccũngtrởthànhmốtthờithượngkhiđó.Ngânhàngcủahọtrởthànhnơingườitavàoragiaodịchtấpnập.

Nhờvậy,dònghọRothschildđãkhốngchếđượchoàntoànnềntàichínhPháp.

“TàisảncủaJamesRothschildđãđạtđến600triệufrancs.ỞPhápchỉcótàisảncủamộtngườicóthểsánhvớiôngta,đóchínhlàquốcvươngPhápvớikhốitàisảntrịgiá800triệufrancs.TàisảncủacácngânhàngkháctạiPhápcộnglạivẫnthấphơn150triệufrancssovớikhốitàisảncủaJames.Vànguồntàisảnnàybỗngnhiênđemlạichoôngquyềnlựccaosiêukhôngthểtảđược,thậmchíđếnmứcbấtcứlúcnàocũngcóthểkhiếnchonộicácchínhphủtanvỡ”(25).

6.SalomonthămÁoTrongmắthọ(giatộcRothschild)khôngcóchiếntranhvàhoàbình,khôngcókhẩuhiệuvà

tuyênngôn,cũngkhôngcóchếtchócvàdanhdự,họxemthườngnhữngthứmêhoặcđôimắtcủangườiđờinày.Trongmắthọchỉcóbànđạp.ThámtửWilliamlàmộtcònngườithứhaichínhlàMetternich(26).FryderykMerton.

SalomonlàcontraithứhaicủaMayer.Hàngnăm,ôngđilạinhưconthoigiữacácthànhphốlớncủachâuÂu,đảmnhậnvaitròđiềuphốigiữacácngânhàngcủadònghọ.Ônglàngườicótàingoạigiaovượttrộitrongsốcácanhem,nóinăngcẩntrọng,rấtkhéoléotrongviệclấylòngngườikhác.MộtnhânvậtlàmăntronglĩnhvựcngânhàngtừnggiaotiếpvớiSalomonđãnhậnxétvềôngrằng“Khôngaikhônghàilòngkhichiatayôngấy”.ChínhbởinguyênnhânnàymàcácanhemtrongnhàđãcùngcửôngđếnViennakhaitrươngnghiệpvụngânhàngcủavùngtrungtâmchâuÂu.

Lúcnày,ViennavẫnlàtrungtâmchínhtrịcủachâuÂu,hầunhưcáchoànggiacủacácnướcchâuÂuđềucómốiquanhệdâymơrễmávớivươngtriềuHabsburg.HabsburgđượcxemlàvươngthấtcủađếquốcLaMãthầnthánh(giảithểnăm1806),thốngtrịmộtvùngrộnglớnbaogồmÁo,Đức,bắcÝ,ThuỵSĩ,Biliti,HàLan,Luxembourg,TiệpKhắc,SolveniavàcảmiềnđôngnướcPháptrongsuốthơn400năm,làdòngmáuvươngthấtchínhtôngvàcổnhấtchâuÂu.

TuyđếquốcLaMãthầnthánhđãbịđánhbạitrongcuộcchiếnNapoleon,nhưngngườikếthừacủavươngtriềuÁolạitỏrakiêungạovớivaitròvươngtriềuchínhthốngcủamình.ThêmvàođólàgiáolýThiênChúagiáochínhthốngcủavươngtriềunàykhôngkémphầncứngrắnsovớigiáolýmớiđangthịnhhànhởcácquốcgianhưAnh,Pháp.

ViệcgiaolưuvớimộtgiatộccaoquýnhưvậysoracòncaohơnmộtcấpsovớimốiquanhệvớiTháitửWilliam.TuyđãnhiềulầncóýmuốnthiếtlậpquanhệkinhdoanhvớiHabsburg,nhưngdònghọRothschildluônnhậnđượcsựcựtuyệtcủavươngtriềunàyvàchẳngthểnàobướcvàobậccửacủađếchếđó.

NgaysaukhichiếntranhNapoleonkếtthúc,SalomonđếngõcửađạithànhVienna.Tuynhiên,tìnhthếlúcnàyđãhoàntoànđổikhác.DònghọRothschildkhiđóđãtrởthànhmộtdònghọdanhgiavọngtộcởchâuÂu,vớinhuệkhídũngmãnhđãchinhphụcđượccảhainền

tàichínhAnhvàPháp.

DùvậysongSalomoncũngkhôngdámtrựctiếpbànchuyệnlàmănvớingườicủaHabsburgmàmuốntìmđượcmộtbànđạp.VàbànđạpnàychínhlàKlemensvonMetternichngoạitrưởngÁo,nhânvậtnổitiếngtrênchínhtrườngchâuÂuthếkỷ19.

SauchiếnbạicủaNapoleon,thànhphốViennadoMetternichxâydựngnênđãduytrìthờikỳhoàbìnhdàinhấtởchâuÂuthếkỷ19.TrongtìnhthếnướcÁongàycàngsuyvicònkẻthùmạnhđangbaovâytứphía,Metternichđãpháthuysựtinhtuýcủachếđộđếnmứccaonhất.ÔngđãlợidụngsứcmạnhhiệutriệuchínhthốngcủahoànggiaHabsburgcònlạiởchâuÂuđểlôikéovàxâydựngmốiquanhệđồngminhbềnchặtvớicácnướclánggiềnglàPhổvàNga,vừangănchặnđượcsựkhôiphụccủaPháp,lạikiểmsoátđượcsựbànhtrướngcủaNga,đồngthờicònhìnhthànhnênmộtcơchếkiểmsoátliênhoànđốivớilànsóngchủnghĩadântộcvàchủnghĩatựdotrongnước,đảmbảokhôngmấtkiểmsoátthếlựccủacácphầntửđadântộctrongnước.

HộinghịAix-la-Chapellenăm1818làmộthộinghịquantrọngquyếtđịnhđếntươnglaicủachâuÂusaucuộcchiếntranhvớiNapoleon.CácđạibiểuđếntừcácnướcnhưAnh,Nga,Áo,Phổ,PhápđãquyếtđịnhkhoảnbồithườngchiếntranhcủaPhápvàvấnđềrútquâncủacácnướcđồngminh.CảSalomonvàCalmannđềuthamgiahộinghịnày.

Chínhtạihộinghịnày,SalomonđãlàmquenđượcvớiMetternichthôngquaGentz-mộtthủhạcủaMetternich,vàrấtnhanhchóngtrởthànhbạntâmgiao.Mộtmặt,sựtándươngthấutìnhđạtlýcủaSalomonđãkhiếnMetternichmátlòngmátdạ,mặtkhác,MetternichcũngmuốndựavàothếlựctàichínhhùnghậucủagiatộcRothschild.Haingườitỏrarấthiểunhau.MốiquanhệgiữaSalomonvàGentzcũngngàycàngkhăngkhíthơn.DựavàoMetternichvàsựtiếncửcủaGentz,thêmvàođólàmốiquanhệlàmănmậtthiếtgiữaRothschildvớitháitửWilliamvàhoàngthấtĐanMạch,bứctườngcaongấtcủaHabsburgcuốicùngcũngbịSalomonvượtqua.CáckhoảnvayvàđầutưcủahoàngthấtchongânhàngcủaSalomonngàycàngổnđịnhvàtănglên,chẳngmấychốcSalomonđãtrởthành“taytrong”củahoàngthất.Năm1822,hoànggiaHabsburgđãphonghiệuNamtướcchobốnanhemnhàRothschild(trừNathan).

ĐượcsựgiúpsứcvềtàichínhcủaSalomon,MetternichbắtđầumởrộngsứcảnhhưởngcủaÁo,đưaquânđikhắpnơiđếncácđiểmnóngđể“bảovệhoàbình”,vìvậytiềmlựcvốnngàycàngsuykiệtcủanướcÁolạibịcáccuộcđiềuquânnàylàmchothảmhạithêm,vàlẽdĩnhiênlàngàycàngrơivàovòngxoáytàichínhcủadònghọRothschild.Khoảngthờigiantừnăm1814đếnnăm1848ởchâuÂuđượcgọilàthờiđạicủa“Metternich”,còntrênthựctế,người

khốngchếMetternichlạichínhlàngânhàngRothschildđứngsaulưng.

Năm1822,Metternich,Gentz,Salomon,JamesvàCalmannđãthamdựhộinghịVeronaquantrọng.Sauhộinghịnày,ngânhàngRothschildnhậnđượcmộtkhoảnđầutưvớilợinhuận.rấtlớnlàcôngtrìnhđườngsắtTrungu.

Lúcnày,ngườiÁođãngàycàngýthứcđượcsứcảnhhưởngcủaRothschild,vàhọbắtđầunóiđùavớinhaurằng“NướcÁocómộthoàngđếFerdinandvàmộtquốcvươngSalomon”.

Năm1843,SalomonđãmuaCôngtyliênhiệpkhoángsảnVitkovicevàCôngtyluyệnkimMagyar-haicôngtynằmtrongnhóm10côngtycôngnghiệpnặnglớnnhấtthếgiớilúcbấygiờ.

Năm1848,SalomonđãtrởthànhôngtrùmkinhtếvàtàichínhcủaÁo.

7.ẢnhhưởngcủaRothschildđốivớiĐứcvàÝKểtừkhingườiĐứcrútquânsauchiếndịchNapoleon,LiênbangĐứcđãđượchìnhthành

từhơn30quốcgiaphongkiếnphântántrongquákhứ.AmschelnắmgiữvùngFrankfurtvàđượcbầulàmBộtrưởngtàichínhđầutiêncủanướcĐứcliênbang,năm1822đượchoàngđếcủaÁophonglàmNamtước.NgânhàngRothschildởFrankfurttrởthànhtrungtâmtàichínhcủanướcĐức.Nhưngvìkhôngcóconnốidõi,nênAmschelluônnhiệttìnhgiúpđỡcácbậcanhtàimớixuấthiện.Trongsốnhữngnhântàinàycómộtchàngthanhniênmàôngđặcbiệtmếnmộ-đóchínhlàOttovonBismarck,vịtểtướngcóýchíkiêncườngvàgiàulònghysinhcủanướcĐứcvàlàmộtnhânvậtnổitiếngthếgiớitronglịchsửhiệnđạisaunày.

TìnhcảmgiữaAmschelvàBismarckcócáigìđógiốngnhưtìnhchacon.VàsaukhiAmschelquađời,BismarckvẫnduytrìmốiquanhệmậtthiếtvớidònghọRothschild.NhàngânhàngSamuelBleichroderđứngsaulưngBismarckcũnglàngườiđạidiệncủadònghọRothschild(27).

CalmannlàngườibìnhdịnhấttrongsốnămanhemnhàRothschild,đảmnhậnvaitròngườiđưatinchủyếutrongdònghọ,chuyểntintứcđếncácvùngcủachâuÂuvàhiệpđồngvớicácanhemkhác.Saukhigiúp.ngườiemthứnămgiànhđượcthắnglợivangdộitrongchiếndịchcôngtráinăm1818củaPháp,ôngliềnđượcNathancửđếnNapolicủaÝđểxâydựngngânhàng.Chínhởđâyôngđãthểhiệnkhảnăngvượttrộiđếnkhótưởngtượngsovớinhữngngườianhemcủamình.CalmannkhôngnhữnggiúpsứcchoKlemensWenzelvonMetternichpháiquânđộiđếnÝđànápcáchmạngmàcòndùngnhữngmánhkhóechínhtrịxuấtsắcbuộcchínhphủđịaphươngcủanướcnàyphảithừanhậnđãsửdụngchiphícủaquânđội.ÔngcòngiúpchoMedicilậpkếhoạchvàthuhồilạichứcvịBộtrưởngtàichínhcủaNapoli.Calmanndầndầntrởthànhtrụcộttàichínhtronghoàngcungcủanướcý,sứcảnhhưởngcủaônglantoảkhắpbánđảonướcnày.ÔngthiếtlậpmốiquanhệgiaothươngqualạivớivớiVatican.Khigặpông,giáohoàngGregory16đãphálệgiaotiếpcủaToàthánhbằngcáchđưatayrachophépCalmannhônlên,thayvìđưachânrachohônnhưlẽthường.

8.ĐếchếtàichínhcủaRothschildChỉcầnanhemcácngàitụhọplạicùngnhauthìtrênđờichẳngcómộtngânhàngnàocó

thểcạnhtranh,làmtổnthươnghoặckiếmlợiởcácngài.Mộtkhicácngàihợpsứcvớinhauthìuylựccủacácngàisẽlớnhơnbấtcứngânhàngnàotrênthếgiớinày(28).LờicủaDavisonnóivớiNathan,ngày24tháng6năm1814.

Trướckhiquađờivàonăm1812,Rothschildchađãđểlạidichúcchonămngườicon:

1.Nhữngchứcvụquantrọngtrongcácngânhàngcủadònghọphảidocácthànhviêntrongdònghọnắmgiữ,tuyệtđốikhôngđểngườingoàinắmnhữngcươngvịnày.Chỉcầnlàđànôngtrongdònghọthìđềucóthểthamgiavàohoạtđộngthươngmạicủadònghọ.2.Việckếthônchỉcóthểđượctiếnhànhgiữanhữngngườihọhàngvớinhautrongdònghọ,đểtránhtìnhtrạngthấtthoáttàisảnrangoài.(Quyđịnhnàytrướcđâyđượcthựchiệnnghiêmtúc,vềsauđãđượcnớirộngvớiviệcchophépcácthànhviêntronggiatộcđượckếthônvớicácdònghọkhácgốcDoTháitronglĩnhvựcngânhàng).

3.Tuyệtđốikhôngchophépcôngbốtìnhhìnhtàisảnrabênngoài.

4.Trưởngnamtrongmỗigiađìnhđượcxemlàcácthủlĩnh,trừkhiđượcdònghọđồngýmớicóthểchọnconthứđểtiếpquản.Bấtcứaiviphạmdichúcnày,sẽmấtđitoànbộquyềnthừakếtàisản(29).

Tụcngữcócâu:“Thuậnvợthuậnchồng,tátbểđôngcũngcạn”,Rothschildđãthôngquahìnhthứckếthôntrongnộibộdònghọđểtriệtđểđềphòngkhảnăngcủacảithấtthoátrangoài.Tronghơn100năm,việckếthôntheohìnhthứcnàyđãdiễnra18lần,trongđócó16lầnlàgiữanhữngngườiconcảvốnlàcácanhchịemhọvớinhau.

Theotínhtoán,khoảngnăm1850,dònghọRothschildđãtíchluỹtổngsốtàisảnlênđến6tỉđô-la,vànếutínhtỉlệlãisuất6%thìđếnngàynay,sauhơn150năm,tàisảncủadònghọnàyítnhấtcũngđãtrên50.000tỉđô-la.

Mộtquychếgiatộchàkhắc,hoạtđộnghoàntoànkínkẽ,sựphốihợpnhịpnhàngchínhxácnhưmộtchiếcđồnghồ,nguồnthôngtinsớmhơnthịtrường,lýtrílạnhlùngsángsuất,thamvọngquyềnlựcvàtiềntàivôhạn,sựhiểubiếtthấuđáovềtiềnbạcvàcủacảicũngnhưkhảnăngdựđoánthiêntàiđãgiúpchodònghọRothschildxâydựngnênmộtđếchếtàichínhlớn

nhấttronglịchsửloàingười,ngaycảkhiđếchếnàyrơivàovòngxoáytànbạocủatàichính,chiếntranhvàchínhtrị.

Đếnđầuthếkỷ20,tổngsốcủacảimàdònghọRothschildkhốngchếđãbằngmộtnửatổngcủacảithếgiớilúcbấygiờ(30).

SốlượngcácngânhàngcủadònghọRothschildđãphủkhắpcácthànhphốquantrọngcủachâuÂu.Dònghọnàycómộthệthốngthuthậpthôngtintìnhbáovàtruyềntinnhanhchóngcủariêngmình,thậmchíquýtộcvàhoànggiacủacácnướcchâuÂukhimuốntruyềnnhữngtinkhẩnvàbímậtđềuphảithôngquahệthốngcủahọ.Họcònlànhữngngườiđầutiênsánglậpnênhệthốngthanhtoántàichínhquốctế,lợidụngsựkhốngchếcủahọđốivớithịtrườngvàngthếgiớiđểxâydựngmộthệthốngthanhtoánsổsáchvậnchuyểnvàngmàkhôngcầndùngđếnhiệnvậttronghệthốngngânhàngcủadònghọ.

Trênthếgiớinày,khôngaicóthểlýgiảisâusắchơnýnghĩađíchthựccủavàngbằngdònghọRothschild.Vàonăm2004,khituyênbốrútluikhỏihệthốngđịnhgiávàngLondon,dònghọRothschildđangngầmrờibỏtrungtâmbãotáptàichínhchưatừngcócủathếgiớitươnglaiđểđịnhlạimốiquanhệgiữahọvớigiátrịcủavàng.Nềnkinhtếđô-laMỹchồngchấtnợnầnvàhệthốngtiềntệphápđịnhcủathếgiớibốnphíarủirorìnhrập,cũngnhưhệthốngngoạihốithếgiớirấtcóthểsẽđốimặtvớimộtđợtthanhtoán,chỉcócủacảinhiềunămtíchluỹcủacácquốcgiaĐôngNamAcódựtrữvàngkhôngđángkểsẽbị“phânphốilạichonhữngngườithắngcuộctrongtươnglai”.Quỹđốixungsẽphátđộngcôngkíchmộtlầnnữa,chỉcóđiều,lầnnàyđốitượngsẽkhôngphảilàđồngbảngAnhhaytiềntệcủachâuá,màlàtrụcộtcủanềnkinhtếthếgiới-đồngđô-la.

Đốivớicácngânhàng,chiếntranhlàmộtthôngtinvôcùngtốtlành.Bởicácsảnphẩmhaycácthiếtbịđắttiềnphảikhấuhaodầndầntrongthờibìnhsẽtanthànhmâykhóitrongtứckhắc,cácbênthamchiếnsẽkhôngtiếcbấtcứgiánàođểđạtđượcthắnglợicuốicùng,đếnkhichiếntranhkếtthúc,chínhphủdùlàcủabênthắnghaythuađềubịlúnsâuvàovòngnợnầncủacácngânhàng.Trongkhoảngthờigian121nămkểtừkhingânhàngAnhthànhlậpchođếnkhichiếntranhNapoleonkếtthúc(1694-1815),nướcAnhđãcó56nămsốngtrongcảnhchiếntranh,mộtnửathờigiancònlạiđượctiêutốnchoviệcchuẩnbịcuộcchiếnkếtiếpsauđó.

Việcgiậtdâygâychiếnvàtàitrợchochiếntranhphùhợpvớilợiíchcănbảncủangânhàng,vàngânhàngcủadònghọRothschildcũngkhôngphảilàngoạilệ.TừcuộcđạicáchmạngPháp(1789)đếnchiếntranhthếgiớilầnthứhai,hầunhưđằngsaucuộcchiếntranhcậnđạinào

cũngđềuthấpthoángbóngdángcủahọ.DònghọRothschildhiệnlàchủnợlớnnhấtcủacácquốcgiapháttriểnởphươngTây.

Trướckhiquađời,phunhânGutleSchnapercủaRothschildchacònnóirằng:“Nếucáccontraicủatakhôngthíchcóchiếntranh,thìsẽchẳngcóaicònnhiệttìnhvớichiếntranhnữa”.

Đếngiữathếkỷ19,quyềnpháthànhtiềntệcủacácquốcgiacôngnghiệpchủyếuởchâuÂunhưAnh,Pháp,ĐứcÁo,ÝđềulọtvàotầmkhốngchếcủaRothschild,“Quânquyềnthầnthánhđãbịkimquyềnthầnthánhthaythế”.Lúcbấygiờ,sựphồnvinhthịnhđạtcủađạilụcđịachâuMỹnằmbênkiabờĐạiTâyDươngđãlọtvàotầmngắmcủagiatộcnày.

CHÚTHÍCH(1)G.EdwardGriffm,NhữngkẻđếntừđảoJekyll(TheCreaturefromJekyllIsland)AmericanMedia,WestlakeVillage,CA2002,tr.218.

(2)Morton(1962)chúthíchrằng,tàisảncủagiatộcRothschildđượcướctínhvàokhoảngtrên6ởđô-laMỹvàonăm1850.Consốnàycóthểkhôngcóýnghĩagìtrongthờiđạibảygiờ,tuynhiên,hãythửnghĩmộtchútvềgiátrịcủasảnnghiệpđósau156năm(tínhđếnnăm2006).Nhưng,nếuthửtính6tỉđô-lanàytrongmốiquanhệvớitỉsuấtROI-tỉsuấtlợinhuậntrênvốnđầutư-vàthườngdaođộngtừ4%đến8%)thìchúngtacóthểthấyđượcrằng,khốitàisảncủagiatộcRothschildlớnthếnào:

7tỉtỉđô-laMỹ(4%)

12.1tỉtỉđô-laMỹ(5%)

53.2tỉtỉđô-laMỹ(6%)

230.2tỉtỉđô-laMỹ(7%)

982.3tỉtiđô-laMỹ(8%)

(3)DesGriffm,Trởvềthờinôlệ(DescentintoSlavery)-EmissaryPublications,1980,Chương5.

(4)DesGriffm,Trởvềthờinôlệ(DescentintoSlavery)-EmissaryPublications,1980,tr.94.

(5)EustaceMullins,TheSecretsoftheFederalReserve-TheLondonConnection(BankersResearchInstitute,1985),Chương5.

(6)DesGriffm,Trởvềthờinôlệ(DescentintoSlavery)-EmissaryPublications,1980,Chương5.

(7)IgnatiusBalla,ChuyệntìnhcủagiatộcRothschilds(TheRomanceoftheRothschilds)

-EverleighNash,London,1913

TờNewYorkTimes,số1/4/1915đăngmộtbáocáorằng,năm1914,BaronNathanMayerdeRothschildyêucầutoàánđìnhbảncuốnsáchcủaIgatiusBallavìnhữnggìmàtácgiảviếtvềthânphụôngtrongcuốnsáchnàyđềukhôngđúngvàbôinhọdanhdựcủagiađìnhông.Toàánraphánquyếtrằng,cảuchuyệntrongcuốnsáchlàđúngsựthậtvàbácđơncủaBaronNathanMayerdeRothschildđồngthờiralệnhchoôngtaphảichitrảtoànbộchiphítoàán.

(8)EustaceMullins.BímậtcủaCụcDựtrữliênbang(TheSecretsoftheFederalReserve)

-BankersResearchInstitute,1985,Chương5.

(9)AnhemnhàRothschildtrongbứcthưgửivàonăm1863đếncácôngchủngânhàngNewYorkđểhỗtrợchoĐạoluậtNgânhăngquốcgia.

(10)GlynDavis.Lịchsửtiềntệtừthờicổđạiđếnnay(HistoryofMoneyFromAncientTimestoThePresentDay)-UniversityofWalesPress2002,tr.257,258.

(11)EustaceMullins,BímậtcủaCụcDựtrữliênbang((TheSecretsoftheFederalReserve)-BankersResearchInstitute,1985,Chương5.

(12)Xemsáchđãdẫn.(13)GlynDavis.Lịchsửtiềntệtừthờicổđạiđếnnay(HistoryofMoneyFromAncientTimestoThePresentDay)-UniversityofWalesPress2002,tr.239.

(14)CụcThốngkêquốcgiaAnh(http://www.statistics.uk/CCI/

nugget.asp?ID=277).

(15)DesGriffm,Trởvềthờinôlệ(DescentintoSlavery)-EmissaryPublications,1980,Chương5.

(16)Xemsáchđãdẫn.

(17)FredericMorton,GiatộcRothschilds(TheRothschilds)-FawcettBooks1961),tr.40.

(18)Xemsáchđãdẫn,tr.31.

(19)DesGriffm,Trởvềthờinôlệ(DescentintoSlavery)-EmissaryPublications,1980,Chương5.

(20)BenjaminDisraeli,Coningsby(NewYork:AlfredA.Knopf,xuấtbảntạiAnhnăm1844),tr.224.

(21)G.EdwardGriffm,NhữngkẻđếntừđảoJekyll(TheCreaturefromJekyllIsland)AmericanMedia,WestlakeVillage,CA2002,tr.224.

(22)FredericMorton,GiatộcRothschilds(TheRothschilds)-FawcettBooks1961),tr.45.(23)R.McnairWilson,QuânchủhayQuyềnlựctiềntệ(MonarchyorMoneyPower)London:EyreandSpottiswoode,Ltd.,1933,tr.68.

(24)DesGriffm,Trởvềthờinôlệ(DescentintoSlavery)-EmissaryPublications,1980,Chương5.

(25)DavidDruck,BaronEdmonddeRothschitd(Privatelyprintcd),

N.Y.1850.

(26)FredericMorton,GiatộcRothschilds(TheRothschilds)-FawcettBooks,1961.

(27)DesGriffm,Trởvềthờinôlệ(DescentintoSlavery)-EmissaryPublications,1980,Chương5.

(28)LordRothschild,TheShadowofaGreatMan.London:1982,tr.6.

(29)DesGriffm,Trởvềthờinôlệ(DescentintoSlavery)-EmissaryPublications,1980,Chương5.

(30)TedFlynn,Hyvọngcủakẻxấuxa(HopeoftheWicked)-MaxkolCommunication,lnc,2.000,tr.38.

PHẦNII:CUỘCCHIẾNTRĂMNĂMGIỮANGÂNHÀNGQUỐCTẾVÀTỔNGTHỐNGHOAKỲ

Tôicóhaikẻthùchính:quânđộimiềnnamtrướcmặtvàcơcấutiềntệsaulưng.Tronghaithếlựcnày,sựđedoạcủakẻđứngsaulưngmớilànguyhiểmnhất.Tôinhìnthấymộtnguycơtrongtươnglaiđangđếngầnchúngta,khiếnchúngtalosợchosựannguycủađấtnước.Sứcmạnhcủađồngtiềnsẽtiếptụcthốngtrịvàlàmtổnthươngđếnngườidân,vàđếnkhinhữngđồngtiềncuốicùngtíchtụlạitrongtaymộtsốkẻthìđấtnướccủachúngtasẽbịpháhuỷ.Hiệngiờtôilolắngchotươnglaicủađấtnướchơnbấtcứlúcnào,thậmchícònhơncảtrongtìnhhuốngchiếntranh(1).Lincoln,tổngthốngthứ16củaHoaKỳ

NếunóilịchsửTrungQuốcđượcxoayquanhbởinhữngcuộcđấutranhquyềnlựcchínhtrị,vànếukhônghiểuđượcnhữngmưutínhtrongđầucácbậcđếvươngthìchúngtakhôngthểhiểuthấuđượccáitinhthầncốtlõicủalịchsửTrungQuốc.Tươngtự,lịchsửphươngTâypháttriềntừngbướctheosựtiếnhoácủađồngtiền,nếukhônghiếuđượccơmưucủađồngtiềnthìkhôngthểnắmđượcnguồnmạchcủalịchsửphươngTây.

LịchsửnướcMỹgắnliềnvớisựcanthiệpvàâmmưucủacácthếlựcquốctế,trongđó,điềukhiếnngườitasợnhấtchínhlàsựthâmnhậpvàâmmưulậtđổcủacácthếlựctàichínhquốctếđốivớinướcMỹ,nhưngđâycũnglàđiềuchứngmấyaibiếtđến.

Việcthiếtkếvàxâydựngchếđộdânchủđượccoilàhànhđộngnhằmngăncảnsựđedoạcủacácthếlựcphongkiếnchuyênchế.Ởphươngdiệnnày,nóđãthuđượchiệuquảkhảquan,tuynhiên,bảnthânchếđộdânchủlạikhôngcóđượcsứcmiễndịchđángtincậyđốivớinhữngmầmbệnhchếtngườimớiđượcsinhratừquyềnlựccủađồngtiền.

Chếđộdânchủmớibộclộkhảnăngyếukémtrongviệcphánđoánvàphòngngựhướngtấncôngchủyếucủacácngânhàngquốctếđốivớiviệckhốngchếquyềnpháthànhtiềntệnhằmchiphốitoànbộquốcgia.“Tậpđoànlợinhuậnđặcthùsiêutiềntệ”vàchínhphủdodânMỹchọnratrongthờigianhơnmộttrămnămtrướccũngnhưsaucuộcnộichiếnBắc-NamđãtiếnhànhnhữngcuộcđấutranhquyếtliệtnhằmxâydựngmộtđịnhchếtàichínhcủahệthốngngânhàngtrungươngtưhữuMỹ.Tổngcộngđãcótấtcả7tổngthốngMỹ,nhiềuuỷviênquốchộikhácđãbỏmạngvìcuộcchiếngiữahaithếlựcnày.CácnhàsửhọcMỹđãchỉrarằng,tỉlệthươngvongcủacáctổngthốngMỹsovớithờikỳchiếntranhthếgiớithứhaicòncaohơnnhiềusovớitỉlệthươngvongbìnhquâncủamộtđoànthuỷquânlụcchiến!

CùngvớiviệcmởcửatoàndiệnnềntàichínhcủaTrungQuốc,cácngânhàngquốctếsẽthâmnhậpsâuvàohệthốngtàichínhcủaTrungQuốc,vàcâuchuyệnđãxảyrachonướcMỹhômqua,liệucótiếptụctáidiễnởTrungQuốchômnay?

1.VụámsáttổngthốngLincolnTốithứsáungày14tháng4năm1865,tổngthốngLincolnđãcóthểthởphàonhẹnhõmkể

tửkhidiễnracuộcnộichiếnkéodàibốnnămđầytangtócvớimuônvànnguycơvàgiankhổ.Cuốicùng,nămngàytrướckhinhậnđượctinthắnglợi-tướngRobertLeethốnglĩnhquânđộimiềnnamđãđầuhàngtướngGrantcủaquânđộimiềnbắc-vịtổngthốngđãcảmthấyđỡcăngthẳnghơn.Vàtronglúchứngchí,ôngđãđếnnhàhátFordởWashingtonđểxembuổibiểudiễn.Vàolúc10giờ15phút,lợidụnglúckhôngcócậnvệbêncạnh,mộtkẻsátthủđãlẻntớicạnhtổngthống,dùngmộtkhẩusúngcỡlớnnhằmthẳngvàođầuôngmàbópcò.Lincolnbịtrúngđạnđổvậtvềphíatrước.Sángsớmhômsau,tổngthốngquađời.HungthủlàJohnWilkesBooth-mộtdiễnviêncóchúttiếngtămkhiđó.SaukhiámsátxongLincoln,taynàyhoảngsợbỏtrốn.Ngày26tháng4,hungthủbịbắnchếttrênđườngbỏtrốn.Trongxengựacủahungthủ,ngườitađãpháthiệnthấyrấtnhiềuthưtừviếtbằngmậtmãvàmộtsốvậtdụngcánhâncủaBenjamin-BộtrưởngBộchiếntranhcủachínhphủmiềnnamvàsaunàylàBộtrưởngngoạigiao,mộtngườicóthựcquyềnvềmặttàichínhởmiềnnamđồngthờicómốiquanhệrấtthânmậtvớicácđạigiangânhàngởchâuÂu.

Sauđó,ngườinàyđãđàotẩusangAnh.SựkiệnLincolnbịámsátvềsauđãđượclantruyềnrộngravànhiềungườichorằngđâylàmộtâmmưucóquymôlớn.NhữngngườithamgiatrongâmmưanàycóthểlàcácthànhviênnộicáccủaLincoln,cácngânhàngởNewYorkvàPhiladenphia,quanchứccaocấpcủachínhphủmiềnnam,giớiquyềnlựctrongngànhxuấtbảnbáochívàcácphầntửnổiloạnởmiềnbấc.

Thờiđócómộtgiảthuyếtlantruyềnrộngrãirằng,Boothkhônghềbịgiếtchết,màlàđượcphóngthích,cònthithểđượcmaitángsaunàylàngườiđồngmưucủaanhta.EdwinStanton-Bộtrưởngchiếntranhnắmgiữtrọngquyềnkhiđóđãchegiấuchântướngsựviệc.Thoạtnghethìđâycóvẻlàmộtgiảthuyếthoangđường.Thếnhưng,saukhimộtloạtcácvănkiệnbímậtcủaBộtrưởngchiếntranhđượcgiảimãvàonhữngnăm30củathếkỷ20thìcácnhàsửhọcđãpháthiệnramộtsựthậtđầykinhngạcvềcáichếtcủatổngthốngLincoln,trênthựctếchẳngkhácgìlờiđồnthổicủathiênhạ.

Trongbàiviết“TạisaoLincolnbịámsát?”,OttoEisenschiml-nhàsửhọcđầutiênchuyênnghiêncứuvềđềtàinàyđãgâychấnđộngchocácđồngnghiệptrênthếgiớibằngnhữngpháthiệnđầybấtngờ.Sauđó,TheodoreRoscoeđãchocôngbốkếtquảnghiêncứucósứcảnhhưởngrộngrãihơnnữabằngcáchchỉrarằng:

“Phầnlớncácnghiêncứulịchsửcủathếkỷ19liênquanđếnviệctổngthốngLincolnbịámsátđềumiêutảsựviệcgiốngnhưmộtvởbikịchđiểnhìnhcủanhàhátFordvậy…Chỉcómộtsốítnhìnnhậnsựviệcnhưlàmộtcuộcmưusát:Lincolnchếttrongtaymộttêntộiphạmthôbỉ…tộiphạmphảibịtrừngphạttheophápluật;thuyếtâmmưuđãbịbópchết;cuốicùngĐứcvàMỹđãgiànhđượcthắnglợiLincolncũngđãthuộcvềquákhứ”.

Thếnhưng,việcgiảithíchsựkiệnámsáttổngthốngvừakhôngkhiếnchongườitahàilòngvừakhókhiếnchongườitakhâmphục.Thựctếchothấy,têntộiphạmliênquanđếncáichếtcủaLincolnvẫnđangnhởnnhơngoàivòngphápluật(2).Trongbàiviết“Hànhđộngnguxuẩn“(ThisOneMadAct)thuộccuốnhồikýcủamình,IzolaForrester-cháugáicủatênhungthủ-đãnóirằng,bàpháthiệnthấyghichépbímật“Kỵsĩrạpxiếc”(KnightsoftheGoldenCircle)đãbịchínhphủcốýcấtvàotrongkhovănkiện,đồngthờibịEdwinStantonxếpvàoloạitàiliệutuyệtmật.SaukhiLincolnbịámsát,bấtcứaicũngkhôngđượctiếpcậnvớinhữngtàiliệunày.DomốiquanhệhuyếtthốnggiữaIzolavàBooth,hơnnữa,vớitưcáchlàmộtnhàvănchuyênnghiệp,cuốicùngbàđãtrởthànhlàngườiđầutiênđượcphépđọcnhữngtàiliệunày.Trongcuốnsáchcủamình,bàđãviếtrằng:

Nhữngbaotàiliệucũkỹthầnbínàyđượccấtgiữtrongmộtkétbảohiểmnằmtronggóckhuấtgiữanơiđặtditíchcủa“âmmưuthẩmphán”vàcănphòngtrưngbày.Nếukhôngphảilànămnămtrướckhiđọcnhữngtưliệu(ởcănphòngđó)màtôiđãtìnhcờnhìnthấycạnhchiếctủ,thìcóthểchẳngbaogiờtôibiếtchúng(tàiliệubímật)tồntại.Nhữngtàiliệuởđâycóliênquanđếnôngnộitôi.Tôibiếtôngtừnglàthànhviêncủamộttổchứcbímật.Tổchứcnàychínhlà“Kỵsĩrạpxiếc”doBickleysánglậpnên.Tôicógiữmộttấmảnhcủaông-bứcảnhôngchụpchungvớihọ-tấtcảhọdầuănmặcchỉnhtề.

Bứcảnhnàyđượcpháthiệntrongquyển“kinhthánh”củabànộitôitôicònnhớbàtừngnóirằngchồngbà(Booth)là“côngcụcủangườikhác(3).“Kỵsĩrạpxiếc”vàcácthếlựctàichínhNewYorkrốtcuộccómốiquanhệnhưthếnào?CóbaonhiêungườitrongchínhphủcủaLincolnđãthamgiavàoâmmưuámsátLincoln?TạisaocácnghiêncứuvềcáichếtcủaLincolntrongsuốtthờigiandàiluônlạchướngnhưvậy?CáichếtcủaLincolncũnggiốngvớicáichếtcủaKennedy100nămsauđó,đềulàsựphốihợpmangtínhtổchứctrênquymôlớn,mọichứngcứđềubịbịtđầumối,mọisựđiềutrađềubịđánhlạchướngmộtcáchhệthống,chântướngcủasựviệcluônđượccheđậybởimộtmànsươnglịchsửdàyđặcMuốnhiểuđượcđộngcơvàmưuđồthựcsựđằngsauviệcLincolnbịsáthại,chúngtacầnphảitìmhiểusâuhơnnhữngcuộcđốiđầutrongnỗlựckhốngchếquyềnpháthànhtiềntệcủaquốcgianàysuốtquátrìnhlậpquốccủaMỹ.

2.QuyềnpháthànhtiềntệvàchiếntranhđộclậpcủanướcMỹTrongcáccuốnsáchgiáokhoalịchsửviếtvềnguyêndocủacuộcchiếntranhđộclậpởMỹ

córấtnhiềuđiềugiátrịvừatoàndiệnlạivừatrừutượngđượcđemraphântíchvàtrìnhbày.Nhưngởđây,chúngtasẽnhìntừmộtgócđộkhácđểtìmhiểusâuhơnbốicảnhtàichínhcũngnhưvaitròhạtnhâncủanótrongcuộccáchmạngnày.

ĐasốnhữngngườiđếnMỹmưusinhsớmnhấtchínhlànhữngcùngdânhếtsứcnghèokhổ.Trongcuộchànhtrìnhcủamìnhđếnvùngđấtmới,ngoàinhữnghànhlýđơngiảnđemtheo,hầunhưhọchẳngcótàisảnđánggiáhaytiềnbạcgì.Thờiđó,ởmiềnbắcMỹngườitavẫnchưakhámpháranhữngmỏvàngbạclớnnhưsaunày,chonênnguồntiềntệlưathôngtrênthịtrườngcựckỳthiếuhụt.ThêmvàođólàtỉlệnhậpsiêucủaAnhquốcđãkhiếnchomộtlượnglớntiềnvàngbạcchảyvềquốcgiacủaxứsởsươngmùnày,vàđiềuđócànglàmtăngthêmtìnhtrạngthâmhụtlượngtiềnlưuthông(4).PhầnlớnhànghoávàdịchvụdonhữngngườidândicưmớicủamiềnBắcMỹlàmratừsựlaođộngkhổnhọcđãkhôngthểđượctraođổihiệuquảdothâmhụtlượngtiềnlưuthông,từđóđãgâycảntrởnghiêmtrọngđếnbướcpháttriểncủanềnkinhtế.Đểứngphóvớivấnđềnangiảinày,ngườitabuộcphảisửdụngcácloạitiềntệthaythếkhácđểtiếnhànhmuabánhànghoá.Chẳnghạn,cáchànghoáđượcchấpnhậnvớimứcđộcaonhưdavàlôngđộngvật,vỏốc,thuốclá,gạo,lúamạch,ngôđượcsửdụngnhưmộtloạitiền.ChỉriêngởmiềnBắcCarolina,từnăm1715đãcóhơn17loạihànghoáđượcdùngnhưtiềntệchínhthức(LegalTender),chínhphủvàngườidâncóthểdùngnhữnghànghoánàyđểtiếnhànhcáchoạtđộnggiaodịchnhưđóngthuế,trảnợ,muabánhànghoá.KhiđótấtcảnhữngloạitiềntệthaythếnàyđềulấyđồngbảngAnhlàmtiêuchuẩntínhtoán.Tronghoạtđộngthựctế,dogiáthành,quycách,mứcđộchấpnhậnvàtínhchấtcóthểlưugiữlâucủacácloạihànghoánàykhácnhau,nênviệcđolườngtheotiêuchuẩncũngtrởnênkhókhăn.Ởmứcđộnàođó,chúngđãcứuvãnđượctìnhtrạngthâmhụttiềnlưuthôngđangcấpbách,nhưngnócũngđãtạonêntìnhtrạng“thắtcổchai”chosựpháttriểncủanềnkinhtếhànghoá(5).

Sựthiếuhụttiềnkimloạitrongthờigiandàivàsựbấttiệntrongviệcsửdụngcácloạitiềnhiệnvậtthaythếđãthúcđẩychínhphủthoátrakhỏilốitưduytruyềnthốngđểbắtđầumộtthửnghiệmhoàntoànmới:dùngloạitiềngiấycótênlàColonialScripđểintiền-loạitiềnchuẩnđượcphápluậtquyđịnhthốngnhất.SựkhácbiệtlớnnhấtgiữaloạitiềngiấynàysovớichiphiếungânhàngđanglưahànhởchâuÂuchínhlànókhôngcóbấtcứkhoản

hiệnvậtvànghaybạcnàobảođảmmàchỉlàmộtloạitiềntíndụngchínhphủ.Mọingườitrongxãhộiđềucầnphảiđóngthuếchochínhphủ,màchỉcầntiếpnhậnloạitiềngiấynàynhưbằngchứngcủaviệcnộpthuếthìchínhphủđãcóđầyđủcácyếutốcơbảnđểđưaloạitiềngiấynàyvàolưuthôngtrênthịtrường.

Loạitiềnmớinàyquảnhiênđãthúcđẩysựpháttiềnnhanhchóngcủanềnkinhtếxãhội,cácgiaodịchhànghoácũngngàycàngtrởnênnhộnnhịp.

Lúcnày,AdamSmithcủanướcAnhcũngđãchúýđếnsựthểnghiệmtiềntệmớinàycủachínhphủthuộcđịaởBấcMỹ,vàônghiểukhárõvaitròkíchthíchtolớnđốivớithươngmạicủaloạitiềngiấynày,đặcbiệtlàđốivớikhuvựcbắcMỹđangthiếuhụttiềnkimloại.Ôngchorằng:“Việcmuabántrêncơsởtíndụngkhiếnchocácthươnggiacóthểđịnhkỳkếttoánsốdưtíndụnggiữacácbêntheomỗithánghoặcmỗinăm,vàđiềunàyđãgiảmthiểusựbấttiệntronggiaodịch.Mộthệthốngtiềngiấyđượcquảnlýtốtkhôngnhữngtạorasựthuậntiệntrongsửdụngmàcòncóthểcórấtnhiềuưuthếtrongmộtsốtìnhhuốngnàođó”(6).

Nhưngmộtloạitiềntệkhôngcóthếchấplàkẻthùtựnhiêncủacácngânhàng,bởivìnếukhôngcócáckhoảnvaycủachínhphủlàmthếchấpthìchínhphủcũngkhôngcầnphảivaycáckhoảntiềnkimloạivốnrấtthiếuhụtthờibấygiờ,vànhưvậy,quảcânlớnnhấttrêntaycủacácngânhàngtrongchốclátcũngmấtđiuylực.

Năm1763,BenjaminFranklinvihànhđếnnướcAnh.KhiđượcvịchủtịchcủaNgânhàngAnhhỏivềnguyênnhânpháttriểnthịnhvượngcủathuộcđịaởchâulụcmới,Franklinđãtrảlờirằng:“Điềunàyrấtđơngiản.Ởđấtthuộcđịa,chúngtôipháthànhtiềntệcủariêngmình,gọilà“chứngchỉthuộcđịa”.Chúngtôicăncứvàonhucầucủathươngnghiệpvàcôngnghiệpđểpháthànhmộtlượngtiềntệcânđối,nhưvậy,sảnphẩmrấtdễdàngchuyểntừtayngườisảnxuấtđếntayngườitiêudùng.Dùngphươngthứcnày,chúngtôitạoraloạitiềngiấycủariêngmình,đồngthờibảođảmsứcmuacủanó,vàchínhphủcủachúngtôikhôngcầnphảitrảlợitứcchobấtkỳai”(7).

LoạitiềnmớinàytấtnhiênsẽgiúpchothuộcđịachâuMỹthoátlykhỏisựkhốngchếcủaNgânhàngAnh.

CácngânhàngAnhtỏraphẫnnộvàbắttaynhauhànhđộng.Dướisựkhốngchếcủacácnhàtàiphiệtngânhàng,vàonăm1764,NghịviệnAnhđãthôngqua“Đạoluậttiềntệ”(CurrencyAct),theođó,NghịviệnnghiêmcấmcácbangtrongthuộcđịachâuMỹinấnvàpháthànhtiền

giấycủariêngmình,đồngthờiyêucầuchínhphủcácnơinàyphảisửdụngtoànbộvàngvàbạcđểđóngnhữngkhoảnthuếchochínhphủAnh.Franklinđãnhậnxétmộtcáchđauđớnvềhậuquảkinhtếnghiêmtrọngdođạoluậtnàymanglạichocácbangởxứthuộcđịanhưsau:

“Chỉtrongmộtnăm,tìnhhình(thuộcđịa)đãhoàntoànđảongược,thờikỳphồnthịnhđãkếtthúc,kinhtếsuythoáinghiêmtrọngđếnmứctừđườngphốchođếnbếncảngđềutrànngậpnhữngđámngườithấtnghiệp”.

“NếunhưNgânhàngAnhkhôngtướcđoạtquyềnpháthànhtiềntệcủaxứthuộcđịathìngườidâncủaxứnàysẽvuivẻđóngcáckhoảnthuếtràvàcácsảnphẩmkhác.Đạoluậtnàyđãgâynêntìnhtrạngthấtnghiệpvàsựbấtmãn.Xứthuộcđịakhôngthểpháthànhđượctiềntệcủamình,từđósẽkhôngthểthoátkhỏisựkhốngchếcủaVuaGeorgeIIIvàNgânhàngthếgiớimộtcáchvĩnhviễn.VànótrởthànhnguyênnhânchủyếugâyracuộcchiếntranhđộclậpởMỹ”(9).NhữngngườiđặtnềnmóngxâydựngnênHợpchủngquốcHoaKỳnhậnthứcđượcsựkhốngchếcủaNgânhàngAnhđốivớinềnchínhtrịAnhcũngnhưsựbấtcôngđốivớingườidân.Ngườihoànthànhbản“TuyênngônĐộclập”Mỹnổitiếngkhichỉmới33tuổichínhlàThomasJefferson-tổngthốngthứbacủanướcMỹvớimộtcâucảnhbáongườiđờirằng:

NếucuốicùngngườidânMỹđểchongânhàngtưnhânkhốngchếđượcsựpháthànhtiềntệcủaquốcgiathìnhữngngânhàngnàytrướchếtsẽthôngquaviệctănglạmpháttiềntệ,sauđóthôngquaviệcthắtchặttiềntệđểtướcđoạttàisảncủangườidân,chođếnmộtngày,khiconcáicủahọthứctỉnh,thìhọđãmấtđinhàcửavườntượccủamìnhvàmiềnđấtmàchaônghọđãtừngkhẩnhoangkhaiphá(10).

Sauhơn200nămkhilắngnghecâunóinàycủaJeffersonđượcphátngônvàonăm1791,ngườitavẫnkhôngkhỏikinhngạctrướcsựchínhxácđếnkinhngườitrongnhữnglờinóiđó.Ngàynay,cácngânhàngtưnhânquảnhiênđãpháthànhhơn97%lượngtiềncủaMỹ,ngườidânMỹquảnhiêncũngmắcnợngânhàngvớikhoảntiềnlênđếnconsố44.000tỉđô-laMỹ.Vàcólẽ,mộtngàynàođókhitỉnhdậy,họsẽthấyrằngmìnhđãmấtđinhàcửavườntượcvàtàisản,giốngnhưnhữnggìđãtừngxảyravàonăm1929.

Khixemxétkỹlịchsửvàtươnglai,nhữngngườidẫnđườngvĩđạicủaHoaKỳđãviếtramộtcáchrõràngtrongmục8chương1HiếnphápcủanướcMỹrằng:“Quốchộicóquyềninvàquyđịnhgiátrịcủađồngtiềnquốcgia”(11).

3.ChiếndịchthứnhấtcủaNgânhàngquốctế:NgânhàngđầutiêncủaHợpchủngquốcHoaKỳ(1791-1811)Tôitinchắcrằng,sựdedoạcủatổchứcngânhàngđốivớitựdocủachúngtacònnghiêm

trọnghơnuylựcquânsựcủakẻthù.Họđãtạoramộttầnglớpquýtộcrủngrỉnhtiềnbạcvàcoithườngchínhphủ.Quyềnpháthànhtiềntệphảiđượcđoạtlạitừtayngânhàng,nóphảithuộcvềnhữngngườichủthựcsựcủanó-nhândân(12).ThomasJefferson1802.

AlexanderHamiltonlàmộtnhânvậtcótầmảnhhưởngquantrọngtrongmốiquanhệmậtthiết.vớigiatộcRothschild.SinhraởquầnđảoTâyẤnĐộthuộcAnh,HamiltonđếnMỹvớitêntuổi,danhtínhvànơixuấtthânđượcgiấukín,sauđókếthônvớicongáimộtgiađìnhgiàucóởNewYork.

VàtheonhữngbiênlaichuyểnkhoảncònlưatrữởBảotàngAnh,chúngtacóthểthấyrằng,HamiltonđãtừngtiếpnhậnsựtrợgiúpcủadònghọRothschild(13).Năm1789,HamiltonđãđượctổngthốngWashingtonbổnhiệmlàmBộtrưởngthứnhấtBộtàichính,chịutráchnhiệmvềhệthốngngânhàngtrungươngMỹ.Năm1790,đốimặtvớinhữngkhókhănkinhtếvàkhủnghoảngnợnầnsaucuộcchiếntranhđộclập,HamiltonkiênquyếtđềnghịQuốchộithànhlậpmộtngânhàngtrungươngtưnhânkiểunhưNgânhàngAnhđểphụtráchhoàntoànviệcpháthànhtiềntệ.Theolậpluậncủaôngta,vớitrụsởđặttạiPhiladelphia,Ngânhàngtrungươngtưnhânsẽchoxâydựngchinhánhcủamìnhtạicácnơi,tiềnvànguồnthuếcủachínhphủcầnphảiđặttronghệthốngcủangânhàngnày,ngânhàngnàyphụtráchviệcpháthànhtiềntệquốcgiađểthoảmãnnhucầupháttriểnkinhtế,chovayvàthulợinhuậntừchínhphủMỹ.Giátrịcủangânhàngnàylà10triệuđô-laMỹ,trongđótưnhânnầmgiữ80%cổphần,20%cònlạithuộcvềchínhphủMỹ.Cổđôngbầura20ngườitrongsố25ngườicủahộiđồngquảntrị,5ngườicònlạidochínhphủbổnhiệm.

HamiltonđạidiệncholợiíchcủagiaicấpthốngtrịtinhanhHoaKỳ.Ôngtatừngchỉrarằng,“mọixãhộiđềuphânchiathànhđasốvàthiểusố.Thiểusốxuấtthântửcácgiađìnhdanhgiavọngtộc,cònđasốchínhlàdânđen.Trướcnhữngrốiloạnvàbiếnđộng,nhómđasốthườngrấtítkhảnăngđưarađượcsựphánđoánvàquyếtđịnhchínhxác”.

Jeffersonđạidiệncholợiíchcủanhândân.ĐốivớiquanđiểmcủaHamilton,câutrảlờicủaônglàchúngtôichorằngchânlýsauđâylàkhôngcầnphảichứngminh:

“Mọingườisinhrađềucóquyềnbìnhđẳng,tạohoáchohọnhữngquyềnkhôngaicóthểtướcđoạtđược,trongnhữngquyềnấycóquyềnđượcsống,quyềntựdovàquyềnmưucầuhạnhphúc”.

Liênquanđếnvấnđềchếđộngânhàngtrungươngtưnhân,cảhaibênđềuchĩamũinhọncôngkíchvàonhau.

Hamiltonchorằng“nếunhưkhôngđemlợiíchvàcủacảicủanhữngcánhâncótiềntrongxãhộitậphợplạivớinhauthìxãhộinàykhôngthểthànhcông”(14).Côngtráiquốcgia,nếukhôngphảilàquánhiều,thìcũngphảilàhạnhphúccủaquốcgiachúngta”(15).

Jeffersonphảnpháorằng“Sựđedoạcủamộttổchứcngânhàngđốivớitựdocủachúngtacònnghiêmtrọnghơnuylựcquânsựcủakẻthù”(16).“Chúngtavĩnhviễnkhôngthểchấpnhậnviệcchophépgiaicấpcầmquyềntăngthêmnợtrênđầutrêncổnhândân”(17).

Tháng12năm1791,khiđượcgiaochoQuốchộithảoluận,ngaylậptứcphươngáncủaHamiltonđãdẫnđếnsựtranhluậngaygắtchưatừngcó.Cuốicùng,phươngánnàyđãđượcthượngnghịviệnđãthôngquavớiđasốphiếuthuận,vànócũngvượtquaảihạnghịviệnvớisốphiếu39/20.Lúcnày,tổngthốngWashingtonđangtrongtìnhtrạngphảixửlýkhủnghoảngnợnghiêmtrọngvàđãbịđẩyvàothếphânvâncựcđộ.ÔngđãhỏiýkiếnJeffersonvàMadison-BộtrưởngngoạigiaocủaHoaKỳthờiđó.Nhữngngườinàyđãchỉrõràngrằng,đềánnàyxungđộtvớihiếnpháp.HiếnpháptraoquyềnchoQuốchộipháthànhtiềntệ,nhưngQuốchộikhôngđượcquyềnpháthànhtiềntệchobấtcứngânhàngtưnhânnào.Hiểnnhiên,nhữngphântíchnàyđãtácđộngmạnhtớitổngthốngđếnnỗiôngtađãquyếttâmphủnhậnpháplệnhnàyđếncùng.

Saukhibiếtđượctintứcnày,vớicươngvịBộtrưởngtàichính,HamiltonlậptứcthuyếtphụcWashingtonrằng,nếukhôngthànhlậpngânhàngtrungươngđểnhậnsựđầutưcủanướcngoàiđổvàothìchínhphủsẽsụpđổrấtnhanh.Cuốicùng,nhữngnguycơtrướcmắtđãápđảonhữngsuynghĩlâudàichotươnglai.Ngày25tháng2năm1792,tổngthốngWashingtonđãđặtbútkýtraoquyềnthànhlậpNgânhàngtrungươngthứnhấtcủaMỹvớithờigianhiệulựctrong20năm(18).

Cácnhàtàiphiệtngânhàngquốctếcuốicùngđãgiànhđượcthắnglợiquantrọng.Đếnnăm

1811,tưbảnngoạiquốcđãchiếmđược7triệutrongtổngsố10triệucổphầngốc,NgânhàngAnhvàNathanRothschildtrởthànhcổđôngchủyếucủaNgânhàngtrungươngMỹ-NgânhàngthứnhấtcủaHợpchủngquốcHoaKỳ(TheFirstBankoftheUnitedStates)(19).

Hamiltoncuốicùngtrởnênvôcùnggiàucó.Saunày,NgânhàngthứnhấtsápnhậpvàocôngtyManhattanNewYorkdoLanBowthànhlậpđểtrởthànhNgânhàngthứnhấtcủaphốWall.Năm1955,nóđượcsápnhậpvớiChaseBankcủaRockefellervàtrởthànhngânhàngChaseManhattanBank.

Việcchínhphủtỏrõkhátvọngcựcđộđốivớitiềntàihoàntoànphùhợpvớimongđợicủangânhàngtrungươngtưnhân-ngânhàngđangnónglòngtrôngchờchínhphủvaynợ.Chỉtrongvòngnămnămngắnngủikểtừkhingânhàngtrungươngthànhlập(17911796),sốnợvaycủachínhphủMỹđãtăngthêm8,2triệuđô-la.

Năm1798,Jetfersonđãnóimộtcáchđầyhốitiếcrằng:

“Tôithậtsựhyvọngchúngtacóthểsửachữa,chỉnhsửathêmchobảnhiếnpháp,loạibỏquyềnvaynợcủachínhphủ”(20).

Saukhitrúngcửtổngthốngkhoáthứba(1801-1809),JeffersonđãnỗlựckhôngngừnghòngphếbỏNgânhàngthứnhấtcủaMỹ,vàđếnkhihoạtđộngcủangânhàngsắpmãnhạnvàonăm1811thìmâuthuẫngiữathượngnghịviệnvàhạnghịviệncũngđãlênđếnmứccựcđiểm.Hạnghịviệnđãphủquyếtđềánkéodàithờihạnkinhdoanhcủangânhàngvới65phiếuthuậnvà64phiếuchống,cònthượngnghịviệnthìởthếgiằngco17/17.Lầnnày,phótổngthốngđãphávỡthếbếtắcbằngmộtphiếuphủquyếtquantrọngvàmộtquyếtđịnhđượcthôngquangày3tháng3năm1811,theođó,NgânhàngthứnhấtcủaMỹphảiđóngcửa(21).Lúcnày,NathanRothschildđangtrấngiữởLondon,khihaytinđãnổitrậnlôiđình.Ôngtađedoạrằng:“Hoặclàngânhàng(ngânhàngthứnhấtMỹ)đượcquyềnkéodàithờihạnkinhdoanh,hoặclànướcMỹsẽphảiđốimặtvớimộtcuộcchiếntranhtaihoạnhất”.NhưngđáplạilờitháchthứcấycủaNathan,chínhphủMỹvẫnkhônghềđưarabấtcứhànhđộngnào.Nathanlậptứcđáptrả:“HãydạychonhữngngườiMỹvôlýnàymộtbàihọc,hãyđưachúngtrởvềthờikỳthuộcđịa”.

Kếtquảlàmấythángsau,cuộcchiếntranhnăm1812giữaAnhvàMỹđãnổra.Cuộcchiếnđãkéodàisuốtbanăm,vàmụcđíchcủaRothschildlàhếtsứcrõràng.DònghọnàyphảiđánhchođếnkhinhữngkhoảnnợcủachínhphủMỹchấtcaonhưnúi,vàchínhphủMỹrốtcuộc

khôngthểkhôngđầuhàng,phảinhượngbộđểgiatộcnàyđượctiếptụcchiphốingânhàngtrungương.KếtquảlàkhoảnnợcủachínhphủMỹđãtăngvọttừ45triệuđô-lalênđến127triệuđô-la,đểrồicuốicùng,vàonăm1815,chínhphủMỹcũngđãphảichịukhuấtphục.Ngày5tháng12năm1815,tổngthốngMadisonđãđềxuấtviệcthànhlậpNgânhàngtrungươngthứhai.KếtquảlàNgânhàngHoaKỳ(TheBankoftheUnitedStates)đãđượckhaisinhvàonăm1816(1816-1832).

4.SựtrởlạicủaNgânhàngquốctế(1816-1832)Sựchiphốicủacáccơcấungânhàngđốivớiýthứcnhândântấtyếusẽbịphávỡ,nếu

khôngthìsựchiphốinàysẽphávỡđấtnướcchúngta(22).ThưcủaJeffersongửichoMonroe(Tổngthốngthứ5củaHoaKỳ)năm1815.

NgânhàngthứhaicủaMỹđượccấpphépkinhdoanhtừnhữngnăm20vớitổngsốvốnlênđến35triệuđô-laMỹ,trongđó80%vốndotưnhânchiếmgiữ,20%vốncònlạithuộcvềchínhphủ(23).vàcũnggiốngnhưcơcấuNgânhàngthứnhất,RothschildlàngườinắmgiữquyềnlựccủaNgânhàngthứhai.

Năm1828,AndrewJacksonthamgiatranhcửtổngthống.Trongmộtlầnphátbiểutrướccácngânhàng,ôngđãkhôngngầnngạimànóirằng:

“Cácngàilàmộtlũrắnđộc.NhândanhChúa,nhấtđịnhtôisẽquétsạchcácngài.Nếunhưngườidânbiếtđượcsựkhuấttấttronghệthốngliềntệvàhệthốngngânhàngcủachúngtôithìngaytrướcsángngàymaisẽnổracuộccáchmạng”.

Khiđượcbầulàmtổngthốngnăm1828,AndrewJacksonquyếttâmphếbỏNgânhàngthứhai.Ôngchỉrarằng:“NếuQuốchộiđượchiếnpháptraoquyềnpháthànhtiềntệ,hãyđểchoQuốchộithựcthiquyềncủamìnhvàkhôngđượcđểquyềnđórơivàotaybấtcứcánhânhaycôngtynào”.

Trongtổngsố11.000nhânviênđanglàmviệcchochínhphủliênbang,ôngđãchosathảihơn2.000nhânviêncóliênquanđếnngânhàng.

Năm1832,Jacksonthamgiatranhcửnhiệmkỳthứhai.Nếuôngthắngcử,thìthờigianhoạtđộngcủangânhàngthứhaisẽkếtthúctrongnhiệmkỳtiếptheocủaôngvàonăm1836.Mọingườiđềubiếtcảmtưởngcủatổngthốngđốivớingânhàngthứhai.Vàđểtránhtìnhtrạng“đêmdàilắmmộng”,ngânhàngđãnghĩcáchđểcóđượcgiấyphépkinhdoanhđặcbiệtkéodàithêm20nămnữatrướckhidiễnracuộcbầucửtổngthống.Đồngthờivớiviệcnày,cácngânhàngcũngđãkhôngtiếcchirakhoảntiền3triệuđô-lađểủnghộchoquỹtranhcửcủaHenryClay-đốithủcủatổngthốngJackson-trongkhikhẩuhiệutranhcửcủaJacksonlà“CóJacksonthìkhôngcóngânhàng”.Cuốicùng,Jacksonđãgiànhthắnglợivớisốphiếuápđảo.

Đềánkéodàithờihạngiấyphépkinhdoanhngânhàngđãđượcthôngquatạithượngnghịviệnvớisốphiếu28/20,vàvượtquacửahạnghịviệnvớisốphiếu167/85(24).Ỷvàosựhậu

thuẫncủađếquốctàichínhRothschildhùngmạnhởchâuÂu,Biddle-ChủtịchNgânhàngthứhai-chẳngcoitổngthốngragì.TrongkhithiênhạbàntánxônxaorằngđềánkéodàithờihạnkinhdoanhcủangânhàngsẽbịJacksonphủquyết,Biddleđãlêngiọngtuyênbố“Nếuôngtaphủquyếtđềán,thìtôisẽphủquyếtôngta”.

Rốtcục,JacksonđãphủquyếtkhôngchútdodựđốivớiđềánkéodàithờihạnkinhdoanhcủaNgânhàngthứhai.ÔngcònlệnhchoBộtrưởngtàichínhlậptứcyêucầucáccơquandựtrữcủachínhphủrútngaycáckhoảntiềntiếtkiệmtừtàikhoảncủangânhàngthứhai,chuyểnvàocáctàikhoảncủangânhàngởcácbang.Ngày8tháng1năm1835,tổngthốngJacksonđãtrảxongkhoảnnợcuốicùngcủađấtnước.ĐâylàlầnduynhấttronglịchsửnướcMỹ,chínhphủđãgiảmkhoảnnợquốcgiaxuốngmức0,đồngthờicòntạoramộtkhoảnthặngdưtrịgiá35triệuđô-laMỹ.

Nhậnxétvềthànhtựuvĩđạinày,cácnhàsửhọcchorằng“đâylàthànhcôngxánlạnnhấtđồngthờicũnglàsựcốnghiếnquantrọngnhấtmàtổngthốngđãlàmchođấtnướcnày”.

TờBostonPostđãvíviệcnàyvớisựkiệnChúađuổingườichovaytiềnrakhỏithánhđườngvậy.

5.“Ngânhàngmuốngiếtchếttôi,nhưngtôisẽgiếtchếtngânhàng”Ngày30tháng1năm1835,tổngthốngAndrewJacksonđếnCapitalHillthamdựtanglễcủa

mộtnghịsĩQuốchội.Vớihaikhẩusúngđãđượcnạpđầyđạngiấutrongtúiáokhoác,RichardLaurence-mộttaythợsơnthấtnghiệpđếntừAnh-đãlẻntheotổngthốngAndrewJackson.Khitổngthốngtiếnvàophòngnghithứctanglễ,Laurencevẫncòncáchtổngthốngmộtkhoảngkháxa.Hắnnhẫnnạichờthờicơtốthơnđểhànhđộng.Saukhinghithứckếtthúc,hắnnấpvàogiữahaihàngcột,nơimàhắnbiếtchắcchắntổngthốngphảiđiqua.Vừađúnglúctổngthốngbướcđến,Laurencetừphíasaucộtxôngra,chĩasúngvàotổngthốngvàbópcò.Nhưngrấtmay,viênđạnbịlép,vìthếLaurenceđãkhôngthểhạsátđượctổngthống.Khiđó,mọingườixungquanhđềuhếtsứchoảnghốt.Nhưngvịtổngthống67tuổinàyvẫntỏrabìnhtĩnhđốimặtvớitênsátthủ,vàtheobảnnăng,ôngđưacâygậylênđểtựvệ.Liềnđó,tênsátthủlạitiếptụcmóckhẩusúngthứhairavàbópcò,nhưngđạnvẫnbịlép.ĐâylàtổngthốngđầutiêncủaMỹbịámsát,vàthậtmaymắnlàôngđãthoátchết.Thôngthường,tỉlệcảhaikhẩusúnglépđạnchỉlà1/125.000màthôi.

Tênsátnhân32tuổinàytựxưnglàngườithừakếhợpphápcủaquốcvươngAnh,vàhắnchorằng,tổngthốngMỹđãgiếtchếtchahắn,lạicòncựtuyệtđểhấncóđượcmộtkhoảntiềnlớn.Sauđó,tạitoàán,chỉsaunămphútthẩmtra,toàđãphánquyếtlàtênsátnhânnàymắcbệnhtâmthần,nênkhôngtruycứutráchnhiệmhìnhsựđốivớihắn.

Từđóvềsau,bệnhtâmthầntrởthànhcáicớthíchhợpnhấtđểcácsátthủchạytội.

Ngày8tháng1năm1835,tổngthốngJacksonđãtrảxongkhoảnnợcuốicùngcủađấtnước.CuốithángGiêng,tứclàngày30tháng1,vụámsáttổngthốngđãxảyra.LiênquanđếntênhungthủRichardLaurence,trongcuốnsáchcủamình,Griffinđãviếtrằng:“Tênsátthủnàyhoặclàbịbệnhtâmthầnthật,hoặclàgiảbệnhđểhòngthoátkhỏisựtrừngtrịnghiêmminhcủaphápluật.Saunày,hắnđãkhuamôimúamépnóivớingườikhácrằnghắncómốiquanhệmậtthiếtvớinhữngngườicóquyềnthếởchâuÂu,vàhắnđãđượchứalànếucóbịbắtthìsẽđượcbảovệ”(25).

Ngày8tháng6năm1845,tổngthốngJacksonquađời.Trênbiamộcủaôngchỉlưulạimộtcâunóiduynhất,“Tađãgiếtđượcngânhàng”.

NgânhàngTrungươngMỹlạimộtlầnnữabịvôhiệuhoá,dẫnđếnsựtrảđũanghiêmkhắccủaphíaAnh.NướcAnhlậptứcđìnhchỉcáckhoảnchovayđốivớiMỹ,trongđócóchiêutậnthulượngcungứngtiềnvàngcủanướcMỹ.DướisựvậnhànhvàđiềukhiểncủagiatộcRothschild,nềntàichínhcủaAnhkhiđóđãcóđượclượnglưuthôngtiềnvàngvớiquymôlớnnhất.ThôngquacáckhoảntiềnchovayvàsựvậnhànhcủaNgânhàngtrungươngMỹ,nềntàichínhAnhđãkhốngchếhoàntoànviệccungứngtiềntệcủaMỹ.

SaukhiđơnxinkéodàithờihạncủaNgânhàngthứhaibịtổngthốngphủquyết,ChủtịchNgânhàngthứhaiđãkhởiđộngviệc“phủquyết”đốivớitổngthống.Ngânhàngthứhaituyênbốlậptứcthuhồicáckhoảnđãchovay,đìnhchỉtấtcảcáckhoảnvaymới.CácngânhàngchủyếuởchâuÂudodònghọRothschildthaotúngcũngđồngthờikhốngchếvòngquaylưuchuyểntiềntệcủanướcMỹ,đẩynướcnàyrơivàotìnhthếsụtgiảmlượnglưuthôngtiềntệ“doconngườigâyra”mộtcáchnghiêmtrọng,cuốicùngdẫnđến“cuộckhủnghoảngnăm1837”,kinhtếMỹrơivàotìnhtrạngsuythoáinghiêmtrọngtrongsuốthơn5nămvớisứcpháhoạilớnchưatừngthấy,gâynênmộtthờikỳđiêutànvàkéodàimãiđếnnăm1929.

“Cuộckhủnghoảngnăm1857”tiếpsau“cuộckhủngkhoảngnăm1837”,rồicuộckhủnghoảngnăm1907mộtlầnnữađãxácnhậncâunóicủaRothschild:“Chỉcầnkhốngchếviệcpháthànhtiềntệcủamộtquốcgiathìtôikhôngcầnphảiquantâmrằngailàkẻđãđặtraphápluật”.

6.Chiếntuyếnmới:“Hệthốngtàichínhđộclập”Năm1837,MartinVanBuren-ngườikếnhiệmđượctổngthốngJacksonủnghộ-tiếpquản

Nhàtrắng.TháchthứclớnnhấtcủaBurenlàlàmthếnàođểkhắcphụcnguycơkhủnghoảngnghiêmtrọngdonguồncungứngtiềnbịNgânhàngquốctếthắtchặt.Sáchlượctiênphongcủaônglàxâydựng“hệthốngtàichínhđộclập”(IndependentTreasurySystem),rúttoànbộtiềntệdoBộtàichínhkiểmsoátkhỏihệthốngngânhàngtưnhân,rồigửivàohệthốngcủamìnhởBộtàichính.Cácnhàsửhọcgọihànhđộngnàylà“cuộclyhôngiữatàichínhvàngânhàng”.

Khởinguồncủa“hệthốngtàichínhđộclập”làkhitổngthốngJacksonphủquyếtviệckéodàithờihạnkinhdoanhcủaNgânhàngthứhai,đồngthờiralệnhrúttoànbộcáckhoảntiềncủachínhphủkhỏihệthốngngânhàngnày,chuyểnđếngửiởngânhàngcủacácbang.Aingờ,cácnhàngânhàngdùngtiềncủachínhphủlàmdựtrữ,sauđópháthànhtíndụngvớisốlượnglớnđểđầucơ.Đâylàmộtnguyênnhânkhácdẫnđến“cuộckhủnghoảngnăm1837”.NguồntiềncủachínhphủdoMartinVanBurenđềxuấtphảilàmsaođượcgiảiphóngkhỏihệthốngtàichínhnhằmbảovệtiềnvốncủachínhphủđồngthờicânnhắckhảnăngngânhàngdùngtiềnthuếcủangườidânđểpháthànhtíndụngvớisốlượnglớntạonênsựmấtcânbằngtrongnềnkinhtế.Mộtđặcđiểmkháccủa“hệthốngtàichínhđộclập“làtấtcảcáckhoảntiềnnhậpvàohệthốngtàichínhcầnphảiđượcthểhiệndướidạngvàngbạc”.

Nhưvậy,chínhphủđãcóđượcmộtđiểmtựađểđiềutiếtkhốngchếđốivớilượngcungứngtiềnvàngcủaquốcgianhằmkhốngchếcuộcxungđộtgiữangânhàngchâuÂuđốivớiviệcpháthànhtiềntệcủaMỹ.Cáchsuynghĩnàycóthểnóilàmộtđiệukếnếunhìntừgócđộlâudài,nhưngnếuxétvềngắnhạnthìlạicóthểchâmngòinổchoquảbomrủirotíndụngcủarấtnhiềucácngânhàng,chẳngkhácnàođổthêmdầuvàolửatrongcuộcxungđộtvớingânhàngthứhaicủaMỹ,vàkhủnghoảngsẽxảyrađếnmứckhôngthểkhốngchếđược.

Trongquátrìnhnày,HenryClaylàmộtnhânvậthếtsứcquantrọng.ÔnglàngườikếthừaquantrọngýtưởngthànhlậpNgânhàngtrungươngtưnhâncủaHamiltonvàlànhânvậtđượccácnhàngânhàngmếnmộ.Ônglàngườicótàiănnói,lốisuynghĩchặtchẽvàcósứclôicuốn.Ôngđãtụhộiđượcbênmìnhmộtnhómcácnghịsĩủnghộngânhàngvàđượccácngânhàngủnghộ.ÔngđãthànhlậpđảngWhig(tiềnthâncủađảngtựdoAnh)-mộtđảngkiênquyếtphảnđốichínhsáchngânhàngcủatổngthốngJacksonvàđãdồnsứcvàoviệckhôiphụclạichếđộNgânhàngtrungươngtưhữu.

Trongcuộctranhcửtổngthốngnăm1840,đảngWhigđãđềcửvịanhhùngchiếntranhWilliamHenryHarrison,vàdotrongsuynghĩcủangườidâncósựthayđổivềnguycơkinhtế,nênHarrisonđãdễdànggiànhthắnglợivàtrởthànhtổngthốngthứ9củanướcMỹ.

VớivaitròthủlĩnhcủađảngWhig,HenryClayđãnhiềulần“chỉđạo”Harrisonphảiđiềuhànhnềnchínhtrịnhưthếnào.SaukhiHarrisontrớthànhtổngthống,mâuthuẫngiữahaingườingàycàngtrởnêngaygắt.

HenryClayđãtriệukiến“tổngthốngsắpnhậmchức”đếnnhàmìnhởLexington.VìnghĩđếnđạicuộcnênHarrisonđãnhẫnnhịnđếnnhàHenryClay,nhưngvìvấnđềngânhàngquốcgia,chếđộtàichínhđộclậpvànhiềuvấnđềkhácnữamàhaingườiđãgâygổvớinhau.NguyênnhânlàvìHenryClaychorằngôngtacóthểlấythânphận“tháithượnghoàng”củamìnhđểralệnh.DùchưađượcsựđồngýcủaHarrisonnhưngôngtađãchongườichấpbútviếtbàidiễnvănnhậmchứcthaytổngthốngvàđãbịHarrisontừchối,sauđó,Harrisoncònđíchthânviếtmộtvàidiễnvănnhậmchứcdàihơn8.000từ.VănkiệntómlượclạiđườnglốitưtưởngtrịnướccủaHarrisonđãphảnbáclạiluậnđiệungânhàngtrungươngtưnhânvàphếbỏđườnglốichínhsáchtàichínhđộclậpdoHenryClaychủtrương,tạonênmộtcúđánhthấuxươngđốivớilợiíchcủangânhàng(26).

Ngày4tháng3năm1841làmộtngàyrétmướt.TổngthốngHarrisonđãđọcbàidiễnvănnhậmchứccủamìnhtronggiórét,vàsauđóđãbịcảmlạnh.ĐốivớitổngthốngHarrison,ngườimộtđờixôngphanơitrậnmạcthìchuyệnnàycũngchẳngcógìlớnlao,nàongờbệnhtìnhcủaônglạingàycàngtrởnêntrầmtrọngkhácthường,vàđếnngày4tháng4thìtổngthốngđãtừtrần.Vịtổngthốngminhmẫnhoạtbátvừamớilênnhậmchứcvàđangchuẩnbịtriểnkhairấtnhiềudựđịnhlớnlaothìbỗngnhiên“độttử”.Dùthếnàothìđócũnglàmộtviệchếtsứcđángngờ.Mộtsốnhàsửhọcchorằngtổngthốngđãbịđầuđộc,cóthểthờigianhạđộclàvàongày30tháng3,vàsau6ngàythìtổngthốngHarrisontừtrần.

MâuthuẫngiữaNgânhàngtrungươngtưnhânvàhệthốngtàichínhđộclậpcàngtrởnêncăngthẳnghơnkểtừsaucáichếtcủatổngthốngHarrison.Trongnăm1841,ĐảngWhigdoHenryClaychủtrìđãhailầnđềxuấtphảikhôiphụclạiNgânhàngtrungươngtưnhânvàphếbỏchếđộtàichínhđộclập.KếtquảcảhailầnđềubịngườikếnhiệmcủatổngthốngHarrisonlàPhótổngthốngJohnTylerphủquyết.HenryClaytứcgiậnvàxấuhổđãralệnhkhaitrừJohnTylerrakhỏiĐảngWhig,kếtquảlàtổngthốngJohnTyler“maymắn”trởthànhvịtổngthống“mồcôi“duynhấttronglịchsửnướcMỹbịkhaitrừrakhỏiĐảng.

Đếnnăm1849,saukhitrúngcửtổngthống,ZacharyTayler-mộtnhânvậtkháccủaĐảng

Whig-đãkhôiphụclạihyvọngcủaNgânhàngtrungương.ViệcxâydựngmộtngânhàngtrungươngtưnhântheomôhìnhcủaNgânhàngAnhlàmơướccaonhấtcủacácngânhàng,vànócónghĩarằng,cuốicùngthìngânhàngcũngquyếtđịnhđượcsốphậncủaquốcgiavànhândân.NhìnvàovếtxeđổtrướcđócủatổngthốngHarrison,Taylerluôntỏrahữnghờđốivớivấnđềngânhàngtrungươnghếtsứcquantrọngnày,tuynhiên,ôngcũngkhôngcamtâmtrởthànhconrốitrongtayHenryClay.NhàsửhọcMichaelHoltđãchorằng,tổngthốngTaylerđãtừngngầmbàytỏnhưthếnày“ChủýxâydựngNgânhàngtrungươngđãđượcđịnhđoạt,vàđókhôngphảilàvấnđềcầnđượctôixemxéttrongnhiệmkỳcủamình(27).Kếtquảlà,“cáiđãđượcđịnhđoạt”ởđâykhôngphảilàsựchúýcủaNgânhàngtrungươngmànhẩmvàobảnthântổngthốngTaylor.

Ngày4tháng7năm1850,tổngthốngTaylerthamdựlễquốckhánhđượccửhànhtrướcđàitưởngniệmWashington.Thờitiếthômđóhếtsứcoibức,Taylerđãuốngmộtchútsữađávàănthêmmấyquảanhđào,kếtquảlàôngbịđaubụng.Đếnngày9tháng7thìvịtổngthốngkhôingôvạmvỡnàycũngrađimộtcáchthầnbí.

Sựkiệnđộttửthầnbívìnhữngcănbệnhchẳngđâuvàođâucủacảhaivịtổngthốngcóxuấtthântừquânnhânnàyđươngnhiênđãgâyxônxaodưluận.Còngiớisửhọcthìtranhluậnvềđềtàinàytronghàngthếkỷ.Năm1991,saukhiđượcsựđồngýcủangườinhàtổngthốngTayler,thithểcủaôngđãđượckhaiquậtlên.Ngườitalấymẫumóngtayvàtóccủatổngthốngđixétnghiệm.Kếtquảchothấy,ôngchếtvìbịđầuđộc.Đươngnhiên,cơquanđiềutrađãnhanhchónglấpliếmrằng,lượngđầuđộcrấtnhỏkhôngđủđểgâychếtngười,sauđóvộivàngkếtthúcvụđiềutra.Chođếnngàynay,chẳngaibiếtđượctạisaocơthểtổngthốnglạicónhữngthứđộctốđó.

7.Ngânhàngquốctếrataytạonêncuộc“khủnghoảngnăm1857”DoNgânhàngthứhaicủaMỹđóngcửanăm1836nêncácnhàtàiphiệtngânhàngquốctế

đãđộtngộtratayrútsạchtoànbộlượngtiềntệkimloạiđanglưuthôngởnướcMỹ,tạonêncuộckhủnghoảngkinhtếnghiêmtrọngdiễnraliêntụctrong5nămởquốcgianày.Mặcdùvàonăm1841,đạidiệncủacácnhàtàiphiệtngânhàngquốctếđãtừnghailầnthửkhôiphụclạihệthốngngânhàngtrungươngtưnhân,nhưngcảhailầnđềuthấtbại,mốiquanhệgiữahaibênrơivàotrạngtháiđóngbăng,tìnhtrạngsiếtchặttiềntệcủaMỹkéodàimãiđếnnăm1848mớibấtđầuđượcgiảitoả.

Nguyênnhânkhiếnchotìnhhìnhchuyểnbiếntíchcựctấtnhiênkhôngphảidocácnhàtàiphiệtngânhàngquốctếquánhẹtaymàlàdovàonăm1848,nướcMỹđãpháthiệnmỏvàngrấtlớn:mỏvàngSanFrancisco.

LượngcungứngvàngcủaMỹliêntụctrong9nămkểtừnăm1848đãtăngvọtchưatừngthấy.ChỉriêngCaliforniađãsảnxuấtramộtlượngtiềnvàngtrịgiáđến5tỉđô-laMỹ.Năm1851,mộtmỏvàngcótrữlượnglớncũngđượcpháthiệnởÚc.Lượngcungứngvàngtrênphạmvithếgiớitừ144triệusi-lingvàonăm1851tăngvọtlên376triệusi-lingtrongnăm1861.VàlưulượngtiềnthuộckimnộiđịacủaMỹtừ83triệuđô-latrongnăm1840tăngvọtlên253triệuđô-latrongnăm1860(28).

ViệcpháthiệnnhữngmỏvànglớnởMỹvàÚcđãphávỡsựkhốngchếtuyệtđốicủacácnhàtàichínhchâuÂuđốivớilượngcungứngvàngthếgiới.ChínhphủMỹthởphàonhẹnhõmvìđãthoátđượccảnhphảibịsiếtchặtvềtiềntệ.Việccungứngtiềntệvớichấtlượngtốtvàsốlượngnhiềuđãlàmtăngniềmtinchothịtrường,cácngânhàngbắtđầubànhtrướnghoạtđộngtíndụngtrênquymôlớn.CơsởquantrọngnhấttrongtàisảncủanướcMỹlàrấtnhiềungànhcôngnghiệpquantrọngcủaMỹnhưcôngnghiệp,khoángsản,giaothông,cơgiớiđềuđượckhôiphụcnhanhchóngtronggiaiđoạnhoàngkimnày.

Thấyviệckhốngchếtàichínhtỏrakhôngcònhiệuquả,cácnhàtàiphiệtngânhàngquốctếđãtungrađốisáchmới.Đóchínhlàchínhsáchkhốngchếtàichínhvàphânhoáchínhtrị.

Trướckhicuộckhủnghoảngkếtthúc,cácnhàtàiphiệtngânhàngđãbắtđầurataythumuacủacảiquýgiácủadânchúngvớigiárẻmạt.Đếnnăm1853,khinềnkinhtếMỹphấtnhưdiều

gặpgióthìtưbảnnướcngoài,đặcbiệtlàtưbảnAnhđãsởhữu46%trongtổngsốcôngtráiliênbang,58%tổngcôngtráicácbang,26%tổngcôngtráingànhđườngsắtMỹ(29).Nhưvậy,mộtkhichếđộngânhàngtrungươngđượcyênvịthìnềnkinhtếMỹcũngsẽbịcácnhàtàiphiệtngânhàngkhốngchếgiốngnhưcácquốcgiachâuÂukhác.

Cácnhàtàiphiệtngânhàngquốctếmởrộnghoạtđộngtíndụng,khiếnnềnkinhtếpháttriểnvớitốcđộnhưbơmbongbóngđểngườidânvàcácdoanhnghiệpkhácrasứctạoracủacải,sauđóđạpgấpphanhtíndụng,khiếnchohầuhếtcácdoanhnghiệpvàngườidânlâmvàocảnhphásản,còncácngânhànglạiđượcmộtphenbộithu.Quảnhiên,trongkhithấymùathuhoạchđãđến,cácnhàtàiphiệtngânhàngquốctếvàcácđạidiệncủahọởMỹđãquơtaysiếtchặttíndụng,gâynêncuộckhủnghoảngnăm1857.Nhưngđiềuvượtrangoàidựkiếncủahọlà,thựclựccủanềnkinhtếMỹlúcnàyđãkhôngcònnhư20nămtrướcnữa,cuộckhủnghoảngnăm1857khôngthểlàmchấnthươngtrầmtrọngnềnkinhtếMỹmộtlầnnữa,mànóchỉkéodàitrongmộtnămthìnướcMỹđãdậptắtđượckhủnghoảng.

KhithấythựclựccủanướcMỹngàycàngmạnh,tàichínhngàycàngkhóbịkhốngchế,cácnhàtàiphiệtngânhàngquốctếđặtranhiệmvụtrọngtâmchomình:kíchđộngnộichiếnvàchiacắtnướcMỹ.

8.KhởinguồncuộcnộichiếnMỹ:ThếlựctàichínhquốctếchâuÂuKhôngcònnghingờgìnữa,cuộcnộichiếnchiatáchnướcMỹlàmhainửaliênbangcóthực

lựctươngđốiyếuđãđượccácthựctàichínhchâuÂuhoạchđịnhtừrấtsớm.Bismarck-ThủtướngĐức.

LịchsửpháttriểncủanướcMỹgắnliềnvớisựcanthiệpvàâmmưucủacácthếlựcquốctế.ĐiềukhiếnngườitakinhngạcnhấtchínhlàsựthâmnhậpvàlậtđổcủacácthếlựctàichínhquốctếđốivớinướcMỹ.Tuynhiên,đâycũngchínhlànhữngđiềuítđượcbiếtđếnnhất.CuộcchiếntranhcóquymôlớnnhấtxảyratrênchínhlãnhthổcủamìnhtronglịchsửcủanướcMỹchắcchắnthuộcvềcuộcnộichiếnNam-Bắc.Cuộcchiếnđổmáukéodàisuốtbốnnămnàyđãlôikéo3triệungườithamgia,chiếm10%nhânkhẩucủanướcMỹ,600nghìnngườitửtrận,vôsốngườitànphế,mộtlượngcủacảikhổnglồbịhuỷhoạitrongngọnlửachiếntranh,vàvếtthươngmàcuộcchiếnnàyđểlạichongườidânđếnnaysauhơn140nămvẫnchưađượchoàntoànkhôiphục.

Ngàynay,nhữngtranhluậnliênquanđếnnguyênnhâncuộcnộichiếnNam-Bắcphầnlớnxoayquanhvấnđềđạolýcủacuộcchiến,tứclàloạibỏsựhiệnhữucủachếđộnôlệ,đúngnhưSydneyE.Ahlstromđãnói(nếukhôngcóchếđộnôlệthìsẽkhôngcóchiếntranh.Nếukhôngcósựlênánđạođứcđốivớichếđộnôlệthìsẽkhôngcóchiếntranh”(30).

Nhưngthựctế,liênquanđếnchếđộnôlệtạiMỹtrongthếkỷ19,lợiíchkinhtếđượcxếphàngthứnhất,trongkhivấnđềđạođứclạiđứnghàngthứhai.TrụcộtkinhtếmiềnNamthờiđóchínhlànềnsảnxuấtbôngdệtvảivàchếđộnôlệ,vànếunhưphếbỏchếđộnôlệthìcácchủtrangtrạibuộcphảitrảcôngchonhữngngườinôlệbanđầutheogiátrịtrườngcônglaođộngcủangườidatrắng,vànhưvậy,toànbộsảnnghiệpsẽchịuhaotổn,kếtcấukinhtếxãhộisẽsụpđổ.Nếunóichiếntranhlàsựkếtụccủađấutranhchínhtrịthìphíasauxungđộtlợiíchchínhtrịchínhlàsựtínhtoánlợiíchkinhtế.TrênbềmặtcủasựtínhtoánlợiíchkinhtếnàynổilênsựkhácbiệtvềlợiíchkinhtếgiữahaimiềnNamBắc,nhưngbảnchấtcủanóvẫnlàsáchlượcchơitrò“chiađểtrị”củacácthếlựctàichínhquốctế.

Bismarck-ThủtướngĐức,ngườicódâymơrễmávớidònghọRothschild-đãnóirấtchínhxácrằng“Khôngcònnghingờgìnữa,cuộcnộichiếnchiatáchnướcMỹlàmhainửaliênbangcóthựclựctươngđốiyếuđãđượccácthếlựctàichínhchâuÂuhoạchđịnhtừrấtsớm”.

Thựcchất,chínhcácnhàngânhàngtrục“London-Paris-Frankfurt”lànhữngkẻnémđágiấutaysaucuộcchiếnNam-BắccủaMỹ.

ĐểkíchđộngcuộcnộichiếntạiMỹ,cácnhàngânhàngquốctếđãtiếnhànhviệchoạchđịnhlâudài,cẩntrọngvàchutoàn.SauchiếntranhđộclậpcủaMỹ,nềncôngnghiệpdệtcủanướcAnhvàcáctầnglớpchủnôởmiềnNamnướcMỹdầndầnxâydựngđượcmốiquanhệlàmănmậtthiếtvớinhau.CácnhàtàichínhởchâuÂuđãnắmngaylấycơhộinày,thừacơbímậtpháttriểnmộtmạnglướicácnhânvậtchủchốtcóthểkíchđộngđượccuộcxungđộtNam-Bắctrongtươnglai.Ởmiềnnamthờiđó,cácđạidiệnđủkiểucủacácnhàtàichínhAnhhiệndiệnkhớpnơi,vàcùngvớicácthếlựcchínhtrịbảnđịa,họthamgiahoạchđịchcácâmmưu,tạorađủmọiloạitintứccũngnhưdưluậnhòngtáchkhỏiliênbang.HọđãkhéoléolợidụngsựxungđộtlợiíchkinhtếvềvấnđềchếđộnôlệởhaimiềnNam-Bắc,khôngngừngtạoracăngthẳng,xungđộtvàlàmchovấnđềthêmtrầmtrọngsovớibảnchất,vàcuốicùngđãthànhcôngtrongviệcđẩyvấnđềchếđộnôlệthànhmâuthuẫngaygắtkhôngthểdunghoànhưnướcvớilửagiữahaimiền.

Cácngânhàngquốctếđãchuẩnbịsẵnsàng,chỉcònchờchiếntranhnổralàcóthểvơvétđượcnhữngmónlợilớn.Trongquátrìnhkíchđộngchiếntranh,chiêuthứcmàhọquendùnglà“bắtcáhaitay”,bấtkểailàkẻchiếnthắng.

Nhữngkhoảnnợkếchxùcủachínhphủphảichichochiếntranhđềulàbữatiệcthịnhsoạnnhấtcủacácngânhàng.

Mùathunăm1859,trongvaimộtngườidulịch,nhàtàiphiệtngânhàngnổitiếngnướcPhápSalomondeRothschildtừParisđếnMỹ.Ônglàngườiđiềuphốichungmọikếhoạchvốncó,đilạigiữahaimiềnnam-bắc,tiếpxúcvớicácnhânvậtquantrọngtronggiớichínhtrịvàgiớitàichínhMỹ,đemmọithôngtintìnhbáothuthậpđượcchuyểnvềchoNathanieldeRothschildđangtrấngiữởLondon.Trongcuộchộiđàmvớicácgiớichứcmiềnnam,ôngđãcôngkhaituyênbốsẽnỗlựcchiviệnchomiềnnamvềmặttàichính,đồngthờibàytỏsẽtậnlựcgiúpmiềnnamđộclậpnhằmcóđượcsựthừanhậncủacácquốcgialớnởchâuÂu(31).

ĐạidiệnởmiềnbắccủangânhàngquốctếlàAugustBelmont-mộtnhânvậthoạtđộngtronglĩnhvựcngânhànggốcDoTháiđượcmệnhdanhlà“vuacủaĐạilộthứnăm”ởNewYork.ÔnglàđạidiệncủaNgânhàngRothschildFrankfurt,cũnglàngườicóquanhệthânthíchvớidònghọnày.

Năm1829,khimới15tuổi,Augustđãbắtđầukiếmsốngtronglĩnhvựcngânhàng.Ông

cũngđãbắtđầulàmviệcchoNgânhàngRothschildởFrankfurtđồngthờisớmbộclộđượckhảnăngtàichínhthiênphúcủamình.ÔngtinhthôngcácngoạingữĐức,Anh,Pháp,Ý.Năm1837,ôngđượcpháiđếnNewYork.Nhờmuavàomộtlượnglớntráiphiếuchínhphủ,nênBelmontnhanhchóngtrởthànhnhânvậtcấpcaocủagiớitàichínhNewYork,vàđượctổngthốngtínnhiệmbổnhiệmvàovịtrícốvấntàichính.ÔngđạidiệnchongânhàngRothschildởAnhvàFrankfurtđồngthờibàytỏýmuốnủnghộtàichínhchotổngthốngLincolnởmiềnbắc.

Đểtăngáplựclớnhơnvềmặtquânsựđốivớiquânmiềnbắc,cuốinăm1861,nướcAnhđãtăngthêm8.000binhlínhđếnCanada,sẵnsàngchuẩnbịứngphóvớisựtấncôngcủaquânmiềnnamđồngthờiuyhiếpchínhphủLincolnởbiêngiớiphíaBắc.Năm1862,liênquânAnh,PhápvàTâyBanNhađãđổbộvàocảngMexico,hoànthànhđợttậpkếtởbiêngiớiphíanamcủanướcMỹ,khicầnthiếtsẽxâmnhậpvàomiềnnamnướcMỹvàtrựctiếpkhaichiếnvớiquânmiềnBắc.Ngày3tháng10năm1863,Yelet-vịtướngPháplạităngthêm30.000quân,vàchiếmlĩnhthànhphốMehico.

Khichiếntranhmớinổra,độiquânmiềnnamđánhđâuthắngđó,cáccánhquâncủachâuÂunhưquânPhápđãmạnhlạicàngmạnhhơn,Lincolnđãrơivàotìnhthếcựckỳkhókhăn.CácngânhàngđãtínhtoánchínhxácsựtrốngrỗngtrongquốckhốcủatổngthốngLincolnkhiđó,vàchẳngcòncơhộinàotốthơnđểkiếmmộtkhoảnlợikếchxùtừcuộcchiếntranhnày.KểtừkhicuộcchiếntranhvớiAnhkếtthúcnăm1812,thunhậpquốckhốcủanướcMỹthâmhụtnhiềunămliền,vàđếntrướckhiLincolnlênnắmquyền,mọikhoảnthâmhụtcủachínhphủMỹđềuđượcđembánchongânhàngdướihìnhthứccôngtrái,rồingânhànglạichuyểntiếpchoNgânhàngRothschildởAnhvàngânhàngParis(đâylàmộthìnhthứcmuabánnợchínhphủ).Nhưvậy,chínhphủMỹphảichitrảlợitứckhácao,vànhữngkhoảnnợtíchluỹnhiềunămnhưthếnàyđãtạoragánhnặngnợnầnchochínhphủ.

Cácngânhàngđãđềxuấtramộtkếhoạchtàichínhtrọngóivàđưarađiềukiệncủamình.Khingheđếnkhoảnlãiyêucầutừ24%đến36%củacácngânhàng,tổngthốngLincolnđãmờingaycácngânhàngrakhỏicửatrongcơntứcgiậnbầmgantímmật.ĐâylàmộtchiêuđộcnhằmđẩychínhphủMỹrơivàocảnhphásảnhoàntoàn,vàLincolnbiếtrằngngườidânMỹmãimãikhôngthểtrảhếtkhoảnnợhàngnghìntỉnày.

9.ChínhsáchmớivềtiềntệcủaLincolnKhôngcótiềnthìkhôngthểtiếnhànhchiếntranh,mànếuvaycủangânhàngquốctếthì

chẳngkhácnàotựtreothònglọngvàocổmình.Lincolnnghĩtrămphươngngànkếđểtìmphươngángiảiquyết.Lúcđó,DickTaylor-mộtngườibạncũcủaôngởChicagođãđềxuấtvớiLincolnmộtýtưởng:chínhphủtựpháthànhtiềntệ!

“ViệcyêucầuQuốchộithôngquađềánnàycũngnhưvấnđềtraoquyềnchoBộtàichínhấnhànhtiềntệsẽcóđầyđủhiệulựcphápluậtnhằmgiúpchitrảlươngbổngchobinhsĩsauđósẽgiúpônggiànhđượcthắnglợitrongcuộcchiếnmàôngtiếnhành”.

TrảlờicâuhỏicủaLincolnvềviệcliệungườidânMỹcốtiếpnhậnđồngtiềnmớinàyhaykhông,Dicknóirằng“tấtcảmọingườiđềusẽkhôngcósựlựachọnnàokháctrongvấnđềnày,chỉcầnôngtạonênhiệulựcpháplýđầyđủcholoạitiềntệmớinày,chínhphủsẽhoàntoànủnghộ,vàchúngsẽthôngdụnggiốngnhưmộtloạitiềnđíchthực,bởivìhiếnpháptraochoQuốchộiquyềnpháthànhvàquyềnquyđịnhgiátrịtiềntệ”.

Saukhinghexongđềnghịnày,Lincolntỏraquáđỗivuimừng,lậptứcđềnghịDicklậpkếhoạchchoviệcnày.

Biệnpháphếtsứcmớilạnàyđãphávỡcáchlàmthườnglệcủachínhphủlàcầnphảivaytiềnvàchịulãisuấtcaocủangânhàngtưnhân.Loạitiềnmớinàysửdụnghoavănmàuxanhlụcđểphânbiệtvớitiềncủacácngânhàngkhácvàđượclịchsửgọilà“tiềnxanh”.Chỗmớilạđặcbiệtcủaloạitiềnmớinàynằmởchỗnóhoàntoànkhôngđượcbảođảmbằngvànghaybạc,vàlợitứclà5%cho20năm.

Trongthờikỳnộichiến,nhờcósựpháthànhcủaloạitiềnnàymàMỹđãkhắcphụcđượctìnhtrạngthiếuhụttiềntệnghiêmtrọngcủachínhphủngaytronggiaiđoạnđầucủacuộcchiến.ĐiềunàyđãhuyđộngmộtcáchhiệuquảnhấttấtcảcácnguồnvốncủamiềnbắcnướcMỹ,tạonênmộtcơsởkinhtếvữngchắcchochiếnthắngcuốicùngtrướcquânmiềnnam.Đồngthời,nhờcógiáthànhthấpnênloạitiềnnàyđãtrởthànhnguồntíchluỹcủangânhàngmiềnBắc,tíndụngngânhàngcủamiềnBắccũngnhờđómàđượcmởrộng,cácngànhcôngnghiệpquốcphòng,xâydựngđườngsắtsảnxuấtnôngnghiệpvàmậudịchthươngnghiệpđềunhậnđượcsựchiviệntàichínhlớnchưatừngcósovớitrướcđó.

Việcpháthiệnnhữngmỏvànglớnnhữngnăm1848đãkhiếnchonềntàichínhMỹdầndần

thoátkhỏicụcdiệnbấtlợivàcựcđoandocácngânhàngchâuÂukhốngchế,vàcũngchínhnhờvàosảnlượnglớnnhữngmỏvàngnàynênloạitiềnmớicủaLincolnmớicóthểđượcngườidântiếpnhậnrộngrãi,đặtcơsởtàichínhđángtincậychoviệcgiànhthắnglợitrongcuộcchiếnNam-Bắc.Mộtđiềunữakhiếnngườitacàngthêmkinhngạchơnlà,loạitiềnmớidoLincolnpháthànhkhônghềgâyralạmpháttiềntệnghiêmtrọngkiểunhưtrongthờikỳdiễnrachiếntranhđộclập.Từkhicuộcnộichiếnnổravàonăm1861đếnkhikếtthúcvàonăm1865,chỉsốvậtgiácủatoànmiềnbắcMỹchỉtăngmộtcáchnhẹnhàngtừ100lên216.Xemxétquymôvàsựnghiêmtrọngvềmứcđộpháhoạicủacuộcnộichiếnsovớinhữngcuộcchiếncóquymôtươngtựkháctrênthếgiới,chúngtakhôngthểkhôngnóirằngđâylàmộtkỳtíchtàichính.Ngượclại,miềnnamcũngdùngphươngthứclưuthôngtiềngiấy,nhưnghiệuquảthìkhácxamộttrờimộtvực,chỉsốvậtgiácủamiềnnamtrongcùngmộtthờikỳđãtăngtừ100lênđến2776(32).

TrongsuốtthờikỳnộichiếnNam-Bắc,chínhquyềnLincolnđãpháthànhsốtiềnmới450triệuđô-laMỹ.Nhờ.cơchếvậnhànhđồngtiềnmớinàytốtnhưvậychonêntổngthốngLincolnđãxemxétmộtcáchnghiêmtúcviệcphápchếhoávấnđềpháthànhloạitiềntệkhôngthếchấpnày(DebtFreeMoney).Nhưngchínhđiềunàyđãnhưmộtđònđauđánhvàolợiíchcănbảncủacácnhàtàiphiệtquốctế.

Nếunhưmọichínhphủđềukhôngcầnphảivaytiềncủangânhàngmà“thảnnhiên”tựmìnhpháthànhtiềntệ,thìsựlũngđoạncủacácngânhàngđốivớiviệcpháthànhtiềntệsẽkhôngcòntồntạinữa,nhưvậykhôngphảilàngânhàngđãtrơmỏrồisao?

Cũngvìthếmàngaysaukhingheđượctintứcnày,tờLondonTimesđạidiệnchongânhàngAnhđãlậptứcdăngtảituyênbố:“NếunhưchínhsáchtàichínhmớicủaMỹ(tiềnxanhLincoln)khiếnngườitachánghétđượcthựcthivĩnhviễn,chínhphủcóthểpháthànhkhốngnguồntiềntệcủamình.Chínhphủcóthểhoàntrảhếtmọikhoảnnợđồngthờisẽthuđượcnhữngkhoảntiềncầnthiếtđểpháttriểnthươngnghiệp,sẽbiếnthànhmộtquốcgiaphồnvinhchưatừngcótrênthếgiới.NguồnnhântàiưutúvàmọitàinguyênvốncótrênthếgiớinàysẽchảydồnvềbắcMỹ.Quốcgianàycầnphảibịpháhuỷ,nếukhôngnósẽpháhuỷtừngquốcgiatheochếđộquânchủtrênthếgiới”.

ChínhphủAnhvàHiệphộiNgânhàngNewYorkđãbàytỏsựphẫnnộđòihỏiphảithựchiệncáchànhđộngđáptrả.Ngày28tháng12năm1861,họtuyênbốđìnhchỉchitrảbằngtiềnkimloạichochínhphủLincoln.MộtsốngânhàngởNewYorkcònđìnhchỉviệcrútvàngcủanhữngngườigửitiếtkiệmbằngvàng,đồngthờituyênbốhuỷbỏviệcchấpnhậndùngvàngmuacông

tráicủachínhphủ.CácngânhàngởnhiềunơitrênnướcMỹcũngrầmrộhưởngứng.HọđếnWashingtonđểđềxuấtnhữngphươngánthayđổivônguyêntắcđốivớitổngthốngLincoln,đòithựchiệnlạinhữngcáchlàmtrongquákhứ,đemnhữngcôngtráicólợitứccaobánchocácngânhàngchâuÂu;đemvàngcủachínhphủMỹgửivàocácngânhàngtưnhânđểdựtrữpháthànhtíndụng,cácngânhàngpháttàilớn;chínhphủMỹtrưngthuthuếcủacácngànhcôngnghiệpvàngườidânđểchitrảchochiếntranh.

Đươngnhiên,tổngthốngLincolnđãcựtuyệtyêucầuhoàntoànvôlýnàycủacácngânhàng.Chínhsáchcủaôngrấtđượclòngdân,ngườidânMỹđãnônứcmuahếttoànbộcôngtrái,vàcăncứvàophápluật,cáccôngtráinàyđượcsửdụngnhưlàhiệnkim.

Cácnhàtàiphiệtngânhàngthấykếsáchbấtthànhbènnghĩrakếkhác.HọpháthiệnthấyrằngtrongluậtpháthànhtiềnxanhLincolncủaQuốchộihoàntoànkhôngđềcậpđếnviệccónêndùngvàngđểchitrảlãitứccôngtráihaykhông.Vìvậy,họchophépdùngloạitiềnmớicủaLincolnđểmuacôngtrái,nhưngphầnlợitứcphảiđượcchitrảbằngtiềnkimloại.ĐâylàmộtbướctrongkếhoạchhoànchỉnhnhằmgắnkếtđồngtiềnmớicủaLincolntạiMỹvớigiátrịcủavàng.Trongkhiđó,cácngânhàngchâuÂutíchluỹđồngbảngAnhnhiềuhơnbấtcứđồngtiềnnàothờiđóvànhiềuhơnsovớitiềnvàngcủaMỹ.SựthoảhiệpgiữangânhàngvàQuốchộiMỹđãkhiếnchothếlựctàichínhquốctếlợidụngviệckhốngchếtổnglượngxuấtnhậpkhẩuvàngđốivớinướcnàyđểgiántiếpthaotúnggiátrịtiềntệcủaMỹ.

10.ĐồngminhNgacủaLincolnKhicácquốcvươngởchâuÂuđãchuẩnbịsẵnsàngđểđemquânsangchiacắtnướcMỹ,

LincolnlậptứcnhớđếnkẻthùtruyềnkiếpcủacácquốcvươngchâuÂu-nướcNga.LincolnđãpháiđặcsứcầucứuSahoàngAlexardreĐệnhị.KhinhậnđượcthưcủaLincoln,Sahoàngkhôngmởrangaymànângnângtrêntay,rồinóirằng:“Trướckhimởbứcthưnàyhoặcbiếtđượcnộidungcủanó,chúngtasẽđồngýtrướcvớibấtcứyêucầunàomàbứcthưđềxuất(33).

NguyênnhânSahoàngchuẩnbịthamgiaquânsựvàocuộcnộichiếnMỹcómấymặtsauđây.Thứnhất,đólàsựlolắng“môihởrănglạnh”,vìtrongthờikỳAlexardređạiđếtrịvì,cácthếlựctàichínhquốctếtừngquétsạchchâuÂuđãgõcửađiệnKremli.Họctheokinhnghiệmcủacácquốcgiatàichính“tiêntiến”ởchâuÂu,cácngânhàngcươngquyếtyêucầuthànhlậpngânhàngtrungươngtưhữu,vàSaHoàngđãsớmnhậnrachiêuđộctrongviệcnàynênđãkiênquyếttừchốiyêucầunày.KhinhìnthấytổngthốngLincolnmộtnhânvậtphảnđốicácthếlựctàichínhquốctế-rơivàotìnhcảnhnguyhiểm,Alexardređệnhịlorằng,nếukhôngrataytươngtrợ,chẳngmấychốcmốinguyấysẽậpđếnvớichínhmình.Mộtnguyênnhânkháclàngày3tháng3năm1861trướckhinổracuộcnộichiếnNam-BắcởMỹ,AlechxandreĐệnhịđãtuyênbốpháplệnhgiảiphóngnôngnô,vàvềvấnđềnày,cảAlexardreĐệnhịlẫnLincolnđềucónhữngquanđiểmchung.VàcònmộtđiềunữalàcuộcchiếntranhCrimeancủanướcNgavừamớikếtthúcnăm1856đãđạibạidướitaycủaliênquânAnh-Pháp,vìthếnênAlechxandreĐệnhịchưanguôichuyệnrửahận.

Chưatuyênchiến,vàongày24tháng9năm1663,dướisựchỉhuycủatướngLiviski,hạmđộicủaNgađãtiếnvàocảngNewYork.Ngày12tháng10,dướisựchỉhuycủatướngPopov,hạmđộiTháiBìnhDươngcủaNgađãđếnSanFrancisco.ĐốivớihànhđộngcủanướcNga,Walesđãbìnhluậnrằng:“Họđãđếnkhimiềnnamđangởvàolúctriềulêncònmiềnbắcởvàothếtriềuxuống.SựxuấthiệncủahọđãtạonênsựdodựcủaAnhvàPháp,cuốicùngđãchoLincohnthờigianđểxoaychuyểnđượccụcdiện”.

Saukhinộichiếnkếtthúc,đểchitrảkhoảnphítổngcộng7,2triệuđô-laMỹchohạmđộinướcNga,chínhphủMỹđãchầnchừkéodàithờigian.VìhiếnphápkhôngtraochotổngthốngquyềnchitrảchiếnphíchochínhphủnướcngoàinêntổngthốngJohansonkhiđóđãđạtđượcthoảthuậndùngchínhvùngđấtAlaskamuacủanướcNgađểchitrảkhoảnchiphíchiếntranh.Tronglịchsử,vụviệcnàyđượcgọilà“SựđiênrồcủaSeward”.SewardlàBộtrưởngngoạigiao

thờiđócủaHoaKỳvàđãbịdânchúngkịchliệtchỉtríchkhibỏra7,2triệuđô-lađểđimualạimộtvùngđấthoanghoákhôngđángmộtxucủaNga.

CũngvìmộtnguyênnhântươngtựmàAlexardreĐệnhịđãbịhànhthíchvàonăm1867,nhưngvụhànhthíchđãkhôngthànhcông.Ngày1tháng3năm1881,Alexardrecuốicùngcũngchếtvàotaymộtthíchkhách.

11.AilàhungthủthậtsựámsátLincoln?Bismarck-vịThủtướngkiêncườngvàgiàulònghysinhcủanướcĐứcđãtừngnhậnxétmộtcáchsắcbénrằng:

“Ôngấy(Lincoln)đượcquốchộitraoquyềnvaytiềnthôngquaviệcbánkhoảncôngtráichongườidân,nhưvậythìchínhphủvàquốcgiasẽthoátđượckhỏicáibẫycàisẵncủacácnhàtàichínhnướcngoài.Trongkhihọ(cácnhàtàichínhquốctế)hiểurõđượcrằngnướcMỹsẽthoátkhỏivòngkhốngchếcủahọ,thìngàychếtcủaLincolnchằngcònmấyxaxôi”.

Saukhirasắclệnhgiảiphóngnôlệdađenvàthốngnhấtmiềnnam,ngaylậptứcLincolnđãtuyênbốxoátoànbộcáckhoảnnợchiếntranhmàmiềnnamđãphảigánhchịu.

Cácngânhàngquốctế-đơnvịchucấpphầnlớntàichínhchomiềnnamtrongsuốtcuộcchiến-đãbịtổnthấtnghiêmtrọngvìquyếtđịnhnày.ĐểtrảthùLincoln,đặcbiệtlàđểxoábỏchínhsáchmớivềtiềntệcủaLincoln,họđãtậphợpcácthếlựcbấtmãnđốivớivịtổngthốngnày,bímậtlênkếhoạchámsáttổngthống.Vớihọ,chuyệnchỉđạođámcônđồámsáttổngthốngthựctếkhôngphảilàmộtviệckhókhăn.

SaukhiLincolnbịámsát,dướisựthaotúngcủacácthếlựctàichínhquốctế,QuốchộituyênbốphếbỏchínhsáchtiềntệmớicủaLincoln,việcpháthànhtiềntệmớicủaLincolnkhôngđượcvượtquágiớihạn400triệuđô-la.

Năm1972,cóngườihỏiBộtàichínhMỹrằng,vớisốtiềnmới450triệuđô-laMỹcủaLincolnpháthành,chínhphủrốtcuộcđãtiếtkiệmđượcbaonhiêutiềnlãi.Saumấytuầntínhtoánkỹlưỡng,câutrảlờicủaBộtàichínhlà:nhờtổngsốtiềnLincolntựpháthànhchochínhphủMỹmàquốcgianàyđãtiếtkiệmđược4tỉđô-lalợinhuận(34).

CuộcnộichiếnNam-BắcvềcănbảnlàmộtcuộctranhgiànhlợiíchkịchliệtgiữacácthếlựctàichínhquốctếcũngnhưnhữngngườiđạidiệnchocácthếlựcđóvàchínhphủMỹtrongviệckhốngchếquyềnpháthànhtiềntệquốcgiacũngnhưchínhsáchtàichínhtiềntệcủaMỹ.TrongthờigianhơnmộttrămnămsaucuộcnộichiếnNam-Bắc,đôibênđãtiếnhànhnhữngcuộcchiếntànkhốc.Tổngcộngđãcó7tổngthốngMỹvìcuộcchiếnnàymàbịámsát,nhiềunghịsĩbịthủtiêu.Mãiđếnnăm1913,việcthànhlậphệthốngngânhàngdựtrữliênbangMỹđãđánhdấuchothắnglợimangtínhquyếtđịnhcủangânhàngquốctế.

ThậtđúngnhưBismarckđãnói:

“CáichếtcủaLincolnlàsựtổnthấtnghiêmtrọngcủathếgiớiCơđốcgiáo.NướcMỹcóthểkhôngcònaicóthểđilạiconđườngvĩđạicủaông,còncácngânhàngsẽlạimộtlầnnữakhốngchếnhữngaigiàucó.TôilorằngcácngânhàngnướcngoàivớinhữngthủđoạncaosiêuvàtànbạosẽgiànhđượcsựgiàucócủanướcMỹ,sauđódùngnóđểhuỷhoạinềnvănminhhiệnđạimộtcáchcóhệthống”.

12.Sựthoảhiệpchímạng:“Pháplệnhngânhàngquốcgia”năm1863“Vaitròmàtôiđãđónggóptrongviệcchorađờipháplệnhngânhàngquốcgialàsailầm

tàichínhnghiêmtrọngnhấttrongcuộcđời.Sựlũngđoạn(cungứngtiềntệ)mànó(pháplệnhngânhàngquốcgia)sảnsinhrasẽảnhhưởngđếntấtcảcácphươngdiệncủađấtnướcnày.Nócầnphảibịphếbỏ,nhưngtrướckhiđiềunàyxảyra,đấtnướcnàysẽchiathànhhaiphía,mộtbênlàngườidân,cònbênkialàngânhàng,vàtìnhhuốngnàyvẫnchưatừngxuấthiệntronglịchsửcủađấtnướcnày”.BộtrưởngtàichínhMỹSalomon(1861-1864)

SaukhicuộcnộichiếnNam-Bắcbùngnổ,Lincolnđãcựtuyệtkhoảnlợitứccắtcổtừ24%đến36%củaRothschildvàcácđạidiệnkháccủahọởMỹ,chuyểnsangtraoquyềnchoBộtàichínhpháthành“tiềngiấyquốcgia”(UnitedStatesNotes)củariêngmình,haycònđượcgọilàbạcxanh.

Pháplệnhtiềntệchínhthức(LegalTenderAct)đượcthôngquatháng2năm1862.PháplệnhnàytraoquyềnchoBộtàichínhpháthành150triệuđồngtiềnxanh,liềnsauđóvàotháng7năm1862vàtháng3năm1863,lạitraoquyềnchoBộtàichínhpháthànhthêm150triệutiềnxanhnữa.Nóichung,trongthờikỳnộichiến,tổngsốtiềnxanhđượcpháthànhđãlênđến450triệu.

ViệcpháthànhtiềnxanhcủaLincolnchẳngkhácnàochọcvàotổongvòvẽcủangânhàngquốctế.Trướchànhđộngnàycủatổngthống,cácngânhàngđượcmộtvốđaunhưbòđá,nhưngngượclại,tầnglớpnhândânvàcácngànhcôngnghiệpkhácthìlạitỏtháiđộhếtsứchoannghênhđốivớiloạitiềnxanhnày.ĐồngtiềnxanhcủaLincolnđượclưuhànhmãiđếnnăm1994tronghệthốngtiềntệcủaMỹ.

Năm1863,khicuộcchiếnđãbướcđếnhồiquyếtđịnhnhất,Lincolncầnnhiềutiềnxanhhơnnữađểgiànhđượcthắnglợi.Đểđượctraoquyềnpháthànhtiềnxanhlầnthứba,ôngbuộcphảicúiđầutrướccácthếlựcngânhàngtrongQuốchộiđểđưaramộtthoảhiệpquantrọng:kývàopháplệnh“ngânhàngquốcgia”năm1863.PháplệnhnàytraochochínhphủquyềnphêchuẩnviệcchoNgânhàngquốcgia(NationalBank)pháthànhtiềngiấyvớitiêuchuẩnthốngnhất.NhữngngânhàngnàytrênthựctếsẽpháthànhtiềntệquốcgiacủaMỹ.MộtđiểmhếtsứcquantrọngchínhlànhữngngânhàngnàydùngtráiphiếuchínhphủMỹlàmnguồndựtrữ

choviệcpháthànhtiềngiấy,vànhưvậy,sẽkhốngchếviệcpháthànhtiềntệcủaMỹvớicáckhoảnvaycủachínhphủ,cònchínhphủsẽmãikhôngthểhoàntrảhếtcáckhoảnnợnày.JohnKennethGalbraith-nhàkinhtếhọclừngdanhngườiMỹ-đãtừngchỉramộtcáchsắcbénrằng:“Rấtnhiềunămsaukhicuộcnộichiếnkếtthúc,hàngnăm,chínhphủlạikhôngthểhoàntrảhếtnhữngkhoảnnợđãvay,cũngkhôngthểbồihoànnhữngkhoảnnợđãpháthànhra,bởiviệcnàycónghĩarằngchẳngcònkhoảnnợnàođểlàmthếchấpchoquỹtiềntệquốcgia.Việchoàntrảhếtcáckhoảnnợcũngđồngnghĩalàđãpháhuỷtoànbộsựlưuthôngtiềntệ,âmmưucủacácngânhàngquốctếtrongviệcthiếtlậpmộtmôhìnhngânhàngởMỹtheokiểuNgânhàngAnhcuốicùngđãtrởthànhhiệnthực.Từđây,lợitứclâudàitừcáckhoảnnợcủachínhphủMỹsẽchảyvàotúicácngânhàng,vànóchẳngkhácnàomộtsợithònglọngngàycàngsiếtchặtvàocổnhândânMỹ.Đếnnăm2006,tổngvaycủachínhphủMỹđãlênđếnconsốkhổnglồ860.000tỉđô-la,bìnhquânmỗinhàcóbốnngườiphảigánhchịumộtkhoảnnợquốcgialênđến112.000đô-la,vàtốcđộtăngtrưởngtổngnợcảđấtnướcMỹtrongmỗigiâylà20.000đô-la!KhoảnchitrảlợitứccủachínhphủliênbangMỹđốivớinợquốcgiachỉđứngsaungânsáchdànhchoytếvàquốcphòng,vàđếnnăm2006sẽđạtđếnconsốkhổnglồ400tỉđô-laMỹ.

Bắtđầutừnăm1864,cácngânhàngcóthểđờiđờikiếpkiếphưởngthụbữađạitiệclợitứctừkhoảnnợquốcgianàycủaMỹ.Chỉvìxemnhẹsựkhácbiệtgiữaviệcchínhphủtrựctiếppháthànhtiềntệvớiviệcchínhphủpháthànhcôngtráicònngânhàngpháthànhtiền,màcácnhàngânhàngđãtạonênmộtsựbấtcônglớnnhấttronglịchsửloàingười.Ngườidânbịépphảinộpthuếgiántiếpquacácngânhàng,mànhữngkhoảnthuếnàychínhlàtàisảnvàtiềnbạcdomồhôinướcmắtcủahọlàmnên!

Mãiđếnngàynay,TrungQuốclàmộttrongsốítquốcgiatrênthếgiớicóchínhsáchpháthànhtiềntệdochínhphủtrựctiếpđiềuhành.NhờđókhoảnlợitứcphảichitrảmàchínhphủvàngườidânđãtiếtkiệmđượctrởthànhnhântốquantrọngkhôngthểthiếukhiếnTrungQuốccóthểpháttriểnnhanhvàbềnvữngnhưvậy.Nếucóaiđóđưarađềxuấtphảihọchỏi“kinhnghiệmtiếnbộ”củanướcngoài,ngânhàngnhândâncầnphảidùngnợquốcgiacủachínhphủlàmthếchấpđểpháthànhđồngnhândântệ,thìngườidânTrungQuốccầnphảicoichừng.

Lincolnkhôngphảilàkhôngbiếtđếnnguycơđedoạvĩnhcửunàyvàdựtínhrằng,saukhithắngcửởnhiệmkỳkếtiếpvàonăm1865,ôngsẽphếbỏpháplệnhnày,nhưngchỉ42ngàysaukhitrúngcử,Lincolnđãbịámsát.CácthếlựcngânhàngquốctếtrongQuốchộithửathắngxônglên.Họchorằng,cầnphảiloạibỏđồngtiềnxanhcủaLincolnthìmớicóthểkêcaogốimàngủđược.Ngày12tháng4năm1866,Quốchộiđãthôngqua“Pháplệnhthuhồi”(Contraction

Act),hòngthuhồitấtcảcácđồngtiềnxanhhiệnđanglưuthông,vàđổilạithànhtiềnkimloại,sauđógạtbỏtiềnxanhrakhỏihệthốnglưuthông,khôiphụcchếđộbảnvịvàng.

Ởmộtđấtnướcvừathoátkhỏicuộcchiếnđiêutàncầnkhôiphục,chẳngcógìhoangđườnghơnlàmộtchínhsáchkiểmsoátgắtgaotiềntệ.Lượngtiềntệlưuthông1,8tỉđô-laMỹtừnăm1866(tứckhoảng50,46đô-laMỹmỗingười),đãsụtgiảmxuốngcòn1,3tỉđô-laMỹnăm1867(tức44đô-laMỹmỗingười),600triệuđô-laMỹnăm1876(mỗingười14,6đô-la),cuốicùnglàgiảmxuốngcòn400triệuđô-laMỹ(mỗingười6,67đô-la)năm1886.TrongbốicảnhmộtnướcMỹvớinhiềuvếtthươngchiếntranhcầnchữatrị,mộtnềnkinhtếcầnđượcphụchồivàpháttriển,đồngthờitìnhhìnhdânsốtăngnhanh,nhưnglượngcungứngtiềntệlạithiếuhụt,đasốngườidânđềuchorằngsựthịnhsuylàquyluậtcủapháttriểnkinhtế.Nhưngtrênthựctế,việcthaotúngnguồncungứngtiềntệtheokiểukhibuôngkhisiếtcủacácngânhàngquốctếmớilànguồncơnthựcsựcủavấnđề.

Mùađôngnăm1872,cácngânhàngquốctếđãpháiErnestSeydđemtheomộtkhoảntiềnlớntừAnhvàoMỹ.

Bằngviệchốilộcácquanchức,ErnestSeydđãđạtđượcmụcđíchcủamình:thôngqua“pháplệnhtiềnđúcnăm1873”(CoinageAct)màlịchsửgọilà“pháplệnhnguxuẩn1873”.

ĐíchthânErnestSeydđãsoạnthảopháplệnhnày,vànóđãgạtbỏtiềnbằngbạcrakhỏihệthốnglưuthôngtiềntệ,vànhưvậy,tiềnvàngtrởthànhthứtiềntệduynhất.Pháplệnhnàyđượcvínhưhiệntượngphủsươnglêntuyếtchodònglưuthôngtiềntệvốnđãthiếuhụttrầmtrọng.Saukhixongviệc,ErnestSeydvênhváotựđắcnóirằng:“Mùađôngnăm1872,tađãlàmmộtchuyếnđếnMỹ,tađãđảmbảochắcchắnviệcthôngquapháplệnhtiềnđúcđểphếbỏtiềnbạc.CáimàtađạidiệnlàlợiíchcủacácvịchủtịchNgânhàngAnhquốc.Đếnnăm1873,tiềnvàngđãtrởthànhloạitiềnkimloạiduynhất”.

Nhưngsựthật,tácdụngcủaviệcloạitrừtiềnbạcrakhỏilĩnhvựclưuthôngtiềntệquốctếlànhằmđểđảmbảochắcchắnsứckhốngchếtuyệtđốicủacácngânhàngquốctếđốivớilượngcungứngtiềntệthếgiới,đồngthờiđốiphóvớiviệctăngcườngkhaitháccácmỏbạctrongkhisảnlượngcácmỏvàngngàycàngítđi.Saukhiđãnắmgiữđượcviệckhaitháccácmỏvàngthếgiới,đươngnhiênngânhàngquốctếkhôngmuốnlưulượngtiềnbạcmàhọkhókhốngchếđượclạicandựvàođịavịbáquyềntàichínhthếgiớicủamình.Vìthế,kểtừnăm1871,bạctrắngđãđượcloạitrừđồngloạtởcácquốcgiaĐức,Anh,HàLan,Áo,Scandinavi,khiếnlượnglưuthôngtiềntệcủamỗiquốcgiabịcorútlại,từđóđãdẫnđếncuộcđạisuythoáikinhtếnghiêmtrọngkéodài20nămởchâuÂu(LongDepression,1873-1896).

ỞMỹ,“pháplệnhthuhồi”và“pháplệnhtiềnđúc”đãtrựctiếpgâynêncuộcđạisuythoáikinhtếtừnăm1873đếnnăm1879.Trongkhoảngthờigianbanămnày,tỉlệthấtnghiệpcủaMỹđãlênđếnmức30%,ngườidânMỹđãcươngquyếtyêucầuphảikhôiphụclạithờikỳlưuhànhsongsongtiềnbạcvàtiềnxanhLincoln.DânchúngMỹđãthànhlậpcáctổchứctựphátnhưhộibạctrắng(USSilverCommission),hộitiềnxanh(GreenbackParty),thúcđẩycảnướckhôiphụclạichếđộlưuhànhsongsongtiềnvàngvàtiềnbạc,pháthànhlạitiềnxanhLincolnvốnđượcngườidânrấthoannghênh.

BáocáocủahộibạctrắngởMỹđãchỉra:“Sựđiêutàntrongthờikỳtrungcổlàdonạnthiếuhụttiềntệvàsựsụtgiágâynên.Khôngcótiềntệthìkhôngcóvănminh,cònnếulượngcungứngtiềntệgiảm,vănminhtấtnhiênsẽtiêuvong.LượnglưuthôngtiềntệkimloạicủađếquốcLaMãtươngđươngvới1,8tỉđô-laMỹ,đếncuốithếkỷ15,lượnglưuthôngtiềntệkimloạicủachâuÂuchỉcònlại200triệuđô-laMỹ.Lịchsửđãchứngminhrằng,khôngcóbấtcứtaihoạnàosánhbằngviệcđếquốcLaMãtrờvềthờikỳtrungcổ”.

NhưngtrướcnhữngđòihỏicủadânchúngMỹ,HiệphộicácnhàngânhàngMỹ(TheAmericanBankersAssociation)tỏtháiđộdứtkhoátlạnhlùng.Trongthưgửichocáchộiviên,cácnhàngânhàngđãnêurõrằng:

“Cùngvớisựhỗtrợcủacáctờbáodanhtiếng,đặcbiệtlàsựhỗtrợcủacáctổchứcnôngnghiệpvàtôngiáo,chúngtôiđềnghịquývịhãydốcsứcđểkiênquyếtphảnđốiviệcchínhphủpháthànhtiềnxanh.Quývịphảichấmdứttrợgiúpnhữngaitỏýủnghộchínhphủtrongviệcpháthànhtiềnxanh.Hànhđộngcủachínhphủsẽlàmphươnghạinghiêmtrọngđếnlợinhuậncủangânhàngcũngnhưlợiíchcủanhữngngườichovaynhưchúngta.Ngaylậptức,quývịphảigặpgỡvớicácđạibiểuquốchộitrongkhuvựccủamìnhvàyêucầuhọbảovệlợiíchcủachúngta.Nhưvậy,chúngtacóthểkhốngchếđượcluậtpháp”(35).

Năm1881,trongcảnhkinhtếtiêuđiều,tổngthốngthứ20củaMỹlàJamesGarfieldbướclênđàichínhtrịvàđãnắmbắtđượcđiểmcốtyếucủavấnđề.Ôngnóirằng:

“Ởbấtcứquốcgianào,aikhốngchếđượcviệccungứngtiềntệthìngườiđótrởthànhngườichủtuyệtđốicủacácngànhcông,thươngnghiệphiệncó.Nếuhiểurõđượcrằng,hệthốngtiềntệđượckiểmsoátvàkhốngchếmộtcáchdễdàngbởimộtnhómngười,bạnsẽhiểurõnguồngốccủanạnlạmphátvàchínhsáchsiếtchặttiềntệ”.

Chỉmấytuầnsaubàiphátbiểucủamình,tổngthốngJamesđãbịCharlesGuiteau-mộttên

“mắcbệnhtâmthần”ámsátvàongày2tháng7năm1881.tổngthốngbịbắnhaiphátvàcuốicùngquađờingày19tháng9.

Trongsuốtthếkỷ19,cácngânhàngquốctếđãthànhcôngvớisáchlược“dùngquyềnlựccủađồngtiềnthầnthánhđểthuđượcvươngquyềnthầnthánh”.TạiMỹ,“quyềnlựcthầnthánhcủađồngtiềncũngdầnlàmtanrãdânquyềnthiêngliêng”.SaunhữngcuộcđốiđầukịchliệtkéodàihàngtrămnămvớichínhphủdâncửcủanướcMỹ,cácngânhàngquốctếđãchiếmthếthượngphong.CácnhàsửhọcMỹđãchỉrarằng,tỉlệtửvongcủacácđờitổngthốngMỹcòncaohơnnhiềusovớitỉlệtửtrậncủathuỷquânlụcchiếnMỹtrongchiếndịchNormadie.

Khicácngânhàngnghênhngangđắcýtựchomìnhlàkẻnắmđượcpháplệnhngânhàngquốcgianăm1863trongtaythìmụctiêuthànhlậpmộtngânhàngtạiMỹtheomôhìnhNgânhàngAnhchỉcònlàviệctrongtầmtay.Nhưvậy,hìnhhàimộtngânhàngtrungươngtưnhânhoàntoànkhốngchếquyềnpháthànhtiềntệcủaMỹ-ngânhàngcủacácnhàtàiphiệt-đãbắtđầuhìnhthành.

CHÚTHÍCH(1)AbrahamLincoln,ThưgửiWilhamElkins,21-11-1864.

G.EdwardGriffm,NhữngkẻđếntừđảoJekyll(TheCreaturefromJekyllIsland)AmericanMedia,WestlakeVillage,CA2002,tr.393.

(3)IzolaForrester,Đạoluậtnguxuẩn(ThisOneMadAct”-Boston:Hale,Cushman&Flint,1937,tr.359.

(4)GlynDavis,Lịchsửtiềntệtừthờicổđạiđếnnay(HistoryofMoneyFromAncientTimestoThePresentDay)-UniversityofWalesPress,2002,tr.458.

(5)GlynDavis,Lịchsửtiềntệtừthờicổđạiđếnnay(HistoryofMoneyFromAncientTimestoThePresentDay)-UniversityofWalesPress,2002,tr.459

(6)AdamSmith,Củacảicủacácquốcgia(WealthofNation1776,cuốnIV,ChươngMột.

(7)CharlesG.Binderup,BenjaminFranklinđãbiếnnướcAnhthànhmộtquốcgiaphồnthịnhnhưthếnào?(HowBenjaminFranklinMadeNewEnglandProsperous),1941.

(8)CharlesG.Binderup,BenjaminFranklinđãbiếnnướcAnhthànhmộtquốcgiaphồnthịnhnhưthếnào?(HowBenjaminFranklinMadeNewEnglandProsperous),1941.

(9)CharlesG.Binderup,BenjaminFranklinđãbiếnnướcAnhthànhmộtquốcgiaphồnthịnhnhưthếnào?(HowBenjaminFranklinMadeNewEnglandProsperous),1941.(10)Năm1787,quốchộiHoaKỳhọpđểthôngquaviệcthaythếĐiềukhoảnLiênbangbằngHiếnpháp.

(11)HiếnphápMỹ,điều1,khoản8.

(12)ThưgửiBộtrưởngtàichínhAlbertGallatin(1802).

(13)AllanHamilton,CuộcđờicủaAlexanderHamilton(TheIntimateLifeofAlexanderHamilton)-CharlesScribnersSong1910.

(14)ArthurSchlesingercon,ThờiđạicủaJackson(TheAgeofJackson)-NewYork:MentorBooks,1945,tr.6-7.

(15)ĐượcviếtchoRobertMorrisvào30/4/1781.

(16)TuyểntậptácphẩmcủaThomasJefferson(NewYork&Sons1899),tậpX,tr.31.

(17)TácphẩmcủaThomasJefferson(WilleyBookCompany.1944),tr.749.

(18)GlynDavis,Lịchsửtiềntệtừthờicổđạiđếnnay(HistoryofMoneyFromAncientTimestoThePresentDay)-UniversityofWalesPress,2002,tr.474.

(19)GlynDavis,Lịchsửtiềntệtừthờicổđạiđếnnay(HistoryofMoneyFromAncient

TimestoThePresentDay)-UniversityofWalesPress,2002,tr.475.(20)ThomasJefferson,ThưgửiJohnTaylor,26-11-1798;inlạitrongTuyểntậptácphẩmcủaThomasJefferson,tập10.

(21)GlynDavis,Lịchsửtiềntệtừthờicổđạiđếnnay(HistoryofMoneyFromAncientTimestoThePresentDay)-UniversityofWalesPress,2002,tr.476.

(22)ThomasJeffcrson.ThưgửiJamcsMonroe,1/1/1815.

(23)GlynDavis,Lịchsửtiềntệtừthờicổđạiđếnnay(HistoryofMoneyFromAncientTimestoThePresentDay)-UniversityofWalesPress,2002,tr.476.

(24)GlynDavis,Lịchsửtiềntệtừthờicổđạiđếnnay(HistoryofMoneyFromAncientTimestoThePresentDay)-UniversityofWalesPress,2002,tr.479.

(25)G.EdwardGriffm,NhữngkẻđếntừđảoJekyll(TheCreaturefromJekyllIsland)AmericanMedia,WestlakeVillage,CA2002,tr.224

(26)DiễnvănkhaimạccủatổngthốngWilliamHenryHarrison,4/3/1841.

(27)MichaelF.Holt;SựlênngôivàsụpđổcúaĐángWhig(TheRiseandFalloftheAmericanWhigParty)JacksonianPoliticsandtheOnsetoftheCilvilWar)-1999;tr.292.

(28)GlynDavis,Lịchsửtiềntệtừthờicổđạiđếnnay(HistoryofMoneyFromAncientTimestoThePresentDay)-UniversityofWalesPress,2002,tr.486.

(30)SydneyE.Ablstrom,LịchsửtôngiáocủangườiMỹ(AReligiousHistoryoftheAmericanPeople)-YaleUniversityPress,1972,tr.649.

(31)LịchsửngườiDoTháitrongcuộcnộichiến(JewishHistoryinCivilWar),Jewish

-AmericanHistoryDocumentationFoundation,Inc.2006.

(32)GlynDavis,Lịchsửtiềntệtừthờicổđạiđếnnay(HistoryofMoneyFromAncientTimestoThePresentDay)-UniversityofWalesPress,2002,tr.479.

(33)DesGriffm,Trởvềthờinôlệ(DescentintoSlavery)-EmissaryPublications,1980,Chương5.

(34)AbrahamLincolnandJohnF.KennedybyMelvinSickler.

(35)TừthôngtưđượchiệphộicácnhàngânhàngNewYork,PhiladelphiavàBostonbanhành,doJamesBuelkývàgửitừđịachỉ247Broadway,NewYorkvàonăm1877chocácnhàngânhàngtrêntoànnướcMỹ.

PHẦNIII:CỤCDỰTRỮLIÊNBANGMỸ:NGÂNHÀNGTRUNGƯƠNGTƯHỮU

Mộtquốcgiacôngnghiệpvĩđạibịhệthốngtíndụngkhốngchếmộtcáchcứngnhắc.Hệthốngtíndụngnàytậptrungcaodộ.Sựpháttriểncủaquốcgianàyvàmọihoạtđộng(kinhtế)củachúngtahoàntoànnằmtrongtaymộtsốtngười.Chúngtađãrơivàothếbịthốngtrịcamgonhất-mộtkiểukhốngchếtriệtđểnhấttrênthếgiới.Chínhphủkhôngcòncóýkiếntựdonữa,khôngcònquyềnđịnhtộinữa,khôngcònlàchinhphủđượclựachọnbởiđasốngườidânnữa,vàchínhphủnàyvậnhànhdướisựkhốngchếcủamộtnhómngườiquyềnlực.Bấtnhiềunhânsĩcôngthươngnghiệpcủaquốcgianàyđềuđanglosợmộtđiềugìđó.Họbiếtthứquyềnlựcvôhìnhnàyđượctổchứctheocáchnhưvậy,tĩnhlặngvôtìnhnhưvậy,phủkhắpnhưvậy,khoáchặtlẫnnhaunhưvậy,triệtđểvàtoàndiệnnhưvậy,đếnnỗihọkhôngdámcôngkhailênánthứquyềnlựcnày(1).WoodrowWilson-tổngthốngthứ28HoaKỳ

Cóthểkhôngquákhoatrươngkhinóirằng,mãiđếnngàynay,chẳngcómấynhàkinhtếhọcTrungQuốcbiếtđượcmộtthựctếrằng,CụcDựtrữLiênbangMỹchínhlàNgânhàngtrungươngtưhữu.Cáigọilà“Ngânhàngdựtrữliênbang”thựcravừachẳngphảilà“liênbang”,màcũngchẳngcó“dựtrữ”,vàcũngkhôngđángđượcxemlà“ngânhàng”.

ĐasốcácquanchứccủachínhphủTrungQuốccóthểsẽnghĩrằng,đươngnhiênchínhphủMỹpháthànhrađồngđô-la,nhưngtrênthựctế,vềcơbản,chínhphủMỹkhôngcóquyềnpháthànhtiềntệ!Năm1963,saukhitổngthốngKennedybịámsát,chínhphủMỹcuốicùngđãmấtđiquyềnpháthành“đô-laMỹbạctrắng”.Muốncóđượcđồngđô-la,chínhphủMỹcầnphảiđemcôngtráicủangườidânMỹthếchấpchoCụcDựtrữLiênbang,còn“phiếudựtrữliênbang”doCụcDựtrữLiênbangMỹpháthànhchínhlàđồng“đô-laMỹ”.

ĐốivớigiớihọcthuậtvàtruyềnthôngMỹ,tínhchấtvàlailịchcủa“CụcDựtrữLiênbangMỹ“đượchiểulàmột“vùngcấm”.Hằngngày,giớitruyềnthôngMỹcóthểbàntánvềvôvànvấnđềchẳngcóchútquantrọnggìkiểunhư“hônnhânđồngtính”,nhưngnhữngvấnđềquantrọngliênquanđếnviệcaiđangkhốngchếchuyệnpháthànhtiềntệhaylợiíchchitrảlợitứccáckhoảnvaycánhânthìlạihầunhưchẳngđượcđảđộngđến.

Đọcđếnđây,nếubạncócảmgiáckinhngạc,vấnđềsẽtrởnênquantrọng,trongkhicóthểbạnlạikhônghaybiết.

ChươngnàysẽnóivềbímậtcủaviệcthànhlậpCụcDựtrữLiênbangMỹ-vấnđềđãbịgiớitruyềnthôngMỹcốý“bỏqua”.Khidùngmộtchiếckínhhiểnvisoixétkỹgiâyphútcuốicùngcủamộtsựkiệntrọngđạiảnhhưởngđếntiếntrìnhlịchsửthếgiới,chúngtacóthểhiểurằng,diễnbiếncủasựviệcsẽchínhxácđếnmứctaphảilấytiếngtíchtắccủađồnghồlàmđơnvịđolường.

Ngày23tháng12năm1913,chínhphủdâncửcủaMỹcuốicùngđãbịquyềnlựcđồngtiềnlậtđổ.

1.ĐảoJekyllthầnbí:cáinôicủaCụcDựtrữLiênbangMỹĐêmngày22tháng11năm1910,mộtđoàntàurèmchekínmítchậmrãitiếnvềmiềnNam.

NhữngngườingồitrongtoatàuđềulànhữngnhàtàiphiệtngânhàngquantrọngnhấtnướcMỹ,vàkhôngmộtaitrongsốhọbiếtđượcmụcđíchchuyếnđinày.ĐiểmdừngcuốicùngcủađoàntàulàđảoJekyllthuộcbangGeorgiaxamấytrămdặm.

JekylllàmộtquầnđảothuộcquyềnsởhữucủanhữngnhânvậtgiàucósiêuhạngởMỹ.CácthếlựctaitomặtlớnmàđứngdầulàJ.P.MorganđãthànhlậpmộtcâulạcbộđisăntrênđảoJekyll.Mộtphầnsáucủacảithếgiớidồnvàotaycáchộiviêncủacâulạcbộnày,vàtưcáchhộiviênchỉcóthểkếthừachứkhôngthểchuyểnnhượng.Lúcnày,câulạcbộnhậnđượcthôngbáocóngườicầnsửdụnghộisởcủacâulạcbộnàytrongkhoảnghaituần,vànhưvậy,trongkhoảngthờigiannày,tấtcảcácthànhviênkhôngđượcphépsửdụnghộisở.Toànbộnhânviênphụcvụcủahộisởđềulànhữngngườiđượcbốtríđếntừđấtliền,vàkhiphụcvụcácvịkháchVIPnày,họchỉđượcxưngtênchứtuyệtđốikhôngđượcsửdụnghọ.Trongphạmvi50dặm,hộisởđượcđảmbảotrọngxungquanhkhôngcósựxuấthiệncủabấtcứtaysăntinnào.

Ngaysaukhicôngviệcchuẩnbịhoàntất,nhữngvịkháchnàybắtđầuxuấthiệntạihộisở.Thamgiahộinghịtuyệtmậtnàycó:

-NelsonAldrich,Thượngnghịsĩ,ChủtịchUỷbantiềntệquốcgia(NationalMonetaryCommission),ôngngoạicủaNelsonRockefeller.

-A.PiattAndrew,trợlýBộtrưởngBộtàichínhMỹ.

-FrankVanderlip,ChủtịchNationalCityBank.

-HenryP.Davison,cổđôngcaocấpcủacôngtyJ.P.Morgan.

-CharlesD.Norton,ChủtịchFirstNationalBank

-BenjaminStrong,trợlýcủaJ.P.Morgan.

NgoàiracòncóPaulWarburg-mộtcôngdândicưgốcDoTháiđếntừĐức.Năm1901,PaulđếnMỹvàhùnmộtkhoảnvốnlớnvàocôngtyKuhnLoeband.ÔnglàđạidiệncủadònghọRothschildởAnhvàPhápđồngthờiđảmnhậnchứctổngcôngtrìnhsưcủaCụcDựtrữLiênbangMỹkiêmchủtịchđầutiênCụcDựtrữLiênbangMỹ.

Nhữngnhânvậtquantrọngnàyđếnhònđảonhỏhẻolánhmàchẳngcóhứngthúgìvớiviệcsănbắn.Họđếnđâyvớimộtnhiệmvụchủyếulàkhởithảomộtvănkiệnquantrọng:DựluậtDựtrữLiênbang(FederalReserveAct).PaulWarburglàmộtcaothủvềlĩnhvựcngânhàng,tinhthônghầunhưmọikhâunhỏtronghoạtđộngtàichính.

Nếucóaiđóthắcmắcvớicáccâuhỏicầngiảiđáp,Paulkhôngchỉnhẫnnạitrảlờimàcòngiảnggiảikhôngngớtvềnguồngốclịchsửsâuxacủatừngkháiniệmmộtcáchchitiết.Aicũngkhâmphụckiếnthứcuyênbáctronglĩnhvựcngânhàngcủaông.Paulhiểnnhiêntrởthànhngườikhởithảođồngthờilàngườigiảiđápmọivấnđềtrongviệcxâydựngvănkiện.

NelsonAldrichlàngườingoạiđạoduynhấttrongsốnhữngnhânvậtcómặtởđây.ÔngtaphụtráchviệcchỉnhsửanộidungvănkiệnsaochophùhợpvớiyêucầuchínhtrịđểcóthểđượcchấpnhậnởQuốchội.Nhữngngườikhácđạidiệncholợiíchcủacáctậpđoànngânhàngkhácnhau.Họtiếnhànhtranhluậnkịchliệtsuốt9ngàyliềnxungquanhchitiếtphươngánmàPaulđềxuất,vàcuốicùngđãđiđếnthốngnhất.

Docuộckhủnghoảngngânhàngnăm1907màhìnhảnhcủacácnhàtàiphiệtngânhàngkhôngcònmấyđẹpđẽtrongmắtngườidânMỹ.Điềunàykhiếnchođasốnghịsĩquốchộikhôngdámcôngkhaiủnghộdựluậtdocácnhàtàiphiệtngânhàngthamgialậpra.Vìvậy,nhữngngườinàykhôngquảnngạiđườngxavạndặm,lặnlộitừNewYorkđếnhònđảohoangvắngnàyđểthamgiakhởithảovănkiện.

Hơnnữa,cáitênNgânhàngtrungươngnghecóvẻquákhoatrương.TừthờitổngthốngJeffersonđếnnay,têngọicủaNgânhàngtrungươngđềucódínhdángđếnâmmưucủacácnhàtàiphiệtngânhàngquốctếAnh,vìthếPaulkiếnnghịdùngtên“CụcDựtrữLiênbang”(FederalReserveSystem)đểchetaiđậymắtthiênhạ.Thếnhưng,trênthựctế,CụcDựtrữLiên

bangcóđầyđủmọichứcnăngcủamộtNgânhàngtrungương,vàcũnggiốngnhưNgânhàngAnh,CụcDựtrữLiênbangMỹđượcthiếtkếtheomôhìnhtưnhânnắmgiữcổphần,vàngânhàngsẽthuđượclợiíchrấtlớntừviệcđó.ĐiểmkhácbiệtgiữaCụcDựtrữLiênbangvàNgânhàngthứnhấthayNgânhàngthứhailà,20%cổphầnvốncócủachínhphủtrongcơcấucổphầncủaCụcDựtrữLiênbangđãbịlấymất,vànhưvậy,nósẽtrởthànhmộtngânhàngtrungươngtưhữu“thuầntuý”.

NhằmcheđậybảnchấtthựccủaCụcDựtrữLiênbangMỹcũngnhưđểtrảlờichocâuhỏiailàkẻkhốngchếcơquannày,Paulđãkhéoléođềxuấtýkiến:“QuốchộikhốngchếCụcDựtrữLiênbangMỹ,chínhphủnắmgiữvaitròđạibiểutronghộiđồngquảntrị,nhưngđasốthànhviêncủahộiđồngquảntrịlàdohiệphộingânhàngtrựctiếphoặcgiántiếpkhốngchế”.Vềsau,trongphiênbảncuốicùng,Paulđãđổithành“thànhviêncủaHộiđồngquảntrịdotổngthốngMỹbổnhiệm”,thếnhưng,chứcnăngthựcsựcủaHộiđồngquảntrịdoHộiđồngTưvấnLiênbang(FederalAdvisoryCouncil)khốngchế,vàcùngvớiHộiđồngquảntrị,Hộiđồngtưvấnliênbangsẽđịnhkỳmởhộinghị“thảoluận”côngviệc.

ThànhviêncủaHộiđồngtưvấnLiênbangsẽdoChủtịchHộiđồngquảntrịcủa12ngânhàngdựtrữliênbangquyếtđịnh.Điểmnàyđãđượclấpliếmtrướccôngchúng.

MộtvấnđềnangiảikhácmàPaulphảiđốiphólàlàmthếnàođểchegiấusựthựcrằng,nhânvậtchịutráchnhiệmchủtrìCụcDựtrữLiênbanglàmộtchuyêngiakỳcựucủangânhàngNewYork.Từthếkỷ19đếnnay,vìphảigánhchịunhiềuthiệthạidonạnkhủnghoảngngânhànggâynên,hầuhếtcácthươngnhân,chủtrangtrạivừavànhỏcủamiềntrungtâynướcMỹghétcayghétđắngcácchuyêngiangânhàngđếntừmiềnđông.CòncácnghịsĩcủanhữngkhuvựcnàycũngkhôngthểủnghộngânhàngtrungươngnếunhưnóđượcchủtrìbởimộtnhânvậtnàođótừngânhàngNewYork.VìvậymàPaulđãthiếtkếnênmộtphươngángiảiquyếttàitìnhđể12ngânhàngđịaphươngthuộcCụcDựtrữLiênbangcóthểtạothànhmộthệthốnghoànhảo.Ngoàigiớingânhàng,rấtítngườibiếtđượcrằng,vềlýthuyết,việcpháthànhtiềntệvàtíndụngcủaMỹđượctậptrungởNewYork,dùtrênthựctế,điềunàykhônghềdiễnraởNewYork,vàmànkịchnàychẳngqualàdocácngânhàngthuộcCụcDựtrữLiênbangdàndựngnênmàthôi.CònmộtđiểmnữathểhiệnsựsuynghĩsâuxacủaPaul-đặttrụsởcủaCụcDựtrữLiênbangMỹtạiWashington-trungtâmchínhtrịcủanướcMỹ,trongkhiNewYorkmớilàtrungtâmtàichínhlớncủađấtnướcnày.MốilongạichínhcủaôngtaxuấtpháttừsựkỳthịcủadânchúngđốivớicácnhàngânhàngđếntừNewYork.

ĐiềubậntâmthứtưcủaPaullàlàmthếnàotìmranhânviênquảnlýcho12nhàngânhàngđịaphươngtrựcthuộcCụcDựtrữLiênbangMỹ.KinhnghiệmlàmviệctrongQuốchộicủaNelsonAldrichcuốicùngđãgiúpôngtìmđượcđấtdụngvõ.Ôngchỉrarằng,cácnghịsĩmiềntrungtâynướcMỹthườngtỏrõsựthùđịchvớingânhàngNewYork,vàđểtránhmấtkiểmsoát,tổngthốngphảilàngườiđứngrabổnhiệmvịtríchủtịchngânhàngđịaphươngvàđókhôngphảilànhiệmvụcủaQuốchội.Nhưngđiềunàyđãtạonênmộtlỗhổngphápluật.Điều8chương1củaHiếnphápMỹquyđịnhrõràngrằng,Quốchộichịutráchnhiệmphụtráchviệcquảnlýpháthànhtiềntệ.ViệcCụcDựtrữLiênbanggạtQuốchộirangoàirõràngđãviphạmHiếnpháp.Vềsau,quảnhiênđiểmnàyđãtrởthànhcáicớđểcácnghịsĩchĩamũidùicôngkíchCụcDựtrữLiênbangMỹ.Saukhiđượcdànxếpchuđáo,dựluậtnàynghiễmnhiênxuấthiệnvớihìnhthứcmôphỏngtheosựphânquyềnvàcânbằngkiểmsoátcủahiếnphápMỹ.Tổngthốngbổnhiệm,quốchộithẩmduyệt,nhânsĩđộclậpnhậmchứcchủtịchHộiđồngquảntrị,còncácnhàngânhàngđảmnhậnvịtrícốvấn,quảlàmộtthiếtkếhoànhảo!

2.BảynhàtàiphiệtphốWall:NhữngngườiđiềukhiểnhậutrườngcủaCụcDựtrữLiênbangBảynhânvậtquantrọngcủaphốWallhiệntạiđãkhốngchếđạibộphậncácngànhcông

nghiệpcơbảncũngnhưnguồnvốncủaMỹ,baogồm:J.P.Morgan,JamesJ.Hill,GeorgeBerk(ChủtịchFirstNationalBank)trựcthuộcTậpđoànMorgan;bốnngườicònlạigồmJohnRockefeller,WilliamRockefeller,JamesStillman(ChủtịchNationalCityBank),JacobSchiff(côngtyKuhnLoeb)trựcthuộcTậpđoànStandardOilCitiesBank.ĐầumốitrungtâmvềvốndohọtạonênđangtrởthànhthếlựcchủyếukhốngchếnướcMỹ(2).JohnMoody-ngườisánglậphệthốngđánhgiáđầutưMoodynổitiếng,1911.

BảyvịtaitomặtlớncủaphốWallchínhlànhữngngườithựcsựđiềukhiểnviệcthànhlậpCụcDựtrữLiênbangMỹ.SựphốihợpnhịpnhàngbímậtgiữahọvớigiatộcRothschildcủachâuÂucuốicùngđãtạonênmộtphiênbảncủaNgânhàngAnhtạiMỹ.

3.SựrađờivàpháttriểncủadònghọMorganTiềnthâncủaNgânhàngMorganlàcôngtyGeorgePeabodycủaAnhvốnkhôngđượcnhiều

ngườibiếtđến.GeorgePeabodyvốnlàmộtthươnggiachuyênbuônhoaquảsấykhôcủavùngBaltimore(Mỹ).Saukhiphấtlênnhờmộtsốthươngvụnhỏ,vàonăm1835,GeorgeđếnLondon.Chàngthươnggiatrẻnhậnthấyngànhtàichínhlàmộtlĩnhvựcbéobở,bènquyếtđịnhhùnvốnvớimộtsốngườinữađểmởngânhàngMerchantBank.Đâylàmộtnghiệpvụ“tàichínhcaocấp”rấthợpthờikhiđó,kháchhàngchủyếubaogồmchínhphủ,cáccôngtylớnvànhữngngườirấtgiàucó.Họcungcấpcáckhoảnvaychothươngmạiquốctế,pháthànhcổphiếuvàcôngtrái,kinhdoanhcácloạihànghoáchủlực,vàđâychínhlàtiềnthâncủangânhàngđầutưngàynay.

ThôngquasựgiớithiệucủacôngtyanhemnhàBrownthuộcchinhánhAnh,GeorgePeabodyđãnhanhchónggianhậpvàogiớitàichínhAnh.Khônglâusau,GeorgePeabodyhếtsứckinhngạckhinhậnđượcthưmờiđếndựtiệctừnamtướcNathanRothschild.ĐốivớichàngthươnggiatrẻnàythìvinhhạnhđóchẳngkhácnàoniềmhãnhdiệncủamộttínđồThiênChúagiáođượcGiáohoàngtiếpkiến.

NathanđãđithẳngvàovấnđềbằngviệcđềnghịGeorgePeabodygiúpmìnhlàmđạidiệngiaotếbímậtcủadònghọRothschild.Tuynổitiếnglàgiàucóvớikhốitàisảnkhổnglồ,songdònghọRothschildvẫnbịnhiềungườiởchâuÂucămghétvàcoithườngvìthườnglừagạtcưỡngđoạttàisảncủadânchúng.TầnglớpquýtộcởLondonvốnkhôngthèmsốngchungcùnghàngngũvớiNathan,đãnămlầnbảylượtthẳngthừngtừchốilờimờicủaanhemdònghọnày.DùđãtạorathếlựcrấtmạnhởAnh,nhưnggiatộcRothschildluôncócảmgiáccủakẻngồi“chiếudưới”vìbịgiớiquýtộccôlập.MộtnguyênnhânkháckhiếnNathanchọnGeorgePeabodyvìôngtalàngườikhiêmtốnnhãnhặn,tưcáchkhátốt,lạilàngườiMỹ,saunàycòncóthểdùngvàoviệclớn.

ĐươngnhiênlàGeorgePeabodyhồhởiđónnhậnlờiđềnghịcủaNathan.ToànbộmọikinhphígiaotếđềudoNathanchitrả,côngtycủaGeorgePeabodynhanhchóngtrởthànhtrungtâmgiaotếnổitiếngLondon.Đặcbiệtlàvàongày4tháng7hàngnăm,tiệcmừngnhânngàylễđộclậpnướcMỹđềuđượctổchứctạinhàGeorgePeabodyvàtrởthànhmộtsựkiệnquantrọngtronggiớiquýtộcLondon(2a).Đámkháchkhứacũngkhómàhìnhdungnổi,vìsaomộtdoanhnhânhếtsứcbìnhthườngmấynămtrướclạicóthểcángđángnổinhữngkhoảnphíchiêuđãitrongnhữngbữatiệchoànhtrángvàxaxỉkia.

Mãiđếnnăm1854,GeorgePeabodyvẫnchỉlàmộtôngchủngânhàngnhỏvớikhoảntàisảntrịgiámộttriệubảngAnh.Tuynhiên,chỉtrongthờigian6nămngắnngủisauđó,khốitàisảncủavịthươnggianàyđãđạtmức20triệubảngAnhvàbiếnôngtrởthànhôngchủnhàbăngcómáumặtởMỹ.Trongthờigiandiễnracuộckhủnghoảngkinhtếnăm1857tạiMỹdodònghọRothschildgiậtdây,GeorgePeabodyđãdốchếttiềnđầutưvàocôngtráiđườngsắtvàcôngtráichínhphủMỹtrongkhicácôngchủnhàbăngAnhđộtnhiênbántốngbántháotấtcảcôngtráicódínhdángđếnMỹ.Cũngtronggiaiđoạnnày,GeorgePeabodylâmvàocảnhkhókhănnghiêmtrọng.ĐiềukỳlạlàkhiGeorgemấpmébênbờvựcphásản,NgânhàngAnhgiốngnhưthiênsứtừtrêntrờirơixuốngđãngaylậptứccungcấpchoôngtamộtkhoảnvaytíndụngtrịgiá800nghìnbảngAnh.ChínhđiềunàyđãgiúpGeorgephụchồinhanhchóng.Vàthếlà,chẳnghiểusao,mộtngườicẩntrọngnhưGeorgePeabodylạiquyếtđịnhmuavàomộtlượnglớncácloạicôngtráiđangbịcácnhàđầutưMỹbánđổbántháonhưrácrưởi.Cuộckhủnghoảngnăm1857hoàntoànkhônggiốngvớicuộcsuythoáinăm1837.ChỉtrongmộtnămthìnềnkinhtếMỹđãhoàntoànthoátkhỏibóngmâycủasựsuythoái.KếtquảlàcácloạicôngtráiMỹđãgiúpôngnhanhchóngtrởthànhngườisiêugiàucó-mộtviệcxảyratươngtựvớichiếndịchcôngtráiAnhcủaNathannăm1815khiếnngườitakhiếpđảm.

VìGeorgePeabodykhôngcóconnốidõinênsảnnghiệpkhổnglồkiacũngchẳngcóaithừakế.ChínhvìthếmàôngrấtkhổtâmvàcuốicùngquyếtđịnhmờichàngtraitrẻtuổiJuniusMorgannhậphộilàmăn.SaukhiGeorgePeabodynghỉhưu,JuniusMorganđãnắmgiữtoànbộviệclàmănvàđổitêncôngtynàythànhJuniusS.MorganandCompany,sauđóđổitênchinhánhởMỹthànhJ.P.MorganandCompany.Năm1869,trongcuộchọpmặtởLondonvớigiatộcRothschild,dònghọMorganđãhoàntoànkếthừamốiquanhệcủaGeorgePeabodyvớigiatộcRothschildvàđưamốiquanhệhợptácnàypháttriểnlênmộttầmcaomới.Năm1880,J.P.Morganđầutưmộtlượnglớnvốnnhằmtổchứclạihoạtđộngkinhdoanhcủacôngtyđườngsắt.

Ngày5tháng2năm1891,giatộcRothschildvàmộtsốnhàngânhàngkhácởAnhđãthànhlậpmộttổchứcbímậtlấytênlà“Tậpđoànhộinghịbàntròn”.ỞMỹ,mộttổchứctươngtựcũngđượcthànhlập,đứngđầuchínhlàdònghọMorgan.Sauchiếntranhthếgiớithứnhất,“Tậpđoànhộinghịbàntròn”củaMỹđượcđổitênthành“Hộiđồngđốingoại”(CouncilonForeignRelations),cònởAnhthìđổithành“ViệnHoànggiavềQuanhệquốctế“(RoyalInstituteofInternationalAffairs).RấtnhiềuquanchứccủachínhphủhainướcAnhvàMỹđềulànhữngngườiđượclựachọntừhaihiệphộinày.

Năm1899,J.P.MorganvàDrexelđếnLondonthamgiađạihộicácnhàtàiphiệtngânhàng

quốctế.Ngaykhitrởvề,J.P.MorganđãđượcchỉđịnhlàmđạidiệncaocấpcholợiíchcủadònghọRothschildởMỹ.HộinghịLondonđiđếnmộtthốngnhấtrằng,cáccôngtyJ.P.Morgan(NewYork),Drexel(Philadelphia),Grenfell(London),MorganHarjesCỉe(Paris),M.M.WarburgCompany(Đức)vàMỹ,gắnkếthoàntoànvớidònghọRothschild(3).Năm1901,J.P.MorganđãmualạicôngtygangthépCarnegievớigiá500triệuđô-la,sauđócơcấulạitoànbộtốchứcnàyvàbiếnnóthànhCôngtygangthépMỹ(UnitedStatesSteelCorporation)cógiáthịtrườnghơn1tỉđô-la.J.P.Morganđượccoilàngườigiàunhấttrênthếgiớithờiđó,thếnhưng,căncứtheobáocáocủauỷbankinhtếlâmthờiquốcgia(TemporaryNationalEconomicCommittee),ôngtachỉnămgiữ9%cổphầncủacôngtymình.Xemra,Morganvớitiếngtămlừnglẫyvẫnchỉlàmộtnhânvậtdiễntrướcsânkhấu.

4.Rockefeller:VuadầumỏJohnRockefellerchalàmộtnhânvậtítnhiềugâytranhcãitronglịchsửnướcMỹ,bịthiên

hạchụpmũlà“ngườimáulạnh”.Têntuổicủaônggầnliềnvớicôngtydầumỏnổitiếngthếgiới.

ViệcbuônbándầumỏcủaJohnRockefellerbắtđầutừthờikỳnộichiếnMỹ(18611865),vàmãiđếnnăm1870,khicôngtydầumỏđượcthànhlậpthìquymôlàmăncủaôngvẫnthuộcvàohàngthườngthườngbậctrung.SaukhinhậnđượcmộtkhoảnchovaycơbảncủangânhàngđôthịquốcgiaCleveland,trongnháymắt,dườngnhưRockefellerđãtìmđượccảmgiácđíchthựccủamình.Dãtâmcạnhtranhtheoluậtrừngcủanhàtàiphiệtnàyđãvượtxasứctướngtượngcủamọingười.Nhậnthấyngànhcôngnghiệpluyệndầurấtcótriểnvọngtốtvớimứclợinhuậnngắnhạnrấtcao,nhưngRockefellercũngđồngthờinhìnthấymộtsựthậthiểnnhiên:đólàsựcạnhtranhtronglĩnhvựcnàydiễnrakịchliệtmàkhôngcósựkiểmsoát,vìthế,sớmhaymuộn,cácdoanhnghiệpthamgiavàocuộcchơinàycũngsẽrơivàocảnhcạnhtranhtheokiểutựsát.Vàđểtồntại,chỉcóduynhấtmộtcách:tiêudiệtđốithủcạnhtranhbằngmọigiá,khôngtừbấtcứthủđoạnnào.

Trướchết,Rockefellerkhốngchếcôngtytrunggiannhưngkhôngđểchoaibiếtrằngmìnhđãđềxuấtmualạiđốithủcạnhtranhvớigiáthấp.Nếucựtuyệt,đốithủcạnhtranhsẽđốimặtvớicuộcchiếngiácảthảmkhốc,chođếnkhiđốithủphủphụchoặcphásảnmớithôi.Nếukhônghiệuquả,saucùngRockefellersẽsửdụngđếnchiêusởtrườngcủamình-bạolực:đánhcôngnhâncủađốithủcạnhtranh,phónghoảthiêurụinhàxưởngcủađốithủ.Saumấyhiệpnhưvậy,sốđốithủmaymẩnsốngsótchỉcònđếmtrênđầungóntay.Tuyđãgâynênsựcămphẫntronggiớikinhdoanh,nhưnghànhvilũngđoạnnàycủaRockefellercũngđemlạihứngthúcaođộchocácnhàtàiphiệtngânhàngởNewYork.

DònghọRothschildvẫnmuốntìmmọicáchkhốngchếnướcMỹđangngàycànglớnmạnh.Tuynhiên,nhữngmánhkhóecủahọtộcnàysớmmuộnđềuthấtbại.ViệckhốngchếmộtquốcvươngởchâuÂuđơngiảnhơnrấtnhiềusovớiviệckhốngchếmộtchínhphủdâncử.SaucuộcnộichiếncủaMỹ,dònghọRothschildbắtđầusắpxếpkếhoạchkhốngchếMỹ.VềtàichínhthìđãcócôngtyMorganvàcôngtyKuhnLoeb,còntronggiớicôngnghiệpvẫnchưacóaithíchhợp.NhữnggìmàRockefellerlàmđãthắplênmộttiahyvọngchodònghọRothschild.NếunhưđượctiếpthêmmộtlượngtàichínhlớnthìthựclựccủanhàRockefellersẽvượtrấtxasovớimộtvùngClevelandnhonhỏ.

RothschildđãcửJacobSchiffcủacôngtyKuhnLoeb-mộtchiếnlượcgiaquantrọngnhấtcủahọvềtàichínhởMỹ-thamgiavàokếhoạchnày.Năm1875,JacobSchiffthânchinhđếnClevelandđểchỉchoRockefellercáchthứctriểnkhaicácbướctiếptheotrongkếhoạchkhốngchếnướcMỹ.CùngvớisựxuấthiệncủaJacobSchiff,mộtđiềumaymấnkháccũngđếnvớiRockefellermàcónằmmơôngtacũngkhôngdámnghĩđến:thôngquangânhàngMorganvàcôngtyKuhnLoe,Rothschildđãkhốngchế95%thịphầnvậnchuyểnđườngsắtMỹ,đồngthờiJacobSchiffđangcódựđịnhthànhlậpcôngtySouthImprovementCompanynhằmcungcấpdịchvụvậnchuyểngiárẻchocôngtydầumỏcuaRockefeller,màdướisựkhốngchếgiácướcvậnchuyểnnày,chẳngcómấycôngtyluyệndầucóthểtiếptụcsinhtồn.Rấtnhanhchóng,RockefellerđãlũngđoạnhoàntoànngànhdầumỏcủaMỹ,trởthành“Vuadầumỏ”thậtsựcảvềnghĩađenlẫnnghĩabóng.

5.JacobSchiff:ChiếnlượcgiatàichínhcủaRothschildMốiquanhệmậtthiếtgiữahaidònghọRothschildvàSchiffcóthểđượctruyngượcvềnăm

1785,khiRothschildchachuyểnđếnmộttoàdinhthựnămtầngởFrankfurt,vàtrongnhiềunămliềnsốngchungvớidònghọSchiff.

CùnglàcácnhàtàiphiệtngânhànggốcDoTháiởĐứcnênhaidònghọnàycómốiquanhệhữuhảokéodàihàngtrămnăm.

Năm1865,tròn18tuổi,JacobSchiffđếnMỹsaumộtthờigianthựctậpởngânhàngRothschild(Anh).

SaukhitổngthốngLincolnbịámsát,JacoblàmkếtoánchocácngânhàngchâuÂucủaMỹ,đồngthờicùngthúcđẩyviệcxâydựngchếđộngânhàngtrungươngtưhữucủaMỹ.MộtmụcđíchkháccủaJacobchínhlàpháthiện,bồidưỡngkiếnthứcchođạidiệncủangânhàngchâuÂu,đồngthờiđưahọgianhậpvàocácvịtríquantrọngnhưchínhphủ,toàán,ngânhàng,côngnghiệp,đểchờthờicơ.

Ngày1tháng1năm1875,JacobliênkếtvớicôngtyKuhnLoebvàtrởthànhthànhviênchủchốtcủacôngty.

DướisựủnghộcủađếchếRothschildhùngmạnh,cuốicùngcôngtyKuhnLoebđãtrởthànhmộttrongnhữngngânhàngđầutưnổitiếngnhấtcuốithếkỷ19vàđầuthếkỷ20.

6.JamesJ.Hill:VuađườngsắtXâydựngđườngsắtlàngànhcôngnghiệpquantrọngđòihỏinguồntàichínhlớn.Sựphát

triểncủangànhcôngnghiệpđườngsắtkhổnglồtạiMỹchủyếudựavàonguồntiềntừthịtrườngvốncủaAnhvàcácquốcgiakhácởchâuÂu.KhốngchếviệcpháthànhcôngtráiđườngsắtMỹởchâuÂuchínhlàthủđoạncủacácnhàtàiphiệtnhằmnắmgiữsốphậncủangànhcôngnghiệpnày.

Năm1873,cácnhàtàiphiệtngânhàngquốctếđộtngộtsiếtchặtnguồntàichínhđốivớiMỹđồngthờibántháocôngtráicủanướcnày.ĐiềuđókhiếnchocôngtráiđườngsắtMỹlâmvàocảnhchợchiều.Ngaykhicuộckhủnghoảngkếtthúcvàonăm1879,dònghọRothschildlậptứctrởthànhchủnợlớnnhấtcủangànhđườngsắtMỹ.Chỉcầncaohứngmộtchút,nhàtàiphiệtnàycóthểbópchếtmạchmáutàichínhcủabấtkỳcôngtyđườngsắtnàocủaMỹ.Trongbốicảnhđó,JamesJ.Hill-mộtthươnggiakhởinghiệpvớinghềvậnchuyểnđườngsắtbằnghơinướcvàthanđá-buộclòngphảiđầuquândướitrướngcủacácnhàtàichínhđểcóthểsinhtồnvàlớnmạnhtrongsựcạnhtranhkhốcliệtcủangànhđườngsắt.

Morganchínhlàchỗdựatàichínhđốivớiôngta.VớisựủnghộcủaMorgan,JamesJ.Hillđãthựchiệnkếhoạchthôntínhhàngloạtcôngtyđườngsắtđanglâmvàocảnhphásảnsaucuộckhủnghoảngnăm1873.

Đếnnăm1893,giấcmơđượcnắmgiữngànhđườngsắtxuyênMỹcủaJamesJ.Hillcuốicùngđãtrởthànhhiệnthực.KhitranhgiànhquyềnkhốngchếđườngsắtmiềnTây,JamesJ.Hillđãgặpphảimộtđốithủrấtmạnh-LiênhiệpđườngsắtTháiBìnhDương(UnionPacificRailroad)doTậptoàntàichínhRockefellerđỡđầu.LiênhiệpnàyđãbấtngờtấncôngôngtrùmvậntảiđườngsắtbằngviệcbímậtthumuacổphiếucủacôngtyNorthernPacificdoJamesJ.Hillkiểmsoát.KhipháthiệnravấnđềthìJamesJ.Hillđãsắpmấtquyềnkiểmsoátcôngty.ÔngtalậptứccầuviệnkhẩncấpnhàtàiphiệtMorganlúcnàyđangtrongkỳnghỉmátởchâuÂu.MorganlậptứcralệnhchothuộchạphảnkíchlạisựkhiêuchiếncủaRockefeller.Trongmộtthờigiandài,thịtrườngcổphiếuphốWallnhưlêncơnsốt,nhàđầutưtranhnhaumuacổphiếucủaCôngtyđườngsắtNorthernPacificnhưănmàycướpcháothíkhiếnmỗicổphiếucókhiđãnhảylênmức1.000đô-la.

Haiconhổđánhnhauắtcóconbịthương,cuốicùngcácnhàtàiphiệtngânhàngquốctếbuộcphảiđiềuđình.

Kếtquảlà,CôngtycổphầnchứngkhoánmiềnBắc(NorthernSecuritiesCompany)đượcthànhlập,haiconhổcùngnhaukiểmsoátngànhvậnchuyểnđườngsắtBắcMỹ.Ngaytrongngàythànhlậpcôngtynày,tổngthốngMcKinleybịámsát,PhótổngthốngRooseveltchalênkếnhiệm.DướisựphảnđốiquyếtliệtcủaRooseveltcha,CôngtychứngkhoánmiềnBắcbị“Đạoluậtchốngđộcquyền”-đạoluậtđượcquốchộiMỹthôngquanăm1890-cưỡngchếgiảithể.SauđóJamesJ.HillquayhướngđầutưvềmiềnNam,nuốtgọnngànhvậnchuyểnđườngsắttừColoradothẳngđếnTexas.

Đếnkhiquađờivàonăm1916,JamesJ.Hillđãtíchgópđượcmộttàisảnlênđến53triệuđôla.

7.AnhemnhàWarburgNăm1902,haianhemPaulvàFelixtừFrankfurt(Đức)dicưsangMỹ.Haichàngtrainày

xuấtthântrongmộtgiađìnhcótruyềnthốngvềnghềngânhàng,rấttinhthôngtronglĩnhvựcnày,đặcbiệtlàPaul,ngườiđượcgọilàcaothủtronggiớitàichínhthờiđó.RothschildtỏrarấtxemtrọngtàinăngcủaPaulnênđãđặcpháihaianhemtừngânhàngcủadònghọWarburg(M.M.WarburgandCo.)đếnMỹvốnlúcnàyđangrấtcầnnhântài.

Lúcnày,dònghọRothschildthúcđẩykếhoạchngânhàngtrungươngtưhữuởMỹđãgầncảtrămnăm,sụtsùinhiềuphenmàchưađượcnhưý.Lầnnày,Paulsẽđảmnhậnnhiệmvụchủcông.SaukhiđếnMỹđượcmộtthờigian,PaulđãkếtgiaovớicôngtyKuhnLoebcủaJacobSchiff,đồngthờicướicongáicủavợchồngSchiff,cònFelixcũngđãcướimộtcôcongáikháccủaSchiff.

ColonelElyGarrison-cốvấntàichínhsuốthaiđờitổngthốngRoosevelt(cha)vàWilsonđãnhậnxétrằng:“Aldrichđanggặpphảisựphảnđốitrêntoànquốc,chínhngàiPaulWarburgđãcơcấulạiđềánCụcDựtrữLiênbangMỹ.TrítuệthiêntàiđằngsaukếhoạchnàyđềubắtnguồntừAlfredRothschildcủaLondon”(4).

8.TuyếntiềntiêucủaviệcxâydựngCụcDựtrữLiênbangMỹ:Cuộckhủnghoảngngânhàngnăm1907Năm1903,Paulđemcươnglĩnhhànhđộngvớicácchỉdẫncáchthứcápdụngnhững“kinh

nghiệmtiêntiến”củacácngânhàngtrungươngchâuÂuđếnnướcMỹvàtraochoJacobSchiff.Sauđó,tàiliệunàylạiđượctraochoJamesStillman-CEOcủaNationalCityBank(saunàylàNgânhàngHoaKỳ)vànhómcácnhàngânhàngcủaNewYork.MọingườiđềucảmthấynhưđượckhaisángnhờtưtưởngcủaPaul.

Vấnđềlàsựphảnđốicủadânchúngđốivớingânhàngtrungươngtưnhântănglênrấtmạnh.GiớicôngnghiệpcũngnhưchủcácdoanhnghiệpvừavànhỏrấtáccảmvớicácnhàtàiphiệtngânhàngNewYork.Bấtcứđềánnàocóliênquanđếnngânhàngtrungươngtưnhândocácnhàtàiphiệtngânhàngđềxuấtđềubịcácnghịsĩquốchộitránhnégiốngnhưtránhbệnhtruyềnnhiễmvậy.Trongmộtbầukhôngkhíkhóchịumangđậmtínhchínhtrịnhưvậy,việcthôngquađềánngânhàngtrungươngnhằmtạoralợithếchocácnhàtàiphiệtngânhàngquảthậtlàmộtđiềuvôcùngkhókhăn.Đểxoaychuyểntìnhthếbấtlợi,mộtcuộckhủnghoảngtàichínhkhổnglồđãbắtđầuđượcnghĩđến.Trướchết,trongdưluậnbắtđầuxuấthiệnnhữngkháiniệmtàichínhmới.

Ngày6tháng1năm1907,mộtbàiviếtcủaPaulvớitiêuđề“Khuyếtđiểmvànhucầucủahệthốngngânhàngchúngta”(DefectsandNeedsofOurBankingSystem)đãđượccôngbốđểrồitừđây,PaultrởthànhngườicổsuýhàngđầuchochếđộngânhàngtrungươngởMỹ.Khônglâusauđó,tạihộinghịdànhchocácthươnggiaNewYork,JacobSchiffđãtuyênbốrằng“nếukhôngđủsứckiểmsoátnguồnvốntíndụng,ngânhàngtrungươngcủachúngtasẽphảitrảiquamộtcuộckhủnghoảngtàichínhghêgớmvớitầmảnhhưởngsâurộngnhất(5).

Giốngnhưthờikỳ1837,1857,1873,1884và1893,cácnhàtàiphiệtngânhàngđãsớmnhìnrahiệntượngbongbóngxuấthiệntrongsựpháttriểnquánóngcủanềnkinhtế,vàđâycũnglàkếtquảtấtyếucủaviệckhôngngừngnớilỏngvòngquaylưuchuyểntiềntệ.Nóimộtcáchhìnhtượng,toànbộquátrìnhnàygiốngnhưviệcnuôicátronghồ.Việcchếnướcvàohồcácũnggiốngnhưchuyệnnớilỏngvòngquaylưuchuyểntiềntệhaybơmmộtlượnglớntiềnvàonềnkinhtế.Saukhinhậnđượcmộtlượnglớntiềnđượcbơmvàonày,dướisựmêhoặccủatiềnbạc,cácngànhcácgiớibắtđầungàyđêmkhổsở,nỗlựcsángtạoracủacải,vàquátrìnhnàygiốngnhưviệccátronghồcárasứchấpthụcácthànhphầndinhdưỡngđểngàycàngbéo

mập.Khinhậnthấythờicơthunhậpđãchínmuồi,cácnhàngânhàngsẽđộtngộtsiếtchặtvòngquaylưuchuyểntiềntệ,rútcạnnướctronghồ,vàphầnlớncátronghồlúcnàychỉbiếttuyệtvọngchờđợigiâyphútbịtómgọn.

Nhưngchỉcócácôngtrùmngânhànglớnnhấtmớibiếtđượcđâulàthờiđiểmbắtđầuhútnướcvớtcá.Ngaysaukhimộtquốcgiathànhlậpchếđộngânhàngtrungươngtưnhân,việckiểmsoátquátrìnhrútnướchớtcácủađámtàiphiệtngânhànglạicàngtrởnêndễdànghơnbaogiờhết.

Quytrìnhpháttriển,suythoáikinhtế,tíchluỹvàbốchơitàisảnđềulàkếtquảtấtyếutừviệc“nuôidưỡng”mộtcáchkhoahọccủacácnhàngânhàng.

Morganvàcácnhàtàiphiệtngânhàngquốctếsaulưngôngtađãtínhtoánmộtcáchchínhxácthànhquảdựtínhcủacơnbãotáptàichínhlầnnày.Trướchếtlàtrò“rungcâydoạkhỉ”,làmchấnđộngxãhộiMỹ,để“thựctế”chỉrõrằngmộtxãhộikhôngcóngânhàngtrungươngsẽyếuớtđếnthếnào.Tiếpđếnlàtròbópnghẹtvàsápnhậpcácđốithủcạnhtranhvừavànhỏ,đặcbiệtlànhữngcôngtyđầutưuỷthácmuabán,khiếncácnhàngânhàngcảmthấykhóchịu.

Cáccôngtyđầutưuỷthácthờiđóđangnắmgiữnhiềunghiệpvụmàngânhàngkhôngthểcó,trongkhiđó,chínhphủlạihếtsứcthôngthoángvềmặtquảnlý.Tấtcảnhữngđiềunàykhiếnchocáccôngtyđầutưuỷthácrataythuhútnguồnvốnxãhộivàđầutưvàocácngànhnghềcórủirocaohaythịtrườngcổphiếu.Đếnkhicuộckhủnghoảngbùngphátvàotháng10năm1907,khoảngmộtnửacáckhoảngửingânhàngởNewYorkđềubịcáccôngtyđầutưuỷthácgánnợvớilãisuấtcaođểđầutưvàothịtrườngcổphiếuvàcôngtráicómứcrủirocao,vànhưvậy,cảthịtrườngtàichínhrơivàotrạngtháiđầucơtộtđộ.

Trongsuốtmấythángtrướcthờigiannày,Morganliêntụcđi“nghỉmát”giữaLondonvàParis.Theosựhoạchđịnhcôngphucủacácnhàtàichínhquốctế,MorgantrởvềMỹ.

Khônglâusau,ởNewYorkbỗngnhiêncótinđồnrằngKnickerbockerTrust-mộtcôngtyuỷthácmuabánlớnthứbanướcMỹ-sắpphásản.LờiđồnđạinhưvirusđộchạilanrakhắpNewYorkvớitốcđộchóngmặt.Nhữngngườicótàikhoảntiếtkiệmởngânhàngvôcùnghoảngsợchenchúcnhausắphàngsuốtsángthâuđêmtrướccửacáccôngtyuỷthácđểchờrúthếttiềntrongtàikhoảncủahọ.Cònngânhàngthìyêucầucáccôngtyuỷthácnàyphảilậptứchoànnợ.Dophảiđốimặtvớisứcéptừhaiphíanêncáccôngtyđầutưuỷthácchỉcònbiết

cáchvaytiềnthịtrườngcổphiếu(MarginLoan),lãisuấtvaytrongnháymắtđãnhảylênmức150%.Đếnngày24tháng10,giaodịchthịtrườngcổphiếuhầunhưrơivàotrạngtháiđóngbăng.

Lúcnày,Morganxuấthiệnvớibộmặtcủamộtvịchúacứuthế.VịchủtịchSởGiaodịchchứngkhoánNewYorktìmđếnphònglàmviệccủaMorgancầucứu.Vớigiọngrunrẩy,ôngtachoMorganbiếtrằngnếutrướcbagiờchiềumàkhôngthểtậptrungđủ25triệuđô-lathìítnhất50doanhnghiệpsẽphásản,vàngoàiviệcđóngcửasởgiaodịchra,ôngtakhôngcònlựachọnnàokhác.Haigiờchiều,Morgantriệutậpkhẩncấphộinghịcácnhàngânhàng,vàtrongvòng16phút,cácnhàngânhàngđãgomđủtiền.MorganlậptứcchongườiđếnSởGiaodịchchứngkhoántuyênbốsẽmởrộngbiênđộchovayvớilãisuất10%,cảSởGiaodịchngaytứckhắcvanglênmộttrànghoanhô.Chỉtrongmộtngày,nguồnvốncứutrợkhẩncấpđãhếtveo,lãisuấtlạibắtđầusốtmạnh.Támngânhàngvàcôngtyuỷthácmuabánđãđóngcửa.MorganvộitìmđếnNgânhàngthanhtoánNewYork,yêucầupháthànhngânphiếuđịnhmức-mộtnguồntiềntạmthời-đểứngphóvớisựthiếuhụthiệnkimnghiêmtrọng.Thứbảyngày2tháng11,MorganbắtđầutriểnkhaikếhoạchmàôngđãnungnấutừlâunhằmcứuvãncôngtyMooreandSchleyđangchaođảotrongmưagió.Côngtynàyđãlúnsâuvàokhoảnnợ25triệuđô-la,sắpphảiđóngcửa.NhưngcôngtynàylạilàchủnợchínhcủaTennesseeCoalandIronCompany,vànếucôngtynàyphảituyênbốphásảnthìthịtrườngcổphiếuNewYorksẽhoàntoànsụpđổ,hậuquảliênquansẽkhólườnghết.MorganchomờitấtcảcácnhânvậttaitomặtlớntronggiớitàichínhNewYorkđếnthưviệncủaông.Cácnhàngânhàngthươngmạiđượcbốtrítrongphòngsáchphíađông,trongkhiôngtổngcủacôngtyuỷthácmuabánđượcsắpxếpởphòngsáchphíatây,còncácnhàtàichínhđứngngồikhôngyênvàđanglochosốphậncủamìnhthìđượcMorganbốtrímộtphòngriêng.

MorganthừabiếtrằngnguồntàinguyênkhoángsắtvàthanđácủacácbangAlabama,GeorgiathuộcquyềnnắmgiữcủaTennesseeCoalandIronCompanysẽgiúptăngcườngvịthếbáchủgangthépdoMorgandựngnên.Dướisựkhốngchếcủapháplệnhchốnglũngđoạn,Morgankhôngthểnuốttrôimiếngmồibéobởnày,trongkhicuộckhủnghoảnglầnnàyđãđemđếnchoôngtamộtcơhộihiếmcó.

ĐiềukiệncủaMorganlà,đểcứuvãnTennesseeCoalandIronCompanycũngnhưcảngànhuỷthácmuabán,cáccôngtyuỷthácmuabáncầnphảihuyđộngnguồnvốn25triệuđô-lađồngthờimualạiquyềnnợcủaCôngtykhaikhoángvàluyệnthépTennesseetừtayMoorevàSchley.Cuốicùng,dướiáplựcphásảncậnkềvàsựmệtmỏidolonghĩ,cácôngchủcủacáccôngtyđầutưđãphảiđầuhàngMorgan.

NgaysaukhithâutómđượcmiếngmồibéolàCôngtyTennesseeCoalandIronnày,Morganvuimừngkhônxiết,nhưngvẫncònmộtcửaảicuốicùngphảivượtqua-tổngthốngRoosevelt(cha),ngườiluônluônphảnđốitìnhtrạnglũngđoạn.Tốichủnhậtngày3tháng11,MorganpháingườiđếnWashingtonngaytrongđêmvớinhiệmvụphảilấyđượcphêchuẩncủatổngthốngtrướckhithịtrườngcổphiếumởcửavàosángthứhai.Ngânhàngkhủnghoảng,hàngloạtdoanhnghiệpđóngcửa,ngườidântứcgiậnvìđãmấtđitấtcảcủacải.ĐiềunàyđãtạonênsựkhủnghoảngtrongchínhquyềnkhiếnchoRoosevelt(cha)khôngthểkhôngdựavàosứcmạnhcủaMorganđểổnđịnhđạicuộc,trongthờikhấccuốicùng,ôngtađãbuộcphảiđặtbútkývàobảnhạthànhliênminh.Khiđóchỉcòn5phútnữalàđếngiờthịtrườngcổphiếungàythứhaimởcửa!

TintứcnhanhchónglankhắpthịtrườngNewYork.MorganđãmualạiTennesseeCoalandIronvớigiásiêurẻ45triệuđô-la,trongkhigiátrịthựccủacôngtynàytheotínhtoáncủaJohnMoodyítnhấtcũngkhoảng1tỉđô-la(6).

MỗimộtcuộckhủnghoảngtàichínhđềulàsựđịnhhướngchínhxácchosựbùngnổnhữngâmmưuđãnungnấutừlâuLâuđàitàichínhmớitinhnguyngarựcroluônđượcxâytrênđốnghoangtànđổnátcủahàngngànhàngvạnngườiphásản.

9.Từchếđộbảnvịvàngđếntiềngiấy-bướcchuyểnlớntrongthếgiớiquancủacácnhàngânhàng

Từcuốithếkỷ19,trongnhậnthứccủacácnhàngânhàngquốctếđốivớitiềnbạclạicóthêmmộtsựkhácbiệtmới.

ChâuÂubướcsangthếkỷ20,cácnhàtàiphiệtngânhàngđãtìmramộtthểchếtiềnlệphápđịnhhiệuquảcaohơnvàcũngphứctạphơn.Tiềntệphápđịnhđãthoátlytriệtđểkhỏisựkhốngchếcứngrấncủavàngvàbạcđốivớitổnglượngtiềnchovay,khiếnchoviệckhốngchếtiềntệcàngthêmmềmdẻonhưngcũngkínđáohơn.Trongkhihiểuđượcrằnglợiíchthuđượctừviệctăngcườngcungứngtiềntệvôhạntổnthấthơnrấtnhiềusovớilợitứccáckhoảnvaymàlạmpháttiềntệđemlại,cácnhàngânhàngbènlậptứctrởthànhnhữngngườiủnghộcuồngnhiệtnhấtchotiềntệphápđịnh.Bằngviệcpháthànhthêmtiềnvớitốcđộnhanhmạnh,cácnhàngânhàngđãtướcđoạttoànbộcủacảigiátrịnhấtcủadânchúngtrêncảnước,màsovớiphươngthứcngânhàngcưỡngchếphátmãitàisảncủangườikhác,lạmpháttiềntệ“vănminh”hơnnhiều,đồngthờicũngítgặpphảisựkhángcựcủangườidânhơn,thậmchícònkhómàpháthiệnra.

Vớisựtàitrợcủacácnhàtàiphiệtngânhàng,cácnghiêncứukinhtếhọcvềlạmpháttiềntệdầnchuyểnhướngsangquỹđạocủatròchơisốhọcđơnthuần.Kháiniệmlạmpháttiềntệ(CurrencyInflation)doviệcpháthànhthêmtiềngiấygâynênđãhoàntoànbịlýluậnlạmphátgiácả(PriceInflation)chekhuất.

Lúcnày,ngoàichếđộdựtrữvàngcụcbộ(FractionalReserve)cũngnhưviệccắtđứtmốiquanhệgiữatiềntệvàcôngtráiquốcgia,cácnhàngânhànglạicóthêmmộtcôngcụlợihạihơn:lạmpháttiềntệ.Từđây,cácnhàngânhàngđãthựchiệnsựchuyểnbiếnđầykịchtínhtừngườibảovệvàngtrởthànhkẻthùkhôngđộitrờichungđốivớivàng.NhậnxétcủaKeynesđốivớinạnlạmpháttiềntệcóthểnóilàvôcùngsắcbén“ápdụngbiệnphápnày,chínhphủcóthểtậnthutoànbộcủacảicủangườidânmộtcáchbímậtmàkhóbịphátgiác,trongmộttriệungườithậtkhócómộtngườicóthểpháthiệnrahànhviăncấpnày”.

NóimộtcáchchínhxácthìbiệnphápnàykhôngphảidoCụcDựtrữLiênbangthựchiệnmàlàchínhphủ.

10.Cuộctranhcửtổngthốngnăm1912ThứBa,vịHiệutrưởngcủaTrườngĐạihọcPrincetonsẽtrúngcửThốngđốcbangNew

Jerseycủacácbạn.Tháng11năm1912,ôngtasẽđắccửtổngthốngHoaKỳ.Tháng3năm1917,ôngtasẽtiếptụctáiđắccửthêmmộtnhiệmkỳnữa.VàđósẽlàmộttrongnhữngtổngthốngvĩđạinhấttronglịchsửHoaKỳ.

BàiphátbiểucủaRabbiStephenởNewJerseynăm1910.

Wise-ngườisaunàytrởthànhcốvấnthâncậncủatổngthốngWilson-cóthểdựđoánchínhxáckếtquảcuộctranhcửtổngthốngtrướchainăm,thậmchílàkếtquảbầucửthôngthốngcủasáunămsau,hoàntoànkhôngphảivìtrongtayôngtathậtsựcómộtquảcầuthầnkỳcủacácphùthuỷ,màbởivìmọikếhoạchđềulàviệcđãđượccácnhàtàiphiệtngânhàngvạchsẵn.

Đúngnhưdựtínhcủacácnhàngânhàngquốctế,cuộckhủnghoảngkinhtếnăm1907đãgâychấnđộngrấtlớnđếnxãhộiMỹ.Sựphẫnnộcủadânchúngđốivớicôngtyđầutưuỷthác,sựhoangmangđốivớiviệcđóngcửacủacácngânhàng,sựdèchừngvàsợhãiđốivớithếlựccủacácôngtrùmtàichínhphốWallhoàvàonhautạothànhtràolưaphảnđốimạnhmẽmọisựlũngđoạntàichínhvàđãcuốncảnướcMỹvàocuộc.

WoodrowWilson-HiệutrưởngTrườngĐạihọcPrinceton-chínhlàmộtnhânvậtsụcsôiphảnđốisựlũngloạntàichínhđó.FrankVanderlip-ChủtịchNationalCityBankđãtừngnóirằng:“TôiviếtthưmờiWoodrowWilson-HiệutrưởngTrườngĐạihọcPrincetonthamgiamộtbuổidạtiệcvàphátbiểudiễnthuyết.Đểchoôngtabiếtđượcđâylàmộtcơhộitrọngđại,tôiđãnóirằngthượngnghịsĩAldrichcũngphảiđếnthamdựvàphátbiểudiễnthuyết.CâutrảlờicủatiếnsĩWilsonđãkhiếntôikinhngạc.ÔngtađãthẳngthừngtừchốiphátbiểudiễnthuyếtchungvớithượngnghịsĩAldrich(7).ThượngnghịsĩAldrichkhiđólàngườirấtcóthếlựcvới40nămlàmviệctrongQuốchộinhưngcóđến36nămlàthượngnghịsĩ,lạilàChủtịchuỷbantàichínhthượngviệncóquyềnlựcrấtlớn,bảnthânlàchavợcủaJohanRockefellercon,cómốiqualạivôcùngmậtthiếtvớigiớingânhàngphốWall.Năm1908,ôngtađãđềnghịrằng,trongtìnhhuốngkhẩncấp,ngânhàngcóthểpháthànhtiềntệ,vàdùngcôngtráicủachínhphủliênbang,chínhphủbangvàchínhphủđịaphươngcùngvớiphiếucôngtráiđườngsắtlàmtàisảnthếchấp.Thúvịthật,rủirođãcóchínhphủvàngườidâncángđáng,cònchỗngonlànhthìcácnhàtàiphiệtngânhànghưởngcả.ĐiềunàykhiếnngườitakhôngthểkhôngbáiphụcthủđoạncủaphốWall.Cáiđềánnàyđượcgọilà“Đạoluậttiềntệkhẩncấp”

(EmergencyCurrencyAct),vàtrởthànhcơsởlậpphápchođềánCụcDựtrữLiênbangMỹ5nămsauđó.ThượngnghịsĩAldrichđượccoilàngườiphátngôncủaphốWall.

WoodrowWilsontốtnghiệpĐạihọcPrincetonnăm1879,sauđóhọcthêmngànhluậtởĐạihọcVirginiavàbảovệthànhcôngluậnántiếnsĩởĐạihọcJohnHopkinsvàonăm1886.Năm1902,WoodrowWilsonchínhthứctrởthànhHiệutrưởngĐạihọcPrinceton.Vớihọcvấnuyênthâm,ôngluônphảnđốimạnhmẽsựlũngđoạntàichính,vàđươngnhiênlàkhôngmuốngầngũivớingườiphátngôncủacáctrùmtàichính.Mặcdùhọccaohiểurộngvàcómộttráitimbácái,song,vịHiệutrưởngtrườngĐạihọcPrincetoncũngkhómàhiểuhếtđượckỹxảokiếmtiềncủacácnhàtàiphiệtngânhàngphốWall.

Đámtàiphiệtngânhànghiểurõrằng,Wilsonlàmộtngườinổitiếngchuyênphảnđốisựlũngđoạntàichính,mộtnhântàivớihìnhtượngtrongsáng,vàđóquảthậtlàmộtviênngọcthuầnkhiếtkhócóđược.Vìthế,cácôngtrùmnhàbăngngấmngầmđổtiềnđầutưvàoWilson,rasức“đẽogọt”hòngdùngôngvàoviệclớn.

CũngmaylàClevelandDodge-ChủtịchNgânhàngđôthịquốcgiaNewYorklạilàbạnhọccủaWilsonởĐạihọcPrinceton.Năm1902,việcWilsonnhậmchứchiệutrưởngĐạihọcPrincetonmộtcáchthuậnlợichínhlàkếtquảcủasựhỗtrợtolớnvềtàichínhcủaDodge.Cóđượcmộtmốiquanhệkhôngđơngiảnnhưvậy,dướisựsắpđặtcủacácnhàtàiphiệtngânhàng,DodgebắtđầuloanlinởphốWallrằngWilsonđượcdựđoánsẽtrởthànhtổngthốngtươnglai.

MớinhậmchứchiệutrưởngđượcmấynămmàWilsonđộtnhiênđượcngườikháctunghômìnhlàtổngthốngtươnglai.VàviệcWilsonthấymừngâucũnglàchuyệnthườngtình.Đươngnhiên,việcđượctunghônhưvậyluônphảitrảgiá.WilsonbắtđầuquaylưngvớiphongtràophảnđốilũngđoạntàichínhvàxíchgầnlạivớiphốWall.Quảnhiên,dướisựủnghộcủacácôngchủphốWall,năm1910,WilsonnhanhchóngtrởthànhThốngđốcbangNewJersey.

Bềngoài,WilsonvẫnnghiêmkhắcchỉtríchphốWalllũngđoạntàichínhchodùthựctếtronglòngôngtacũnghiểurằngđịavịvàtiềnđồchínhtrịcủaôngtasẽphảihoàntoàndựavàothếlựccủacácnhàtàiphiệtngânhàng.CònđámtàiphiệtthìrabộkhoandungvàkiềmchếmộtcáchlạthườngtrướcsựđảkíchcủaWilson.Dườngnhưhaibênđãduytrìmộtsựhiểungầmkhéoléomàchẳngcầnphảinóira.

TrongkhiuytínvàthanhdanhcủaWilsonngàycànglêncao,cácnhàtàiphiệtngânhàngđãtrốnggiongcờmởnhằmgâyquỹtranhcữtổngthốngchoông.Dodgethànhlậpmộtvănphòng

quyênquỹtranhcửchoWilsontạisố42đạilộBroadwayNewYork,mởtàikhoảnngânhàngđồngthờiđónggópmộttấmchiphiếutrịgiá1.000đô-la.Bằngphươngthứcchuyểnphátnhanh,Dodgeđãquyêngópđượcmộtkhoảnkinhphícựclớntừcácnhàtàiphiệtngânhàng,và2/3nguồnkinhphítrongtổngsốquyêngópđượcđềudo7nhàtàiphiệtngânhànglớnnhấtphốWallđónggóp(8).

Saukhiđượcđềcửtổngthống,trongniềmvuikhókiềmchếnổi,WilsonđãviếtthưchoDodgevànóirằng“Thậtlàkhôngthểtưởngtượngniềmvuicủatôi”.Từđây,Wilsonđãhoàntoàndốcsứcchohoàibãocủacácnhàtàiphiệtngânhàng.VớitưcáchlàngườithamgiatranhcửcủaĐảngDânchủ,WilsonđãmangtrênvaimìnhtrọngtráchcùngniềmhyvọngvôcùngcủaĐảngnày.CơnkhátquyềnlựccủaĐảngDânchủvốnđãmátchiếcghếtổngthốngtrongnhiềunămcũngchẳngkhácgìcơnkhátcủaWilson.

TháchthứclớnnhấtlúcnàycủaWilsonchínhlàđươngkimtổngthốngTaft-ngườikhiđócònchưađượcbiếtđếntrêntoànquốc-vàsovớiWilsonthìrõràngTaftcólợithếhơnrấtnhiều.TrongkhiTaftđangtựtinchuẩnbịbướcvàonhiệmkỳthứhaivàtỏýchưasẵnsàngbậtđènxanhchođạoluậtcủaAldrichthìmộtsựviệckỳlạchưatừngthấyđãxảyra:cựutổngthốngRoosevelt(cha)-ngườitiềnnhiệmcủaTaftđãđộtnhiênchenngangđểthamgiatranhcửtổngthống.ThậtlàhoạvôđơnchíchoTaftcủaĐảngCộnghoàlẫnngười“thayca”doRoosevelt(cha)lựachọn.Nămđó,nhờépbuộccơquanchứngkhoánmiềnbắcgiảithểmàRoosevelt(cha)đãtrởnênnổitiếng.Ôngđượctiếnglàcươngquyếtvớinạnlũngđoạn,vàsựxuấthiệnđộtngộtcủaôngtasẽxâmhạinghiêmtrọngđếnphiếubầucủaTaft.Trênthựctế,saulưngcủabaứngcửviênnàyđềucósựủnghộcủacácnhàtàiphiệtngânhàng.DướisựdànxếpcủaphốWall,Roosevelt(cha)quảnhiên“khôngcẩnthận”đãgâyhạinặngnềchoTaft,khiếnWilsontrúngcửthuậnlợi.

Mànkịchnàytuykhúcđiệucókhácnhưngcáchdiễnthìlạihaynhưmànkịchcủanăm1992,khiBushchabịPerrycướpmấtmộtlượnglớnphiếubầuđẫnđếnthấtbạibấtngờtrướcđốithủmớiClinton.

11.KếhoạchBVớisựsắpđặthếtsứccơmậtvàlinhcảmnghềnghiệpvượttrội,cácôngtrùmngânhàngở

đảoJekyllđãchuẩnbịsẵnhaikếhoạch.KếhoạchthứnhấtchínhlàkếhoạchdothượngnghịsĩNelsonAldrichchủtrì,chịutráchnhiệmtấncôngnghibinh,đểthuhúthoảlựccủaphíaphảnđối,ĐảngCộnghoàlàpheủnghộkếhoạchAldrich.Mộtphươngánkhácđượcgọilà“KếhoạchB”mớilàhướngtấncôngchínhthựcsự,đâychínhlàĐạoluậtCụcDựtrữLiênbangMỹsaunày,cònĐảngDânchủlàlựclượngủnghộchủyếu.

Thựcra,cảhaikếhoạchnàykhôngcósựkhácnhauvềbảnchất,chỉcócáchdiễnđạtlàkhácnhaumàthôi.

Cuộctranhcửtổngthốngcũngđượcpháttriểnxoayquanhmụctiêuhạtnhânnày.MốiquanhệgiữathượngnghịsĩAldrichvớiphốWalllàchuyệnaiaicũngbiết.TrongbầukhôngkhíphảnđốiphốWallmạnhmẽphủrộngkhắpnước,đạoluậtcảicáchtàichínhdoôngđềxuấttấtnhiênlàthấtbại.CònĐảngDânchủrờixatrungtâmquyềnlựcđãlâu,luônđóngvaiphêphánkịchliệtsựlũngđoạntàichính.ThêmvàođólàhìnhảnhtươimớicủaWilson.TấtcảnhữngđiềunàykhiếnchoĐạoluậtCụcDựtrữLiênbangMỹdoĐảngDânchủủnghộcócơhộisẽđượcthôngqua.Bằngmộtthiếtkếkhéoléotạoracuộckhủnghoảngnăm1907,họđãbuộccảhaiđảngnhậnraràng,cầnphảicảicáchthểchếtàichính,xuôitheoýdân.LúcnàycácnhàngânhàngđãphảihysinhĐảngCộnghoà,vàchuyệnủnghộĐảngDânchủtấtnhiênlàviệclàmhếtsứclogic.

Đểtiếnthêmmộtbướctrongviệcmịdân,cácnhàtàiphiệtngânhàngđãsửdụngcaochiêukhiếnchohaiđảngpháicôngkíchlẫnnhau.ThượngnghịsĩAldrichchủtrìphechốngđối,dùngnhữnglờilẽnghiêmkhấcchỉtríchđềáncủaĐảngDânchủvốncóýthùđịchvớingânhàng,vàkhôngcólợichochínhphủ.Ôngtatuyênbốmọichínhsáchtiềntệphápđịnhquaylưnglạivớihệthốngbảnvịvàngđềulàtháchthứcnghiêmtrọngđốivớicácnhàtàiphiệtngânhàng.TạpchíNationngày23tháng10năm1908đãđănglờinhậnxétrằng:“ChếđộtiềntệphápđịnhcủachínhphủkhôngđượcbảođảmbằngvàngmàngàiAldrichphảnđốicũngchínhlàkếhoạchdoôngtađềxuấtnăm1908.Ôngtanênbiếtrằng,trênthựctếchínhphủkhôngliênquanđếnviệcpháthànhtiềntệ,(cácquyđịnhđạoluậttrongthảoluận)uỷbanCụcDựtrữLiênbangtoànquyềnkhốngchếviệcpháthànhtiềntệ”.

SựchỉtríchcủaĐảngDânchủđốivớiđềáncủaAldrichcũngkhiếnthiênhạhảhê.HọchorằngthứmàAldrichđangbảovệchínhlàlợiíchvàđịavịlũngđoạntàichínhcủacácnhàngân

hàngphốWall,cònđềánCụcDựtrữLiênbangMỹdoĐảngDânchủđềxuấtlànhằm“xâydựngnênmộthệthốngngânhàngtrungươnghoànmỹphânquyềnphânlập,trongđótổngthốngbổnhiệm,quốchộithẩmduyệt,cácnhàngânhàngđưaraýkiếnchuyênmôn,khốngchếlẫnnhau”.

DokhôngamtườngnhiềuvềcôngviệctàichínhnênWilsontinrằng,phươngánnàyđãphátansựlũngđoạncủacácnhàngânhàngphốWallđốivớingànhtàichính.

ChínhnhờsựphảnđốivàchỉtríchkịchliệtcủaAldrichvàVanderlipcũngnhưphốWallmàđạoluậtCụcDựtrữLiênbangMỹcủaĐảngDânchủchiếmđượcthiệncảmcủadânchúng.

12.ĐềánCụcDựtrữLiênbangMỹđượcphêduyệt-mộngđẹpcủacácnhàtàiphiệtngânhàngthànhhiệnthực

ĐồngthờivớisựkiệnWilsontrúngcửtổngthống,kếhoạchBchínhthứcđượckhởiđộng.

Ngày26tháng6năm1913,tứclàchỉ3thángsaukhiWilsonbướcvàoNhàTrắng,CarterGlass-mộtnhàtàiphiệtngânhàngđồngthờilàhạnghịsĩcủabangVirginia,đãchínhthứctungrakếhoạchBtạihạviện:DựluậtGlass(TheGlassBill).Ôngtacốýtránhdùngnhữngtừquákíchđộngnhưngânhàngtrungương,vàthayvàođólà“CụcDựtrữLiênbang”.Ngày18tháng9,dựluậtnàyđãđượcthôngquatạihạviệnvớitỉlệ287phiếuthuậnvà85phiếuchốngtrongtìnhhìnhđasốhạnghịsĩchẳnghiểugìbảnchấtcủavấnđề.Saukhiđượctrìnhlênthượngviện,dựluậtnàymangtêndựluậtGlass-Owen.BảnthânthượngnghịsĩRobertOwencũnglàmộtnhàtàiphiệtngânhàng.Ngày19tháng12năm1913,dựluậtnàyđãđượcthượngviệnthôngqua.Lúcnày,tronghaibảndựluậtnàyvẫncònhơn40điểmkhácnhauchờgiảiquyết.Theoquydínhcủahaiviện,trongvòngmộttuầntrướclễGiángsinh,Quốchộisẽkhôngthôngquacácdựluậtquantrọngvàmọingườichỉcóthểđợiđếnnămsaumớicóthểbàntiếp.Vìthế,rấtnhiềunghịsĩphảnđốidựluậtnàyđãnhaonhaorờiWashingtonvềnhànghỉlễ.

Lúcnày,ởQuốchộicómộtvănphònglàmviệctạmthời.PaulWarburgchỉhuytrựctiếpchiếnđịanàyđãnắmđúngcơhộingànnămcómộtnày,phátđộngmộttrậnchiếnsấmchớp.Ôngchomờicácnghịsĩđếnvănphòngtạmthờinàyđểthươngthảocácbướctiếptheo.Tốithứbảyngày20tháng12,cảhaiviệnđãtriệutậphộinghịliêntịchtiếptụcthươngthảocácđiểmbấtđồngquantrọng.Lúcnày,aicũngmuốnthôngquadựluậtbằngmọigiátrướckỳnghỉGiángsinh.Thậmchíngày17tháng12,NhàTrắngtuyênbốbắtđầucânnhắcđếndanhsáchthànhviênHộiđồngquảntrịcủaCụcDựtrữLiênbangkhoámột.Nhưngmãiđếngiữađêmngày20,nhữngbấtđồngquantrọngvẫnchưathểgiảiquyết.

Dướisựthúcépcủacácnhàtàiphiệtngânhàng,hộinghịliêntịchquyếtđịnhsẽtiếptụchọptrọnngàychủnhật-tứcngày21,nếukhônggiảiquyếtđượcvấnđềthìkhôngnghỉ.

Đếnnửađêmngày20,hầunhưcảhaiviệnvẫnchưađạtđượcsựthốngnhấtđốivớimộtsốvấnđềquantrọng.

Nhữngbấtđồngnàybaogồm:SốlượngngânhàngđịaphươngcủaCụcDựtrữLiênbangMỹ;lượngvàngdựtrữđượcđảmbảochắcchẩnnhưthếnào;tỉlệdựtrữvàng;vấnđềkếttoántiềntệtrongmậudịchquốcnộivàquốctế;đềáncảicáchdựtrữvàng;tiềntệdoCụcDựtrữLiênbangMỹpháthànhcóthểtrởthànhvàngdựtrữcủangânhàngthươngmạihaykhông;tỉlệcôngtráichínhphủlàmsảnphẩmthếchấpđểpháthànhtiềntệcủaCụcDựtrữLiênbang;vấnđềlạmpháttiềntệ(9).

Saumộtngày,sángthứhaingày22,tờNewYorkTimesđãđăngmộtbàibáoquantrọng“Dựluậttiềntệhômnaycóthểtrởthànhluật”.BàibáonàyđãnhiệtliệttándươnghiệusuấtlàmviệccủaQuốchội,“vớimộttốcđộlàmviệcchưatừngcó,hộinghịliêntịchđãsửađổisựbấtđồngđốivớidựluậtcủahaiviện,mọithứđãhoàntấtvàosángsớmhômnay”.Khoảngthờigianmàbàibáonàyđềcậpnằmvàokhoảngtừ1giờ30đến4giờsángngàythứhai.MộtdựluậtquantrọngrồiđâysẽảnhhưởngđếncuộcsốnghằngngàycủamỗingườidânMỹđãđượctiếnhànhdướisựvộivàngvàáplực,tuyệtđạiđasốcácnghịsĩkhôngthểđếnkịpđểđọckỹnhữngchỗsửađổi,chứđừngnóiđếnviệcchỉnhsửadựluật.

4giờ30sángngày22,vănkiệncuốicùngđãđượcgiaođếnnhàin.

Đúng7giờ,cácnghịsĩđốichiếubảnthảolầncuối.

2giờchiều,vănkiệnđãinxongđượcđặttrênbànlàmviệccủacácnghịsĩvớithôngbáocuộchọpsẽbắtđầulúc4giờchiều.

4giờchiều,hộinghịbắtđầu.

Đúng6giờ,báocáocuốicùngcủahộinghịliêntịchđãđượcđưara,lúcnàyđạiđasốnghịsĩđãđiăncơmtối,trênhộitrườngchỉcònlácđácmấynghịsĩ.

7giờ30tối,Grassbắtđầuđọcbàidiễnvănkéodài20phút,sauđóbướcvàogiaiđoạntranhluận.

11giờđêm,mọingườibắtđầubiểuquyết.Cuốicùng,hạviệnđãthôngquavớisốphiếuápđảo298/60.

Ngày23,haingàytrướclễGiángsinh,thượngviệncũngđãbiểuquyếtthôngquadựluậtCụcDựtrữLiênbangvớitỉlệ43/25(vắng27nghịsĩ).ĐểbáođápơntringộcủacácnhàtàiphiệtphốWall,tổngthốngWilsonđãchínhthứcđặtbútkývàodựluậtnàychỉmộtgiờsaukhithượngnghịviệnthôngquadựluậtCụcDựtrữLiênbangMỹ.PhốWallvàthànhphốtàichínhLondontứckhắcreomừnghoanhô.

Trongbàidiễnthuyếthômđó,nghịsĩLindberghđãnóirằng:

Dựluậtnày(dựluậtCụcDựtrữLiênbangMỹ)đãtraoquyềntíndụnglớnnhấttrêntráiđất.Ngaysaukhitổngthốngđặtbútkývàodựluậtnày,quyềnlựccủatiềntàivốndĩchẳngxemchínhphủragìnàysẽđượchợppháphoá.Ngườidântrongthờigianngắnsẽkhôngthểbiếtđượcđiềunày,nhưngsaumấynămnữahọsẽnhậnratấtcả.Đếnlúcđó,ngườidâncầnphảituyênbố“tuyênngônđộclập”lạilầnnữamớicóthểgiảiphóngmìnhrakhỏiquyềnlựccủađồngtiền.ThứquyềnlựccủađồngtiềnnàycuốicùngsẽđủsứckhốngchếcảQuốchội.NếunhưcácthượngnghịsĩvàhạnghịsĩchúngtakhônglừagạtquốchộithìphốWallkhôngthểlừadốichúngta.NếuchúngtathậtsựcómộtQuốchộicủadânthìngườidânsẽcóđờisốngổnđịnh.SựphạmtộilớnnhấtcủaQuốchộichínhlàdựluậthệthốngtiềntệ(dựluậtCụcDựtrữLiênbangMỹ).Dựluậtngânhàngnàylàsailầmlậpphápnghiêmtrọngnhấttrongthờiđạicủachúngta.Giớichópbucủahaiđảngđãmộtlầnnữatướcđoạtmấtcơhộinhậnđượcnhữngđiềutốtđẹptừchínhphủcủachínhhọ(10).

Còncácnhàtàiphiệtngânhàngthìkhôngngớtlờicangợidựluậtnày.OliverSandsChủtịchAmericanNationalBankđãnóimộtcáchtràntrềnhiệttìnhrằng:

“Việcthôngquadựluậttiềntệnàysẽtạoraảnhhưởngtíchcựcđốivớiquốcgiavàsẽgiúpíchchohoạtđộngthươngnghiệp.Theotôithấy,đâylàsựbắtđầuchomộtthờiđạiphồnvinhrộngkhắp”.

TrongbàitrảlờiphỏngvấntạpchíIndependenttháng7năm1914,

thượngnghịsĩAldrichđãtiếtlộ:

“Trướckhidựluậtnày(dựluậtCụcDựtrữLiênbangMỹ)đượcthôngqua,cácnhàtàiphiệtngânhàngNewYorkchỉcóthểkiểmsoátnguồnvốncủavùngnày.Bâygiờ,họđãcóthểchiphốidựtrữvàngtrongngânhàngcủacảquốcgia”.TrảiquahơnmộttrămnămđốiđầuquyếtliệtvớichínhphủMỹ,cuốicùngcácnhàtàiphiệtngânhàngquốctếđãđạtđượcmụcđíchcủahọ:khốngchếtriệtđểquyềnpháthànhtiềntệquốcgiacủanướcMỹ.VàmôhìnhcủaNgânhàngAnhcuốicùngđãđượcphụcchếthànhcôngtạiHoaKỳ.

13.AinắmgiữCụcDựtrữLiênbangMỹ?Nhiềunămnay,vấnđềaiđangnắmgiữCụcDựtrữLiênbangMỹvẫnluônlàmộtđềtàikín

nhưbưng.BảnthânCụcDựtrữLiênbangMỹthìluônquanhcoúpmở.GiốngnhưNgânhàngAnh,CụcDựtrữLiênbangMỹcũnggiữkínthôngtinvềcáccổđông.HạnghịsĩWrightPatmanđảmnhậnchứcchủtịchngânhàngHạviệnvàuỷbantiềntệđến40năm,trongđócó20nămliềnôngkhôngngừngđềxuấtphươngánphếbỏCụcDựtrữLiênbangMỹ,vàôngcũngluônđểýđếnvấnđềrốtcuộcaiđangnắmgiữCụcDựtrữLiênbang.

Bímậtnàycuốicùngđãđượchélộ.EustaceMullins-tácgiảcuốnsách“BímậtcủaCụcDựtrữLiênbangMỹ”(SecretsofFederalReserve)-đãtrảiquahơnnửathếkỷnghiêncứuvàthuthậpđược12giấyphépkinhdoanh(OrganizationCertificates)sớmnhấtcủangânhàngCụcDựtrữLiênbangMỹ,trênđóghirõrànggiátrịmỗimộtcổphầncấuthànhcủaCụcDựtrữLiênbang.

NgânhàngNewYorkcủaCụcDựtrữLiênbanglàngânhàngkhốngchếthựctếhoạtđộngcủahệthốngCụcDựtrữLiênbangMỹ.Tổnglượngcổphầnpháthànhtheođăngkýtrongvănbảngửicơquankiểmtoánngày19tháng5năm1914là20.3053cổphần,trongđó:

NationalCityBankofNewYorkdướisựkhốngchếcủacôngtyRockefellervàKuhnLoe,tứclàtiềnthâncủaNgânhàngHoaKỳ,nắmgiữsốcổphầnlớnnhất-30.000cổphần.

FirstNationalBankcủaMorgannắmgiữ15.000cổphần.

Saukhisápnhậpvàonăm1955thànhNgânhàngHoaKỳ,haicôngtyđãnắmgiữgần1/4sốcổphầncủaNgânhàngNewYorkthuộcCụcDữtrữLiênbangMỹ,vàtrênthựcténóđãquyếtđịnhchiếcghếChủtịchcủaCụcDựtrữLiênbang.ViệctổngthốngbổnhiệmchứcChủtịchchỉlàhìnhthứcmàthôi,cònviệclấyýkiếnQuốchộilạicànggiốngmộtmànkịch.

NgânhàngthươngmạiquốcgiaNewYork(NationalBankofCommerceofNewYorkCity)củaPaulWahlbergnắmgiữ21.000cồphần.

HanoverBankcủadònghọRothschildđảmnhậnchứcChủtịchvớiquyềnsởhữu10.200cổphần.

ChaseNationalBanknắmgiữ6.000cổphần.

ChemicalBanknắmgiữ6.000cổphần.

Tổngcộng,sáungânhàngnàyđãnắmgiữ40%cổphầnNgânhàngNewYorkthuộcCụcDựtrữLiênbangMỹ,đếnnăm1983,họđãnắmgiữtổngcộnglà53%lượngcổphần.

Saukhiđiềuchỉnh,tỉlệnắmgiữcổphầncủahọlà:NgânhàngHoaKỳ15%,ChaseManhattan14%,MorganGuarantyTrust9%,ManufacturersHanover7%,ChemicalBank8%(11).

TổngvốnđăngkýcủaNgânhàngNewYorkthuộcCụcDựtrữLiênbangMỹlà143triệuđô-la,nhưngviệccácngânhàngkểtrêncóchirakhoảntiềnnàyhaykhôngvẫnlàmộtcâuđố.Mộtsốnhàsửhọcchorằngcácngânhàngchỉchiramộtnửahiệnkim,trongkhimộtsốnhàsửhọckhácthìchorằng,vềcơbản,cácngânhàngkhôngchirabấtcứhiệnkimnàomàchỉdùnghốiphiếuđểchira,vàtrêntàikhoảncủaCụcDựtrữLiênbangMỹmàbảnthânhọđangsởhữuchỉlàsựbiếnđộngcủamấyconsốmàthôi,cònsựvậnhànhcủaCụcDựtrữLiênbangMỹthựcrachínhlàviệc“dùnggiấythếchấppháthànhragiấy”.Chẳngthếmàmộtnhàsửhọcđãmỉamairằng,hệthốngngânhàngdựtrữliênbangkhôngmangtínhchất“liênbang”,cũngchẳngcó“dựtrữ”,vàcũngkhôngphảilà“ngânhàng”nốt.Ngày15tháng6năm1978,uỷbanđốingoạicủachínhphủthượngnghịviệnMỹđãcôngbốbáocáovềlợitứccủacáccôngtychủchốtcủanướcMỹ.Báocáonàychothấyrằng,470vịtríthànhviênHộiđồngquảntrịlàdongườicủa130côngtychủchốtnhấtcủaMỹnắmgiữ.Tínhbìnhquântạimỗimộtcôngtychủchốtcó3,6ghếtronghộiđồngquảntrịthuộcvềcácnhàtàiphiệtngânhàng.

Trongđó,NgânhàngHoaKỳđãkhốngchế97ghếHộiđồngquảntrị;côngtyJ.P.Morgan-99ghế;ChemicalBank-96ghế;ChaseManhattan-89ghế;HanoverDe-89ghế.

Ngày3tháng9năm1914,khiCụcDựtrữLiênbangMỹquyếtđịnhbáncổphầnracôngchúng,tờNewYorkTimesđãcôngbốcơcấucổphầncủacácngânhàngchủyếunhưsau:

NationalCityBankđãpháthành250.000cổphiếu,JamesStillmannắmgiữ47.498cổphiếu;côngtyJ.P.Morgannắmgiữ14.500cổphiếu;WilliamRockefellernắmgiữ10.000cổphiếu;

JohnRockefellernắmgiữl~750cổphiếu.

NgânhàngthươngmạiquốcgiaNewYorkđãpháthành250.000cổphiếu,GeorgeBerknắmgiữ10.000cổphiếu;côngtyJ.P.Morgan-7.800cổphiếu;MayHariman-5.650cổphiếu;PaulWarburg-3.000cổphần;JacobSchiff-1.000cổphần,J.P.Morgancon1.000cổphiếu.

ChaseBank,GeorgeBerknắmgiữ13.408cổphiếu.

HanoverBank,JamesStillnắmgiữ4.000cổphiếu;WilliamRockefellernắmgiữ1.540cổphiếu.

Kểtừkhithànhlậpvàonăm1913đếnnay,CụcDựtrữLiênbangđãchothấymộtsựthậtkhôngthểbaobiệnrằngcácnhàtàiphiệtngânhàngđangthaotúngmạchmáutàichính,côngthươngnghiệpvàchínhtrịcủanướcMỹ.Hơnthếnữa,cácnhàtàiphiệtphốWallđềucómốiquanhệmậtthiếtvớidònghọRothschildcủathànhLondon.

BenjaminStrong-CEOcủaBankersTrust-đượcchọnlàmChủtịchHộiđồngquảntrịcủaNgânhàngNewYorkthuộcCụcDựtrữLiênbangMỹkhoáthửnhất.“DướisựkhốngchếcủaStrong,hệthốngdựtrữliênbangđãhìnhthànhmốiquanhệkhăngkhítchặtchẽvớiNgânhàngAnhvàNgânhàngPháp.BenjaminStronggiữchứcChủtịchngânhàngCụcDựtrữLiênbangMỹởNewYorkmãiđếnnăm1928thìđộtngộttửvongtrongkhiQuốchộiđangđiềutrahộinghịbímậtcủaCụcDựtrữLiênbangcũngnhưgiớichópbucủangânhàngtrungươngchâuÂu.Nhữnghộinghịbímậtnàyđãdẫnđếncuộcđạisuythoáinăm1929”(12).

14.HộiđồngquảntrịkhoámộtcủaCụcDựtrữLiênbangMỹVềsau,Wilsonđãtựthừanhậnrằng,ôngtachỉđượcphépchỉđịnhmộtthànhviêntrong

HộiđồngquảntrịcủaCụcDựtrữLiênbangMỹvàcácthànhviêncònlạiđềudocácnhàtàiphiệtngânhàngcủaNewYorklựachọn.TrongquátrìnhđềcửvàbổnhiệmPaulWarburgvàovịtríChủtịchHộiđồngquảntrị,thượngnghịviệnyêucầuôngphảicómặttạiQuốchộiđểtrảlờichấtvấnvàotháng6năm1914,chủyếulàtìmhiểuvaitròcủaôngtrongquátrìnhsoạnthảodựluậtCụcDựtrữLiênbang,nhưngrốtcuộc,Paulđãtừchốithẳngthừng.TrongthưgửichoQuốchội,ôngtuyênbốrằngviệctrảlờibấtcứchấtvấnnàotheoyêucầuđềucóthểsẽảnhhưởngđếnvaitròcủaôngtrongHộiđồngquảntrịCụcDựtrữLiênbang,vìvậyôngquyếtđịnhtừchốiviệctiếpnhậnđềcửvàochứcChủtịchHộiđồngquảntrịCụcDựtrữLiênbangMỹ.TờNewYorkTimesngaylậptứclêntiếngminhoanchoPaul,vàtrongsốrangày10tháng7năm1914,tờbáonàyđãchỉtríchthượngnghịviệnkhôngnênchấtvấnPaulmộtcáchhồđồnhưvậy.

HiểnnhiênPaullànhânvậttrungtâmcủaCụcDựtrữLiênbangMỹ.Nếukhôngcóông,chắcchẳngcóngườithứhainàobiếtđượcCụcDựtrữLiênbangMỹrốtcuộcvậnhànhnhưthếnào.Đốimặtvớitháiđộcứngrắncủaông,Quốchộichỉcòncáchgậtđầuvàđưaramộtdanhsáchcáccâuhỏitrướckhiôngnhậmchức,vànếunhưcảmthấycâuhỏinàođó“sẽảnhhưởngđếnvaitròcủamình”,Paulcóthểkhôngtrảlời,vàcuốicùngthìPaulđãđànhmiễncưỡngđồngýnhưngyêucầuđượcgặpmặtphichínhthức.

Uỷbanhỏi:TôibiếtNgàilàngườicủaĐảngCộnghoà,nhưngngaykhiRooseveltthamgiatranhcửthìNgàilạitrởthànhngườiđồngtìnhvàủnghộWilson(ĐảngDânchủ)?

Paulđáp:Đúngvậy.

Uỷbanhỏi:NhưnganhcủaNgài(FelixWarburg)lạiủnghộTaft(ĐảngCộnghoà)?”

Paulđáp:Đúngvậy!(13)

Điềuthúvịlà,bacổđôngcủacôngtyKuhnLoeblạiủnghộbangườikhácnhauratranhcửtổngthống,trongsốđóOttoKahnủnghộRooseveltcha.GiảithíchcủaPaullàbangườinàykhôngcanthiệpvàoquanđiểmchínhtrịcủanhau,bởivì“tàichínhvàchínhtrịkhôngliênquanđếnnhau”.

PaulvượtquacuộcđiềutrầncủaQuốchộimộtcáchthuậnlợi,trởthànhChủtịchthứnhấtcủaCụcDựtrữLiênbangMỹ,sauđótrởthànhPhóchủtịchHộiđồngquảntrị.

NgoàiPaulra,bốnthànhviênkháccủahộiđồnglà:

-AdolphMiller,nhàkinhtếhọc,xuấtthântừĐạihọcChicagodoRockefellertàitrợvàĐạihọcHarvarddoMorgantàitrợ.

-CharlesHamlin,từngđảmnhiệmchứctrợlýBộtrưởngtàichính.

-FrederickDelano,thônggiacủaRoosevelt,nhàtàiphiệtngânhàngđườngsắt.

-WP.GHarding,ChủtịchFirstNationalBankofAtlanta.ThomasD.JonesđượctổngthốngWilsonđíchthântiếncửđãbịBộTưphápMỹđiềutravàkhởitố,vềsautựrútluikhỏiHộiđồngquảntrị.

HaithànhviênkháclàBộtrưởngtàichínhvàKiểmtoánviêntiềntệ.

15.HộiđồngtưvấnliênbangHộiđồngtưvấnliênbanglàmộtchiếccamerabímậtđượcPaulWarburgdàycôngthiếtkế

đểkhốngchếHộiđồngquảntrịCụcDựtrữLiênbangMỹ.Trongquátrìnhvậnhànhhơn90nămcủaCụcDựtrữLiênbang,HộiđồngtưvấnliênbangđãthựchiệnmộtcáchhếtsứcxuấtsắcýtưởngnămđócủaPaul,hầunhưchưacóaiđểýcơcấunàyvàsựvậnhànhcủanó,cũngchưacónhiềucôngtrìnhnghiêncứuđángtincậy.

Năm1913,hạnghịsĩGrassđãrasứcquảngcáochoHộiđồngtưvấnliênbang.Ôngtanói:“Ởđâykhôngthểcóthứgìgianác.MỗinămHộiđồngquảntrịCụcDựtrữLiênbangsẽhộiđàmbốnlầnvớiHộiđồngtưvấncủacácnhàtàiphiệtngânhàng,mỗimộtthànhviênđạidiệnchoCụcDựtrữLiênbangđịaphươngnơimìnhsống.Chúngtacòncóthểbảovệlợiíchcủacôngchúngtốthơnsựsắpđặtnàykhông?”BảnthânhạnghịsĩGrasselàmộtnhàtàiphiệtngânhàng,vàôngtakhônggiảithíchhoặccungcấpbấtcứchứngcứnàochothấycácnhàngânhàngđãtừngbảovệlợiíchgìcủacôngchúngtronglịchsửcủanướcMỹ.

Hộiđồngtưvấnliênbangdo12nhàtàiphiệtngânhàngđịaphươngthuộcCụcDựtrữLiênbangtiếncửhợpthành,mỗinămhộiđàmbốnlầnvớithànhviêncủaHộiđồngquảntrịCụcDựtrữLiênbangtạiWashington.Cácnhàtàiphiệtngânhàngđãđềxuất“kiếnnghị”chínhsáchtiềntệchocácthànhviênHộiđồngquảntrịcủaCụcDựtrữLiênbang,mỗimộtđạibiểuđạidiệncholợiíchkinhtếcủađịaphươngmình,mỗingườiđềucóquyềnbỏphiếunhưnhau,đơngiảnmàhoàntoànkínkẽvềlýthuyết,nhưngtrongsựkhốcliệttànbạocủangànhngânhàngthìđóhoàntoànlạilàmộtbộ“quytấcngầm”khác.

ThậtkhótưởngtượngđượctạisaomộtnhàngânhàngnhỏcủaCincinnatilạingồichungmộtbànhộinghịvớicáctrùmtàichínhquốctếnhưPaulWarburg,Morganđểđềxuất“kiếnnghịchínhsáchtiềntệ“vớicácôngtrùmtàichínhnày?Chỉcầntiệntaymóctrongtúiramộttấmchiphiếurồingoạchlênđóhainétbútthìbấtcứaitrongsốhaiôngtrùmtàichínhnàycũngđủkhiếnchocácnhàtàiphiệtngânhàngnhỏkhuynhgiabạisản.Trênthựctế,sựsinhtồncủamỗimộtnhàtàiphiệtngânhàngnhỏtrongsố12khuvựcliênbangđềuhoàntoànphụthuộcvàsựbanơncủa5ngânhànglớnởphốWall.NămôngtrùmnàycóýđemđasốcácgiaodịchlớnvớicácngânhàngchâuÂuđểchuyểnthànhcácgiaodịchnhỏlẻchocác“ngânhàngvệtinh”trongcáckhuvựccủamìnhxửlý.Vàcàngcóđượcnhữngthươngvụbéobởthì“cácngânhàngvệtinh”càngthêmphụctùngnghetheocácôngtrùmkia.Đươngnhiên,nămôngtrùmkiacũngcóquyềnnắmgiữcổphầncủanhữngngânhàngnhỏnày.Nóichungchúngtakhông

cầnphảitưởngtượngnhiềucũngcóthểbiếtđượckếtquảmỗikhikhicácngânhàngnhỏ“đạidiệncholợiíchkhuvựccủamình”nàycùngnhauthảoluậnchínhsáchtiềntệcủaMỹvớinămôngtrùmtàichínhkia.

Chodù“kiếnnghị”củaHộiđồngtưvấnliênbangchẳngcósứctróibuộclắmđốivớiviệcquyếtsáchcủahộiđồngquảntrịCụcDựtrữLiênbang,nhưngđềuđặnmỗinămbốnlần,cácnhàtàiphiệtngânhàngkhôngngạikhổcựcvihànhđếnWashingtonđểhộihọpvớinămôngtrùmphốWall.CóphảihọđếnWashingtonchỉđểgặpgỡtrànướcvớinămnhàtàiphiệtđó?Nênnhớrằng,họlànhữngconngườivôcùngbậnrộncùnglúcphảikiêmnhiệmchứcchủtịchHộiđồngquảntrịcủa63côngtynhưMorgan.Nếunhưsự“kiếnnghị”củahọkhôngnhậnđượcbấtcứsựsuyxétnào,màhọvẫnvuivẻđóthựcsựlàđiềuhếtsứckỳlạ.

16.Chântướngởđâu?TuyệtđạidasốngườiMỹhoàntoànkhôngthểhiểuđượcchínhxácphươngthứcvậnhành

củacácthểchếchovayquốctế.SổsáchcủacụcdựtrơliênbangMỹvốndĩchưatừngđượckiểmtra.NóhoàntoànđượcvậnhànhbênngoàiphạmvikhốngchếcủaQuốchội,vànódangthaotúngnguồncungứngtíndụngcủanướcMỹ.

ThượngnghịsĩBarryGoldwater

Đểtạoragiácao,CụcDựtrữLiênbangMỹchỉcầnhạthấplãisuấtxuống,nhằmmởrộnghoạtđộngtíndụngvàtạonênmộtthịtrườngcổphiếuphồnvinh.Ngaysaukhingànhcôngthươngđãquenvớimôitrườnglãisuấtnhưvậy,CụcDựtrữLiênbangMỹlạiquyếtđịnhnângcaolãisuấtmộtcáchtuỳýnhằmchấmdứtsựphồnvinhnày.

CụcDựtrữLiênbangMỹvàcácnhàtàiphiệtngânhàngnắmgiữCụcDựtrữLiênbangcóthểdùngkhảnăngđiềuchỉnhlãisuấtnhẹnhàngkhiếnchogiáthịtrườngdaođộnglênxuốngmộtcáchhàihoànhưconlắccũngcóthểđiềuchmhmạnhlãisuấtkhiếnchogiácảthịtrườngdaođộngdữdội.Bấtkểlàtìnhhìnhnào,nósẽnắmgiữtintứcnộibộcủatìnhhìnhtàichmhvàbiếttrướcsựthayđổisắpđếncủasựviệc.

Đâylàđiềumàkhôngcómộtchínhphủnàocóthểcóđược(quyềnbiếttrướcthôngtinthịtrường).Vàđâycũnglàđiềukỳlạnhấtvànguyhiểmnhấtmàgiaicấpđặcquyềnthiểusốnắmgiữ.Hệthốngnàylàthuộctưhữu,toànbộmụcđíchvậnhànhcủanóchínhlàlợidụngtiềncủangườikhácđểthuđượclợinhuậnlớnnhấtcóthể.Họbiếtđượckhinàothìcầntạorakhủnghoảngđểthulợi.Tươngtựhọcũngbiếtphảidừngkhủnghoảngvàolúcnào.Khitàichínhđượckhốngchếthìlạmpháttiềntệvàsiếtchậttiềntệđềucóhiệuquảnhưnhauđốivớimụcđíchcủahọ.

HạnghịsĩCharlesLindbergh

Mỗimộtphiếudựtrữliênbang(FederalReserveNote)đềuđạidiệnchomộtkhoảnnợchưatrảcủamộtđồngđô-laCụcDựtrữLiênbang.

Báocáotiềntệ,Ngânhànghạviệnvàuỷbantiềntệ

NgânhàngkhuvựccủaCụcDựtrữLiênbangMỹkhôngphảilàcơcấuchínhphủmàlàcôngtyđộclậpdotưnhânnắmgiữvàđịaphươngkiểmsoát.

LewisvàchínhphủMỹ,1982

CụcDựtrữLiênbangMỹlàmộttrongnhữngcơcấuhủbạinhấttrênthếgiới.Trongsốnhữngngườicóthểnghechúngtanói(diễnthuyếtcủaquốchội),chẳngmộtaibiếtđượctrênthựctếquốcgiacủachúngtađangbịcácnhàtàiphiệtngânhàngquốctếthốngtrị.

Cómộtsốngườichorằng,ngânhàngCụcDựtrữLiênbanglàcơcấucủaChinhphủMỹ.Trênthựctế,ngânhàngCụcDựtrữLiênbangkhôngphảilàcơcấuchinhphủmàlàcơcấulũngđoạnhoạtđộngtíndụngdotưnhânchiđạo.CụcDựtrữLiênbangđangbóclộtnhândânMỹvìlợiíchcủabảnthânhọcũngnhưlợiíchcủanhữngkẻbịpbợpngoạiquốc.

HạnghịsĩLouisMcFaddenKhiviếtchiphiếu,trongtàikhoảncủabạnvàtôicầnphảicóđủtiềnđểbảođảmchokimngạchcủachiphiếuđó.Thếnhưng,khixuấtchiphiếu,trongtàikhoảncủaCụcDựtrữLiênbangMỹchẳngcóbấtcứmóntiềnnàođểbảođảm.ĐâycũnglàlúcCụcDựtrữLiênbangMỹsángtạoratiềntệ.

NgânhàngCụcDựtrữLiênbangMỹBoston

Từnăm1913đếnnăm1949,nguồnvốncủaCụcDựtrữLiênbangMỹtừ143triệuđô-lađãtăngvọtlên45tỉđô-la.SốtiềnnàytrựctiếpchảyvàohầubaocủacáccổđôngngânhàngCụcDựtrữLiênbangMỹ.

LestaqueMullins

Rấtnhiềuvịtổngthốngđãđưaralờicảnhbáovềsựđedoạcủaquyềnlựctiềntệ.NhiềughichépcủaquốchộivàcácánlệphápluậtđãnóirõràngtínhchấttưhữucủaCụcDựtrữLiênbangMỹ,nhưngcóbaonhiêungườidânMỹ,ngườidânTrungQuốccũngnhưcácquốcgiakhácbiếtđượcđiềunày?Đâymớilàđiểmđángsợcủavấnđề!ChúngtachorằnggiớitruyềnthônguyquyềncủaphươngTây“tựdocôngbằng”sẽphơibàytấtcả,nhưngtrênthựctế,chântướngcủavấnđềluônbịgiớitruyềnthôngcốý“bỏqua”.VậycònsáchgiáokhoacủanướcMỹthìsao?VốndĩcácloạisáchgiáokhoaMỹđềulấyviệclựachọnnhững“nộidunglànhmạnh”chothếhệsaumàbỏquacácloạiquỹmangđanhnghĩacủacácnhàngânhàngquốctế.

Trướckhiquađời,tổngthốngWilsonđãthừanhậnrằngmìnhđãbịlừadốitrongcácvấnđềliênquanđếnCụcDựtrữLiênbangMỹ.Ôngđãdaydứtkhinóirằng:“Tôiđãvôýhuỷhoạitổquốcmình”.

KhiCụcDựtrữLiênbangMỹchínhthứcđivàohoạtđộngngày25tháng10năm1914,cuộcchiếntranhthếgiớilầnthứnhấtđãbùngnổ.Lạimộtsự“trùnghợp”hoànhảovềthờigian!CáccổđôngcủaCụcDựtrữLiênbangMỹđanghồhởichờmộtmẻcálớn?

CHÚTHÍCH(1)Tríchtừ“Hệthốngkinhtếquốcdânvàngânhàng”(NationalEconomyandtheBanking

System),TàiliệucủaThượngnghịviện,số23,Đạihộithứ76,Kỳhọpthứnhất.1939.(2)JohnMoody,TheSevenMen,McCluresMagazine,8/1911,tr.418.

(2a)JohnMoody,TheSevenMen,McCluresMagazine,8/1911,tr.418.

(3)WilliamGuyCarr,Nhữngcontốttrongtròchơi(PawnsInTheGame),1978.

(4)EustaceMullins,BímậtcủaCụcDựtrữLiênbang(TheSecretsoftheFederalReserve)-JohnMcLlaughlin1993,Chương3.

(5)PaulMWarburg,Nhượcđiểmvànhucầucủahệthốngngânhàngcủachúngta(DefectsandNeedsofourBankingSystem),1907.

(6)RonChernow,GiatộcMorgan(TheHouseofMorgan)(GroovePress,1990).tr.128.

(7)AntonyC.Sutton,mmưucủaCụcDựtrữLiênbang(TheFederalReserveConspiracy)-TabBooks,1995,tr.78.

(81AntonyC.Sutton,âmmưucủaCụcDựtrữLiênbang(TheFederalReserveConspiracy)-TabBooks,1995,tr.83.

(9)EustaceMullins,BímậtcủaCụcDựtrữLiênbang(TheSecretsoftheFederalReserve)-JohnMcLlaughlin1993,Chương3.

(10)CharlesLindberg-cha.Diễnvănnhậmchức,23/12/1913.(11)EustaceMullins,BímậtcủaCụcDựtrữLiênbang(TheSecretsoftheFederalReserve)-JohnMcLlaughlin1993,tr.178.

(12)FerdinandLundberg,60giađìnhMỹ(Americas60families)HalcyonHouse,1939.

(13)EustaceMullins,BímậtcủaCụcDựtrữLiênbang(TheSecretsoftheFederalReserve)-JohnMcLlaughlin1993,Chương3.

PHẦNIV:CHIẾNTRANHVÀSUYTHOÁI:MÙABỘITHUCỦANGÂNHÀNGQUỐCTẾNguycơthậtsựcủađấtnướccộnghoàchúngtachínhlàchínhphủbùnhìnnày-mộtcon

bạchtuộckhổnglồvớivôvànxúctuđangbámchótlấycácthànhphố,cácbangvàđấtnướccủachúngta.CáiđầucủaconbạchtuộcnàylàtậpđoàndầukhícủaRockefellervàmộtnhómnhỏđượcgọilàtrùmsòtàichínhcónănglựccựclớncủacácngânhàngquốctế.Trênthựctế,chúngđangthaotúngchínhphủMỹnhằmthoảmãnhammuốncánhâncủabảnthânmình.

Thôngquaviệckhốngchếnguồncungứngtiềntệđểdễbềđiềukhiểnchínhphủ,cácnhàtàiphiệtngânhàngcàngcócơhộiđểbóclộtngườidânvàcướpbócnguồntàinguyêncủaquốcgia.Đâychínhlàlýdogiảithíchvìsaocácdònghọlớnnàyluôntậptrungcaođộvàoquyềnlựcđồngthờidốcsứcđểsaikhiếnquyềnlựcvàthôngquaviệcpháthànhtiềntệđểchiếmđoạttàinguyên.

CácnhàtàiphiệtngânhàngquốctếnàycũngnhưgiatộcRockefellerchínhlàthếlựckhốngchếphầnlớnbáochícủađấtnước.Họsửdụngnhữngchuyênmụcbìnhluậntrêncácbáonàyđểkiềmchếcácquanchứcchínhphủ.Nhữngngườikhôngquythuậnsẽbịhọtốngkhứrakhỏicơcấuchínhphủ.

Trênthựctế,cácnhàtàiphiệtngânhàngđãkhốngchếcảhaiđảng(đảngCộnghoàvàđảngDânchủ),kiểmsoátcươnglĩnhchínhtrịcủahaiđảng,khốngchếcácnhânvậtlãnhđạo,tindùngcácôngtrùmcủacáccôngtytưnhân.Nóichung,họkhôngtừbấtcứthủđoạnnàođểsắpđặtnhânsựtrongcáccơvươncấpcaocủachínhphủtheoýcủahọ(1).JohnHylan,ThịtrưởngthànhphốNewYork,năm1927.

Chiếntranhluôncầnđếntiền.Trênthựctế,quymôchiếntranhcànglớnthìlượngtiềnracàngnhiều,đâylàcáilýmàaicũngbiết.Vấnđềlà,aitiêutiềncủaai?DochínhphủÂuMỹkhôngcóquyềnpháthànhtiềntệnênnguồntiềntấtyếuchỉcóthểđượcvaytừngânhàng.Chiếntranhlàmchotốcđộtiêuhaovậttưtăngcựcđộ,khiếnchocácnướcthamchiếndùcóthấtbạicũngphảitheođuổiđếncùng.Chiếntranhcũngkhiếnchocácchínhphủtìmmọicáchđểvaytiềnngânhàng,bởivậymàmộtđiềudễhiểulàtạisaochiếntranhluônlàđềtàiyêuthíchnhấtcủacácngânhàng.Họhoạchđịnhchiếntranh,kíchđộngchiếntranh,đầutưchochiếntranh,vànhữnglâuđàihoalệcủacácngânhàngquốctếlạithườngđượcxâytrênđốngđổnátchồngchấttangthươngcủachiếntranh.

Mộtthủđoạnkiếmtiềnkháccủacácngânhàngquốctếlàtạorasuythoáikinhtế.Trướctiênhọmởhầubaođểthúcđẩytíndụngpháttriển,tạonêntìnhtrạngthịtrườngbongbóng,rồisaukhitàisảncủangườidânđãđổdồnvàocơnsóngđầucơthìrútmạnhvòngquaylưuchuyểntiềntệ,tạonênsuythoáikinhtếvàsụtgiátàisản.Khigiátàisảnsụtxuốngchỉcònmộtphầnmườithậmchílàmộtphầntrămgiátrịthựcthìhọlạirataymuavào.Trongngônngữcủacácngânhàngquốctếthìhànhđộngnàyđượcgọilà“xénlôngcừu”,Saukhingânhàngtrungươngtưnhânđượcthànhlập,cườngđộvàphạmvicủahànhđộng“xénlôngcừu”đãđạtđếnmứcchưacótiềnlệtronglịchsử.

Hànhđộng“xénlôngcừu”gầnđâynhấtxảyranăm1997trêncơthểcủacác“conhổnhỏ”và“rồngnhỏ”củachâuÁ.ViệcconcừuTrungQuốcbéonúcrốtcuộccóthoátkhỏivậnđen“xénlôngcừu”haykhôngcòntuỳthuộcvàoviệcnócóchịunghiêncứunghiêmtúcthảmkịch“xénlôngcừu”kinhhoàngđãtừngxảyratronglịchsửnhânloạihaykhông.

SaukhicácngânhàngcóvốnđầutưnướcngoàixâmnhậptoàndiệnvàoTrungQuốcthìđiềukhácnhaucănbảnnhấtsovớitrướcđâynắmởchỗ,ngânhàngquốchữutrướcđâytuycóxunglựcthúcđẩylạmpháttiềnvốnđểkiếmlợinhuận,nhưngtuyệtđốikhôngcóýđồvàkhảnăngthôngquaviệcsiếtchặttiềntệđểtắmmáutàisảncủadân.SởdĩtạiTrungQuốckểtừngàylậpnướcđếnnaychưatừngxảyranguycơkinhtếlớnchínhlàvìnướcnàykhôngcóđủýđồchủquanvàkhảnăngkháchquanđểtạonênnguycơkinhtếSaukhicácngânhàngquốctếxâmnhậptoàndiệnvàoTrungQuốcthìtìnhhìnhđãcósựbiếnđổimangtínhchấtcănbản.

1.KhôngcóCụcDựtrữLiênbangMỹthìkhôngcócuộcchiếntranhthếgiớilầnthứnhấtKhinóivềsựbùngphátcủacuộcchiếntranhthếgiớilầnnhưnhất,trongcuốnThuậtngoại

giao(Diplomacy)nổitiếngcủamình,Kissingerđãcómộtcâubìnhluậnrấtấntượngrằng:“Điềukhiếnngườitakinhngạclàcuộcchiếntranhthếgiớilầnthứnhấtbùngnổkhôngphảidomộtsựviệckhôngthấmthápgìsovớicáccuộckhủnghoảngkháctrướcđó,màlàbởinóbùngnổsaumộtthờigianrấtdài(2).

Ngày28tháng6năm1914,tháitửFerdinandvonSterreich-EstecủaVươngtriềuHabsburg-vươngtriềuchínhthốngchâuÂubịOsterreichthôntínhvàonăm1908-đãbịmộtthíchkháchtrẻtuổingườiSerbiaámsát.Đâychỉlàmộthànhviphụcthùtrongkếhoạchcủamộttổchứckhủngbốđơnthuần.Lúcđó,chẳngainghĩrằngviệcnàylạitrởthànhngòinổchomộtcuộcđạichiếntrêntoàncầu,kéotheo30quốcgia,1,5tỉngườivàovòngkhóilửavàlàmthươngvonghơn30triệungười.

DocuộcchiếntranhPháp-PhổnổramàPhápvàĐứcđãtrởthànhkẻthùtruyềnkiếpcủanhau,trongkhinướcAnhthoátkhỏichínhsáchđạilụcchâuÂu“quangkinhcôlập”vàphảiđốimặtvớicụcdiệnĐứcmạnhPhápyếu.Lúcnày,ĐứcđãtrởthànhcườngquốcsốmộtchâuÂu,nếukhôngkhốngchếđược,quốcgianàyắtsẽtrởthànhmốilothườngtrựccủaAnh.VậylàAnhlôikéoNgavốncũnglànướccóchúthiềmkhíchvớiĐức,cùngPhápthànhlậpHiệpướcbanước(TripleEntente),cònĐứcliênminhvớiÁo,từđâyhìnhthànhnênhaitậpđoànđốilậplớnnhấtchâuÂu.

Haibênkhôngngừngchạyđuavũtrangchiếnlược,duytrìmộtđộiquânsẵnsàngchiếnđấucóquymôlớn.Chínhphủcácnướcđềuvìvậymàlúnsâuvàovũnglầynợnần.

MộtbảnbáocáochitiếtthuthậpcôngnợcủacácquốcgiachâuÂuchothấyrằng,sốtiềnchitrảlãisuấthàngnămchocácloạicôngtráilênđến5.343tỉđô-la.CácnướcchâuÂuđãlúnsâuvàocáckhoảnnợnầnnày,cònchínhphủcácnướcnàythìkhôngthểkiểmsoátnổitìnhhình.Chodùgâyranhiềukhảnăngđángsợ,nhưngsovớitìnhtrạnghoàbìnhvớigiácảđắtđỏvàtìnhtrạngmấtổnđịnhthìcólẽchiếntranhlàmộtsựlựachọnđángđểsuynghĩ(3).

Từnăm1887đếnnăm1914,tìnhhìnhchínhtrịbấtổncộngvớigiácảđắtđỏvẫnbámchặt

châuÂu.ChínhphủcácnướcchâuÂuvìchạyđuavũtrangmàlâmvàonguycơphásảnnhưngvẫnnhìnnhaubằngconmắtđốiđịch.Tụcngữcócâu:“Mộtphátpháonổđánggiávạnlượngvàng”,hệthốngngânhàngchâuÂucungcấpcáckhoảnvaytíndụngchocácbênđốilậpdodònghọRothschildxâydựngvàpháttriển,đãdốcsứcxúigiụccuộcđốiđầuquânsựnày.Trênthựctế,cácquốcgiađangdùngtiềnvàlươngthựcđểđánhnhau.Đếnnăm1914,mộtđiềurấtrõrànglàcácquốcgiachủyếucủachâuÂuđãkhôngthểgánhvácmộtcuộcchiếntrênquymôlớn.Tuycólựclượngquânđộiluôntrongtìnhtrạngsẵnsàngvàmộtchếđộđộngviênquânsựphổcậpcũngnhưhệthốngvũkhíhiệnđạinhưngkinhtếcủacácquốcgianàylạikhôngđủsứcđểchitrảcáckhoảnchiphíchiếntranhkhổnglồ.TìnhhìnhnàydiễnrađúngnhưnhữnggìcơquantìnhbáoNgaviếttrongthưgửichoSaHoàngtháng2năm1914,“Khôngcònnghingờgìnữa,chiphíchiếntranhsẽvượtrangoàikhảnăngchịuđựngcủaNga.Chonên,chúngtacầnphảivaytiềncủacácnướcliênminhvàcácquốcgiatrunglậpdùphảitrảgiáđắt.Nếukếtquảcuộcchiếnbấtlợichota,hậuquảkinhtếcủaviệcchiếnbạilàkhócóthểtínhđược,nềnkinhtếnướcnhàsẽrơivàotrạngtháihoàntoàntêliệt.Dùcógiànhđượcthắnglợithìchúngtacũngkhônglấygìlàmvuinếuđiềuđógâybấtlợichonềntàichínhnướcnhà,bởimộtkhithuatrậnthìnướcĐứccũngsẽchẳngcógìđểbồihoànchiphíchiếntranhchota.HiệpướchoàbìnhsẽmanglạilợiíchchonướcAnhmàkhôngchophépĐứccóđượccơhộiphụchồikinhtếđểtrảhếtcáckhoảnnợchochúngta,thậmchísaukhichiếntranhkếtthúc,Đứccũngkhôngthểcókhảnănghoàntrảcáckhoảnnợ(4).

Trongtìnhhìnhnày,mộtcuộcchiếnquymôlớnxảyralàđiềukhôngthểhìnhdungnổi.Nếunhưchiếntranhthựcsựbùngnổthìcũngchỉcóthểdiễnratrongphạmvicụcbộ,mangtínhtạmthờivàởcấpđộthấp,cóthểsẽgiốngnhưcuộcchiếnPhổ-Phápnăm1870-mộtcuộcchiếnchỉkéodàitrongkhoảngthờigian10tháng.NhưngkếtquảchiếntranhnhưthếchỉcóthểxoadịuchứkhôngthểgiảiquyếtcụcdiệnđốilậpởchâuÂu.Chonên,thờigiankhaichiếnchỉcóthểtiếptụcđượckéodàitrongsựbấtổnchínhtrịvàgiácảleothang,mãichođếnkhicósựrađờicủaCụcDựtrữLiênbangMỹ.

Lúcnày,nướcMỹbênkiabờđạidươngđãlàmộtcườngquốccôngnghiệpsốmộtthếgiớicónănglựclớntrongsảnxuấtcôngnghiệpvànguồntàinguyênphongphú.Nhưngmãiđếnnăm1913,Mỹvẫnlàmộtnướcdựavàocáckhoảnvaynướcngoàivàcóítkhảnăngcungcấpcáckhoảnvaychonướcngoài.Nguyênnhânchínhlàdokhôngcósựhiệndiệncủangânhàngtrungương,vàbởivậymàcácnhàngânhàngNewYorkkhócóthểtậptrungđiềuđộngnguồntàichínhtrongcảnước.Nhưngcácnhàngânhàngthườngcóhứngthúvớichiếntranhquymôlớn,bởichiếntranhsẽđemđếnchohọnguồnlợinhuậnkhổnglồ.NgaysaukhiđềánCụcDự

trữLiênbangMỹđượcthôngqua,cácnhàngânhàngquốctếlậptứcbắttayhànhđộng.Ngày3tháng8năm1914,ngânhàngcủaRothschildởPhápđãgửithôngbáochoMorganđềnghịlậptứcchuẩnbịmộtkhoảntíndụngtrịgiá100triệuđô-laMỹđểPhápmuavậttưtừMỹ.Khinghetin,Wilsonlậptứcphảnđối,trongkhiWilliamJenningsBryan-BộtrưởngngoạigiaocủaMỹlúcbấygiờlênánkhoảnchovaynàylà“giaodịchphiphápxấuxanhất”.

ĐứcvàMỹxưanaychưatừngkếtgiaovớinhautrongkinhtếvàchínhtrị.Lúcnày,Mỹcókhoảng8triệungườiMỹgốcĐức,chiếmkhoảng10%dânsốMỹ,vàkhiMỹlậpquốcsuýtnữathìtiếngĐứcđãtrởthànhquốcngữcủaMỹ.

NgườiMỹgốcĐứccósứcảnhhưởngchínhtrịkhôngnhỏ,thêmvàođódânnhậpcưđếntừIrlenvốndĩkhôngmấythiệncảmđốivớiAnh.ChínhphủMỹđãtừngmấyphengiaochiếnvớiAnh,chonênởgiaiđoạnsơkhởicủachiếntranh,chínhphủMỹluôngiữmộttháiđộdùngdằng,kháchẳnvớicácnhàngânhàngđangsốtruộtnhưkiếnbòtrongchảonóng.CácđạigiangânhàngtíchcựcxúigiụcMỹtuyênchiếnvớiĐức,cònchínhphủthìkiênquyếtphảnđốichiếntranhvàgiữthếtrunglập.

Trướctìnhthếnày,cácnhàtàiphiệtngânhàngbènnghĩramộtkếsáchtạmthời-cấptíndụngchocácnướcthuộckhốiđồngminhđểmuavậttưcủaMỹthayvìchocácnướcnàyvaytiềnthôngquaviệcbáncôngtrái.Dướisựbứcépcủacácnhàngânhàng,Wilsonbuộcphảigậtđầuđồngý.

VìthờigianbầucửtổngthốngmớichonhiệmkỳtiếptheosắpđếngầnnênWilsonngàycàngnghiêngvềlậptrườngcủacácnhàngânhàngtrongvấnđềthamchiếnvớihivọngtáiđắccửlầnhai.

Ngày23tháng12năm1913,“DựluậtCụcDựtrữLiênbang”đượcthôngqua,vàcácđiềukiệnchosựbùngphátmộtcuộcchiếntranhởcấpđộthếgiớiđãbướcvàogiaiđoạnchínmuồi.Cỗmáychiếntranhvốnimlặngquálâucuốicùngđãcóthểkhởiđộng.

Ngày16tháng11năm1914,CụcDựtrữLiênbangMỹchínhthứcđivàohoạtđộng.Ngày16tháng12,Davison-cánhtayđắclựccủaMorganđếnAnhđểđàmphánvớithủtướngAnh-HerbertH.Asquith-vềkhảnăngMỹcungcấpchoAnhmộtkhoảntíndụng.Ngày15tháng1năm1915,NgânhàngMorganvàAnhđãđạtđượcbảnhợpđồngtíndụngvớitổnggiátrịlà10triệubảng.ĐốivớiMỹ,việcnàylàmộtthươngvụtươngđốikhảquan,vìchẳngaicóthểngờrằngtổngsốkhoảnvaycuốicùnglạiđạtđếnmức3tỉđô-laMỹ-mộtkhoảnvaykhổnglồ!NgânhàngMorganđãthu1%phíthủtục,nghĩalàngânhàngnàyxơitrọn30triệuđô-la!Mùaxuân

nămđó,NgânhàngMorganlạikýkếthợpđồngtíndụngvớichínhphủPháp.

Tháng9năm1915làthờikhắcđểcácôngtrùmkhảonghiệmliệuphốWallcóthểđủsứctrởthànhTrungtâmTàichínhThếgiớihaykhông.KhoảnvayAnh-Pháp(Anglo-FrenchLoan)trịgiá500triệuđô-laMỹchínhthứcđượcmởmàn.TổngthốngWilsonvốndĩtrướcđóluônkiênquyếtphảnđốiviệcnàyđãkhôngchốngđỡđượcsựtấncôngtừcảphíacácnhàngânhànglẫncácthànhviênnộicác.TânBộtrưởngNgoạigiaocủaWilsonlàRobertLansingcảnhbáorằng:“Nếukhôngcócáckhoảnvaythìnềnsảnxuấtsẽbịhạnchế,côngnghiệpsuythoái,nguồnvốnvàsứclaođộngbỏkhông,nguycơphásảnsẽdiễnratrênquymôlớn,sựtứcgiậnvàbấtmãncủadânchúngsẽtănglên”(5).Nghexong,Wilsontoátmồhôilạnh,chỉcònbiếtnhượngbộthêmlầnnữa.Đốivớiviệcbáncôngtráirangoàivớiquymôchưatừngcólầnnày,cácngânhàngởphốWallcũngđãphảitunghếtchiêucủamình.61nhàtàiphiệtkýnhậntráchnhiệmthanhtoáncôngtráivà1570cơcấutàichínhthamgiavàonghiệpvụpháthànhvàtiêuthụ(6).Đâylàmộtnhiệmvụcựckỳgiannan,đặcbiệtviệcmởrộngtiêuthụnhữngcôngtráinàyđếnmiềnTrungvàTâyMỹcàngtrởnênkhókhănhơn.NgườidânMỹđềukhôngchorằngcuộcchiếntranhlàvấnđềcủachâuÂuvàhọcóquanhệtrựctiếpgìtrongcuộcchiếntranhđó,đồngthờikhôngmuốnđemtiềncủađổvàocuộcchiến.Đểđánhtansựnghingờnày,cácngânhàngđãmạnhmiệngtuyêntruyềnrằng,nguồntiềnđầutưnàysẽởlạinướcMỹ.Mặcdùđãdùngrấtnhiềuchiêuthức,nhưngvùngTrungTâyMỹchỉcómộtngânhàngcủaChicagochịugianhậpvàođộiquâncủaphốWall.HànhđộngnàylậptứcđãgâyphẫnnộđốivớihậuduệcủangườiĐứcởvùngnày.Họđãphátđộngkếhoạchngănchặncáccuộcvậnđộngcủangânhàng.Đếncuốinăm1915,vẫncómộtkhoảncôngtráitrịgiá187triệuđô-laMỹchưađượcbánxong.

Khichiếntranhbướcsangthờikhắcquantrọng,đểkiếmđượcnhiềutiềnhơnnữa,chínhphủAnhtuyênbốsẽtrưngthuếthunhậplợitứcđốivớicôngtráiMỹmàngườidânAnhđangnắmgiữ.NgườidânAnhlậptứcbánđổbántháonhữngcôngtráinày.NgânhàngAnhquốcđãrấtnhanhtaythumuamộtlượngkhổnglồcôngtráiMỹvàlậptứclệnhchocáccôngtyđạilýcủaMorganởMỹđemnhữngcôngtráinàyratiêuphụởphốWall.CácnhàđầutưMỹtựnhiênđónnhậnkhoảncôngtráicủanướcmình,thậtnhanhchóngkhoảncôngtráitrịgiá3tỉđô-laMỹđãchảyvàothịtrường,nướcAnhlạithuđượcmộtkhoảntiềnkhổnglồđểchitrảchochiếnsự.NhưngvịtríchủnợđượctíchluỹhơnmộttrămnămcủangườiAnhtrongthoángchốcđãtantheokhóilửachiếntranh.Từđây,trongmốiquanhệchủnợcủaAnhđốivớiMỹđãthayđổivềcănbản.

TíndụngcủaMỹnhưđượctiếpthêmdầuvàolửa.Ngọnlửachiếntranhbắtđầutứctốclantràn,mứcđộthảmkhốccủacuộcchiếncũngtheođómàleothangcựcđộ.Chỉtrongchiếndịch

ởsôngMane,nộichỉmộtngày,cácnướcđồngminhđãtiêutốnhết200nghìnphátđạnpháo.Nhânloạicuốicùngđãhiểuđượcrằng,sựkếthợpgiữahệthốngsảnxuấtcôngnghiệphiệnđại,hậucầnhiệnđạivàthủđoạntàichínhhiệnđạicóthểkhiếnchocuộcchiếntranhngàycàngthêmthảmkhốcvàkéodài.

Cuộcchiếntranhkhiếnchovậttưtiêuhaovớitốcđộchóngmặt.Chiếntranhđãkhiếncácnướcthamchiếnbấtchấpmọigiáđểtheođuổi,bấtchấpmọigiáđểvayngânhàng.Đólàlýdogiảithíchtạisaochiếntranhluônlàđiềumàcácnhàngânhàngmongchờvàyêuthích.

2.CụcDựtrữLiênbangthờichiếndướisựthaotúngcủaBenjaminStrongBenjaminStrongbắtđầugâyđượcsựchúýcủacôngchúnglàvàonăm1904,khiôngtrở

thànhQuyềnChủtịchcủaNgânhàngTrust.Khiđó,Davison-mộtnhânvậtthântíncủaMorgan-đanglolắngtrướcviệccáccôngtyuỷthácngàycànglớnmạnh.Phạmvinghiệpvụcủanhữngcôngtyuỷthácnàycònrộnghơncácngânhàngthươngmạivàbịchínhphủtróibuộcíthơn,vìvậycóthểthuhúttàichínhvớimứclợinhuậncaohơn.Đểđốiphóvớisựcạnhtranhmớinày,saukhiđượcsựđồngýcủaMorgan,vàonăm1903,Davisoncũngđãcandựvàoviệcmuabánuỷthác,vàStrongtrởthànhngườithựcthicụthểcủaDavison.Trongcơnkhủnghoảngnăm1907,uỷthácngânhàngcòncóthêmcáchànhđộngcứuvãncơcấutàichínhkhác,vànhờvậymàdanhtiếngcủaStrongnổinhưcồn.

SaukhiCụcDựtrữLiênbangMỹthànhlậpnăm1913,DavisvàPaulWarburgtìmđếnStrongđểtiếnhànhmộtcuộcđàmphánvớihivọngStrongsẽđảmnhậnvịtríChủtịchNgânhàngNewYorkthuộcCụcDữtrữLiênbangMỹ.VàStrongđãvuivẻđồngý.Từđây,StrongtrởthànhnhânvậtchínhyếutronghệthốngdựtrữliênbangMỹ.

Strongnhanhchóngthíchứngvớivaitròmới.Ôngtađãthànhlậpmộtdiễnđàn,tiếnhànhhọpđịnhkỳđểthươngthảovềcácquytắchànhđộngcủaCụcDựtrữLiênbangtrongthờikỳchiếntranh.VớinhữngthủđoạnvôcùngkhéoléoStrongđãthaotúngchínhsáchtiềntệcủaCụcDựtrữLiênbang,đồngthờitậptrungquyềnlựcphântántừcácngânhàngcủa12khuvựctrựcthuộcCụcDựtrữLiênbangvềtayNgânhàngNewYork.Bềngoài,CụcDựtrữLiênbangMỹchophépNgânhàngDựtrữLiênbangở12khuvựctrêntoànnướcMỹđượcquyềncăncứvàonhucầuthựctếcủađịaphươngmàđặtrachínhsáchvềtỉlệchiếtkhấucủamỗinơicũngnhưcầmcốngânphiếuthươngnghiệp,haynóicáchkhác,ChủtịchNgânhàngDựtrữcủacácbangsẽcóquyềnquyếtđịnhloạingânphiếuthươngnghiệpnàocóthểđượccầmcốvớimứcchiếtkhấurasao.Đếnnăm1917,cóítnhất13loạiquytắccầmcốngânphiếuthươngnghiệpkhácnhauđãđượclậpnên(7).

Thếnhưng,dochiếntranh,sốcôngtráiđượcdùnglàmngânphiếucầmcốcủaNgânhàngNewYorkthuộcCụcDựtrữLiênbangMỹtrênthựctếkhôngngừngtăngnhanh,dovậymàhạnmứccôngtráiđãvượtxarấtnhiềusovớitổngsốngânphiếuthươngnghiệpkhác,chẳngmấychốcđãkhiếnchochínhsáchcầmcốngânphiếucủacácngânhàngkhuvựckhácthuộcCụcDự

trữLiênbangMỹtrởnênvôhiệu.DướisựkhốngchếcủaTrong,“thaotácthịtrườngcôngkhai”đãxemcôngtráilàngânphiếucầmcốchủyếuvàduynhất,từđótoànbộhệthốngCụcdựtrữ1lênbangMỹbịthaotúngmộtcáchnhanhchóng.

DoviệcpháthànhcáckhoảnchovayquymôlớnđểtrợgiúptàichínhchocuộcchiếnchâuÂunênlưulượngtiềntệMỹgiảmđighêgớm,uylựccủaNgânhàngTrungươngbắtđầuđượchiệnrõ.ChínhphủMỹbắtđầutăngthêmlượngcôngtráikhổnglồ,cònCụcDựtrữLiênbangMỹthìcũngtiếpnhậnvớikhốilượngđángkinhngạc.ChiphiếuCụcDựtrữLiênbang(FederalReserveNote)vớihạnngạchlớnồạthoàvàođòngchảytiềntệchẳngkhácnàonướclũvỡđê,bổxungchosựthiếuhụttiềntệdocáckhoảnchovaychiếntranhmàchâuÂugâynên.CáigiáphảitrảlàsựtănglêntheochiềuthẳngđứngcủacáckhoảncôngtráiMỹ,kếtquảlàchỉtrongvòng4nămkểtừkhiCụcDựtrữLiênbangđivàohoạtđộng(từnăm1916đến1920),sốcôngtráicủaMỹđãtăngbộtphátgấp25lần,từ1tỉđô-laMỹlênđến25tỉđô-laMỹ(8).TấtcảsốcôngtráihiệncócủaMỹđềudựatrênnhữngkhoảnthuếchưanộpcủangườidânMỹđểthếchấp.

Kếtquảlàtrongchiếntranh,cácnhàtàiphiệtngânhàngkiếmđượcmộtkhoảntiềnkhổnglồtrongkhingườidânlạimấttiền,mấtsức,thậmchílàcảmáu.

3.Mỹthamchiến“vìnguyêntắcdânchủvàđạođức”KhiđượcmộtđồngnghiệplàđạisứThổNhĩKỳtạiĐứchỏivớitháiđộdầyvẻhoàinghi

rằngtạisaoMỹcầnphảigâychiếnvớiĐức,vịđạisứMỹđáprằng:“NgườiMỹchúngtôithamchiếnvìnguyêntắcđạođức”.CâutrảlờinhưvậykhiếnchođạisứThổNhĩKỳvòđầuvuốttrán.TiếnsĩKissingerđãgiảithíchvềviệcnày:“NướcMỹtừngàylậpquốcđếnnayluôntựchomìnhlàkẻkhácngười.Trênbìnhdiệnngoạigiao,họđãtạorahaitháiđộmâuthuẫnnhau:mộtlàthúcđẩychếđộdânchủtrongnướcngàycàngtrởnênhoànhảo;hailàquanđiểmgiátrịcủaMỹkhiếnchonhândânnướcnàytinrằnghọcầnphảitruyềnbánhữngquanđiểmnàyratoànthếgiới”(9).

Quảthật,nhữnggìnướcMỹtrảiquacókhácvớicácquốcgiakháctrênthếgiới.KháiniệmgiátrịdânchủcủaMỹcũngquảthậtlàxứngđángchongườitacatụng,nhưngnếunóirằngnướcMỹđãthamgiachiếntranhthếgiớilầnthứnhấtchỉvìđạođứcvàlýtưởng,thìcóthểtiếnsĩKissingerđãsuyđoánmộtcáchhồđồ.

Ngày5tháng3năm1917,trongbứcthưmậtgửichotổngthốngWilson,đạisứMỹWalterHinesPage-ngườiđangthườngtrúởAnhlúcđó-đãnóirằng:“TôichorằngcuộckhủnghoảngsắptớisẽvượtrangoàikhảnăngchịuđựngtrongviệccungcấpcáckhoảnvaycủacôngtyMorganđốivớiAnhvàPháp.Sựgiúpđỡlớnnhấtmàchúngtacóthểcungcấpchocácnướcđồngminhchínhlàtíndụng.NếukhôngkhaichiếnvớiĐức,chínhphủcủachúngtasẽkhôngthểcungcấptíndụngtrựctiếpchocácnướcđồngminh”(10).

Lúcnày,hệthốngcôngnghiệpnặngcủaMỹđãchuẩnbịcảnămchoviệcthamchiến.Từnăm1916,lụcquânvàhảiquânMỹđãbắtđầumuamộtlượnglớncácthiếtbịkhítàihạngnặng.Đểtăngthêmnguồntàichính,cácnhàtàiphiệtngânhàngvàcácchínhtrịgiađãbắtđầunghĩranhiềukếsáchhơnnữa.“Cuộcxungđộtkhiếnchúngtaphảisuynghĩthêmmộtbướcpháttriểnkháiniệmthuếthunhập-mộtnguồnvốnquantrọngvẫnchưađượckhaithác.Dựluậtthuếthunhậpđãđượcxâydựngđểphụcvụchonhucầucủachiếntranh”(11).

Lưuýrằng,thuếthunhậpởđâycónghĩalàthuếthunhậpcôngtychứkhôngphảilàthuếthunhậpcánhân.Trongnăm1916,cácnhàtàiphiệtngânhàngđãhailầntìmcáchthôngquaDựluậtyêucầunộpthuếthunhậpcánhân,nhưngcảhailầncuốicùngđềubịToàántốicaobácbỏ.ỞMỹ,quyđịnhđóngthuếthunhậpcánhântừtrướcđếnnayvốnchẳngcóphápluậtlàmcăncứ.Ngày28tháng7năm2006,bộphim“NướcMỹtừtựdođếnchủnghĩaphátxít”(America:FreedomtoFascism)đượccôngchiếurộngrãikhắpnướcMỹ.

ỐngkínhcủaAaronRusso-đạodiễnđiệnảnhnổitiếngngườiMỹtừng6lầnnhậnđềcửgiảiOscar-đãthểhiệnmộtsựthậttrầntrụi.KhiđượccôngchiếutạiliênhoanphimCanesnăm2006,bộphimđãgâychấnđộngmạnhmẽchocôngchúng.SaukhichứngkiếnmộtcảnhtượngchânthựcvềsựkhácbiệtcủachínhphủMỹsovớinhữnggìhọrêuraovànhữngthếlựctàichínhsaulưngnóthìcảmgiácđầutiêncủatấtcảkhángiảlúcđóthậtkhócóthểtảnổi.

Trongtổngsốhơn3.000rạpchiếucủaMỹ,chỉcó5rạpdámcôngchiếubộphimnày.Saukhiđượcđưalênmạng,bộphimnàyvẫntạonênảnhhưởngtolớnkhắpnướcMỹ,940.000ngườiđãtảibộphimnàyvềxem,8.100ngườithamgiabìnhluậnvớinhữngđánhgiácaonhất(12).

Ngày13tháng10năm1917,tổngthốngWilsonđãphátbiểulongtrọngrằng:“NhiệmvụcấpbáchlàcầnphảihuyđộngtriệtđểnguồntàinguyênngânhàngcủaMỹ.Áplựcvàquyềnlợitừcáckhoảnchođồngminhvaycầnphảiđượctừngngânhàngcủađấtnướcnàygánhvác.Tôitinrằng,sựhợptácngânhàngnhưvậytrongthờikhắcnàylàmộttráchnhiệmyêunước.CácngânhàngthànhviêncủaCụcDựtrữLiênbangMỹchínhlàsựchứngminhchochủnghĩayêunướcđặcbiệtvàquantrọngnhưvậy”(13).

Wilson-mộtgiáosưđạihọc-thừabiếtaiđãđưaôngđếnvớiconđườngquyềnlựctrongNhàTrắng.BảnthântổngthốngWilsoncũngkhôngtinvàocuộcthánhchiến“dânchủcứuvãnthếgiới”thườngđượcnhắcđến.Saunày,ôngđãthừanhậnrằng“chiếntranhthếgiớidiễnrachẳngqualàvìcạnhtranhkinhtếmàthôi”.

Sựthậtlà,khoảnvay3tỉđô-lamàMỹcungcấpchocácnướcđồngminhvàkhoảnvậttưxuấtkhẩutrịgiá6tỉđô-laMỹvẫnchưađượchoàntrả.NếunhưĐứcgiànhthắnglợithìcôngtráicủacácnướcđồngminhhiệnđangnằmtrongtaycácnhàtàiphiệtngânhàngsẽchẳngđánggiámộtxu.VìmuốnbảovệcáckhoảnchovaycủamìnhmàMorgan,Rockefeller,PaulWarburgvàSchiffđãđồngtâmhiệplựcđẩynướcMỹvàocuộcchiếntranh.

4.CácnhàtàiphiệtngânhàngđạipháttàinhờđạichiếnNgaysaukhiMỹthamchiếnvàongày6tháng4năm1917,Wilsonđãtraoquyềnlựcchủ

yếucủađấtnướcchonhữngngườicócônggiúpôngnhiềunhấttrongcuộctranhcửlà:PaulWarburg-nắmgiữhệthốngngânhàngcủaMỹ;BernardBaru-nắmgiữchứcchủtịchuỷbancôngnghiệpthờichiến(WarIndustriesBoard);EugeneMeyer-kiểmsoátcôngtytàichínhthờichiến(WarFinanceCorporation).

AnhemnhàWarburg

MaxWarburg-anhtraicảcủaPaulđảmnhậnchứcCụctrưởngCụctìnhbáoĐức,cònPaultrởthànhPhóchủtịchCụcDựtrữLiênbangMỹ-ngườichịutráchnhiệmgầnnhưlàcaonhấtvềtàichínhcủaMỹ;ngườiemtraithứbaFelixlàcổđôngcaocấpcủacôngtyKuhnLoeb,emtraithứtưFritz-giữchứcChủtịchSởGiaodịchVàngHamburg,từngđạidiệnchonướcĐứcbímậtgiảnghoàvớiNga.ToànbộbốnanhemđềulànhữngnhânvậtchópbutrongdòngtộcngânhàngDoThái.

LiênquanđếnanhemnhàPaul,ngày12tháng12năm1918,báocáobímậtcủaHảiquânMỹcóviếtrằng:“PaulWarburg:NewYork,gốcĐức,năm1911nhậpquốctịchthànhcôngdânMỹ.Năm1912,đượchoàngđếĐứctraotặnghuânchương.TừnggiữchứcPhóchủtịchCụcDựtrữLiênbangMỹ.CómộtngườianhemgiữchứcCụctrưởngCụctìnhbáoĐức”(14).Trongmộtbáocáokhácđềcậpđến“hoàngđếnướcĐức”,WilliamđệnhịđãtừngđậpbànquátvàomặtMaxrằng,“lẽnàoanhluônđúngsao?”,nhưngsauđóvẫntửtếlắngngheýkiếncủaMaxvềvấnđềtàichính(15).

Điềukhiếnngườitacảmthấykỳlạlàtháng5năm1918,PaulđãtừchứcởCụcDựtrữLiênbangMỹ,nhưngtrongbảnbáocáonàylạikhôngđềcậpđến.SaukhiMỹthamchiến,vìanhtraicủaPaulđangđảmnhiệmchứcCụctrưởngCụctìnhbáoĐức,nênvềlýthuyết,Paulcóthểbịnghingờlàthôngđồngvớiđịch,nhưngtrênthựctế,nướcMỹchẳngcóainăngđộngđếnmứccóthểnắmgiữđượcmạchmáutàichính.Tháng6năm1918,ngaysaukhitừchứcởCụcDựtrữLiênbangMỹ,PaulđãviếtchoWilsonmộtmẩutinnhắnrằng:“TôicóhaingườianhemhiệnđanglàchủcácngânhàngởĐức.Theolẽđươngnhiên,họphảitậnlựcgiúpđấtnướcmình,cũnggiốngnhưtôiđanggiúpđấtnướctavậy(16).

BernardBaruch-SahoàngcôngnghiệpMỹthờichiến

Vớibảnchấtcủamộtngườinhờđầucơmàphấtnhanh,Baruchđãhợpnhất6côngtythuốcláquantrọngcủaMỹvàonăm1896,thànhlậpnênCôngtythuốcláLiênhợp(ConsolidatedTobaccoCompany).Sauđó,ônglạigiúpdònghọGuggenheimthâutómnềncôngnghiệpkhaikhoángđồngcủaMỹvàcònhợptácvớiHarriman-mộtnhânvậtdướitrướngcủaSchiff-đểkhốngchếhệthốngvậnchuyểnởNewYork.

Năm1901,BaruchcùngcácanhemcủamìnhthànhlậpcôngtymangtênBaruchBrothers.

SaukhiđượctổngthốngWilsonbổnhiệmvàovịtríChủtịchuỷbanCôngnghiệpthờichiếnMỹvàonăm1917,ngaylậptứcBaruchđãcóđượcquyềnsinhsátđốivớicáccôngtycôngnghiệpởMỹ.ThunhậpmỗinămcủaBaruchlênđến10tỉđô-lavàôngtatrởthànhngườiquyếtđịnhgiámuabánvậttưchiếntranhcủachínhphủMỹ.TrongmộtcuộcđiềutrầntạiQuốchộinăm1935,Baruchnóirằng:

“TổngthốngWilsongiaochotôimộtbứcthư,traoquyềnchotôitiếpquảnbấtcứdoanhnghiệpcôngnghiệpvàcôngxưởngnào.TôivàChủtịchJudgeGaycủacôngtygangthépMỹcóđôichúthiềmkhích,nhưngngaysaukhiđượcxembứcthưnày,ôngtanói:“Xemrachúngtacầnphảigiảiquyếtxíchmíchgiữađôibên”,vàquảthựcôngtađãlàmnhưvậy(17).

CómộtsốNghịsĩQuốchộitỏranghingờtưcáchcủaBaruchtrongcácquyếtđịnhmangtínhsinhsátđốivớinềncôngnghiệpMỹ,chorằngôngtavừakhôngphảilànhàcôngnghiệp,lạichưatừngbiếtthếnàolàcôngxưởng,vàngaytạibuổiđiềutrầntrướcQuốchội,ôngtacũngđãtựthừanhậnnghềnghiệpchínhcủamìnhlà“nhàđầucơ”.TờTheNewYorkersđãtừngđăngtảithôngtinrằng,saukhibiếtđượcWashingtontungratinhoàbìnhgiả,Baruchđãkiếmđượcđến750nghìnđô-laMỹtrongmộtngày.

CôngtytàichínhthờichiếncủaEugeneMeyer.

ChacủaEugeneMeyerlàđồngsởhữungânhàngLazardFreres-mộtngânhàngquốctếnổitiếng.Eugenelàngườicólòngnhiệttìnhkhácthườngđốivớikinhdoanh.ÔngđãtừnghợptácvớiBaruchđểlậpraCôngtykhoángsảnvàngAlaska,đồngthờicòncùnghợptáctrongmộtsốgiaodịchtàichínhkhác.

MộttrongnhữngsứmệnhquantrọngcủaCôngtyTàichínhthờichiếnchínhlàpháthànhvàtiêuthụcôngtráiMỹ,cungcấpnhữngkhoảntài

chínhchochiếntranh.

KhôngcómộthànhđộngnàocủaCôngtyTàichínhthờichiếndoEugeneđiềuhànhkhiếnngườitakinhhãihơnviệclàmgiảsổsách.Saunày,khibịQuốchộiđiềutra,côngtynàyđãtăngcathườngxuyênvàobanđêmđểsửalạisổsách,rồisánghômsauđưachocácnhânviênđiềutracủaQuốchộixem.DướisựđiềuhànhcủanghịsĩMcfadden,tronghaicuộcđiềutrađốivớicôngtynàyvàocácnăm1925và1930,ngườitađãđãpháthiệnranhiềuvấnđề:“Sốlượngcôngtráitrùnglặplênđến2.314nhóm,sốlượngchiếtkhấutrùnglặplênđến4.698nhóm,giátrịtiềnmặttừ50đô-laMỹđến10.000đô-laMỹ,thờigianhốiđoáiđếntháng7năm1924.Trongđó,mộtsốdữliệutrùnglặplàdonhầmlẫn,cònsốkhácthìdolàmgiảsổsách”(18).

Chẳngthếmàsaukhichiếntranhkếtthúc,EugeneđãcóthểmualạiCôngtyliênhợphoáhọcvàthuốcnhuộm(AlliedChemicalandDyeCorporation),sauđólạimuatiếptờWashingtonPost.Căncứtheotínhtoán,sốlượngsổsáchlàmgiảcủaEugeneítnhấtđãtạonênmứcthâmhụtcôngtráiđếnhàngmấytrămtriệuđô-laMỹ(19).

EdwardStettinius-ngườisánglậpTổhợpcôngnghiệpquốcphòngMỹ.

EdwardStettiniuslàmộtngườihếtsứccẩntrọng,câunệtừngchitiết,trướcđâypháttàinhờnghềđầucơlươngthựcởChicago.Trongthờikỳchiếntranh,ôngđượcMorgancânnhắcvàbổnhiệmchứcquảnlýBộphậnxuấtkhẩu(ExportDepartment),chủyếuphụtráchmuasắmvũkhíđạndược.

Ôngtrởthànhngườichitiềnnổitiếngtrênthếgiớitrongthờikỳchiếntranh.Sốvậttưquânsựmuasẩmmỗingàylênđến10triệuđô-laMỹ,sauđóđemnhữngvậttưnàysắpxếpxuốngthuyền,niêmphong,vậnchuyểnđếnchâuÂu.Ôngđãđemhếtsứcmìnhđểnângcaonăngsuấtsảnxuấtcũngnhưnăngsuấtvậnchuyển.Tạitrụsở23phốWall,chỉcầnôngralệnhmộttiếngthìvôsốcácđạilýhaycácnhàbuônthiếtbịquânsựbổnhàođến.Tạimỗicửaphònglàmviệchầunhưđềucócảnhsátbảovệ.Mỗitháng,lượngmuasắmcủaôngtươngđươngvớitổnggiátrịsảnxuấtcủangườidânthếgiới20nămtrước.NgườiĐứckhôngthểngờrằng,trongmộtkhoảngthờigianngắnnhưvậymànướcMỹđãcóthểchuyểntừmôitrườngsảnxuấtthờibìnhsangquỹđạosảnxuấtcôngnghiệpquânsựthờichiến.

Davison-thântíncủaMorgan.

NhờđổcôngsứclậprađếchếMorganvàlàcổđôngcaocấpcủacôngtyJ.P.MorgannênDavisonđãnhậnđượcmiếngmồibéobởnàytừHộiChữthậpđỏMỹ,từđóđãkhốngchếkhoảntiềnkhổnglồlênđến370triệuđô-laMỹdongườidânMỹquyêntặng.

5.“HoàướcVersailles”:Bảnhợpđồngngừngbắnkỳhạn20năm

Ngày11tháng11năm1918,cuộcChiếntranhthếgiớilầnthứnhấttànkhốcvàđẫmmáucuốicùngcũngđãhạmàn.

Trongvaitròlànướcchiếnbại,Đứcđãbịmấtđi13%lãnhthổđồngthờiphảichịutráchnhiệmbồithườngmộtkhoản32tỉđô-la,ngoàiramỗinămcònchịuthêmkhoảnlãisuất500triệuđô-la,bịtrưngthu26%khoảnphíngoàiđịnhmứcđốivớihànghoáxuấtkhẩuvàmấtluônquyềnkiểmsoátđốivớicácxứthuộcđịa.Sốlượnglụcquânchỉđượcgiữlại100nghìnngười,cácchiếnhạmchủlựccủahảiquânkhôngđượcvượtquásáuchiếc,khôngđượctrangbịcácloạikhítàihạngnặngnhưtàungầm,máybay,xetănghoặctrọngpháo.

DavidLoydGeorge-ThủtướngAnh,đãtừngtuyênbố“phảiđemđượctiềnvềchodùcóphảilụcsoáthếttúicủangườiĐứcđichăngnữa”,nhưngvềphíamình,ôngtacũngthừanhận:“Vănkiện(hoàước)màchúngtađãsoạnthảođãgieomầmchocuộcchiếntranh20nămsau.NhữngđiềukiệnmàcácbạnápđặtchongườiĐứccóthểkhiếnngườiĐứchoặclàkhôngtuânthủđiềuước,hoặclàphátđộngchiếntranh”.Curzon-BộtrưởngngoạigiaoAnhcũngcócáchnhìntươngtự,ôngnói:“Hoàướcnàysẽchẳngđemlạihoàbình,mànóchỉcóthểlàmộtbảnhoàướcđìnhchiếncóthờihạn20nămmàthôi”.

Saukhixemxongbảnhoàướcnảy,tổngthốngMỹWilsoncũngđãnhíumàynóirằng:“NếulàngườiĐứcthìtôinghĩrằngmìnhsẽtuyệtđốikhôngđặtbútkýbảnhoàướcnày”.Vấnđềkhôngphảilàcácchínhtrịgiacóýthứcđượcbảnchấtcủavấnđềhaykhôngmàphụthuộcvào“cácsưphụ”saulưnghọ-nhữngngườiraquyếtsáchthựcsự.CácôngtrùmngânhàngtháptùngtổngthốngWilsontrongcuộcvihànhđếnParisgồmcó:CốvấntàichínhcaocấpPaulWarbung,MorganvàluậtsưFelixcủaông,ThomasLemoncốđôngcaocấpcủacôngtyMorgan,Baru-Chủtịchuỷbancôngnghiệpthờichiến,anhemnhàDulles(mộtngườilànhânvậtchópbucủaCIAsaunày,mộtngườilàBộtrưởngngoạigiao).SaulưngThủtướngAnhlàPhilipSassoon-concháuđíchtôncủadònghọRothschild.JeroboamRothschildcánbộthammưucấpcaocủathủtướngPhápClemenceau.

NgườidẫnđầuđoànđạibiểucủaĐứcchínhlàMaxWarburganhtraicảcủaPaul.KhicácnhàtàiphiệtngânhàngquốctếtềtựuđếnParis,trongvaitròlàchủnhà,namtướcEdmonddeRothschildtiếpđãicácvịkháchquýnhiệttình.ÔngbốtríchocácquankháchcómáumặtcủađoànđạibiểuMỹnghỉngơitrongdinhthựlộnglẫycủamìnhởParis.

Thựctế,hộinghịhoàbìnhParislàmộtcuộcliênhoancủacácnhàtàiphiệtngânhàngquốctế.Saukhiphấtmạnhnhờvàocáckhoảntiềnthuđượctừcuộcchiến,họđãtiệntaygieohạtmầmchocuộcchiếntiếptheo:chiếntranhthếgiớilầnthứhai.

6.Chiếndịchxénlôngcừuvàcuộcsuythoáinôngnghiệpnăm1921ởMỹNgày1tháng9năm1894,chúngtasẽđìnhchỉtấtcảviệckéodàicáckhoảnvay.Ngàyđó,

chúngtasẽvétlạihếttiềncủamình,sẽtịchthuvàphátmãicáctàisảncònchưathanhtoánhếtchochúngta,sẽdùnggiádochúngtađịnhrađểcóđượchaiphầnbađấtđainôngnghiệptínhtừsôngMississippivềphíatâyvàhàngngànhàngvạnhec-tađấtđaiởmiềnđôngnướcMỹ.Nhữngnôngdânmấtđấtvìphásảnsẽbiếnthànhnhữngkẻlàmthuê,chẳngkhócgìởAnhcả.

HiệphộicácnhàtàiphiệtngânhàngMỹnăm1891(sưutầmtừghichépcủaQuốchộingày29tháng4năm1913).

“Xénlôngcừu”(fleecingoftheflock)làmộtthuậtngữchuyênmôntrongnộibộcácnhàtàiphiệtngânhàng,nghĩalàviệclợidụngcơhộiđượctạoratrongquátrìnhpháttriểnvàsuythoáikinhtếđểcóđượctàisảncủangườikhácchỉbằngmộtphầnmấygiátrịthựccủatàisảnấy.KhicácngânhàngđãkhốngchếđượcquyềnpháthànhtiềntệcủaMỹthìsựtăngtrưởnghaysuythoáicủanềnkinhtếMỹđãtrởthànhquátrìnhcóthểkhốngchếchínhxác.Hànhvi“xénlôngcừu”lúcnàyđốivớingânhàngchẳngkhácnàogiaiđoạnchuyểnhoácủanhữngngườidândumụctừsănbắtkiếmsốngsangsảnxuấtổnđịnhnhờbiếtchănnuôimộtcáchkhoahọc.

CuộcchiếntranhthếgiớilầnthứnhấtđãđemđếnchonướcMỹsựphồnvinhtrêndiệnrộng.ViệcmuasắmvậttưchiếntranhvớiquymôcựcđạiđãthúcđẩysảnxuấtvàdịchvụcủacácngànhcôngnghiệpMỹpháttriển.Từnăm1914đếnnăm1920,CụcDựtrữLiênbangMỹđãđầutưnhữngkhoảntiềnlớnvàolĩnhvựckinhtế.MứclãisuấtcủaCụcDựtrữLiênbangởNewYorktừ6%trongnăm1914giảmxuốngcòn3%trongnăm1916,vàđượcduytrìmãiđếnnăm1920.

Đểcungcấpcáckhoảnvaylớnchocácnướcđồngminh,trongvònghainăm19171918,cácngânhàngđãbốnlầntiếnhànhhuyđộngvốntrênquymôlớn,gọilà“tráiphiếutựdo”(LibertyBond),lãisuấtthìtăngtừ3,5%đến4-5%.MộtmụcđíchhếtsứcquantrọngcủacácđợtpháthànhtráiphiếunàychínhlànhằmthuhútlượngtiềntệvàtíndụngmàCụcDựtrữLiênbangMỹđãpháthànhquánhiều.

Trongchiếntranh,ngườicôngnhânđượctrảlươngcao,cònlươngthựccủanôngdânthìbánrấtđượcgiá,tìnhtrạngkinhtếcủacáctầnglớpcôngnhânthợthuyềnđượcnânglênđángkể.Saukhichiếntranhkếtthúc,dochiphísinhhoạtvàtiêudùnggiảmxuống,nôngdânnắmgiữmộtlượnghiệnkimrấtlớn,vàkhoảntàisảnkhổnglồnàylạikhôngnằmdướisựkhốngchếcủacácngânhàngphốWall.ĐasốnôngdânởmiềnTâyvàTrungcủanướcMỹthườngđemtiềngửivàongânhàngđịaphươngđểcấtgiữ.VìmâuthuẫnvớingânhàngquốctếNewYork,cácngânhàngvừavànhỏnàyvừakhôngthamgiavàohệthốngngânhàngCụcDựtrữLiênbang,vừakhôngủnghộđốivớiviệcchovaychiếntranhởchâuÂu.Vìthế,cáclãolàngởphốWallmuốntìmcơhộiđể“chỉnhđốn”cácngânhàng“nhàquê”nàyđồngthờichuẩnbịratay“xénlôngcừu”đốivới“bầycừu”nôngdânbéomúp.

CácngânhàngphốWalltrướchếtdùngkế“vờthađểbắtthật”,xâydựngmộtcơcấuđượcgọilà“uỷbanchovayNôngnghiệpLiênbang”(FederalFarmLoanBoard)chuyên“khuyếnkhích”nôngdânđemnhữngđồngtiềnmồhôixươngmáucủamìnhđầutưvàoviệcmuađấtđaimới.Tổchứcnàychịutráchnhiệmcungcấpnhữngkhoảnvaydàihạn,vàđươngnhiên,đốivớinôngdânthìđiềunàychẳngkhácnàocảnh“buồnngủgặpchiếumanh”.Vìthếrấtnhiềunôngdânđãxinvayvốndàihạncủacácngânhàngquốctếdướisựđiềuphốicủatổchứcnày,vànộpkhoảnchiđầutiênvớitỉlệcao.Nhữngngườinôngdâncóthểchẳngbaogiờngờđượcrằng,họđãrơivàocáibẫyđượcthiếtkếhếtsứctinhvi.

Trongcáctháng4,5,6,7củanăm1920,lĩnhvựccôngnghiệpvàthươngmạiđạtmứctăngtrưởngtíndụngcao.Điềunàyđãgiúpcácnhàcôngnghiệpcócơhộitháogỡcáckhoảnvaytíndụng.Riêngchỉcónôngdânlàbịtừchốikhimuốnvaytíndụng.ĐâylàmộtquảbộcphátàichínhđượcphốWallthiếtkếchínhxác!NóchỉnhằmtướcđoạttàisảncủanôngdânvàhuỷhoạinhữngvùngđấtnôngnghiệpcủacácngânhàngvừavànhỏđãdámcựtuyệtlệnhcủaCụcDựtrữLiênbang.

Trongmộthộinghị,Owen-ChủtịchNgânhàngthượngnghịviệnvàuỷbantiềntệ(cùngkýdựluậtCụcDựtrữLiênbangnăm1913)-đãnóirằng:“Đầunăm1920,nôngdânlànhữngngườicócuộcsốngsungtúc.Họvayđượcnhiềutiềnđểmuanhàcửaruộngvườn.Cuốinăm1920,việccácngânhàngsiếtchặttíndụngvàtiềntệmộtcáchđộtngộtđãkhiếnchonôngdânphásảnhàngloạt.Sựphásảncủanôngdânđãxảyratrongnăm1920tươngphảnhoàntoànvớiđiềuphảixảyra(20).

Nhữngkhoảntíndụngđãđượctungraquánhiềutrongchiếntranhcầnphảiđượcgiải

quyếttừngbướctrongmộtkhoảngthờigiannhấtđịnh.Ngày8tháng5năm1920,uỷbanCụcDựtrữLiênbangMỹđãtiếnhànhmộthộinghịbímật.Họđãhọpkínvớinhausuốtmộtngày,biênbảnhộinghịdàyđến60trang,vàngày19tháng2năm1923,nhữngbiênbảnnàycuốicùngcũngđãxuấthiệntronghồsơcủathượngnghịviện.ThànhviênhộiđồngquảntrịloạiA(CụcDựtrữLiênbang),thànhviêncủauỷbanTưvấnCụcDựtrữLiênbangMỹđãthamgiahộinghịnày,nhưngcácthànhviênhộiđồngquảntrịloạiBnhữngngườiđạidiệnchothươngnghiệp,mậudịchvànôngnghiệpthìkhôngđượcmời.Tươngtự,nhữngngườithuộcnhómCđạidiệnchongườidânMỹcũngkhôngđượcmờidựhọp.

Chỉcónhữngngânhànglớnthamgiavàohộinghịbímậtnày.Cácthànhviênhộinghịngàyhômđóđãđiđếnthốngnhấtchínhsáchthắtchặttíndụng,khiếnchothunhậpcủaMỹgiảm15tỉđô-latrongnămthứhai,mấytriệungườithấtnghiệp,giáđấtđaivàtrangtrạisụtgiảmđến20tỉđô-la.WilliamJ.Bryan-BộtrưởngngoạigiaocủatổngthốngWilson-đãnêurađíchxáccănnguyêncủavấnđề:“NgânhàngCụcDựtrữLiênbangMỹlẽraphảilàngườibảovệnôngdân,nhưngtrênthựctếlạitrởthànhkẻthùlớnnhấtcủanôngdân.Việcsiếtchặttíndụngđốivớinôngnghiệplàmộttộiáccóâmmưu”(21).

Saukhivuimừngnhờbộithutừhànhđộng“xénlôngcừu”đốivớinôngnghiệp,hơnnữa,cácngânhàngnhỏngoancốởvùngTrung-TâyMỹcũngbịquétsạch,CụcDựtrữLiênbanglạibắtđầubuônglỏngvòngquaylưuchuyểntiềntệ.

7.Âmmưunăm1927củaNgânhàngquốctếNhờvàosựủnghộcủacôngtyMorganvàKuhnLoeb,BenjaminStrongnghiễmnhiênngồi

vàovịtríChủtịchHộiđồngQuảntrịNgânhàngNewYorkthuộcCụcDựtrữLiênbang.VàcùngvớiMontaguNorman-ChủtịchHộiđồngQuảntrịcủaNgânhàngAnh,ôngđãmưutínhnhiềusựkiệnquantrọngtrongnềncôngnghiệptàichínhAnglo-Saxion,trongđóbaogồmcảcuộcđạisuythoáitrênphạmvithếgiớinăm1929.

BốvàôngngoạicủaNormanđềutừngđảmnhiệmvịtríChủtịchhộiđồngquảntrịNgânhàngAnh-mộtđiềuthậtđặcbiệttronglịchsửnướcnày.

Trongcuốnsách“Chínhphủtàichính”,Johnsonđãviếtrằng:“Vớitưcáchlàmộtngườibạnthânthiết,StrongthườngcùngNormanđinghỉmátởmiềnNamnướcPháp.Từnăm1925đếnnăm1928,trongchínhsáchnớilỏngtiềntệcủaNewYorkthìgiữaStrongvàNormanđãcómộtthoảthuậnngầmnhằmkhiếnchomứclãisuấtcủaNewYorkthấphơnmứclãisuấtcủaLondon.Nhờvàomốihợptácquốctếnày,StrongcóýmuốnápchếmứclãisuấtcủaNewYork,mãichođếnkhixảyrahậuquảkhôngthểvãnhồimớithôi.

ChínhsáchnớilỏngtiềntệcủaNewYorkđãkhíchlệsựphồnvinhtrongnhữngnăm20củanướcMỹ,dẫnđếnphongtràodânchúngđầucơmộtcáchđiêncuồng(22).

Liênquanđếnhiệpđịnhbímậtnày,vàonăm1928,dướisựchỉđạocủanghịsĩLouisMcFadden,HouseStabilizationHearingđãtiếnhànhmộtcuộcđiềutra,vàkếtluậnđượcđưaralà:Bằngviệcthaotúngdònglưuthôngcủavàng,NgânhàngQuốctếđãtạonênsựsụpđổcủathịtrườngcổphiếuMỹ.NghịsĩMcFadden:Thưaông,điềugìđãtácđộngđếnquyếtđịnhcuốicùngcủaChủtịchHộiđồngQuảntrịCụcDựtrữLiênbangMỹ(chỉchínhsáchhạlãisuấtvàomùahènăm1927)?

Miller(ChủtịchCụcDựtrữ):Ngàiđãhỏimộtvấnđềmàtôikhôngthểtrảlời.

McFadden:Nóicáchkhác,điềutôiquantâmlà:dođâumàcóquyếtđịnhhạlãisuấtmùahènămngoái,thưaông?

Miller:BangânhàngTrungươngchâuÂulớnnhấtđãpháiđạidiệncủahọđếnđấtnướcnày.HọlàNorman-ChủtịchNgânhàngAnh,tiếnsĩHjalmarSchacht-ChủtịchNgânhàngTrungươngĐứcvàGiáosưRistcủaNgânhàngPháp.NhữngvịnàyđãhọpbàncùngvớingườicủangânhàngNewYorkthuộcCụcDựtrữLiênbangMỹ.Khoảngsaumộtvàituần,họđãxuấthiệnhơnnửangàyởWashington.Tốihômđó,họđếnWashingtonDC,hômsauhọđượccácvịchủtịchcủaCụcDựtrữLiênbangMỹđóntiếp,chiềulạithìhọđãtrởvềNewYork.

McFadden:CácvịchủtịchcủaCụcDựtrữLiênbangMỹđềucómặttạibuổitiệctrưachứ,thưaông?

Miller:ồ,đúng.ChủtịchCụcDựtrữLiênbangMỹcòncốýsắpxếpchomọingườitụtậpcùngnhau.

McFadden:Đólàmộthoạtđộngcótínhchấtxãgiao,haylàmộtcuộcthảoluậnnghiêmtúc,thưaông!

Miller:Tôicảmthấyđólàmộtkiểuhoạtđộngxãgiao.Trướcbữatiệctrưa,tôiđãtròchuyệnrấtlâuvớitiếnsĩHjalmarSchacht,vàcũnghànhuyênvớicảgiáosưRist.Saubữatiệc,tôiđãcùngvớingàiNormanvàStrongNewYork(StronglàChủtịchNgânhàngCụcDựtrữLiênbangMỹởNewYork)tángẫumộtlúclâu.

McFadden:Vậyđócóphảilàmộtcuộchộinghịchủlịch(CụcDựtrữLiênbang)chínhthứckhông?

Miller:Khôngphải.

ÔngBeedy:Nhữngsựhiểubiếtvàviệcbỏquanàyrõràngkhôngđượcghilạichínhthứcphảikhông,thưaông?

Miller:Khôngcó.SaunàyuỷbanChínhsáchThịtrườngmởđãtổchứcmộthộinghị,vàmộtsốbiệnphápđãđượcđịnhranhưvậy.

Tôinhớrằngtheokếhoạchnày,chỉtrongvòng8tháng,sốngânphiếuđịnhmứckhoảng80triệuđô-laMỹđãđượcNgânhàngCụcDựtrữLiênbangMỹởNewYorkmuavào(pháthànhtiềncơbản).

McFadden:Việcthayđổimộtchínhsáchnhưvậyđãtrựctiếpdẫnđếntrạngtháikhôngbìnhthườngcủahệthốngtàichínhởđấtnướcnày(phongtràođầucơthịtrườngcổphiếunăm1927-1929).Theotôithấy,mộtquyếtsáchtrọngđạinhưvậycầnphảicósựghichépchínhthứcởWashington.

Miller:Tôiđồngývớicácquanđiểmcủaông.

NghịsĩStrong:Sựthậtlàhọđãđếnđây,đãtổchứchộinghịbímật,ănuốngtiệctùng,bànluậnviểnvông,cuốicùngđãđểchoCụcDựtrữLiênbangMỹhạthấptỉlệchiếtkhấu,rồisauđó,họđãđemvàngcủachúngtadimất.

ÔngStege:ChínhsáchnàyđãgiúpchâuÂuổnđịnhtiềntệnhưngđãlàmdàolộnvịthếcủađồngđô-laMỹ,dúngvậykhôngthưaông?

Miller:Đúngvậy,chínhsáchnàychínhlàđểđạtđượcmụcđíchđó(23)Trênthựctế,NgânhàngCụcDựtrữLiênbangMỹởNewYorkhoàntoànnắmbắtđượctoànbộhoạtđộngcủaCụcnày.Cuộchọpbaogồm7vịchủtịchcủaCụcDựtrữLiênbangMỹởWashingtonchỉlàhìnhthức,cònhộinghịbímậtthựcchấtđãđượccácnhàtàiphiệtngânhàngcủachâuÂuvàngânhàngCụcDựtrữLiênbangMỹởNewYorktiếnhànhcảtuầnlễ.Tuynhiên,hoạtđộngnàychỉdiễnraởWashingtonchưađếnmộtngày,lạichỉlàhoạtđộngmangtínhxãgiao,vìthếlượngvàngtrịgiá500triệuđô-laMỹcóđượctừquyếtsáchcủahộinghịbímậtNewYorkđãchảyvềchâuÂu.MộtquyếtsáchquantrọngnhưvậymàlạihoàntoànkhôngđượcghichéptrongbấtcứvănbảnnàocủaWashington,từđócóthểthấyđịavịthựctếcủaHộiđồngquảntrị7ngườinày.

8.Chíchnổbongbóngnăm1929:Lạimộlhànhđộng“xénlôngcừu”

Từnăm1929đếnnăm1933,CụcDựtrữLiênbangMỹđãsiếtchặt1/3lượnglưuthôngtiềntệnhằmtạoramộtcuộcđạisuythoái.

MiltonFriedman.

Sauhộinghịbímật,NgânhàngCụcDựtrữLiênbangNewYorklậptứcbắttayvàohànhđộng,giảmlãisuấttừ4%xuống3,5%.Chỉtrongnăm1933,họđãpháthànhthêm60tỉđô-lachocácngânhàngthànhviên.Cácngânhàngnàydùngphiếucủamìnhlàmthếchấp.Nếuđượchoánđổisangvàngthìkhoảntiềnnàysẽnhiềugấp6lầntổnglượngvànglưuthôngtrêntoànthếgiớilúcbấygiờ!

Lượngđô-lapháthànhthôngquaphươngthứcnàycaogấp33lầnsovớilượngtiềnđượcCụcDựtrữLiênbangMỹtungratrướcđó!Điềukhiếnngườitakinhngạchơnlà,năm1929,ngânhàngCụcDựtrữLiênbangMỹNewYorklạipháthànhthêm58tỉđô-lachocácngânhàngthànhviênvay(24)!

ThịtrườngcổphiếuNewYorkthờiđóchophépcácnhàđầutưmuavàolượngcổphiếubằng1%vốn,nếucónhucầu,họcóthểvaythêmcủangânhàng.Trongkhiđangnônnóngkhóchịuthìcácngânhàngnắmgiữtíndụnghạnngạchlớnlạigặpđượcnhàđầutưđóikhátthamlam.Quảlàchẳngkhácgìcảnh“buồnngủgặpchiếumanh”.

NgânhàngcóthểvaytiềntừCụcDựtrữLiênbangvớimứclãisuấtkhoảng5%vàchocácnhàđầutưchứngkhoánvaylạivớilãisuất12%.Nhưvậy,họcóthểhưởngmứcchênhlệchlãisuất7%mộtcáchngonlành.

Lúcnày,thịtrườngcổphiếuNewYorkcómuốnkhôngtănggiácũngkhôngthểđược.NgườidânMỹlúcnàybịkíchđộngđemhếtmọicủacảitíchluỹcóđượcđể“đầutư”vàothịtrườngcổphiếu.

ThậmchíngaycảcácchínhtrịgiaởWashingtoncũngbịcáctrùmtàichínhphốWallkíchđộng.Trongmộtbuổinóichuyệnchínhthức,Melo-Bộtrưởngtàichính-đãđảmbảorằng,thịtrườngcổphiếuvẫnchưaquácao.TổngthốngCoolidgecũngxácnhậnrằng,việcmuacổphiếu

lúcnàyvẫnđangrấttốt.

Tháng3năm1928,khitrảlờichấtvấntạithượngnghịviệnvềmứclãisuấtchovayđốivớicácnhàđầutưchứngkhoán,ChủtịchCụcDựtrữLiênbangMỹđãtrảlờirằng:“Khôngthểnóichínhxáccáckhoảnvaycủanhàđầutưchứngkhoáncóquácaohaykhông,nhưngtôichắcchắnhọlànhữngngườiantoànvàbảothủ”.

NgaysaukhiCụcDựtrữLiênbangMỹbắtđầuloạibỏchínhsáchbuônglỏngtiềntệđượcthựchiệntừnăm1927,ngày6tháng2năm1929,Norman-ChủtịchNgânhàngAnhđãbímậtđếnMỹ.CácnhàngânhàngAnhchừngnhưđãthựchiệnxongmọicôngtácchuẩnbịchomộtsựkiệnlớn,vàthờicơđểphíaMỹrataycũngđãđến.

Tháng3năm1929,tạiđạihộicổđôngthườngniêncủaNgânhàngquốctế,PaulWarburg-bậcthầytàichínhcủaMỹ-đãcảnhbáorằng:“Nếunhưsựthamlamkhôngkiểmsoátnàyvẫntiếptụcthìnguycơkhủnghoảngnổrakhôngchỉđánhvàobảnthâncácnhàđầutư,màcònkhiếnchocảnướcMỹrơivàothảmhoạsuythoái”(25).

Paulvốnlàngườiluôngiữđượctháiđộtrầmtĩnhtrongsuốtnhữngnămthángmà“sựthamlamkhôngđượckiểmsoát,ngựtrị”vàbâygiờlạiđộtngộtnhảyracảnhbáonguycơkhủnghoảng.TờNewYorkTimeslậptứcchođăngbàiphátbiểucủaPaul,vàtrongtíchtắc,bàibáođãgâynênmộtcơnkhủnghoảngtrênthịtrườngtàichính.

Ngày20tháng4năm1929,giớitàiphiệtngânhàngraphánquyết“khaitử”đốivớithịtrườngcổphiếu.TờNewYorkTimesngàyhômđóđãphátđimộtthôngtinquantrọng:

9.UỷbantưvấnliênbanghọpkíntạiWashingtonUỷbantưvấnliênbangđãxâydựngkhungnghịquyếtvàgiaochoHộiđồngquảntrịcủa

CụcDựtrữLiênbangMỹ,nhưngmọithôngtinliênquanđếnviệcnàyvẫnđượcgiữkín.CácđộngtháitiếptheocủauỷbantưvấnliênbangvàHộiđồngquảnlrỉCụcDựtrữLiênbangvẫnchưađượctiếtlộ.Cáchthứcbảomậtthônglincủalầnhọpkínnàyhếtsứcnghiêmngặt.Cácphóngviênchỉnhậnđượcnhữngcâutrảlờinửavời(26).

Ngày9tháng8năm1929,CụcDựtrữLiênbangMỹnânglãisuấtchovaylênmức6%.Ngaylậptức,ngânhàngCụcDựtrữLiênbangMỹtạiNewYorkcũngtănglãisuấtchovayđầutưchứngkhoántừ5%lên20%.Cácnhàđầutưchứngkhoánchỉcòncáchbỏcủachạylấyngười.Thìtrườngcổphiếusụtgiámộtcáchthêthảmchẳngkhácgìcảnhvỡđê.Trongsuốttháng10và11,khắpcácsànchứngkhoánchỉthấymỗilệnhbán.Khốitàisảntrịgiá160tỉđô-latrongnháymắtđãtanthànhmâykhói.Xinlưuýrằng,160tỉđô-lalàmộtkhoảntiềnlớn,gầnnhưtươngđươngvớitổngvậttưkhổnglồmànướcMỹđãsảnxuấtđượctrongchiếntranhthếgiớithứhai.

MộtnhàđầutưchứngkhoáncủaphốWallđãmiêutảvụ“vỡđê”đónhưthếnày:“Theomộtkếhoạchđượcdànxếpchínhxác,lượngcungứngchovayđểđầutưvàocổphiếutrênthịtrườngtiềntệNewYorkđộtngộtgiảmmạnhđãgâyracuộckhủnghoảngtàichínhnăm1929.Trênthựctếđâylàhànhđộng“xénlôngcừu”đãđượccáctrùmtàichínhquốctếtínhtoánnhắmvàocôngchúng”(27).

ĐốimặtvớinềnkinhtếMỹảmđạm,ngày4tháng7năm1930,tờNewYorkTimeskhôngkhỏibùingùikhiđăngtảinhữngdòngnhưthếnày:“Giánguyênvậtliệuđãrơixuốngmứccủanăm1913.Dodưthừalaođộng,tiềncôngsụtgiảmmàđãcótổngcộng4triệungườithấtnghiệp.VìkhốngchếđượcNgânhàngCụcDựtrữLiênbangMỹNewYorkvàHộiđồngquảntrịCụcDựtrữLiênbangnênMorganđãkhốngchếđượccảhệthốngCụcDựtrữLiênbangMỹ”.

PhốWallkhôngngừngápdụngthủđoạntạorakhủnghoảngtàichínhđểloạibỏcácphầntửđốilập.Từnăm1930đếnnăm1933,tổngcộngđãcó8.812ngânhàngphảiđóngcửa.DotừngtỏtháiđộbằngvaiphảilứavớinămđạigiatàichínhởNewYorkđồngthờikhôngchịuvaynợtừhệthốngCụcDựtrữLiênbangMỹnênphầnlớncácngânhàngvừavànhỏđãphảinốiđuôinhauphásản.

10.MưuđồthựcsựcủaviệchoạchđịnhđạisuythoáiKhôngcònnghingờgìnữa,cuộcsuythoáitàichínhnăm1929làmộtmànkịchđãđượccác

đạigiangânhàngđạodiễntạihộinghịbímậtnăm1927.DolãisuấttrênthịtrườngNewYorkbịhạthấpmộtcáchcốývàlãisuấttrênthịtrườngLondonbịnângcaomộtcáchcólợinênsựchênhlệchlãisuấtgiữahaithịtrườngđãkhiếnchodòngvàngcủaMỹchảyvềAnh,giúpAnhvàcácquốcgiachâuÂukháckhôiphụcchếđộbảnvịvàng.Trênthựctế,cácnhàtàichínhchâuÂuđãhiểurõrằng,việctạoralạmpháttiềntệnhằmtướcđoạttàisảnsẽmanglạihiệuquảcaohơnrấtnhiềusovớicáchchovaylãi.Việcdùngvànglàmcơsởchoviệcpháthànhtiềntệvàchophéphoánđổitiềngiấysangvàngsẽcóthểkhốngchếcácngânhàngtạoranạnlạmpháttiềntệđểkiếmlợi.VậytạisaogiớitàichínhchâuÂumàđạidiệnlàcácnhàngânhàngAnhlạimuốnkhôiphụcbảnvịvàng?

Câutrảlờilàcácnhàtàiphiệtngânhàngquốctếđangchơimộtváncờthúvị.

ChiếntranhthếgiớilầnthứnhấtkếtthúcvớithấtbạicủaĐức.SốtiềnbồithườngchiếntranhkhổnglồđươngnhiênkhôngthểdodònghọRothschildvàdònghọWarburgcủanướcĐứcgánhvác.Nướccờđầutiênmàcảhaidònghọnàythựchiệnlàkhởiđộngbộmáytạoranạnlạmpháttiềntệđểtừđóvơvéttàisảntíchluỹcủangườidân.Vànhưvậy,nhânloạiđãhiểubiếtđượcuylựcsiêucấpcủanạnlạmpháttiềntệ.

Trongthờikỳchiếntranhtừnăm1913đếnnăm1918,tốcđộpháthànhtiềntệcủaĐứcđãtănggấp8,5lần,đồngmácĐứcđãsụtgiáđến50%sovớiđồngđô-laMỹ.Bắtđầutừnăm1921,tốcđộpháthànhtiềntệcủaNgânhàngTrungươngĐứcđãtăngphimã,năm1921tănggấp5lầnsovớinăm1918,năm1922tăng10lầnsovớinăm1921,năm1923tăngvôvànlầnsovớinăm1922.Từtháng8năm1923,vậtgiáleothangchóngmặt,mộtchiếcbánhmìhaymộtphongbìthưđãcógiá1.000mác.Mỗingày,mộtcôngnhânĐứcđượctrảtiềncônghailầnnhưngsốtiềnấy“bốchơi”nhanhchóngchỉsaumộtgiờđồnghồ(28).

ChínhvìhànhvichènéptầnglớptrunglưutrongxãhộikhiếnhọtrởnêntrắngtaymàcácnhàtàiphiệtngânhàngĐứcđãgieovàolòngngườidânsựcămphẫntộtđộđồngthờitạoracơsởchoĐảngphátxítlênnắmquyềnsaunày.SovớicảnhngộcủanướcPhápsaukhibạitrậntrongcuộcchiếnPhổ-Phápnăm1870thìnhữngkhókhănbithảmmàngườidânĐứcphảigánhchịucònnặngnềhơnrấtnhiều.Cóthểthấyrằng,mầmmốngcủacuộcchiếntranhthếgiớithứhaisaunàyđãđượcgieotừnăm1923.

KhitàisảncủangườiĐứcbịvơvétcạnkiệtthìđồngmácĐứcphảiđượcổnđịnhtrởlại.Dướisựđiềuphốicủacácnhàngânhàngquốctế,vàngbạccủanướcMỹtrởthànhchiếcphaocứusinhchoviệcổnđịnhtiềntệtạiĐức.

NướccờtiếptheodocácnhàtàiphiệtngânhàngAnhtiếnhành.SaukhiChiếntranhthếgiớilầnthứnhấtbùngnổnăm1914,tàungầmĐứcnhiềulầntậpkíchvàoĐạiTâyDương,tàuvậnchuyểnvàngcủaAnhkhôngthểnàotựdoxuấtcảng.CácnhàtàiphiệtngânhàngAnhbuộcphảituyênbốtạmthờingừngchuyểnđổivàng,vànhưvậy,bảnvịvàngcủađồngbảngAnhđãtrởnênhữudanhvôthực.

Năm1924,ChurchillnhậmchứcBộtrưởngtàichínhAnh.VìkhôngphảilàchuyêngiatronglĩnhvựctàichínhnênChurchillđãkhôngnhậnraâmmưukhôiphụcbảnvịvàngcủacácnhàngânhàng-nhữngngườicứkhăngkhăngchorằngcầnphảibảovệvịthếtuyệtđốicủađồngbảngAnhtrênthịtrườngtàichínhthếgiới.Ngày13tháng5năm1925,AnhthôngquaDựluậtBảnvịVàng(GoldStandardAct).Lúcnày,dotrảiquanhữngmấtmátnặngnềcủachiếntranhnênthựclựckinhtếcủaAnhkhôngcònmạnhsovớiMỹ.ThậmchíngaytạichâuÂu,Anhcũngkhôngcòngiữđượcvịthếnướclớn,vìthếviệcépbuộckhôiphụcbảnvịvàngsẽkhiếnđồngbảngAnhtănggiávàtácđộngnghiêmtrọngđếnsứccạnhtranhxuấtkhẩucủaAnhđồngthờigâyrahậuquảxấuvềkinhtếnhưgiánguyênliệuthấp,tiềnlươnggiảmđi,tỉlệthấtnghiệptăngcao.

Lúcnày,Keynes-mộtbậctinhanhquyềnquýtừnglàđạidiệncủaBộtàichínhAnhtạiHộinghịhoàbìnhParisnăm1919-kiênquyếtphảnđốinhữngđiềukhoảnkhắcnghiệtápdụngchonướcĐức,thậmchísẵnsàngtừchứcđểphảnđốivấnđềnày.Ôngchủtrươngphếbỏbảnvịvàng,tỏrõsựbấtđồngđốivớicácthếlựcngânhàngLondon.TạiuỷbanMacmillanchuyênvềđiềutratínhkhảthicủabảnvịvàng,Keynesđãkhẳngkháitrìnhbàyvềtáchạicủabảnvịvàng.Vàtheocáchnhìncủaôngthìvàngchỉlà“ditíchdãman”,làràocảnđốivớisựpháttriểncủanềnkinhtế.Trongkhiđó,Norman-ChủtịchNgânhàngAnh-lạichorằngbảnvịvànglàthứkhôngthểthiếuđốivớicácnhàngânhàngchânchính.TheoNormanthìchodùgánhnặngcủanướcAnhcónhưthếnào,cácngànhnghềchịutổnthấtnghiêmtrọngrasao,mọingườicũngphảichấpnhậnchếđộbảnvịvàngđểthểhiệndanhdựhàngđầucủacácnhàtàiphiệtngânhàngLondon.NgườidânAnhbịgọilànhữngkẻhồđồ.VàcũnggiốngtìnhhìnhởMỹ,hìnhảnhcủacácnhàngânhàngAnhcũngkhôngđượcđánhgiátốtđẹpgìtrongmắtngườidân.Theohọ,nhữnggìmàcácnhàngânhàngủnghộtấtnhiênđềukhôngtốtđẹpgì,cònnhữngaidámphêphánmạnhmẽquanđiểmcủacácnhàngânhàngsẽgiànhđượcsựmếnmộcủadânchúng.

Đâymớilàphầnđặcsắcnhấtcủavởkịch.

Vớilailịchrấtđơngiản,Keynesđãdiễnxuấtrấttốtvai“vệsĩ”củanhândân,trongkhicácnhàngânhàngthìxuấthiệnvớitưcáchlàtínđồcủavàng.Mộtmànkịchthậtthúvịvớikẻtungngườihứngnhịpnhàng,cũngvìthếmàdưluậnvàlòngdânbịthaotúngmộtcáchdễdàng.

Quảnhiên,mọiviệckhôngnằmngoài“dựđoán”củaKeynescũngnhưcácnhàtàiphiệtngânhàngAnh.Saukhikhôiphụcbảnvịvàng,nềnkinhtếAnhđãtuộtdốckhôngphanh,tỉlệthấtnghiệptừ3%năm1920đãtăngvọtlên18%vàonăm1926.CáccuộcbãicôngdiễnrakhắpnơitrênnướcAnh,chínhtrịrơivàocảnhhỗnloạn,chínhphủAnhđốimặtvớinguycơkhủnghoảngnghiêmtrọng.

Tuynhiên,xinnhớrằng,điềumàcácnhàtàiphiệtngânhàngluônkhátkhaomongmỏichínhlàkhủnghoảng!Chỉkhinàotạonênkhủnghoảngthìcácnhàtàiphiệtngânhàngmớicóthểthúcđẩycuộc“cáchmạngtàichính”theoýđồcủahọ.Năm1928,thôngquaDựluậtTiềntệvàGiấybạcNgânhàng(CurrencyandBankNotesAct),nghịviệnAnhđãtháogỡnhữngràngbuộcvềgiớihạntrongviệcdùngcôngtráiđểđảmbảochođồngbảngAnh-mộthìnhthứcxiềngxíchtróibuộccácnhàngânhàngAnhsuốt84năm.Năm1844,nướcAnhbanhànhpháplệnhnhằmhạnchếcácngânhàngtrongviệcpháthành19,75triệubảngAnhđượcđảmbảobằngcôngtrái.Bêncạnhđó,cácnhàngânhàngphảidùngvàngđểbảođảmchoviệcpháthànhtiềngiấy.

CũnggiốngnhưsựxuấthiệncủaCụcDựtrữLiênbang,việcdùngcôngtráilàmthếchấptrongpháthànhtiềntệthậtsựlàmộtgiấcmộngđẹpđốivớicácnhàngânhàngAnh.Chỉtrongmấytuầnsaukhipháplệnhmớiđượcthôngqua,NgânhàngAnhđãpháthành260triệubảngbằngcôngtrái.PháplệnhmớicòntraoquyềnpháthànhcôngtráikhônggiớihạnchongânhàngAnhtrongnhữngtìnhhuốngkhẩncấp,miễnsaosauđóđượcBộtàichínhvàQuốchộichấpthuận(29)vànhưvậy,quyềnpháthànhtiềnkhônghạnchếcủaCụcDựtrữLiênbangMỹcuốicùngcũngnằmtrongtayNgânhàngAnh.

Nướccờthứbamàcácnhàngânhàngthựchiệnlàhànhđộng“xénlôngcừu”.Sauhộinghịbímậtnăm1927,dochínhsáchhạlãisuấtcủaCụcDựtrữLiênbangMỹnênmộtlượngvàngkhálớncủaMỹtrịgiá500triệuđô-lađãchảyranướcngoài.Năm1929,CụcDựtrữLiênbanglạitiếptụcnânglãisuấtkhiếnchocácngânhàngthiếuvàngnghiêmtrọngvàkhôngthểthựchiệndịchvụchovay.NgườidânMỹcũngvìthếmàtrởnênkhốnđốn.Cácnhàtàiphiệtngânhàngquốctếđãthinhaudốcvốnthumuamộtlượnglớncổphiếutốtvớigiárẻnhưbèo.NghịsĩMcFaddenđãmiêutảthếnày:“Mớiđây,chỉnộitrongmộtbangđãcótới60.000ngôinhàvà

nôngtrườngbịphátmãitrongmộtngày.ỞquậnAucklandthuộcbangMichigancó71.000chủnhàvàchủtrangtrạibịtốngrakhỏicửa.NhữngtìnhcảnhtươngtựđangdiễnraởtừngbangcủanướcMỹ”.

Trongcơnđạinạnkinhtếchưatừngthấynày,chỉcómộtítngườithuộctầnglớpthượnglưucómốiquanhệmậtthiếtvớidònghọRothschildmớibiếtđượcdiễnbiếncủamànkịchlớnnhấttronglịchsửnướcMỹ.Nhữngngườinàyđãnhanhtaybántháotấtcảnhữngcổphiếumìnhcóđểtậptrungđầucơcôngtráichínhphủ.Nhữngkẻkhôngcódínhdánggìtớicácôngtrùmngânhàng,chodùcógiàusangđếnmấycũngkhôngthểtránhđượctaihoạ.NhữngcôngtycódínhdángđếncácôngtrùmtàichínhbaogồmJ.P.MorganvàKuhnLoeb,ngoàiracũngcòncómộtsố“kháchhàngưutiêncánhhẩu”,mộtsốchínhtrịgiaquantrọngmàcácnhàngânhàngmuốnduytrìmốiquanhệhữuhảohoặcnhữngnhàcầmquyềncủacácquốcgiacómốiquanhệtốivớihọ.

KhiMorrisontừchứctạiCụcDựtrữLiênbangMỹ,trêntờNewsweeksốrangày30tháng5năm1936đãxuấthiệnnhữngdòngbìnhluậnnhưsau:“Ngườitachorằng,CụcDựtrữLiênbangMỹđãmấtđimộtnhânvậttàinăng.Năm1929(trướckhithịtrườngcổphiếulâmvàokhủnghoảng),Mornsonđãtriệutậpmộthộinghịvàralệnhchocácngânhàngtronghệthốngcủaôngphảichấmdứtchovayđầutưchứngkhoántrướcngày1tháng9.Vìthế,cácdoanhnhânnàymớidễdàngphátđạttrongcơnsuythoáisaunày”(30).TàisảncủaJoeKennedyđãtăngtừ4triệuđô-lavàonăm1929lênđèn100triệuđô-lavàonăm1935,nghĩalàgấp25lần.Trướckhicuộckhủnghoảngxảyra,BernardBaruchđãbánsạchcổphiếuvốncócủamìnhđểđầutưvàocôngtrái.Vàingàytrước“thứBađentối”(ngày29-10-1929),HenryMorgenthauđãtớingânhàngvàralệnhchocôngtycủaôngtrongvòngbangàyphảibánhếtlượngcổphiếutrịgiá60triệuđô-laMỹ.CácnhânviêndướiquyềncủaHenrycảmthấykhóhiểuvàkhuyênôngnênbándầntrongmấytuần.NhưngHenryliềnnổicáuquátngayvàomặtnhânviênmìnhrằng:“Tôiđếnđâykhôngphảiđểtranhluậnvớianh?Hãylàmtheolệnhtôiđi!”

Saugần80năm,khinhìnlạigiaiđoạnlịchsửnày,chúngtavẫnphảithánphụcmưutríthươngtrườngcủacácnhàtàiphiệtngânhàngquốctế.Khôngnghingờgìnữa,họchínhlànhữngngườithôngminhnhấtthếgiới.Thủđoạn,mưumô,nhữngkếhoạchđượctínhtoánkỹlưỡng,chặtchẽ,lòngcanđảmvàmưutrí…quảthựclànhữngđiềukhiếnngườiđờiphảithánphục.Thậmchíchođếnngàynay,khôngítngườivẫncònchưatinrằng,sốphậncủahọđãbịcácnhàtàiphiệtngânhàngnàythaotúng.

Saumùabộithutừvụ“xénlôngcừu”củacácnhàtàiphiệtngânhàngquốctế,“tưtưởng

tiềntệgiárẻ”củaKeynesđãtrởthànhcỗmáytạorasựgiàucóchocácđạigiangânhàng.

CHÚTHÍCH(1)LờiphátbiểucủacựuThịtrưởngThànhphốNewYorkJohnHaylantạiChicagovàtríchdẫn27/3/1927,NewYorkTimes.

(2)HenryKissinger,Thuậtngoạigiao(Diplomacy)-Simon&Schuster;4/4/1995,Chương8.

(3)TạpchíJoumalofEonomics,4/1887.

(4)HenryKissinger,Thuậlngoạigiao(Diplomacy)-Simon&Schuster;4/4/1995),Chương8.

(5)RonChernow,GiatộcMorgan(TheHouseofMorgan)-NewYork:GrovePress1990-tr.198.

(6)RonChernow,GiatộcMorgan(TheHouseofMorgan)-NewYork:GrovePress1990-tr.200.

TimestoThePresentDay)-UniversityofWalesPress2002,Chương9.

(8)GlynDavis.Lịchsửtiềntệtừthờicổđạiđếnnay(HistoryofMoneyFromAncientTimestoThePresentDay)-UniversityofWalesPress2002,tr.506.

(91HenryKissinger,Thuậtngoạigiao(Diplomacy)-Simon&Schuster;4/4/1995,Chương9.

(10)EustaceMullins.BímậtcủaCụcDựtrữliênbang(TheSecretsoftheFederalReserve)-BankersResearchInstitute,1985,Chương8.

(11)CordelHull,Hồiký(Macmillan,NewYork,1948)tập1,tr.76.

(12)http:“www.freedomtofascism.com.

(13)RonChernow,GiatộcMorgan(TheHouseofMorgan)-NewYork:GrovePress1990,Chương10.

(14)EustaceMullins.BímậtcủaCụcDựtrữliênbang(TheSecretsoftheFederalReserve)-BankersResearchInstitute,1985,Chương8.

(15)MaxWarburg,HồikýcủaMaxWarburg,Berlin,1936.

(17)LờikhaicủaBaruchtrướcUỷbanNye,13/9/1937.(18)EustaceMullins.BímậtcủaCụcDựtrữliênbang(TheSecretsoftheFederalReserve)-BankersResearchInstitute,1985,Chương8.

(19)EustaceMullins.BímậtcủaCụcDựtrữliênbang(TheSecretsoftheFederalReserve)-BankersResearchInstitute,1985,Chương8.

(20)EustaceMullins.BímậtcủaCụcDựtrữliênbang(TheSecretsoftheFederalReserve)-BankersResearchInstitute,1985,Chương9.

(21)HearstMagazine,11/1923.

(22)BrianJohnson,Đờisốngchínhtrịcủatiềnbạc(ThePoliticsof

Money)-NewYork:McGrawHill1970,tr.63.

(23)Cácphiêntoà1928.

(24)HồsơQuốchội,1932.

(25)EustaceMullins.BímậtcủaCụcDựtrữliênbang(TheSecretsoftheFederalReserve)-BankersResearchInstitute,1985,Chương12.

(26)NewYorkTimes,20/4/1929.

(27)ĐạitáCurtisDall,F.D.R.,Bốvợtôi(MyExploitedFather-in-law)LibertyLobby,1970.

TimestoThePresentDay)-UniversityofWalesPress2002,tr.575.

(29)GlynDavis.Lịchsửtiềntệtừthờicổđạiđếnnay(HistoryofMoneyFromAncientTimestoThePresentDay)-UniversityofWalesPress2002,tr.377.

(30)Newsweek,30/5/1936.

PHẦNV:CHÍNHSÁCHMỚICỦATIỀNTỆGIÁRẺLenintừngnóirằng,biệnpháptốtnhấtđểđánhđổchủnghĩatưbảnchínhlàlàmchohệ

thốngtiềntệcủachếđộđómấtgiátrị.Thôngquaquátrìnhlạmpháttiềntệliêntục,chínhphủcóthểbímậtlàmtiêuhaomộtphầntàisảncủacôngdânmàkhôngaihaybiết.Chínhphủcóthểtướcđoạttàisảncủanhândânbằngviệcsửdụngbiệnphápnàykhiênchođasốdânchúngtrởnênnghèođóivàlàmchomộtsốkẻtrớnêngiàucó.Khôngcóthủđoạnnàođượccoilàkínđáovàđángtinnhưnạnlạmpháttiềntệnhằmlậtđổchínhquyềnhiệntại.Quátrìnhnàyưchtụmộtcáchtiềmẩncácnhântốpháhoạitrongquyluậtkinhtếmàtrongcảtriệungườicũngkhôngthểtìmramộtaicóthểnhìnracănnguyêncủavấnđề(1).

Keynes,năm1919.

Keynesgọivànglà“ditíchdãman”,vàsựđánhgiánàyđãtừlâutrởnênquenthuộcđốivớingườidânTrungQuốc.VậyđộngcơcủaKeyneslàgì?

Từnglàngườikiênquyếtphảnđốinạnlạmpháttiềntệ,vậythìtạisaoKeyneslạibiếnthànhkẻtửthùcủakimloạiquýnày?

Bướcsangtuổi40,AlanGreenspanvẫnlàngườibảovệkiênđịnhbấtdibấtdịchbảnvịvàng,vàsaukhilênnhậmchứcChủtịchCụcDựtrữLiênbangMỹ,ôngbắtđầunóivớicấpdướivềvấnđềvàng.Năm2002,tuyvẫnthừanhậnrằng“vànglàphươngthứcthanhtoáncuốicùngcủamọihệthốngtiềntệhiệncó”,nhưngônglại“làmngơ”trướcâmmưuliênkếtđánhtụtgiávàngcủacácnhàtàiphiệtngânhàngphươngTâytrongnhữngnăm90củathếkỷ20.

Tạisaocácnhàtàiphiệtngânhàngquốctếvàcácnhàlýluận“taysai”củahọlạighétvàngđếnnhưvậy?Vàtạisaolýluận“tiềntệgiárẻ”củaKeyneslạiđượcđềcao?Trongthựctiễnxãhộikéodàihơn5.000nămcủaloàingười,bấtkểlàthờiđạinào,quốcgianào,tôngiáonào,chủngtộcnào,vàngluônđượcngườiđờicôngnhậnlàmộtthứtàisảncógiátrị.Nhậnthứcnàyđâudễbịmớlýthuyếtcoivànglà“ditíchcủadãman”hoágiải.Mốiquanhệtấtyếugiữavàngvàcủacảiđãtrởthànhmộtlogictựnhiêntrongđờisốngcủaconngười.Trongkhikhôngcóthiệncảmđốivớichínhsáchvàtìnhhìnhkinhlễcủachínhphủthìngườidâncóthểchọncách

đemtiềngiấymàhọđangnắmgiữtrongtayđổithànhtiềnvàngvàchờđợithờicơtốthơn.

Trênthựctế,việchoánđổitựdotừtiềngiấysangvàngđãtrởthànhnềntảngcơbảnnhấtvềkinhtếcủangườidân,chỉcótrêncơsởnày,sựtựdocủabấtcứnềndânchủvàhìnhthứcxãhộinàokhácmớicóđượcýnghĩađầyđủcủanó.Khitiếnhànhcưỡngchếtướcđoạtquyềnđổitiếngiấythànhvàngcủangườidânthìcũngchínhlàlúcchínhphủtướcđoạtsựtựdocơbảnnhấtcủangườidân.

Cácnhàtàiphiệtngânhàngquốctếbiếtrõrằng,vàngkhôngchỉlàmộtthứkimloạiquýbìnhthường.Nếuxétvềbảnchất,vànglà“thứkimloạimangtínhchínhtrị”duynhấtvớiđộnhạycảmcaocũngnhưgánhnặngthừakếlịchsử,vànếukhôngxửlýtốtvấnđềvàng,conngườisẽtạonênbãotáptàichínhtrênphạmvitoànthếgiới.Trongtìnhtrungbìnhthường,việcphếbỏbảnvịvàngtấtsẽdẫnđếnsựbấtổnnghiêmtrọngtrongxãhội,thậmchílàgâynêncuộccáchmạngbạolực.Chỉtrongnhữngtìnhhuốngđặcthù,khikhôngcònchọnlựanàokhác,ngườidânmớibuộcphảitạmthờihysinhbảnthâncùngcácquyềnlợivốncócủamình.Điềumàcácnhàtàiphiệtngânhàngcầnchínhlànguycơkhủnghoảngvàsuythoáinghiêmtrọngtrongđờisốngxãhội.

Dướisựđedoạcủakhủnghoảngvàsuythoái,ngườidândễtrởnênthoảhiệpnhất,sựđoànkếtdễbịphávỡnhất,dưluậndễbịdẫndắtnhất,sứctậptrungxãhộidễbịphântánnhất,vàđươngnhiên,mưukếcủacácnhàtàiphiệtngânhàngcũngdễđượcthựchiệnnhất.Vìvậy,khủnghoảngvàsuythoáiđượccácnhàtàiphiệtngânhàngxemnhưmộtthứvũkhíđượcsửdụngmộtcáchhiệuquảnhấtnhằmđốiphóvớichínhphủvàngườidân.

Cuộckhủnghoảngkinhtếnghiêmtrọngnăm1929đãđượccácnhàtàiphiệtngânhàngquốctế“khéoléodẫndắt”nhằm“phếbỏbảnvịvàng”-mộtviệcrấtkhóthựchiệnđượctrongtìnhhìnhbìnhthường,từđóphủbằngđạiđạotàichínhvàchâmngòichocuộcchiếntranhthếgiớilầnthứhai.

1.Chínhsách“Tiềntệgiárẻ”củaJohnMaynardKeynesKhithamgiahộinghịhoàbìnhParisvàonăm1919,Keynesđãnhậnthứcđượcmốinguy

hạitiềmtàngdonạnlạmpháttiềntệgâyrađốivớingườidânvàxãhội.Trongcuốnsáchnổitiếngcủamình“Hậuquảkinhtếcủahoàbình”,ôngđãchỉrabảnchấtcủanạnlạmpháttiềntệđồngthờiđưaramộtphântíchsắcbénrằngnạnlạmphátsiêucấpnăm1923tạiĐứcđãnghiệmchứnghoàntoànmứcđộsátthươngnguyhiểmcủanó.

ĐiềunàycũnggiốngnhưnhữnggìmàAlanGreenspanđãphátbiểutrongbài“Vàngvàtựdokinhtế”khibướcsangtuổi40.Vàxétởmộtkhíacạnhnàođó,AlanGreenspancũngcócùngquanđiểmvớiKeynesvềnạnlạmpháttiềntệ.

Ôngchỉrarằng:

“Trongtìnhhuốngkhôngcóbảnvịvàng,sẽkhôngcóbấtcứbiệnphápnàođểbảohộsựtíchluỹcủadânchúngkhỏisựthốngsoáicủanạnlạmphát,vàđiềunàycũngcónghĩalànguồntàisảncủadânchúngsẽkhôngcóđượcnơicấtgiữantoàn.Nóimộtcáchđơngiản,bộichitàichínhchínhlàâmmưutướcđoạttàisản,vàvàngđãchặnđứngquátrìnhnguyhiểmnàyvàđóngvaitròbảohộtàisảncủadânchúng.Nếunắmđượcđiểmquantrọngcótínhchấtthenchốtnàythìngườitakhôngcảmthấykhókhănđểlýgiảivìsaocókhôngítngườiđãphỉbángbảnvịvàngmộtcáchđầyácý”(2).

AlanGreenspanđãchỉrarằng,bảnvịvàngđãkhốngchếchặtchẽxuthếlantràncủanạnlạmpháttiềntệ.Xuấtpháttừýnày,KeynesvàAlanGreenspanđềuphảilàngườiủnghộkiênđịnhbảnvịvàng,vậynhưngsauđó,họlạiquayngoắt180độvàchorằng,vànglà“ditíchdãman”.Thêmvàođó,saukhimộtbướclênmây,họlạidứtkhoátimhơilặngtiếngmàkhôngđềcậpđếnđịavịtiềntệcủavàng.

ĐốivớiAlanGreenspanthìđúnglàthânbấtdokỷ.SaukhigianhậpcôngtyJ.P.MorganvàđảmnhậnchứcChủtịchcủacôngtynàycũngnhưcủacácngânhàngphốWallkhác,AlanGreenspanbắtđầuhiểurằng,gianghồtàichínhcóluậtphápcủariêngmình.

TrongkhicảthếgiớitậptrungvàotừngđộngtháicủaAlanGreenspanthìcólẽchỉmìnhôngtamớihiểuđượcrằng,ngânhàngCụcDựtrữLiênbangMỹởNewYorkmớilàcơquanđưaraquyếtsáchthựcthụ.Năm2002,tạiphiênđiềutrầntrướcQuốchộikhibịRonPaul-

nghịsĩbangTexastruyvấnđếncùng,AlanGreenspanđãbàytỏrằngbảnthânôngtachưabaogiờphảnbộilạiquanđiểmcủamìnhvàonăm1966.Vàchođếnnay,ôngvẫnchorằngvànglà“phươngthứcthanhtoáncuốicùng”trongmọihệthốngtiềntệ,cònCụcDựtrữLiênbangMỹchỉlàmộtbản“môphỏng”theochếđộbảnvịvàng.Tuynhiên,tìnhhuốngcủaKeyneslạikhácvớiAlanGreenspan.

MurrayRothbard-họcgiảnổitiếngngườiMỹ-đãmiêutảmộtcáchsâusắcđặctrưngnhâncáchcủaKeynes.

Ôngchorằng,chủnghĩa“trungtâmtựngã”cựcđoancủaKeynes(ngườitựchomìnhlàthànhphầntinhanhcủatầnglớpthốngtrịAnhvàmiệtthịđạođứcxãhội-ND)cóảnhhưởngtrựctiếpđốivớihệthốngtưtưởngcủaôngta”.

Đặcbiệt,“hộitôngđồ“(apostle)-mộttổchứcbímậtcủaĐạihọcCambridge(Anh)-cóảnhhưởngrấtlớnđốivớiKeynes.KiểutổchứcbímậtnàytrongcáctrườngđạihọcÂuMỹtuyệtđốikhônggiốngvớihộiđồnghươngsinhviênhoặccácđoànthểxãhộilỏnglẻonhưhộivănhọcmàgiốngcáctổchứchạtnhângánhvácsứmệnhtôngiáovớilịchsửhìnhthànhvàpháttriểnhàngtrămnăm.Cáctổchứcnàyduytrìmốiquanhệmậtthiếtgiữacáchộiviênvớinhau,tạonênnhữngtậpđoànlợiíchkiêncốnhấttronggiaitổngthốngtrịcủaxãhộiphươngTây.

“Hộitôngđồ”củaCambridgedo12thànhviênưutúnhấttừ31họcviệnthànhlập.Nhữngngườinàykhôngchỉthôngminhtuyệtđỉnhmàcònphảicóthânthếquyềnquý,vàmỗimộtngườitrongsốhọđềuphảicómụcđíchtrởthànhthànhviêntronggiaicấpthốngtrịAnh.Thứbảyhàngtuần,họtụhọpởnhữngđịađiểmbímật,cùngnhauthảoluậncácvấnđềtừtriếthọc,mỹhọcđếnchínhtrị,thươngmại.Họcógiớiquyriêngrõràng,nghiêmkhắc,đồngthờitỏrõtháiđộmiệtthịđạođứcchungcủaxãhội.Họtựchorằnghọlànhữngngườitinhanh,rằnghọsinhrađãlànhữngngườithốngtrịthếgiới,đồngthờitruyềnbániềmtinnàygiữacácthànhviêntrongtổchức.Trongthưgửichomộtngườibạn,Keynesđãviếtnhưthếnày:“Sựcảmnhậnthứđạođứcnàycủachúngtaphảichăngcóchúttựđạingôngcuồng?Tôicócảmgiácrằng,tuyệtđạiđasốmọingườitrênthếgiớinàyvốndĩchẳngnhìnthấybảnchấtcủabấtcứsựvậtnào,bởihoặchọquánguxuẩn,hoặclàquágianác(3).

Trongnhómnày,ngoàiKeynesvàvịhọcgiảtàibaRussellcòncócảcácôngtrùmtàichínhnhưnamtướcRothschild.SaukhirờikhỏiCambridge,cáctôngđồcủahội-nhữngngườiđượcgọilà“thiênsứ”-vẫnthamgiahộinghịbímậtcủanhómvàothứbảyhàngtuần.Họtíchcựcthamgiavàoviệctuyểnchọncáctôngđồmớicũngnhưcáchoạtđộngkhác.

SovớiKeynes,VictorRothschildnhỏtuổihơnvàlàcháuđíchtôncủaNathanRothschild-ngườinắmgiữquyềnpháthànhtiềntệcủađếquốcAnhđồngthờilàngườithừakếphonghiệuNamtướcđờithứba.VictorvàKeynesđềulànhữngngườikhởixướngtíchcựccủa“HộiđồngngoạigiaoMỹ“(CouncilofForeignRelationship)vàViệnquanhệquốctếhoànggiaAnh(RoyalInstituteofInternationalAffairs).

Haitổchứcnàycóthểđượcgọilà“trườngđảngtrungương”củachínhgiớiÂu-Mỹ,tronggầnmộttrămnămqua,đâylànơiđãchoralòhàngloạt“cánbộ”cộmcáncủatậpđoànthốngtrịÂu-Mỹ.TheothônglệcủagiatộcngânhàngÂuMỹ,VictorđãcómộtkhoảngthờigianlàmviệcchoJ.P.Morgan(HoaKỳ)chonênhiểurấtrõphốWall.ÔngcònlàchủtịchcủacôngtydầumỏShell-HàLan.VictorcũngtừngđảmnhiệmchứcvụcaocấptrongCụcTìnhbáoAnh(MI5),vềsauđảmnhiệmchứccốvấnanninhcủathủtướngAnhThatcher.Chúcủaôngla-namtướcEdmondRothschild-đượcgọilà“chacủaIsrael”.DướisựgiớithiệuvàdìudắtcủaVictor,vớikhảnăngthôngminhbẩmsinh,Keynesđãnhanhchóngngửithấymùibéobởtronglýluậnbuônbáncôngtráigiárẻvànạnlạmphát-phươnghướngchủcôngmàcácnhàngânhàngquốctếthờiđóđangcầnmẫntheođuổiKeynesrátítkhiđểýđếnnhữnglờihuênhhoangcủamìnhtrênchínhđài,bởiôngkhôngphảichịuướcthúctrongquyphạmđạođứccủangườibìnhthường.Ônggiảmạosốliệumộtcáchcốýnhằmtạorasựphùhợpvớilýluậnkinhtếcủamình.MurrayRothbardđãtừngchỉra,“ôngtachorằngnguyêntắcsẽchỉgâycảntrởcơhộigiànhđượcquyềnlựctrongthờikhắcchínhxáccủamình.Vìvậy,ôngtacóthểthayđổiquanniệmtrướcđóbấtcứlúcnàodùchỉvìmộtđồngcắcnhỏ”(4).

Keyneshiểurõrằng,nếumuốnhọcthuyếtcủamìnhtrởnênnổitiếng,mộtnhàkinhtếhọccầnphảicónhữngthếlựclớnvềtàichínhvàtiềntệlàmbìnhphong.Ngaysaukhiphânbiệtrõ“phươnghướngchínhxáccủasựpháttriểnlịchsử”,Keyneslậptứcápdụngtưchấtthiênphúthựcsựcủamình:đólàtàihùngbiệnvàkhảnăngđưarađềxuấthơnngười.

DướiánhhàoquangcủaAdamSmith,RicardovàMarshall,Cambridgegầnnhưnghiễmnhiêntrởthànhtrungtâmcủanềnlýluậnkinhtếthếgiới.ĐượcxemlàngườitiếpbướcconđườngcủaMarshall,Keynesởvàomộtvịtrícựckỳcólợi.Năm1936,saukhixuấtbảncuốn“LýthuyếtchungvềLaođộng,LợitứcvàTiềntệ”(TheGeneralTheoryofEmploymen,InterestandMoney)-mộttácphẩmchínhyếutrongđời,Keynesđươngnhiênhếtlòngủnghộlýluậnkinhtếhọcvốnđánhtrúngtâmtưsâuxacủamọingười.Cácnhàchínhtrịbàytỏtháiđộdùngdằngđốivớithứchínhsáchtiềntệgiárẻtheokiểu“vaytiền,intiền,tiêutiền”này.Nóichung,sựtranhluậnhayngợicalýthuyếtnàylậptứclôicuốnsựchúýcủagiớihọcthuật.

Keynesđãtinchắcrằng,ýtưởngtiềntệgiárẻcủamìnhắtsẽnhậnđượcsựủnghộhếtmìnhcủacácnhàngânhàngquốctếcũngnhưcácchínhtrịgia.Trongkhingườidânbìnhthườngphảigánhchịutổnhạilớnnhấtcủaýtưởngnàylạilànhữngngườihoặc“quánguxuẩn”,hoặc“quágianác“thìđốitượngchínhcònlạimàôngmuốnthuhútsựchúýlàgiớihọcthuật.

Đầutiên,Keynestuyênbốsựđốilậpgiữalýluậnkinhtếhiệnđạimàônglàđạidiệnvàlýluậnkinhtếtruyềnthốngxưacũ.Ôngnóirằng,cuốn“thánhkinh”kinhtếmớihàmsúckiacủaôngchỉcó“nhữnghọcgiảkinhtếtrẻtuổidưới30mớicóthểhiểuđược”.Tuyênbốnàyđãlậptứcnhậnđượcsựhoannghênhcủacácnhàkinhtếhọctrẻtuổi.

Trongthưviếtchobạnbè,PaulA.Samuelsonđãvuimừngđếnmứckhôngkìmlòngđượcvìmìnhvẫnchưađến30:“tuổitrẻthậtlàtuyệt”.NhưngchínhPaulA.Samuezlsoncũngthửanhậnrằng,cuốnsáchcủaKeyneslàmộtsảnphẩm“kémchấtlượngvàlẫnlộnlungtung(5).

CáchọcgiảMỹchorằng,nếunhưđượcviếtbởimộtgiáosưcủamộthọcviệnnàođóthuộcmiềnTrungTâyxaxôicủanướcMỹthìcuốnsáchnàycũngkhólòngmàđượcinrachứđừngnóitớiviệclưudanhsửsách.

2.Cuộctranhcửtổngthốngnăm1932Cuộctranhcửtổngthốngnăm1932đãdiễnratrongbốicảnhtiêuđiềucủanềnkinhtế.

Mườibatriệungườikhôngcócôngănviệclàmvớitỉlệthấtnghiệpđến25%.NhữngđiềunàyđãtạonênmộtáplựcghêgớmvớitổngthốngHooverlúcbấygiờ.ĐốidiệnvớisựcôngkíchmạnhmẽcủaứngcửviêntổngthốngĐảngDânchủRooseveltđốivớichínhsáchkinhtếtừnăm1928cũngnhưmốiquanhệmậtthiếtgiữatổngthốngHoovervớicácthếlựcngânhàngphốWall,Hooverluôngiữđượcsựtrầmtĩnhtếnhị,nhưngtrongsổghichépcủamình,ôngđãghilạicáchnghĩchânthựccủamìnhthếnày:

ĐáplạiyêucầucủaRooseveltmuốntôiphảilêntiếngchịutráchnhiệmphảnđốiphongtràođầucơ(năm1929),tôiđãsuynghĩrấtnhiềuvàkhôngbiếtlàcónêntiếtlộvềhànhđộngcốýthựcthichínhsáchlạmpháttiềntệcủaCụcDựtrữLiênbangMỹtừnăm1925đếnnăm1928dướisứcépcủacácthếlựcchâuÂuhaykhông,bởithờiđó,tôilàngườiphảnđốichínhsáchlạmpháttiềntệnày(6).

Quảthật,tổngthốngHoovercóchútoanức.TuylàtổngthốngMỹ,nhưngônglạikhôngcósứcảnhhưởnglớnđốivớichínhsáchkinhtếvàchínhsáchtàichínhcủachínhphủ.Dochínhphủkhôngcóquyềnpháthànhtiềntệ,vànếuNgânhàngcủaCụcDựtrữLiênbangMỹởNewYorkkhôngcóđượcsựhợptáccủatưnhânthìbấtcứchínhsáchnàođưaracũngđềulàviểnvông.

TổngthốngHooverthấtsủngởphốWalldoxarờiphươngchâmđãđịnhcủangânhàngvềviệcbồithườngchiếntranhcủaĐức.Năm1929,kếhoạchYoungđượcMorganhoạchđịnh.VớinguồnchiphícótừviệctăngthêmgánhnặngnợnầncủanướcĐứcvàthôngquaphươngthứcpháthànhcôngtráitrênphốWallđểĐứccókhảnăngbồihoànchiếnphí,Morgancóthểkiếmchácmộtmónhờilớn.

Tháng5năm1931,khikếhoạchnàymớibắtđầuđượcthựcthi,mộtcuộckhủnghoảngtàichínhcủaĐứcvàÁođãnổra.HànhđộngcứuvãncủangânhàngRothschildvàngânhàngAnhchưathểkhốngchếđượcsựlanrộngcủacuộckhủnghoảng,vàngânhàngphốWallcủaMorgancũngkhôngmuốnchứngkiếncảnhkếhoạchYoungvừamớikhởiđộngđãsớmchếtyểu.Ngaylậptức,Lamont-mộttrongnhữngcổđôngcủaMorgan-đãgọiđiệnthoạichotổngthốngHoover,yêucầuchínhphủMỹđồngýchochínhphủĐứcngưngviệcbồihoànchiếntranhtrongthờigianngẩnvàsẽtiếptụcbồihoànsaukhicuộckhủnghoảngtàichínhĐứccódấuhiệuchữnglại.Vớigiọngcảnhcáo,Lamontcònnóirằng,nếuchínhphủđểchohệthống

tàichínhchâuÂusụpđổthìsựsuythoáicủaMỹcàngthêmnặngnề.

Trướcđây,tổngthốngHooverđãthoảthuậnvớichínhphủPhápvềchuyệnbồihoànchiếntranhcủaĐức.BấtcứviệcgìliênquanđếnvấnđềbồithườngchiếnphícủaĐứcđềuphảiđượcchínhphủPhápthôngqua.Vớitưcáchlàmộtchínhtrịgia,Hooverkhôngthểnuốtlời.Vìthế,Hooverlậptứctrảlờimộtcáchthẳngthắnrằng:“Tôisẽsuynghĩchuyệnnày,nhưngnếuxéttừgócđộchínhtrị,việcnàykhôngkhảthilắm.ÔnglàngườiNewYorkthìlàmsaocóthểhiểuđượcmốilovềkhoảnnợchưatrảgiữacácchínhphủnày(7).

Lamontcũngkhôngphảitayvừavàđáptrả:“Nhữngngàynàychắcngàiđãnghethấykhôngítlờiđồnđạirằng,trongdanhsáchứngcửviêntổngthốngnăm1932củaĐảngCộnghoàsẽkhôngcótênngài.Nếungàilàmtheokếhoạchcủachúngtôi,nhữngtinđồnnàysẽkhôngbaogiờxuấthiệnnữa”.

Cuốicùng,LamontcònchìaramộtcủcàrốtchotổngthốngHoovervớithôngđiệprằng,nếunhưsựviệcthànhcông,toànbộcônglaosẽthuộcvềtổngthống.Hooverđãsuynghĩcảthángtrờiđểrồicuốicùngđànhphảigậtđầuđồngý.

Đếntháng7năm1932,LamontlạimộtlầnnữapháingườiđếnNhàTrắngnóichotổngthốngbiếtrằngcầnphảisuynghĩlạivấnđềbồihoànchiếntranhcủanướcĐức.Lầnnày,khôngthểchịuđựngnổi,vớivẻtứcgiậntộtđộ,Hooverđãquátlớn:“Lamontđãlàmhỏngbétcảmọiviệc.NếunhưcómộtviệckhiếnngườidânMỹtứcgiậnvàphảnđối,thìđóchínhlàmưumônày(miễntrừhoặchoãncáckhoảnnợcủaĐức,Anh,PhápđốivớiMỹ).LamontchẳnghiểugìvềsựphẫnnộcủacảnướcMỹđốivớicácngânhàng.Cácngânhàngmuốnbiếnchùngtôi(cácchínhtrịgiaitrởthànhđồngmưucủaxãhộiđen.CólẽhọđãđạtđượcmộtbấnthoảướcvềkhoảnbồithườngchiếntranhvớingườiĐức,nhưnglạihoànthànhbảnthoảướcấytheomộtcáchthứctrắngtrợnnhất(8).KếtquảlàHooverđãtừchốiyêucầucủaphốWall,vànướcPhápkhấtnợ.

ĐiềucàngkhiếnchocácnhàtàiphiệtngânhàngphốWalltứcanháchchínhlàhàngloạtthôngtinxấuvềtìnhhìnhtàichínhxuấtpháttừviệctổngthốngHoovercươngquyếtđốimặtvớihànhvilũngđoạnthịtrườngcổphiếu,tìnhtrạngthấtnghiệpnguykịchchưatừngthấycũngnhưsựsuythoáicủanềnkinhtếvàthảmcảnhcủadânchúngtrongcơnbãothịtrườngcổphiếu.TấtcảcácvấnđềnàytạonênsựphẫnnộkịchliệtđốivớicácngânhàngphốWall.TổngthốngHooverđượcdânchúngủnghộđãquyếtđịnhvạchmặtcácngânhàngvàyêucầuphảilàmchoranhẽ.Hooverthẳngthừngtuyênbốrằng,thịtrườngcổphiếuNewYorklàmộtsòngbạclớndonhàngânhàngthaotúng,cácphầntửđầucơnhằmlàmlũngđoạnthịtrường-đãcản

trởsựkhôiphụcniềmtinđốivớithịtrường.Hơnthếnữa,ôngcòncảnhcáoHouston,vịchủtịchSởgiaodịchchứngkhoánNewYorkrằng,nếukhônghạnchếhànhvilũngđoạnthịtrườngcổphiếu,ôngsẽyêucầuquốchộitiếnhànhđiềutravàgiámsátchặtchẽthịtrườngcổphiếu.

CâutrảlờicủaphốWallđốivớiyêucầucủatổngthốnglàrấtdứtkhoátvàđơngiản:“Hoangđường!”Khôngthểchịuđựnghơnnữa,tổngthốngHooverbènralệnhchoNgânhàngHạnghịviệnvàuỷbantiềntệtổchứcđiềutrahànhvilũngđoạnthịtrườngcổphiếu.PhốWalllậptứcpháiLamontđếnNhàTrắngăntrưacùngvớitổngthốngvàBộtrưởngngoạigiaohòngmongchặnđứngcuộcđiềutra.(9jNgaysaukhicuộcđiềutraphanhphuiranhữngámmuộiđằngsauthịtrườngcổphiếucuốithậpniên20,hàngloạtcácthươngvụlớnnhỏlầnlượtbịlôiraánhsángvàgâychấnđộngdưluận.RấtnhiềuthôngtinxấuliênquanđếnthịtrườngcổphiếucủacáccôngtynhưtậpđoànGoldmanSachs,côngtyMorganbịphơibàyraánhsáng.Khimốiquanhệlogicgiữahiệntượngrớtgiácủathịtrườngcổphiếuvàsựtiêuđiềucủanềnkinhtếđượcphanhphuigiữabàndânthiênhạthìsựgiậndữcủangườidânđãchĩavềhướngcácngânhàng.

CòntổngthốngHoovervàconđườngchínhtrịcủaôngcũngđồngthờibịđứtđoạngiữabiểnlửagiậndữcủacảcácngânhànglẫndânchúng.VàngườithaythếôngchínhlàFranklinDelanoRoosevelt-ngườiđượcgọilàvịtổngthốngvĩđạinhấtthếkỷ20củaMỹ.

3.FranklinDelanoRooseveltlàai?Chínhcácbạnvàtôiđềubiếtrằng,trênthựctế,cácthếlựctàichínhtrongguồngmáyquyền

lựcvĩđạitừđờitổngthốngJacksonđãbắtđầukhốngchếchínhphủ.QuốcgianàysẽphảitiếptụccuộcđấutranhvớigiớingânhàngtừthờiJackson,chỉcóđiềulànósẽđượcdiễnratrênquimôlớnhơnvàrộnghơnmàthôi(10).

Roosevelt,ngày21tháng11năm1933

Trongbản“cáobạchchântình”nàycủaRooseveltcómộtsốđiểmgiốngvớinhữnggìWilsonphátbiểunămđó.

NếuWilsonchỉlàmộthọcgiảkhôngamhiểucácmưumôthủđoạncủacácngânhàngthìRooseveltlạilàmộtnhânvậttừngtrải.Ngày20tháng8năm1932,trongbàidiễnthuyếttranhcửcủamìnhởbangOhio,Rooseveltđãnóirằng:

Chúngtôipháthiệnthấy2/3nềncôngnghiệpMỹtậptrungtrongtaymấytrămcôngty,tuynhiên,trênthựctế,nhữngcôngtynàybịmộtnhómkhôngquá5nhânvậtquantrọngkhốngchế.Chúngtôipháthiệnrằng,30nhàtàiphiệtngânhàngvàkinhdoanhchứngkhoánlànhữngngườiđóngvaitròquyếtđịnhđốivớisựlưuthôngtiềntệcủaMỹ.Nóimộtcáchkhác,quyềnlựckinhtếtậptrungcaođộtrongtaycủamộtsốítngười.TấtcảnhữngđiềunàylàtráingượcvớinhữnggìmàtổngthốngtiềnnhiệmHooverđãtừngnói”(11).

RoosevelttìmmọicáchđểdânchúngMỹcảmthấyônggiốngvớitổngthốngJacksonngườikhôngđộitrờichungvớicácnhàngânhàngvàrấtđượcnhândânmếnmộ,mộtvịtổngthốngdũngcảmchấpnhậnkhiêuchiếnvớicácthếlựctàichínhmưumôxảoquyệtđểbảovệngườidânthấpcổbéhọng.Tuynhiên,thậtđángtiếc,RooseveltcòncóquanhệmậtthiếtvớigiớingânhàngquốctếchẳngthuagìtổngthốngHoover.

JamesRoosevelt-cốcủaRoosevelt-làngườisánglậpnênNgânhàngNewYorkvàonăm1784,mộttrongnhữngngânhàngxuấthiệnsớmnhấttronglịchsửnướcMỹ.NgânhàngnàyđãbịphátmãitrênthịtrườngcôngtráiMỹvàonăm2006docódínhlíuđếnviệcthaotúnggiácôngtrái.KhiRoosevelttranhcửtổngthống,ngânhàngnàyđượcGeorge-anhhọcủaRoosevelt-điềuhành.ChacủaRooseveltlàmộtđạigiatrongngànhcôngnghiệpMỹvớisảnnghiệpkhổnglồởkhớpnơinhưmỏthanđá,đườngsắtôngcũngđồngthờilàngườisánglập

nêncôngtychứngkhoánđườngsắtmiềnNam(SouthernRailwaySecurityCompany)-mộttrongnhữngcôngtychứngkhoánđầutiêncủaMỹ.BảnthânRooseveltcũngđãtừngtốtnghiệpkhoaluậtĐạihọcHarvard,sauđóhànhnghềluậtsưvớikháchhàngchủyếulàcôngtyMorgan.Năm1916,cùngvớisựpháttriểnmạnhmẽcủalĩnhvựcngânhàngđồngthờiđượccácthếlựctàichínhhỗtrợ,khimới34tuổi,RooseveltđãđượcbổnhiệmlàmtrợlýBộtrưởngBộHảiquânMỹ.BộHảiquânchínhlàcổđôngcaocấpcủaMorganvàthườngxuyêntácđộngđếnRamonđểsắpxếpnơiănchốnởchoRoosevelttạiWashington.

RooseveltcòncómộtngườichúđãtừnggiữchứctổngthốngMỹ-TheodoreRooseveltvàmộtngườianhhọkháclàGeorgeE.Roosevelt-mộtnhânvậtcómáumặtởphốWall.Trongthờikỳđạisápnhậpngànhđườngsắt,ôngtađãtáitổchứcítnhất14côngtyđườngsắt,đồngthờicònnắmchứcChủtịchcủacáccôngtyGuarantyTrustCompan,ChemicalBank,GuarantyTrustCompanytrựcthuộcMorganvàhàngloạtcáccôngtylớnbékhác.

DònghọngoạicủaRooseveltcũngthuộcdòngthếphiệttrâmanh,cóquanhệthânthíchvới9đờitổngthốngMỹ.

TronglịchsửcậnđạicủaMỹ,khôngcómộtvịtổngthốngnàocóđượcthếlựcchínhtrịvànguồnvốnngânhànglớnhơnRoosevelt.

Năm1921,RooseveltthôiviệctrongbộmáychínhphủvàvềđầuquânchophốWall,trởthànhchủtịchhoặcphóchủtịchcủarấtnhiềutổchứctàichính.Lợidụngmốiquanhệvớicácchínhtrịgiavàcácôngtrùmngânhàng,Rooseveltkiếmđượcnhữngkhoảnlợikếchxùchocáccôngtycủamình.TrongbứcthưgửichoMeh-mộtngườibạncũởHạnghịviện,Rooseveltđãviếtrằng:“Vìmốiquanhệhữunghịlâudàigiữachúngta,tôihivọnganhsẽgiúptôi.TôiđangmongkiếmđượcmộtsốhợpđồngcôngtráitừtayBrooklynmàhầuhếtcáccôngtráinàyđềucóliênquanđếncôngtrìnhthànhphố.Tôihivọngbạnbècũcóthểnhớđếntôi.Lúcnàytôikhôngthểquấyrầyhọ,nhưngvìbạncủatôicũnglàbạncủaanh,vànếunhưcóchúttìnhcảmdànhchotôithìđósẽlàsựgiúpđỡtolớnđốivớitôivàtôisẽkhôngbaogiờquênơn(12)”.

TrongthưgửichomộtngườibạnmớigiànhđượcmộtmốilàmănlớnvớiBộHảiquân,Rooseveltviếtrằng:“Bạntôibênhảiquântìnhcờnóivớitôivềmộthợpđồngmuabánđạibác203mmvớicôngtyanh.ĐiềunàykhiếntôinhớlạisựhợptácvuivẻgiữachúngtathờitôicònlàtrợlýBộtrưởngBộHảiquân.Đềnghịanhthửxemxétkhảnăngcôngtytôitiêuthụmộtsốcôngtráicủacácanh.Tôirấthyvọnganhsẽchophépđạidiệncủatôigọiđiệnthoạicho

anhđểbànvềviệcnày(13).

Trongmộtsốthươngvụlàmăncómứclợinhuậnlớn,Rooseveltđãtuyênbốtrắngtrợnrằng“mốiquanhệhữunghịcánhânthuầntuýlàchưađủ”.Khiđọcnhữngbứcthưnày,chúngtacóthểhìnhdungramộttổngthốngRooseveltnăngđộngrasao.

Năm1922,RooseveltthamgiathànhlậpCôngtyđầutưLiênhợpchâuÂu(UnitedEuropeanInvestors,Ltd),đồngthờigiữchứcChủtịchHộiđồngquảntrịcôngtynày.TrongbancốvấnvàHộiđồngquảntrịcủacôngtynàycòncócảnguyênthủtướngĐứcWilhelmCunovàMaxWarburg-nhữngkẻchủmưugâyranạnlạmpháttiềntệsiêucấpởĐứcnăm1923-vàPaul-emtraicủaMaxvàlàPhóchủtịchkiêmtổngkiếntrúcsưcủaCụcDựtrữLiênbangMỹ.

Trong60.000cổphầnưutiênđượccôngtynàypháthànhra,Rooseveltlàngườinắmgiữsốlượnglớnnhất.CôngtyĐầutưLiênhợpchâuÂuchủyếuthựchiệncácvụbuônbánđầucơởĐức.TrongcơnbãolạmpháttiềntệsiêucấpởĐức,khingườidânĐứcbịbóclộtđếncùngthìcôngtynàylạiphấtnhanhnhưdiềugặpgió(14).

Nạnlạmpháttiềntệsiêucấpđượccoilà“cỗmáythuhoạchsiêuhạng”.Trongcuộckhủnghoảngtiềntệnăm1923ởĐức,mộtlượnglớntàisảncủangườidânrơivàotaycácnhàtàiphiệt.Cuộckhủnghoảngnàyđãphảnánhmộtcáchchânthựcnhất“sựbănghoạiđạođứccủamộtlớpngườitrongxãhội.Chỉcầncótrongtaymộtvàiđồngđô-laMỹhoặcbảngAnh,bấtkểaicũngcóthểănsungmặcsướngnhưđếvương.Vàiđồngđô-laMỹcóthểkhiếnchongườitatrởnêngiàucónhưphúông.Ngườinướcngoàichennhauđếnđây,đâuđâugiácảcũngrẻmạtkhiếnngườitatranhnhaumuanhàcửa,đấtđai,sảnphẩmnghệthuậtcủangườiĐức(15).

CũnggiốngnhưnhữnggìđãxảyratrongcơnbãolạmpháttiềntệsiêuhạngởLiênXôthờikìđầuthậpniên90,mộtlượnglớntàisảnxãhộiởĐứcđãbịtướcđoạt,giaicấptưsảnbậctrunglâmvàocảnhkhánhgiabạisản,đồngđô-laMỹhayđồngbảngAnhđộtnhiêncógiá.Keynesđãtừngnói:“Việcápdụngbiệnpháptạoranạnlạmpháttiềntệsiêucấpcóthểgiúpmộtsốngườimặcsứctướcđoạttàisảncủanhândân.Trongquátrìnhđó,phầnlớndânchúngsẽtrởnênbầncùng,trongkhimộtsốítlạigiàulêntrôngthấy…Quátrìnhnàytíchtụnhữngnhântốtiềmẩnpháhoạiquyluậtkinhtếmàtrongcảtriệungườicũngchẳngcóainhậnracănnguyêncủavấnđề”.

RooseveltđãtừngphêphánkịchliệtmốiquanhệthânmậtgiữaHoovervàphốWallđồngthờitựxemmìnhlàvịcứutinhcủadânchúng.Tuynhiên,điềunàylạimâuthuẫnvớinhữnggì

màôngđãlàmtrênthựctếtrướcđây.

4.Loạibỏchếđộbảnvịvàng:SứmệnhlịchsửcủangânhàngtraochoRooseveltDướisựchếướccủabảnvịvàng,cuộcchiếntranhthếgiớilầnthứnhấtđãkhiếnchogánh

nặngnợnầncủacácnướcchâuÂutrởnênnặngnề.NếukhôngcóCụcDựtrữLiênbangMỹtậptrunghuyđộngnguồntàichínhchocuộcchiếnthìcólẽquymôchiếntranhchỉởmứccụcbộ.

Chiếntranhthếgiớilầnthứnhấtđãmanglạichocácngânhàngquốctếmộtcơhộilàmgiàu.DùcósựhỗtrợcủaCụcDựtrữLiênbangMỹ,songdướisựkhốngchếnghiêmngặtcuabảnvịvàng,cácngânhàngcũngkhôngthểyêntâmvớilượngtàichínhvávíuvàkhócóthểchốngđonổimộtcuộcđạichiếnkhácởcấpđộtoàncầu.Vìvậy,việcphếbỏbảnvịvàngđãtrởthànhnhiệmvụkhẩncấpcủacácngânhàngquốctế.

Trongdiễnbiếnnămngànnămcủalịchsửxãhộiloàingười,vàngđãdầndầntrởthànhmộtloạitàisảnđượccácnướctrênthếgiớicôngnhận.Mốiquanhệtấtyếucủangườidânđốivớivàngđãtrởthànhlogictựnhiêntrongđờisống.Khikhôngđồngývớichínhsáchvàtìnhhìnhkinhtếcủachínhphủ,ngườidâncóthểchọncáchđemtiềngiấymàhọđangnắmgiữtrongtayđổithànhtiềnvàngrồiđợithờicơtốthơn.Trênthựctế,vấnđềhoánđổitừtiềngiấysangvàngđãtrởthànhnềntảngtựdokinhtếcơbảnnhấtcủangườidân,vàchỉcótrêncơsởnày,sựtựdocủabấtcứnềndânchủhayhìnhthứcxãhộinàomớicóđượcđầyđủýnghĩathựctếcủanó.Việcchínhphủcưỡngchếquyềnđổitiếngiấythànhvàngcủangườidâncũngcónghĩarằng,sựtựdocơbảnnhấtcủangườidânđãbịtướcđoạt.

Trongtìnhtrạngxãhộibìnhthường,việcphếbỏbảnvịvàngtấtsẽdẫnđếnsựbấtổnnghiêmtrọngtrongxãhội,thậmchícòncóthểgâynênmộtcuộccáchmạngbạolực.

Chỉtrongnhữngtìnhhuốngbấtđắcdĩ,ngườidânmớiđànhtạmthờihisinhquyềnlợicủamình.Đâychínhlàlýdotạisaocácngânhànglạimongxảyrakhủnghoảng.Trướcnguycơkhủnghoảngvàsuythoáikinhtế,ngườidânthườngtỏradễthoảhiệpnhất,sựđoànkếtgiữahọdễbịphávỡnhất,dưluậndễbịdẫndắtnhất,sứctậptrungxãhộidễbịphântánnhấtvàmưukếcủacácnhàngânhàngdễđượcthựchiệnnhất.Vìthếmànạnkhủnghoảngvàsuythoáiđượccácnhàngânhàngxemnhưmộtthứvũkhílợihạinhằmchốnglạichínhphủvàngườidân.

Năm1812,việcNgânhàngthứnhấtcủanướcMỹbịgiảithểđãdẫnđếnsựbáothùcủagiatộcRothschildđồngthờilàmbùngphátcuộcchiếntranhgiữaAnhvàMỹ.CuốicùngchínhphủMỹchịunhượngbộvàlậpnênngânhàngthứhai.

Năm1837,tổngthốngJacksonxoábỏNgânhàngthứhaicủaMỹ.CácnhàtàiphiệtngânhànglậptứcbánđổbántháocôngtráiMỹtrênthịtrườngLondon,thuhồicáckhoảnchovay,khiếnchonềnkinhtếMỹrơivàosuythoáinghiêmtrọngvàtìnhtrạngnàykéodàimãichođếnnăm1848.

Trongcácnăm1857,1870,1907,vìmuốnépchínhphủMỹxâydựnglạingânhàngtrungươngtưhữu,cácnhàtàiphiệtngânhàngquốctếlạimộtlầnnữacùngnhautạonênkhủnghoảngtàichính.Cuốicùng,họđãthànhlậpnênngânhàngtrungươngtưhữuCụcDựtrữLiênbangMỹ-từđóhoàntoànkhốngchếquyềnpháthànhtiềntệcủaMỹ.Mụcđíchcuốicùngcủacácnhàtàiphiệtngânhàngquốctếtrongcuộcđạisuythoáinăm1929làxoábỏbảnvịvàng,thựcthichínhsáchtiềntệgiárẻ,tạoralộtrìnhtàichínhchocuộcchiếntranhthếgiớilầnhai.

Ngày4tháng3năm1933,RooseveltnhậmchứctổngthốngHoaKỳkhoá32.Ngaysaukhinhậmchức,RooseveltđãtỏrõtháiđộkhôngkhoannhượngvớiphốWall.Thậmchí,ngaytrongbuổilễtuyênthệnhậmchức,ôngđãtuyênbốrằng,kểtừngày6tháng3năm1933,cácngânhàngtrêntoànquốcphảitạmngừngkinhdoanhđểchínhphủchấnchỉnhlạicơcấutàichính,chỉkhinàocôngtácđiềutrasổsáchhoànthànhthìmớiđượcmởcửatrởlại.ViệccácngânhàngbịtạmthờiđìnhchỉhoạtđộngđượccoinhưhiệntượnglạtronglịchsửnướcMỹvàkhiếnchodânchúngvuimừnghoanhỉ.Nềnkinhtếlớnnhấtthếgiớinàyđãtồntạitrongtìnhtrạng“thoithóp”màtrướcđóchưatừngdiễnravìhầunhưkhôngcómộtngânhàngnàohoạtđộngsuốt10ngày(16).

Tiếpđó,RooseveltlạigiámsátchặtchẽcáchoạtđộngđiềutrađốivớiphốWallvốnđãđượcbắtđầutừthờitổngthốngHoover,chĩamũinhọnvàogiatộcMorgan.Trongmộtloạtvụđiềutrần,JackMorganvàcổđôngcủaôngtabịxoaynhưchongchóngtrướcsựchứngkiếncủatoàndânMỹ.

NhữngcúđánhcủaRooseveltnhắmvàocácngânhàngphốWallcứdiễnraliêntiếp,cúsaumạnhhơncútrước.Cuốicùng,vàongày16tháng6năm1933,Rooseveltlạitungramộtcúđánhmạnhtayhơnnữa:ký“dựluậtGlass-Steagall”,theođó,côngtyMorganbịtáchthànhhai:NgânhàngMorganvàCôngtyMorganStanley.NgânhàngMorganchỉcóthểhoạtđộngtheomôhìnhtruyềnthốngcủamộtngânhàngthươngmại,còncôngtyMorganStanleyhoạtđộngtheomôhìnhcủamộtngânhàngđầutư.

RooseveltkhônghềnươngtayđốivớiSởgiaodịchchứngkhoánNewYorkvàđãbanhànhcácvănkiệnnhư“Pháplệnhchứngkhoán1933“và“Pháplệnhgiaodịchchứngkhoánnăm1934”,thànhlậpuỷbangiaodịchchứngkhoán(SEC)đồngthờiphụtráchviệcgiámsátthịtrườngcồphiếu.

ChínhsáchcủatântổngthốngRooseveltđãđượcdưluậntrongxãhộiđánhgiácao,giảitoảđượcsựoángiậncủadânchúngđốivớicácnhàtàiphiệtngânhàngphốWall.NgaycảdònghọMorgancũngphảithừanhậnrằng:“SựtônsùngtổngthốngRoosevelttrànngậpkhắpnơi.Mớinhậmchứctổngthốngtrongmộttuầnmàôngđãlàmđượcnhiềuđiềukìdiệukhiếnchogiớitàiphiệtphảilolắng.Đấtnướcnàychưatừngcónhữngchuyệnnhưvậy(17).

Năm1933,thịtrườngcổphiếuNewYorkphấtmạnhvớimứctăngtrưởnglênđến54%.

Nhưmộtngườianhhùng,Roosevelttuyênbốmạnhmẽrằng:“Đámbuôntiềnđãtháochạykhỏithánhđiệnvănminhcủachúngta.Giờđây,chúngtađãcóthểkhôiphụclạidiệnmạocổxưacủathánhđườngthầnthánhnày(18).

Vấnđềlà,giữabảnchấtcủasựviệcdiễnravàcảmnhậnchungđượcnhữngkẻthâncậntrunggiancốýtạonênthườngtồntạimộtsailệchrấtlớn,trongkhichúngtakhótránhđượcảogiácđốivớinhữngtrườngcảnhđượcđạodiễnmộtcáchtàitình.

Saukhitạmthờingừnghoạtđộng,rấtnhiềungânhàngởkhuvựcmiềnTây-TrungMỹvốnkiênquyếttừchốigianhậpCụcDựtrữLiênbangcũngkhôngthểmởcửatrởlại.

VàđóthựcsựlàmộtthịtrườngrộnglớnđượcgiớitàiphiệtphốWalldòmngó.NgườiđượclựachọnvàochứcBộtrưởngtàichínhcủaRooseveltchínhlàMorgenthau-contraicủaHenryMorgenthauđồngthờilàmộtnhânvậtcómáumặtởphốWall.

ỨngcửviênchứcChủtịchSởGiaodịchchứngkhoándoRooseveltlựachọncàngkhiếnngườitadởkhócdởcười.ĐóchínhlàJosephKennedy-nhàđầucơcổphiếunổitiếngđãtừnglũngđoạnthịtrườngcổphiếutrướckhithịtrườngchứngkhoánrơivàovòngsuythoáitrầmtrọngnăm1929.

Trongthờikỳkhủnghoảng1929-1933,sảnnghiệpcủaJosephđãtăngtừ4triệuđô-lalên100triệuđô-la.ÔngcũnglàmộtnhânvậtthânthuộccủaJackMorganđồngthờilàchacủatổngthốngKennedylừnglẫytiếngtămsaunày.

NgườiđềxuấtdựluậtGlass-SteagallđểtáchcôngtyMorganchínhlàthượngnghịsĩGlass-ngườithamgiahoạchđịnhDựluậtCụcDựtrữLiênbangMỹnămđó.Thựcra,dựluậtnàyhoàntoànkhônggâythiệthạinặngnềchocôngtyMorgan,ngượclạicòngiúpchocôngtynàyngàycàngănnênlàmra.Trongsố425nhânviêncủacôngtyJ.P.Morgan,có125ngườiđượcchọnrađểxâydựngnêncôngtyMorganStanley,trongđó,90%cổphầnthuộcvềJackMorganvàRamon.Trênthựctế,saukhichiatách,haicôngtyvẫnhoàntoànnằmdướisựkiểmsoátcủaJackMorgan.Năm1935,saukhikhaitrươngcôngty,MorganStanleyđãnhậnthầutiêuthụlượngcôngtráitrịgiá1tỉđô-laMỹ,chiếm25%sốcổphiếucủatoànthịtrường(19).Trênthựctế,cáccôngtylớnpháthànhcôngtráivẫnphảidựavàouylựcnàycủaMorganngườicóảnhhưởnglớnvàcóthểgâysứcépvớiCụcDựtrữLiênbangMỹ.

CuộcđiềutrầncủaQuốchộiđốivớiMorganđượccoilàmànkịchthúvịnhấtvàthuhútđượcsựquantâmcủadânchúng.Nhưvậy,Rooseveltđãcóđiềukiệnđểbímậtbanhànhcácpháplệnhquantrọngnhằmloạibỏbảnvịvàng.

Ngày11tháng3năm1933,chỉmộttuầnsaukhinhậmchức,Rooseveltđãbanhànhmệnhlệnhđìnhchỉhoạtđộnghốiđoáivàngcủacácngânhàngvớicáicớgiữchonềnkinhtếổnđịnh.Tiếpđó,ngày5tháng4,ôngtalạiralệnhchodânchúnggiaonộplạitoànbộsốvànghọcóchochínhphủvớigiáhoánđổilà20,67đô-laMỹ/ouncevàng.Ngoàimộtsốíttiềnvànghoặcvàngtrangsức,bấtcứngườinàocấtgiữvàngđềusẽbịphạt10nămtùgiamvàchịukhoảntiềnphạtlênđến250nghìnđô-laMỹ.TuyđượcRooseveltbiệnminhlà“phươngpháptạmthờitrongtìnhhìnhkhẩncấp”,songdựluậtnàyđãkéodàimãiđếnnăm1974mớiđượchuỷbỏ.ThángGiêngnăm1934,Rooseveltlạithôngqua“dựluậtdựtrữvàng”,địnhgiávàng35đô-laMỹ/ounce,nhưngngườidânMỹkhôngcóquyềnhoánđổivàng.Vừamớinộpvàngchochínhphủvớigiá20,67đô-la/ounce,naynguồntíchluỹcủahọđãgiảmđiquánửa,trongkhiđám“kháchhàngưutiên”củacácngânhàngquốctếnhờbiếtđượcthôngtinnộibộtrướckhithịtrườngcổphiếusuysụpvàonăm1929đãrútkhỏithịtrườngchứngkhoánmộtlượngtiềnvốnlớnvàhoánđổithànhvàngđểvậnchuyểnđếnLondon.Lúcnày,họcóthểbánvàngvớigiá35đô-la/ounce,vànhưvậy,giávàngđãtăngtới69,33%sovớigiáchínhphủthumuatrướcđó.

KhiđượcRoosevelthỏivềquanđiểmliênquanđếncácpháplệnhđịnhgiávàng,ThomasGore-vịthượngnghịsĩkhiếmthịuyênthâmcủanướcMỹ-đãlạnhlùngđáprằng:“Rõràngđólàmộttròăncướp,phảikhông,thưatổngthống?”ĐốivớicâutrảlờithẳngthẩncủathượngnghịsĩThomasGore,Rooseveltluônluôncanhcánhtronglòngmộtnỗiưutư.VịthượngnghịsĩnàychínhlàôngnộicủaAlGore,PhótổngthốngMỹsaunày.

Vàonăm1948,HowardButtett-mộtnghịsĩkhácsuốtđờitheođuổiđườnglốikhôiphụcbảnvịvàngđãnóirằng:

“Tôicảnhbáochocácngàibiết,cácnhàchínhtrịcủahaiđảngđềusẽphảnđốiviệckhôiphụcbảnvịvàng.NhữngngườinướcngoàipháttàinhờchếđộtiềntệgiárẻcủaMỹcũngsẽphảnđốiviệckhôiphụcchếđộbảnvịvàng.Cácngàicầnphảichuẩnbịtrítuệvàsựnhạybénđểđốimặtvớisựphảnđốicủahọ”(20).

DùsuốtđờinungnấuýđịnhkhôiphụcbảnvịvàngnhưngBuffettchakhôngthểtậnmắtchứngkiếnsựviệcđó,vàniềmtinnàyđãănsâuvàotâmtricontraiông-WarrenBuffett-ôngvuacổphiếuvớitiếngtămlửnglẫykhắpthếgiới.Năm1997,vớisuynghĩrằngchếđộtiềntệphápđịnhtấtyếusẽsụpđổ,trongkhigiábạcrớtgầnxuốngmứcthấpnhấttronglịchsử,Buffettđãquyếtđịnhmuavào1/3lượngbạctrênthếgiới.

Việcloạibỏhoàntoànvaitròcủavàngtronghệthốngtiềntệkhôngphảilàchuyệnđơngiảnvànhẹnhàng.Quátrìnhnàyphảiđượcthựcthitheobagiaiđoạn.BướcthứnhấtlàloạibỏtiềnvàngđangđượclưuthôngcũngnhưxoábỏviệchoánđổivàngtrongphạmvinướcMỹ.Bướcthứhailàloạibỏchứcnăngtiềntệcủavàngtrênphạmvithếgiới.

Năm1944,Quychuẩnhốiđoáiđô-laMỹ(DollarExchangeStandard)doBrettonWoodsSystemxâydựngđãthaythếQuychuẩnhốiđoáivàng(GoldExchangeStandard).BướccuốicùnglàdoTổngthốngNixonthựchiệnvàonăm1971.

Keyneslàngườiphấtcờhôhào,còncácnhàtàiphiệtngânhàngđồngthanhphụhoạ.Vàcuốicùng,vớinhữngthủđoạnlừagạt,Rooseveltđãxoábỏđượcchếđộbảnvịvàng.Cũngchínhvìthếmàsựthâmhụttàichínhvàtiềntệgiárẻđãmanhnhahìnhthành.

Keynesđãtừngnóimộtcâunổitiếngrằng:“Vềlâudài,chúngtađềusẽchết”,nhưnghậuquảcủanhữnghànhvimàcácnhàngânhàngđãgâyrathìvẫncònmãivớilịchsử

5.AdolfHitlerđãpháttàinhờai?TờNewYorkTimesngày24tháng11năm1933đãđưatinvềmộtcuốnsáchgâynhiều

tranhcãicủaSidneyWarburg.ĐượcxuấtbảnsớmnhấtởHàLannăm1933,sauvàingàynằmtrênkệ,cuốnsáchnàyđãbịcấm.MộtsốcuốnsótlạiđãđượcdịchsangtiếngAnhvàđượctrưngbàytrongViệnbảotàngAnh,nhưngvềsaubịcấmlưuhànhtrongcôngchúng.Cónhiềuthôngtinchorằng,SidneyWarburg-tácgiảcuốnsáchnày-làthànhviêncủagiatộcWarburg,mộttrongnhữngdònghọlớnnhấtnướcMỹtronglĩnhvựcngânhàng.Tuynhiên,giatộcWarlburgđãkiênquyếtphủnhậnthôngtinnày.CuốnsáchnàyđãtiếtlộbímậtliênquanđếnsựtàitrợcủacácnhàtàiphiệtngânhàngAnh-MỹtrongviệcủnghộAdolfHitlerlênnắmquyềnởĐức.Căncứtheonhữngghichépcủatácgiảcuốnsách,năm1929,thôngquakếhoạchDawesvàkếhoạchYoung,giớitàiphiệtphốWallmuốngiúpĐứchoàntrảhếtcáckhoảnbồithườngchiếntranh.Từnăm1924đến1931,phốWallđãcungcấpchoĐứcmộtkhoảnvaytổngcộnglênđến138tỉmácĐức.Tuynhiên,trongthờigiannày,Đứcchỉchiratổngcộng86tỉmácchoviệcbồithườngchiếntranh,sốtiềncònlạiĐứcđãdùngđểkhôiphụclạitiềmlựcquânsựcủamìnhnhằmchuẩnbịchocuộcchiếntranh.NhữngkhoảnchoĐứcvaytrênthựctếlànhờvàoviệctiêuthụcôngtrái,vàvìthếmàMorganvàdònghọWarburgđãnhanhchóngănnênlàmra.

Trongquátrìnhnàyđãxuấthiệnmộtvấnđềnangiải:ChínhphủPhápthểhiệnsựkiênquyếtđếncùngtrongchínhsáchbồithườngchiếnphícủaĐức.ChínhsáchnàykhiếnchomộtphầnlớncáckhoảnchovaycủaMỹđốivớiĐứcvàÁobịphongtoả,trongkhikhoảnchiếnphímàĐứcbồithườngchoPháplạidocácngânhàngphốWallcungcấp.

Tháng6năm1929,nhậnthấyPhápngàycànggâyranhiềuđiềuchướngtaigaimắtnêncácnhàngânhàngphốWallđãtụhọpvớinhau.ThamgiacuộchọpcócảMorgan,RockefellervànhữngnhânvậtđầunãocủaCụcDựtrữLiênbangMỹnhằmbànthảocáchthức“giảiphóng”nướcĐứcrakhỏiáplựccủaPháp.Hộinghịđãđiđếnthốngnhấtlàcầnphảithôngquamộtgiảiphápmangtính“cáchmạng”đểgiúpĐứcthoátkhỏisựkiềmchếcủanướcPháp.MộtứngcửviênchovịtrílãnhtụchínhlàAdolfHitler.VàthếlàvớitấmhộchiếungoạigiaoMỹtrongtaycùngbứcthưcủatổngthốngHoovervàRockefeller,SidneyWarburgnhậnlệnhtiếnhànhtiếpxúcriêngvớiAdolfHitler.

CuộctiếpxúcgiữaSidneyvàHitlerkhônghềthuậnlợi.LãnhsựquánMỹđóngtạiMunichbấtlựcnênphảinhờđếnsựgiúpđỡcủathịtrưởngMunichmớicóthểdànxếpchoSydneygặp

đượcAdolfHitler.Tronglầngặpđầutiên,điềukiệnmàcácnhàngânhàngphốWallđưaralà“ápdụngchínhsáchngoạigiaotấncông,kíchđộnglànsóngphảnđốiPháp”.MứcgiámàAdolfHitlerđưaracũngquácao,đòiphảicó1tỉmác.SidneychuyểnbáocáoyêucầunàycủaHitlervềNewYork.CácnhàtàiphiệtngânhàngcảmthấybựcbộivớiconsưtửtomiệngAdolfHitlervàđềxuấtgiá10triệuđô-laMỹ.Lúcnày,dochưacótêntuổigìtrênchínhtrườngnênAdolfHitlerđãgậtđầuđồngýngay.

TheoyêucầucủaAdolfHitler,khoảntiềnnàyđượcchuyểnvàoMendelsohn&Co.Bank-mộtngânhàngởHàLan,sauđóchiathànhnhiềuchiphiếuđểgửiđến10thànhphốcủaĐức.KhiSidneyquayvềNewYorkbáocáovớicácnhàtàiphiệtngânhàng,RockefellertỏrarấtlấylàmưngývớichủtrươngQuốcxãcủaAdolfHitler.Liềnsauđó,tờNewYorkTimestrướcđâychẳngthèmđếnxỉagìđếnAdolfHitlerđộtnhiênchuyểnsanggiớithiệuhọcthuyếtQuốcxãcũngnhưthânthếconngườichưacógìnổitrộitrênchínhtrưởngnày.Tháng12năm1929,ĐạihọcHarvardcũngbắtđầunghiêncứusựvậnđộngchủnghĩaQuốcxãĐức.

Năm1931,tổngthốngHooverkýthoảthuậnvớichínhphủPhápvớiđiềukhoảnrằng,bấtcứphươngángiảiquyếtcôngnợchiếnphínàocủachínhphủĐứccũngđềuphảiđượcthôngquaýkiếncủaPháp.VàcũngchínhvìthếmàôngtađãbịthấtsủngởphốWall.Rấtnhiềunhànghiêncứulịchsửchorằng,thấtbạisaunàycủatổngthốngHoovercóliênquantrựctiếpvớiviệcnày.

Tháng10năm1931,AdolfHitlergửichoSidneymộtbứcthư.VậylàcácnhàtàiphiệtngânhàngcủaphốWalllạitriệutậpmộtcuộchộinghịkhácvớisựthamgiacủaNorman-ChủtịchNgânhàngAnh.Hộinghịdiễnravớihailuồngýkiến:luồngthứnhấtlànhữngngườingảtheohướngAdolfHitlerdoRockefellerđạidiện;luồngthứhailànhữngngườicòndodự.Normanchorằngviệctốn10triệuđô-laMỹchoHitlerđãlàđủlắmrồi,vàôngnghingờrằngAdolfHitlersẽchẳngbaogiờhànhđộngcả.NhưngquyếtđịnhcuốicùngcủahộinghịvẫnlàủnghộAdolfHitlerthêmmộtbướcnữa.

SidneylạiđếnĐứcmộtlầnnữa.TạihộinghịdướisựchủtrìcủanhữngngườiủnghộHitler,cóngườiđãđềxuấtvớiSidneyrằngđộiquântiênphongcủaĐứcquốcxãvàđộiquânbảovệđảngđangrấtthiếusúngmáy,tiểuliênvàsúnglục.Lúcnày,tạicácthànhphốcủaBỉ,Áo,HàLan,mộtlượnglớnvũkhíđềuđãđượctậpkết.ChỉcầnchitiềnthìngaylậptứcĐứcquốcxãcóthểđượccungcấphàng.

AdolfHitlernóivớiSidneyrằngôngtacóhaikếhoạch,hoặcdùngbạolựcđểđoạtchínhquyềnhoặcchấpchínhmộtcáchhợppháp.AdolfHitlergiảithíchcụthểhơnrằng:“nếudùng

bạolựcđểđoạtquyềnthìcần500triệumácĐức,cònnếuchấpchínhmộtcáchhợpphápthìcần200triệumác”.

Nămngàysau,phốWallchỉđạoSydneyquađiệntín:“Hoàntoànkhôngthểchấpnhậnsốtiềnnày.Hãygiảithíchvớihấntarằng,việchuyđộngmộtlượngtiềnlớnnhưvậyđếnchâuÂusẽgâyratácđộngxấuchocảthịtrườngtàichính”.

Sidneyviếtthêmmộtbáocáokhác,bangàysau,điệnbáocủaphốWalltrảlời:“Chuẩnbịchi10triệu,tốiđa15triệuđô-laMỹ.Đềnghịngườinàydùngchínhsáchđốingoạitấncông”.

Phươngánchấpchínhmộtcáchhợppháptrịgiá15triệuđôlaMỹcuốicùngđãđượccácnhàngânhàngphốWallthôngqua.Cáchthứcchitrảđươngnhiênlàphảiđượcthựchiệnmộtcáchtinhvi.Cácnhàngânhàngđãchuyển5triệuđô-laMỹquangânhàngMendelsohn&Co.Bank,HàLan,5triệuquaNgânhàngRotterdam,5triệunữaquaNgânhàngItaliana.

Ngày27tháng2năm1933,ngaytrongđêmxảyravụhoảhoạntạitoànhàQuốchộiĐức,SidneyvàAdolfHitlerđãtiếnhànhhộiđàmlầnba.AdolfHitlerđềxuấtthêmítnhất100triệumácđểhoànthànhviệccướpchínhquyền.PhốWallchỉđồngýchitốiđalà7triệuđô-laMỹnữamàthôiAdolfHitlerđềnghịchuyển5triệuđô-laMỹvàongânhàngItaliana,2triệucònlạichuyểnvàocôngtyRenaniacủaDesseldorf.

Saukhihoànthànhsứmệnhcuốicùng,Sydneyđãkhôngkhỏicảmkháirằng:

“Tôiđãchấphànhnghiêmtúcsứmệnhcủatôiđếntìnhtiếtcuốicùng.AdolfHitlerlànhàđộctàilớnnhấtchâuÂu.Thếgiớinàychỉcònmấythángđểquansátôngtamàthôi.Hànhvicủaôngtasẽchứngminhsựtốtxấucủabảnthânôngta.Tôichorằng,ôngtalàmộtkẻxấu.ĐốivớingườidânĐức,tôithậtlònghivọngnhữnggìmìnhnóilàsailầm.ThếgiớinàyvẫncứphảikhuấtphụcAdolfHitler.Ôithếgiớinàythậtđángthương,loàingườithậtđángthương”.

6.ĐứcquốcxãdướisựủnghộtàichínhcủaphốWallNgày30tháng1năm1933,AdolfHitlertrởthànhthủtướngĐức.NướcĐứcđãhoàntoàn

thoátkhỏinạnlạmpháttiềntệsiêucấpnăm1923vàbắtđầucôngcuộckhôiphụcnềnkinhtếvớitốcđộnhanhchóng.TuyđangphảigánhchịucáckhoảnchiếnphíkhổnglồnhưngĐứcđãtrangbịchomìnhmộtđộiquânhùngmạnhnhấtchâuÂuvớitốcđộkinhhồn.Ngày1tháng9năm1939,Đứcđãphátđộngcuộcchiếntranhthếgiớilầnthứhai,nghĩalàhọchỉmấtsáunămđểchuẩnbịchocuộcchiếntranhnày!

Trongkhiđó,cườngquốcsốmộtthếgiớilàMỹvẫnđangngụplặntrongcuộcđạikhủnghoảngnăm1929.Mãiđếnnăm1941,khiMỹtrựctiếpthamchiến,tìnhhìnhkinhtếcủanướcnàymớiđượckhôiphụcmộtcáchcơbản.

NếukhôngcónguồntàichínhkhổnglồhỗtrợtừbênngoàithìviệcĐứckhôiphụclạihoàntoànnềnkinhtếvàchuẩnbịchiếntranhquymôlớnchỉtrongthờigianngắnngủi6nămquảlàđiềukhôngtưởng.Nhưvậy,thôngquaviệchỗtrợtàichínhchoHitler,giớitàiphiệtphốWallmuốnphátđộngmộtcuộcchiếntranhvớiquymôlớn.Quảlàkhócócáchgiảithíchnàohợplýhơn.

Ngaytừrấtsớm,khilạmpháttiềntệsiêucấpcủaĐứcvừamớibìnhlặngtrởlạivàonăm1924,cácnhàtàiphiệtphốWallđãbắtđầulênkếhoạchgiúpĐứcchỉnhquânchuẩnbịchiếntranh.KếhoạchDawesnăm1924vàkếhoạchYoungnăm1929đềuđượchoạchđịnhchomụcđíchnày.Cóthểnói,kếhoạchDawesphùhợphoàntoànvớikếhoạchcủacácnhàkinhtế-quânsựthuộcBộThammưuĐức(22).

OwenYoung-TổnggiámđốcCôngtyGeneralElectric,thuộctậpđoànMorgan,lànhàtàitrợchínhcủaCôngtyĐầutưLiênhợpchâuÂudoRooseveltsánglập.CũngchínhOwenYoungđãsánglậpnênNgânhàngthanhtoánquốctế(BankofInternationalSettlement)đểđiềuphốicácmốiquanhệhợptácgiữacácnhàngânhàngquốctế.ĐúngnhưCarollQuigley-nhàsửhọcnổitiếngđồngthờilàânsưcủaClintonởĐạihọcGeorge-đãchỉrarằng:“Ngânhàngthanhtoánquốctếđangtạoramộthệthốngtàichínhđểkhungchếthếgiới,mộttổchứcbịmộtnhómngườikhốngchế,cóthểchiphốicảchínhtrịvàkinhtếthếgiới(23).

Từnăm1924đếnnăm1931,thôngquahaikếhoạchnàyphốWallđãcungcấpchoĐứckhoảnvaytổngcộng138tỉmácĐức,trongkhitổngsốtiềnbồithườngchiếntranhcủaĐứctrongthờikỳnàychỉlà86tỉmác.TrênthựctếĐứcđãcóđượcmộtkhoảnhỗtrợtàichính

khổnglồtrịgiá52tỉmáctừMỹ,nhờđómànềncôngnghiệpquânsựcủaĐứcđãpháttriểnvớitộcđộchưatừngthấy.Ngaytừnăm1919,thủtướngAnhLoydGeorgeđãdựbáorằng,nhữngkhoảnbồithườngkhổnglồmàĐứckhócóthểchịuđựngđượctheohiệpướchoàbìnhVersaillesẽkhiếnngườiĐứchoặclàquỵtnợhoặclàphảiphátđộngchiếntranh.Vàthậtđángtiếc,Đứcđãchọncảhaicáchthứcnày.

ChứngkiếnviệccácnhàmáyquânsựhiệnđạicủaĐứcđangmọclênnhưnấmsaumưa,trongkhicácphânxưởngsảnxuấtcủaMỹlạiđangoằnlưngvìthươngtíchtrongcơnđạisuythoái,nghịsĩMỹMcFaddenđãcayđắngchỉtríchcácngânhàngphốWallvàCụcDựtrữLiênbangMỹ-nhữngkẻchủmưutrongviệcđemtiềnnộpthuếcủangườidânMỹđitàitrợchocỗmáychiếntranhcủaĐức:

“ThưaNgàichủtịch,nếubánvũkhíchoquânđộiNhậtsửdụngởvùngMãnChâu(đôngbắcTrungQuốc)hoặcnhữngnơikhác,côngtyNobelcủaĐứccóthểdùngđô-laMỹđểkếttoáncácchiphiếubánhàng,sauđócôngkhaigiảingântạithịtrườngNewYork.CụcDựtrữLiênbangMỹsẽgiúphọgiảingânđồngthờidùngchúnglàmthếchấpđểpháthànhtiềngiấyđô-laMỹmới.Trênthựctế,CụcDựtrữLiênbangMỹđanggiúpchocôngtynàycủaĐứcđẩyđượchàngtồnkhovàohệthốngngânhàngcủaMỹ.Việcđãrõràngnhưvậy,tạisaochúngtacònphảicứđạidiệnđếnGenèveđểthamgiahộinghịgiảitrừquânbị?KhôngphảilàuỷbanCụcDựtrữLiênbangMỹvàngânhàngCụcDựtrữLiênbangMỹđangkhiếnchochínhphủnướctahoàntrảthaychophíaNhậtBảnnhữngkhoảnnợlừcôngtyvũkhíĐứchaysao?”(24).

NgoàiviệccungcấpnhữngkhoảntàichínhngắnhạnlãisuấtthấpđốivớinềncôngnghiệpquânsựcủaĐứcvàNhậttrênthịtrườnghốiphiếuthươngmạiNewYork,CụcDựtrữLiênbangMỹcònđemnguồnvàngdựtrữcủaMỹtrựctiếpvậnchuyểnsangĐức.MộtlượngtiềnkhổnglồvốnthuộcvềngườigửitrongngânhàngMỹđượcchuyểnđếnĐứcmàchẳngcóbấtcứmộtthếchấpnào.UỷbanCụcDựtrữLiênbangMỹvàNgânhàngDựtrữLiênbangMỹchỉdựavàomỗihốiphiếuthươngmạicủangườiĐứcđểpháthànhtiềntệcủaMỹ.Nguồntiềntrịgiámấychụctỉđô-laMỹđượcbơmvàonềnkinhtếĐức,vàquátrìnhnàyđếnngàynayvẫncònđượctiếptục.HốiphiếuthươngmạigiárẻcủaĐứcđượcđịnhgiávàkéodàithờihạnởNewYork,vàthứbịđemrathếchấpchínhlàuytíncủachínhphủMỹ,cònthứđượcđemrađểchitrảchínhlàngườidânMỹ.Ngày27tháng4năm1932,CụcDựtrữLiênbangMỹđãchuyểnđimộtkhốilượngvàngvốnthuộcvềnhândânMỹtrịgiáđến750nghìnđô-laMỹsangĐức.Saumộttuần,mộtkhốiượngvàngkháctrịgiá300nghìnđô-laMỹcũngđượcvậnchuyểnsangĐứctheocáchtươngtự.Chỉtrongvòng5tháng,tổnglượngvàngmàuỷbanCụcDựtrữLiênbangMỹvàNgânhàngCụcDựtrữLiênbangMỹvậnchuyểnsangĐứcđãđạtmức12triệuđô-laMỹ.

HầunhưmỗituầnđềucómộtchuyếntàuchởvàngtừMỹcậpcảngnướcĐức.Thưangàichủtịch,tôitinrằngngườigửitiếtkiệmcủangânhàngMỹcóquyềnđượcbiếtCụcDựtrữLiênbangMỹđãdùngtiềncủahọvàoviệcgì(25).

Ngoàinguồn.giúpđỡtàichínhkhổnglồcủaphốWall,cuộccảicáchchếđộtàichínhcủaAdolfHitlercũngđãcótácđộngtươngđốilớn.MộttrongnhữngđiểmquantrọngnhấtchínhlàviệcthuhồiquyềnpháthànhtiềntệtừtayngânhàngTrungươngtưnhânĐức.Saukhithoátkhỏichươngtrìnhhiệusuấtthấpchiphícaodophảilấycôngtráilàmthếchấpđểcóthểpháthànhtiềntệ,nềnkinhtếcủaĐứcđãtăngtrưởngvớitốcđộtênlửa,tỉlệthấtnghiệpcủaĐứctrongnăm1933là30%,nhưngđếnnăm1938nướcnàylạithiếulaođộngtrầmtrọng.

SựgiúpđỡlớntrêncácmặtkỹthuậtvàtàichínhcủacáccôngtyMỹđốivớiĐứcđãkhôngcònlàbímật,vànóđượccácnhàsửhọcsaunàygiảithíchlànhữngsựviệc“ngoàiýmuốn“hoặc“hànhvivớitầmnhìnhạnhẹp”.Chínhnhữngviệcmangtính“tầmnhìnhạnhẹpngoàiýmuốn”nàyđãgiúpchonănglựcsảnxuấtcủanềncôngnghiệpquânsựĐứcpháttriểnlênmộttầmcaomới.

Năm1934,nănglựcsảnxuấtdầumỏcủaĐứclà300nghìntấndầuthôvà80tấnxăngtổnghợp(thanđáquyđổibangdầu),phầnlợinhuậnhoàntoàndựavàonhậpkhẩu.NgaysaukhicôngtydầukhítiêuchuẩnMỹchuyểnquyềnkhíhoádầuchoĐức,đếnnăm1944,nướcĐứcđãsảnxuấtđược5,5triệutấnxăngtổnghợpvà1triệutấndầuthô.

ChodùBộkếhoạchquânsựĐứcyêucầucácxínghiệpcôngnghiệplắpđặtcácthiếtbịsảnxuấthiệnđạihoáđểtiếnhànhsảnxuấtquymôlớn,nhưngcácchuyêngiakinhtếquânsựvàcácxínghiệpcôngnghiệpcủaĐứchoàntoànkhôngthểhiểuđượcýnghĩacủaviệcnày.MãiđếnkhihainhàmáysảnxuấtxehơichủyếucủaMỹxâydựngnhàmáyởĐứcđểtiếnvàothịtrườngchâuÂuthìmọingườimớihiểuracănnguyêncủavấnđề.CácchuyêngiacủaĐứcđượccửsangDetroitđểhọctậpkỹthuậtchuyênmôncủamôhìnhsảnxuấtkiểumẫu.CáckỹsưĐứckhôngchỉđượcthamquancácnhàmáychếtạomáybay,màcònđượcchophépquansátcácthiếtbịquânsựquantrọngkhác,từđóhọđãhọcđượcrấtnhiềukỹthuật,vàcuốicùngdùngchínhnhữngkỹthuậtnàyđểđốiphóvớiMỹ(26).

TrongsốcáccôngtygiữmốiquanhệhợptácmậtthiếtvớihệthốngsảnxuấtcôngnghiệpquânsựĐứccóGeneralMotor,hãngxehơiFord,hãngGeneralElectric,DupontCorporation.TấtcảcáccôngtynàyđềuthuộcsựchiphốicủaNgânhàngMorgan,NgânhàngRockefellerhoặcNgânhàngMahattancủaWarburg.

7.ChiếntranhđắtđỏvàtiềntệgiárẻChurchilltừngcómộtcâudanhngônnhưthếnày:“Việcphátđộngchiếntranhcònkhókhănhơnrấtnhiềusovớikếtthúcchiếntranh”.

Thoạtnghethìcâunóinàycóvẻbấthợplý,nhưngnếusuynghĩthấuđáo,chúngtamớithấyhếtđượcchânlýcủanó.Đểkếtthúcmộtcuộcchiến,thườngchỉcầnđạibiểucủachínhphủhaibêngiaochiếnngồilạithươngthảovớinhauvềđiềukiệnkếtthúccuộcxungđột.

Chuyệnthuathiệthaygiànhphầnhơnchotừngbênsẽđượcbànthảokỹlưỡngvàchẳngcógiaodịchnàomàlạiđàmphánkhôngthành.

Nhưng,việcphátđộngchiếntranhthìquảlàđiềukhóhơnnhiều,vàviệcthuhútsựthừanhậncủacảxãhộitrongmộtxãhộidânchủlàmộtviệchaotâmtổntrí.Điềunàyđãkhiếnchocácnhàngânhàngquốctếđiênđầu.

ĐúngnhưMertonđãnói,“trongmắtcủacácnhàtàiphiệtngânhàngquốctế,khôngcóchiếntranhvàhoàbình,khôngcókhẩuhiệuvàtuyênngôn,cũngkhôngcóhysinhhoặcdanhdự.Họxemthườngtấtcảnhữngthứđanglàmmêhoặcđôimấtcủangườiđờinày”.

Napoleon-ngườiđãnhìnthấubảnchấtcủacácnhàtàiphiệtngânhàngquốctế-cũngđãtừngnhậnxétmộtcáchsắcbénrằng:“Tiềnkhôngcótổquốc.Cácnhảtàichínhkhôngbiếtthếnàolàlòngáiquốcvàsựcaothượng.Mụcđíchduynhấtcủahọchínhlàthulợi”.Saukhiđãtrảiquacuộcchiếntranhthếgiớilầnthứnhấtvàcuộcđạikhủnghoảngnăm1929,mặcdùthẳngtaynhưngngườidânMỹkhônghềdễdàngbịmắclừalầnnữa.

ChẳngaimuốnconcáimìnhtrởthànhbiađỡđạnchocácnhàtàiphiệtngânhàngởchiếntrườngchâuÂu.Khẩucảnướcdấylênlànsóng“côlậpchủnghĩa“khiếncácnhàtàiphiệtngânhàngbựcbội.

Năm1935,uỷbanđặcbiệtdonghịsĩGeraldNyelãnhđạođãcôngbốmộtbảnbáocáodàyhơn1.400trang.Trongbảnbáocáonày,cácchitiếtbímậtliênquanđếnviệcthamchiếncủaMỹđãđượctiếtlộ.BảnbáocáocũngliệtkêâmmưuvàcáchànhviphiphápcủacácnhàngânhàngcũngnhưcáccôngtyvũkhícủaMỹtrongquátrìnhthamchiến.

Sựđổbểcủahàngloạtvụbêbốitrongđợtsụtgiácổphiếunăm1929ởphốWallđượcphơibàyquacuộcđiềutrầnđốivớiMorgankhônglâutrướcđóđãkhiếncholànsóngphảnchiếnở

Mỹdângcaomãnhliệt.Lúcnày,cuốnsách“Đườngđếnchiếntranh”củaMiriscàngkíchthíchsựtranhluậnkịchliệtcủadânchúngđốivớivấnđềthamchiến.Trongtìnhhìnhnhưvậy,từnăm1935đếnnăm1937,Mỹđãthôngquabadựluậttrunglập,nghiêmcấmnướcMỹthamgiavàoguồngmáychiếntranh.

Vềphươngdiệnkinhtếtrongnước,bộmáychínhphủmớicủaRooseveltđãbắtđầuvậnhànhđượchơn5năm,nềnkinhtếMỹvẫnchưathấykhởisắc,tỉlệthấtnghiệpvẫncaođến17%.Đếnnăm1938,nướcMỹlạimộtlầnnữarơivàocuộcsuythoáinghiêmtrọng.

CácnhàtàiphiệtngânhàngvàRooseveltđềuchorằng,chỉcóchínhsáchthâmhụttàichínhsiêucấpdoKeynesđãđềxướngvớiviệcthảsứcpháthànhtiềntệgiárẻmớicóthểcứuvãnđượctìnhhìnhkinhtếlúcnày.Vàmộtcuộcchiếntranhtrênquymôlớnmớilàtácnhângiúpcácnhàngânhàngcóthểđạtđượcđiềuhọmuốn.

Saukhichếđộbảnvịvàngbịphábỏvàonăm1933,mọitrởngạitrênconđườngdẫnđếnchiếntranhđãđượctháobỏ,mọithứđãđượcchuẩnbịchuđáo,chỉcònthiếucáicớđểthổibùngcuộcchiếnnữamàthôi.

CharlesC.Tansill-nhàsửhọccủaĐạihọcGeorge-đãchorằng,đốivớiNhậtBản,cuộcchiếntranhđãđượchoạchđịnhxongtrướckhiRooseveltthượngđàivàonăm1933.Năm1932,hảiquânMỹđãxácnhậnviệccóthểgâythiệthạinghiêmtrọngchohạmđộiTháiBìnhDươngnếuphátđộngtậpkíchbấtngờtrongvòng96kmtừTrânChâuCảng.BộphậntìnhbáoMỹđãpháđượcmậtmãcủaphíaNhậtBảnvàotháng8năm1940,đồngthờicóthểgiảimãđượcnhữngbứcđiệnbáocủaNhậtBảntrướcđó.MáyphámậtmãdoMỹchếtạođượcchuyểngiaođếncácnơitrênthếgiới,duynhấtđãbỏsótTrânChâuCảng,cơsởhảiquânlớnnhấtcủaMỹtạikhuvựcTháiBìnhDương.Rấtnhiềunhàsửhọcđềutinrằng,trướckhisựviệcxảyrathìRooseveltđãbiếtđượchảiquânNhậtBảnsắptấncôngTrânChâuCảng.Ngày13tháng1năm1943,tạiCasablanca,RooseveltvàChurchillđãphátbiểurằng,Đứccầnphảiđầuhàngvôđiềukiện.TuyênbốnàyđãkhiếnchonộibộnướcĐứcphảnđốiAdolfHitler,cácthếlựcchủtrươnggiảnghoàvớicácnướcđồngminhđượcmộtphenhúvía.Ngaytừđầutháng8năm1942,Đứcđãđềxuấtđiềukiệngiảnghoàvớicácnướcđồngminhvàrútluitrướcngày1tháng9năm1939đểkếtthúccuộcchiếntranhđạibạinày(27).

NộibộnướcĐứcchủtrươnglậtđổAdolfHitler,trongkhilựclượngcủachínhquyềnphátxítđãbắttayxâydựngkếhoạchchínhbiếnquânsự.BảntuyênbốcủaRooseveltđãchâmchọcsựảnhhưởngcủalựclượngphảnchiếntrongnộibộnướcĐức.KissingerđãgiảithíchđộngcơcủabảntuyênbốCasablancacủaRooseveltnhưthếnày:

Rooseveltđãdựavàobaonhiêulýdođểviếtrabảntuyênbốnày(nướcĐứccầnphảiđầuhàngvôđiềukiện).ÔngtalorằngviệcthảoluậnđiềukiệnhoàbìnhđốivớiĐứccóthểdẫnđếnbấtđồngýkiếngiữacácnướcđồngminhvàhyvọngcácnướcđồngminhtrướchếthãytậptrungsứclựcđểgiànhthắnglợitrongchiếntranhrồimớibànvềcácvấnđềkếtiếp.Ôngtacũngvộivàngquảquyếtrằng,StalinđãrơivàobếtắctrongchiếndịchVolgagradđồngthờinhấnmạnhrằng,MỹquyệtđốikhôngđượchoàhoãnmộtcáchđơnđộcđốivớiĐức.NhưngnguyênnhâncơbảnnhấtlàRooseveltcốgắngtránhđểnhữngngườiĐứcsaunàytuyênbốrằngnămđónướcĐứcbịnhữnglờibịpbợpgạgẫmnênmớiđìnhchiến(28).

ĐươngnhiênlàKissingercólý,nhưngsựthựccuộcchiếntranhtànkhốcvàcáigiáphảitrảquácaođãbịkéodàiđếnhơnhainăm,vôsốsinhmạngvàtàisảnđãtantheokhóilửachiếntranh.Hơn6triệungườiDoTháichếttrongtayphátxít.Nếuchiếntranhkếtthúcvàonăm1943thìmộtphầnlớntrongsốhọcólẽđãcócơmaycònsốngsót.Suychocùng,trênbìnhdiệnhiệpthươngđầuhàngcóđiềukiệncủaĐức,cácnướcđồngminhcóthểcóquyềntrongviệcphátngôn.

Tuynhiên,cácnhàtàiphiệtngânhàngquốctếkhôngthểdễdàngkếtthúccơhộitốtđẹpnhưvậyđểpháttài.Ngaykhingọnlửachiếntranhtấtngủmvàotháng8năm1945,giátrịcôngtráiMỹtừ16tỉđô-laMỹtrongnăm1930đãtăngvọtlên269tỉđô-laMỹnăm1946.ChủtrươngthâmhụttàichínhvàtiềntệgiárẻcủaKeynescuốicùngđãđược“nghiệmchứng”trongkhóilửacủacuộcchiếntranhthếgiớilầnthứhai.Cácnhàtàiphiệtngânhàngquốctếlạipháttàithêmmộtlầnnữatrongcuộcchiếntànkhốcnày.

CHÚTHÍCH(1)JohnMaynardKeynes,HậuquảkinhtếcủaHoàbình(TheEconomicConsequencesofthePeace),1919.

(2)AlanGreenspan,Vàngvàtựdokinhtế(GoldandEconomicFreedom),1966.

(3)MurrayN.Rothbard,Keynes(KeynestheMan).

(4)MurrayN.Rothbard,Keynes(KeynestheMan).

(5)MurrayN.Rothbard,Keynes(KeynestheMan).

(6)EustaceMullins,Trậttựthếgiới(TheWorldOrder:AStudyintheHegemonyofparasitism)-Staunton,Virginia:EzraPoundInstitute,1985;Chương3.

(7)RonChernow,GiatộcMorgan(TheHouseofMorgun)-NewYork:GrovePress1990;Chương17.

(81RonChernow,GiatộcMorgan(TheHouseofMorgun)-NewYork:GrovePress1990,tr.328.

(9)RonChernow,GiatộcMorgan(TheHouseofMorgun)-NewYork:GrovePress1990,tr.352.

(10)F.D.R:Thưtừcánhân(NewYork:Duell,SloanandPearce1950),tr.373.

(11)AntonyC.Sullon,phốWallvàF.D.Roosevelt(WallStreetandF.D.Roosevelt)

ArlingtonHousePublishers1975-Chương1.(12)AntonyC.Sullon,phốWallvàF.D.Roosevelt(WallStreetandF.D.Roosevelt)-ArlingtonHousePublishers1975-Chương2.

(13)AntonyC.Sullon,phốWallvàF.D.Roosevelt(WallStreetandF.D.Roosevelt)

-ArlingtonHousePublishers1975

(14)AntonyC.Sullon,phốWallvàF.D.Roosevelt(WallStreetandF.D.Roosevelt)

(14)AntonyC.Sullon,phốWallvàF.D.Roosevelt(WallStreetandF.D.Roosevelt)

(15)MarjoriPalmer,CuộcđạilạmphátcúaĐứctừ1918-1923;(1918-1923GermanHyperinflation)-NewYork:TradersPress,1967.

(16)GlynDavis.Lịchsửtiềntệtừthờicổđạiđếnnay(HistoryofMoneyFromAncientTimestoThePresentDay)-UniversityofWalesPress2002,tr.512

(17)RonChernow,GiatộcMorgan(TheHouseofMorgan)-NewYork:GrovePress1990);tr.357.

(18)RonChernow,GiatộcMorgan(TheHouseofMorgan)-NewYork:GrovePress1990);tr.357.

(19)RonChernow,GiatộcMorgan(TheHouseofMorgan)-NewYork:GrovePress1990);tr.386-390.

(20)Biênniênsửthươngmạivàtàichính(TheCommercialandFinancialChronicle),6/5/1948.(21)NộidungcủaphầnnàyđượclấytừcuốnphốWallvàsựtrỗidậycủaHitler(WallStreetandtheRiseofHitler)-tácgiảAntonyC.Sutton,(GSG&AssociatesPub1976)Chương10.

(22)LờikhaitrướcThượngnghịviệnHoaKỳ,Uỷbancácvụviệcquânđội,1946.

(23)CarrolQuigley,Bikịchvàhyvọng(Tragedy&Hope)-Macmillan,1966,tr.308.

(24)TàiliệulưutrữcủaQuốchội,1932,tr.1259-96.

(25)TàiliệulưutrữcủaQuốchội,1932,tr.1259-96.

(26)AntonyC.Sullon,phốWallvàF.D.Roosevelt(WallStreetandF.D.Roosevelt)

-ArlingtonHousePublishers1975-Chương1.

(271WalterSchellenberg,HồikýSchellenberg(TheSchellenbergMemoirs)-AndreDeutsch,London,1956.

(28)HenryKissinger,Thuậtngoạigiao(Diplomacy)-Simon&Schuster,1995,Chương16.

PHẦNVI:CÂULẠCBỘTINHANHTHỐNGTRỊTHẾGIỚIThếlựctưbảntàichínhđãlênmộtkếhoạchcựckỳlâudàinhằmmụcđíchxâydựngmộthệ

thốngtàichínhđểkhốngchếđượccảthếgiới,chỉvớimộtsốítngườinhưngcóthểlàmbáchủthếgiớicảvềchínhtrịlẫnkinhtế.

Hệthốngnàythựcralàmộtmôhìnhtheokiểuchuyênchếphongkiếnđượccácôngchủngânhàngđầunãothâutómhếtsứchợplýthôngquanhiềuthoảthuậnbímậtđượckýkếttrongnhữngcuộchọpdàyđặc.

CốtlõicủahệthốngnàychínhlàngânhàngthanhtoánquốctếBasel(ThuỵSĩ)-mộtngânhàngthuộcquyềnquảnlýcủatưnhânbởibảnthânnhữngngânhàngdầunãođangkiểmsoátnócũngchínhlànhữngcôngtytưnhân.Vìthếnênmỗiôngchủngânhàngđầunãođóđềurasứcthôngquacácphươngthứcnhưkiểmsoátchovaytàichính,thaotúnggiaodịchngoạihối,tạoảnhhưởngđếnđờisốngkinhtếquốcgia,cũngnhưtrảthùlaochocácchínhtrịgiahợptáctrongcáchoạtđộngthươngmạiđểkhốngchếchínhphủcủacácnước(1).

NhàsửhọcCarrollQuigley-năm1966.

Trongcuộcsốnghiệnnay,cácthuậtngữnhư“chínhphủthếgiới”,“tiềntệthếgiới”đangngàycàngxuấthiệnnhiềuhơn.Nếukhôngcónhữngbốicảnhlịchsửtươngquanthìrấtcóthểbạnsẽcoiđiềunàychỉlàmộtsựcópnhặtnhữngtintứcmớithôngthường,trongkhithựctếđólạilàmộtkếhoạchkhổnglồđangbắtđầuchuyểnđộng.VàđiềukhiếnngườitacảmthấylongạiđóchínhlàđạiđasốngườiTrungQuốcvẫnchưahiểurõđượckếhoạchnày.

Tháng7năm1944,trongkhicảhaichâulụcÁ-Âucònđangchìmtrongkhóilửachiếntranh,nghĩalàchỉhơnmộtthángsaukhimởmàncuộcđạichiếnthếgiớilầnthứhaithìtạiAnh,Mỹ,mộtsốnướcTâyÂuđãcửđạidiệncủamìnhcùngvớiđạidiệncủa44quốcgiakháctrênthếgiớiđếnBrettonWoods-mộtdanhthắngnghỉmátnổitiếngcủabangNewHampshire-đểđàmphánvềkếhoạchlậplạitrậttựkinhtếthếgiớimớisauchiếntranh.Còncácôngchủngânhàngquốctếcũngbắtđầuthựcthikếhoạchmàhọđãvạchratừtrước:kiểmsoátviệcpháthànhtiềntệtrêntoànthếgiớiCácnhàtàiphiệtngânhàngquốctếlúcnàyđãlậpnênnhữnghệthốngtổchứcnòngcốtnhưViệnHoànggiavềcácvấnđềquốctếởAnh(RoyalInstituteofInternationalAffairs)hayHộiđồngquanhệquốctếtạiMỹ(CouncilonForeign

Relations).Sauđó,từhaitổchứcnòngcốtnày,họlạipháttriểnthêmrahaiphânnhánhmới-CâulạcbộBilderbergnắmgiữchínhsáchđịnhhướngquantrọngvềlĩnhvựckinhtế,cònuỷbanbabên(TrilateralCommittee)chịutráchnhiệmvềcácvấnđềchínhtrị.

Mụcđíchcuốicùngcủanhữngtổchứcnàychínhlàthànhlậpnênmộtchínhphủthếgiớidomộtsốrấtítcácphầntửtinhanhthốngtrịcũngnhưthiếtlậpmộthệthốngpháthànhtiềntệthếgiớithốngnhấtcuốicùng,sauđótiếnhànhthu“thuếthếgiới”đốivớicôngdântoàncầu,đâychínhlàcáiđượcgọilà“Trậttựthếgiớimới“(NewWorldOrder)!

Vớimộthệthốngnhưvậy,quyềnquyếtđịnhnộibộkinhtếvàchínhsáchtiềntệcủacácquốcgiacóchủquyềnlẽdĩnhiênđềubịtướcđoạt,vàđiềuhiểnnhiênđólàsựtựdovềkinhtếlẫnchínhtrịcùngngườidâncủacácnướcấysẽbịthaotúng.Lúcđó,nợnầnchứkhôngphảilàvũkhímớichínhlàlớpvỏxiềngxíchđangtrùmlêntừngngườidânhiệnđại.Vàđểkhiếnchomỗi“nôlệ“hiệnđạinàytạorađượchiệuquảlớnnhấtthìviệctựdoquảnlýkinhdoanhcầnphảichuyểnsanggiaiđoạn“ứngdụng”khoahọchiệusuấtcao,xãhộikhôngcònsửdụngtiềnmặtmàlàdùngtiềnđiệntử,ápdụngcáckỹthuậtnhậndạngnhưRFIDIthốngnhấtchungtrêntoànthếgiới,cònchứngminhnhândânsẽđượccấyvàocơthểngười.Tấtcảnhữngđiềunàychỉđểnhằmmụcđíchcuốicùnglàbiếnconngườihiệnđạithành“nôlệ”.

Nhờkỹthuậtnhậnbiếtđượcbằngtầnsốmàcácôngchủngânhàngquốctếcuốicùngcũngđãcóthểkiểmsoátvàquảnlýđượctừngngườidùđangởbấtkỳđâutrêntráiđấtnàyvàobấtcứlúcnào.Ngaysaukhitiềnmặtkhôngcònsửdụngtrongxãhộinữa,chỉcầnlướtnhẹngóntaytrênbànphímmáyvitínhlàmỗingườiđềucóthểbịtướcđoạtmấtquyềnmưucầucủacảichoriêngmìnhbấtcứlúcnào.Vàđâychínhlàmộtcảnhtượngvôcùngkinhhãiđốivớitấtcảnhữngngườiyêuquýquyềntựdo.Nhưngđốivớicácôngchủngânhàngquốctếmànóithìđâymớichínhlàcảnhgiớicaonhấtcủa“trậttựthếgiớimới”.

Cácbậctinhanhđềuchorằngkếhoạchcủahọkhôngphảilà“âmmưu”,màlà“dươngmưu”(âmmưumở),bởinókhácvớiýnghĩatruyềnthốngcủaâmmưuởchỗhọkhôngcócơcấulãnhđạorõràngmàchỉlà“sựgặpgỡhoàntoànxãgiaocủanhữngngườicùngchíhướnghợpnhau”.Tuyvậy,điềukhiếnchonhữngngườibìnhthườngcảmthấybấtanđóchínhlàhầunhưnhữngnhânsĩlớncóchíhướnghợpnhaunàyđềumuốnnhữngconngườibìnhthườnghysinhlợiíchcủamìnhđểbổxung”cholýtưởng”củahọ.

NgườisánglậpraHộiđồngQuanhệQuốctếtạiMỹsaukhikếtthúccuộcđạichiếnthếgiớilầnthứnhấtchínhlàđạitáHouse,mộttrongnhữngnhàđịnhhướngchiếnlượcchủchốtcủakếhoạchnàyởnướcMỹ.

1.ĐạitáHouse-“Chađỡđầutinhthần”và“hộiđồngcácmốiquanhệquốctế”

ỞWashington,khôngaicóthểthấyđượcngườithốngtrịthựcsự,họđiềukhiểnquyềnlựctừphíasautấmbìnhphong(2).

EdwardHouse,ThẩmphánToàántốicaocủaMỹ.ĐạitáHouse-têngọiđầyđủlàEdwardHouse,thẩmphánToàántốicaoởMỹ-đượcThốngđốcbangTexasphonghàmđạitánhằmbiểudươngchonhữngđónggópcủaôngtrongcuộcbầucửcủabangnày.HouseđượcsinhratrongmộtgiađìnhgiàucóchuyênnghềngânhàngởbangTexas.TrongthờikỳnộichiếnởMỹ,Thomas,chaông,làngườiđạidiệncủadònghọRothschildtạichâuÂu.Thờitrẻ,HousehọctậptạiAnh,vàcũnggiốngnhưrấtnhiềuôngchủngânhàngcủanướcMỹthờikỳđầuthếkỷ20,HousecoinướcAnhnhưtổquốcmình,đồngthờisớmthiếtlậpvàduytrìmốiquanhệmậtthiếtvớigiớingânhàngởAnh.

Năm1912,Houseđãxuấtbảnmộtcuốntiểuthuyếtmangtên“PhilipDru:Administrator”-mộtcuốnsáchvềsauđãđượccácnhàsửhọcđónnhậnvàrấtưathích.Trongcuốntiểuthuyếtnày,ôngđãdựngnênmộthìnhmẫuvềmộtkẻđộctàinhântừđãnắmgiữđượcquyềnlựccủacảhaiđảngởMỹ,thànhlậpđượcngânhàngtrungương,thựcthiđượcchínhsáchthuếthunhậpluỹtiếnliênbang,bãibỏđượcthuếquanbảohộ,xâydựngnênhệthốngansinhxãhội,tổchứcđượcmộtliênminhquốctế(LeagueofNations).

Mộtthếgiớitươnglaiđượcông“dựđoán”trongcuốnsáchnàylạitươngđồngmộtcáchđángkinhngạcđốivớitấtcảnhữnggìđãxảyraởnướcMỹsaunày,“khảnăngdựbáo”củaôngquảthựcđãvượtquacảKeynes.

Thựcra,nhữngtácphẩmmàcảđạitáHousevàKeynesđãviếtragiốngnhưnhữngbảnkếhoạchthựcthichínhsáchtươnglaihơnlànhữngấnphẩmdựbáotươnglai.

Ngaysaukhixuấtbản,cuốnsáchcủađạitáHouseđãthuhútđượcsựchúýcủatầnglớpxãhộithượnglưuMỹ,cònđiềudựbáotrongsáchvềtươnglaicủanướcMỹlạihếtsứctrùngkhớpvớisựkỳvọngcủanhungôngchủngânhàngquốctế.ĐiềunàykhiếnchođạitáHousenhanhchóngtrởthành“ngườichađẻ)đầutinhthần”tronggiớitinhanhHoaKỳ.

Năm1912,khibànvềviệcchọnứngcửviêntổngthốngcủaĐảngDânchủ,nhữngngười

đứngđầuĐảngnàyđãcốtìnhbốtríđểHouse“phỏngvấn”kiểmtratrựctiếpứngcửviênWilson.SaukhiđếngặpHouseởNewYork,haingườiđãcómộtcuộcnóichuyệnkhálâuvàđềutỏrarấtýhợptâmđầu.CuộcnóichuyệnđóđãkhiếnWilsonphảithốtlênrằng:“NgàiHousechínhlàhoáthâncủatôi,làmộtbảnsaothứhaivềchínhconngườitôi.Bởicảhaichúngtôiđềucósuynghĩgiốngnhautớimứcthậtkhóphânbiệtđược.VànếulàHouse,tôisẽlàmmọiviệcđúngtheocáchnghĩcủaôngấy(3).

VậylàHouseđãđóngvaitròbắccầuvàthươngthuyếtgiữacácchínhtrịgiavớinhữngôngchủngânhàng.TrướckhiWilsontrúngcử,tạibuổitiệcdogiớingânhàngphốWalltổchức,Houseđãđảmbảovớicácôngchủtàichínhlớnrằng:“Conlừa(ĐảngDânchủ)doWilsonđangcưỡituyệtđốisẽkhôngđáhậutrênđường…”(4)khiếnchonhữngđạigianhưSchiff,Warburg,Morgan,RockefellerđềugửigắmhyvọngvàoHousetớimứcSchiffcònvíHousenhưMoses,cònmìnhvànhữngôngchủngânhàngkhácthìnhưWarren.

Tháng11năm1912,saukhitrúngcửtổngthống,WilsonđãđếnBermudađểnghỉngơi.Trongthờigiannày,ôngđãđọcrấtkỹtácphẩm“PhilipDru:Administrator”củaHouse.Sauđó,trongnhữngnăm1913-1914,ôngđãchothihànhcácchínhsáchcũngnhưbanbốnhữngpháplệnhmàhầuhếtđềuđúngnhưnhữnggìđượcviếtratrongcuốntiểuthuyếtcủaHouse.

Ngày23tháng12năm1913,saukhi“DựluậtCụcDựtrữLiênbangMỹ“đượcthôngqua,Schiff,ôngchủngânhàngcủaphốWallđãviếtthưchoHousenóirằng:“Tôimuốnnói:Xincảmơnngàivềsựcốnghiếnthầmlặngmàhiệuquảtừnhữngđiềungàiđãlàmtrongquátrìnhvậnđộngđểdựluậttiềntệđượcthôngqualầnnày(5).

NgaysaukhihoànthànhxongnhiệmvụquantrọnglàxâydựngđượcngânhàngtrungươngtưnhânnàytạiMỹ,Houseđãbắtđầutậptrungvàocáccôngviệcquốctế.VốncómốiquanhệrộngđốivớinhữngôngchủquantrọngkhắptừÂusangMỹmàHouseđãnhanhchóngtrởthànhmộtnhânvậtcótiếngtrênvũđàithếgiới.“ôngta(House)cómốiquanhệhếtsứcsâusắcvớicácnhàtàiphiệtngânhàngquốctếởNewYork.Sứcảnhhưởngcủaôngtalantoảđếnrấtnhiềucáctổchứctàichínhcũngnhưnhữngôngchủngânhànglớnbaogồm:anhemnhàPaulWarburgvàFelixWarburg,OttoKun,LuiMabow,HenryMckensey,anhemnhàJacopovàMotimerSchiff,hayHerbertLiman.Ngoàira,HousecòncómốiquanhệkhăngkhítvớicácchínhtrịgiavàcảnhữngôngchủngânhànglớnởchâuÂu“(6).

Năm1917,tổngthốngWilsonđãuỷthácchoHousetổchứcthànhlậpnhóm“điềutra”(TheInquiry)chuyênphụtráchcácvấnđềcóliênquantớiviệcsoạnthảohiệpđịnhhoàbìnhtrongtươnglai.Ngày30tháng5năm1919,tạimộtkháchsạnởParis-Pháp,namtướcEdward

Rothschildđãtriệutậpmộthộinghịvớikháchmờithamdựbaogồmtấtcảcácthànhviêncủanhómđiềutra”vàcácthànhviênhộinghịbàntròncủaAnh.VấnđềtrọngtâmcủahộinghịđólàcânbằnglựclượngvềcácphầntửtinhanhgiữaAnhvàMỹ.Ngày5tháng6,nhữngngườinàylạitổchứcnhómhọpmộtlầnnữavàđitớiquyếtđịnhcuốicùng,đólà:vẫnphânchiahìnhthứctổchứcnhưngthốngnhấthànhđộngmộtcáchcólợi.Ngày17tháng6,HousetrongvaitròngườitriệutậpđãđứnglênthànhlậpViệnHoànggiaVềCácVấnđềQuốctếởAnh(InstituteofInternationalAffairs).Ngày21tháng7năm1921,HouseđổitêntổchứcnàythànhHộiđồngQuanhệQuốctế(CouncilForeignAffairs)đượcnhữngôngchủngânhàngphốWalltàitrợ.Thànhviêncủatổchứcnàybaogồmnhóm“điềutra”,cácđạibiểuMỹthamgiahộinghịhoàbìnhParisvà270nhânvậttinhanhthuộcgiớichínhtrị,tàichínhđãthamgiaxâydựngnênCụcDựtrữLiênbangMỹ.VậylàmộttổchứcvớimụcđíchkhốngchếxãhộiMỹvàchínhtrịthếgiớiđãrađờitừđóKhicònlàtrợlýBộtrưởnghảiquândướithờicủaWilson,Rooseveltđãđọcrấtkỹtácphẩm“PhilipDru:Administrator”củaHousevàtìmthấyđượcsựgợiýsâusắctừđó“Kẻđộctàinhântừ”đượcmiêutảtrongcuốnsáchchínhlàhìnhảnhlộtxáctửconngườithựcsaunàycủaRoosevelt.NgaysaukhiRoosevelttrúngcửtổngthống,HouselậptứcđượcbổnhiệmthànhcốvấncaocấptốiquantrọngtrongNhàtưởng.CònconrểcủaRooseveltđãviếttronghồikýcủamìnhrằng:

Trongcảmộtquãngthờigiandài,tôiluônchorằngchínhRooseveltđãnghĩrarấtnhiềuchủtrươngvàbiệnpháphữuíchchonướcMỹ.Nhưngthựctếlạikhôngphảinhưvậy.Hầuhếtcáchnghĩcũngnhưđạndược”chínhtrịcủaôngđềulànhữngthứmàHộiđồngquanbệquốctếvàTổchứcchủtrươngthốngnhấtthếgiớichungmộtđồngtiềnđãlàmsẵnratừtrướcchoông(7).

Ngày17tháng2năm1950,contraicủaPaulWarburg,nhàtàiphiệtngânhàngJamesWarburg-ngườiđãtừngđảmnhậnchứccốvấntàichínhchoRooseveltđồngthờicũnglàthànhviêncủaHộiđồngquanhệquốctế-đãphátbiểutạihộinghịuỷbanđốingoạicủathượngnghịviệnrằng:“Chúngtacầnphảixâydựngmộtchínhphủthếgiớibấtkểngườitacóthíchnóhaykhông.Chỉcómộtvấnđềduynhấtlàchínhphủthếgiớinàyrốtcuộcsẽđượclậpnêntừnhậnthứcchung(củahoàbình)haylàsựchinhphục(củauylực)màthôi(8).

Ngày9tháng12năm1950,tờChicagoForumđãđăngmộtbàixãluậnvớinộidung:“CácthànhviêncủaHộiđồngquanhệquốctếtạođượcảnhhưởnglớnđếnxãhộihơnnhữngngườibìnhthườngrấtnhiều.Họđãbiếttậndụngđịavịcaohơnngườikháccủamìnhvềtiềntài,địavịxãhội,họcthứcđểdầnđưađấtnướcnàyđếnconđườngphásảnvềkinhtếvàsụpđổvềquânsự.Họcầnphảinhìnkỹlạibàntaymớikhômáutừcuộcđạichiếnthứnhất,trongkhibàn

taykiavẫncònđangướtmáucủacuộcđạichiếnthứhai(9).Năm1971,JohnRarick,mộtnghịsĩbangLouisiansđãcónhậnxét:“HộiđồngquanhệquốctếvẫnđangrasứcthànhlậpnênmộtchínhphủthếgiớivàđãnhậnđượcsựủnghộvềtàichínhcủamộtsốQuỹmiễnthuếlớnnhất.Họvunglêncâygậyquyềnlựcđểgiànhlấyviệctạoramộtảnhhưởngcựclớnđốivớitàichính,thươngmại,laođộng,quânsự,giáodụcvàtruyềnthôngđạichúng.MọicôngdântrênđấtMỹcóýthứcbảovệvàgìngiữhiếnphápMỹcũngnhưtinhthầnthươngmạitựdocủachínhphủtốtnàyđềucầnphảihiểuđượcmưuđồcủanó.Cómộtđiềuđángnóilàgiớitruyềnthông,nhữngconngườiluônđượcđấtnướcchúngtabảovệquyềnnắmrõtìnhhình,luônsẵnsàngbóctrầnnhữngvụbêbối,nhưnglạihoàntoànimlặngmộtcáchđángngờkhibàntớinhữngvấnđềcóliênquanđếnHộiđồngquanhệquốctế.ĐiềunàycónghĩaHộiđồngquanhệquốctếthựcralàmộttổchứctinhanh,lànơitụhợpnhữngnhânvậtkhôngchỉcóquyềnlựcvàảnhhưởngtốiquantrọngvềnhữngquyếtsáchtốicaotrongchínhphủnhằmduytrìđượcáplựctừtrênxuống,mànócònthôngquanhữngkhoảntàitrợcánhânvàtổchứcnhằmlàmgiatăngáplựctừdướilêntrên,vớimụcđíchcuốicùnglàđểủnghộchoviệcbiếnnhànướcCộnghoàcóhiếnpháp,cóchủquyềnnhanhchóngtrởthànhtaysaicủamộtchínhphủthếgiớiđộctài(10).

HộiđồngquanhệquốctếcótầmảnhhưởngtuyệtđốiđếnchínhtrịMỹ.Kểtừcuộcđạichiếnthếgiớilầnthứhaiđếnnay,ngoạitrừcóbangười,cònhầunhưnhữngngườitrúngcửtổngthốngđềulàthànhviêncủatổchứcnày.Dùmấychụcnămnay,haiđảngthamgiatranhcửvẫnluônthaynhaunắmquyềnnhưngchínhsáchcủachínhphủthìluônđượcduytrìhếtsứcnhấtquán.Sởdĩcóđiềuđólàvìcácthànhviêncủahộiđồngquanhệquốctếđãnắmgiữđượcnhữngvịtrítrọngyếunhấttrongchínhphủ.Từnăm1921đếnnay,đạiđasốcácbộtrưởngtàichínhdầulàngườicửatổchứcnày.CáccốvấnanninhquốcgiatừthờiEisenhowerđếnnaychủyếuđềudochínhtổchứcnàyquyếtđịnhvàbốtrí.Tínhrađãcó14bộtrưởngngoạigiao(kểtừnăm1949đếnnay),11bộtrưởngquốcphòngvà9cụctrưởngcụctìnhbáotrungươngđềulàngườicủatổchứcnày.

Cóthểthấyrằng,Hộiđồngquanhệquốctếchínhlà“trườngđảngtrungương”củacáctinhanhMỹ,bởi“MộtkhicácthànhviêncốtcáncủaHộiđồngquanhệquốctếquyếtđịnhvềmộtchínhsáchđặcbiệtnàođócủachínhphủMỹ,thìbộmáynghiêncứuvớiquymôkhổnglồcủatổchứcnàysẽbắtđầuvậnhànhhếttốclực.Họđưaracácquanđiểmdựatrêncảtìnhcảlýđểlàmtăngthêmsứcthuyếtphụccủachínhsáchmới.Trênbìnhdiệnchínhtrịvàlýtưởng,nólàmxáotrộnvàhạthấpgiátrịcủabấtkỳýkiếnphảnđốinào”(11).

MỗikhibộmáyquantrườngWashingtonbịkhuyếtnhữngvịtrítrọngyếu,thìcôngviệcđầu

tiêncủaNhàTrắnglàgọiđiệnchoHộiđồngquanhệquốctếởNewYork.TờChristianScienceMonitorđãtiếtlộrằng,hơnmộtnửasốthànhviêncủatổchứcnàyđềuđượcmờithamgiabộmáychínhphủhoặcđảmtráchvịtrícốvấnchochínhphủ.

Hộiđồngquanhệquốctếcótới3.600thànhviênvàđềuphảilàcôngdânMỹthuộcgiớingânhàng,lãnhđạocủacáccôngtylớn,quanchứccaocấptrongchínhphủ,cácnhàbáocùngnhữnghọcgiảnổitiếng,cáccốvấnchiếnlượchàngđầuvàcảnhữngtướnglĩnhcaocấptrongquânđội.

Nhữngngườinàyđãhợplạivàtrởthành“hạtnhânrắnchắc”củachínhgiớiMỹ.

BáocáocủaHộiđồngquanhệquốctếMỹnăm1987chobiết,đãcó262nhàbáocũngnhưcácchuyêngiatruyềnthôngnổitiếngtronglĩnhvực“dẫndắtdưluận”thuộcnhữnggiớitruyềnthôngcốtyếutạiquốcgianàylàthànhviêncủatổchức.Nhữngngườinàykhôngchỉ“đẫngiải”cácchínhsáchngoạigiaocủachínhphủmàcòn“soạnra”nhữngchínhsáchđó.ThànhviêncủahộiđồngquanhệquốctếđãnắmgiữnhữngmạnglướitruyềnhìnhnhưCBS,ABC,NBCvàPBS.Vớigiớibáochí,họđãkiểmsoátđượccáctờbáolớnnhư:NewYorkTimes,WashingtonPost,WallStreetDailyJoumal,nhậtbáoHoàncầuBoston,MothycủaBai,LosAngelesTimes.Còntronglĩnhvựctạpchí,họđãgiámsátđượccáctạpchíthuộcdòngchủlưunhưTimes,Fortune,Life,Finance,ThePeople,EntertainmentWeeklys,Newsweek,BussinessWeekly,USNews&WorldReport,ReadersDegest,ForbesvàAtlanticWeekly.Đốivớilĩnhvựcxuấtbản,họđãkhốngchếcácnhàxuấtbảnlớnnhấtnhư:Mcmillan,Lander,SimonandSchuster,HayBrothers,McGrawHill(12).

ThượngnghịsĩMỹWilliamJennerđãtừngnóirằng:

“Ngàynay,nướcMỹcóthểhoàntoànhợppháphoáconđườngđiđếnđộctàicủamình,cònngườidânthìkhôngnghemàcũngchẳngthấy.Nhìnbênngoài,chúngtacómộtchínhphủhoạtđộngtuânthủtheođúnghiếnpháp.Nhưngbêntrongchínhphủđóvàcảhệthốngchínhtrịcủachúngtavẫntồntạimộtthứquyềnlựcđạidiệnchoquanđiểmcủacácbậctinhanh-nhữngngườiluônchorằng,hiếnphápcủachúngtađãlỗithờivàquyềnquyếtđịnhcólẽđangnằmtrongtayhọ”.

Nhưvậy,quyềnquyếtđịnhcácvụviệcdùđốinộihayđốingoạicủanướcMỹthựcsựkhôngcònnằmtrongtaycủahaiđảngCộnghoàvàDânchủnữa.Giờđâynóđãnằmtrongtaycủanhữngconngườithuộccâulạcbộtinhanhsiêucấp.

2.Ngânhàngthanhtoánquốctế:TrụsởcủacácnhàtàiphiệtngânhàngđầunãoChuyêngiatiềntệnổitiếngFranzPieckđãtừngnói:“Sốphậncủađồngtiềncũngchínhlà

sốphậncủađấtnước”.Tươngtựnhưvậy,sốphậncủatiềntệthếgiớicũngsẽquyếtđịnhsốphậncủathếgiới.

Trênthựctế,ngânhàngthanhtoánquốctếlàtổchứcngânhàngđượcthànhlậpsớmnhấtnhưngtiếngnóicủanólạikhôngcótrọnglượngnênhầunhưchẳngmấyaiquantâmtớinó.Vìthếnêngiớihọcgiảcũngkhôngthểnghiêncứuđầyđủvềnóđược.

Hàngnăm,ngoạitrừtháng8vàtháng10,cònvàomườithángkia,cứmỗithángmộtlầnlạicómộtsốnhânvậtănmặcsangtrọngtừLondon,WashingtonvàTokyobímậtcùngkéonhauđếnBaselcủaThuỵSĩ,vàđềuởlạikháchsạnEulerđểthamdựvàomộthộinghịbímậtnhất,thầmlặngnhấtnhưnglạicósứcảnhhưởnglớnnhấttrênthếgiới.Đểphụcvụchohộinghịđócùngvớinhữngngườithamdự,ngoàiviệcluôncóhơn300ngườiphụcvụtrongmọihoạtđộngtừláixe,đầubếp,vệsĩ,đưathư,phiêndịch,tốcký,thưkýchotớicảviệcnghiêncứu,thìcòncóthêmcáchệthốngsiêumáytính,sântennis,hồbơi,thậmchílàcảcáccâulạcbộvớiđầyđủnhữngtrangthiếtbịhiệnđạinhất.

Nhữngngườicóthểthamgiavàocâulạcbộsiêucấpnàyđềuphảituânthủnhữngquyđịnhhếtsứcnghiêmngặt,vàchỉcónhữngnhàtàiphiệtngânhàngđầunãovớikhảnăngkiểmsoátlãisuất,quymôtíndụngcũngnhưnguồncungứngtiềntệtheotừngngàycủacácnướcmớiđủđiềukiệnđểđượcthamgiavàocâulạcbộnày.HọchínhlàcácchủtịchcủaCụcDựtrữLiênbangMỹ,NgânhàngAnh,NgânhàngNhậtBản,NgânhàngQuốcgiaThuỵSĩvàNgânhàngTrungươngĐức.Tổchứcnàyhiệnđangnắmgiữkhoảng40tỉđô-laMỹtiềnmặt,côngtráichínhphủcácnước,vàcảmộtlượngvàngbằng10%tổnglượngdựtrữtoànthếgiới,chỉđứngsaungânkhốquốcgiacủaMỹ.Vàchỉcầnsửdụngđúnglợinhuậntừviệcchovayvàngthìcũngđãcóthểchitrảhếtđượctoànbộchiphíchochínhngânhàngđó.Vậynên,mụcđíchcủahộinghịbímậthàngthángchínhlàđểcânđốivàkhốngchếhoạtđộngtiềntệcủacácnướccôngnghiệp.

Toànhàđặttrụsởcủangânhàngthanhtoánquốctếcóhầmngầmtránhbomhạtnhân,đầyđủcáctrangthiếtbịytế,hệthốngphòngcháyhiệnđạitớimứcchodùcóxảyracháylớnthìcũngkhôngcầnphảihuyđộngđếnlínhcứuhoảbênngoài.Trêntầngcaonhấtcủatoànhànày

cómộtnhàăntránglệchỉdùngriêngchonhữngthựckháchquýcaocấpđếnthamdựhộinghị“Baselcuốituần”này.Tạiđây,khiđứngtrênbụcphalêlớnnhấttrongphòngănvàphóngtầmmắtvềbốnhướngthìđềuthấyđượccảnhđẹptránglệcủabaquốcgiaĐức,PhápvàThuỵSĩ.

Ngoàira,tấtcảmáytínhtạitrungtâmmáytínhcủatoànhàđềucóđườngmạngriêngkếtnốitrựctiếpđếncácngânhàngđầunãocủacácnước.Chínhvìvậymàmọisốliệucủathịtrườngtàichínhthếgiớiđềuđượchiểnthịliêntụctrênmànhìnhđặttạiđạisảnh.MườitámgiaodịchviênliêntụcgiảiquyếtcácgiaodịchchovayngắnhạntrênthịtrườngtiềntệchâuÂu.Còncácgiaodịchviênvềvànglàmviệctrênmộttầngkhácluônbậnrộnvớinhữngcuộcgiaodịchkhôngngừngvềtiềnvàvànggiữacácngânhàngđầunãoquađiệnthoại.

Đốivớimọiloạihìnhgiaodịchthìngânhàngthanhtoánquốctếhầunhưchẳngbaogiờphảichịubấtcứrủironào,bởimọigiaodịchđốivớichovayhayvàngđềucótàikhoảncủacácnhàtàiphiệtngânhàngđầunãođảmbảovớiphíthanhtoánquốctếởmứccao.Lúcnày,mộtcâuhỏixuấthiện,đólàtạisaonhữngnhàtàiphiệtngânhàngđầunãonàylạichấpnhậnđểchongânhàngthanhtoánquốctếxửlýnhữngnghiệpvụhếtsứccơbảnnàyvớimộtmứcphícaođếnnhưvậy?

Chỉcómộtcâutrảlờiduynhấtchođiềunày,đóchínhlà“giaodịchbímật”.

Thànhlậpvàonăm1930,Ngânhàngthanhtoánquốctếrađờidúngthờikỳdiễnracuộcđạikhủnghoảngtrêntoànthếgiớisuythoáinghiêmtrọngnhất.Vớitìnhtrạngđó,cácôngchủngânhàngtrênthếgiớiđãbắtđầunghĩtớimộthệthốnglớnmạnhhơnsovớiCụcDựtrữLiênbangMỹ.Ýtưởngxâydựngmộtngânhàngcủacácnhàtàiphiệtđãrađời.Khiđượcthànhlập,NgânhàngthanhtoánquốctếhoạtđộngchủyếudựavàobảnhiệpđịnhTheHaguenăm1930.Theođó,nóhoạtđộnghoàntoànđộclậpvớichínhphủcácnước,đượcmiễnnộpthuếchochínhphủcácnướcbấtkểtrongthờichiếnhaythờibình.Ngoàira,nóchỉgiaodịchvềnhữngkhoảntiềngửicủacácngânhàngtrungươngcácnướcvớimộtmứcphíthukhácaochomỗicuộcgiaodịchđó.Vàothậpniên30-40thờiđiểmnềnkinhtếthếgiớiđangsuythoáivàkhủnghoảngnghiêmtrọng,khingânhàngtrungươngcácnướcchâuÂuđuanhaugửivàngvàongânhàngthanhtoánquốctế-cũnglàlúcmàcácmónnợthanhtoánquốctếvàbồithườngchiếntranhnhấtloạtđượcti^rihànhkếttoánthôngquangânhàngthanhtoánquốctế.NgườivạchratoànbộkếhoạchnàychínhlàHjalmarSchachtcủaĐức.Năm1927,chínhHjalmarSchachtcùngvớiStrongcủaCụcDựtrữLiênbangMỹởNewYorkvàNormancủa

NgânhàngAnhđãbímậtbànnhauvạchkếhoạchlàmrớtgiáthịtrườngcổphiếunăm1929.Đếnđầunhữngnăm30,HjalmarSchachtđitheoconđườngchủnghĩaphátxít.Cònmụcđíchcủaviệcthànhlậprangânhàngthanhtoánquốctếlàđểtạoramộtsânchơicóthểbímậtcungcấptàichínhchongânhàngtrungươngcácnước.Trênthựctế,trongthờigiandiễnrachiếntranhthếgiớilầnthứhai,cácnhàngânhàngquốctếcủaAnhvàMỹđãthôngquasânchơinàyđểcungcấpmộtlượngtàichínhlớnchonướcĐứcphátxít,nhằmgiúpchonướcĐứckéodàithêmthờigianchocuộcchiếnđếnhếtmứccóthể.

SaukhiĐứctuyênchiếnvớiMỹ,hàngloạtvũkhítốitâncủaMỹdướidanhnghĩacủacácnướctrunglậpđãđượcvậnchuyểnvàoTâyBanNhacủaPháptrướckhiđượcchuyểntớiĐức.Rấtnhiềunghiệpvụtàichínhtrongcácvụviệcđóđềudochínhngânhàngthanhtoánquốctếkếttoán.

Bêncạnhđó,thànhviênhộiđồngquảntrịcủangânhàngthanhtoánquốctếlạidochínhcácnhàtàiphiệtngânhàngcủahaibênthamchiếndựngnêngồmcó:ThomasMcKittrickcủaMỹvàHermannShmitz-nhânvậtđầunãocủaI.G.FarbentrongngànhcôngnghiệpthờiĐứcquốcxã,nhàtàiphiệtngânhàngĐức-NamtướcKlemensFreiherrvonKetteler,cùngvớiWaltherFunkvàEmilPauhlcửangânhàngĐứcquốcxãdochínhAdolfHitlerchỉđịnh.

Tháng3năm1938,saukhichiếmđượcÁo,quânĐứcđãvơvéthếtsạchvàngcủaVienna.LượngvàngnàycũngnhưlượngvàngthuđượcởTiệpKhắcvàcácquốcgiachâuÂukhácđượcquânĐứcmanggửivàotrongkhovàngcủaNgânhàngthanhtoánquốctế.ThànhviênngườiĐứctrongHộiđồngquảntrịđãcấmthảoluậnđếnvấnđềnàytrongcáccuộchọphộiđồng.Trướcđó,sốvàngcủaTiệpKhắckhichưabịĐứcchiếmđóngđãđượcchuyểnđếnNgânhàngAnh,nhưngkhiđếnchiếmđóng,quânphátxítđãépNgânhàngTiệpKhắcđểđòilạisốvàngnày.NormancủaNgânhàngAnhlậptứcđồngý.Kếtquả,sốvàngđóđượcĐứcdùngđểmuamộtlượnglớnvũkhíchochiếntranh.

NgaykhiđượcmộtnhàbáoAnhtiếtlộrangoài,tinnàylậptứckhiếndưluậnhếtsứcchúý.BộtrưởngtàichínhMỹHenryMckenseyđãđíchthângọiđiệnthoạichoJohnSimon,BộtrưởngtàichínhAnh,đểxácminhthôngtin,nhưngđãbịSimonphủnhậnngay.Saunày,khiđượchỏivềvấnđềnày,ThủtướngChamberlaintrảlờirằngkhônghềcóchuyệnđóSởdĩChamberlaintrảlờinhưvậybởiôngchínhlàmộtcổđônglớncủaImperialChemicalIndustries-mộtbạnhàngthânthiếtcủaI.G.FarbenthờiĐứcquốcxã.

Cochran-ngườiđượcBộtàichínhMỹcửđếnđiềutratìnhhìnhNgânhàngthanhtoánquốctế-đãmiêutảmốiquanhệđốiđầugiữaNgânhàngthanhtoánquốctếvớinướcĐứcquốcxã

thếnày:

BầukhôngkhíBaselhoàntoànhữunghị.Hầuhếtcácnhàtàiphiệtngânhàngđầunãođềuđãquenbiếtnhaunhiềunăm.Việcgặplạinhauđềukhiếntấtcảhọcảmthấyvuimừngvìmỗilầnnhưvậy,họđềuthuvềđượcmộtkhoảnlợinhuậnlớn.Trongsốhọcóngườiđềxuấtcầnphảidẹpbỏnhữngmốibấthoàgiữađôibên.MọingườicólẽlànênđicâucácùngtổngthốngRoosevelt,bỏbớttínhkiêungạovàmâuthuẫncánhânvớinhauđểcùngtiếntớimộtbầukhôngkhídễchịuhơn,cũngnhưđểcóthểkhiếnchomốiquanhệchínhtrịphứctạptrướcmắtđượcđơngiảnhơn(13).

Saunày,khibịbuộcphảithừanhậnrằngsốvàngcủaTiệpKhắcđãđượcchuyểngiaochoĐứcquốcxã,NgânhàngAnhđãgiảithíchrằng:đóchỉlàgiaodịchnghiệpvụ,cònsốvàngđóchưatừngđượcxuấtrakhỏinướcAnh.Tấtnhiên,vớisựtồntạicủaNgânhàngthanhtoánquốctếthìchỉcầnthayđổimấychữsốtrênphiếughithanhtoáncủangânhànglàviệcvậnchuyểnvàngchoĐứcquốcxãsẽsuônsẻ.QuađóchúngtamớithấythánphụctàinăngcủaHjalmarSchacht-ngườiđãthiếtkếramộtsânchơitàichínhkhéoléođếnnhưvậyvàonăm1930nhằmhậuthuẫnchocuộcđạichiếnsaunàycủaĐức.

Năm1940,ThomasH.McKittrickđượcbầulàmChủtịchNgânhàngthanhtoánquốctế.TốtnghiệpĐạihọcHarvard,từngđảmnhậnchứcChủtịchhộithươngmạiAnh,thôngthạotiếngĐức,Phápvàý,cómốiquanhệmậtthiếtvớiphốWallcũngnhưtừngthựchiệnthươngvụchoĐứcquốcxãvayvàngvớisốlượnglớn,saukhinhậmchứckhônglâuThomasđãđếnBerlinđểtiếnhànhhộiđàmbímậtvớiNgânhàngtrungươngĐứcvàGestapo.Cácnhàtàiphiệtngânhàngxácđịnhrằng,mộtkhiMỹthamdựvàocuộcchiếnthìnghiệpvụngânhàngsẽphảiđượcbànbạcvàthôngquacụthể.

Ngày27tháng5năm1941,theoyêucầucủaBộtrưởngtàichínhMorgenthau,Hull-BộtrưởngngoạigiaoMỹ-đãgọiđiệnchođạisứMỹtạiAnhyêucầuđiềutrathậtrõmốiquanhệgiữachínhphủAnhvàNgânhàngthanhtoánquốctếdướisựkiểmsoátcủaphátxít.KếtquảđiềutrađãkhiếnMorgenthaunổigiậnkhibiếtNormancủaNgânhàngAnhluôncómặttrongHộiđồngquảntrịcủaNgânhàngthanhtoánquốctế.Thựcra,cácnhàtàiphiệtngânhàngcủaAnh,PhápvàMỹđềucoingườiĐứclànhữngngườibạntốtvàthânthiếttrongHộiđồngquảntrịcủangânhàng,mặcdùtrênchiếntrườnghọlàkẻthùkhôngđộitrờichung.Mốiquanhệbằnghữukỳlạnàyluônđượcduytrìchođếnkhichiếntranhkếtthúc.

Ngày5tháng2năm1942,sauhaithángNhậtBảnđánhúpTrânChâucảng,MỹđãbướcvàocuộcchiếntranhtrựcdiệnvớiĐức.Tuynhiên,điềukỳlạlàcảNgânhàngtrungươngĐứcvà

chínhphủÝđềuđồngýđểchoThomasH.

McKittrick,mộtngườiMỹ,tiếptụcnắmgiữchứcChủtịchNgânhàngthanhtoánquốctếchođếnkhikếtthúcchiếntranh,cònCụcDựtrữLiênbangMỹvẫntiếptụcduytrìnghiệpvụđềuđặnvớingânhàngthanhtoánquốctế.

Trướcđó,dovẫnluôngiữtháiđộnghingờvềmốiquanhệmậpmờgiữaNgânhàngthanhtoánquốctếvớiNgânhàngnướcnàynênCôngđảngAnhđãnhiềulầnyêucầuBộtàichínhphảicósựgiảitrìnhrõràng.Tuynhiên,họchỉnhậnđượclờigiảithíchrằng:“NhànướctađượchưởngrấtnhiềuquyềnlợitừNgânhàngthanhtoánquốctế,màđiềuđóhoàntoàndựatrênsựthoảthuậngiữachínhphủcácnước.Vậynênviệccắtđứtmốiquanhệvớingânhàngnàylàkhôngphùhợpvớilợiíchcủanướcta”.Trongchiếntranh,ngaycảnhữnghiệpướckhôngxâmphạmlẫnnhaugiữacácquốcgiađềucóthểbịphábỏbấtcứlúcnào.VậymàBộtàichínhAnhlạichắcchắnvềsựthoảthuậngiữacácnhàtàiphiệtngânhàngcủacácnướckhiếnngườikháckhôngthểkhông“thánphụctháiđộnghiêmtúc”củangườiAnhtrongchuyệnnày.Nhưngđếnnăm1944,saukhipháthiệnraĐứcquốcxãhầunhưđãthuhếtlợinhuậncủangânhàngthanhtoánthìsựhàophóngcủanướcAnhlạikhiếnngườitakhôngkhỏinghingờ.

Mùaxuânnăm1943,bấtchấpsựannguyđếntínhmạng,ThomasH.McKittrickvẫnđilạinhưconthoigiữacácnướcthamchiến.ChodùkhôngphảilàcôngdânÝvàcũngchẳngphảinhàngoạigiaoMỹ,nhưngMcKittrickvẫnđượcchínhphủÝcấphộchiếungoạigiao.KhiởĐức,ôngtacònđượccảđặcvụcủaHitlerđitheobảovệsuốtchặngđườngđếnRoma,sauđótớiLisbonxuốngthuyềnThuỵĐiểntrởvềMỹ.Tháng4,ôngtađếnNewYorktiếnhànhthảoluậnchitiếtvớicácquanchứccủaCụcDựtrữLiênbang.

Sauđó,vớitấmhộchiếuMỹ,ôngtatớithủđôBerlincủaĐứcđểtruyềnđạtthôngtintàichínhtuyệtmậtcũngnhưtháiđộcủagiớiquyềnlựcởMỹchocácquanchứccủaNgânhàngtrungươngĐứcbiết.Ngày26tháng3năm1943,tạihạviện,JerryVoorhisnghịsĩbangCalifornia-đãđềxuấtđiềutrahoạtđộngmờámcủaNgânhàngthanhtoánquốctếnhằmlàmrõ“nguyênnhânvìsaomộtcôngdânMỹđảmnhiệmchứcChủtịchcủangânhàngdocácnướccùngthoảthuậnvàgâydựngnên”,nhưngQuốchộiMỹvàBộtàichínhđềuphớtlờvàkhôngtiếnhànhđiềutra.

Đếntháng1năm1944,JohnKowfey-mộtnghịsĩhạviện“nhiềuchuyện”khác-đãbàytỏmộtcáchphẫnnộ:

“ChínhphủĐứcquốcxãcó85triệufrancsvàngThuỵSĩcấtgiữởNgânhàngthanhtoán

quốctế.TrongkhitiềnvàngcủanướcMỹchúngtaluônchảyvàođóthìhầuhếtcácthànhviênHộiđồngquảntrịcủaNgânhàngnàyđềulàquanchứcĐứcquốcxã(14).

NgườitavẫnkhônghiểunổitạisaomộtquốcgiađangrơivàotìnhtrạngbốnbềchiếnsựnhưThuỵSĩmàvẫngiữđượcthế“trunglập”,trongkhinhữngquốcgialánggiềngnhưVươngquốcBỉ,Luxembourg,NguyhayĐanMạchchodùcómuốnduytrìthếtrunglậpcũngkhómàtránhkhỏigótgiàycủaquânphátxít.Thựcra,bảnchấtcủavấnđềnằmởchỗtrụsởNgânhàngthanhtoánquốctếđượcđặttạiThuỵSĩvàđóchínhlànơiđểcácôngchủngânhàngAnh-MỹcungcấptàichínhnhằmgiúpĐứckéodàicuộcchiếntớimứccóthể.

Ngày20tháng7năm1944,nộidungđượcđưarathảoluậntạihộinghịBrettonSystemschínhlàxoábỏNgânhàngthanhtoánquốctế.Mớiđầu,haitổngcôngtrìnhsưKeynesvàHarryDexterWhiteđãđồngýxoásổNgânhàngnàykhinhậnthấycóquánhiềucặpmắthoàinghiđổdồnvàocáchoạtđộngcủaNgânhàngtrongthờikỳchiếntranh.Nhưngsauđó,cảhaiđềunhanhchóngthayđổihướngsuynghĩ.

LậptứcKeynestớigõcửaphòngcủaMorgenthau,BộtrưởngtàichínhMỹ,khiếnMorgenthauđãhếtsứcngạcnhiênkhithấyKeynes-mộtnhânvậtônhoàvàmựcthướcđangbịkíchđộngvớisứcmặtđỏbừng.KeynesđãcốhếtsứcbìnhtĩnhđểnóichoMorgenthaubiếtrằngNgânhàngthanhtoánquốctếcầnphảitiếptụcđượchoạtđộngchođếnkhiQuỹtiềntệquốctếvàNgânhàngthếgiớimớiđượcthànhlập.Cùngvớichồng,vợcủaKeynesbỗngchốccũngtrởthànhthuyếtkháchđốivớiMorgenthau.ChỉkhinhậnthấyMorgenthauđangphảichịumộtáplựcchínhtrịrấtlớnvềviệcbuộcphảigiảitánNgânhàngthanhtoánquốctế,KeynesmớinhượngbộvàthừanhậnrằngNgânhàngnàycầnphảiđóngcửa,nhưngcầnchọnthờiđiểmđóngcửathậtthíchhợp,trongkhiMorgenthauchủtrươngcàngnhanhcàngtốt”.

Cảmthấymệtmỏi,KeynestrởvềphòngmìnhvàngaylậptứcchotriệutậpmộtcuộchọpkhẩncấpcủađoànđạibiểuAnh.Cuộchọpđãkéodàiđến2giờsáng,vàđíchthânKeynesđãviếtngaymộtbứcthưgửiđếnMorgenthauvớinộidungyêucầuNgânhàngthanhtoánquốctếphảiđượctiếptụchoạtđộng.

Ngàyhômsau,đoànđạibiểucủaMorgenthauđãkhiếncảhộinghịbấtngờkhithôngquaquyếtđịnhgiảitánNgânhàngthanhtoánquốctế.Ngaykhibiếtđượcquyếtđịnhnày,ThomasH.McKittricklậptứcviếtthưchocảMorgenthauvàBộtrưởngtàichínhAnh.Láthưnhấnmạnhrằng,saukhichiếntranhkếtthúcthìNgânhàngthanhtoánquốctếvẫncómộtvaitròrấtlớn,đồngthờiôngcũngbàytỏrằngmọisổsáchcủangânhàngthanhtoánquốctếlàthứ

khôngthểcôngkhai.Bởitrênthựctếtrongvòng76nămkểtừnăm1930đếnnay,tấtcảsổsáchcủangânhàngnàychưahềđượcbấtkỳchínhphủnàocôngbốcôngkhai.

BấtchấpmọihànhđộngđángngờcủaThomasH.McKittricktrongchiếntranh,nhưngRockefellervẫnbổnhiệmôngtalàmPhóChủtịchNgânhàngChaseManhattanvàđềunhậnđượcsựtánthưởngcủacácnhàtàiphiệtngânhàngquốctế.CònNgânhàngthanhtoánquốctếrốtcuộccũngkhôngbịgiảitán.

Tuynhiên,sauchiếntranh,Ngânhàngthanhtoánquốctếđivàohoạtđộngbímậtdướihìnhthứccâulạcbộtrungtâmcủasáu,bảynhàtàiphiệtngânhàngđầunão,baogồmCụcDựtrữLiênbangMỹ,NgânhàngquốcgiaThuỵSĩ,NgânhàngliênbangĐức,Ngânhàngý,NgânhàngNhậtBảnvàNgânhàngAnh.CònNgânhàngPhápvàcácngânhàngtrungươngcủacácquốcgiakhácđềubịgạtrangoài.

Ýđồlớnnhấtcủacâulạcbộnàychínhlàphảikiênquyếtkhôngđểchínhphủcácnướcđượcthamgiavàoquátrìnhđưaraquyếtsáchtiềntệquốctế.NgânhàngquốcgiaThuỵSĩvàNgânhàngliênbangĐứclàcácngânhàngtưnhânvàhoàntoànkhôngchịusựquảnlýcủachínhphủ.

ThậmchíPoor,ChủtịchcủaNgânhàngliênbangĐứcthàngồixeLimousinecủamìnhcònhơnngồimáybaydochínhphủbốtríđếndựhộinghịBaselởThuỵSĩ.Ởmộtmứcđộnàođó,CụcDựtrữLiênbangMỹcũngchịusựkiểmsoátcủachínhphủ,nhưngtrongviệcquyếtđịnhcácchínhsáchliênquanđếnvấnđềtiềntệthìNhàTrắngvàQuốchộihoàntoànkhôngđượcphépcanthiệp.MặcdùNgânhàngÝchịusựquảnlýcủachínhphủtrêndanhnghĩa,nhưngvịChủtịchcủangânhàngnàylạichẳngbaogiờbậntâmđếnchínhphủ.

Chínhthếmànăm1979,bấtchấpviệcchínhphủralệnhbắtPaoloBaffi-ChủtịchNgânhàngÝ-cácnhàtàiphiệtngânhàngquốctếđãgâysứcépđốivớichínhphủÝbuộcphảibãibỏlệnhbắtnày.TìnhhìnhcủaNgânhàngNhậtBảnkháđặcbiệt.SaukhithịtrườngbấtđộngsảnbongbóngởNhậtnhữngnăm80bịphásảnthìbộtàichínhbịkếttội,cònngânhàngNhậtBảnnhâncơhộinàyđãthoátkhỏisựkiểmsoátcủachínhphủ.NgânhàngAnhtuybịchínhphủquảnlýrấtchặtnhưnghộiđồngquảntrịcủanóđềulànhữngnhânvậttaitomặtlớnnêncũngđượccoilàthànhviênhạtnhân.RiêngngânhàngPhápthìchẳngđượcmaynhưvậy,bởinóchỉlàconrốicủachínhphủnênđãbịgạtbỏrakhỏicâulạcbộnàymộtcáchkiênquyết.

3.Quỹtiềntệthếgiới(IMF)vàNgânhàngthếgiớiCóýkiếnchorằng:“Quỹtiềntệquốctế(IMF)làmộttổchứctàichínhhếtsứcngạomạn.Sở

dĩnhưvậylàbởiIMFchưabaogiởđápứngdúngđượclờikêugọicủacácnướcđangpháttriểnmàIMFđãhếtsứcgiúpđỡCũngcóngườinói:“CácquyếtsáchcủaIMFđềubịcoilàbímậtvàthiếudânchủbởichính“liệupháp”kinhtếcủaIMFthườngkhiếnchovấnđềcàngthêmxấuđi.Bởinóluônlàmmọidiễnbiếnkinhtếtrởnêntồitệhơnkhimàtừpháttriểnkinhtếchậmchạpthànhđìnhtrệkinhtế,vàrồisauđólàmộtsựsuythoáikinhtếtrầmtrọng”.Nhữngđiềunàyquảthậtkhôngsai!VìkhicònởvịtrílànhàkinhtếhọchàngđầucủaNgânhàngthếgiớitừnăm1996đếntháng9năm2.000,tôiđãchứngkiếnvàcùngtrảiquanhữngcuộckhủnghoảngkinhtếthếgiớinghiêmtrọngnhấttrongvòngnửathếkỷquanhưkhủnghoảngtàichínhchâuÁ,khủnghoảngtiềntệởchâuMỹLatinvàNga.ĐượctậnmắtchứngkiếncácbiệnphápgiảiquyếtcủaIMFvàbộtàichínhMỹđốivớicuộckhủnghoảngđó,tôithựcsựthấykinhhãi(15).

JosephStiglitz,nhàkinhtếhọchàngđầucủaNgânhàngthếgiới

Mộttuầntrướccuộchọpthườngniênnăm2.000củangânhàngthếgiớivàIMF,JosephStiglitz-nhàkinhtếhọchàngđầucủaNgânhàngthếgiới-đãcóbàiphátbiểulênánkịchliệtđốivớihaitổchứctàichínhquốctếlớnnhấtnày.

Ngaylậptức,ôngđượcJamesDavidWolfensohn-ChủtịchNgânhàngthếgiớichonghỉviệc.Thựcra,ngườiquyếtđịnhsốphậncủaJosephE.StiglitzkhôngphảilàJamesDavidWolfensohnmàlàLawrenceSummers-BộtrưởngtàichínhMỹ-ngườiđangnắmgiữ17%cổphầncủangânhàngthếgiới,cóquyềnbãimiễn,bổnhiệmvàphủquyếttrongNgânhàngthếgiới.Vậynên,khikhôngcòncảmtìnhđốivớiJosephE.StiglitznữathìSummersđãralệnh“sathải”JosephE.Stiglitzchứkhôngphảilàmộthìnhthứcrađilặnglẽ.

Năm2001,JosephE.StiglitznhậnđượcgiảiNobelkinhtếvàcũngtừnggiữvịtrícốvấnkinhtếcaocấpcủatổngthốngClinton.

Vấnđềkhôngphảixuấtpháttừtrìnhđộkinhtếhọc,màxuấtpháttừ“lậptrườngchínhtrịngượcdòng”củaJosephE.Stiglitz,khiôngluôngiữtháiđộbấtđồngvàlêntiếngphảnđốivớichínhsách“toàncầuhoá”màcácnhàtàiphiệtngânhàngquốctếđanghếtsứcmongđợi.Sự

đánhgiávàquanđiểmcủaôngđốivớihaitổchứctàichínhquốctếnàyhoàntoàndựatrênmộtlượnglớntưliệuquantrọngmàôngkhôngngờđến.Bởiviệc“tạonênvàlợidụngnhữngvấnđềnày”chínhlàmụcđíchcủahaitổchứctàichínhnày.

GiốngnhưhầuhếtnhữngngườikhácđanglàmviệctạiNgânhàngthếgiớivàIMF,JosephE.Stiglitzhoàntoànkhôngtinvàoquanđiểmcủa“thuyếtâmmưu”,bởitấtcảhọđềukhôngthừanhậntrongcôngviệccủamìnhcótồntạibấtcứmột“âmmưu”nào.Trênthựctế,nhìntừcấpđộnghiệpvụ,mọicôngviệcmàhọđanglàmlàhoàntoàncótínhkhoahọcvànghiêmtúc,mọisốliệuđềucóxuấtxứrõràng,mọitínhtoánđềuđượcphântíchkỹcàng,mọivấnđềđềucónhữnghướnggiảiquyếtcụthểđểthànhcông.Vậynên,nếunóitrongcôngviệcthườngngàyđóđangtồntại“âmmưu”thìquảthựclàđiềukhôngthểchấpnhậnđược,kểcảviệccódùngnhữngphươngphápchứngminhthựctiễnthìcũngchỉrútrađượckếtluậnnhưvậymàthôi.

Điềunàychínhlàsự“minhbạch”tinhvinhấttrongkếhoạchcủacácôngtrùm!Tấtcảcácvấnđềtừchitiếtsốliệutớithaotácnghiệpvụhoàntoànđềuđượcxửlýhếtsứcminhbạchvàđúngbàibản.Gầnnhưkhôngcókẽhởnào.Còn“âmmưu“đíchthựcchỉcóthểdầndầnđượcnhậnraquacácchínhsáchthựchiện.VàđiểnhìnhlớnnhấtcủađiềunàychínhlàsựkhácbiệtrõràngvềhiệuquảchuyểnđổimôhìnhkinhtếcủaBaLanvàLiênXô.JeftreySachs-giáosưĐạihọcHarvard-đãcùngvớiSorosvàPaulVolcker-nhữngvịcựuchủtịchcủaCụcDựtrữLiênbangMỹvàAnnoRuding-PhóChủtịchNgânhàngHoaKỳđểđưara“liệuphápsốc”.ChínhSorosđãkếtluậnvềliệuphápnàynhưsau:

Tôinhậnthấyrằng,chínhviệcthayđổivềthểchếchínhtrịsẽdẫnđếnsựcảithiệnvềkinhtế.BaLanchínhlàmộtnơicóthểthửnghiệmđược.Tôiđãchuẩnbịmộtloạtbiệnphápcảicáchkinhtếrộngkhắp,baogồmbamụctiêuchính:giámsátchặtliềntệ,điềuchỉnhcơcấuvàtổchứclạicáckhoảnnợ.Tôichorằngviệchoànthànhcùnglúcbamụctiêunàysẽtếthơnnhiềusovớiviệcthựchiệnriêngtừngcái.Tôichủtrươngchomộtkiểuchuyểnđổinợvàcổphầnkinhtếvĩmô.

Vìthế,trongquátrìnhthựchiện“liệuphápsốc“ởBaLan,BộtàichínhMỹvàcácnhàtàiphiệtngânhàngquốctếđãgiúpđỡquốcgianàyvềmặttiềnbạc,vàvớisựviệntrợcùngcáckhoảntiềnkhổnglồ,liệuphápnàyđãđemlạihiệuquảlớn.

SauthànhcôngởBaLan,liệuphápnàylạiđượcápdụngchoLiênXô.Khi“congấubắccực”nàybịcác“bácsĩkinhtế”đặtlênbànmổphanhthâyxẻruộtxongthìngaylậptứcnguồn“máu”trướcđâycủaMỹvàcácnhàtàiphiệtngânhàngquốctếđộtngộttắcnghẽn,vàkếtcuộc,chẳngcầnnóitacũngcóthểhìnhdungrađượctìnhtrạngcủabệnhnhân.Vìthếmàgiáosư

Sachsđã“rống”lênmộtcách“oanức”bởivìrõràngthànhcôngcủa“cuộcphẫuthuật”đãđượcchứngminhquatrườnghợpcủaBaLantrướcđó,nhưngđếntrườnghợpcủaLiênXôlạixảyrasựcốngoàiýmuốn,hậuquảlà“chúgấubắccực”điđờinhàma.

Thựcra,thànhcôngcủa“liệuphápsốc”ởBaLanchínhlàmộtsợithònglọng.Mộtkiểuâmmưuthôngqua“cấpđộchínhsách”nhưthếnàythìkhôngphảilàđiềumàSachsvàgiáosưJosephE.Stiglitzđềucóthểlýgiảiđược.

NgaykhicòntronggiaiđoạnđầuthiếtkếhệthốngBrettonWoods,mụcđíchcủaviệcthànhlậphaitổchứctàichínhnàylànhằmxáclậpđịavịbáquyềnthếgiớicủađồngđô-laMỹ.ướcmơxoábỏchếđộbảnvịvàngcủacácôngtrùmngânhàngquốctếđượcthựchiệntrongbabước.Bướcthứnhất:năm1933,saukhiRooseveltxoábỏhệthốngbảnvịvàngtruyềnthốngthìởMỹ,đồngđô-lađãkhôngđượcquyđổiravàngtrựctiếpnhưtrướcnua.Tuynhiên,nhữngngườiởnướcngoàivẫncóthểđổiđô-laMỹtrựctiếpravàng.

Bướcthứhai:hệthốngBrettonWoodsthựchiệnviệcgắnmócxíchgiữađồngđô-laMỹvớitiềntệcácnướckhácthôngquahìnhthứcđổiđô-laMỹlấyvàng,vàchỉcócácngânhàngtrungươngcácnướcmớiđượcphéplàmnhưvậy.Vàbướcthứba:xoábỏhẳnchếđộđổiđô-laMỹlấyvàngnhằmmụcđíchgạtbỏvàngrakhỏihệthốnglưuthôngtiềntệquốctế,thayvàođóchỉcómộtđồngtiềnduynhấtđượclưuthông,đóchínhlàđồngđô-laMỹ.

Sởdĩđồngđô-laMỹđược“ưuái”nhưvậychứkhôngphảilàmộtđồngtiềnkhácbởitrênthựctế,cảIMFvàNgânhàngthếgiớiđềuđãbịMỹkiểmsoát.IMFthựcrachỉlàchỗdựacủangườichâuÂuđượcdựnglênđểtránhtìnhtrạngmấtkiểmsoát.Trongkhiđó,chínhBộtàichínhMỹmớilànơiđưaracáckếhoạchquantrọngcầnphảithảoluậncũngnhưđặtraquyđịnhvềcácđiềukhoảncầnphảiđạtđượctrên85%phiếutánthànhmớicóthểđượcthựcthi.CònởNgânhàngthếgiới,ngườiđứngđầutổchứcnàydochínhBộtàichínhMỹchỉđịnh.Vậynên,trongviệcnắmgiữtoànquyềnvềnhânsựthìtìnhhuốngđểđạtđượcmức85%phiếuthuậnlàrấthiếm,vànếucóthìcũngchỉlàmộthìnhthứcđểthuậnlợihơnchoviệcnângcaoýnghĩacủaquyếtđịnh.Đâychínhlàtròchơi“thiếtkếchínhsách”vàchỉgiớihạntrongsựchênhlệchgiữahai“lưutrìnhthaotác”.

Keynes-tổngcôngtrìnhsưcủahệthốngBrettonWoods-cònnghĩramộtkháiniệmhấpdẫnhơn:“quyềnrútvốnđặcbiệt”(SpecialDrawingRights)đểlàmcơsởxâydựngnênmộttổchứctiềntệthếgiớitrongtươnglai.Quyềnrútvốnđặcbiệtchínhlà“vànggiấy”đãđượcnhắcđếnnhằmbổxungchosựthiếuhụtlượngvàngdựtrữcủaMỹdonhậpkhôngbùnổicáckhoảnchitrongsuốtthờigiandài.Cóthểxemđâychínhlàmộtýtưởngtuyệtvờinhấttronglịchsử

nhânloại,bởingườitasẽquyđịnhmộtloại“tiềngiấy”nàođómãikhông“mấtgiá”,cógiátrịngangvớivàngthật,nhưngkhôngbaogiờcóthểchuyểnđổithànhvàngđược.Năm1969,khicuộckhủnghoảngthanhtoánbằngvàngnghiêmtrọngxảyraởMỹ,kháiniệmnàyngaylậptứcđãđược“tiếncử”nhưngvẫnkhôngthểcứuvãnđượctìnhthế.Tuynhiên,saukhihệthốngBrettonWoodsbịgiảithểthì“quyềnrútvốnđặcbiệt”cũngđượcđịnhnghĩalại.Thếnhưngchođếnnay,hệthống“tiềntệthếgiới”doKeynesnghĩravàonhữngnăm40nàyvẫnchưathểpháthuyđượcnhiềutácdụngnhưmongđợi.

SaukhitổngthốngNixontuyênbốhuỷbỏhệthốngvàngvàđô-laMỹvàonăm1971,sứmệnhlịchsửcủaNgânhàngthếgiớivàIMFthựcsựđãkếtthúc.Nhưngngaylậptứccácnhàtàiphiệtngânhàngquốctếđãkịpthờitìmrađượcmộtsựvịtrímớichomình:“giúpđỡ”cácquốcgiađangpháttriểntiếnhànhcuộccáchmạng“toàncầuhoá”.

Trướckhibịsathải,JosephE.StiglitzđãnắmđượcmộtlượnglớnvănkiệncơmậtcủaNgânhàngthếgiớivàIMF.Theonhữnggìghitrongcácvănkiệnnày,ngườitađượcbiếtrằng,IMFđãyêucầucácquốcgianhậnviệntrợkhẩncấpphảikývàohơn111điềukhoảnbímật,trongđóbaogồmviệcbáncáctàisảntrọngyếucủanướcmìnhnhưhệthốngcungcấpnước,điệnlực,khíđốt,đườngsắt,bưuchínhviễnthông,dầumỏ,ngânhàng,đồngthờinướcnhậnviệntrợcũngcầnphảithựcthinhữngbiệnphápkinhtếcótínhchấtpháhoạicựcđoan;mởcáctàikhoảnngânhàngtạingânhàngThuỵSĩchocácchínhtrịgiacủacácnướcnhậnviệntrợvàphảibímậtchichonhữngchínhtrịgianàynhiềutỉđô-laMỹđểhọchấpnhậncácđiềukhoảncủaIMFcũngnhưcủaNgânhàngthếgiới.Nếunhưcácchínhtrịgiacủanhữngnướcnhậnviệntrợnàykhướctừcácđiềukhoảnkia,thìchínhnhữngquốcgiađósẽkhôngcóđượcnhữngkhoảnvaykhẩncấptừthịtrườngtàichínhquốctế.ĐâycũnglànguyênnhângiảithíchtạisaogầnđâycácnhàtàiphiệtngânhàngquốctếđãnổigiậnvớiTrungQuốcvìnướcnàyđãdámchocácnướcthuộcthếgiớithứbavaynhiềukhoảnmàkhôngcóbấtcứđiềukiệnkèmtheonào.Làmnhưvậy,TrungQuốcđãmanglạichonhữngquốcgiagầnnhưđivàongõcụtđómộtsựlựachọnmới.

JosephE.Stiglitzcũngtiếtlộrằng,mỗiquốcgianhậnviệntrợđềusẽphảirơivàobatìnhtrạngsauđây:

Thứnhất:tưhữuhoátức“hốilộhoá”.Chỉcầnđồngýbánrẻcáctàisảnquốchữu,lãnhđạocủacácnướcnhậnviệntrợsẽnhậnđượckhoảnhoahồng10%,vàtoànbộsốtiềnđósẽđượcgửivàomộttàikhoảnbímậtcủangânhàngThuỵSĩ.VànếudùnglờicủaJosephE.Stiglitzthì“anhsẽthấymắthọsángrỡlên”,bởiđólàmộtkhoảnkếchxùhàngmấytỉđô-laMỹ!Năm

1995,saukhipháthiệnrađượcvụhốilộlớnnhấtlịchsửtrongquátrìnhtưhữuhoáLiênbangNga,BộtàichínhMỹchorằngviệcnàyđãlàtốtlắmrồi,bởihọmuốnYeltsintrúngcử.ĐiềuduynhấtmàhọquantâmtrongcuộctổngtuyểncửnàylàviệcYeltsinphảiđượctrúngcử.

Rõràng,JosephE.Stiglitzhoàntoànkhôngphảilàngườivạchtrầnđượcâmmưumàchỉlàmộthọcgiảngaythẳng.Vìthế,trêncươngvịlàmộtnhàkinhtếhọccólươngtrivàtinvàochínhnghĩa,ôngđã“lộingượcdòng”đểlênánnhữngngónđònđêhèncủaNgânhàngthếgiớivàBộtàichínhMỹkhichứngkiếnnềnkinhtếLiênbangNgabịsuychuyểnhếtmộtnửagiátrịvìsựlũngđoạngâyra,khiếncảnướcNgarơivàotìnhtrạngsuythoáinghiêmtrọng.Thứhai:tựdohoáthịtrườngvốn.Trêncơsởlýluận,điềunàycónghĩalàdòngvốnđượcchảyvàovàchảyramộtcáchtựdo.Tuynhiên,thựctếcủahaicuộckhủnghoảngtàichínhởchâuÁvàBrazilchothấyrằng,khidòngvốntựdochảyvàolàmbùngnổthịtrườngbấtđộngsản,thịtrườngcổphiếu,vàcảthịtrườnghốiđoáithìkhixảyrakhủnghoảng,dòngvốnchảyracũngrấtnhanhvàmạnh.Lúcnày,lựcchảycủanólớntớimứckhiếnchoquỹdựtrữngoạitệcủaquốcgialâmnạnbịkiệtquệtrongmộtthờigiancựcngắn,chỉvàingàyhoặcthậmchícókhichỉvàigiờ.VàđóchínhlàthờicơđểIMFchìatayracứuvớtbầngcácbiệnphápnhưthắtchặtvòngquaylưuchuyểntiềntệ,nânglãisuấttăngvọtlêntớimứchoangđường30%,50%,rồi80%,khiếnchocácthịtrườngbấtđộngsản,chứngkhoán…bịsuysụp,khảnăngsảnxuấtcôngnghiệpbịpháhuỷ,mọinguồntíchluỹtrongnhiềunămcủaxãhộibịtiêuhaomộtcáchnhanhchónghơnbaogiờhết.

`TrongkhicácquốcgialâmnạncònđangtrongcảnhdởsốngdởchếtdobịIMFđẩyđếnbướcđườngnày,thìlạicũngchínhIMFđềxuấtnânggiábiênlêncaođốivớicácnhuyếuphẩmthườngngàycủangườidânnhưthựcphẩm,đồuốngvàkhíđốt.Lúcnày,sựnổigiậncủangườidâncóthểbiếnthànhnhữngcuộcbạođộnglàđiềuhoàntoàncóthểhiểuđượcbởinóchínhlàkếtquảcuốicùngcủađộngtháinày.Năm1998,tạiIndonesia,việcIMFcắtgiảmnguồntrợcấpthựcphẩmvànhiênliệuđãgâynêncuộcbạođộngvớiquymôlớn.VớiBolivia,giánướctăngcaođãkhiếnchongườidânthànhphốnổiloạn.CòntạiEcuador,giákhíđốtleothangđãkhuấyđộngsựrốiloạntrong.đờisốngxãhội.Tấtcảnhữngđiềunàyđềuđãđượccácôngtrùmngânhàngquốctếtínhtoánkỹtừtrước.Vànếudùngthuậtngữcủahọthìđiềunàyđượcgọilà“náođộngxãhội”(SocialUnrest).Màkiểu“náođộngxãhội”nàycómộttácdụnghếtsứctốtbởinhờnómàcácnhàtàiphiệtngânhàngquốctếcócơhộihếtbạctừnguồntàisảnquốcgiacủanhữngnướcbịnáođộngdođồngtiềnkhôngcòngiữđượcgiátrị.

NgaykhitiếpnhậnviệntrợcủaNgânhàngthếgiớivàIMFdocơnkhủnghoảnggâyra,tổngthốngdâncửđầutiêncủaEthiopiađãbìépphảiđemkhoảntiềnviệntrợnàygửivàotài

khoảncủaôngởBộtàichínhMỹvớilãisuấtkhiêmtốn4%,trongkhikhôngthểkhôngvaykhoảntiềnđóvớilãisuất12%từcácôngchủngânhàngquốctếđểcứuvãntìnhhìnhquốcgia.KhiđượcvịtântổngthốngnàyyêucầudùngkhoảnviệntrợcủaNgânhàngthếgiớivàIMFđểcứuvãntìnhhìnhđấtnước,JosephE.Stiglitzđànhphảitừchối.Đâychínhlàmộtsựtratấntànbạođốivớilươngtriloàingười.VàlẽdĩnhiênlàJosephE.Stiglitzkhôngthểchịuđựngnổisựdàyvònhưvậy.

Thứtư:sáchlượcxoáđóigiảmnghèo-mậudịchtựdo.Trongtìnhcảnhnhưvậy,JosephE.StiglitzđãvícácđiềukhoảnmậudịchtựdocủaWTOnhưlà“chiếntranhthuốcphiện”.Ôngthựcsựthấycămphẫnđốivớiđiềukhoản“quyềntàisảntrítuệ”.Bởichínhviệcdùng“thuếquan”đốivới“quyềntàisảntrítuệ”caonhưvậyđểchitrảchocácloạidượcphẩmdanhtiếngcủacácnhàmáysảnxuấtthuốcởcácquốcgiaphươngTâythìchẳngkhácnàoviệc“khiếnchongườidânbảnđịanguyềnrủahọ(cáccôngtydượcphẩmphươngTây)chođếnchết,trongkhivốndĩhọvẫnluônbấtchấpsựsốngchếtcủadânchúng”.

TheoquanđiểmcủaJosephE.StiglitzthìIMF,NgânhàngthếgiớihayWTOđềulànhữngthươnghiệukhácnhauđượcphủbênngoàichocùngmộttổchứcmàthôi.Tuynhiên,sovớinhữngđiềukhoảnhàkhắccủaWTOđốivớiviệcmởcửathịtrườngthìcácđiềukhoảncủaIMFthậmchícòncaohơnnhiều(16).

CuốnSách“Lờithútộicủamộtsátthủkinhtê”(ConfessionsofanEconomicHitMan)đượcxuấtbảnnăm2004đãgópthêmmộtlờigiảithíchxuấtsắcchoquanđiểmcủaJosephE.Stiglitz.

Vớisựtrảinghiệmthựctếcủabảnthân,JohnPerkins-tácgiảcuốnsáchnày-đãmiêutảmộtcáchấntượngvàtinhtếcuộcchiếntranhtàichínhbímật-cuộcchiếnkhôngtuyênmàchiếnđượccácnhàtàiphiệtngânhàngquốctếtiếnhànhđốivớicácquốcgiađangpháttriển.Làmộtngườitrongcuộc,lácgiảđãđượcNSA,tổchứcgiánđiệplớnnhấtnướcMỹ(thuộcCụcanninhquốcgia)tuyểndụngvàocuốithậpniên60.Saukhitrảiquamộtloạtcácbàikiểmtra,JohnPerkinsđãđượcđánhgiálàthíchkháchkinhtếphùhợpnhất.Đểtránhbạilộ,ôngđãđượcvàovaimột“họcgiảkinhtếhàngđầu”củamộtcôngtyxâydựngnổitiếngquốctếđượcpháiđếncácnướctrênthếgiớilàmviệc.Tuynhiên,đóchỉlàbìnhphongcủamột“sátthủkinhtế”.Vàtrongtrườnghợpnếukếhoạchbịbạilộthìcácnướcđươngsựcũngchỉcóthểquytộichosựthamlamcủacáccôngtytưnhân,chứkhôngảnhhưởnggìtớimốiquanhệngoạigiaođangcó.

CôngviệccủaJohnPerkinschínhlàduthuyếtcácnướcđangpháttriểnchấpnhậnđivay

nhữngkhoảnnợlớntừNgânhàngthếgiới,nhữngkhoảnvayphảicaohơnrấtnhiềusovớinhucầuthựctếvàôngphảiđảmbảođượccáckhoảnnợnàysẽluônkhiếnchocácquốcgiađókhôngthểhoàntrảđượcĐểchocácchínhtrịgiađồngý,hàngtỉđô-laMỹluônsẵnsàngđượcchiralàmtiềnhốilộ.Vàkhicóđượcnhữngkhoảnnợkhôngthểchitrả,NgânhàngthếgiớivàcácngânhàngquốctếđạidiệncủaIMFsẽtranhnhauxâuxétàisảncủanhữngnướcthiếunợbằngcáchyêucầuphảinhườnglạicáctàisảntrọngyếucủaquốcgianhưhệthốngcungcấpnước,khíđốtthiênnhiên,điệnlực,giaothông,hệthốngthôngtinliênlạc…Nếunhưcôngviệccủa“sátthủkinhtế”khônghiệuquảthìđội“Báođen”củaCụctìnhbáotrungươngsẽđượccửđiámsátcáclãnhđạoquốcgia.Nếu“Báođen”cũngthấtbạithìcuộcchiếntranhbằngvũkhíquânsựsẽlàgiảiphápcuốicùng.

Năm1971,JohnPerkinsđượcpháiđếnIndonesiavàđãhoànthànhxuấtsắcnhiệmvụ“sátthủkinhtế”củamình,khiếnchoIndonesiamắcnợtrầmtrọng.Sauđó,ônglạiđượccửđếnSaudivàđíchthânđiềukhiểnkếhoạch“dòngđô-ladầumỏchảyngượcvềMỹ”(RecyclingofPetrodollar).TạiSaudi,ôngđãduthuyếtthànhcôngvớiKissinger,khiếnchotrongtổchứcOPECxuấthiệnsựchiarẽ.Sauđó,ôngcònđượccửđếncácnướcnhưIran,Panama,Ecuador,Venezuelađểlàmnhiệmvụvàđềuhoànthànhrấtxuấtsắc.

Nhưngkhixảyrasựkiệnngày11tháng9năm2001,chínhJohnPerkinslạicảmthấyvôcùngđauđớnkhihiểurarằng,nướcMỹđangphảihứngchịusựcămphẫncủangườiđờimàmộttrongnhữngnguyênnhânchínhlàkhảnănghoànthànhcôngviệcmộtcáchxuấtsắccủanhữngsátthủkinhtếnhưông.Vìlẽđó,JohnPerkinsđãquyếttâmnóinênsựthật.

Thếnhưng,hầuhếtcácnhàxuấtbảnlớnởNewYorkđềukhôngdámxuấtbảncuốntựtruyệncủaôngbởichínhnộidungquáthậtcủacuốnsách.ViệcJohnPerkinsviếtsáchnhanhchóngđượctruyềnđếntai“nhữngngườitrongcuộc”.

Vậylàmộtcôngtynổitiếngquốctếđãtuyểndụngôngvàochỉđể“ngồichơixơinước”vớimứclươngcaongất.Đổilại,ôngkhôngđượcpháthànhcuốnsáchđó.Đâycóthểcoinhưmộtkiểuhốilộ“hợppháp”.Nhưngtớinăm2004,saukhibấtchấpnguyhiểmvàáplựcxuấtbảncuốnsáchnày,JohnPerkinsvẫnquyếtđịnhchoinnó.Vàgầnnhưchỉtrongmộtđêm,“Lờithútộicủamộtsátthủkinhtế”đãtrởthànhcuốntiểuthuyếtbánchạynhấtnướcMỹ.Sởdĩôngphảichọnhìnhthứctiểuthuyếtđểthểhiệncâuchuyệncũnglàvìtránhchonhàxuấtbảntránhkhỏitaihoạkhidámpháthànhmộtcuốnsáchvớinhữnglờilẽthẳngthắnđếnnhưvậy(17).

4.TậpđoàntinhanhthốngtrịthếgiớiTốtnhấtlàchúngtanênthiếtlậpmột“lâuđàitrậttựthếgiới”từdướilên,chứkhôngphảilà

xâyngượclạitừtrênxuống.Bởirốtcuộcthìcáigọilàchủquyềnquốcgiacóthểdùngbiệnphápxâmchiếmtừngbướcdềgiànhđược.Việclàmnàysẽchophépchúngtađạtđượcmụcdịchcủamìnhnhanhhơnsovớinhữngcáchlàmcũ(18).

RichardGarner,TạpchíCácvấnđềquanhệquốctế,tháng4năm1974.

Ngày16tháng7năm1992,ngaysaukhiđượcđềcửchocuộctranhcửtổngthốngtạiđạihộiĐảngDânchủ,Clintonđãphátbiểuhếtsứcdõngdạcvềtinhthầnđoànkết,lýtưởng,nhândânvàđấtnướcbằngnhữnglờichẳngcógìmớimẻ.Nhưngkhikếtthúcbàidiễnvăn,độtnhiênClintonnhắcđếnngườithầycủamình-vịgiáosưsửhọcnổitiếngnhấtnướcMỹgiảngdạytạiĐạihọcGeorgetown,CarrollQuigley.ẢnhhưởngcủaCarrollQuigleyđốivớiClintonđượcchínhClintonvínhưsựảnhhưởngcủatổngthốngKennedyđốivớiôngtavậy(19).Vàtrongsuốtthờigianlàmtổngthốngsaunàycủamình,ClintonđãnhiềulầnnhắcđếntêncủaCarrollQuigley.VậychủtrươnggìcủaCarrollQuigleyđãkhiếnchoClintonphảikhắccốtghitâmđếnthế?

Thựcra,QuigleylàmộtnhânvậtcóảnhhưởnglớntrongviệcnghiêncứutổchứctinhanhbímậtAnh-Mỹ.Ôngluônchorằngnhữngtổchứcbímậtnàyđãcóảnhhưởngquyếtđịnhđếnhầuhếtmọisựkiệntrọngđạitrênthếgiới.

TốtnghiệpĐạihọcHarvard,giáosưQuigleytừngđảmnhậncácvịtríởCụcThammưaBrooklings,BộQuốcphòng,BộHảiquânMỹvàcómốiquanhệrấtmậtthiếtvớicácquanchứccấpcaotrongCụcTìnhbáoTrungương.Vớivaitròcủamột“ngườitrongcuộc”,Quigleyđãtừngtiếpxúcvớirấtnhiềutàiliệulịchsửvàhồsơtuyệtmật.Tuynhiên,ôngkhôngtỏralàngườichốngđối“lýtưởng”màsốrấtítcáctinhanhthốngtrịcủaAnh-Mỹđãsắpđặtrachotoànthếgiới,màchỉluôngiữtháiđộ“bảolưu”đốivớimộtsốcáchlàmcụthểtrongđó,rồithêmvàođólànhữngnhậnxétđầyhàmýtrongcácnghiêncứucủamình.Chínhtháiđộđónênôngkhônghềgặpphảisự“thắcmắc”nàocủacáchọcgiảthuộcdòng“chủlưu”.Ngoàira,vớihơn20nămlàmcôngviệcnghiêncứu,đượctiếpxúcvớimộtlượnglớncáchồsơlịchsửtuyệtmậtnênôngđượcgiớisửhọcMỹđánhgiácao.Chínhnhữngđiềuđókhiếnônghiếmcóđốithủkhiêuchiến.Chỉcầnhọcthuyếtcủaôngkhôngnguyhiểmchogiớicầmquyềnthìnhữngngườitrongnhómtinhanhcũngsẽchẳngviệcgìphảiđụngđếnông.

TheoquanđiểmcủagiáosưQuigley,ViệnHoànggiavềcácvấnđềquốctếởAnh,HộiđồngquanhệquốctếMỹ(CFR),nhómBilderberg,uỷbanbabên(TrilateralCommission)rõrànglànhữngtổchứchạtnhâncủacâulạcbộtinhanhluônmuốnthaotúngcụcdiệnthếgiới.HộiđồngquanhệquốctếMỹcó3.600thànhviên,tươngđươngvới“trườngđảngtrungương”củaMỹ.VàviệcgianhậpvàotổchứcnàythìcũnggiốngnhưviệcbướcvàođạisảnhcủachínhgiớiMỹhaycơhộiđểtrởthànhngườihoạchđịnhchínhsáchcủathếgiớitươnglai.NhómBilderbergkếthợpthêmcácphầntửtinhanhcủachâuÂu,cònuỷbanbabêncóđến325thànhviên,lạithêmcácphầntửtinhanhcủaNhậtBảnvàcácquốcgiachâuÁkhác.TấtcảnhữngthànhviêncótiếngnóitrongHộiđồngquanhệquốctếMỹthìthườnglàthànhviêncủacáctổchứckhác.CácnhânvậttinhanhtrongnhữngtổchứcnàybaogồmnhữngnhânvậtcóthếlựcđủđểlàmxoaychuyểncụcdiệnthếgiớinhưHenryKissinger-cựuBộtrưởngngoạigiaoMỹ,D.RockefellercủauỷbanquốctếJ.P.Morgan,NelsonAldrichRockefeller,hoàngtửPhillipcủaAnh,McNamaraBộtrưởngquốcphòngMỹthờitổngthốngKennedyvàsaunàylàGiámđốcđiềuhànhcủaNgânhàngthếgiới,bàThatcher-cựuThủtướngAnh,ValéryGiscardd’EstaingcựutổngthốngPháp(chínhlàngườiđãlênkếhoạchcốtyếuvềhiếnphápchâuÂu),DonaldRumsfeld-BộtrưởngquốcphòngMỹ,Brzezinski-cựucốvấnanninhquốcgia,AlanGreenspan-ChủtịchCụcDựtrữLiênbangMỹ,vàKeynes-nhânvậtnổitiếngtronggiớingânhàngmộtthời.ÔngchủNgânhàngquốctếchínhlàôngchủđứngđằngsautấtcảnhữngtổchứcnày(20).

DònghọRothschildđãchủtrìrấtnhiềuhộinghịcủaBilderberg.Năm1962vànăm1973,hộinghịBilderbergdiễnraởđịađiểmnghỉmátnổitiếngởThuỵĐiểndodònghọWarburgđứngratổchức.

Thờiđạihọc,dướisựhướngdẫnvàchỉbảocủagiáosưQuigley,Clintonđãnhậnrarằng,nếumuốnhiểndanhtrongchínhgiớithìkhôngchỉcầnnỗlựcphấnđấumàcònphảitrởthànhmộtthànhviêntrongguồngmáyquyềnlựcQuảnhiên,saunàyClintonđãgianhậpuỷbanbabênvàHộiđồngquanhệquốctếđồngthờithamgialớp“họcgiảRhodes”mộtnơichuyênđàotạo,bồidưỡngnênnhững“cánbộ”quantrọngcủa“Chínhphủthếgiới”trongtươnglai.Năm1989,ClintonđãgianhậpHộiđồngquanhệquốctếVàtớinăm1991,khigiữchứcThốngđốcbangArkansas,ClintonđãxuấthiệntạihộinghịthườngniêncủanhómBilderbergtổchứctạiĐức.PhảithừanhậnrằngđãcórấtnhiềuthốngđốccácbanglớnởMỹrấtmuốnthamgiacuộc“tụhộitinhanhsiêucấp”này.Vàchỉsaumộtnăm,BillClinton-ThốngđốcbangArkansasxaxôichẳngmấytiếngtămđãđộtnhiênđánhbạinhiềuchínhtrịgiacáogiàđểlênlàmTổngthống.ĐóchínhlàlýdovìsaoClintonluônkhắccốtghitâmnhữnglờichỉbảocủagiáosư

Quigley.

5.CâulạcbộBilderbergNếunhưnhữngnămđócôngkhaimọiđiềuchocôngchúngbiếtthìchúngtađãkhôngthể

hoạchđịnhkếhoạchpháttriểnchothếgiới.Màhiệnnay,thếgiớingàycàngphứctạp,cònchúngtathìchuẩnbịtiếnbướcmạnhmẽđểtrởthànhchínhphủthếgiới.Bởinhữngngườinắmgiữchủquyềnsiêuquốcgiađềulàcáctầnglớpưutúvàcácôngchủngânhàngthếgiớinênđiềutốthơnlàchúngtanêntổchứclấyquyềntựquyếtquốcgiatrongthựctếhơnlàcáchlàmcũtrongquákhứnhưnhiềuthếkỷtrước(21).

JohnDavisonRockefeller,năm1991.CâulạcbộBilderbergđượclấytêntừmộtkháchsạncủaHàLan,doônghoàngngườiHàLan,Bernhardsánglậpvàonăm1954.CâulạcbộBilderberglà“phiênbảnquốctế”củaHộiđồngquanhệquốctếMỹ,docácnhàtàiphiệtngânhàng,chínhtrịgia,lãnhđạodoanhnghiệp,cácnhàbáovàcáchọcgiảnổitiếngtạonên.TấtcảcácthànhviênnàyđềudoRothschildvàRockefellerchọnra.TrongđórấtnhiềungườicònlàthànhviêncủaHộiđồngquanhệquốctếMỹ,hiệphộiPilgrimsSociety,hiệphộibàntrònvàcảuỷbanbabên.CâulạcbộBilderbergnàyhầunhưđãkiểmsoáthếttoànbộhệthốngtổchứccủahiệphộichâuÂuhiệncótrongliênminhchâuÂu.Mụcđíchcuốicùngcủahọchínhlàxâydựngmộtchínhphủthếgiới(22).

Đặcđiểmhoạtđộnglớnnhấtcủatổchứcnàychínhlà“bímật”.

CơquanđầunãocủatổchứcnàyđặttạiLeidenthuộcmiềntâyHàLan,cócảsốđiệnthoạinhưnglạikhôngcómạnglưới.ChỉmộtsốítthámtửtựdonhưTonyGoslingcủaAnhhayJamesTuckercủaMỹđãphảimấtrấtnhiềucôngsứcvàcảsựmưutrímớicóthểthuthậpđượcnhữngthôngtincóliênquanđếnđịađiểmvàlịchtrìnhhộinghịcủaCâulạcbộnày.Suốt30năm,Tuckerđãtheodõicâulạcbộnàyvàcuốicùngđãxuấtbảnmộtcuốnsáchnóivềnó.CònnhàsửhọcPierredeVillemarestvàWilliamWolfđãcộngtáccùngnhauđểxuấtbảncuốnsách“FactsandChromclesDeniedtothePublic”,trongđótậpmộtvàhaiđãmiêutảlịchsửpháttriểnbímậtcủaCâulạcbộBilderberg.

MộtcuốnsáchkhácdonhàxãhộihọcGeoffreyGeuenscủaVươngquốcBỉviếtcũngcómộtchươngtậptrungmiêutảvềCâulạcbộnày.

EtienneDavignon-cựuPhóchủtịchuỷbanchâuÂu,thànhviêncủaCâulạcbộBilderberg-đãkhẳngđịnhrằng:

“Đâykhôngphảilàâmmưuthaotúngthếgiớicủacácnhàtưbản”.CònThierrydeMontbrial-ViệntrưởngHọcviệnquanhệquốctếPháp,gianhậpCâulạcbộnàyđãgần30nămthìnóirằng,đâychẳngquachỉlàmột“câulạcbộ”màthôi.Sởdĩnhữngngườinàycónhữnglờiphátbiểunhưtrênvìtrongthôngbáochínhthứchộinghịnăm2002củacâulạcbộBilderbergcóđoạnnêu:“hoạtđộngduynhấtcủacâulạcbộlàtiếnhànhhộinghịthườngniên.Hộinghịnàykhôngđềrabấtcứnghịquyếtnào,cũngkhôngtiếnhànhbỏphiếu,khôngphátbiểuthanhminhbấtcứchínhsáchnào”.VàCâulạcbộBilderbergchỉlà“mộtdiễnđànquốctếnhỏlinhhoạt,khôngchínhthức.Cácđạibiểuthamgiahộinghịcóthểphátbiểumọiquanđiểmkhácnhau,đểtăngcườnghiểubiếtgiữacácbên”.

NhưngtheoWillHutton-nhàkinhtếhọcngườiAnhthì“ýkiếnthốngnhấtđạtđượctrongmỗilầnhộinghịcủaCâulạcbộBilderberg”chínhlà“đoạnmởđầulậprachínhsáchthếgiới”.CáchnóicủaôngthểhiệnsựtiếpcậnvớisựthậtởmứcđộtươngđốibởinhữngquyếtđịnhđượcđưaratạihộinghịcủaCâulạcbộBilderbergvềsauđềudầntrởthànhphươngchâmđịnhtrướccủacácnướcthuộchiệphộiG8,QuỹtiềntệquốctếvàNgânhàngthếgiới.

ĐốivớiCâulạcbộBilderberg,giớitruyềnthôngluôntỏraimlặngvàphụctùng.Năm2005,tờFinancialTimesđưatintrướcrồisauđógiảiquyếttheohướnglàmgiảmnhẹ“thuyếtâmmưu”đanggâyxônxaodưluận.Trênthựctế,bấtcứaicóchấtvấnhaynghingờngườicủacâulạcbộhùngmạnhnhấtthếgiớinàyđềusẽbịbiếnthànhđốitượngbịđàmtiếutrongcác“tácphẩm”củanhữngphêbìnhlýluận.

CácthànhviêncủaCâulạcbộBilderbergnhưcácnghịsĩAnhhoặcnhữngquanchứccaocấpMỹthìđềunóirằng,chẳngquađóchỉlàmộtnơiđểbànluậnvấnđề,mộtdiễnđànmàngườingườiđềucóthể“tựdophátbiểuýkiến”.

F.WilliamEngdahl,tácgiảcuốn“Cuộcchiếntrămnăm:chínhtrịdầumỏAnh-Mỹvàcuộcđạichiếnthếgiớimới”,đãgiảithíchtỉmỉmộtđoạnbímậtmàrấtítngườibiếttừngxảyratronghộinghịBilderbergkhiđượctổchứcởThuỵĐiểnnăm1973.

TrongnhữngnămđầusaukhihệthốngBrettonWoodssụpđổvịthếcủađồngđô-laMỹđãrơivàokhủnghoảngchưatừngthấytrênphạmvitoànthếgiới.Saukhitáchkhỏivàng,sợidâydiềuuytínvàgiátrịcủađồngđô-laMỹđãbịcắtđứtvàbịcuốntrôiđitheogiótrongcơnbãotáptàichínhthếgiới.Vìvẫncònchưabànxongkếhoạchchuẩnbịchohệthốngtiềntệthếgiới,cácôngchủngânhàngquốctếcũngtrởnênbốirối.Chínhsách“quyềnrútvốnđặcbiệt”đượcđềra“longtrọng”trênthịtrườngtàichínhquốctếnăm1969nhưngchẳngaiđếmxỉađến.Thấysắpmấtquyềnkiểmsoát,cácôngchủngânhàngquốctếđãvộitriệutậpmộthội

thảokhẩncấptronghộinghịBilderbergnăm1973nhằmgiànhlạiquyềnkiểmsoáttìnhhìnhnguycấpcủathịtrườngtàichínhthếgiớilúcđó.Nhiệmvụđặtralàphảitìmcáchkhôiphụclạiniềmtinvàođồngđô-laMỹ.WalterLevy-chiếnlượcgiatàichínhcủaMỹ-đãđềxuấtmộtkếhoạchtáobạo:thảnổigiádầumỏthếgiới,mặcgiátănglênđến400%,vàhoạchđịnhlàmsaođểthuđượcthắnglợilớntừviệcnày.

84thànhviêncủacáccôngtydầumỏlớnvàtậpđoàntàichínhlớnđãthamgiahộinghịlầnnày.KếtluậnmàEngdahlrútralà:

MụcđíchtậptrungcủanhữngthếlựcquyềnquýnàylàđểlậplạicânbằngquyềnlựctheohướngcólợivềtàichínhchoMỹcũngnhưtìmhướngpháttriểnchođồngđô-la.Đểđạiđượcmụcđíchnày,họquyếtđịnhlợidụngvũkhímàluônđượccoitrọngnhấtquyềnkhốngchếnguồncungứngdầumỏtoàncầu.ChínhsáchcủacâulạcbộBilderbergchínhlàlạonêncuộccấmvậndầumỏtoàncầu,khiếnchogiádầumỏthếgiớităngvọt.Bắtđầutừnăm1945,theothônglệquốctế,dầumỏthếgiớiđượcđịnhgiábằngđồngđôlaMỹvìcáccôngtydầumỏcủaMỹđangkhốngchếthịtrườngnàysauchiếntranh.Vìvậy,khigiádầuthếgiớiđộtngộttănglêncũngđồngnghĩanhucầuđổiđồngđôlaMỹtrênthếgiới(dùngđểmuadầu)cũngsẽtăng,từđómàổnđịnhđượcgiátrịtiềntệcủađồngđôlaMỹ(23).

CònKissinggerđãdùnghìnhảnh“đồngđôlaMỹchảykhôngngừngvàodầumỏ”đểhìnhdungkếtquảgiádầuthếgiớileothang.

6.UỷbanbabênĐấtnướcchúngtacóthểcóđượcchếđộdânchủvĩđạichúngtacũngcóthểtạonêntàisản

khổnglồvàkhiếnchúngtíchtụlạitrongtaycủamộtsốrấtítngười.Thếnhưng,chúngtakhôngthểcùnglúccócảhaiđiềuđó.

ZbigniewBrzezinski,ThẩmphánToàántốicaoMỹ.

BrzezinskichínhlànhânvậthạtnhâncủauỷbanbabênvàcũnglàcốvấnđắclựccủaD.Rockefeller.Dướikiếnnghịcủaôngta,Rockefellerquyếttâmsẽ“đemnhữngbộócưutúnhấttrênthếgiớitụhợplạivớinhauđểgiảiquyếtvấnđềtươnglai”.Ýtưởngnàyđượcđềxuấtlầnđầuvàođầunăm1972,vàtạihộinghịthườngniênBilderberg,nóđãđượcđemrathảoluận“tậpthể”.

Tácphẩm“Giữahaithờiđại”nổitiếngđãđượcBrzezinskixuấtbảnvàonăm1970nhằmhôhàothànhlậpmộthệthốngtiềntệquốctếmớivàchínhphủthếgiới.Cuốnsáchnàyđượcxemlà“thánhkinh”củauỷbanbabên.VàlẽdĩnhiênthìquỹRockefellervàquỹForđđều“ủnghộ“mộtcáchhàophóngbằngcáchnỗlựchỗtrợvềtàichínhchohoạtđộngcủauỷbanbabên.

Thànhviênchủyếucủauỷbanđềulàmộtsốôngchủngânhànglớn,cácôngchủdoanhnghiệplớnvàcảcácchínhkháchnổitiếngđếntửBắcMỹ,TâyÂuvàNhậtBản.BatrụsởchínhđượcđặttạiNewYork,ParisvàTokyo,mỗinơiđềxuấtngườicủanơiđóralàmchủtịch.ChủtịchcủacơquanởNewYorkđươngnhiênlàD.Rockefeller,cònBrzezinskithìtrởthànhchủnhiệmchấphànhchủtrìcôngviệcthườngngàytạitrụsởnày.

BrzezinskiđãcốgắnggiớithiệuCarter-ThốngđốcbangGeorgia-vớiD.Rockefellerđểđượcgianhậpvàouỷbanbabên.NhờđượcD.RockefellerđíchthânđềcửnênCarterđãđượcđặccáchthamgiavàouỷbanbabên.ĐâylàmộtbướctiếnlớnhếtsứcquantrọngmàCarterđãđi,đểnămnămsauôngcóthểbướclênvũđàichínhtrịcủaNhàtrắng,đồngthờicũnglàcơsởvàđầumốichomốiquanhệmậtthiếtgiữaôngtavàBrzezinski.

Thờitrẻ,dướisựchỉbảocủaCarrollQuigley,ClintoncũngđãkhôngngừngthamgiatíchcựcvàocáctổchứcnhưuỷbanbabênvàHộiđồngquanhệquốctếđểcuốicùngthựchiệnđượcgiấcmơlàmtổngthốngcủamình.

CũngnhưCâulạcbộBilderberg,uỷbanbabênlàtổchứcvòngngoàicủaHộiđồngquanhệquốctếMỹ.NhữngquyếtsáchcơmậtvàquantrọngnhấtchỉđượcrấtítngườicủaphốWallvà

LondonđượcbiếttrongkhiuỷbanbabênvàCâulạcbộBilderberglạiđóngvaitrò“thốngnhấttưtưởng”và“quảnlýtiếnđộ”.

Sứmệnhquantrọngnhấtcủauỷbanbabênchínhlàviệckhôngngừngtuyêntruyềncholýtướngvĩđạicủa“Chínhphủthếgiới”và“tiềntệthếgiới”đểcuốicùngdẫnđến“trậttựthếgiớimới”dướisựkiểmsoátcủatrụcLondon-phốWall.

Năm1975,uỷbanbabêntiếnhànhhọpởNhậtBản,vàtrongmộtbảnbáocáomangtên“Yếulượclặplạithươngmạivàtàichínhthếgiới”đãchỉrarằng,“việchợptácmậtthiếtbabên(Mỹ,Âu,Nhật)lànhằmduytrìbảovệhoàbình,quảnlýkỉnhtếthếgiới,thúcđẩypháttriểnkinhtế,vàgiảmđóinghèo,tăngthêmcơhộihoàbìnhchomộthệthốngthếgiớimới”.

ĐiểmkhácnhaugiữauỷbanbabênvớicâulạcbộBilderbergđólàuỷbanbabênđãtiếpnhậnrấtnhiềunhàtàiphiệtngânhàngvàcácôngchủdoanhnghiệpnổitiếngcủaNhậtBảnmớinổitrongnềnkinhtếđươngđạinhằmmởrộngnềntảngcủa“tinhanhthếgiới”.Cácôngchủngânhàngquốctếthừahiểuđượctầmquantrọngcủaviệckhôngngừngtiếpnhậncác“nhântài”mớiđốivới“sựnghiệpvĩđại”nhưchínhphủthếgiới”,“tiềntệthếgiới”và“thuthuếthếgiới”trongtươnglai.Vìthế,cùngvớisựpháttriểncủacácquốcgiavàcáckhuvựckhácởchâuá,những“phầntửtinhanh”củacáckhuvựcnàycũngtrởthànhđốitượngđượccácôngchủngânhàngquốctếđểmắttới.

Rốtcuộc,vấnđềkhôngphảilàmột“Chínhphủthếgiới”cótốthaykhông,màlàaisẽlàngườilãnhđạo“Chínhphủthếgiớinày”?Nócóthểthựchiệnmộtcáchchânchínhđểđưasựgiàucóvàtiếnbộxãhộiđếnvớimọingườitrênthếgiớihaykhông?Bởitừthựctếxãhộihơn200nămqua,chúngtađềucóthểthấyrằnghầunhưchưaaicóthểtinvàosựhứahẹncủa“cácnhânvậttinhanh”này.

Trảiquabaochiếntranhloạnlạcvàkinhtếsuythoái,cuốicùngngườidâncũngđãrútrađượcmộtchânlý:khôngcótựdokinhtếthìtựdochínhtrịcũngchỉlàthứvôgiátrị;khôngcóbìnhđẳngkinhtếthìchếđộdânchủcũngxemnhưcâymấtgốcvàtrởthànhcôngcụmặcsứcchođồngtiềnđùagiỡn.

Cònnếunóibảnchấtcủatựdochínhlàngườidâncóđầyđủquyềnlựachọn,thìconđườngcủa“Chínhphủthếgiới”trongtươnglaicũngchỉcómộtvàcácnhânvật“tinhanhthếgiới”chínhlànhữngngườichọnlựaconđườngnàychodânchúng.VàtheonhưlờicủaôngchủngânhàngJamesWarburg,contraicủaPaulWarburgthì:“Chúngtacầnphảixâydựngmộtchínhphủthếgiớibấtkểngườitacóthíchnóhaykhông.Chỉcómộtvấnđềduynhấtlàchính

phủthếgiớinàyrốtcuộccũngsẽđượcthiếtlậpnêntừnhậnthứcchung(củahoàbình)haylàsựchinhphục(củauylực)”.

CHÚTHÍCH(1)CarollQuigley,Bikịchvớihyvọng(Tragedy&Hope)-Macmillan,1966,tr.306.Inc,

2.000,,Hyvọngcủakẻxấuxa(HopeoftheWicked),-MaxKolCommunication,Inc,2.000,tr.88.

(3)CharlesSeymour,thưtừtraođổicủaĐạitáHouse1926,tr.173.

(4)GeorgeSylvesterViereck,anhbạnlạlùngtronglịchsử(TheStrangestFriendshipinHistory)-1932.

(5)CharlesSeymour,thưtừtraođổicủaĐạitáHouse1925,tr.175.

(6)DanSmoot,chínhphủvôhình(TheInvisibleGovemment),BáocáocủaDanSmoot1962.

(7)ĐạitáCurtisDall,F.D.Roosevelt,Bốvợtôi(MyExploitedFather-inLaw),LibertyLobby,1970.

(8)DavidAllenRivera,Lờicảnhbáocuốicùng:LịchsửcủaTrậttựthếgiớimới(FinalWaming:AHistoryoftheNewWorldOrder),2004,Chương5.

(9)ChicagoTribune,9/12/1950.

(10)DavidAllenRivera,Lờicảnhbáocuốicùng:LịchsửcủaTrậttựthếgiớimới(FinalWaming:AHistoryoftheNewWorldOrder),2004,Chương5.

(11)PhyllisWard,ChesterSchlafly,Kissingertrêntrườngký(KissingerontheCouch)ArlingtonHouse1975.

Inc,2.000,tr.89.

(13)CharlesHigham,Buônbánvớikẻthù(TradingWiththeEnemy)(RobertHale,London1983).

(14)CharlesHigham,Buônbánvớikẻthù(TradingWiththeEnemy)(RobertHale,London1983).

(15)JosephStiglitz,Taytrong:Tôihọcđượcgìtừcuộckhủnghoảngkinhtếthếgiới(TheInsider:WhatILeamedattheWorldEconomicCrisis),TheNewRepublic,4/2.000.

(16)GregPalast,IMFvàNgânhàngthếgiớigặpnhautạiWashington(IMFandWorldBankMeetinWashington)-BàiviếtcủaGregPalastchobảntintruyềnhìnhBBCtốithứSáu,27/4/2001.

(17)JohnPerkins.Lờithútộicủamộtsátthủkinhtế(ConfessionsofanEconomicHitMan)-Berrett-KoehlerPublishers,Inc,SanFrancisco2004.

(18)RichardGardner,ForeignAffairs,4/1974.

(19)BillClinton,DiễnvăncủaThốngđốcbangArkansaBillClintontạiĐạihộiĐảngDânchủquốcgia,16/7/1992.

(20)MarcFisher,WashingtonPost,sốrathứBa,27/1/1998.

(21)PepeEscobar,Bilderberglạitấncông(Bilderbergstrikesagain),AsiaTimes,10/5/2005.(22)PepeEscobar,Bilderberglạitấncông(Bilderbergstrikesagain),AsiaTimes,10/5/2005.

(23)WilliamEngdahl,Mộtthếkỷchiếntranh:QuanđiểmchínhtrịdầukhíAnh-MỹvàTrậttựthếgiớimới(ACenturyofWar:Anglo-AmericanOilPoliticsandTheNewWorldOrder)-PlutoPress,London,2004;Chương9.

PHẦNVII:CUỘCCHIẾNTRANHCUỐICÙNGCỦAĐỒNGTIỀNĐÍCHTHỰCLịchsửđãchứngminhrằng,ngânhàng-nhữngkẻchovay-sẽdùngtấtcảmọithủđoạn,từ

việclạmdụngquyềnlực,mưukế,lừadốivàbạolựcđểđảmbảosựkhốngchếcủahọđốivớitiềntệvàpháthànhtiềntệ.

JamesMadison,tổngthốngthứtưcủaHoaKỳ.

Tronglịchsửthếgiớihiệnđại,chưacómộtsựkiệnnàochàđạpnềnchínhtrịdânchủmộtcáchtrắngtrợnvàlộliễunhưvụámsáttổngthốngKennedy.

TrongthờigianngắnngủikểtừkhiKennedybịámsát,18nhânchứngquantrọnglầnlượtgiãtừcuộcsống,trongđó6ngườibịbắnchết,3ngườitửvongtrongtainạngiaothông,2ngườitựsát,1ngườibịcắtcổ,1ngườibịvặngãycổ,5ngườiđộttử.MộtnhàtoánhọcngườiAnhđãviếttrêntờSundayTimesrằng,xácsuấtcủanhữngviệctrùnghợpnàylàrấtthấp.Từnăm1963đếnnăm1993,115nhânchứngquantrọnghoặctựsáthoặcbịmưusátmộtcáchlykỳ.

Sựphốihợpvàtổchứcvụviệcvớiquymôlớn,việcthủtiêuchứngcứvànhânchứngrõràngchothấychuyệnKennedybịámsátkhôngcònlàmộtcuộcmưasátbímậtmàđãtrởthànhmộtcuộchànhquyếtcôngkhai.MộtcuộcdằnmặtcáctổngthốngMỹchothấyrõailàngườichủthựcsựcủanướcMỹ?

Thôngthường,nếunhưmộttổngthốngMỹtừtrầntrongthờigiantạinhiệm,“dưluận”sẽchorằngđólàcáichết“tựnhiên”.Nếutổngthốngbịgiếttrướcmắtcôngchúng,“dưluận”sẽchorằng“hungthủlàmộttêntâmthần”.Nếucóđượcvàihungthủchịuán,thìdưluận”sẽchorằng“cáchungthủlànhữngtêntâmthầnchẳngquenbiếtnhau.Nếucóaitỏýnghingờthìngườiđósẽbịcườichêlà“kẻtheothuyếtâmmưu”.Chỉcóđiều,âmmưuámsáttổngthốngKennedyquálộliễu,vàchỉcầncótrílựcbìnhthườngthìbấtcứaicũngsẽchẳngthểtinnổivàokếtluậncủacơquanchứcnăng.Trongtìnhhuốngnày,việccốýdẫndắtvàđánhlạchướngdưluậnchínhlàcáchthứctốtnhất.Vậylàhơn40nămnay,cácgiảthuyếtâmmưukhôngngừngđượcthêudệtnên,cònâmmưuthựcsựthìđãđượcchegiấukínnhưbưng.

Thứmàhìnhsựhọcnghiêncứulàchứngcứ,khôngcóchứngcứthìkhôngthểrútrakếtluận.Tronghơn40nămnay,tấtcảnhânchứngvàcácchứngcứcóliênquanđếncáichếtcủaKennedyđềubịbịtkín,ngườitasẽmãimãikhôngthểcóđượcchứngcứchínhxácđểxácđịnhrốtcuộcailàhungthủthựcsự.Nhưngtâmlýhọctộiphạmlạicóthểxuấtpháttừmộtgócđộkhác-nghiêncứuđộngcơgâyán-từđómàkhaithôngbếtắcđểtìmrachântướngvụviệc.

ChươngnàysẽbắtđầutừviệcnghiêncứuđộngcơgâyántrongvụKennedy,bóctrầnmộtloạtcácsựkiệnlịchsửkinhhoàngcủanhữngnăm60,70củathếkỷ20đượccácnhàtàiphiệtngânhàngquốctếtạonênvìmuốnxoábỏhailoạitiềntệthậtlàvàngvàbạctrênphạmvitoànthếgiới.

1.SắclệnhTổngthốngsố11110:GiấychứngtửcủaKennedyĐốivớingườidânMỹ,ngày22tháng11năm1963làmộtngàykhôngbìnhthường:Tổng

thốngKennedybịámsáttạiphốDalasbangTexas.Tindữloanđi,toànnướcMỹrơivàonỗikinhhãivàbithương.

Mấychụcnămsau,khinhắcđếnthờikhắcnày,rấtnhiềungườivẫncònnhớchínhxácmìnhđãlàmgìkhiđó.Rốtcuộcailàkẻámsáttổngthống?Tạisaokẻđólạiámsáttổngthống?Câuhỏiđóchođếnnayvẫnlàđiềubímậtđượcmọingườibàntán.KếtluậncuốicùngcủauỷbanWarrenthuộcchínhphủMỹchorằng,đâylàmộtvụánđơnđộccủamộttênhungthủcótênlàOswald,nhưngnhữngđiểmnghivấncủavụánnàyquảthựclàrấtnhiều,vàchođếnngàynay,trongxãhộivẫnlưutruyềnnhiềugiảthuyếtvềcácâmmưuámsáttổngthống.

Trongsốcácgiảthuyếtnày,điểmnghivấnrõràngnhấtlàhungthủđãthoátkhỏisựtruyđuổicủacảnhsáttrong48giờvàđãbịmộttênsáithủgốcDoTháikhácbẩnchếtởcựlygầntrướcsựchứngkiếncủacôngchúng.Hàngtriệungườiđãchứngkiếntoànbộquátrìnhmưusátquatruyềnhình,vàđộngcơcủatênhungthủnàylà“muốnthểhiệnlòngcanđảmcủangườiDoTháitrướctoànthếgiới”.

Mộtđiểmnghivấnrấtlớnkháclà,rốtcuộccóbaonhiêungườiđãthamgiavụmưusáttổngthốngKennedy?KếtluậncủauỷbanWarrenlàtrongthờigian5-6giây,sátthủđãbắnliêntiếpbaphátđạn,trongđómộtpháttrậtmụctiêu,pháttiếptheotrúngcổvàphátcuốicùngtrúngđầunạnnhân.

Chẳngaitinđượctênhungthủlạicóthểbắnchínhxáctrongtrờigianngầnnhưvậy,điềukỳlạhơnlàviênđạnbầntrúngcổtổngthốnglạitiếptụcxuyênvàovịthốngđốcbangngồiphíatrướctổngthống,màtỉlệnàythìhầunhưlàbằngkhông,chonênngườitagọiđólà“phátđạnthầnkỳ”.Rấtnhiềuchuyêngiatinrằng,ítnhấtkhôngchỉcómộtngườibắntổngthốngtừmộthướng,vàsốlầnbắnkhôngchỉdừnglạiởbaphátđạn.

TheohồiứccủamộtcảnhsátláixebảovệTổngthốngKennedythì“Khitổngthốngđangbắttaynhữngngườidânđứngchàođónôngởphitrường,mộtđặcvụcủaPhótổngthốngJohnsonbướcđếnralệnhchochúngtôilàmcôngtácanninh.Điềukhiếntôivôcùngngạcnhiênlànhữngngườinàybáochochúngtôirằngtổngthốngđãthayđổilộtrìnhkhisắpvào

quảngtrườngDeli.Nếunhưlộtrìnhbanđầuđượcgiữnguyênthìsátthủcóthểkhôngcócơhộiratay.Họcònđưarachochúngtôimộtmệnhlệnhchưatừngnghethấy,vìtrongtìnhhuốngthôngthường,bốnchiếcmô-tôhộtốngcủachúngtôiphảitheosátbốnphíaxecủatổngthống,nhưnglầnnày,họralệnhchotấtcảchúngtôichạytheophíasauxe,trongbấtcứtìnhhuốngnàocũngkhôngđượcvượtquabánhxesaucủaxeTổngthốngđangngồi.Họnóirằng,sởdĩphảilàmnhưvậylàđểcho“tầmnhìncủamọingườikhôngbịchekhuất”…Mộtngườibạnkháccủatôi(làvệsĩcủaPhótổngthốngJohnson)kểrằng,trongkhoảng30hay40giâytrướckhinghethấyphátđạnthứnhất,Johnsonđãkhomngườixuốngtrongxe,thậmchítrướckhiđoànxerẽsangđạilộHouston.

Cóthểôngtađangtìmgìđótrênthảmlótxe,nhưngcóvẻnhưôngtađãdựcảmđượcsẽcóviênđạnbayquavậy?

XuốngphitrườngWashingtontrênmộtchuyêncơ,đệnhấtphunhânJacquelinevẫnmặcchiếcáochoàngthấmđẫmmáucủaKennedy.Bàtỏrakiêntrìnhưvậychínhlàđểcho“lũgiếtngườithấyđượctộiácmàchúng“phạmphải”.

TênhungthủOswaldlúcnàyvẫnbịcảnhsátgiamgiữ.

“Chúng”màJacquelinenóiđếnởđâylànhữngai?Trongdichúccủamình,Jacquelineđãnóirằng,trongvòng50nămsaukhibàquađời(ngày19tháng5năm2044),nếuđứacontraiútcủabàtạthế,bàsẽuỷquyềnchothưviệnKennedycôngbốmộtphần500trangtàiliệuliênquanđếnKennedy.

Điềukhiếnbàkhôngthểngờđượcrằng,đứacontraiútcủabàđãmấtmạngtrongmộttainạnmáybaynăm1999.

Năm1968,RobertKennedy-emtraicủacốTổngthốngKennedy,ngườigiữvaitròquantrọngtrongviệcvậnđộngdânquyền-ngaysaukhiđượcđềbạtvàovịtríứngcửviêntổngthốngcủađảngDânchủ,gầnnhưnắmchắccơhộithắnglợi,trongmộtbuổitiệcmừngthắnglợi,bấtngờtrúngđạnlạcvàchếtngaygiữađạisảnh.

TrongkhoảngthờigianbanămngẩnngủisaukhitổngthốngKennedybịámsát,18nhânchứngquantrọnglầnlượttửvong,trongsốđócó6ngườibịbẩnchết,3ngườichếtvìtainạnxehơi,2ngườitựsát,1ngườibịcắtcổ,1ngườibịvặngãycổ,5ngườiđộttử.TrongbàiviếtđăngtrêntờSundayTimestháng2năm1967,nhàtoánhọcngườiAnhđãnóirằng,kiểuxácsuấttrùnghợpngẫunhiênnàylàmộtphần100triệutỉ.Từnăm1963đếnnăm1993,115nhânchứngliênquanđếncácvụviệclykỳnàyđãtựsáthoặcbịmưusát121vẫncònrấtnhiềutài

liệu,hồsơvàchứngcứđượcuỷbanWarrengiữkínkhiếnngườitasinhnghivàtheoluậtthìmãiđếnnăm2039mớiđượccôngbố.ĐâylànhữngtàiliệuliênquanđếncáctổchứcnhưCIA,FBI,chuyênviênbảovệtổngthống,Cụcanninhquốcgia(NSA),Bộngoạigiao,nhữngnhânvậtchópbucủangànhhảiquânlụcchiến.Ngoàira,FBIvàcáctổchứcchínhphủkháccũngbịnghingờcódínhlíuđếnviệchuỷhoạichứngcứ.

Tínhđếnnăm2003,tứclà40nămsaungàyKennedybịámsát,hãngtruyềnthôngABCcủaMỹđãthựchiệnmộtcuộcđiềutrađộclập,70%ngườidânMỹchorằngviệcámsáttổngthốngKennedylàmộtâmmưucóquymôrấtlớn.

Việcđiềuphốivàtổchứcámsátcóquymôlớnnhưvậyviệcémnhemchứngcứvànhânchứngchothấyrõrằng,sựkiệnámsáttổngthốngKennedyđãkhôngcònlàmộtcuộcmưusátbímậtnữa,màgiốngvớimộtcuộchànhquyếtcôngkhainhiềuhơnhòngdằnmặtcáctổngthốngMỹvớimộtthôngđiệp:cácvịtổngthốngcầnphảibiếtrằngaimớilàchúatểthậtsựcủađấtnướcnày.Vấnđềlà,giatộcKennedycũnglàdònghọthânthuộccủacáctậpđoànngânhàngquốctế.JosephKennedy-chacủaKennedy-chínhlàmộtđạigiapháttàitrongcuộckhủnghoảngtàichínhnăm1929,saunàyđượctổngthốngRooseveltbổnhiệmvàochứcChủtịchuỷbanGiaodịchchứngkhoán(SEC)Mỹ.Trướcđó,trongthậpniên40,JosephKennedyđãđượcxếpvàohàngngũnhữngngườigiàunhấtnướcMỹ.Nếukhôngphảilàcontraicủamộtđạigiagiàucónhưvậy,KennedykhócóthểtrởthànhtổngthốngtheotínngưỡngThiênChúagiáođầutiêntronglịchsửHoaKỳ.VậyKennedyđãlàmgìnêntộivớitầnglớpưutúthốngtrịkiađểđếnnỗibịgiếthạidãmannhưthế?

Kennedylàmộtnhânvậttàinăngvớihoàibãolớn.Ôngđãngồivàochiếcghếtổngthốngkhituổiđờicònrấttrẻ.TrongvụkhủnghoảngđạnđạoởCuba,ôngđãbiểulộsựkiênđịnh,tháiđộdứtkhoátrõràng,thậmchíôngtỏtháiđộsẵnsàngđốimặtvớinguycơbùngnổchiếntranhhạtnhânvôiLiênXô.Cuốicùng,KennedyđãbuộcNikitaSergeiveichKhrusev-phảinhượngbộ.

KennedycòntíchcựcthúcđẩykếhoạchchinhphụckhônggiancủaMỹvàbiếnnướcnàytrởthànhquốcgiađầutiênđưangườilênmặttrăng.Chodùkhôngthểtậnmắtchứngkiếnthờikhắcvĩđạiđó,nhưngKennedycómộtsứclôicuốnthầnkỳvànóđồnghànhcùngtấtcảdânchúngMỹtrongtoànbộkếhoạch.Ởphươngdiệnvậnđộngthúcđẩydânquyền,giatộcKennedyđãcócôngsứcđónggóprấtlớn.

Năm1962,mộtsinhviêndađenmuốnđăngkývàotrườngĐạihọcMississippivàgâynên

sựphảnđốikịchliệtcủangườidatrắng.Lúcnày,tấtcảmọiánhmắtcủangườidânMỹđềuđổdồnvàotổngthốngKennedy.HọmuốnchứngkiếncáchthứcmàTổngthốnggiảiquyếtmâuthuẫnnàyrasao.TổngthốngKennedyđãralệnhđiềuđộng400nhânviênchấpphápliênbangvàđộicảnhsát3.000ngườiđểhộthốngngườisinhviêndađennàyđếntrườnghọc.HànhđộngnàyđãlàmchấnđộngcảxãhộiMỹvàngaylậptức,Kennedynhậnđượcsựmếnmộcủangườidân.Dướisựhiệutriệucủaông,cácthanhniênMỹđãnônứcthamgiađộiquânhoàbình,tìnhnguyệnđiđếncácnướcthuộcthếgiớithứbađểhỗtrợpháttriểngiáodục,ytếvànôngnghiệp.

Trongthờigianbanămnắmquyềnngắnngủi,tổngthốngKennedyđãtạonênnhữngđiềukỳdiệutrongxãhội.VớihoàibãolớnvàýchíquyếtđoáncộngthêmsựmếnmộcủangườidânMỹcũngnhưsựkínhtrọngcủacácnướctrênthếgiới,khônglẽKennedylạichịulàmmộtnhânvậtbùnhìn?Mộtkhimuốnthựchiệnnhữngđiềutốtđẹpchoxãhộivànhândân,chắcchắnKennedysẽbuộcphảiđốiđầuvớinhữngkẻthốngtrịhùngmạnhvôhìnhsaulưng.

KhimâuthuẫnvềquyềnpháthànhtiềntệlênđếnđỉnhđiểmthìcólẽKennedycũngkhôngthểbiếtrằng,vậnđencủaôngđãđến.

Ngày4tháng6năm1963,Kennedyđãkýsắclệnhsố11110chophépBộtàichinhMỹdùngbạctrắngdướibấtcứhìnhthứcnào,baogồm:bạcthỏi,đồngtiềnbạcvàđô-laMỹbằngbạcđểlàmcơsởpháthành“chứngchỉbạctrắng”(SilverCertificate)vàlậptứcđưavàohệthốnglưuthôngtiềntệtrênthịtrường.

ÝđồcủaKennedyhếtsứcrõràng:giànhlạiquyềnpháthànhtiềntệtừtayCụcDựtrữLiênbangMỹdocácngânhàngtrungươngtưhữuchiphối.NếukếhoạchnàyđượcthựcthithìchínhphủMỹsẽtừngbướcthoátkhỏicảnh“vaytiền”củaCụcDựtrữLiênbangMỹvớimứclãisuấtcaongấtngưởng.Nhưvậy,đồngtiềnđượcbảođảmbằngbạctrắngkhôngphảilàtiềnnợmàlà“tiềnthực”-thànhquảlaođộngcủadânchúngtạonên.Sựlưuthôngcủa“chứngchỉbạctrắng”sẽtừngbướclàmsuygiảmdònglưuthôngcủa“đồngđô-la”doCụcDựtrữLiênbangpháthành,vàrấtcóthểsẽkhiếnchongânhàngCụcDữtrữLiênbangphásản.

Nếumấtđiquyềnkhốngchếpháthànhtiềntệ,cácnhàngânhàngquốctếsẽmấtđiphầnlớnsứcảnhhưởngđốivớicủacảicủađấtnướcnày.Đâylàvấnđềcơbảncủaviệcsốngchếttồnvong.

NếumuốnlàmrõlýdovàýnghĩacủasắclệnhTổngthốngsố11110,

chúngtacầnphảitìmhiểuvềlịchsửthăngtrầmcủađồngđô-laMỹ.

2.Địavịlịchsửcủađồngđô-labạctrắngởMỹTheoĐạoluậtvềtiềnđúcnăm1792(CoinageActof1792),bạctrắngtrởthànhloạitiềntệ

hợppháptạiMỹ.Mộtđô-laMỹbằngbạcchứa24,1gambạctrắngnguyênchất,tỉgiágiữavàngvàbạclà1:15.VớitưcáchlàthướcđotiêuchuẩncơbảnnhấtcủatiềntệMỹ,đồngđô-lađượcxâydựngtrênnềntảngcủabạctrắng.Kểtừđótrởvềsau,trongsuốtmộtthờigiandài,nướcMỹđãduytrìchếđộsonghànhgiữatiềnvàngvàtiềnbạc(4).Đếntháng2năm1873,dướiáplựccủagiatộcRothschildởchâuÂu,tổngthốngMỹbanhành“Đạoluậttiềnđúcnăm1873”(5),theođó,chếđộdùngbạctrắnglàmtiềntệbịhuỷbỏ,chếđộbảnvịvànglàchếđộtiềntệduynhấtđượcthựcthilúcnày.Donắmgiữphầnlớncácmỏvàngvànguồncungứngvàngtrênthếgiới,nêntrênthựctế,giatộcRothschildđãkhốngchếđượcnguồncungứngtiềntệcủacảchâuÂu.Cácmỏbạctrắngnằmrảiráchơnsovớicácmỏvàng,sảnlượngvàlượngcungứngbạccũngnhiềuhơnnênviệckhốngchếcácmỏbạcnàycũngkhókhănhơn.Vìvậy,trongkhoảngnăm1873,dònghọRothschildđãnhiềulầntìmcáchépcácquốcgiachâuÂuxoábỏchếđộdùngbạclàmtiềntệvàthựcthichếđộbảnvịvàng.ĐạoluậtnàyđãgâyrasựphảnđốiquyếtliệtởcácbangsảnxuấtbạctạimiềntâynướcMỹ.Cácnhàsảnxuấtbạcgọiđạoluậtnàylà“Tộiácnăm1873”(Crimeof1873)vàsauđótổchứccuộcvậnđộngdânchúngủnghộbạctrắngrấtquyếtliệtvàrầmrộ.

ĐểlàmdịusựphẫnnộcủacácnhàsảnxuấtbạccũngnhưlấylạisứcảnhhưởngcủacácnhàngânhàngnúpbónggiớitàiphiệtchâuÂu,QuốchộiMỹđãthôngqua“ĐạoluậtBland-Allisonnăm1878(6),yêucầuBộtàichínhMỹmỗithángphảimuavàomộtlượngbạctrịgiátừ2đến4triệuđô-la,thiếtlậplạitỉgiágiữavàngvàbạclà1:16.Tiềnbạcvàtiềnvàngcóđầyđủhiệulựcpháplýnhưnhau,cóthểdùngđểchitrảchocáckhoảnnợ.Giốngnhư“chứngchỉvàng”,Bộtàichínhcũngđồngthờipháthành“Chứngchỉbạc”.Đểthuậntiệncholưuthông,“chứngchỉbạc”1đô-lacógiátrịtươngđươngvớitờmộtđô-laMỹ.

Saunày,“ĐạoluậtBland-Allisonnăm1878”bị“ĐạoluậtmuabạctrắngcủaShermannăm1890”(7)thaythế.ĐạoluậtmớităngthêmlượngbạctrắngmàBộtàichínhcầnmuavàovớisốlượnglà4,5triệuounce.

KểtừkhiCụcDựtrữLiênbangMỹthànhlậpnăm1913,tờgiấybạccủaCụcDựtrữLiênbang(FederalReserveNote)bắtđầuđượcpháthànhvàcógiátrịnhưtiềntệchínhthứcchođếnkhicuộckhủnghoảngxảyravàonăm1929.

Đếnnăm1933,tờgiấybạcdựtrữliênbangnàyvẫncóthểđượchoán

đổinganggiátrịvớivàng.

Năm1933,tronglĩnhvựclưuthôngtiềntệcòncó“Chứngchỉvàng”và“GiấybạcNhànướcHoaKỳ”(UnitedStatesNote).“GiấybạcNhànướcHoaKỳ”chínhlàloạitiềntệhợpphápđầutiêncủaMỹđượcLincolnpháthànhtrongthờikỳnộichiến,tứclà“TiềnxanhLincoln”.Tổnglượngpháthànhcủaloạitiềnnàybịhạnđịnhtrongkhoảng346.681.016đô-laMỹ.Năm1960,nóchỉchiếm1%tổnglượnglưuthôngtiềntệcủaMỹ.

Ngoàibốnloạitiềntệchủyếukểtrên,trênthịtrườngtiềntệHoaKỳcòncósựhiệndiệncủamộtsốhìnhthứctiềntệkhácvớisốlượngkhôngđángkể.

Năm1933,saukhiRooseveltphếbỏchếđộbảnvịvàngvàtuyênbốviệctíchtrữvàngvớisốlượnglớnlàphipháp,chứngchỉvànglậptứcbịđẩyrakhỏidònglưuthôngtiềntệ.Nhưvậy,trênthịtrườngtiềntệchỉcònlại“giấybạccủaCụcDựtrữLiênbang”,“Chứngchỉbạctrắng”và“GiấybạcNhànướcHoaKỳ”.Dokhôngđủvàcógiớihạntrongpháthànhnên“GiấybạcNhànướcHoaKỳ”khôngbịcácnhàtàiphiệtngânhàngquốctếliệtvàodạngtiềntệnguyhiểm.Tuynhiên,đốivớicácnhàtàiphiệtngânhàngquốctếthì“chứngchỉbạctrắng”phiềnphứchơnnhiều.

Dobịphápluậtquyđịnhphảimuabạchàngnăm,đếnthậpniên30,BộtàichínhMỹđãcómộtlượngbạctrắnglênđếnhơn6tỉounce,tổnglượngdựtrữđãlêngầnđến200nghìntấn.Thêmvàođó,cácmỏkhaithácbạctrắngphânbốrộngkhắpthếgiới,lượngkhaitháccũngkhảquanhơn,nếunhưviệctiềntệhoátoànbộ“chứngchỉbạctrắng”doBộtàichínhMỹtrựctiếppháthànhthìtìnhthếắtsẽtrởthànhcơnácmộnglớnđốivớicácnhàtàiphiệtngânhàngquốctế.

Năm1933,saukhiRooseveltgiúpcácnhàtàiphiệtngânhàngquốctếhuỷbỏchếđộbảnvịvàng,thựctếlưuthôngtiềntệcủaMỹđãnằmdướisựkiểmsoátcủachếđộ“bảnvịbạc”.Lúcnày,baloạitiềntệchủyếuđềucóthểtựdohoánđổithànhbạctrắng.Nếukhônghuỷbỏchếđộdùngbạctrắngđểbảođảmchotiềntệ,sựnghiệp“tiềntệgiárẻ”và“thâmhụttàichính”sẽgặpphảiràocảnnghiêmtrọng.

Vànhưvậy,kếhoạchmàcácnhàngânhàngquốctếhằngmơướctheođuổi-thôngquacôngcụtàichínhtạoranạnlạmpháttiềntệđểtướcđoạtcủacảicủanhândân-cócònhiệnthựchaykhông?

VớitráchnhiệmnặngnềtrongviệcthúcđẩycuộcchiếnthếgiớilầnthứhaitrongkhinguồntàichínhthâmhụttrênquymôlớncộngthêmnhữngkhoảnchikhổnglồđểtáithiếtnềnkinhtếchâuÂusauchiếntranhcũngnhưviệcsalầytrongcuộcchiếntranhTriềuTiênhaychiếntranhViệtNam,CụcDựtrữLiênbangMỹđãpháthànhcôngtráivớiquymôlớn.Tuynhiên,độngtháinàyđãbịphátgiác.Bắtđầutừthậpniên40,ngườidânMỹđãkhôngngừngchuyểnđổitiềngiấythànhtiềnbạcvàbạcthỏinguyênchấtkhiếncholượngdựtrữbạctrắngkhổnglồcủaBộtàichínhgiảmxuốngnghiêmtrọng.Nhucầuđốivớibạctrắngtrongcôngnghiệpđiệntửvàcôngnghiệphàngkhôngvũtrụbắtđầupháttriểnmạnhmẽvàonhữngnăm50đãtănglênnhanhchóngkhiếnchotìnhhìnhthêmcăngthẳng.Đếnđầuthậpniên60,khiKennedylênnhậmchức,lượngdựtrữbạctrắngcủaBộtàichínhđãgiảmxuốngcòn1,9tỉounce.Đồngthời,giábạctrênthịtrườngcũngđộtngộttăngmạnh,mộtđồngtiềnbạccógiátrịtươngđươngmộtđô-latrướcđâygiờtănglên1,29đô-la.Ngaysaukhi“chứngchỉbạctrắng”đượchoánđổithànhbạc,“chứngchỉbạctrắng”cũngtựnhiênbịloạibỏkhỏidònglưuthôngtiềntệ.Nhưvậy,hiệuứngcủaquyluậtGresham“tiềnxấuđẩylùitiềntốt”đãhiệnrõ.

Pháplệnh11110củaKennedyđãrađờitrongbốicảnhnhưvậy.

ViệcbảovệbạctrắngvàphếbỏchếđộdùngbạctrắngbảođảmchotiềntệđãtrởthànhtiêuđiểmtranhđấugiữaKennedyvàcácnhàngânhàngquốctế.

3.SựkếtthúccủachếđộbảnvịbạcViệchuỷbỏtriệtđểchếđộđùngvàngđểbảođảmtiềntệđãnằmtrongkếhoạchtổngthể

củacácnhàtàiphiệtngânhàngquốctế.Tuynhiên,việcgiảiquyếtvấnđềbạctrắnglạicócấpđộưutiêncaohơn.Trênthếgiới,trữlượngtàinguyênbạcđượccholàphongphú.Mộtkhicácnướctrênthếgiớibắtđầuthamgiavàoviệcthămdòvàkhaithácbạctrênquymôlớn,mụctiêuloạibỏchếđộdùngvàngđểbảođảmtiềntệsẽkhóđượcthựchiệnhơn.

Hơnthếnữa,nócòntạorasựmâuthuẫngiữavàngvàbạc.

Mộtkhilượngcungứngbạctrắngtăngmạnh,“chứngchỉbạctrắng”rấtcóthểsẽhồisinhvàtranhchấpvới“giấybạccủaCụcDựtrữLiênbang”.DochínhphủMỹnắmgiữquyềnpháthành“chứngchỉbạctrắng”nênmộtkhiphiếunàychiếmưuthế,sựsinhtồncủaCụcDựtrữLiênbangsẽbịđedoạ.Vìvậy,nhiệmvụcấpbáchnhấtcủacácnhàtàiphiệtngânhàngquốctếlàdốchếtkhảnăngcóthểđểlàmgiảmgiábạc.Mộtmặt,điềunàysẽkhiếnchongànhkhaithácbạctrênthếgiớirơivàotìnhtrạnglỗvốnhoặclợinhuậnkém,từđólàmchậmquátrìnhthămdòvàkhaitháccủacácmỏbạc,làmgiảmlượngcungứng.Mặtkhác,nósẽthúcđẩylượngbạcdùngtrongcôngnghiệptănglêndogiábạccựckỳrẻmạt,khiếnchoviệcnghiêncứuvàứngdụngthaythếvậtliệubạctrởthànhđiềutấtyếu,từđómàtiêuhaolượngbạcdựtrữcủaBộtàichínhMỹvớitốcđộnhanhnhất.KhiBộtàichínhkhôngtìmđâurabạctrắng,thì“chứngchỉbạctrắng”cũngtựnhiênkhôngđánhmàhàng,vàviệchuỷbỏchếđộdùngbạctrắngđểđảmbảotiềntệcũngtrởnênhợplogic.

Điềumấuchốtlàphảitranhthủthờigian.

Đươngnhiên,Kennedybiếtrấtrõviệcnày.Mộtmặt,ôngtatỏtháiđộsẽnghĩđếnviệcxoábỏchếđộdùngbạctrắngđểbảođảmtiềntệkhicóđiềukiệnthíchhợp,mặtkháclạitínhđếnnhữngphươngánkhác.ĐángtiếclàBộtrưởngtàichínhDouglasDillonlạikhôngphảilàngườitâmphúccủaông.DillonxuấtthântrongmộtgiađìnhdanhgiavọngtộcthuộcngànhngânhàngởphốWall.BảnthânônglàngườicủaĐảngCộnghoàđượccácnhàtàiphiệtngânhàngquốctếcàivàotrongnộicáccủaĐảngDânchủdướithờitổngthốngKennedy.Vớiquyềnlựctrongtayvềtàichính,Dillonhếtlònggiúpđỡcácnhàngânhàngquốctế.

SaukhiDillonlênnhậmchức,côngviệcđầutiêncủaônglàlàmtiêuhaolượngdựtrữbạctrắngcủaBộtàichínhvớitốcđộnhanhnhấtcóthể.Quảnhiên,Dillonđãkhôngphụlòngmong

mỏicủacácnhàtàiphiệt,ôngđãbánđổbántháomộtlượnglớnbạctrắngchocácnhàsửdụngcôngnghiệpvớigiásiêurẻ91cent/ounce.HiệphộingườitiêudùngbạctrắngởMỹđượcthànhlậpnăm1947đãphụhoạvớiDillon,quyếtliệtyêucầu“bánsạchlượngbạccòntồnlạicủaBộtàichínhđểthoảmãnnhucầucủangườitiêudùngbạctrắng(8).

Ngày19tháng3năm1961,tờNewYorkTimesđãđưatinthếnày:

ThượngnghịsĩchỉtríchBộtàichínhMỹtrongviệcbántháobạctrắngHômnay,thượngnghịsĩLanBibleđềxuấtvớiBộtàichínhxemxétlạichínhsáchbántháomộtlượnglớnbạcvớigiáthấphơngiáthịtrườngquốctế.TrongthưgửichoBộtrưởnglàichínhDouglasDillon,vịnghịsĩĐảngDânchủđãnóirằng,việcpháthiệnvàkhaithácmỏbạctrênphạmvinướcMỹđãthấphơnnhucầutiêudùng,màhànhvibánphágiácủaBộtàichínhlàkhônghiệnthực.Ôngnóirằng“chỉngaysaukhiBộtàichínhgiảmáplựcgiáđốivớithịtrườngnộiđịavàcácnướclánggiềngthìmọiviệcmớiđượcgiảiquyết”.

Ngày19tháng8năm1961,tờNewYorkTimescònđăngtảimộttintứcthếnày:

Hômnay,13nghịsĩĐảngDânchủdệntừmiềntâythuộccácbangsảnxuấtbạcđãtrìnhmộtbứcthưlêntổngthốngKennedy.

Trongthư,cácnhàsảnxuấtbạcđãyêucầuBộtàichínhlậptứcđìnhchỉhànhvibántháobạctrắngvớigiárẻmạt.HànhvibántháobạccủaBộtàichínhđãtạorasựsuygiảmgiábạctrắngtạithịtrườngtrongnướcvàquốctế.

Ngày16tháng10năm1961,tờNewYorkTimesđưatin:

Cácnhàtiêudùngcôngnghiệpbiếtrằng,họcóthểmuađượcmộtouncebạcvớigiá91đến92xutừBộtàichính,vàvìthếmàhọđãtừchốichitrảnhiềutiềnhơnchongànhcôngnghiệpkhaithácsảnxuấtbạc.

Ngày29tháng11năm1961,tờNewYorkTimesđưatin:

Hômqua,cácnhàsảnxuấtbạcđãnhậnđượcmộttinvui:TổngthốngKennedyđãralệnhchoBộtàichínhđìnhchỉviệcbántháobạctrắngchogiớicôngnghiệp.Cácnhàtiêudùngcôngnghiệpsửdụngbạctrắngđãhếtsứclolắng.Ngày30tháng11năm1961,tờNewYorkTimesđưatin:

TạithịtrườngNewYork,giábạcđãtănglênđếnmứccaonhấttrongvòng41nămtrởlạiđây.Hômthứba,tổngthốngKennedyđãtuyênbốcảicáchtoàndiệnchínhsáchbạctrắngcủachínhphủMỹ,theođó,thịtrườngcóquyềnquyếtđịnhgiábạc.BướcđầutiênlàBộtàichínhngaylậptứcđìnhchỉhànhvibántháobạc(9).

Cuốicùng,tổngthốngKennedycũngđãphảiratay,tuycómuộnmộtchút,vìlượngbạccủaBộtàichínhlúcnàychỉcònlạichưađến17tỉounce.Nhưngphươngsáchquyếtđoáncủaôngđãphátđimộttínhiệutốtlànhkhiếnchocácnhàsảnxuấtbạckhắpnơitrênthếgiớihânhoan.VớisựcanthiệpcủatổngthốngKennedy,sảnlượngbạctănglênvàlượngtồnkhocủaBộtàichínhđượcổnđịnh.Nhữngđiềunàygiúpchocổphiếucủacáccôngtybạctăngvọt.

HànhđộnglầnnàycủaKennedyđãphátvỡhoàntoànmưuđồcủacácnhàngânhàngquốctế.

Tháng4năm1963,tạiphiênđiềutrầnquốchội,WilgiamJ.Martin-ChủtịchCụcDựtrữLiênbangMỹđãphátbiểurằng:“UỷbanCụcDựtrữLiênbangMỹtinchắcrằngkhôngcầnphảisửdụngbạctrắngtronghệthốngtiềntệMỹ.Chodùkhôngítngườicảmthấyviệcrútbạcrakhỏimộtphầnhệthốngtiềntệcủachúngtacóthểsẽgâyrakhảnăngmấtgiátiềntệ,nhưngtôikhôngđồngývớiquanđiểmnày(10).

Theoquyluậtthôngthường,ngaykhithịtrườngbạccótínhiệutănggiá,ngườitacầnítnhấtlà5nămđểbắtđầulạiquátrìnhthămdò,lắpđặtthiếtbịkhaithácmớinhằmmởrộngquymôsảnxuất,cuốicùnglànângcaolượngcungứng.

CaođiểmtrongcuộcđấutranhgiữaKennedyvàcácnhàngânhàngquốctếchínhlàhệthốngdùngbạcđểbảođảmvịthếtiềntệ.Mộtkhilượngcungứngbạcbắtđầutăngtrởlại,KennedycóthểbắttayvớicácxínghiệpsảnxuấtbạcởcácbangmiềnTâynhằmtăngthêmlượngpháthànhcủa“chứngchỉbạctrắng”,và“chứngchỉbạctrắng”chắcchắnsẽlạipháttriển.Đếnkhiđó,pháplệnhsố11110dotổngthốngKennedykýngày4tháng6năm1963sẽlậptứctrởthànhvũkhílợihạiđểđốiphóvới“giấybạccủaCụcDựtrữLiênbang”.

Điềuđángtiếclà,cácnhàtàiphiệtngânhàngquốctếcũngnhìnrađượcsựdànxếpcủaKennedy.Vịtổngthốngrấtđượcnhândântínnhiệmnàygầnnhưchắcchắnsẽtáiđắccửthêmmộtnhiệmkỳnữatrongcuộctranhcửcuốinăm1964.NếuKennedyngồiởchiếcghếtổngthốngthêmmộtnhiệmkỳ4nămnữathìcụcdiệnsẽthayđổikhôngthểcứuvãnđược.

Vậylà,việcloạibỏKennedytrởthànhlựachọnduynhất.

KennedybịámsáttạiphitrườngđúngvàongàyJohnsontrởthànhtổngthốngthứ36củaHoaKỳ.Johnsonbiếtrấtrõsựkỳvọngcủacácnhàtàiphiệtngânhàngquốctếđốivớimìnhvàôngtakhôngthểvàcũngkhôngdámphụlạisự“kỳvọng”đó.

Tháng3năm1964,saukhinhậmchứctổngthốngkhônglâu,JohnsonđãralệnhchoBộtàichínhđìnhchỉviệchoánđổigiữachứngchỉbạcvàbạchiệnvật,từđóloạibỏviệcpháthành“chứngchỉbạc”.Bộtàichínhlạibắtđầubántháolượngbạcdựtrữchogiớicôngnghiệpvớigiá1,29USDđểtiếptụcépgiábạc,làmsuygiảmđộnglựcsảnxuấtcủacácngànhsảnxuấtbạc,ngănchặnnhucầucungứngbạc.

Tiếpngaysauđó,vàotháng6năm1965,Johnsonlạiralệnhphaloãngbạcnhằmhạthấpvịthếcủabạctronglưuthôngtiềntệ.Ôngtanói:“Tôimuốntuyênbốmộtcáchrõràng,nhữngsựthayđổinày(phaloãngbạc)sẽkhôngảnhươngđếnsứcmuacủađồngtiềnđúc.TrongphạmvinướcMỹ,tiềnmớisẽcóthểđượchoánđổivớitiềngiấycócùngmệnhgiá(11).

Ngày7tháng6năm1966,tờTheWallStreetDailyđãphảnứngmộtcáchmỉamairằng:“Đúngvậy,nhưngdướiảnhhưởngcủanạnlạmpháttiềntệsuốt30nămqua,sứcmuacủaloạitiềngiấykiađãbịănmòngầnhếtrồi.Chínhvìvậymàtiềntệcủachúngtađãhoàntoànbịtáchbiệtkhỏivàngbạc”(12).CụcDựtrữLiênbangMỹcũngthừanhận,hằngnămhọđềucókếhoạchvớinhữngtínhtoán“khoahọc”đểsứcmuacủađồngđô-lagiảmxuốngtừ3%đến4%saochotầnglớplaođộngcóthể“thấyđược“tiềnlươngcủamìnhđangtănglên.

Đếnmùahènăm1967,Bộtàichínhkhôngcònbạctrắng“nhànrỗi”đểcóthểbánđổbántháo.

Cuốicùng,đạinghiệptiềntệbạctrắngđãđượcthựcthitrongtayJohnson.

5.Quỹhỗtrợvàng(GoldPool)Trongtiếntrìnhloạibỏchếđộdùngvàngbạcđểđảmbảotiềntệ,cácnhàngânhàngquốctế

đãsửdụngchiếnlược“trướcbạcsauvàng”.Nguyênnhânchủyếucủachiếnlượcnàylà:đầuthậpniên60,trênthếgiớichỉcómấyquốcgiađangcònsửdụngbạclàmtiềntệ.LoạibỏbạctrắngrakhỏihệthốngtiềntệMỹchỉlàmộtthủthuậtcụcbộvàđơngiản.

Vấnđềvàngthìphứctạpvàkhókhănhơnnhiều.Trongthựctiễnlịchsửkéodàihơn5.000nămcủaxãhộiloàingười,bấtluậnởthờiđạinào,quốcgianào,tôngiáonào,chủngtộcnào,vàngcũngđượcthếgiớicôngnhậnlàmộtloạitàisảnquýgiá.Nhậnthứcnàykhôngdễgìbịmớlýthuyếtcoivànglà“ditíchcủadãman”hoágiải.Cácnhàtàiphiệtngânhàngquốctếhiểurấtrõrằng,vàngkhôngphảilàthứkimloạibìnhthường,vànếuxéttừbảnchấtthìvànglàthứthuộckim“chínhtrị”duynhất,cóđộnhạycảmcao,cótínhkếthừalịchsửsâusắcnhất.Nếuxửlýkhôngtốtvấnđềvàng,ngườitacóthểsẽgâynêncơnbãotàichínhtrênphạmvitoànthếgiới.Trướckhichiếndịchbạccònchưakếtthúcthìcầnphảigiữvữngchiếntuyếncủavàng.

ChínhsáchlạmpháttiềntệvớiquymôlớndoCụcDựtrữLiênbangMỹ“đạodiễn”từthậpniên30đãkhiếnlượngtiềntệpháthànhrathịtrườngvượtmứcchophép.Sốtiềngiấypháthànhvượtmứcnàyđãđẩygiávàngvàbạclêncao.TrongphạmvinướcMỹ,Bộtàichínhcótráchnhiệmkhốngchếgiábạc,còntrênbìnhdiệnquốctế,cầnphảicómộttổchứcđốiứngcóthểthaythếchứcnăngcủaBộtàichính,cótráchnhiệmbántháovàngrathịtrườngnhằmđánhtụtgiátrịcủavàng.Thờiđạimáybayđãtạođiềukiệnchocácnhàngânhàngquốctếcócơhộithưởngxuyêngặpmặtđểbímậtthươnglượngđốisách.VậylàNgânhàngthanhtoánquốctếcótrụsởtaiBasel-ThuỵSĩ-đãtrởthànhđịađiểmdiễnrahộinghị“Baselcuốituần”củahọ.

Tháng11năm1961,thôngquacuộcthươngthảotậptrung,cácnhàtàiphiệtngânhàngquốctếđãđạtđượcmộtkếhoạchkhámỹmãn-thànhlậpQuỹhỗtrợvàng(GoldPool)vớithànhviênchínhlàMỹvà7quốcgialớnởchâuÂu.TônchỉcủaQuỹnàylàépgiávàngtạithịtrườngLondonvàkhốngchếnótrongmức35,2đô-laMỹ/ounce.Trongmứcgiá35,20đô-laMỹ/ouncenàyđãbaogồmgiáthànhvậnchuyểnvàngtừNewYork.

Vớitàilựchùnghậu,MỹđãgánhvácmộtnửangânsáchcủaQuỹnày,cònĐứcnhờsựkhởisắccủanềnkinhtếsauchiếntranhmàhầubaocũngngàycàngrủngrỉnh.Tuynhiên,vìlànướcchiếnbạinêntổngsốtiềnquyêngópcủaĐứcchoQuỹnàychỉởmức30triệuđô-la,xếpsauMỹ.BanướcAnh,Pháp,Ýđềuđóngmứcmỗinước25triệuđô~la,cònThuỵSĩ,VươngquốcBỉ

vàHàLanmỗinướcchira10triệu.NgânhàngAnhphụtráchviệcquảnlýđiềuhànhthựctếxuấtvàngtrongkhorachitrả,cuốithángkếttoántheotỉlệvớingânhàngtrungươngcủacácnướcthànhviên(13).

NgânhàngtrungươngcủacácnướcthànhviênđảmbảokhôngmuavàngtừthịtrườngLondonhaycácnướcthứbanhưNamPhi,LiênXô.MọinộidungcủaQuỹhỗtrợvàngđềuđượcbảomậttuyệtđối.GiốngnhưhộinghịbímậttruyềnthốngcủangânhàngthanhtoánquốctếBasel,mọithànhviênkhôngđượcphépghichéptrênbấtcứvănbảnnào,dùchỉlàghichéptrênmộtmảnhgiấy.Bấtcứmộtnghịđịnhnàocũngđềuđượcthôngquabằngmiệng,giốngnhưviệcMorgandùngviệcbắttayvàlờinóiđểhoànthànhnhữngcuộcgiaodịchkhổnglồvậy.Sựthừanhậnbằngmiệngcủacácnhàngânhàngquốctếcósứctróibuộcngangbằng,thậmchílàcaohơnsovớihợpđồngpháplý.

Trongmấynămđầutiênhoạtđộng,“Quỹhỗtrợvàng”đãthuđượcthànhcônglớn,thậmchícònvượtcảsựmongđợi.Vụthuhoạchngũcốcnăm1963củaLiênXô-nướcsảnxuấtvànglớntrênthếgiới-bịmấtmùanghiêmtrọng,khiếnchonướcnàybuộcphảibánrẻmộtlượnglớnvàngđểnhậpkhẩulươngthực.Chỉtrongmộtquýcủanăm1963,LiênXôđãbánratổnglượngvàngtrịgiáđến470triệuđô-la,vượtxatoànbộvốntíchluỹvàngcủaQuỹhỗtrợvàng.Trong21tháng,khovàngcủaQuỹhỗtrợvàngđãtănglênđến1,3tỉđô-la,cácnhàngânhàngquốctếcơhồnhưkhôngdámtinvàovậnkhítốtlànhcủamình(14).NhưngdiễnbiếncuộcchiếntranhleothangcủaMỹtạiViệtNamđãkhiếnchoCụcDựtrữLiênbangphảikhôngngừngtăngthêmlượngcungứngđồngđô-lakhiếnchocơnđạihồngthuỷnhanhchóngnuốtchửngtoànbộvốntíchluỹcủaQuỹhộtrợvàng.NướcPhápđànhtháoluikhỏiQuỹhỗtrợvàng,thậmchícònnhanhchóngđemtoànbộsốđô-lahiệncóđổisangvàng.Từnăm1962đếnnăm1966,nướcPhápđãhoánđổiđượcmộtlượngvàngtrịgiágần3tỉđô-latừtayCụcDựtrữLiênbangMỹvàvậnchuyểnvềcấtgiữởParis.

Đếncuốitháng11năm1967,Quỹhỗtrợvàngđãmấtmộtlượngvàngtrịgiá1tỉđô-laMỹ,tứclàgầnmức900tấn.Đồngđô-laMỹlúcnàyđãkhôngcòngiữthếthượngphong,dânchúngtrêntoànthếgiớiđãtỏrakhôngtintưởngvàođồngtiềnnày.

TổngthốngJohnsonkhôngthểngồiyênvàmuốnlàmmộtđiềugìđó.

BêncạnhtổngthốngJohnsonluôncómộtnhómcácchuyêngiathammưucaocấptronglĩnhvựctàichính,ngânhàng.Họđãnhiềulầnthammưuchotổngthốngrằng,thàdốchếttoànbộvànghiệncóvànémvàothịtrườnggiaodịchtàichínhLondon,giảiquyếtrốtráovấnđềtănggiácủavàngđốivớiđồngđô-la,lấylạiniềmtincủathếgiớiđốivớiđồngđô-lahơnlàđể

chonướcngoàirútsạchlượngdựtrữvàngnhưvậy.

Johnsonđãtiếpthuđềxuấtcóvẻđiêncuồngnày.ToànbộvàngdựtrữcủaCụcDựtrữLiênbangMỹđềubịđặtvàocanhbạccóquymôchưatừngthấy.NhữngkiệnvànghàngvạntấnđãbịxếplêntàuđểvậnchuyểnđếnNgânhàngAnhvàngânhàngCụcDựtrữLiênbangMỹởNewYork.Nếunhưkếhoạchthuậnlợi,NgânhàngAnhquốcvàNgânhàngCụcDựtrữLiênbangMỹởNewYorksẽbắttaynhauđồngloạtbántháovàngrathịtrườngvớisốlượnglớnchưatừngthấy,khiếncholượngcungứngtănglênđộtbiến,lúcnàyhọsẽđánhtụtgiávàngxuốngdưới35đô-la/ounce,đẩycácnhàđầucơvàotrạngtháikhủnghoảngtoàndiện,tạorahiệntượngbántháovàngvớisốlượngcònlớnhơnnữa.Saukhilàmnhụtnhuệkhícủacácnhàmuavàng,họlạitừtừmuavàngvàovớigiárẻmạt,rồibímậtđemvàngchuyểnvàokho.Quảlàmộtkếhoạchmỹmãn.

Chỉtrongvòngmấytuầnđầunăm1968,kếhoạchnàyđượcthựcthirốtráo.ĐiềukhiếntổngthốngJohnsonvàmọingườicựckỳkinhngạclà,thịtrườngđãhấpthutoànbộlượngvàngbánra.Trongchiếndịchnày,CụcDựtrữLiênbangMỹđãmấttổngcộng9.300tấnvàng.TổngthốngJohnsonthamquyềnlạihồđồđãmộtphenthuađauvàtuyênbốkhôngratranhcửnhiệmkỳtiếptheonữa.Tháng3năm1968,Quỹhỗtrợvàngđãbướcđếnbờvựcsụpđổ.

Ngày9tháng3năm1968,trongvănbảnngoạigiaocủaRostow-trợlýđặcbiệtcủatổngthốngJohnsonđãcóđoạnviếtrằng:

Kếtluậncủacácchuyêngiacốvấnkinhtếlà:thốngnhấtphảnđốiviệcđểgiávàngleothangnhằmứngphóvớikhủnghoảngtrướcmắt.ĐasốđềunghiêngtheohướngduytrìsựhoạtđộngcủaQuỹhỗtrợvàng.Tuynhiên,họchorằngcókhókhăntrongviệcthoảthuậnvớiphíachâuÂuvàrấtkhókhôiphụcsựbìnhổncủathịtrường.Chonên,cácchuyêngianàychorằng,chúngtabuộcphảiđóngcửaQuỹhỗtrợvàng.Cáchnghĩcủahọlươngđốitựdo.HọkhôngbiếtthuyếtphụccácquốcgiakhôngphảilàthànhviênQuỹhỗtrợvànghợptácvớichúngta.HọcảmthấyQuỹtiềntệquốctếcóthểpháthuyđượctácdụng.Họchorằngchúngtacầnphảicómộtcáchnghĩvàlựachọnhànhđộngmộtcáchrõràng:làmhaykhônglàmtrongthờigian30ngày.

Lờibình:bạncóthểthấy,nhữngcáchnghĩnàykhôngcósựkhácbiệtlắmvớichúngta.SauhộinghịBasel(ngânhàngthanhtoánquốctế)cuốituầnnày,chúngtasẽcóthểhiểuđượcmộtcáchchínhxáccáchnghĩcủangườichâuÂu.

Ngày12tháng3,trongmộtvănbảnkhác,Rostowviếtrằng:

Thưatổngthống:

SựhiểubiếtcủatôiđốivớiBillMartin(chủtịchCụcDựtrữLiênbangMỹ,vừathamgiahộinghịBaselbuổitối)baogồmmấyđiểmsauđây:

1.Đốivớisựbiếnđộngcủagiávàng,ngườiAnhvàHàLancóthểtánđồngcáchlựachọnnày(duytrìQuỹhỗtrợvàng).NgườiĐứcthìdodựkhôngquyết.CònngườiÝ,BỉvàThuỵSĩthìkiênquyếtphảnđối.2.BillMartinđãđạtđượcthoảthuậnrằng,hầuhếtmọingườiđồngýtăngthêmlượngvàngtrịgiá500triệuđô-laMỹvàchấpthuậndùng500triệuđô-laMỹkhácđểđảmbảosựvậnhànhtiếptụccủaquỹ(nếulấytốcđộtổnthấtvàngtrênthịtrườngLondontrướcmắt,lượngvàngnàychỉcóthểchốngđỡđượctrongthờigianmấyngày).

3.NgườichâuÂuýthứcđượcrằng,chúngtasẽnhanhchóngđốimặtvớisựlựachọnchẳngmấyvuivẻ.HọđãchuẩnbịđóngcửathịtrườngvàngLondontrongtrườnghợpbấtđắcdĩvàthảnổigiávàng.

4.Trongtìnhhuốngnày,Bộtàichính,BộNgoạigiao,CụcDựtrữLiênbangMỹvàcáccốvấnkinhtếcủatổngthốngsẽphảinghiêmtúcxemxétvấnđềvìmộtkhichúngtatuyênbốđóngcửa“Quỹhỗtrợvàng”,cácnướcsẽphảnứngnhưthếnào.

5.ChúngtavẫnchưabiếtquanđiểmcánhâncủaJohnFowler(Bộtrưởngtàichính)vàBill.Chúngtasẽtraođổiýkiếnvớihọvàotốinayhoặcsángmai.

Cảmnhậncủacánhântôilà,chúngtađangngàycàngcảmthấydễdànghơntrongviệcnhậnbiếtđượcbảnchấtcủasựviệc.

Ngày14tháng3,liênquanđếnvấnđềvàng,Rostowbáocáothêm:

Cáccốvấncaocấpcủangàiđãđạtđượcsựthốngnhấtnhưsau:

1Tìnhhìnhhiệntạikhôngthểtiếptụcđượcnữa,hyvọngsựtìnhcóthểchuyểnbiếntốt.

2.Cuốituầnnày,chúngtacầnphảimởmộthộinghịcácnướcthànhviênQuỹhỗtrợvàngtạiWashington.3.Chúngtasẽthảoluậnvềquyluậtcủavàngtrongthờikỳquáđộ,phươngphápduytrìlâudàithịtrườngtàichính,tăngcườngthúcđẩyquyềnrúttiềnđặcbiệt.

4.Trongthờikỳquáđộ,chúngtasẽápdụngviệchoánđổivàngtheogiágốcđốivớinhữngngườinắmgiữđô-laMỹởcácngânhàngtrungươngcủachínhphủ.

5.Nếunhưkhôngthểđạtđượcbấtcứthoảthuậnnào,chúngtasẽtạmngừngviệcđổiđô-laMỹsangvàng.Sauđótriệutậpmộthộinghịkhẩncấp.

6.Điềunàysẽcóthểkhiếnchothịtrườngtàichínhthếgiớirơivàotìnhtrạnghỗnloạntrongmộtkhoảngthờigian,nhưngđâylàbiệnphápduynhấtcóthểthúcépcácquốcgiakhácchấpnhậnphươngánlâudài.Chúngtathốngnhấtchorằng,hậuquảcủaviệcđểgiávàngleothanglàtệhạinhất.

Ngaybâygiờ,ngàicầnphảiraquyếtđịnhcónênlậptứcđóngcửathịtrườngvàngLondonhaykhông(16).

ChodùcódùngcáchgìđinữathìcũngchẳngaicóhểcứuvãnđượcsốphậnhẩmhiucủaQuỹhỗtrợvàng.Ngày17tháng3năm1968,kếhoạchđóngcửaQuỹnàyđãliễnraêmthấm.HưởngứngyêucầucủaMỹ,thịtrườngvàngLondoncũngđãđóngcửatrongsuốthaituầnliền.

CùngvớisựthảmbạitrongcuộcđạichiếnvớivàngcủaCụcDựtrữLiênbangMỹ,diễnbiếncủacuộcchiếntranhởViệtNamcũngmangnhiềukịchtính.Ngày30tháng1năm1968,dukíchViệtNamđãphátđộngtổngtấncôngquymôlớnđồngthờiởcáctỉnhlỵcủa30tỉnhởViệtNam,thậmchíđãchiếmđượcmộtsốmụctiêutrọngyếutrongnộithànhSàiGòn,cốđôHuếcũngbịđánhhạ.QuândukíchđãbỏcáchđánhthoắtẩnthoắthiệnsởtrườngcủamìnhmàtậptrungchủlựcdàntrậnđốiđầuvớiquânMỹ(17).SựthấtbạithảmhạitrênchiếntrườngtàichínhlúcnàyđãkhiếnchoJohnsonmấtđisứckiêntrìđốivớicuộcchiếntranhởViệtNam.

SựthấtbạithảmhạicủathịtrườngvàngLondonđãkhiếnchocácbậctinhanhMỹrơivàokhủnghoảngtoàndiện.Giữacácnhânsĩbảothủkiêntrìvớichếđộbảnvịvàngvàpháichủlưuđòiphếbỏbảnvịvàngxảyratranhcãikịchliệt.Tuynhiên,cảhaibênđềuchorằng,trongcụcdiệntàichínhhỗnloạnnhưvậy,cuộcchiếntranhởViệtNamcầnphảiđượckếtthúc.

Ngày27tháng2năm1968,WalterCronkite“tiênđoán”nướcMỹsẽthấtbại.TờTheWallStreetDailychấtvấn“tìnhthếcóphảilàđãlàmrốiloạnmụctiêumàchúngtacóthểkhốngchếtrướcđâyhaykhông?Nếunhưchưachuẩnbịxong,thìngườidânMỹcầnphảichuẩnbịtinhthầnđểđónnhậnmộtviễncảnhÂuámcủasựkiệnViệtNam”.Ngày15tháng3năm1968,TạpchíTimesviếtrằng,“Năm1968đãkhiếnngườiMỹtrởnêncảnhgiáchơn.ThắnglợiởViệtNamkhôngphảilàđiềumàmộtchínhphủmạnhcủathếgiới(Mỹ)cóthểvớitớiđược”.Lúcnày,cácnghịsĩđãngủsayquálâucũngbừngtỉnhtrởlại.NghịsĩFulbrightbắtđầuchấtvấn:“Chínhphủcóđượcquyềnmởrộngchiếntranhkhichưađượcsựđồngýcủaquốchộihaykhông?”CònMansfieldthìtuyênbố:“Chúngtađangởmộtnơisailầm,theođuổimộtcuộcchiếnsailầm”.

Ngày31tháng3năm1968,Johnsontuyênbốngừngnémbomoanhtạctừvĩtuyến20trởramiềnBắcViệtNam.ÔngcònnóirõsẽkhônggửithêmquânđếnViệtNamđồngthờituyênbố“mụctiêucủachúngtaởViệtNamkhôngphảilàtiêudiệtkẻthù”.Ôngtacũngtuyênbốsẽkhôngratranhcửtrongnhiệmkỳtổngthốngkếtiếp.

NguyênnhâncủaviệckếtthúccuộcchiếntranhởViệtNamvẫnlàsựthảmbạicủachiếntrườngvàngLondon-mộtkếtcụcđaubuồnđãdẫnđếnsựsuykiệtvềtàichínhcủamộttầnglớptinhanhMỹ.

6.QuyềnrúttiềnđặcbiệtTrongcuộckhủnghoảngđồngđô-laMỹ,cácchuyêngiatiềntệhọcluônquảquyếtrằng,việc

thiếuhụtvàngđãtạonênkhủnghoảngtiềntệ.Xéttừgócđộlịchsửcủabảnvịvàng,chúngtacóthểthấyrằng,nhậnđịnhnàycóphầnnhầmlẫn,việcthiếuhụtvànghoàntoànkhôngphảilànguyênnhâncủavấnđề,màviệcpháthànhđồngđô-laMỹquámứcmớilànguồngốccủakhủnghoảng.

Bạctrắngbịápchếtrongsuấtmộtthờigiandàivớimụcđíchchủyếunhằmgâynêntìnhthếkhókhăntừviệcthiếuhụtvàng.Ngaykhikhủnghoảngdiễnra,điềukỳlạlàthôngthường,ngónđònngườitachọnluônlàtựlừadốimìnhmàkhôngphảilàđốimặtvớibảnchấtcủavấnđềmộtcáchthànhthực.SauphátđạnkhaicuộccủaQuỹhỗtrợvàng,cácnhàtàiphiệtngânhàngquốctếlạinhớđếntưtưởng“vànggiấy”màKeynesđãnhắcđếnvàothậpniên40đểcuốicùngđềxuấtramột“phátminhvĩđại”-quyềnđềkhoảnđặcbiệt.

ĐúngnhưJacquesReufl-nhàkinhtếhọclừngdanhcủaPháp-đãtừngnói:“CácnhàtiềntệhọcđãphátminhmộttròchơimớiđểchegiấusựthựccủatrạngtháiphásảntiềntệMỹ.Ngânhàngtrungươngcủamỗimộtquốcgiađượcphânphốimộtloạitiềntệdựtrữquốctếđặcthù.Nhưngvìđểkhônggâynênlạmpháttiềntệ,quyềnđềkhoảnđặcbiệtcầnphảiđượchạnchếsốlượngsátsao.Nhưvậy,thậmchídướisựgiúpđỡcủaquyềnđềkhoảnđặcbiệt,nướcMỹvẫnkhôngthểhoàntrảhếtmộtphầnnhỏtrongcáckhoảnnợbằngđồngđô-lacủamình(18).Nhưngmặtkhác,phốWalllạidươngdươngtựđắcvớisángkiếntronglịchsửtàichínhhiệnđạinày:

7.NướcMỹđãthuđượcthắnglợivànggiấyPaulVolker,ThứtrưởngBộtàichínhđãtuyênbốvớigiớitruyềnthôngmộtcáchđầythoả

mãnrằng,“cuốicùngchúngtacũngđãthựchiệnđượckếhoạchquyềnrúttiềnđặcbiệt”.TờTheWallStreetDailythìtunghôthắnglợitrọngđạinàycủahọcphápkinhtếMỹ,bởinólàchiếcgậychỉhuyduynhấtcủagiátrịtiềntệđồngthờilàsựdâkíchtrựctiếpcủaliềuthuốcvạnnăngđốivớivàngtrướcđây(19).NhưngTheWallStreetDailyđãquênrằng,quyềnrúttiềnđặcbiệtđượcxácđịnhbằnghàmlượngcủavàng,chonênvàngvẫnlàchiếcgậychỉhuycủatiềntệ,hơnnữa,quyềnrúttiềnđặcbiệtkhôngthểbị“mấtgiá”.Hohpđãcómộtđoạnmiêutảhếtsứctuyệtvờivềđiềunày:

Sẽcómộtngày,quyềnrútliềnđặcbiệtsẽđượccácnhàsửhọcxếpvàohàng“phátminh”vĩđạicủanhânloại.Việccoinócógiátrịngangbằngvớivàngnhưnglạikhôngthểhoánđổithànhvàngthìquảthựcđólàchuyệnhoangđường.Chỉkhiđượchoánđổithànhvàngmộtcáchthoảimáivớimộttỉlệnhấtđịnhthìbấtcứloạiliềngiấyhoặcđơnvịtíndụngnàomớicóthểđượcxemlàcógiátrịngangbằngvớivàng(20).

Liênquanđếnkháiniệm“vànggiấy”,Palyi-nhàkinhtếhọccủaĐức-cũngđãđưaramộtnhậnđịnhhếtsứcsắcbén:

LoạitiềntệdựtrữSDRnàychỉcóthểkíchthíchsựbànhtrướngvềtàichínhvàlạmpháttiềntệmộtcáchthôbỉtrênphạmvithếgiới.Nóđãdọnsạchhònđátảngcuốicùngđangchắnngangtrênlộtrình“tiềntệthếgiới”đangbịgiớitàiphiệtquốctếkhốngchếhoàntoàn.Vànósẽmãimãilàthứkhôngthể“thiếu”trênthếgiới(21).

Ngày18tháng3năm1969,quốchộiMỹđãhuỷbỏyêucầuvềhàmlượngvàngbảođảmtrongđồngđô-la(25%vàng).Độngtháinàyđãcắtđứtmốiquanhệphápluậtmangtínhcưỡngchếgiữavàngvàviệcpháthànhđô-laMỹ.

Đươngnhiên,kếhoạchcủanhàtàiphiệtngânhàngquốctếkhôngphảimỗilầnđềucóthểthựchiệnđượcnhưýnguyện.Ýtưởng“tiềntệthếgiới”vàonhữngnăm40củaKeyneslấyquyềnrúttiềnđặcbiệtlàmtươnglaiquảthựclàhơiquálạcquan.Tuynhiên,sựlạcquannămđócủacácnhàngânhàngquốctếcũngkhôngphảihoàntoànkhôngcólý.

Chiếntranhthếgiớithứhaivừakếtthúc,“nguyênmẫu”của“Chínhphủthếgiới”đãđượcthựchiệnđúnghạn,cặpđôiQuỹtiềntệquốctếvàNgânhàngthếgiớicũngđồngthờiđứngvào

vịtrí“tổchứcpháthànhtiềntệthốngnhấtthếgiới”.Nếuquyềnrúttiềnđặcbiệtlạitrởthànhmộtthứtiềntệthếgiớiđúnghạnthìsựnghiệplớnxemnhưhoànthành.Chỉđángtiếclàkếhoạchnàyđãkhôngđuổikịpsựthayđổi.

SovớiphiênbảnnướcMỹcủaWhitethì“Bảnquyhoạchhoànhảo”củathếgiớitươnglaitheomôhìnhcủaKeynescósựkhácbiệtlớn.NgườiMỹđangchiếmthếthiênthờiđịalợinhânhoà,đồngthờilạicónhiềucủacải,thanhthếmạnhvớiđồngđô-laMỹuyquyền,làmsaocóthểnhiệttìnhvớikếhoạchcủaKeynes?Đólàchưatínhđếnsựquậtkhởicủalànsóngđộclậpdântộcđangdiễnratạicácnướcthuộcthếgiớithứba.SựquậtkhởicủachâuAđãlàmthayđổicáncânlựclượngthếgiới,quyềnrúttiềnđặcbiệtcuốicùngcũngđãkhôngđượchiệnthựchoá.

8.CuộctổngcôngkíchloạibỏvàngNixonkhônghiểuhoặckhôngmuốnhiểutạisaovànglạichảyàoàoranướcngoài.Vàmặc

dùchínhphủMỹcốsứcngăncảnnhưngtấtcảcũngđềuuổngcôngvôích.Bảnchấtcủavấnđềnằmởchỗ:ngânsáchthuchicủaMỹđãthểhiệnsựthâmhụtlớn.Trênthựctế,Mỹkhôngthểduytrìmộttỉsuấthốiđoáicốđịnhđốivớivàng.Khôngphảilàsốlượngvàngquáthiếu,màlàsốlượngđồngđô-laMỹdohệthốngcácngânhàngcủaMỹấnhànhđãquáthừa.JohnExetercủaCụcDựtrữLiênbangMỹđãgiảithíchđoạncuốicâuchuyệntrongtrậnquyếtchiếncủavàng:

Ngày10tháng8năm1971,mộtnhómcácnhàtàiphiệtngânhàng,chuyêngiakinhtếhọcvàtiềntệđãtiếnhànhmộtcuộcthảoluậnphichínhthứcởvùngvenbiểnNewJerseyvềvấnđềkhủnghoảngtiềntệ.Khoảng3giờchiều,xecủaPaulVolkerđãđến.KhiđóôngtalàThứtrưởngBộtàichính,phụtráchvấnđềtiềntệ.

Chúngtôiđãcùngnhauthảoluậncácphươngángiảiquyếtcóthể.Ngàibiếtkhông,tôiluônbảovệchínhsáchtiềntệbảothủ,chonênýkiếnnângcaolãisuấtởgócđộrộngdotôiđềxuấtđềubịđasốphủquyết.Nhữngngườikhácchorằng,CụcDựtrữLiênbangMỹsẽkhôngthảnổivấnđềmởrộngtíndụng.Họlolắngvềkhảnăngdẫnđếnsuythoáithậmchílàsụpđổcủahệthốngtiềntệ.Tôilạikiếnnghịnângcaogiávàng,PaulVolkerchorằngđiềunàycólý,nhưngôngtacảmthấysẽkhóđượcquốchộithôngqua.NhữngngườilãnhđạothếgiớikiểunhưnướcMỹsẽkhôngmuốnthừanhậnvớidânchúngvềkhảnăngtiềntệbịmấtgiá,chodùvấnđềcónghiêmtrọngdệnmứcnào.Điềunàyquảthựcđãkhiếnchohọcảmthấykhóxử,mãichođếnlúcnày,đasốngườidânvẫncònchưabiếtđượccuộckhủnghoảngtiềntệmàchúngtôiđangđốimặt.Điềunàychẳnggiốngvớinăm1933,khiđấtnướcnằmtrongtìnhtrạngkhẩncấpvàRooseveltmặcsứcmuốnlàmgìthìlàm.

Lúcnày,PaulVolkerquayquahỏitôi,nếulàđểtôiquyếtsáchthìphảilàmnhưthếnào.Tôinóivớiôngtarằngvìôngtakhôngmuốntănglãisuất,lạikhôngmuốntănggiávàng,vậythìchỉcócáchlàđìnhchỉviệchoánđổivàng,chứtiếptụcbánvàngtrongkhoravớigiá35đô-laMỹmộtouncethìcònýnghĩagì.Nămngàysau,Nixonđóngcửathịtrườngvàng“(22).

Ngày15tháng8năm1971,Mỹđãkhôngthểkhôiphụclạisựcôngnhậncủaquốctếđốivớisựràngbuộcgiữavàngvàđồngđô-laMỹ.Trongbàidiễnthuyếttốihômđó,Nixonđãcựclựcphảnđốicácphầntửđầucơtrênthịtrườngtàichínhquốctế-nhữngkẻđãtạonênsựhỗnloạnvềtiềntệ.

Ôngcũngchorằng,đểbảovệđồngđô-laMỹcầnphảichấmdứttạmthờiviệchoánđổiđồngđô-laMỹthànhvàng.Vấnđềlà,“phầntửđầucơ”màNixonđãnhắcđếnlànhữngai?

Nênnhớrằng,vàolúcnàyôngvuađầucơSorosvẫncònnhỏ,thịtrườnghốiđoáilúcnàynằmdướisựchiphốicủaBrettonWoodsSystem,vàhầunhưsựthayđổitrongtỉsuấthốiđoáihầunhưkhôngphảilàvấnđềcầntínhđến.KhôngphảibấtcứnhàđầutưnàocũngđềucóthểtìmđếnnướcMỹđểhoánđổivàng,chỉcócácngânhàngtrungươngcácnướcmớicótưcáchđểlàmviệcnày.MộttrongnhữngkẻđầutêuchínhlàPháp.

Ngaysaukhimốidâyliênhệcuốicùnggiữavàngvàđồngđô-laMỹbịtổngthốngNixoncắtđứtvàongày15tháng8năm1971,thờikhắckhiếnchocácnhàtàiphiệtngânhàngquốctếkíchđộngcăngthẳngcuốicùngđãđến.Đâylàlầnđầutiêntronglịchsửloàingười,toànthếgiớicùngtiếnvàothờiđạitiềntệhợppháp,tuynhiên,đốivớinềnvănminhvàxãhộiloàingườithìkhócóthểkhẳngđịnhrằngđiềunàylàphúchaylàhoạ.

Saukhithoátkhỏicáivòngkimcôcủavàng,cácnướccôngnghiệpphươngTâybắtđầumộtthờikỳmởrộngtíndụngquymôchưatừngcó.Quyềnpháthànhtiềntệđãkhôngcònbịkhốngchế.Tínhđếnnăm2006,tổngsốnợcủachínhphủ,côngty,cánhânMỹđãlênđến44nghìntỉđô-la,nếunhưtínhtoánvớilãisuấtthấpnhấtlà5%,thìmỗinămkhoảntiềnlãiphảihoàntrảđãlênđến2.200tỉđô-laMỹ.

Vấnđềlàkhoảnnợnầnkhổnglồđếnmứckhôngthểđượchoàntrả.Thếnhưng,điềunựccườilà,nhữngkhoảnnợnàycuốicùngsẽdongườidânđóngthuếcủacácnướctrênthếgiớihoàntrả.

9.Sátthủkinhtếvàđồngđô-ladầukhíhồilưuNgày6tháng10năm1973,cuộcchiếntranhTrungĐônglầnthứtưbùngnổ.AiCậpvàSirya

đồngthờiphátđộngtấncôngđốivớiIsrael.Quảnhiên,đúngnhưtínhtoáncủacácnhàtàiphiệtngânhàngquốctế,dochínhsáchthiênvịcủaMỹđốivớiIsrael,ngày16tháng10năm1973,Iran,A-rậpSaudivàbốnquốcgiaA-rậpthuộckhuvựcTrungĐôngđãsửdụng“vũkhídầumỏ”bằngcáchtuyênbốtănggiádầulên70%.Hànhđộngnàyđãgâyảnhhưởngnghiêmtrọngđếncụcdiệnthếgiớinhữngnăm70vềsau.

TạihộinghịbộtrưởngcácnướcA-rậpởKuwait,đạibiểucủaIraqđãkiênquyếtyêucầuxácđịnhMỹlàmụctiêuđảkíchchủyếu.ÔngtakiếnnghịcácquốcgiakháccùngnhautịchthucáctàisảnthươngnghiệpcủaMỹởcácquốcgiaA-rậpvàthựcthiquốchữuhoá,tiếnhànhcấmvậndầumỏđốivớiMỹ,rúthếtmọitàikhoảntrongcáchệthốngngânhàngcủaMỹvàchorằng,việclàmnàysẽđẩynướcMỹrơivàocuộckhủnghoảngkinhtếlớnnhấttrongvòng29nămqua.Tuynhữngđềnghịquákhíchnàyđãkhôngđượcchấpnhận,nhưngngày17tháng10,cácnướcnàyđãthốngnhấtcắtgiảm5%sảnlượngdầu,vàmỗithángtiếptụccắtgiảmthêm5%nữa,mãiđếnkhihọđạtđượcmụctiêuchínhtrịmớithôi.

Ngày19tháng10năm1973,tổngthốngNixonyêucầuQuốchộiviệntrợ2,2tỉđô-laMỹchoIsrael.Ngày20tháng10,A-rậpSaudivàcácquốcgiaA-rậpkháctuyênbốngưnghoàntoàncáchoạtđộngcungcấpdầuchoMỹ.Giádầuthếgiớingaylậptứcleothang,từ1,39đô-laMỹ/thùngdầuthôtrongnăm1970đãtăngvọtlên8,32đô-laMỹvàonăm1974.Tuychỉkéodàitrongnămtháng,nghĩalàđếntháng3năm1974thìkếtthúc,nhưnghànhđộngcấmvậndầulầnnàyđãgâychấnđộnglớnchoxãhộiphươngTây.

Cácnhàtàiphiệtngânhàngquốctếthìnghĩtrămphươngngànkếđểtìmcáchđưadòngđô-ladầumỏcủaMỹđãtừngchảyvàoSaudiquayngượcvềMỹ.

Quaphântíchkỹlưỡng,nướcMỹquyếtđịnhthựcthisáchlược“chiađểtrị”,tiếnhànhphânhoánộibộvàlàmtanrãcácnướcsảnxuấtdầumỏởTrungĐông.PhươnghướngđộtkíchchủyếuđượcxácđịnhlàA-rậpSaudi-mộtquốcgiađấtrộngngườithưa,làcáirốncủaTrungĐông,tiếpgiápvớicácquốcgialánggiềnghùngmạnhnhưIran,Sirya,Iraq,Israel.Tuynhiên,sứcmạnhphòngngựquânsựcủaquốcgianàyhếtsứcmỏngmanh,vàvìthếmàvươngthấtSaudicócảmgiácvôcùngbấtan.Nhậnthấyrõnhượcđiểmnày,MỹđãápđặtmộtđiềukiệnhếtsứchấpdẫnchoA-rậpSaudi:

Mỹsẽủnghộtoàndiệnvềchínhtrị,bảovệvềmặtquânsựkhicầnthiếtvàcungcấpviệntrợkỹthuật,huấnluyệnquânsựnhằmđảmbảochosựtồntạilâudàicủavươngthấtSaudi.

Tuynhiên,A-rậpSaudiphảicamkếtvớiMỹrằng,mọigiaodịchdầumỏcầnphảiđượckếttoánbằngđồngđô-laMỹvàdùngnhữngđồngđô-lanàymuacôngtráiMỹ,đảmbảonguồncungứngdầumỏchoMỹ,mọibiếnđộngvềgiádầuphảithôngquasựđồngýcủaMỹ,đồngthờinếuIran,Iraq,IndonesiahoặcVenezuelatiếnhànhcấmvậndầumỏđốivớiMỹthìA-rậpSaudicónghĩavụphảibổxunglượngdầuthiếuhụtdoviệccấmvậngâynên.Ngoàira,nướcnàycòncầnphảiđóngvaitrò“ngườinhà“trongviệchoàgiảicácmốimâuthuẫncủacácquốcgiatiếnhànhcấmvậndầumỏđốivớiMỹ.JohnPerkins-“sátthủkinhtế”nổitiếng-đượcpháiđếnSaudiđểthựchiệnnhữngbướcđicụthểcủakếhoạchnày.Trongvaitrò“nhàkinhtếhọchàngđầu“củamộtcôngtyxâydựngnổitiếngthếgiới,JohnPerkinscónhiệmvụ“khiếntấtcảcáckhoảnđầutưvàoA-rậpSaudiđạtđượchiệuquảtốtnhất.NóicáchkháclàphảilàmsaochocáccôngtyxâydựngvàkiếntrúccủaMỹtrúngthầu”(23).

Saukhitrảiquamộtphenlaotâmkhổtứ,JohnPerkinsbấtchợtlinhcảmrằng,sựcáchbiệtgiữabầycừutrênđạilộởthủđôRiyadhcủaA-rậpSaudivàcôngcuộchiệnđạihoálàquáxa,việckiếnthiếtcácthànhphốcóquymôlớncóthểmangvềrấtnhiềuđô-ladầumỏ.Mặtkhác,JohnPerkinsthừabiếtcácnhàkinhtếhọccủacácnướcthànhviênOPECgàothétyêucầutiếnhànhcôngcuộccôngnghiệphoáđốivớingànhdầumỏđểcóđượcnềncôngnghiệptinhluyệndầuhiệnđạinhằmthuđượclợinhuậncaohơnsovớixuấtkhẩudầuthô.JohnPerkinsnghĩđếnmộtphươngángiảiquyếtcóthểkhiếnmọingườihàilòng,từviệcbắttayxửlýbầycừu,đồngđô-ladầumỏthuđượccóthểdùngđểchitrảchothiếtbịxửlýráchiệnđạihoáđắtđỏnhấtcủaMỹ.ViệcxâydựngthànhphốRiyadhtheokiểuMỹcũngđòihỏiphảisửdụnghàngloạtsảnphẩmtinhnhuệnhấtcủaMỹ.Ởphươngdiệncôngnghiệp,đồngđô-ladầumỏsẽđượcdùngvàovậnchuyểndầuthô,vềphươngdiệnxâydựngcơsởgiacôngdầuthô,cáckhucôngnghiệpgiacôngdầukhổnglồsẽmọclêngiữasamạc,xungquanhchúnglànhữngcôngviêncôngnghiệpcỡlớn,nhữngnhàmáyphátđiệnkhổnglồ,hệthốngđiệnvàvậnhànhđiện,đườngcaotốc,đườngốngđẫndầu,hệthốngthôngtin,phitrường,cảngbiểnvàhệthốngcácngànhdịchvụkhổnglồăntheo.

KếhoạchcủaJohnPerkinsđượcchialàmhailoạihạngmụclớn:loạithứnhấtlàhợpđồngkiếnthiếtthicôngphầncứngcơsở,loạithứhailàhợpđồngdịchvụvàquảnlýdàihạn.CácloạicôngtycủaMỹnhưMAIN,Bechtel,Brown&Root,Halliburton,Stone&Webstertrongmấychụcnămtớiđềusẽkiếmđượcvôsốlợinhuận.

JohnPerkinscònnghĩđếnmộtviễncảnhxahơnnhằmduytrìngànhsảnxuấtkhổnglồđãđượctạoratrênbánđảoA-rập:XâydựngcơsởquânsựcủaMỹ,hợpđồngcôngnghiệpquốcphòngvàmộtloạtcáchợpđồngcủacáchoạtđộngcóliênquankhác,baogồmcảhợpđồngquảnlývàdịchvụlớn.Màtấtcảnhữngđiềunàysẽtạoramộtlànsónghợpđồngxâydựngcôngtrìnhmới,chẳnghạnnhưcáchạngmụctươngquanvớicáchợpđồngtrênnhưsânbayquânsự,căncứđạnđạo,trungtâmhuấnluyệnnhânviên.

MụctiêucủaJohnPerkinslàlàmsaođểphầnlớnlượngđôladầumỏchảyngượcvềMỹđồngthờikhiếntoànbộnguồnlợitứcthuđượctừnhữngkhoảnkhổnglồnàyđổvàocáccôngtyMỹ.

NgườidânA-rậpSaudisẽcảmthấyhếtsứctựhàotrướcdángdấpđôthịcủađấtnướcmìnhvàvớiviệcxâydựngcáccơsởcôngnghiệp“hiệnđạihoá“nhưvậy,A-rậpSaudisẽtrởthànhhìnhmẫukhiếncácquốcgiaOPECkhácmuốnnoitheo.

KếhoạchxuấtsắccùngkhảnăngthuyếtphụccủaJohnPerkinsđãkhiếnchocácôngchủphíasauhậutrườnghếtsứchàilòng.Vớimộtkếhoạchnhưvậy,trongchuyếncôngduđếnA-rậpSaudivàonăm1974,tiếnsĩKissingerđãxácđịnhchínhsáchquantrọngcủađồngđô-ladầumỏ.

Đồngđô-laMỹchaođảotrongmưagióđãthoátkhỏisựkhốngchếcủabảnvịvàng,cuốicùngđãtìmđượcmộtnơilánhnạn-dầumỏ.

10.RonaldWilsonReaganbịámsát-hyvọngcuốicùngnghiềnnátbảnvịvàngChodùtrênphạmvithếgiới,chếđộbảnvịvàngđãđượcloạibỏhoàntoàn,chỉtrừmộtsố

rấtítquốcgianhưThuỵSĩvẫncònduytrìchếđộnày.Nhưvậy,giữavàngvàtiềngiấyđãkhôngcònbấtcứmốiquanhệràngbuộcnào,nhưngđiềukhiếncácnhàngânhàngquốctếănkhôngngonngủkhôngyênchínhlàgiávàngthếgiớităngliêntụctrongsuốtthậpniên70.Điềunàybuộccácnhàngânhàngquốctếphảitìmmọicáchưutiênchoviệcngămchặnsựphụchồicủachếđộbảnvịvàng.

Ngày1tháng1năm1975,đểchongườidânthếgiớithấyrằngvàngchẳngquachỉlàmộtloạikimloạibìnhthườngđồngthờilàmtăngthêmniềmtintuyệtđốicủamọingườiđốivớiđồngđô-laMỹ,chínhphủMỹđãquyếtđịnhbãibỏviệcthithànhlệnhcấmngườidânMỹsởhữuvàngtrongsuốt40năm.Còncácquốcgiakhácthìchọnbiệnphápđánhthuếnặngđốivớivàngđểlàmgiảmnhucầucủangườidânđốivớivàng,cónướcthậmchícòntrưngthuthuếgiátrịgiatăngcủavànglênđến50%.Sau40nămvắngbóngvàngcùngvớinhữngbấttiệntronggiaodịchmuabánkimloạinày,ngườidânMỹcảmthấyngỡngàngtrướcdựluậtbãibỏlệnhcấmđốivớivàng.Việcnàycũngchẳngtạonênđượccụcdiệncăngthẳngnhưdựđịnh,vàcácnhàtàiphiệtngânhàngquốctếcuốicùngđãthởphàonhẹnhõm.KhinhìnthấyJohnExeter-mộtnhàtàiphiệtngânhàng-chơiđùavớimấyđồngtiềnvàngtrongtay,PaulVolker-ChủtịchCụcDựtrữLiênbangMỹkhôngkhỏihiếukỳmàhỏirằng:“John,tiềnvàngcủaanhđượcmuaởđâuvậy?”Trongmộtcuốnsáchcótựađề“Tạisaophảicầnvàng”,ErnestWilkeđãchỉrabảnchấtcủaviệckhốngchếvàng:

Bắtđầutừnăm1975,dướisựphốihợpchủyếucủacácthànhviênchủchốttrongIMF,nướcMỹđãbắtđầu“đànáp”giávàngtrênthếgiới.Mụcđíchcủaviệc‘đànáp”giávàngchínhlàkhiếnchongườidâncủacácquốcgialớntinrằng,tiềngiấytếthơntiềnvàng.Việckhốngchếgiávàngthànhcôngsẽđảmbảoquátrìnhpháthànhtiềngiấyvớisốlượngkhổnglồđếnvôhạn.

Cácnhàkinhtếhọcđãcùngthừanhậnrằng,saukhimấtđinhucầuđặtmuatừcáccơquanchínhphủ,vàngsẽbịcoilàmộtthứhànghoáhầunhưchẳngcógiátrịgì.Mộtsốngườithậmchícònchorằngmức25đô-laMỹ/ouncevàngmớilà“giátrịnộitại”củavàng.

Tháng8năm1975,đểtiếnthêmmộtbướctronghànhtrìnhloạibỏsứcảnhhưởngcủa

vàng,MỹvàcácnướccôngnghiệpphươngTâyđãquyếtđịnhkhôngtănglượngdựtrữvàngcủacácnước.Ngoàira,IMFcầnphảibánrẻ50triệuouncevàngđểlàmgiảmgiávàng.Nhưnggiávàngvẫnchắcchắnnhưcũ,vàvàotháng9năm1979,vàngđãtăngvọtlên430đô-laMỹ/ounce.Giávànglúcnàyđãtănggấpmườimấylầnsovớigiávàngnăm1971.

Tháng1năm1975,BộtàichínhMỹbắtđầutiếnhànhđợtphátmãithứnhất,sauđólượngphátmãităngtừ300nghìnouncelênđến750nghìnounce,nhưngvẫnkhóđểngănchặnđượcviệcbuônbánvàng.Chỉđếntháng11năm1978,Bộtàichínhtuyênbốlượngphátmãi1,5triệuouncecaonhấttừtrướcđếnthờiđiểmđó,thìgiáthịtrườngmớisụtxuốngmộtchút.Đếnngày16tháng10năm1979,Bộtàichínhcũngkhôngthểchốngđỡnổi,đànhtuyênbốđổiphátmãiđịnhkỳthànhphátmãi“bấtngờ”.

Giávàngởmức400đô-laMỹ/ounceđượccholàđãphảnánhmộtcáchhợplýthựctếpháthànhđồngđô-laMỹtừnăm1933.

Nhưng“cuộckhủnghoảngcontinIran”nổratháng11năm1979đãlàmthayđổihướngđicủagiávàng.Saukhikhủnghoảngbùngphát,CụcDựtrữLiênbangMỹđãtứctốctuyênbốđóngbăngcáctàikhoảndựtrữvàngcủaIranởMỹ.Hànhđộngnàyđãkhiếnngânhàngtrungươngcủacácnướctrênthếgiớicảmthấyớnlạnh.NếunhưnguồnvàngcủaIranbịđóngbăngthìsốvàngmàmọingườigửiởMỹcũngđềusẽkhôngantoàn.Thếlàcácnướctranhnhaumuavàngvàtrựctiếpvậnchuyểnvềnướcđểcấtgiữ.TrongkhiIranlạidốclựcvéthếtvàngtrênthịtrườngquốctế,IraqcũngkhôngchịukhoanhtayđứngnhìnvàlậptứcgianhậpvàohàngngũcủacácnhàtiêudùngsiêucấpChỉtrongmấytuần,giávàngđãnhảyvọtlêntậnmâyxanhvớimức850đô-laMỹ/ounce.

TổngthốngRonaldWilsonReagan-ngườichứngkiếntấtcảnhữngbiếncốbểdâunàyđãbắtđầutinchắcrằng,chỉcóviệckhôiphụclạibảnvịvàngmớicóthểcứuvãnđượcnềnkinhtếMỹ.Tháng1năm1981,RonalđWilsonReaganvừamớilênnhậmchứcđãyêucầuQuốchộithànhlập“uỷbanvàng”đểnghiêncứutínhkhảthicủaviệckhôiphụcbảnvịvàng.Hànhđộngnàyđãtrựctiếpxúcphạmđến“vùngcấm”củacácnhàtàiphiệtngânhàngquốctế.Ngày30tháng3năm1981,vừamớibướcvàoNhàTrắngđược69ngày,RonaldWilsonReaganđãbịmộtkẻthuộcnhómnhữngngườihâmmộcácminhtinhmànbạctênlàHinkleybắntrúngtim.Ngườitađồnrằng,kẻnàylàmnhưthếlàvìmuốnthuhútsựchúýcủangôisaomànbạcnổitiếngJodieFoster.Đươngnhiên,cũngnhưtuyệtđạiđasốcácthíchkháchđãtừngámsáttổngthốngMỹ,ngườinàycũngbịcholà“thầnkinhcóvấnđề”.

Phátsúngnàykhôngchỉđã“thứctỉnh”tổngthốngRonaldWilsonReagan,màcòndậptắt

hyvọngcuốicùngcủamộtsốcánhântrongviệckhôiphụcbảnvịvàng.Tháng3năm1982,“uýbanvàng“gồm17thànhviênvớitỉlệphiếu15/2,đãphủquyếtýtưởngkhôiphụcbảnvịvàng;TổngthốngRonaldWilsonReagannhanhchóngtỏra“biếtnghelời”.

CHÚTHÍCH(1)JeanHill,JohnFKennedy:TheLastDissengtingWitness(PelicanPublishingCompany1992)tr.113-116.

(2)CraigRoberts,JohnFKennedy:Nhânchứngchết(JFK.TheDeadWitnesses);ConsolidatedPressInternational1994-tr.3.

(3)Sắclệnh11110-nộidungthực:Sựsửađổisắclệnhđặcbiệtsố10289đãđượcthựchiệnliênquanđếnsựthihànhcácchứcnăngcụthểcóảnhhưởngđếncụcngânkhố.JohnF.Kennedy-NhàTrắng,4/6/1963.(4)Đạoluậtvềtiềnđúc1792.

(5)Đạoluậtvềtiềnđúc1873.

(6)ĐạoluậtBland-allison1878.

(7)ĐạoluậtmuabánbạcSherman1890.

(8)NewYorkTimes,sốra16/10/1961.

(91Sáchđãdẫn,thángBa-Mườimột1961.

(10)BảntinCụcDựtrữLiênbang,4/1963,tr.469.

(11)NhữngnhậnxétcủatổngthốngLyndonB.Johnsonvềđạoluậttiềnđúc;23/7/1965.

(12)WallStreetJournal,7/7/1966.

(13)FerdinandLips,Cuộcchiếnvàng:TrậnchiếnchốnglạitiềntệtừcáchnhìncủangườiThuỵSĩ(GoldWar,TheBattleAgainstSoundMoneyasSeenFromaSwissPerspective)-NewYork:TheFoundationfortheAdvancementofMonetaryEducation2001,tr.52.

(14)FerdinandLips,Cuộcchiếnvàng:TrậnchiếnchốnglạitiềntệtừcáchnhìncủangườiThuỵSĩ(GoldWar,TheBattleAgainstSoundMoneyasSeenFromaSwissPerspective)-NewYork:TheFoundationfortheAdvancementofMonetaryEducation2001,tr.53.

(15)Bảnbáocáovềthịtrườngtiềntệvầvàngtựdo,ThinkingTheUnthinkable,25/4/1994.

(16)Nguồn:uỷbanNhànướcHoaKỳ1998.CácmốiquanhệđốingoạicủaHoaKỳtừ1964-1968,tập8,(Washington:GovernmentPrintingOffice),tàiliệusố187,188,189.

(17)HenryKissinger,Thuậtngoạigiao(Diplomacy)-Simon&Schuster;4/4/1995)Chương26.

(18)JacquesRueff,TácđộngdolạmphátcủachuẩnhoánđổivàngđènặnglênhệthốngBrettonWoods(TheInflationaryImpacttheGotdExchangeStandardSuperimposesontheBrettonWoodsSystem)-Greewich,CT:CommitteeforMonetaryResearchandEducation,1975.

(19)DonaldHơppe,Làmthếnàođểđầutưvàovàng(HowtoInvestinGoldStocks)NewYork:ArlingtonHouse,1972,tr.181.

(20)DonaldHơppe,Làmthếnàođểđầutưvàovàng(HowtoInvestinGoldStocks)NewYork:ArlingtonHouse,1972,tr.181.

(21)MelchiorPalyi,APointofView,Biênniênsửthươngmạivàtàichính(CommercialAndFinancialChronicle)-24/7/1969.

(22)FerdinandLips,Cuộcchiếnvàng:TrậnchiếnchốnglạitiềntệtừcáchnhìncủangườiThuỵSĩ(GoldWar,TheBattleAgainstSoundMoneyasSeenFromaSwissPerspective)-NewYork:TheFoundationfortheAdvancementofMonetaryEducation2001,tr.77.(23)JohnPerkins.Lờithútộicủamộtsátthủkinhtế(ConfessionsofanEconomicHitMan)-Berrett-KoehlerPublishers,Inc,SanFrancisco2004.

PHẦNVIII:CHIẾNTRANHTIỀNTỆ-KHÔNGTUYÊNMÀCHIẾNChúngtôigiốngnhưmộtbầysóiđứngtrênsườnnúicaotrôngxuốngbầynaitơgầnđó.Nếu

sosánhnềnkinhtếTháiLanvớidángdấpcủamộtconhổnhỏcủachâuÁthìchẳngbằngsovớimộtconthúsănđãbịthương.Chúngtôichọnconthúđãbịthương,làđểbảovệchocảbầynaiđượcantoànvàmạnhkhỏe(1).

TạpchíTimes,năm1997.

Nhưmọingườiđềubiết,kẻnàolũngđoạnđượcnguồncungứngcủamộtloạihànghoánàođóthìngườiđócóthểkiếmđượclợinhuậnsiêucấp.Màtiềntệlàmộtloạihànghoácầnthiếtchomọingười,kẻnàolũngđoạnđượcviệcpháthànhtiềntệcủamộtquốcgia,ngườiđócóthểkiếmđượckhoảnlợinhuậnkhônggiớihạn.Đâychínhlànguyênnhântạisaotrongsuốtmấytrămnămnay,cácnhàngânhàngquốctếphảivắtcạntâmlực,tìmtrămphươngngànkế,khôngtừbấtcứthủđoạnnàođểlũngđoạnbằngđượcquyềnpháthànhtiềntệcủamộtquốcgia.Hơnthếnữa,họcònmuốnlũngđoạnquyềnpháthànhtiềntệcủatoànthếgiới.

Đểđạtđượcmụctiêunày,vàođầuthậpniên70củathếkỷ20,cácnhàtàiphiệtngânhàngquốctếđãphátđộnghàngloạtcuộcchiếntranhtiềntệnhằmcũngcốlòngtinvàođồngđô-laMỹ,chiacắtnềnkinhtếcủacácquốcgiađangpháttriển,đồngthờiđánhbạtnhữngđốithủcạnhtranhtiềmtàng,hướngtớiviệcxâydựngnềntảngvữngchắcchomột“chínhphủthếgiới”,“tiềntệthếgiới”và“thuthuếthếgiới”dướisựkiểmsoátcủatrụcLondon-phốWall.

Mụcđíchchiếnlượccủacáccuộcchiếnnàychínhlàlàmthếnàođểnềnkinhtếthếgiớiphảiđược“giảithểmộtcáchcókiểmsoát”.

Xinhãylưuýrằng,cácnhàtàiphiệtngânhàngquốctếlàmột“tậpđoànlợiíchđặcthùsiêucấp”.Họkhôngtrungthànhvớibấtcứquốcgiavàchínhphủnàomàtráilạicònlàlựclượngkhốngchếquốcgiavàchínhphủ.Trongnhữnggiaiđoạnlịchsửnhấtđịnh,họđãlợidụngsứcmạnhcủacảđồngđô-lalẫnnướcMỹ,nhưngmộtkhiđãchuẩnbịchuđáo,họcóthểtấncôngđồngđô-laMỹbấtcứkhinàohọmuốnvàtrởthànhmộttrongnhữngtácnhângâyracuộckhủnghoảngkinhtếsiêucấpnăm1929trênphạmvithếgiới.Họmuốntậndụngtầmảnhhưởngcủacuộckhủnghoảngnghiêmtrọngnàyđểsaikhiếnvàuyhiếpchínhphủcácnướctừbỏchủquyềnthihànhchínhsáchtiềntệkhuvực.ViệctấncônghệthốngtàichínhTrungQuốc

đượcxácđịnhlànhiệmvụnặngnềtrongsốcácnhiệmvụcủahọ.Đóchắcchắnkhôngcònlàvấnđềsẽxảyrahaykhông,màlàvấnđềkhinàovàbằngcáchnào.

ChiếnthuậtmàhọlựachọnchoviệctấncônghệthốngtàichínhTrungQuốccóthểgiốngvớichiếnthuậtsửdụngtrongcuộctấncôngNhậtBản.Trướctiên,họsẽtạonênhiệntượngbongbóngsiêucấptrongnềnkinhtếTrungQuốc.

Vớisự“hỗtrợ”củahọ,nềnkinhtếTrungQuốcsẽcóthờikỳphồnvinhcựcthịnhtrongmấynăm,giốngnhưởNhậtBảnthờikỳtừnăm1985đếnnăm1990.Sauđó,họsẽrataytriệthạ,thựchiệnđòntấncôngtàichính,pháhuỷniềmtincủathếgiớiđốivớinềnkinhtếTrungQuốc,khiếnchonguồnvốnquốctếvàquốcnộibịđedoạphảidichuyểntứtán.

Cuốicùng,họthumuatàisảnchínhyếucủaTrungQuốcvớigiásiêurẻ,đồngthờitiếnhành“giảithểtriệtđể”nềnkinhtếTrungQuốc,hoànthànhbướckhókhănnhấttrongquátrìnhthôngnhấtthếgiới.

1.CuộcchiếntranhTrungĐôngnăm1973:Cuộcphảncôngcủađồngđô-laMỹ

Thựcra,khôngphảingẫunhiênmàcuộcchiếntranhTrungĐônglầnthứtưnổravàongày6tháng10năm1973.

TạicuộchọpthườngniêncủacâulạcbộBilderbergvàotháng5-1973,84đạigiangânhàngquốctế,trùmcáccôngtyđaquốcgiavàcácchínhkháchđãtậptrunglạiđểtìmcáchứngphóvớixuhướngsuyyếucủađồngđô-laMỹkhimấtđisựbảotrợcủavàng,mộtvấnđềđangkhiếnngườitaphảiđauđầu.D.RockefellerđãdẫntheoZbigniewBrzezinskimộtthammưutâmphúccủamình-đếndựhọp.Cuộcthảoluậnđiđếnkếtluậnrằng,cầnphảichấnhưngniềmtinvàođồngđô-laMỹ,đoạtlạiquyềnchủđạotrênchiếntrườngtàichínhvốnđãvàđangtrởnênmấtkiểmsoát.

Cácnhàtàiphiệtngânhàngquốctếđãđềramộtkếhoạchđángsợ-đẩygiádầuthếgiớitănglên400%(2)!

Kếhoạchtáobạonàynhằmđạtđượcmấymụcđíchsau:

Mộtmặt,doviệcthanhtoántrongcácgiaodịchbuônbándầulửatrênthếgiớithườngđượcthểhiệnbằngđồngđôlaMỹnênkhigiádầutănglêngấp4lần,nhucầusửdụngđồngđô-laMỹcủacácnướctrênthếgiớisẽtănglêncấpkỳ,vìthế,tháiđộcoirẻđồngđô-laMỹcủacácnướcsaukhiđồngtiềnnàymấtđisựbảotrợcủavàng,cũngsẽgiảmxuống.Mặtkhác,vàinămtrước,docác“sátthủkinhtế”đãthựcthimộtcáchxuấtsắcnhiệmvụcủamình,nênrấtnhiềuquốcgiaởchâuMỹLatinvàĐôngNamAđãtrúngphảiviênđạnbọcđườngkhimắcnợquámức.MộtkhigiádầutăngmạnhthìchínhphủMỹsẽthuậnđànânglãisuấtlêncao,vàcácquốcgiacónềnkinhtếlạchậunhưnggiàutàinguyênnàysẽtrởthànhmộtbầycừunonbéonúcđợichờngàygiếtthịt.

Điểmđặcsắcnhấtcủakếhoạchnàychínhlàtrò“ngậmmáuphunngười”.XúigiụcAiCậpvàSiryatấncôngvàoIsrael,nhưngnướcMỹlạicôngkhaiủnghộIsraelđểchọcgiậnngườiIraq.Cuốicùng,nướcMỹđãkhiếnchoIraqcũngnhưcácquốcgiaA-rậpnổigiận.VớiviệcbanbốlệnhcấmvậndầumỏvớiphươngTâykhiếnchogiádầutăngđộtbiến,IraqnóiriêngvàcácquốcgiaA-rậpnóichungtrởthànhtrungtâmhứngchịumọicơncuồngnộcủathếgiới.Các

nhàngânhàngquốctếmộtmặtngồixemcácconhổcắnxénhau,mặtkháckiểmsoátdòngđô-lahồilưutừdầumỏ.Đúnglànhấtcửlưỡngtiện,họvừacứuđượcthếmấtgiácủađồngđô-laMỹ,đoạtlạiđượcquyềnchủđộngtrênmặttrậntàichính,vừathuậntayxénsạchlôngbầycừucủacácquốcgiaMỹLatinhvàIndonesia.Kếsáchnàyquảthựclàthầndiệuhếtsức.

Nếunghiêncứukỹnhữngchiêurataycủacácnhàngânhàngquốctếtronglịchsử,chúngtacóthểthảyrằng,trướcsauhọvẫntuânthủcáchtínhtoántốiưu,mỗimộthànhđộngchiếnlượcchínhyếuđềuđồngthờiđạttừbamụctiêutrởlêntheokiểu“mộthònsỏinémchếtbaconnhạn”.Nhưvậy,chúngtacóthểthấyrằng,cácnhàngânhàngquốctếchínhlànhữngcaothủbiếtsửdụngđườngquyềntổnghợp.

VớisựhợptáctoànlựctừhaivịcốvấnBrzezinskivàKissinger,việcpháttriểnnướccờthâutómnềntàichínhquốctếhoàntoàntrongtrongtầmdựliệucủanhàngânhàngquốctếBrzezinskivạchkếhoạch,cònKissingerđóngvaitròlà“sahoàng”tìnhbáocủachínhphủNixon,trựctiếpthamgiathihànhkếhoạch.Trongtácphẩmcótên“Cuộcchiếntranhthếkỷ”,WilliamEngdahlđãchỉramộtcáchsắcbénrằng:

KissingercốgắngtrìhoãnmọinguồntintìnhbáotừkhuvựcTrungĐôngvềMỹ,baogồmcảsựxácnhậncủatìnhbáoMỹvềviệccácnướcA-rậpđangchuẩnbịchocuộcchiếntranh.TháiđộcủaWashingtontrongthờikỳchiếntranhvàcácchuyến“ngoạigiaoconthoi“nổitiếngcửaKissingerthờihậuchiếnđềuchứngminhrằng,họđãchấphànhmộtcáchchínhxácđườnglốicủacâulạcbộBilderbergtạihộinghịthángNăm.Iraqquốcgiasảnxuấtdầumỏ-trởthànhtrungtâmhứngchịubúarìudưluận,trongkhiliênminhAnh-Mỹlạiđườnghoànghưởnglợitừviệcnày(3).

DướisựdụdỗvàkhốngchếcủaKissinger,A-rậpSaudilàquốcgiathànhviêncủaTổchứcdầulửa(OPEC)đầutiênhợptácvớiMỹtrongviệcdùngđồngđô-lathuđượctừviệcbándầumỏđểmuacôngtráiMỹ.Nhưvậy,đồngđô-laMỹcuốicùngcũngđãthựchiệnxongsứmệnhhồihương.Nhưngsauđó,Kissingerngaylậptứcquaảichémtướng.Đếnnăm1975,HộinghịBộtrưởngcácnướcOPECđồngýchỉdùngđồngđô-laMỹđểkếttoántrongcácgiaodịchdầumỏ,mởramộtthờikỳhưngthịnhchohệthốngtiềntệthếgiới-thờikỳđồngtiềnthếgiớibắtđầuápdụngchếđộ“bảnvịdầu”.Giádầumỏtăngđộtbiếnđãkhiếnchonhucầusửdụngđồngđô-laMỹkếttoántronggiaodịchdầumỏcũngtănglên,nhờđóđồngđô-laMỹnhanhchónglấylạiđượcvịthếcủanótrênthịtrườngquốctế.

Từnăm1949đến1970,giádầumỏthếgiớiluônổnđịnhởmứcgiá1,9đô-la/thùng.Từnăm1970đếnnăm1973,giádầutănglên3đô-la/thùng.SaukhicuộcchiếntranhTrungĐông

bùngnổvàongày16tháng10năm1973,OPECđãđẩygiádầuthêm70%,đạtmức5,11đô-la/thùng.

Ngày1tháng1năm1974,giádầulạitănglêngấpđôi,đạtmức11,65đô-la/thùng.Nhưvậy,giádầumỏtừtrướchộinghịBilderbergnăm1973chođếnthángGiêngnăm1974quảnhiênđãtănggần400%.

Năm1974,dokhôngnắmđượctìnhhình,tổngthốngNixonđãlệnhchoBộtàichínhMỹgiatăngáplựclênOPEC,khiếnchogiádầugiảmxuống.Trongbảnghinhớ,saukhibiếtđượcnộitìnhcủavụviệc,mộtquanchứcchínhphủđãviếtrằng:“cácđạigiangânhàngđãphớtlờchỉthịnàycủaNixonvànhấnmạnhviệcápdụngsáchlược“hồilưuđô-ladầumỏ“nhằmđốiphóvớigiádầucao.Đâylàmộtquyếtđịnhmangtínhsốngcòn”.

Theođàtănggiácủadầumỏ,nạnlạmpháttiềntệvớihaiconsốđãbùngphátởcácnước,nguồntíchluỹcủangườidânbịtướcđoạt.Vàđiềuđángtiếclàcácquốcgiađangpháttriểnkhônghềcóchútđềphòngnàođốivớithảmhoạnày.

Engdahlgiảithíchrằng:

Việcgiádầuthếgiớităngđộtngộtđến400%đãgâynênchấnđộngrấtlớnđốivớinhữngnềnkinhtếlấydầumỏlàmnguồnnănglượngchủyếu.Đạiđasốcácnềnkinhtếthiếunguồndầumỏđềubấtngờvàkhócókhảnăngchitrảkhigiádầucaongấtngưởngnhưvậy,chưakểđếnmộtnguycơtiềmẩnlàgiáthànhcủacácsảnphẩmnôngnghiệpphụthuộcnguồnnănglượngdầumỏcũngtheođómàtăngcao.

Năm1973,thươngmạicủaẤnĐộđạtmứcxuấtsiêu,trởthànhnềnkinhtếpháttriểnvữngmạnh.Đếnnăm1974,dựtrữngoạihốicủaẤnĐộdạtmức629triệuđô-laMỹ,nhưngnướcnàylạiphảinhậpkhẩudầumỏvớimứcchiphígấpđôimứcdựtrữ,tứclà1,241tỉđô-laMỹ.Tươngtựnhưvậy,năm1974,mộtloạtcácnướcnhưSudan,Pakìstan,Philippines,TháiLan,châuPhivàchâuMỹLatinđềuphảiđốimặtvớitìnhtrạngthâmhụtthươngmại.CăncứvàothốngkêcủaQuỹtiềntệquốctếIMF,mứcthâmhụtmậudịchcủacácnướcđangpháttriểnnăm1974là35tỉđô-laMỹ-mộtconsốkhổnglồthờiđó.Điềuthúvịlà,mứcthâmhụtnàygấp4lầnsovớinăm1973,haynóicáchkhác,tỉlệthuậnvớimứctăngcủagiádầuthếgiới.Nềnsảnxuấtcôngnghiệpvàmậudịchhùngmạnhđầuthậpniên70đãbịthaythếbởisựđiêutàntrongmậudịchvàcôngnghiệptrênphạmvitoànthếgiớitừnăm1974đếnnăm1975màmứcđộnghiêmtrọngcủanóđượccoilàlớnnhấtkểtừkhichiếntranhthếgiớilầnthứhaikếtthúc(4).

Vàothậpniên70củathếkỷ20,rấtnhiềuquốcgiađangpháttriểntiếnhànhcôngcuộccôngnghiệphoáđãbịphụthuộcvàocáckhoảnvaylãisuấtthấpcủaNgânhàngthếgiới,thêmvàođó,giádầumỏtăngmạnhkhiếnchophầnlớnlượngvốncủacácquốcgianàybịgiádầucaonuốtchửng.

CácquốcgianàybuộcphảiđốimặtvớinguycơhoặclàdừnghẳnquátrìnhcôngnghiệphoávớikhảnăngkhôngthểhoàntrảhếtcáckhoảnnợkhổnglồchoNgânhàngthếgiới,hoặclàphảitiếptụcvaynhiềutiềnhơnnữatừNgânhàngthếgiớiđểmuadầuvàhoàntrảnhữngkhoảnlãivaykhổnglồ.

CòncácnhàtàiphiệtngânhàngquốctếbắttayvớiIMFđãgiănglướiđợisẵnconmồi.IMFđưaramộtloạtcácđiềukiệnviệntrợhàkhắcđồngthờiépbuộccácquốcgiapháttriểnđangrệurãvìnợnầnkiaphảiuống“bốnliềuthuốccủaIMF”:tưhữuhoácácnguồntàisảncơbảncủaquốcgia,tựdohoáthịtrườngvốn,thịtrườnghoácácyếutốsinhhoạtcơbảnvàquốctếhoámậudịchtựdo.Mộtkhiđãuốngthứthuốcnàyrồi,phầnlớncácquốcgianếukhôngtắctửthìcũngngắcngoải,cábiệtcónhữngquốcgiacótiềmlựcmạnhcũngrơivàocảnhnguyênkhítổnhạinặng,dânnghèonướcyếu.

Chínhvàolúccácquốcgiađangpháttriểnvùngvẫygõcửakhắpnơihòngvaymượnđồngđô-laMỹđểnhậpkhẩudầumỏvớigiáđắtđỏthìlạicómộtlưỡitầmsétđangchờđợihọ.

2.PaulWarburg:Chủtrương“giảithểcókiểmsoát”nềnkinhtếthếgiớiWarburgtrúngcửchứcChủtịchCụcdựtrơliênbangMỹlàbởiôngđượcphốWalllựachọn.

Đâylàsựđịnhgiácủahọ.Điềumàaicũngbiếtchínhlàôngtarấtthôngminhvàbảothủ,nhưngđiềumàchẳngaibiếtchínhlàôngtasắptạonênmộtcuộcthayđổilớn.

NhàsửhọcCharlesR.Geisst.

Năm1973,vìmuốntăngcườngmốiquanhệgiữagiớitàichínhcủaBắcMỹ,TâyÂuvàNhậtBản,vớisựđềxướngvàtưvấncủaBrzezinskinênD.Rockefeller-ChủtịchngânhàngChaseMahattancủaMỹ-đãthànhlậpmộttổchứcgọilàuỷbanbabênMỹ,ÂuNhật.Thànhviênchủyếucủauỷbannàylàmộtsốđạigiangânhàng,cácdoanhnghiệptêntuổivàcácchínhtrịgianổitiếngcủaBắcMỹ,TâyÂuvàNhậtBản.Trụsởcủauỷbannàyđượcđặtởbanơi:NewYork,ParisvàTokyo,mỗinơicómộtvịchủtịch.ChủtịchcủatrụsởNewYorkđươngnhiênlàD.Rockefeller,cònBrzezinski-ngườiđượccoilàthammưutâmphúccủaD.Rockefeller-đảmnhậnviệcchủtrìmọihoạtđộngthườngngàycủatrụsởnày.BrzezinskicómộtngườibạnthânlàgiáosưgiảngdạytạiĐạihọcColumbiatênlàDeanRusk-mộtcôngdânbangGeorgia,đãtừnggiữchứcBộtrưởngngoạigiaodướithờiKennedyJohnson.ÔngtađềnghịBrzezinskimờithốngđốcbangGeorgialàCarterthamgiavàouỷbanbabênnày,đồngthờicòncangợiđứctínhquyếtđoánvàtầmnhìnchínhtrịcủaCarter.

VớisựgiớithiệunhiệttìnhcủaRusk,BrzezinskiđãhailầngặpCarter.Vừagặpnhau,BrzezinskiđãthấykếtngayvớiCarterđồngthờichorằng,trongtươnglai,nhấtđịnhCartersẽlàmnênviệclớn.Vìthế,BrzezinskirấtmuốnmờiCartervềlàmviệcvớimình,nhưngdođangđươngchứccộngthêmdanhtiếngkhiđómàCartercảmthấykhónhậnthêmchứcthànhviêncủauỷbanbabên.Vậylà,BrzezinskirasứckhenngợiCartervàtrựctiếptiếncửCartervớiD.Rockefeller.ChủtịchuỷbanchấphànhbabênđãchấpnhậnCarter.ChínhnhờvậymàtêntuổicủaJimmyCarter-ThốngđốcbangGeorgiabénhỏ-đãđượcliệtvàodanhsáchcácthànhviêncủaMỹtronguỷbanbabên.ĐâylàmộtbướcngoặthếtsứcquantrọngđốivớiCarterđểnămnămsauôngtađắccửtổngthống.

SaukhiCartertrởthànhôngchủNhàTrắngvàonăm1977,BrzezinskiđươngnhiêntrởthànhtrợlýanninhquốcgiacủatổngthốngCarter.VềbảnchấtthìBrzezinskiđãlà“nhiếpchính”trongvaitròđạidiệnchocácđạigiangânhàngquốctế,vaitròcủaôngtacũnggiống

nhưKissingerdướithờiNixon.

Năm1978,CụcDựtrữLiênbangMỹkhuyếtvịtríChủtịch-mộtvịtrímàcácnhàtàiphiệtngânhàngquốctếhếtsứccoitrọng.D.RockefellerđãtiếncửPaulWarburg-mộtnhânvậtthântíncủamình-vớiCarterchochứcvụnày.TổngthốngCarterkhôngcòncáchnàokhácđãphảichấpnhậnđềxuấtđó.

TờNewYorkTimesđãđưarabìnhluậnrằng“việcbổnhiệmWarburgđãnhậnđượcsựđồngtìnhcủacácngânhàngchâuÂuởBonn,FrankfurtvàThuỵSĩ”.Phảnứnglạivớithôngtinnày,thịtrườngcổphiếuNewYorkvốnđangtrênđàtănggiáđãvọtthêm9,73điểm,trongchốclát,đồngđô-laMỹcũngmạnhlêntrôngthấytrênthịtrườngquốctế.

KểtừkhiEugeneMeyertừchứcởCụcDựtrữLiênbangMỹvàonăm1933đếnnay,cácthànhviêntrongdònghọngânhàngquốctếđãrútluikhỏituyếnđầucủathịtrườngtàichínhvàkhốngchếsựvậnhànhcủaCụcDựtrữLiênbangMỹbằngcáchlựachọngắtgaonhữngnhânvậtquantrọngchovịtríGiámđốcNgânhàngNewYorkthuộcCụcDựtrữLiênbang.Warburglàmộtsựlựachọntốiưucủahọ.Trướcđó,PaulWarburgđãtốtnghiệpĐạihọcPrincetonvàHarvard,sauđótheohọckhoáđàotạochuyênsâuởHọcviệnkinhtếLondon(LondonSchoolofEconomics).Thậpniên50,ônglàmviệctạiNgânhàngNewYorkthuộcCụcDựtrữLiênbangMỹvớitưcáchlàmộtnhàkinhtếhọc,sauđólàmviệcchoChaseMahattanBank,đếnthậpniên60lạichuyểnsanglàmviệcởBộtàichínhđồngthờilàmộttrongnhữngnhânvậtchínhthamgiavàthựcthitíchcựcchiếndịchphếbỏbảnvịvàngdướithờiNixon.Năm1974,ôngbắtđầuđảmnhiệmvịtríGiámđốcNgânhàngNewYorkthuộcCụcDựtrữLiênbangMỹ,chịutránhnhiệmgiámsátmọihoạtđộngcủaCụcDựtrữLiênbang.

Ngày9tháng11năm1978,trongmộtbàidiễnthuyếttạiĐạihọcWarwick,vớikhíthếphấnchấn,Warburgtiếtlộ:

“Việc“giảithểcókiểmsoát”nềnkinhtếthếgiớiởmộtmứcđộnàođólàmộtmụctiêuhợplýcủathậpniên80”(5).

Vấnđềlàgiảithểaivàgiảithểnhưthếnào?

Đốitượngcủacôngcuộcgiảithểnàyđươngnhiênlàcácnướcthuộcthếgiớithứbađangnợnầnchồngchất,tiếpđếnlàLiênXôvàĐôngu.Vừamớilênnhậmchức,Warburgđãphấtcao

ngọncờcôngkíchnạn“lạmpháttiềntệtrênphạmvitoànthếgiới”,phốihợpchặtchẽvớiđồngminhAnhkhiếnchocáckhoảnvaybằngđồngđô-latrởnêncógiáđếnmứckhônggìsánhnổi.Lãisuấtbìnhquântăngtừ112%năm1979lên20%năm1981,lãisuấtcơbảncaohơnđến21,5%,lãisuấtcôngtráităngvọtlên17,3%.

Tháng5năm1979,khitrớthànhThủtướngAnh,Thatchertuyênbốrằng“cầnphảiloạibỏnạnlạmpháttiềntệrakhỏinềnkinhtế”.Mớilênnắmquyềnđượcmộttháng,bàđãđưamứclãisuấtcơbảntừ12%tănglên17%chỉtrongvòng12tuần,đẩygiáthànhkhoảnvaynợcủacácngànhnghềtăngcaođộtbiếnlên42%-mộtđiềuchưatừngxảyraởbấtkỳnướcnàotrongsốcácquốcgiacôngnghiệphoáthờikỳhoàbình.VìthếmàThatcherđãđượcmệnhdanhlà“bàđầmthép”.

Cáigiáphảitrảchochínhsách“chốnglạmpháttiềntệ”lànềnkinhtếđãrơivàotìnhtrạngsuythoáinghiêmtrọng,ngườidânvàgiớithươngnghiệpphảigánhchịunỗithốngkhổ,trongkhicácnhàtàiphiệtngânhàngAnh-Mỹlạikiếmđượcbộntiền.Cáckhẩuhiệunhưcắtgiảmchitiêuchínhphủ,giảmthuế,xoábỏkiểmsoátnghềnghiệp,đánhđổlựclượngcôngđoàn…đượcxướnglênvangtậnmâyxanh.Cácquốcgiađangpháttriểnngàycànglâmvàocảnhnợnầnvàđốimặtvớinguycơkhócókhảnăngchitrảtrầmtrọng.Lúcnày,nợcủacácquốcgiađangpháttriểntăngtừ130tỉđô-laMỹvàotháng5năm1973-thờiđiểmdiễnrahộinghịBilderberg-lênmức612tỉđô-laMỹvàonăm1982,nghĩalàgấp5lần.

TrongkhiAnhvàMỹphấtcaokhẩuhiệu“chốnglạmpháttiềntệ”,đẩylãisuấttăngcaođộtngộtlênkhoảng20%thìmứclãisuấtcắtcổtừnhữngkhoảnnợkếchxùđãkhiếncácquốcgiađangpháttriểnlâmvàocảnh“cánằmtrênthớt”.

CácnướcÁ,Phi,MỹLatinvốnkhônghềcóýthứcđềphòngcuộcchiếntranhtiềntệđãphảitrảgiáđắtchosựlơlàcủamình.

TạihộinghịĐạihộiđồngLiênhợpquốcngày30tháng9năm1982,Schultz-BộtrưởngngoạigiaoMỹđãchỉrarằng,Quỹtiềntệquốctếcầnphảităngcườngđốcthúcviệctrảnợcủacácquốcgiađangpháttriển.Ôngkêugọicácquốcgianàyphảilàmthếnàođểkhiếnchohànghoáxuấtkhẩucủahọtrởnên“hấpdẫnphươngTâyhơn”.Ôngcũngchorằng,chỉcó“mậudịchtựdo”mớicóthểcứuvãnđượchọ,ngoàira,việctăngcườngmứcđộxuấtkhẩutàinguyêncóthểgiúpcácnướcnàyđẩynhanhquátrìnhhoàntrảhếtcáckhoảnnợcủahọ.

LopezPortillo-tổngthốngMehico-đãthẳngthắnvạchramưuđồnàykhichorằng,sáchlượccủacácnhàtàiphiệtngânhàngquốctếAnh-Mỹchínhlàviệcsửdụngcondaohailưỡi-

lãisuấtcaovàgiácảnguyênvậtliệutăngcao-nhằmbópnghẹtnhữngthànhtựumàcácquốcgiađangpháttriểncóđượcđồngthờilàmmấtđikhảnăngtiếnbộcủacácquốcgiacònlại.Sâuxahơn,ôngyêucầucácquốcgiađangpháttriểncầnphảingừngngayviệcchitrảcáckhoảnnợbằngcáchchỉrarằng:

Mehicovàcácnướcthuộcthếgiớithứbakháckhôngthểhoàntrảnợđúnghạnnếucăncứvàonhữngđiềukiệnsailệchquánhiềusovớithựctế.Lànhữngnướcđangpháttriển,chúngtôikhôngmuốntrởthànhnhữngkẻphụthuộcvàocácnướcphươngTây.Chúngtôikhôngthểlàmtêliệtnềnkinhtếcủanướcmìnhhoặckhiếnchongườidânrơivàotìnhcảnhbithảmhơnkhihoàntrảnhữngkhoảnnợnày.Chiphíchocáckhoảnnợnàyđãtănglênbalầnrồinhưngchúngtôikhônghềđượchỏiýkiến,vìthế,chúngtôikhôngchịutráchnhiệmvềvấnđềnày.Chúngtôiđangnỗlựcđểgiảmthiểunạnđóinghèo,bệnhtật,thiếuhiểubiết,sựỷlạivànhữngnỗlựcnàykhôngthểgâynênnguycơkhủnghoảngmangtínhquốctế(6).

ĐiềuđángtiếclàPortillođãbuộcphảitừnhiệmsauhaithángkểtừkhiphátngôntạiĐạihộiđồngLiênhợpquốc.NgườikếnhiệmPortillolàmộtnhânvậtđượccácđạigiangânhàngquốctếủnghộ.Trongvaitrò“cảnhsátduytrìtrậttựchovay”,IMFđãbuộcMehicohoànthànhnghĩavụtrảnợcủamình.Engleđãmiêutảvềkhoảngthờigianlịchsửnàynhưsau:Hànhđộngăncướpcótổchứcvớiquymôlớnnhấttronglịchsửhiệnđạiđãbắtđầudiễnra.Quymôcủanóđãvượtquanhữnghoạtđộngtươngtựtrongthậpniên20.NótươngphảnhoàntoànvớitìnhhìnhmàgiớitruyềnthôngTâyÂuhoặcMỹcốtìnhchegiấu.CácnướcvaynợđãhoàntrảxongnợnầnchoSherlockcủaNewYorkvàLondonhiệnđại.Sautháng8năm1982,cácnướcđangpháttriểnkhôngnhữngkhôngtrảnợmàcòntỏrabấthợptác.NhưngtrongtìnhcảnhbịIMFtruyép,họđãbuộcphảiđặtbútkývàomộtbảnthoảthuậnvớicácnhàtàiphiệtngânhàngvớitêngọirấtmỹmiều“Phươngángiảiquyếtnợ”(7).

ViệcchovaycủaIMFchỉđượcthựchiệnsaukhinướcvaynợđặtbútkývàomộtloạtcác“điềukhoảnđặcbiệt”,baogồm:cắtgiảmchitiêuchínhphủ,nângcaothuếsuất,giảmgiátiềntệ.Sauđó,nếunợlạibịkéodàilầnnữa,cácquốcgiađangpháttriểncònphảichitiếpmộtkhoản“phídịchvụ“chonhàtàiphiệtngânhàngquốctế,vàđượcghivàotrongtiềngốccủanợvay.

Mehicobuộcphảicấtgiảmtrợcấpchínhphủđốivớidượcphẩm,thựcphẩm,chấtđốtvàcácnhuyếuphẩmkháctrongđờisống,đồngthờiđồngpê-sôbịgiảmgiáxuốngđếnmứcthảmhại.Đầunăm1982,vớihàngloạtbiệnphápcảicáchkinhtếcủatổngthốngPortillo,tỉgiácủađồngpêsôđốivớiđô-laMỹlà12pê-sôăn1đô-la,cònđếnnăm1989,tỉgiápê-sôđốivớiđồng

đô-lađãlênđến2300:1,nềnkinhtếMehicôtrênthựctếđãbịcácnhàtàiphiệtngânhàngquốctế“giảithểcókiểmsoát”.

TheothốngkêcủaNgânhàngthếgiới,từnăm1980đếnnăm1986,tổngsốtiềnmàhơnmộttrămquốcgiamắcnợtrênthếgiớiphảichitrảchocácnhàtàiphiệtngânhàngquốctếlà658tỉđô-la,trongđókhoảnlãimàhọphảitrảlà326tỉđô-la,còntiềnvốnlà332tỉđô-la.Đếnnăm1987,khoảnnợmà109quốcgiacầnphảitrảchocácnhàngânhàngquốctếlà1.300tỉđô-la.Vớicáchtínhtheokiểulãimẹđẻlãiconkinhhoàngnhưvậy,rấtcóthểcácquốcgiađangpháttriểnsẽchẳngbaogiờhoàntrảhếtkhoảnnợnày.Chonên,cácnhàtàiphiệtngânhàngquốctếvàIMFđãbắtđầuthựcthichínhsáchphásảnđểthanhtoánnợđốivớicácquốcgiavaynợ.Cácquốcgiachấpnhận“phươngángiảiquyếtnợvay”củacácôngtrùmngânhàngbịépphảibánđicáctàisảnchủchốtvớigiárẻnhưbèo,chẳnghạnhệthốngcungcấpnước,điệnlực,khíthiênnhiên,đườngsắt,điệnthoại,dầumỏ,ngânhàng.

Rốtcụcthìmọingườicũngnhậnrađượcmứcđộsátthươngcủakếhoạch“giảithểcókiểmsoát”docácnhàtàiphiệtngânhàngquốctếhoạchđịnh!

3.Ngânhàngbảotồnmôitrườngthếgiới:Kiểmsoát30%lụcđịatráiđấtTrongkhicácquốcgiađangpháttriểnkhuvựcÁ-PhivàMỹLatinlâmvàocảnhnợnần,các

nhàtàiphiệtngânhàngquốctếlạibắtđầulênmộtkếhoạchhiểmđộchơn,vượtquásứctưởngtượngcủamọingười.Khôngaicóthểngờrằng,khẩuhiệu“bảovệmôitrường”lạitrởthànhđònbẩychomộtâmmưulớnhơn.

Nếukhôngnhìnnhậnvấnđềtừgócđộlịchsử,chúngtakhôngthểhiểuđượcuylựckhủngkhiếpcủacácnhàtàiphiệtngânhàngquốctế!

Đầutháng8năm1963,JohnDoe-mộtgiáosưxãhộihọccủatrườngĐạihọcnổitiếngvùngTrung-TâynướcMỹ-nhậnđượclờimờitừWashingtonvớiđềnghịôngnênthamdựcuộchộithảovềmộtcôngtrìnhnghiêncứubímật.MườilămchuyêngiathamgiavàokếhoạchnàyđềulàcáchọcgiảhàngđầucủacáctrườngđạihọcdanhtiếngởMỹ.JohnDoeđãđếnIronMountain-nơihộinghịdiễnra-vớimộtsựhiếukỳ.

IronMountainnằmcạnhthànhphốHudsoncủabangNewYork.NơiđâycóhầmngầmrấtlớnđượcxâydựngtừthờichiếntranhlạnhđểphòngchốngsựtấncônghạtnhâncủaLiênXô.HầunhưcáccôngtylớnnhấtnướcMỹnhưCôngtyNewJerseyOilStandard,CôngtydầukhíShellvàCôngtyuỷthácchếtạoHannoverđềuđặttrụsởlàmviệclâmthờiởnơinày.Nếuchiếntranhhạtnhânbùngnổ,nơiđâysẽtrớthànhtrungtâmvậnhànhthươngnghiệpquantrọngnhấtcủanướcMỹ.Vìthế,dùchiếntranhhạtnhâncóxảyrathìhệthốngthươngnghiệpMỹvẫncóthểhoạtđộng.Bìnhthường,nơinàyđượcdùnglàmnơicấtgiữcácvănkiện,hồsơbímậttỉacáctậpđoànkinhtếhàngđầunướcMỹ.

ĐềtàicủanhómnghiêncứubímậtnàylànếunhưthếgiớibướcvàogiaiđoạnhoàbìnhvĩnhviễnthìnướcMỹsẽphảiđốimặtvớitháchthứcnào,sáchlượcứngphócủaMỹrasao.Nhómnghiêncứunàyđãlàmviệcliêntụctrongthờigianhainămrưỡi.

Năm1967,nhómnghiêncứugồm15ngườinàyđãhoànthànhmộtbảnbáocáotuyệtmật.Cáctácgiảcủabảnbáocáonàyđượcchínhphủyêucầuphảibảomậthoàntoàn.NhưnggiáosưJohnDoethìchorằngbảnbáocáonàyquáquantrọng,khôngthểkhôngcôngbốchocôngchúngbiết.

Vìthế,ôngtìmđếnnhàvănnổitiếngLeonardLewin,vàvớisựgiúpđỡcủanhàvănnày,

năm1967,bảnbáocáonàyđãđượcNhàxuấtbảnDialPresschoramắtdướicáitên“BảnbáocáođếntừNúiSắt”(ReportFromIronMountain).Saukhiđượctungra,bảnbáocáonàyđãgâysốcchotấtcảmọingườitrongxãhộiMỹ.Mọingườiđoángiàđoánnonchẳngbiếtailà“JohnDoe”(8).

TácgiảcủabảnbáocáonàyđượccholàRobertMcNamara-Bộtrưởngquốcphònglúcđó.McNamaralàthànhviêncủaHộiđồngquanhệquốctế,vềsauđảmnhiệmchứcChủtịchNgânhàngthếgiới.CòncơquantổchứctriểnkhaikếhoạchnghiêncứuchínhlàViệnnghiêncứuHudsonmàHermanKahn-mộtthànhviêncủaHộiđồngquanhệquốctế-làngườisánglậpnêntổchứcnày.Saukhibảnbáocáobịtiếtlộ,Rostow-cốvấnanninhquốcgiacủaJohnsonđãngaylậptứctìmcách“tiêuđộc”.Ôngnóirằng,bảnbáocáonàyđơnthuầnchỉlàtròbịađặt.ĐồngthờitờTimescủaHenryLuce-mộtthànhviênHộiđồngquanhệquốctế-cũngchorằng,bảnbáocáonàylà“sựgiảdốitinhvi”.Vàchođếnnay,chẳngmộtaitạiMỹcóthểđưarakếtluậnchínhxácvềtínhchấtthậthưcủabảnbáocáonày.

Tuynhiên,ngày26tháng11năm1967,tờWashingtonPostđãđăngbảnbáocáonàytrongmục“bìnhluậnsách”.

NgườigiớithiệubảnbáocáonàychínhlàJohnKennethGabraith-giáosưdanhtiếngcủaĐạihọcHarvardđồngthờicũnglàthànhviêncủaHộiđồngquanhệquốctế.Trongmộtbàiviếtcủamình,ôngđãnóirằngmìnhcổbằngchứngchothấybảnbáocáonàylàthật,bởichínhôngcũngđãthamgiavàohộinghịnày.Dùsauđó,ôngrútrakhỏiánnày,nhưngdựánvẫnluôncầnđếnsựthamvấncủaông,vàôngcũngđượcyêucầuphảigiữbímậtcáccuộctiếpxúcđó.“Tôisẵnsànglấydanhdựcánhânrađểđảmbảotínhchânthựccủavănkiệnnày.Tôicũngsẵnsàngchứngthựctínhhữuhiệutrongkếtluậncủanó.Tôichỉlưuýmộtđiềulàviệccôngbốchúngtrongkhingườidânchưađượcchuẩnbịđểđónnhậnbảnbáocáoấyliệucóphảilàhànhđộngsángsuốthaykhông(9).Sauđó,Gabraithđãtừnghailầnxácnhậnlạitínhxácthựccủabáocáotrênmộtsốphươngtiệntruyềnthông.

Vậykếtluậncủabảnbáocáonàylànhưthếnàovàvìsaonókhiếnchocácbậc“tinhanh”củathếgiớiphảicăngthẳngđếnvậy?

Báocáonàyđãtiếtlộmộtcáchchitiếtquyhoạchpháttriểncủa“cácbậctinhanh”đốivớithếgiớitươnglai.Tônchỉcơbảncủabáocáolàkhôngthảoluậnnhữngkháiniệmtrốngrỗngkiểunhưvấnđềđúnghaysai,tựdovànhânquyền,hìnhtháiýthức,chủnghĩayêunướcvàtínngưỡngtôngiáo.Tấtcảnhữngvấnđềnàyđềukhôngchiếmđượcbấtcứvịtrínào,vàđâyđược

coilàmộtbảnbáocáo“kháchquanthuầntuý”.

Báocáođãvạchrõtônchỉ:

Hoàbìnhkéodài,chodùvềmặtlýluậnlàcóthể,nhưngkhôngthểduytrìliêntục.Chodùcóthểđạtđượcmụctiêuhoàbình,chắcchắnnócũngkhôngphảilàsựlựachọntốtnhấtcủamộtxãhộiổnđịnh…Chiếntranhlàmộtphươngthứcđặcbiệtkhiếnxãhộichúngtaổnđịnh.Trừkhicóđượcnhữngphươngthứcmớithaythế,nếukhônghệthốngchiếntranhvẫncầnphảiđượcduytrìvàtăngcường(10).Báocáochorằng,chỉcótrongthờikỳchiếntranh,hoặckhibịchiếntranhđedoạ,ngườidânmớiphụctùngchínhphủởmứcđộcaonhấtmàkhônghềoánthán.Sựthùhậnđốivớikẻthùvàcảmgiáclosợbịchinhphụccũngnhưbịkẻthùcướpbóckhiếnchongườidâncóthểgánhchịunhữngkhoảnthuếvàsựhysinhnặngnềhơn.Chiếntranhcònlàliềudopingkhiếnchongườidâncàngthêmmạnhmẽhơnvớitinhthầnmộtlòngáiquốc,trungthànhvàquyếtthắng,ngườidâncóthểphụctùngmộtcáchvôđiềukiện,bấtcứýkiếnngượcchiềunàocũngsẽbịcholàhànhđộngphảnbội.Ngượclạitrongthờibình,ngườidânsẽphảnđốichínhsáchsưucaothuếnặngmộtcáchbảnnăngvàtỏrõtháiđộchánghétchínhphủ-kẻcanthiệpquánhiều,quásâuvàođờisốngriêngtưcủahọ.

Hệthốngchiếntranhkhôngchỉlànhântốcầnthiếtcủamộtquốcgiacóhệthốngchínhtrịtồntạiđộclậpmàcònđóngmộtvaitròthiếtyếuđốivớisựổnđịnhchínhtrị.Khôngcóchiếntranh,tínhhợppháptrongviệcthốngtrịdânchúngcủachínhphủsẽnảysinhvấnđề.Khảnăngxảyrachiếntranhsẽtạocơsởđểmộtchínhphủcóđủquyềnlực.Rấtnhiềudẫnchứnglịchsửchothấyrằng,nếukhôngbịnguycơchiếntranhđedoạ,chínhquyềnsẽtanrã.Điềunàybắtnguồntừlợiíchcánhân,sựoánhậnđốivớibấtcôngtrongxãhộicũngnhưcácyếutốkhác.Khảnăngxảyrachiếntranhcóthểtrởthànhyếutốtạorasựổnđịnhvềchínhtrịvàduytrìkếtcấutổchứcxãhội.Nóduytrìsựphântầngxãhộirõràng,đảmbảosựphụctùngcủanhândânđốivớichínhphủ(11).

Tuynhiên,bảnbáocáonàychorằng,phươngthứcchiếntranhtruyềnthốngcũnghàmchứanhữnghạnchếmangtínhlịchsử,vànếucứtiếnhànhchiếntranhtheophươngthứccũ,khảnăngxâydựngmộtchínhphủmangtầmthếgiớisẽkhótrởthànhhiệnthực.Đặcbiệt,trongthờiđạichiếntranhhạtnhân,sựbùngphátchiếntranhđãtrởthànhmộtvấnđềkhódựđoánvàvôcùngnguyhiểm.Nếuđểý,nghiêncứunàyđãđượctiếnhànhkhônglâusaucuộckhủnghoảngđạnđạoởCuba,vìthế,ởmộtchừngmựcnàođó,bóngđencủacuộcchiếntranhhạtnhângiữaMỹvớiLiênXôđãgâyảnhhưởngđếntinhthầncủacáctácgiả.

Vấnđềlà,nếumộtkhithếgiớithậtsựcóđược“hoàbìnhvĩnhviễn”thìđâulàlốithoátcủaxãhộiMỹ?Đâychínhlàđápánmànhómnghiêncứubímậtnàyphảitìmra.Haynóicáchkhác,họcầnphảitìmramộtphươngánmớicóđủsứcthaythế“chiếntranh”chonướcMỹ.Quanghiêncứucẩntrọng,cácchuyêngiađãđềxuấtmộtphươngánmớicóthểthaythếchiếntranhbaogồmbađiềukiện:

1.Tronglĩnhvựckinhtế,cầnphải“lãngphí”10%GDPmỗinăm.2.Cầnphảitạoramộtsựđedoạkhủngkhiếptươngtựnhưchiếntranh,cóquymôrộnglớnkhiếnchongườidântinvàosựđedoạđó.3.Cầnphảiđưaramộtlýdologicbuộcngườidânphụcvụnhiệttìnhhơnchochínhphủ.

Mộtgiảiphápthaythếchiếntranhđồngthờithoảmãncảbađiềukiệnnàyquảthậtkhôngphảichuyệndễdàng.

Đầutiên,cácchuyêngianghĩđếnviệc“tuyênchiếnvớiđóinghèo”.Tuylàmộtvấnđềhệtrọng,nhưngvấnđềđóinghèochưađủsứcđedoạdânchúng,vìthếnónhanhchóngbịloạibỏ.Mộtlựachọnkhácchínhlàsựxâmlượccủangườingoàihànhtinh.Tuyvấnđềnàyđủsứcđedoạ,nhưngvàothậpniên60,nóvẫnthiếuđộtincậycầnthiết,vìvậyrốtcuộccũngbịgạtsangmộtbên.Cuốicùng,ngườitanghĩđếnvấnđề“ônhiễmmôitrường”.Ởmứcđộnàođóthìônhiễmmôitrườnglàmộtvấnđềthựctế,lạicóđủđộtincậy,nếutrêndướiđềurasứctuyêntruyềnthìđiềunàycóthểkhiếnchongườidânthếgiớithấyđượcmứcđộnguyhiểmcủaônhiễmmôitrườngđốivớitươnglaithếgiới-vấnđềchỉdửngsaunguycơchiếntranhhạtnhân.Môitrườngkhôngngừngbịônhiễmchắcchắnsẽgây“lãngphí”hếtsứclớnvềkinhtế;ngườidânphảicốchịuđựngmứcthuếcaovàhạthấpchấtlượngcuộcsống,chấpnhậnđểchínhphủcanthiệpvàođờisốngriêngtưcủacánhân,tấtcảlàvì“cứutráiđất”,mộtvấnđềlogicvôcùng.

Đâyquảthựclàmộtsựlựachọntuyệtvời!

Theotínhtoánmộtcáchkhoahọc,thờigiancầnđểvấnđềônhiễmmôitrườngtrởthànhcuộckhủnghoảngtrầmtrọngtrênphạmvitoànthếgiớilàvàokhoảngtừ20đến30năm.Thờigiancôngbốtrênbáocáolànăm1967.

Haimươinămsau…

Tháng9năm1987,ĐạihộilầnthứtưcủaUỷbanBảovệĐộngvậthoangdãthếgiớiđãđượctổchứctạithànhphốDenver,bangColoradocủaMỹ.Hơn2.000đạibiểuđếntừhơn60quốc

giađãthamgiahộinghịlầnnày.1.500đạibiểuthamgiahộinghịlầnnàyđãhếtsứcngạcnhiênkhibiếtđượccómộtvănkiệnmangtên“TuyênbốDenvervềbảotồnđộngvậthoangdã“(DenverDeclarationforWorldwideConservation)đãđượcchuẩnbịsẵnchohọ.

TuyênbốDenverđãchỉra:

Donhucầuvềnguồnvốnchoviệcmởrộngphạmvihoạtđộngbảovệmôitrường,chúngtacầnphảisánglậpramộtmôhìnhngânhàngmớinhằmtăngcườngquảnlýnguồnvốnthuđượctừviệntrợquốctếcũngnhưviệcsừdụngvốncủacácnướcnhậnviệntrợchocôngtácquảnlývàbảovệmôitrường.

Môhìnhngânhàngmớinàychínhlàphươngán“Ngânhàngbảovệmôitrườngthếgiới”.

Khácvớicáchộinghịtươngtựđãdiễnratrướcđây,mộtloạtcácnhàngânhàngquốctếđãthamgiađầyđủvàohộinghịlầnnày:NamtướcEdmundDeRothschild,DavifRockefellervàJamesBaker-BộtrưởngtàichínhMỹ.Nhữngnhânvậtchópbuvôcùngbậnrộnnàyđãnấnnáởlạihộinghịbảovệmôitrườngđến6ngày.EdmundDeRothschildđãphátbiểutạiđạihộivàgọi“ngânhàngbảovệmôitrườngthếgiới”nàylà“kếhoạchMarshallthứhai”màsựrađờicủanósẽ“cứuvớt”cácquốcgiađangpháttriểnthoátrakhỏivũnglầynợnần,đồngthờicòncóthểbảovệđượcmôitrườngsinhthái(12).

Hãylưuýrằng,đếnhếtnăm1987,tổngnợcủacácquốcgiađangpháttriểnđãlênđến1.300tỉđô-laMỹ.

KháiniệmthenchốtcủaNgânhàngbảovệmôitrườngthếgiớichínhlà“chuyểnđổinợthànhtàinguyênthiênnhiên”(Debt-for-natureSwap).Khoảnnợ1300tỉđô-lacủacácquốcgiađangpháttriểnkiađượcchuyểnvàongânhàngmới,vàconnợbuộcphảidùngtàinguyêncủađấtnướcmìnhđểthếchấp,đổilại,họsẽđượckéodàithờihạnđáonợđồngthờiđượcnhậnnhữngkhoảnvaymềmmới(SoftCurrencyLoan).Nhưvậy,đấtđaitàinguyêncủacácquốcgiađangpháttriểntrảidàikhắpchâuMỹLatin,châuPhivàchâuÁvớitổngdiệntíchlênđến50triệukm2,tươngđươngvớitổngdiệntíchcủa5quốcgiacỡvừa,chiếm30%diệntíchlụcđịacủatráiđấtđãbịcácnhàngânhàngquốctế“thiến”mất.

HầuhếtcáckhoảnvaytừIMFvàNgânhàngthếgiớitrongthậpniên70củacácquốcgiađangpháttriểnđềukhôngcótàisảnthếchấp,tứclàcáckhoảnvaynàyđềudựavàotíndụngquốcgialàmbằngchứng,chonênnếukhủnghoảngnợxảyrathìcácnhàtàiphiệtngânhàngquốctếrấtkhótiếnhànhliệuphápphásảnđểthunợ.Nhưnggiờđây,ngaysaukhinhững

khoảnnợnàyđượcchuyểnvàoNgânhàngbảovệmôitrườngthếgiới,căncứvàosổsáchcủacácnhàngânhàngquốctế,nhữngkhoảnnợvốndĩrấtkhóđòinàytrongchốclátđãbiếnthànhnhữngtàisảnđặcbiệtgiátrị.DoNgânhàngbảovệmôitrườngthếgiớicóđầyđủđấtđailàmvậtthếchấpnênmộtkhicácquốcgiađangpháttriểnkhôngthểhoàntrảnợthìxétvềmặtpháplý,sốđấtđaikhổnglồnàyđãthuộcvềNgânhàngbảovệmôitrườngthếgiới,vàđươngnhiên,cácnhàngânhàngquốctếkiểmsoátNgânhàngbảovệmôitrườngthếgiớisẽtrởthànhngườichủthựctếcủanhữngvùngđấtphìnhiêunày.NếunhìntừquymôvậnđộngpháttriểncủanhânloạithìNgânhàngbảovệmôitrườngthếgiớiquảthựclàcómộtkhônghai.

VìlợiíchkhổnglồnhưvậymànhữngôngtrùmnhưRothschildvàRockefellerđãphải“quantâm”đếnĐạihộikéodài6ngàynày.

SaukhingheRothschildđềxuấtphươngánthànhlậpNgânhàngbảovệmôitrườngthếgiới,JosePedrodeOliveiraCosta-mộtquanchứccaocấpcủaBộtàichínhBrazil-đãthứctrắngsuốtđêm.Ôngchorằng,NgânhàngbảovệmôitrườngcóthểcungcấpchođấtnướcôngnhữngkhoảnvaymềmvàtrongmộtthờigianngắncóthểgiúpíchchonềnkinhtếBrazilkhởiđộnglại,nhưngvềlâudài,Brazilkhôngthểtrảhếtsốnợnày,vàkếtquảlàtoànbộkhuvựcAmazontrùphúkiađượcđemlàmvậtthếchấpvayvốnsẽkhôngcònthuộcvềBrazilnữa.Tàinguyênbịđemlàmthếchấpkhôngchỉcóđấtđai,mànguồnnướcvàcáctàinguyênkhácdướilòngđấtcũngđềuxếpvàohàngthếchấp.

Cuốicùng,vàonăm1991,đểdễbềlừabịpdânchúng,NgânhàngbảovệmôitrườngthếgiớiđãđổitênthànhQuỹmôitrườngtoàncầu(GlobalEnvironmentFacility).NgânhàngnàynằmdướisựquảnlývàgiámsátcủaNgânhàngthếgiớivớicổđônglớnnhấtlàBộtàichínhMỹ.Trướcmắt,quyhoạchlâudàicủacácnhàngânhàngquốctếđangtừngbướcđượcthựcthi.

4.Bomhạtnhântàichính:nhắmhướngTokyoNhậtBảnđãtíchluỹđượckhoảnthisảnkhổnglồtrênbìnhdiệnquốctế,trongkhiMỹlại

đangsavàovũnglầynợnần.ƯuthếquânsựmàtổngthốngRonaldWilsonReagantheođuổichỉlàmộtthứảogiáckhiếnchúngtaphảitrảgiábằngviệcđánhmấtvịthếchủnợtrongnềnkinhtếthếgiới.ChodùvẫntiếptụcnuôiýđồnúpsaucáibóngcủaMỹđểâmthầmpháttriển,nhưngtrênthựctế,NhậtBảnđãtrởthànhđấtnướccủanhữngnhàtàiphiệtngânhàngđẳngcấpthếgiới.SứcmạnhtàichínhgiúpchoNhậtBảnpháttriểnmạnhmẽvàtrởthànhlựclượngchủđạotrongviệcdẫndắtthếgiới-mộtviệckhiếnchúngtahếtsứcbấtan(13).

Soros,năm1987.Trongchiếntranhthếgiớilầnthứnhất,vịtríchủnợquốctếcủaAnhđãmấtvềtayMỹ,đếquốcAnhcũngđồngthờimấtđiđịavịbáchủtoàncầu.SauChiếntranhthếgiớithứhai,nềnkinhtếcủaquốcgiaĐôngÁđãkhôngngừnglớnmạnhvàtrởthànhđiềubấtanchocácnhàtàiphiệtngânhàngphốWall-London.Vìthế,cácnhàtàiphiệtnàyvộitìmcáchđốiphóvớitấtcảnhữngđốithủcạnhtranhtiềmẩncónguycơgâycảntrởvàpháhoạikếhoạchxâydựngchínhphủthếgiớicùnghệthốngtiềntệthốngnhấtdohọkhởixướng.

NhậtBảnđượcxemlànềnkinhtếcấtcánhsớmnhấtởchâuÁ.Xétởmặtchấtlượngtăngtrưởngkinhtế,sứccạnhtranhtrongxuấtkhẩusảnphẩmcôngnghiệpcũngnhưtốcđộvàquymôtíchluỹtàisản,NhậtBảnlàquốcgiapháttriểnmạnhmẽkhiếnchocácnhàngânhàngquốctếlosợ.VànóinhưLawrenceSummers-BộtrưởngtàichínhMỹdướithờiBillClintonthì:“KhuvựckinhtếĐôngÁvớisựtrỗilêncủaNhậtBảnđãgâynênsựlosợchođạiđasốngườiMỹ.Họlongạirằng,nguycơtừNhậtBảnthậmchícònmạnhhơncảnguycơtừLiênXô”.

Sauchiếntranh,NhậtBảnđãbắtchướccáchthiếtkếsảnphẩmcủaphươngTây,sauđónhanhchónghạgiáthànhsảnxuấtvàcuốicùngđãchiếmlĩnhngượclạithịtrườngu-Mỹ.Ngaytừnhữngnăm60,NhậtBảnđãbắtđầusửdụngnhiềurobotcôngnghiệptrênquymôlớntrongngànhcôngnghiệpôtôkhiếnchotỉlệsaisótchủquangiảmxuốnggầnnhưbằngkhông.Cuộckhủnghoảngdầumỏthậpniên70đãkhiếnchonhữngchiếcxehơingốnxăngdoMỹsảnxuấtnhanhchóngbịcácloạixetiếtkiệmdầu,mẫumãđẹpvớigiárẻcủaNhậtđávăngrakhỏithươngtrường.ChấtlượngcủanềncôngnghiệpôtôMỹgiảmxuốngvàđãdầndầnmấtđinănglựcđốikhángtrướcsứctiếncôngmạnhmẽcủanềncôngnghiệpsảnxuấtôtôcủaNhật.Từnhữngnăm80đếnnay,nềncôngnghiệpđiệntửcủaNhậtBảnđãtăngtrưởngđộtphá,hàngloạtnhungcôngtyđiệntửlớnnhưSony,Hitachi,Toshibaxuấtphátlànhữngcôngtygiacông,môphỏngvàsaochépcôngnghệcủaphươngTây,đãnhanhchóngtrởthànhnhữngcôngty

sángtạohàngđầuthếgiới.

SựthuầnthụccủangườiNhậttrongkỹthuậtchếtạomạchđiệnvàchípmáytínhtrừmáyxửlýtrungtâmcũngnhưưuthếcủarobotcôngnghiệpvàsứclaođộnggiárẻcủaNhậtBảnđãgâythiệthạinghiêmtrọngchongànhcôngnghiệpđiệntửvàphầncứngmáytínhcủaMỹ.ThậmchítênlửadoMỹchếtạocònphảisửdụngđếnchípđiệntử(vixửlý)củaNhật.CómộtdạohầunhưmọingườidânMỹđềutinrằng,việcToshiba,HitachimualạiIBMvàIntelcủaMỹchỉcònlàvấnđềthờigian,còncôngnhâncôngnghiệpMỹthìlorằngrobotcủaNhậtsẽcướpmấtbátcơmcủahọ.

ChínhsáchlãisuấtcaođượcMỹvàAnhthựcthivàođầunhữngnăm80đươngnhiênđãcứuvãnđượcniềmtinvàođồngđô-lađồngthờihạgụcđượcmộtloạtcácquốcgiađangpháttriểnởchâuPhivàchâuMỹLatin.Tuynhiên,chínhsáchlãisuấtcaocũngđồngthờigâysátthươngnghiêmtrọngchonềncôngnghiệpMỹ,tạođiềukiệnchocácsảnphẩmcủaNhậtchiếmlĩnhthịtrườngMỹ.

KhicảnướcNhậtđanghânhoanvớiviễncảnh“NhậtBảncóthểnóikhông”thìmộtcuộcchiếnnhằmloạibỏnềntàichínhNhậtđãđượccácnhàtàiphiệtngânhàngquốctếlậptrìnhsẵn.

Tháng9năm1985,cácnhàtàiphiệtngânhàngquốctếcuốicùngcũngđãratay.“ThoảthuậnPlaza”đãđượcbộtrưởngtàichínhcủa5nướclàMỹ,Anh,Nhật,ĐứcvàPhápkýtạiPlazaHotelvớimụcđíchđểchođồngđô-lamấtgiámộtcách“cókiểmsoát”sovớicácloạitiềntệchủyếukhác.DướiáplựccủaBeck-BộtrưởngtàichínhMỹ,NgânhàngNhậtBảnđãbuộcphảiđồngýnânggiáđồngyên.Chỉtrongvòngmấythángsaukhi“ThoảthuậnPlaza”đượckýkết,tỉgiáđồngyênNhậttừ250yênđổi1đô-laMỹđãtănglênmức149yênăn1đô-la.

Tháng10năm1987,thịtrườngcổphiếuNewYorksuysụp,BeckliềngiatăngáplựcđốivớiNakasokon-thủtướngNhậtBản-vớiyêucầungânhàngNhậtBảntiếptụchạlãisuấtxuống.ĐộngtháinàycủaBộtrưởngtàichínhMỹnhằmtạorasứchấpdẫnchothịtrườngcổphiếuMỹsovớithịtrườngNhậtvàhútnguồnvốntừthịtrườngTokyochảyngượcvềMỹ.Beckđãđưaracảnhbáorằng,nếunhưĐảngDânchủlênnắmquyền,MỹsẽgiảiquyếtdứtđiểmvấnđềthâmhụtmậudịchMỹ-Nhật.Sauđó,Becklạichìaramộtcủcàrốtvớiđảmbảorằng,ĐảngCộnghoàsẽtiếptụcnắmquyền,BushchasẽthúcđẩyhơnnữamốiquanhệthânthiếtMỹ-Nhật.ThủtướngNhậtlúcbấygiờlàNakasokonbuộcphảigậtđầunhânnhượngvàralệnhhạlãisuấtđồngyênxuốngcòn2,5%.HệthốngngânhàngNhậtBảnbắtđầulâmvàotìnhtrạnglạmphát,phầnlớntiềncủađượcđổvàothịtrườngcổphiếuvàthịtrườngbấtđộngsản.Tỉlệtăng

trưởngcủathịtrườngchứngkhoánTokyolênđến40%/năm,bấtđộngsảnthậmchícònvượtquangưỡng90%.Mộtquảbongbóngtàichínhkhổnglồđãbắtđầuđượchìnhthành.

Trongtìnhhìnhbiếnđộngcủathịtrườnghốiđoái,ngànhxuấtkhẩucủaNhậtBảnbịthiệthạinặng.Đểgiảiquyếthậuquảxấutrongngànhxuấtkhẩudosựtănggiácủađồngyên,cácdoanhnghiệpđãđuanhauvaytiềnvớilãisuấtthấptừngânhàngđểnướngvàocổphiếu.DịchvụchovaynóngcủacácngânhàngNhậtBảnnhanhchóngtrởthànhdịchvụcóquymôlớnnhấttrênthếgiới.Đếnnăm1988,10ngânhàngquymôlớnnhấttrướcđâycủathếgiớiđãbịNhậtthôntính.Lúcnày,thịtrườngcổphiếucủaTokyođãtănglên300%chỉtrongvòng3năm,bấtđộngsảncàngđạtđếnmứckhiếnngườitaphảikinhngạc,tổnggiaodịchbuônbánbấtđộngsảncủamộtkhuởTokyophảidùngđếnđồngđô-laMỹđểtínhtoán,vượtxatổnggiátrịbấtđộngsảntoànnướcMỹthờiđó.HệthốngtàichínhcủaNhậtBảnđãđếnbướcnguyngậpcậnkề.

NếukhôngcónhữngâmmưupháhoạitừbênngoàithìNhậtBảncũngcóthểgiảiquyếtvấnđềmộtcáchnhẹnhàng.Tuynhiên,mộtđiềukhiếnNhậtBảnkhôngthểnàongờđếnchínhlàhànhđộngkhôngtuyênmàchiếncủacácnhàtàiphiệtngânhàngquốctế.ĐểđánhmộtđònchímạngvàohệthốngtàichínhNhậtBản,cácnhàngânhàngMỹđãdùngđến“quảbomtàichính”mànướcMỹvừamớichếtạora:StockIndexPutures.

Năm1982,SởGiaodịchChicagocủaMỹlànơi“chếtạo”thànhcôngsớmnhấtthứvũkhítàichínhnguyhiểmvớiuylựcchưatừngcónày.NóvốndĩdùngđểtướcđoạtcôngcụlàmăncủaSởGiaodịchchứngkhoánNewYork.KhinhàđầutưyêntâmmuabánchỉsốchứngkhoánNewYorkởChicagothìkhôngcầnphảichitrảtiềnhoahồngchoSởGiaodịchchứngkhoánNewYorknữa.Chỉsốchứngkhoánchẳngquachỉlànhữngbảncáobạchtìnhhìnhtàichínhcủacôngtylênsànsaukhinhữngconsốđãđượcxửlýsạchsẽ,cònhợpđồngtươnglaiđíchthựclàcanhbạcđánhvàoxuthếgiácổphiếutươnglaicủacôngtyđódựatrênbảncáobạchdochínhhọcungcấpmàthôi.Trênthựctế,cảbênbánlẫnbênmuađềukhôngnắmbắtđượcxuthếgiácổphiếu,vàhọcũngkhôngcóýđịnhnắmgiữnhữngcổphiếunày.

Điềuquantrọngtrênthịtrườngcổphiếuchínhlàchữtín.Việclàmkhốngkỳhạngiaohàngcủachỉsốcổphiếutrênquymôlớntấtyếusẽdẫnđếnsựsụpđổcủathịtrườngcổphiếu.ĐiềunàyđãđượcchứngminhmộtcáchhiệunghiệmtrongcơnkhủnghoảngcủathịtrườngcổphiếuNewYorktháng10năm1987.

CúđạinhảyvọtcủanềnkinhtếNhậtBảntrongnhữngnăm80đãkhiếnchongườiNhậtítnhiềusinhramộtcảmgiáctựcaotựđại.KhigiácổphiếucủaNhậtBảntăngcaođếnmức

khôngmộtchuyêngiaphươngTâynàocóthểlýgiảiđượcthìngườiNhậtvẫncórấtnhiềulýdođểtinrằngmìnhlànhữngkẻđộcnhấtvônhị.MộtchuyêngiađầutưngườiMỹởNhậtBảnthờiđótừngnóirằng:“ỞđâycómộtthứniềmtinrằngthịtrườngchứngkhoánNhậtBảnkhôngthểnàotrượtgiá.Vàocácnăm1987,1988,thậmchílàđếnnăm1989thìniềmtinấyvẫnkhônghềthayđổi.NgườiNhậtcảmthấycómộtthứhànghoávôcùngđặcbiệtđangtồntạitrênthịtrườngchứngkhoáncủahọ,thậmchílàtồntạitrongcảdântộcNhậtBản.ThứhànghoáđặcthùnàycóthểkhiếnchoNhậtBảnquaylưnglạivớimọiquyluậttồntạitrênthếgiớinày”.

TrênthịtrườngcổphiếuTokyo,cáccôngtybảohiểmđóngmộtvaitròhếtsứcquantrọng.MộtloạtcácngânhàngđầutưnhưMorganStalinvàanhemnhàSalomonđượccácôngtrùmngânhàngpháiđilàmlựclượngđộtkíchchủlựcxâmnhậpvàothịtrườngNhậtBảnvớimụctiêunắmgiữmộtlượnglớntàisảnhaytiềntệ.Hànhtrangbêncạnhhọlàcáchợpđồngquyềnchọnchỉsố(StockIndexPutOption)-mộtloạisảnphẩmmớichưatừngcóởNhậtBảnkhiđó.CáccôngtybảohiểmcủaNhậtchínhlànhómngườicóchúthứngthúđốivớisảnphẩmnàymàtheonhưcáchnhìncủahọthìnãongườiMỹđãúngthuỷkhidùngmộtlượnglớnhiệnkimđểđimuakhảnăngtrượtgiácủathịtrườngchứngkhoánvốnkhôngthểxảyra.KếtquảlàngànhbảohiểmNhậtBảnđãtiếpnhậnnhanhchóngsảnphẩmnày.ThứmàhaibênđánhcượcchínhlàhướngđicủachỉsốkinhtếNhật,nếunhưchỉsốnàygiảmthìngườiMỹsẽthắnglớn,cònngườiNhậtsẽthuato,vànếuchỉsốnàytănglênthìtìnhhìnhsẽdiễnrangượclại.

CóthểngaycảCụcthốngkêNhậtBảncũngkhôngthểnàotínhđượcđãcóbaonhiêuhợpđồngtàichínhnhưvậyđượckýkếttrướckhithịtrườngtrượtgiá.Trênmộtthịtrườngngầm,loại“virustàichính”khôngaicóthểpháthiệnrahầunhưkhôngbịgiámsát,cũngchẳnghềphảigiấugiếm,chúngđượcgiaodịchgiốngkiểugiaodịchtạiquầyvàpháttriểnvớitốcđộchóngmặttrongmộtbứctranhhưảocủasựphồnvinh.

Ngày29tháng12năm1989,thịtrườngchứngkhoánNhậtBảnđạtđếnngưỡngcaochưatừngcótronglịchsử.ChỉsốNikkeicủaNhậtvọtlênmức38.915điểm.Cuốicùng,hàngloạthợpđồngquyềnchọnchỉsốchứngkhoánđãpháthuyuythế.ChỉsốNikkeingừngtăng.Ngày12tháng1năm1990,ngườiMỹđãsửdụngđếnvũkhísátthủ,sởgiaodịchMỹđộtnhiêntungrasảnphẩmtàichínhmới“HợpđồngQuyềnđặtbánchứngkhoánởthờiđiểmpháthànhNikkei”(NikkeiPutWarrants).“HợpđồngQuyềnchọnchỉsốchứngkhoán“(StockIndexOption)màcôngtyGoldmanSachsmuađượctừngànhbảohiểmNhậtBảnđượcbánlạichovươngquốcĐanMạch,sauđóvươngquốcĐanMạchlạiđemchúngbánlạichongườiđặtmuachứngquyền,vàthừanhậnlàngườicóđủkhảnăngchitrảlợitứccho“NikkeiPutWarrants“

khichỉsốkinhtếNhậtđixuống.Ởđây,vươngquốcĐanMạchchẳngquachocôngtyGoldmanSachsmượntiếngcủahọ,nhưngnóđãtạonênđượcsứchúttiêuthụkinhhồnđốivớiQuyềnchọnchỉsốchứngkhoánbìnhquânNikkei(NikkeiStockAverageOption)trongtayGoldmanSachs.ChứngquyềnnàyngaylậptứcđượcbánnóngởthịtrườngMỹ,mộtlượnglớncácngânhàngđầutưMỹcũngtranhnhaubánra,khiếnchothịtrườngchứngkhoánNhậtkhôngthểcưỡnglại,cuốicùngChứngquyềnmuakhốngchỉsốNikkeinóngchưađầymộtthánglênsànđãsụpđổhoàntoàn.

SựsụpđổcủathịtrườngchứngkhoánNhậttrướchếttácđộngđếnngànhngânhàng,bảohiểmvàsảnxuấtcủanướcnày.NhữngkhoảnvốnmàNhậtBảnthuhútđượctừthịtrườngchứngkhoánvớigiárẻhơnmộtnửasovớicácđốithủcạnhtranhcủaMỹ,đãtrởthànhquákhứtheocúsốccủathịtrườngchứngkhoán.

Tínhtừnăm1990,nềnkinhtếNhậtBảnđãrơivàothờikỳsuythoáikéodàimườimấynăm,thịtrườngchứngkhoánsụtgiá70%,giábấtđộngsảnliêntụcrớttrongsuốt14nằmliền.Trongcuốn“Thấtbạitàichính”,tácgiảYoshikawaMototadachorằngtỉlệtổnthấttàisảnvềtàichínhnăm1990củaNhậtBảngầnnhưtươngđươngvớithấtbạicủaNhậttrongchiếntranhthếgiớithứhai.

KhiđánhgiávềsựthấtbạitàichínhcủaNhật,WilliamEngdahlđãnóinhưthếnày:

TrênthếgiớikhôngcómộtquốcgianàothànhthựcvàtíchcựchơntrongviệcủnghộchínhsáchbộichitàichínhvàchitiêukhổnglồcủaMỹdướithờiRonaldWilsonReaganhơnNhậtBản-kẻthùtrướcđâycủaMỹ.ThậmchíngaycảnướcĐứccũngchưabaogiờthoảmãnmộtcáchvôđiềukiệnđốivớiyêucầucủaWashington.VậymàngườiNhậtlạimuacôngtrái,bấtđộngsảnvàcáctàisảnkháccủaMỹmộtcáchtrungthànhvàvôtư,nhưngsựđềnđápcuốicùngmànướcNhậtnhậnđượclạilàmộttaihoạtàichínhcótínhchấtpháhoạinhấttronglịchsửthếgiới(14).

Mùahènăm2006,Paulson-BộtrưởngBộtàichínhmớinhậmchứccủaMỹcóchuyếncôngduTrungQuốc.

Khinghethấyôngta“chúcTrungQuốcthànhcông”mộtcáchnhiệttình,nhữngngườiđứngsaukhôngkhỏitỏralạnhnhạt.KhônghiểungườitiềnnhiệmcủaôngBecknămđókhibắttayvớithủtướngNakasokoncủaNhậtphảichăngcũngđãtừngnóinhữnglờitươngtựnhưvậy.

5.Soros:SátthủtàichínhcủaNgânhàngquốctế.Lâunay,báochíkhớpnơitrênthếgiớithườngkhắchoạhìnhtượngcủaSorosnhưmột

“hiệpsĩđộchành”,mộtngườihùngtunghoànhtựdogiữachốngianghồhoặcmột“thiêntàitàichính”cócáchnghĩvàhànhđộngđộclập.

NhữngcâuchuyệntruyềnmiệngliênquanđếnSoroscàngkhiếnchohìnhtượngcủaôngthêmphầnhuyềnbí.Grummanđãtừngđùarằng,nếuđọcngượclạithìcáitênSOROSquảthậtchẳnggiốngai.

VậycóthậtSoroslàngườiluônhànhđộngđộclập,chỉcầndựavàolinhcảmcủamìnhcũngđủđểkhiêukhíchngânhàngAnh,làmrungchuyểnđồngmácĐứcvàkhuynhđảothịtrườngtàichínhchâuÁ?

Cólẽchỉnhữngngườicóđầuócđơngiảnmớitinvàonhữngcâuchuyệntruyềnkỳnhưvậy.

QuỹtiềntệlượngtửkhuynhđảothịtrườngtàichínhthếgiớidoSorossánglậprađượcđăngkýởCarucao,nơiđượcxemlàthiênđườngtrốnthuếởquầnđảoAndreas-thuộcđịacủaHàLantrênbiển.Nhờđó,ôngtacóthểchegiấuđượctêntuổinhàđầutưchủlựccũngnhưtìnhhìnhlàmănhaynguồntiềnvốncủaQuỹnày.Carucaocònđượccoilàmộttrungtâmrửatiềnlớnnhấttrênthếgiới.

TheoquyđịnhcủaluậtchứngkhoánMỹ,sốlượngnhàđầutưthờilưu(SophisticateInvestors)củaQuỹphòngchốngrủiro(HedgeFund)khôngđượcvượtquá99ngườiMỹ.Sorosđãhaotâmtổnhuyếtđảmbảotrongsố99nhàgiàusiêucấpnàykhôngcóngườiMỹnào.VìQuỹđốixungcáchxađấtliềnnhưvậy,nênthậmchíSoroskhôngnằmtrongsốcácthànhviêncủaHộiđồngquảntrịmàchỉthamgiavàoviệcvậnhànhquỹvớitưcáchlàcốvấnđầutư.Khôngchỉvậy,ôngtacòndùngdanhnghĩacủaCôngtyquảnlýquỹSoros(SorosFundManagement)dobảnthânsánglậpnênởNewYorkđểđảmđươngchứcvụcốvấnnày.NếuchínhphủMỹyêucầucungcấpchitiếtvềtìnhhìnhhoạtđộngcủaQuỹnày,ôngtacóthểnóirằngbảnthânmìnhchỉlàmộtcốvấnđầutưđểthoáitháctráchnhiệm.

QuỹQuantaFundcủaSorosbaogồm:RichardKatz-giámđốcNgânhàngRothschildLondonvàlàChủtịchNgânhàngRothschildItalyMilan.

NilsTaube,GiámđốckiêmcổđôngcủaSt.JamesPlaceCapitalthuộctập

đoànngânhàngLondon,mộtthànhviêncủadònghọRothschild.

WilliamLordRess-Mogg,Giámđốc,bìnhluậnviêncủatờLondonTimes,đồngthờilàcổđôngcủaSt.JamesPlaceCapitaltrựcthuộcdònghọRothschild.

EdgardePicciotto-nhânvậtgâynhiềutranhcãinhấttrongsốcácngânhàngtưnhâncủaThuỵSĩ,ngườiđượccoilà“nhàtàiphiệtngânhàngthôngminhnhấtGenève”.

TháptùngPicciottocòncóEdmundSafra-ôngchủRepublicBankofNewYork,từngbịcơquanchứcnăngMỹxácnhậncóliênquanđếntậpđoàntộiphạmcủaNgânhàngMatxcơvavàbịThuỵSĩcáobuộclàcóliênquanđếncáchoạtđộngrửatiềncủaThổNhĩKỳvàColumbia.

Trong“nhóm”củaSoroscòncóMarcRich-mộtthươnggianổitiếngđếntừThuỵSĩcùngShaulEisenberg-nhàbuônvũkhínổitiếngngườiIsrael.

MốiquanhệbímậtgiữaSorosvớiRothschildkhiếnchoôngtrởthành“contốttiênphong”củatậpđoàntàichínhhùngmạnhnhấtvàbímậtnhấttrênthếgiớinày.DònghọRothschildkhôngchỉđóngvaitròbáchủthànhphốtàichínhLondon,chađẻcủamạnglướitìnhbáoquốctế,hậuđàicủanămngânhànglớnnhấtPhốWall,dònghọđịnhđoạtgiávàngthếgiới,màcòngiữvaitròchiphốichủyếumọihoạtđộngcủatrụctàichínhLondon-PhốWallhiệnnay.Chẳngaibiếtdònghọnàycóbaonhiêutàisản,nhưngkhinhàRothschildvàcácnhàtàiphiệtngânhàngquốctếđánhtiếngkhiếnchodưluậnthếgiớitậptrungvàonhữngnhânvậtgiàucónhấtthếgiớinhưBillGateshayôngtrùmcổphiếuWarrenBùffett,khốitàisảnkhổnglồcủahọ-nhiềuhơncảnhữngnhàgiàunhấthànhtinh-đangnằmyêntrongtàikhoảnngoàikhơiThuỵSĩhoặcbiểnCaribesẽđợithờimàđộngđậy.

MốiquanhệcủaSorosvớinhữngbậctinhanhcủaMỹcũngrấtkhácthường.Ôngtađãđầutư100triệuđô-lavàotậpđoànCarlyleGroupđểbuônbánvũkhí.CổđôngcủatậpđoànnàybaogồmcácnhânvậttêntuổinhưBush-cha,JamesBeck-cựuBộtrưởngtàichínhMỹ.Đầunhữngnăm80,SorosđãcùngvớimộtsốchínhtrịgiaquantrọngcủaMỹnhưcựuBộtrưởngngoạigiaoBrzezinskihayMadeleineAlbrightđểlậpraQuỹhỗtrợdânchủquốcgia(NationalEndowmentforDemocracy).TổchứcnàytrênthựctếđượcCụctìnhbáotrungương(CIA)và

tưnhânhợpvốnlậpnên.

Thôngquasựhuấnluyệncủacácnhàtàiphiệtngânhàngquốctế,ngaytừnhữngnăm90,Sorosđãgâyranhiềubãotáptrênthịtrườngtàichínhthếgiới.MỗimộthànhđộngmạnhtaycủaSorosđềuthểhiệnýđồchiếnlượctrọngđạicủacácnhàngânhàngquốctếvớimụctiêuchínhlàthúcđẩykhảnăng“giảithểcókiểmsoát”đốivớinềnkinhtếcủacácnướcnhằmtừngbướchoànthànhcôngtácchuẩnbỉchosựrađờicủahệthống“chínhphủthếgiới”và“tiềntệthếgiới”dướisựkhốngchếcủatrụctàichínhLondon-phốWall.

Đầunhữngnăm80,cácnhàtàiphiệtngânhàngquốctếvềcơbảnđãthựchiệnđượcviệc“giảithểmộtcáchcókiểmsoát”đốivớinềnkinhtếcủacácquốcgiathuộcchâuMỹLatinvàcácnướcpháttriểnởBắcMỹ.Cuốithậpniên80,họlạitiếptụckhốngchếthànhcôngnềntàichínhNhậtBản.Sauđó,họlạiquayhướngvềchâuÂu-khuvựctrọngđiểmcầnkhốngchế-vớimụctiêupháhoạinềnkinhtếcủacácnướcĐôngÂuvàLiênXô.

Soroslàngườigánhvácsứmệnhquantrọngnàyvàđóngvaimộtnhàtừthiện.ÔngtalậprarấtnhiềuquỹhỗtrợởĐôngÂuvàLiênXô.CácquỹnàyđượcSorosthànhlậpdựatheomôhìnhcủa“hiệphộigiảiphóngxãhội”màôngtakhởixướngởNewYorkvớiviệcđềcaonhữngkháiniệmtựdocánhân.Chẳnghạn,TrườngĐạihọcTrungÂu(CentraiEuropeanUniversity)doSoroshỗtrợđãluôntìmcáchxuyêntạcvànhồinhétvàođầuthanhniênđangsốngtrongchếđộxãhộichủnghĩarằng,nhữngkháiniệmkiểunhưquốcgiachủquyềnlàsảnphẩmcủathếlựctànácvàphản“chủnghĩacánhân”,rằngchủnghĩatựdokinhtếlàliềuthuốcthầndiệu,mọisựphântíchlýtínhđốivớihiệntượngxãhộiđềulàsảnphẩmcủa“chủnghĩachuyênchế”.Cácchủđềchínhđượcgiảngdạytrongtrườnghọcnàythườngmangnhữngnộidungkiểunhư“cánhânvàchínhphủ”.Đươngnhiên,nhữngtưtưởngnàyđãnhậnđượcsựtánđồngcaođộcủaHiệphộingoạigiaoMỹ.

GillesdAymery-nhàphêbìnhnổitiếngcủaMỹ-đãmiêutảmộtcáchchínhxácbộmặtthựccủaSoroscũngnhưýđồthựcsựcủacáctổchứcquốctếdonhữngkẻnhưhọ“vôtư”tàitrợ:

Đằngsauchiếcmặtnạhợpphápvàchủnghĩanhânđạo,ngườitacóthểpháthiệnramộtnhómnhững“nhàtừthiện“vôcùnggiàucóvànhữngtổchứcdohọtàitrợnhư“Hiệphộimởcửaxãhội”,QuỹFord,HiệphộihoàbìnhMỹ,QuỹhỗtrợdânchủMỹ,Tổchứcquansátnhânquyền,Tổchứcânxáquốctế,Tổchứcrủirothếgiới.Trongsốnhữngngườinày,Soroslàkẻnổibậtnhất.ÔngtagiốngnhưmộtconbạchtuộckhổnglồvươnnhữngxúctudàiđếntậnĐôngÂuĐôngNamÂuvùngOvcharkavàcácnướccộnghoàthuộcLiênXôcũ.Dướisựphối

hợpcủanhữngtổchứcnày,Soroskhôngnhữngcóthểnhàonặnmàcòntạonênnhữngthôngtinmới,chươngtrìnhnghịsựchungvàquanđiểmchungnhằmkhốngchếthếgiớivàtàinguyên,thôithúclýtưởngvềmộtthếgiớithốngnhấthoànmỹdoMỹtạonên.

TrongquátrìnhgiảithểcủacácquốcgiaxãhộichủnghĩaĐôngÂuSorosđãđóngvaitròhếtsứcquantrọng,cóthểnóilàkhôngthểcânđođongđếmđược.ỞBaLan,SorosđãcócônglớntrongviệcgiúpCôngđoànĐoànkếtBaLangiànhchínhquyềnquốcgia,cósứcảnhhưởngtrựctiếpđốivớibavịtổngthốngđầutiêncủanướcBaLanmới.

SorosđãcùngPaulVolcker-cựuChủtịchCụcDựtrữLiênbangMỹ,AnnoRuding-PhóchủtịchNgânhàngHoaKỳ,JeffreySachs-giáosưĐạihọcHarvard,bàochếnên“liệuphápsốc”khiếnchoĐôngÂuvàLiênXôđồngloạttoimạng.ChínhSorosđãtổngkếtliệuphápnàynhưsau:

Tôinghĩcầnphảitạonênmộtsựthayđổivềthểchếchínhtrịđểdẫnđếnsựcảithiệnvềkinhtế.BaLanchínhlànơicóthểthửnghiệmđược.Tôiđãchuẩnbịmộtsốphươngsáchcảicáchkinhtếrộngkhắp,baogồmbaphần:giámsáttiềntệ,điềuchỉnhkếtcấuvàtổchứclạicáckhoảnnợ.Tôichorằngmuốnhoànthànhđồngthờibamụctiêunàythìcầnphảithựchiệntếtlừngmụctiêumột.Tôichủtrươngmộtkiểuhoánđổinợvớicổphầnởtầmkinhtếvĩmô(15).

Việcđiềuchỉnhkếtcấunềnsảnxuấtcũnggiốngnhưviệctiếnhànhphẫuthuậttoàndiệntrậttựkinhtếvĩmô,đồngthờilạikhưkhưkiểmsoátgắtgaonguồncungứngtiềntệ.Điềunàychẳngkhácnàoviệcbácsĩphẫuthuậtchobệnhnhânnhưnglạitừchốitiếpmáuchohọvậy,vàkếtcụcđươngnhiênlànềnkinhtếbịsụpđổhoàntoàn,nềnsảnxuấtsuythoáinghiêmtrọng,mứcsốngcủangườidântụtdốckhôngphanh,cácnhàmáycôngnghiệpđóngcửahàngloạtcôngnhânthấtnghiệp,sựbấtổnxãhộicàngtănglên.

Lúcnày,cácngânhàngquốctếđem“nợđổicổphiếu”bánđổbántháorathịtrườngvàungdungthumuanhữngtàisảnchínhyếucủanhữngquốcgianày.BaLan,Hungari,LiênbangNga,Ukrainelầnlượtbịcholênthớt,đếnmứcnềnkinhtếcủanhữngquốcgianày20nămsauvẫnchưathểkhôiphụchoàntoàn.ĐiềukhácbiệtgiữatìnhhìnhcủacácquốcgiaĐôngÂusovớicácquốcgianhỏyếukhôngcósứcphảnkhángởchâuPhivàchâuMỹLatinchínhlà:LiênXôvàĐôngÂuđềulàcácquốcgiacótiềmlựcquânsựmạnhđếnmứckhiếnnướcMỹkhôngthểngủyên,vậymàđànhphảibấtlựctrướccảnhđấtnướcbịcướpbócmộtcáchđiêncuồngcótổchức.Điềunàyquảthựclàhiệntượngcómộtkhônghaitronglịchsửnhânloại.

KiểugiếtngườikhôngdaonàycủaSorosquảthựclàđiểmđặcbiệtcủaôngta.Xemra,để

tiêudiệtmộtquốcgiathìcáchlàmhiệuquảnhấtchínhlàphảilàmsaochodânchúngởquốcgiađótrởnênmấtniềmtinvàochínhphủhaycácnhàlãnhđạođấtnước.

6.Đánhchặn“vòngcungkhủnghoảng”củatiềntệchâuÂuSaukhiđạtđượcmụctiêuchiếnlược“giảithểcókiểmsoát”ởĐôngÂuvàLiênXô,cácnhà

tàiphiệtngânhàngquốctếtiếptụcnhắmvàoĐứcvàPháp.HaiquốcgianàyđóngvaitròchủchốtởcựulụcđịachâuÂunhưnglạibịgạtrakhỏiđịavịquyềnlựcvốncónêntỏrakhôngcamphận.

KhôngcònchịuảnhhưởngcủaLiênXôhùngmạnhtrướckia,cácnướcnàyngaylậptứctínhchuyệntạorađồngtiềnchungchâuÂu,quađómuốntạonênsựkhácbiệtvớicácthếlựctàichínhAnh,Mỹ.ĐồngtiềnchungchâuÂumộtkhirađờichắcchắnsẽđánhđộngđịavịbáquyềncủađồngđô-laMỹ.XungđộttiềntệgiữatrụcLondon-phốWallvớiđồngminhĐức-Phápsẽngàycàngquyếtliệt.

NguồncơncủavấnđềchínhlàsựgiảithểcủahiệpướcBrettonWoodsvàonăm1971hiệpướcđãgâyrasựhỗnloạnnghiêmtrọngcủahệthốngtiềntệthếgiới.TrongkhuônkhổhiệpướcBrettonWoodsvớichếđộbảnvịgiántiếpvàng,tỉsuấthốiđoáitiềntệcủacácquốcgiachủyếutrênthếgiớihầunhưđượcgiữởmứcổnđịnhcaođộ,nềnthươngmạivàtàichínhcủacácnướccũngkhácânbằng.Bởicácquốcgiabộichitấtyếusẽphảimấtđinhữngnguồntàisảnchínhyếucủaquốcgiachonênkhảnăngtíndụngcủahệthốngngânhàngcácnướcnàysẽsuygiảm.Vìthếmàcácquốcgiaphảibanhànhchínhsáchsiếtchặttiềntệnhằmngănchặnnhữnghậuquảxấukhinềnkinhtếthìrơivàotìnhtrạngsuythoái.Lúcnày,nhucầutiêudùngtấtnhiênsẽphảigiảm,vànhưvậy,nhucầunhậpkhẩucũngphảigiảmtheo,kếtquảlàthâmhụtthươngmạichấmdứt.Khingườidânbắtđầutíchluỹthìtưbảncủangânhàngcũngbắtđầugiatăng,quymôsảnxuấtđượcmởrộng,hiệntượngxuấtsiêumanhnha,tổngtàisảnxãhộităng.Hệthốngkhốngchếưuviệtnàyđãđượcchứngnghiệmnhiềulầnquathựctiễnxãhộitừnăm1971trởvềtrước,khigốcrễcủaviệcthâmhụtmậudịchkhôngđấtbámtrụ,đốixungrủirotiềntệhầunhưlàđiềukhôngcầnthiết,côngcụpháisinhtàichínhcóđiềukiệnđểtồntại.Trongkhuônkhổtiềntệtheobảnvịvàng,mọiquốcgiađềucầnphảilàmviệcmộtcáchchămchỉvàkhắckhổđểtíchluỹcủacải,vàđâycũngchínhlànguyênnhâncănbảnkhiếnchocácnhàngânhàngquốctếghétvàng.

Khikhôngđượcbảođảmbằngvàng,hệthốngtiềntệquốctếtrởnênhỗnloạn.Nhờnhucầuđốivớiđồngđô-laMỹtừsau“khủnghoảngdầumỏ”nhântạocộngvớichínhsáchlãisuấtcao

củachínhphủMỹbắtđầutừnăm1979,đồngđô-laMỹmớidầndầnlấylạiđượcvịthếcủamình.Đồngđô-laMỹđượcxemlàđồngtiềntíchluỹcủacácnướctrênthếgiớinhưnggiátrịcủanólạilênxuốngthấtthường.TrongkhiquyềnthaotúngđồngtiềnnàylạihoàntoànnằmtrongtaytrụcLondon-phốWall,cácquốcgiachâuÂubịépbuộcphảichịucảnhquasôngluỵđòcảmthấytronglònghếtsứccayđắng.Vìvậy,cuốithậpniên70,HelmutSchmidt-BộtrưởngtàichínhĐứcđãtìmđếnGiscardd’EstaingtổngthốngPháp-đểthươnglượngvềviệcxâydựngmộthệthốngtiềntệchâuÂu(EuropeanMonetarySystem)nhằmgiảiquyếtvấnđềbấtổntronghốiđoáitrongmậudịchgiữacácnướcchâuÂu-vấnđềđangkhiếnngườitađauđầubấylâunay.

Năm1979,hệthốngtiềntệchâuÂubắtđầuchuyểnđộngvàđemlạihiệuquảrấttốt.CácquốcgiachâuÂuchưagianhậphệthốngnàythìnônứcbàytỏhứngthúmuốnthamgiavàohệthốngnày.Mốilolắngrằngtrongtươnglai,hệthốngnàycóthểbiếnthànhchếđộtiềntệthốngnhấtcủachâuÂubắtđầutácđộngmộtcáchmạnhmẽđếnnhữngnhânvậtcốtcáncủatrụcLondon-phốWall.

Điềukhiếnchongườitabấtanhơnlàbắtđầutừnăm1977,ĐứcvàPhápđãbắtđầunhúngtayvàovụOPEC.Họlênkếhoạchcungcấpnhữngsảnphẩmkỹthuậtcaochocácnướcxuấtkhẩudầumỏvàgiúpcácnướcnàythựchiệncôngcuộccôngnghiệphoá,xemnhưđólàđiềukiệntraođổi.

CácquốcgiaA-rậpđảmbảonguồncungứngdầumỏổnđịnhtrongthờigiandàichocácnướcTâyÂuđồngthờiđemcáckhoảnthutừxuấtkhẩudầumỏsangchâuÂugửivàohệthốngngânhàngcủachâulụcnày.Ngaytừđầu,AnhđãkiênquyếtphảnđốikếhoạchgâydựnghệthốngtiềntệmớicủaĐứcvàPháp.Saukhimọinỗlựcngăncảnđềubịthấtbại,họđãtừchốithamgiavàohệthốngtiềntệnày.

NướcĐứcthờiđócòncómộtmưuđồlớnhơnnữa-hoànthànhsựnghiệpthốngnhấtđấtnướcđểtrởthànhmộtquốcgiahùngmạnhchủđạocủachâuÂu.Vìmụcđíchnày,ĐứcđãbắtđầuchủđộngxíchlạigầnLiênXô,duytrìmốiquanhệhợptácnồngấmvàđôibêncùngcólợivớinướcnày.

ĐểđốiphóvớiýđồcủaĐức-Pháp,cácchiếnlượcgiacủaLondon-phốWallđãđềralýthuyết“vòngcungkhủnghoảng”.VấnđềtrọngtâmcủalýthuyếtnàychínhlàviệckíchđộngcácthếlựcHồigiáocấptiếnởIran,gâynênnhữngbấtổnởkhuvựcTrungĐôngvốnđượcxemlàmỏdầucủathếgiới.ảnhhưởngcủanhữnghoạtđộngpháhoạinàythậmchícóthểlanđếntậnkhuvựcHồigiáothuộcmiềnnamLiênXô.Kếhoạchnàyvừatấncôngvàoviễncảnhhợp

táctốtđẹpgiữachâuÂuvàTrungĐông,vừangăncảnbướctiếncủahệthốngtiềntệchungchâuÂu,khốngchếLiênXôđồngthờichuẩnbịchoquânđộiMỹxâmnhậpvàokhuvựcVùngVịnhsaunày.Quảthực,mộtmũitêncóthểgiếtchếtbaconnhạn.

Brzezinski-cốvấnanninhquốcgiavàVance-Bộtrưởngngoạigiaođãxửlýsựviệcrấtnhịpnhàngvàhiệuquả.TìnhthếởTrungĐôngđangtrởnênrắcrốinghiêmtrọng.Năm1979,cuộccáchmạngởIranbùngphát,cuộckhủnghoảngdầumỏthếgiớilầnthứhainổra.Thựcra,vềbảnchất,thếgiớichưatừngcóchuyệnthiếuhụtnguồncungdầumỏ.Việcthiếu3triệuthùngdầumỗingàydoIrancắtgiảmsảnlượnghoàntoàncóthểđượcthaythếbằngsảnlượngdầubổxungcủaA-rậpSaudivàKuwaitdướisựkiểmsoátchặtchẽcủaMỹ.CáctrùmtàichínhvàdầumỏcủaLondonvàphốWallđãthảnổigiádầuvớimụcđíchkíchthíchnhucầucủathếgiớiđốivớiđồngđô-laMỹ.Cácđạigiangânhàngvừathaotúngnềncôngnghiệpsảnxuấtdầu,vừakiểmsoátviệcpháthànhđồngđô-laMỹ.Vàmộtkhihọđãrachiêuthìthếgiớilàmsaotránhkhỏivòngkiềmtoả?

MộttròkháccủaBrzezinskichínhlàchiêuđánh“conbàiTrungQuốc”.Tháng12-1978,nướcMỹchínhthứcthiếtlậpquanhệngoạigiaovớiTrungQuốc,tánthànhviệcquốcgiađấtrộngngườiđôngnàygianhậptrởlạiLiênHiệpQuốc.HànhđộngnàygâyảnhhưởngnghiêmtrọngđếnLiênXô.LiênXôlậptứccảmthấyxungquanhmìnhtứphươngđềucóđịch,phíaĐôngcókhốiHiệpướcBắcĐạiTâyDương(NATO),phíatâycóTrungQuốc,phíaNamlạicó“vòngcungkhủnghoảng”.LiênXônhưchợtgiậtmìnhbừngtỉnhvàcắtđứtngaymốiquanhệvốndĩmongmanhvớiĐức.

Tháng11năm1989,bứctườngBerlinsụpđổ,khingườiĐứcănmừngsựthốngnhấtđấtnướcthìphốWalllạicómộtcảmnhậnriêng.CácnhàkinhtếhọcMỹđãbìnhluậnthếnày:

Quảthực,khiviếtvềlịchsửnềntàichínhthậpniên90củathếkỷ20,cácnhàphântíchcóthểsẽcoivụsụpđổbứctườngBerlinkinhkhủnghơncảcơnđịachấntàichínhNhậtBản.Sựsụpđổcủabứctườngnàyđồngnghĩavớiviệchàngtrămtỉđô-laMỹsẽchảyvềphíaĐông-khuvựcmàhơnsáumươinămnaychẳngđóngvaitrògìtrênthịtrườngtàichínhthếgiới.

Trongnhữngnămgầnđây,ĐứckhôngphảilàquốcgiađầutưnướcngoàichủyếucủaMỹ.VaitrònàythuộcvềAnhtừnăm1987đếnnay;tuynhiên,điềumàngườiMỹkhôngthểquênlà,nếukhôngcóđượcsựtíchluỹlớncủaĐức,nướcAnhkhôngthểtiếnhànhđầutưquymônhưvậyđốivớiMỹ(16).

Londoncảmnhậnđượcđiềunàymộtcáchrõnét.CácchiếnlượcgiacủabàThatcherthậm

chícònhôhoánrằng“Đứclàđếquốcthứtư”.Vàongày22tháng7năm1990,tờSundayTimesđãbìnhluậnnhưthếnày:

Chúngtahãygiảsửrằngsaukhithốngnhất,Đứcsẽtrởthànhmộtngườikhổnglồlươngthiện,vậythìtìnhhìnhsẽrasao?GiảsửviệcĐứcthốngnhấtsẽkhiếnchonướcNgacũngtrởthànhmộtngườikhổnglồlươngthiện,vàythìtìnhhìnhsẽthếnào?Trênthựctế,sứcéptừsựlớnmạnhcủanướcĐứcsẽcànglớnhơn.ChodùmộtnướcĐứcthốngnhấtcóquyếttâmtiếnhànhcạnhtranhtheoquytắccủachúngtathìtrênthếgiớinàyaicóthểngăncảnhữuhiệuviệcnướcĐứcđoạtlấyquyềnbínhcủachúngta?(17)

Mùahènăm1990,AnhthànhlậpmộtcơquantìnhbáomớivớimụctiêutăngcườngmởrộnghoạtđộngtìnhbáođốivớiĐức.ChuyêngiatìnhbáocủaAnhđãcươngquyếtđềnghịđồngminhMỹphảituyểnmộnhânviêntrongsốcácnhânviêntìnhbáocũcủaĐôngĐứcnhằmtạonênmạnglướitìnhbáoMỹởĐức.

DotỏýcảmkíchđốivớiviệcLiênbangNgaủnghộthốngnhấtnướcĐứcnênĐứcđãquyếttâmgiúpđỡLiênbangNgaxâydựnglạinềnkinhtếđangkiệtquệ.BộtrưởngtàichínhĐứchìnhdungvềmộtviễncảnhtốtđẹpcủachâuÂumớitrongtươnglai:mộtconđườngsắthiệnđạihoánốiliềnParis,Hannover,Berlin,WarsawvàMaxcơva;mộthệthốngtiềntệchung,nềnkinhtếphồnvinh,hộinhậpvớinhau,châuÂucũngsẽkhôngcònlửachiếntranhvàmùithuốcsúngnữa,tấtcảcácquốcgiachâuÂuchỉcómộttươnglaiđẹpnhưtrongmộngảo.Tuynhiên,đốivớicácnhàtàiphiệtngânhàngquốctếthìđiềunàykhôngphảilàmộngtưởng.ĐiềumàhọquantâmlàlàmthếnàođểhạgụcđồngmácĐức,đánhbạiýtưởngvềđồngtiềnchungchâuÂuđangmanhnhahìnhthànhđồngthờicảntrởcôngcuộctáithiếtcủanướcĐức.ĐâylàbốicảnhchínhkhiSorosđánhchặnđồngbảngAnhvàđồngliaÝdướisựsắpđặtcủaLondon-phốWallvàođầuthậpniên90.

Năm1990,chínhphủAnhbấtchấpsựphảnđốicủaLondon,ngangnhiêngianhậpvàohệthốnghốiđoáitiềntệchâuÂu(ERM).VìnhậnthấyhệthốngđồngtiềnchâuÂuđangdầndầnthànhhìnhcóthểtrởthànhmốihoạtiềmẩnchotrụctàichínhLonđon-phốWall,cácnhàtàiphiệtngânhàngquốctếđãlậpkếhoạchđểpháhoạihệthốngtiềntệnontrẻnày.

Năm1990,bứctườngBerlinsụpđổ,nướcĐứcthốngnhất.Nhữngkhoảnchitiêukhổnglồtheođómàkéođếnvàtrởthànhđiềukhôngthểngờtới.Nhằmđốiphóvớiáplựclạmpháttiềntệ,NgânhàngtrungươngĐứcđànhphảinângcaolãisuấtcủađồngmác.Cùngnămđó,AnhgianhậpHệthốnghốiđoáitiềntệchâuÂu(ERM)vàcũnggặpkhôngítkhókhănvềkinhtếvớitỉlệlạmphátcaogấpbalầnsovớiĐứclãisuấttăngđến15%,nềnkinhtếbongbóng

nhữngnăm80đangcậnkềnguycơbịnổtung.

Đếnnăm1992,ởÝvàAnhxuấthiệnhiệntượngthâmhụtmậudịchsongphương.NhàđầucơSorosđãnhắmtrúngthờiđiểmđểphátđộngcuộctổngtấncôngvàothịtrườngtàichínhngày16tháng9năm1992,bántháocổphiếuvớitổnggiátrịlênđến10tỉđô-laMỹ.Đến7giờtối,Anhtuyênbốđầuhàng,vàSoroskiếmđược1,1tỉđô-laMỹđồngthờihấtvăngđồngbảngAnhvàđồngliarakhỏihệthốnghốiđoáichâuÂu.Ngaysauđó,SorostấncôngvàođồngfrancsPhápvàmácĐức,tuynhiên,trongcanhbạctrịgiálênđến40tỉđô-laMỹlầnnày,đókhôngphảilàđiềudễdàngđạtđượcNhưvậy,cóthểthấyrằng,cácôngtrùmtàichínhhùngmạnhlànhữngkẻhỗtrợchoSorostrongcuộctổngcôngkíchvàohệthốngcácđồngtiềnchâuÂunày.

7.CuộcchiếntiềntệởchâuÁĐầunhữngnăm90củathếkỷ20,trụctàichínhLondon-phốWalltrênchiếntuyếnphía

đôngđãchặnđượcthếtiếncôngcủanềnkinhtếNhậtBản.Còntrênchiếntuyếnphíatây,trụctàichínhnàyđãđánhbạiđượcnềnkinhtếĐôngÂuvàLiênXô.GiấcmộngvềmộthệthốngtiềntệthốngnhấtchâuÂucủaĐứcvàPhápcũngtheosựphábĩnhcủaSorosmàtạmthờibịgáclại,trongkhichâuPhivàchâuMỹLatinchẳngkhácnàocánằmtrênthớt.Cácnhàngânhàngquốctếđắcchíhảhê.Riêng“môhìnhkinhtếchâuÁ”củakhuvựcĐôngNamÁđangngàycàngpháttriểnlạilàđiềukhiếnchohọcaycú.

Chínhphủcácnướctrongkhuvựcnàytheođuổimôhìnhpháttriểnvớiđặcđiểmnổibậtlàlấypháttriểnkinhtếlàmmụctiêuchính,tậptrungnguồnlựcquốcgiađểđộtphávàonhữnglĩnhvựccótínhchấttrọngyếu,coitrọngđẩymạnhxuấtkhẩu,nângcaotíchluỹcủangườidân.Bắtđầutừnhữngnăm70,nềnkinhtếcủacácnướctrongkhuvựcĐôngNamÁđãpháttriểnnhanhchóng,vàkếtquảlà,cácnướcnàybướcvàothờikỳphồnthịnhchưatừngcó,đờisốngcủangườidânngâymộtnângcao,trìnhđộgiáodụcbìnhquântăngcaoổnđịnh,chỉsốphânhoágiàunghèođượcgiảmthiểunhanhchóng.Môhìnhpháttriểnnàyhoàntoànđingượcvớimôhình“kinhtếthịtrườngtựdo”mà“nhậnthứcchungWashington”(WashingtonConsensus)đãrasứcủnghộ,vàđangngàycànglôikéođượcsựchúýcủacácquốcgiađangpháttriểnkhác,gâycảntrởnghiêmtrọngđếnphươngchâmchiếnlượccơbản“giảithểcókiểmsoát”docácnhàngânhàngquốctếđãhoạchđịnh.

MụctiêuchiếnlượcmàcácnhàngânhàngquốctếmuốnđạtđượckhiphátđộngcuộcchiếnbópchếttiềntệchâuÁchínhlà:đậptan“môhìnhpháttriểnchâuÁ“khiếnchođồngtiềnchâuÁrớtgiánghiêmtrọngsovớiđồngđô-laMỹ,giảmgiáhàngnhậpkhẩutừMỹnhằmthaotúngnạnlạmpháttiềntệ,bántốngbántháocáctàisảnchủchốtcủacácquốcgiachâuÁchocáccôngtyÂu-Mỹ,đẩynhanhtiếnđộ“giảithểcókiểmsoát”.Thêmvàođó,cácnhàngânhàngquốctếcònđặtramộtmụctiêukháchếtsứcquantrọng:kíchthíchnhucầucủacácquốcgiachâuÁđốivớiđồngđô-laMỹ.ĐốivớicácquốcgiachâuÁđãtrảiquacơnkhủnghoảngtàichính,việcdựtrữđồngđô-laMỹcóthểđượccoilà“bảovậtvôgiá”trongtay.

Tháng12năm1994,trongcuốn“SựkỳdiệucủakỳtíchchâuÁ“đượcđăngtrênForeignAffairs,Grummanđãdựbáorằng,nềnkinhtếchâuÁắtsẽgặpphảimộtràocảnlớn.Nhữngquanđiểmmàtácphẩmchỉranhưđầutưnângcaonăngsuấtsảnxuất(đầutưchiềusâu)củacácnướcchâuÁvẫncònchưaphổbiến.Nếuchỉdựavàoviệcmởrộngquymôsảnxuất(đầu

tưchiềurộng)thìcuốicùng,cácnướcchâuÁsẽgặpphảigiớihạn.Đươngnhiên,nhữngquanđiểmnàyđềuhợplý.Tuynhiên,cácquốcgiachâuÁđềugặpkhókhănkhibắtđầucôngcuộcđầutưnàyvàchìakhoáchosựpháttriểnnằmởchỗphảilàmthếnàođểvậndụngmộtcáchphùhợpnhấtvớitừngnơinhằmtạorabànđạppháttriển.Bảnthânnhữngvấnđềnàycũnglàhiệntượngtựnhiênxuấthiệntrongtìnhhìnhpháttriểncủacácquốcgianàyvàhoàntoàncóthểđượcgiảiquyếtmộtcáchtốtđẹptrongquátrìnhpháttriển.Nếunhìntừgócđộvănchươngthìcóthểthấyrằng,cuốnsáchcủaGrummanchẳngkhácnàophátđạnbáohiệuchocuộcchiếnbópchếttiềntệchâuÁ.

MụctiêuđầutiêncủacácnhàngânhàngquốctếlàlàmthếnàorađònhuỷdiệtđốivớiTháiLan.

TrongmộtbàitrảlờiphỏngvấncủatạpchíTimes,Soros-vịtướngchỉhuytrậnchiếnhuỷdiệtnềnkinhtếcủađấtnướcChùaVàng-đãnóirằng:“Chúngtôinhưmộtbầysóiđứngtrênsườnnúicaonhìnxuốngbầynaitơ.NếunóinềnkinhtếTháiLangiốngnhưmộtconhổnhỏcủachâuÁthìthànóirằng,nógiốngvớimộtconthúsănbịthương.Chúngtôichọnconmồiyếuớtđểđisănchínhlàđểbảođảmchocảbầynaitơđượcantoànvàkhỏemạnh”.

Từnăm1994,doảnhhưởngtừsựmấtgiácủađồngnhândântệvàđồngyên,ngànhxuấtkhẩucủaTháiLanđãtrởnênsuyyếu.ĐồngbathTháixưanayvẫngắnchặtvớiđồngđô-laMỹnaylạibịđồngđô-laMỹmạnhhơnlấnátvàtạorakhủnghoảng.Cùngvớisựsụtgiảmtrongxuấtkhẩu,mộtlượnglớntiềnđầutưnóngtừnướcngoàichảyvàovàkhôngngừngđẩygiáthịtrườngchứngkhoán,bấtđộngsảnlêncao.Lúcnày,dựtrữngoạihốicủaTháituycóhơn38tỉđô-la,nhưngtổngnợnướcngoàiđãlênđến106tỉđô-lakểtừnăm1996.NguồnvốnròngchảyranướcngoàicủaTháiđãbằng8%GDPcủanướcnày.Đểđốiphóvớinạnlạmpháttiềntệ,ngânhàngTháiLanbuộcphảinânglãisuấtđồngbathlênkhiếnchođấtnướcnàyđãkhókhănvìnợnầnnaylạicàngthêmkiệtquệ.

TháiLanchỉcònmộtlốithoátduynhất-ngaylậptứcchủđộnggiảmgiáđồngbathxuống.Cácnhàngânhàngquốctếtínhtoánrằng,vìcáckhoảnnợcủaTháiđềubằngđồngđô-laMỹnênkhiđồngđô-latănggiá,dựtrữngoạihốicủanướcnàysẽgiảmxuốngkhoảng10tỉđô-la.Nhưvậy,đósẽlàmộttổnthấtlớnđốivớiTháiLan.Cácôngtrùmtàichínhnhậnđịnhrằng,chắcchắnchínhphủTháiLansẽphảibảovệđồngbathbằngmọigiáchứkhôngbótaychịuchết.

Diễntiếntìnhhìnhsauđóquảnhiênđãchứngminhrằng,sựphánđoáncủacácôngtrùmtàichínhnàylàhếtsứcchínhxác.Tuynhiên,tìnhhìnhcủaTháiLanlúcnàykhácvớiNhậtthời

trước.NhậtBảnlàquốcgiacóthựclựctàichínhvàtíchluỹngoạihốicựckỳhùnghậu,nếutrựctiếptấncôngvàotiềntệcủaNhậtBảnthìchẳngkhácnàolấytrứngchọiđá,vìthếcácnhàngânhàngquốctếđãdùngcôngcụpháisinhtàichínhmớihaycáchdành“cựlyxa”và“vượttầmnhìn”khônggianđểlàmvũkhí.Hiệuquảcủacáchđánhấychẳngkhácnàochiếnthuậtdùnghàngkhôngmẫuhạmmớiđểđốiphóvớitàuchiếntrongthờikỳchiếntranhthếgiớithứhai,khiếnchouylựcpháohạmhùngmạnhcủatàuchiếncỡlớncủaNhậtBảnkhôngthểpháthuyđượcmàphảivùithânđáybiển.Trongtìnhthếchênhlệchvềlựclượng,TháiLanphảiquyếtchiếnđếncùngvàbộclộýđồchiếnlược,hơnnữalạitỏrõsựthiếulinhhoạtvàbấtngờtrongchiếnthuậtnênthấtbạilàđiềukhôngthểtránhkhỏi.

TrongchiếndịchđốiphóvớiTháiLanvàcácquốcgiaĐôngNamÁkhác,cácsátthủtàichínhchủyếunhắmvàohệthốngtiềntệcủacácquốcgianày.Thôngquahợpđồngkếttoánbằngđồngtiềncủacácnướctrongkhuvựcvàhợpđồngkỳhạnchỉsốcổphiếuđểtạonênthếgọngkìm,chỉtrongvòng6thángngắnngủi,họđãquétsạchkhuvựcĐôngNamÁvàHànQuốc.

Saukhithấtbạitoàndiệntrongcuộcđốiđầuvớicácsátthủkinhtế,TháiLanlạichủđộnglaođầuvàocáithònglọnggiăngsẵncủaIMF.Vìtintưởngmùquángđốivới“tổchứcquốctế”,TháiLanđãdễdàngđemvậnmệnhquốcgiagiaochongườingoàiquyếtđịnh,mộtlầnnữaphạmsailầmchếtngười.

Nhữngmónnợnướcngoàikếchxùlànguyênnhânchủyếukhiếnchocácquốcgiađangpháttriểnrơivàokhủnghoảng.Đạolýcủaviệctrịquốcvàtrịgiathựcsựgiốngnhau,mắcnợnhiềuthìtấtyếusẽdẫnđếnsựsuynhượccủatìnhhìnhsứckhỏenềnkinhtế.Trongkhimôitrườngtàichínhbênngoàikhôngđượckhốngchếhoàntoànthìviệcsinhtồnđượchaykhôngchỉcóthểdựavàosựmaymắn.Trongkhicácnhàngânhàngquốctếđangthaotúnghướngđiđịachínhtrịquốctếkhiếnchomôitrườngtàichínhmớiđầucóvẻđángtincậyvàlàmtănggánhnặngnợnầnchocácquốcgiađangpháttriểnlênrấtnhiềulần,cácsátthủtàichínhlạithừathếphátđộngcáccuộctấncôngvớixácsuấtthắnglợihếtsứclớn.

Việckhôngýthứcrủiro,đặcbiệtkhôngcótâmlýchuẩnbịđểđốimặtvớinhữngcuộcchiếnkhôngtuyênmàchiếnvốnkhốcliệtvàvôhìnhcóthểxảyravớicácthếlựcLondon-phốWallchínhlànguyênnhânquantrọngthứhaidẫnđếnsựthấtbạivềtàichínhcủaTháiLan.

KhảnăngphánđoánsaihướngtấncôngcủađốithủđểrồitrúngđòncủacácsátthủtàichínhvàsauđóbịIMFbóclộtthảmhạichínhlàthấtbạiképcủaTháiLan:CácnướckhácởkhuvựcĐôngNamÁđềulặplạivếtxeđổcủaTháiLan.

DướisựphốihợpchặtchẽcủacáctậpđoànngânhàngdanhtiếngnhưngânhàngHoaKỳ,CôngtyGoldmanSachsbắtđầuvàotrậnsănmồi.Cácconmồi“bịthương“đượcgiaongaychoQuỹtiềntệquốctế(IMF)đểquỹnàygiếtmổ,trongkhicáccôngtyÂu-Mỹđangthèmnhỏdãitềtựuđôngđủchờlệnhxôngvàoxỉamồi.Nếuviệc“xethịt”cáccôngtymuađượcrồibánlạichocácnhàtàiphiệtngânhàngđầutưkháccóthểmanglạinhiềutỉđô-laMỹthìviệchạgụcvàphátmãinhữngtàisảntrọngyếucủamộtquốcgiacóchủquyềnítnhấtcũngcóthểchongườitacơhộikiếmđượcgấpmườilầnnhưthế,thậmchílàhàngtrămlầnchưachừng.

Nếucóýmuốnthànhlậpmột“QuỹchâuÁ“củariêngmìnhđểcứutrợkhẩncấpchocácquốcgiatrongkhuvựcđanglâmvàocảnhkhókhăn,đươngnhiêncácquốcgiachâuÁsẽvấpphảisựphảnđốiđồngloạtcủacácquốcgiaphươngTây.Talbot-ThứtrưởngBộNgoạigiaoMỹđãnói:“chúngtôichorằng,mộtcơcấuthíchhợpđểgiảiquyếtnhữngvấnđềnhưthếnàyphảilàtổchứccótầmvócvượtrakhỏikhuvựcvàmangtầmquốctếchứkhôngphảilàcôngviệccủamộttổchứccótínhkhuvựcmớiđượcthànhlập,bởivìbảnthânvấnđềnàyảnhhưởngrấtsâusắcvàlầudài,vượtrakhỏiphạmvilãnhthổcủaTháiLancũngnhưĐôngNamÁ”.

KhiđọclờichàomừngHiệphộiNhậtBảnởNewYork,Summers-BộtrưởngtàichínhMỹ-đãchorằng,“quanniệmdùngtổchứctiềntệkhuvựcđểgiảiquyếtkhókhăntrongkhủnghoảngcóthểtạoranhữngnguycơrủiro.Cáchlàmnàysẽgiảmthiểunguồnvốncóthểdùngđểứngphóvớikhủnghoảngtươnglaiđồngthờisẽlàmsuyyếukhảnăngứngphóvớicuộckhủnghoảngvượttầmchâulục.ĐâychínhlànguyênnhânquantrọngchiếnchúngtôichorằngQuỹtiềntệquốctếcầnphảiđóngvaitròtrungtâm”.

Fisher-PhóchủtịchthứnhấtQuỹtiềntệquốctế-cảnhbáorằng,quỹkhuvựckhôngthểtổchứcgiốngnhưQuỹtiềntệquốctế,đồngthờinghiêmkhắcyêucầucácquốcgiahữuquanphảithựchiệncảicáchkinhtếtổngthểđểđổilấyviệntrợ.Fishernói:“Chúngtôikhôngchorằng,việcthiếtlậpmộtquỹkhổnglồhoặccơcấudàihạnđưaracácđiềukiệnkhácnhausẽcóíchđốivớiquốctế”.

NhậtBảnvốndĩlànướckhởixướngtíchcực“QuỹchâuÁ”nhưngdướiáplựccủaLondon-phốWallthìkhôngthểkhôngphụctùng.BộtrưởngtàichínhNhậtSanshuhakubàytỏ,“Quỹtiềntệquốctếnhấtquánsẽđóngvaitròhạtnhân,pháthuyvàbảovệổnđịnhtàichínhtoàncầutrongcơcấutàichínhquốctế.QuỹnàydocácquốcgiachâuÁkiếnnghịthànhlập,sẽđượcxemlàmộtcơcấubổtrợchoquỹtiềntệquốctế”.MộtkháiniệmmớidoTokyođềxuấtchínhlàviệcxâydựngmộtquỹkhôngcótiềnvốn.TheonhưkháiniệmmớicủaTokyothìđâylàmột

cơcấuvớitínhchấthỗtrợvớimộttốcđộrấtnhanh,cókếhoạchđiềuđộngnguồnvốntừtrướcđểchiviệnchokhôngđồngtiềnnàobịnhàđầucơquốctếtấncông.KhiđượcđềxuấttạihộinghịthườngniêncủaNgânhàngthếgiớivàQuỹtiềntệquốctếtổchứctạiHồngLông,kiếnnghịthiếtlậpQuỹchâuÁnàylậptứcđãtạonênmộtsựcảnhgiáccaođộchoMỹvàcácquốcgiaphươngTây.Họlorằng,kiếnnghịtrênsẽphávỡnhiệmvụcủaQuỹtiềntệquốctế.

Cuốicùng,thủtướngNhậtBảnHashimotoRyutarochỉcóthểbàytỏ,“ChúngtôikhôngtựcaotựđạiđếnmứcchorằngmìnhlàquốcgiađầutàucóđủsứckhôiphụchoàntoànnềnkinhtếkhuvựcchâuÁ.Tuynhiên,NhậtBảnđãchiviệnchomộtsốquốcgiachâuÁvàsẽtiếptụclàmnhưvậy,nhưngkhôngthểđảmnhậnvaitròđầutàuđểkéochâuÁthoátrakhỏivũnglầykinhtế”.

PhóthủtướngSingaporeLýHiểnLongkhinhắcđếnQuỹchâuÁđãchorằng,nếuvìthaythếvaitròcủaQuỹtiềntệquốctếmàphảithànhlậpQuỹchâuÁthìsẽcó“rủirovềđạođức”.

CácquốcgiachâuÁxâydựngquỹcủariêngmìnhđểtiệngiúpđỡlẫnnhautrongcơnnguynan-mộtviệcvốndĩhếtsứctốtđẹp.Tuynhiên,họlạigặpphảisựphảnđốikịchliệtcủatrụctàichínhLondon-phốWall.NhậtBảnvốnđượcxemlànềnkinhtếlớnnhấttrongkhuvực,nhưnglạibịcácnhàngânhàngkhốngchếnênthiếusựquyếtđoánvàlòngcanđảmtốithiểuđểgiúpcácnhàlãnhđạokinhtếchâuÁthoátkhỏikhókhăn.ĐiềunàykhôngkhỏikhiếnchocácnướcĐôngNamÁđangrơivàocảnhtuyệtvọngcảmthấycàngthấtvọnghơn.NhưngđiềukhiếnngườitakhónghĩnhấtchínhlàquanđiểmcủaSingapore.Việcchomìnhvàcácnướclánggiềngcủamìnhcáiquyềnquyếtđịnhgiúpđỡlẫnnhautrongtìnhhuốngkhókhănsaolạicóthểgâyra“rủirođạođức“vàđólà“đạođức“củaai?

ThủtướngMalaysiaMahathirlànhàlãnhđạoởchâuÁcócáinhìntươngđốithấusuốtđốivớibảnchấtthựccủakhủnghoảng.Ôngchorằng:“Chúngtahoàntoànchẳngbiếtđượcnguồngốctiềnbạccủahọ,cũngchẳngbiếtrốtcuộcaiđangtiếnhànhgiaodịch,càngkhôngthểbiếtđượcsaulưnghọcòncóai?Chúngtacóbiếtđượcrằngsaukhikiếmđượctiềnthìhọcóđóngthuếhaykhông?Vànhữngkhoảnthuếnàyđượcnộpchoai?Chúngtacóbiếtđượcailàkẻđangđứngsaulưnghọ?”Ôngchorằng,vớichếđộgiaodịchtiềntệtrướcmắt,chẳngaibiếtđượcliệunguồntiềnnàycóchínhđánghaykhông,haylàsảnphẩmcủanạnrửatiền?“Bởichẳngcóaidámhỏi,màcũngchẳngthểkiểmtrađược”.Chỉcầnnhữngngườinàyphátđộngtấncôngvàobấtcứquốcgianào,thìlượngtiềnkhôngthểđếmxuểcủahọsẽàoạtchảyvàoquốcgiađó.Bấtluậnlàthịtrườngtiềntệ,hànghoákỳhạnhaylàgiaodịchchứngkhoán,đềuphảiđượctiếnhànhdướicơchếhợplý,“vìvậychúngtacầnphảikiểmsoátgiaodịchtiềntệ,

khiếnchonótrởnênminhbạchhơn”.Ngaytứckhắc,MahathirđãgặpphảibúarìudưluậnphươngTây.CâuhỏigaygắtcủaMahathircólẽkhôngphùhợplắmđểphátbiểutrongcuộchọpmangtínhngoạigiao,tuynhiên,ôngđãđưaracâuhỏimộtcáchđíchxácvềvấnđềmàmọingườidânchâuÁđềunghihoặc.

HànQuốc-mộtđồngminhthâncậncủaMỹtrongthờikỳchiếntranhlạnh-saukhibịcơnbãotàichínhquétqua,đãchìatayvềphíaMỹxinviệntrợnhưnglạikhôngngờtạisaonướcMỹdứtkhoáttừchốivànhanhchóngthayđổiđếnvậy.Trongconmắtcủacácnhàngânhàngquốctế,mốiquanhệthânthiếtgiữaMỹvớiHànQuốcđãtrởthànhmớxươngtàncònsótlạicủacuộcchiếntranhlạnh.ChínhphủMỹđãtranhcãikịchliệtvềvấnđềnày,vàtheoýkiếncủaBộtrưởngBộngoạigiaoMadeleineAlbrightcũngnhưcốvấnanninhquốcgiathìMỹphảichìatayrađểcứuvớtngườianhem,trongkhiBộtàichínhđạidiệnchophốWallthìcựclựcphảnđối,thậmchícònchỉtríchMadeleineAlbrightchẳnghiểumôtêgìvềkinhtếhọc.Cuốicùng,ClintonđãphảituântheoquanđiểmcủaBộtàichính.

TheoBộtrưởngtàichínhRubin,cuộckhủnghoảngnàychínhlàthờicơtốtnhấtđểMỹđạptoangcánhcửakinhtếcủaHànQuốc.ÔngtađãralệnhchoQuỹtiềntệquốctếphảithựcthicácbiệnpháphàkhắchơnsovớitrướcđâyđểđốiđãivớiđồngminhcũđangxinviệntrợnày.DướisứcépcủaBộtàichínhMỹ,IMFđãnângcácđiềukiệnđốivớivấnđề“việntrợ”,baogồmviệcHànQuốcphảilậptứcgiảiquyếtcácđiềukiệncólợiđốivớiMỹvàmọitranhchấpthươngmạivớiphíaMỹ.NgườidânHànQuốcđãphẫnnộchỉtríchcácđiềukiệnkhắtkhenày,vìMỹvàIMFluônsẵnsàngđưarachoHànQuốccácđiềukiệnbấthợplý,JosephE.Stiglitz-nhàkinhtếhọchàngđầucủaNgânhàngthếgiới-chorằng,việcHànQuốcrơivàokhủnghoảngtàichínhbắtnguồntừkhiBộtàichínhMỹthúcbáchHànQuốctiếnhànhmởcửathịtrườngtưbảntàichínhtoàndiệnvànhanhchóng.VớivaitròlàcốvấnkinhtếhàngđầucủaClinton,JosephE.Stiglitzđãkiênquyếtphảnđốikiểuhànhvithôlỗnày,ôngchorằngkiểumởcửanàychẳngđemlạilợiíchantoànnàochonướcMỹmàchỉcólợichocácnhàngânhàngcủaphốWallmàthôi.

ChínhphủHànQuốctrongtìnhthếbứcbáchđãphảichấpnhậnrấtnhiềuđiềukiệnhàkhắccủaMỹ,chophépMỹxâydựngcácchinhánhngânhàng,côngtynướcngoàicóthểnắmgiữtừ26%đến50%cổphiếucủacôngtyHànQuốclênsàn,ngườinướcngoàicóthểnắmgiữtừ7%đến50%cổphầntrongcáccôngtycủanướcnày.CáccôngtycủaHànQuốccầnphảisửđụngnguyêntắckếtoánquốctế,cơcấutàichínhcầnphảichấpnhậnsựthẩmtranghiệpvụkếtoánquốctếngânhàngtrungươngHànQuốccầnphảivậnhànhđộclậphốiđoáitiềntệtheocôngthứctưbản,minhbạchhoátiếntrìnhchophépnhậpkhẩu,giámsátcơcấucôngty,cảicáchthị

trườnglaođộng.CácnhàngânhàngMỹthèmnhỏdãitrướccácdoanhnghiệpHànQuốc.ChỉđợiHànQuốcđặtbútkývàobảnthoảthuận,họsẵnsàngđạplênnhauđểxâuxéconmồisănđãđuốisức.

Thếnhưng,cácnhàtàiphiệtngânhàngquốctếđãquáxemnhẹsựmạnhmẽvàýthứcdântộccủangườiHàn.Mộtquốcgiacóđượcýthứcdântộchỗtrợthìrấtkhóbịcácthếlựcbênngoàithốngtrị.NgườidânHànQuốcrơivàotìnhcảnhcôlậpvôphươngbấuvíuđãsôinổiquyênhiếnvàngbạccủamìnhchoquốcgia.Trongtìnhcảnhtoànbộnguồndựtrữngoạihốiđãcạnkiệtthìvàngbạcđãnhanhchóngtrởthànhphươngthứchoàntrảnợđượcđôngđảochủnợnướcngoàivuivẻchấpnhận.Điềucàngkhiếnchocácnhàngânhàngquốctếkinhngạchơnlà,tạiHànQuốckhôngxuấthiệnlànsóngphásảnhàngloạtcủacácngânhàngvàcôngtyquymôlớntheohìnhdungcủahọ.CáccôngtyphươngTâyhầunhưkhôngthểthâutómđượcbấtcứdoanhnghiệplớnnàocủaHànQuốc.Mùaxuânnăm1998,ngaykhiHànQuốcđãvượtquađượcgiankhó,lợinhuậnxuấtkhẩucủaHànQuốcđãtăngnhanhcấpkỳ,chínhphủHànQuốcđãnhậnrahếtmọingónđòncủaphốWallvàdứtkhoátvứtbỏngaynhữngliềuthuốcđộccủaIMF.Việcxinphásảncủacácdoanhnghiệplớnđồngloạtđượcchínhphủđìnhchỉ.

ChínhphủHànQuốcđãquyếtđịnhthanhlýcáckhoảnnợxấutrịgiá70đến150tỉđô-latừhệthốngngânhàng.Ngaykhichínhphủnhậnđượcnhữngkhoảnnợxấunày,quyềnkiểmsoátcủangânhànglạilọtvàotaychínhphủ.Vànhưvậy,IMFbịđẩyrakhỏilĩnhvựcxâydựnglạihệthốngngânhàng.

ĐiềunàykhôngnhữngkhiếnchocácnhàtàiphiệtngânhàngquốctếvàBộtàichínhMỹmừnghụtmộtphenmàcònkhiếnchoHànQuốccàngnhậnthứctỉnhtáohơnvềtầmquantrọngtấtyếucủachínhphủtrongviệclãnhđạonềnkinhtế.MưuđồthôntínhcôngtyphầnmềmlớnnhấtHànQuốcđãtanvỡ,támcôngtyphầnmềmbảnđịacủaHànQuốccuốicùngđãvậnhànhsuônsẻ.KếhoạchthâutómcôngtyôtôKIAcủaFordbịgãygánh.Hànhđộngtiếpquảnhainhàbăngđịaphươnglớncủangânhàngnướcngoàiđãbịđìnhchỉ,chínhphủHànQuốctạmthờiquảnlýhaingânhàngnày.

Dướisựchủtrìcủachínhphủ,nềnkinhtếHànQuốcđãtăngtrưởngmạnhmẽtrởlại.

ĐiềukhôihàilàQuỹtiềntệquốctếđãhếtlờicangợiHànQuốcnhưmộttrườnghợpđiểnhìnhđượchọhỗtrợ.

Năm2003,TháiLanđãhoàntrảsốnợ12tỉđô-latrướcthờihạn.SaukhithoátkhỏinanhvuốtcủaQuỹtiềntệquốctếthủtướngTháiLanThaksinđãtựtinđứngtrướcquốckỳmàthềrằng,nướcTháisẽ“vĩnhviễnkhôngtrởlạilàmconmồichotưbảnquốctế”,quyếtsẽkhôngbaogiờcầuxinsự“việntrợ”củaQuỹtiềntệquốctế.ThậmchíchínhphủTháiLancònngầmkhuyếnkhíchcáccôngtyTháitừchốihoàntrảcáckhoảnnợcủacácnhàtàiphiệtngânhàngquốctếvàrồi,tháng9năm2006,cuộcđảochínhquânsựđãnổraởTháiLan,Thaksinbịlậtđổvàchịukiếplưuvongởnướcngoài.

8.NgụngôntươnglaiTrungQuốcCôngdânMahathirtìmđếnAlanGreenspanbáoán,nóiđồtrongnhàđãbịtrộmvàtênkẻtrộmnàycóthểlàSoros.

AlanGreenspancườikhàkhàvànói:“Cũngkhôngthểchỉtráchkẻtrộm,màphảitìmnguyênnhânởchínhmình.Aibảokhoánhàcácanhdễnạylàmchi?”

CôngdânMahathirbấtmãnhỏi:“ThếtêntrộmkiacóđếnăntrộmTrungQuốcvàẤnĐộkhông?”

AlanGreenspanphánrằng:“TườngnhàTrungQuốcvàẤnĐộcaoquá,Sorosleovàoleorakhôngtiện,nếuchẳngmayngãxuốngxảyraánmạng,hákhôngphảilàchuyệncủatôisao?”

TêntrộmSorosđứngbêncạnhsaukhinghexongthìcườinhạt:“Chỉcầnkhoétmấycáilỗtrêntườngcủahọthìkhôngphảilàvấnđềđãđượcgiảiquyếtrồisao?”

AlanGreenspanvộinhìnquanhtứphía,nóinhỏrằng:

“ĐãpháiPaulsonđiTrungQuốcrồi,nghenóicuốinăm2006thìcóthểkhoétxongmấycáihangtođấy”.

TêntrộmSorosnghexonghớnhởvôcùng,mócđiệnthoạidiđộngranhắntinngaychođồngbọn,“Dânngốc,tiềnnhiều,đếnTrungQuốcmau”.

CHÚTHÍCH(1)EugeneLinden,Làmthếnàođểgiếtđượchổ?(HowtoKillaTiger?)TimeMagazineAsia,3-11-1997.

(2)WilliamEngdahl,Mộtthếkỷchiếntranh:QuanđiểmchínhtrịdầukhíAnh-MỹvàTrậttựthếgiớimới(ACenturyofWar:Anglo-AmericanOilPoliticsandTheNewWorldOrder)-PlutoPress,London,2004;tr.130.(3)WilliamEngdahl,Mộtthếkỷchiếntranh:QuanđiểmchínhtrịdầukhíAnh-MỹvàTrậttựthếgiớimới(ACenturyofWar:Anglo-AmericanOilPoliticsandTheNewWorldOrder)-PlutoPress,London,2004,tr.136.

(4)WilliamEngdahl,Mộtthếkỷchiếntranh:QuanđiểmchínhtrịdầukhíAnh-MỹvàTrậttựthếgiớimới(ACenturyofWar:Anglo-AmericanOilPoliticsandTheNewWorldOrder)-PlutoPress,London,2004,tr.140.

(5)TríchbàidiễnthuyếttạiTrườngđạihọcWarwick,Coventry,Anh,ngày9-11-1978.

(6)WilliamEngdahl,Mộtthếkỷchiếntranh:QuanđiểmchínhtrịdầukhíAnh-MỹvàTrậttựthếgiớimới(ACenturyofWar:Anglo-AmericanOilPoliticsandTheNewWorldOrder)-PlutoPress,London,2004,tr.190.

(7)WilliamEngdahl,Mộtthếkỷchiếntranh:QuanđiểmchínhtrịdầukhíAnh-MỹvàTrậttựthếgiớimới(ACenturyofWar:Anglo-AmericanOilPoliticsandTheNewWorldOrder)-PlutoPress,London,2004,tr.192.

(8)LarryAbraham,Câytáolục(TheGreening)-SecondOpinionPubInc1993.

(9)Herschelmclandress,Thếgiớisách,WashingtonPost,26-11-1967.

(10)LeonardC,Lewin,BáocáotừIronMountainvềtriểnvọngvàkhátvọnghoàbình(REPORTFROMIRONMOUNTAIN.OnthePossibilityandDesirabilityofpeace)FreePress;NewEdedition1996.

(11)LeonardC,Lewin,BáocáotừIronMountainvềtriểnvọngvàkhátvọnghoàbình

(REPORTFROMIRONMOUNTAIN.OnthePossibilityandDesirabilityofpeace)FreePress;NewEdedition1996.(12)Hộinghịthếgiớilầnthứtư:CuộcphỏngvấnvớiGeorgeHunt.

(13)GeorgeSoros,Thuậtgiảkimcủatàichính(TheAlchemyoffinance)-NewYork,JohnWiley&Sons19871tr.350.

(14)WilliamEngdahl,Mộtthếkỷchiếntranh:QuanđiểmchínhtrịdầukhíAnh-MỹvàTrậttựthếgiớimới(ACenturyofWar:Anglo-AmericanOilPoliticsandTheNewWorldOrder)-PlutoPress,London,2004;Chương11.

(15)GeorgeSoros,Bảohiểmdânchủ(UnderwritingDemocray)-FreePress,9-1991.

(16)WilliamEngdahl,Mộtthếkỷchiếntranh:QuanđiểmchínhtrịdầukhíAnh-MỹvàTrậttựthếgiớimới(ACenturyofWar:Anglo-AmericanOilPoliticsandTheNewWorldOrder)-PlutoPress,London,2004;Chương11.

(17)WilliamEngdahl,Mộtthếkỷchiếntranh:QuanđiểmchínhtrịdầukhíAnh-MỹvàTrậttựthếgiớimới(ACenturyofWar:Anglo-AmericanOilPoliticsandTheNewWorldOrder)-PlutoPress,London,2004;Chương11

PHẦNIX:HIỂMHỌACỦAĐỒNGĐÔ-LAMỸVÀTẦMQUANTRỌNGCỦAVÀNGNếumọikhoảnnợngânhàngđềuđượchoàntrảthìtiếtkiệmngânhàngsẽkhôngtồntại

nữavàtoànbộdòngtiềnsẽcạnkiệt.Mộtýnghĩthậtlàkhủngkhiếp.Chúngta(CụcDựtrữLiênbangMỹ)hoàntoàndựavàongânhàngthươngmại.Mỗimộtđồngdô-lacủachúngtalưuthông,bấtluậnlàhiệnkimhaytíndụng,đềucầnphảicóngườivaymớicóthểđượctạoravàlưuthông.Nếunhưngânhàngthươngmạicóđủnguồntiềntệthìnềnkinhtếcủachúngtasẽtrởnênphồnvinh;ngượclại,chúngtasẽrơivàosuythoái.Chúngtatuyệtđốikhôngcómộthệthốngtiềntệmangtínhvĩnhviễn.KhinắmđượcmấuchốtcủatoànbộvấnđềnhoangđườngcủahệthốngtiềntệcũngnhưsựgiúpđỡvôtưđếnkhótincủaCụcdựtrữliênbangMỹ-chúngtasẽthấyrằngtiềntệlàvấnđềcầnphảiđượcđiềutravàsuynghĩ,vàtầmquantrọngcủanónằmởchỗ:trừkhingườidânhiểuđượcmộtcáchsâurộnghệthốngtiềntệnàyvàápdụngcácbiệnphápnhằmchiphốinó,nếukhông,sựvănminhhiệntạicủachúngtacũngsẽtiêuvong(1).

RobertHamfeir,GiámđốcNgânhàngAttalanta,CụcDựtrữLiênbangMỹ.

Nếucăncứtheobảnchấtthìtiềntệcóthểđượcchiarathànhhailoạicơbảnlàtiềnvaymượnvàphivaymượn.Tiềnvaymượnchínhlàhệthốngtiềntệphápđịnhđanglưuthôngchủyếuởcácquốcgiapháttriểnhiệnnay,thànhphầnchủyếucủanóbaogồmcáckhoảnvaymượn“tiềntệhoá”củachínhphủ,cáccôngtycũngnhưtưnhân.

Đồngđô-laMỹchínhlàmộttrườnghợpđiểnhìnhnhấttrongsốcácđồngtiềnvaymượn.Nóđượctạoracùnglúcvớiquátrìnhsinhranợnhưngcũngđồngthờibịtriệttiêukhinợđượchoàntrả.Mỗimộtđồngđô-laMỹtronglưuthôngđềucógiátrịnhưmộthoáđơnghinợmàmỗihoáđơnghinợnhưvậyđềusinhralãihàngngàyvàkhôngngừngtănglêntheokiểulãimẹđẻlãicon.Vậynhữngkhoảnthunhậplãisuấtlênđếnconsốkhổnglồnàythuộcvềai?Câutrảlờilà:thuộcvềhệthốngngânhàngđãtạorađồngđô-laMỹ.Lợitứccủađồngđô-lavaymượnlàphầnnằmngoàitổnglượngtiềntệvốncó,vàtấtnhiên,nguồnlợitứcnàyđòihỏiđồngđô-lavaymượnmớiphảiđượctạorabêncạnhtổnglượngtiềntệhiệncó,haynóicáchkhác,ngườidânvaytiềncàngnhiềuthìnguồntiềnchovaysẽcàngtăng.Việcvaymượnvàtiềnbạcgắnchặtvớinhaumàkếtquảlogictấtyếucủaviệcnàychínhlàtiềnchovaymãimãităng

lên,chođếnkhiáplựclãisuấtcủamónnợấyvượtquásựpháttriểncủanềnkinhtếvàdẫnđếnsựsụpđổcủatoànbộhệthống.Tiềntệhoádịchvụvaymượnlàmộttrongnhữngnhântốgâybấtổnnghiêmtrọngnhấttrongnềnkinhtếhiệnđạivànóthôngquadựchitươnglaiđểthoảmãnnhucầuhiệntại.CâunóicủangườiTrungQuốcxưađạiloại“thukhôngbùchi”chínhlàmuốnđềcậpđếnýnày.

Mộtloạitiềntệkhác,đóchínhlàtiềntệphivaynợmàvàngbạclàđạidiện.Loạitiềntệnàykhôngcầnđếnsựhứahẹncủabấtcứngườinào,khôngphảilàmónnợcủabấtcứai,vàthứmànóđạidiệnchínhlàthànhquảlaođộngđãhoànthànhcủaloàingười,làthứcóđượctừsựtiếnhoátựnhiêntrongthựctiễnxãhộikéodàihàngmấynghìnnămcủaloàingười.Nókhôngcầnđếnsựcưỡngchếcủabấtcứthếlựcnào,cóthểvượtquamọithờiđạivàranhgiớiquốcgiavàlàphươngphápthanhtoáncuốicùngnhấttronghệthốngtiềntệ.

Trongtấtcảcácloạitiềntệ,vàngbạcđồngnghĩavớiviệc“sởhữuthựctế”,còntiềnphápđịnhlạiđạidiệncho“phiếunợ+sựhứahẹn”.Vàhàmlượngvàngcủahailoạitiềnnàycósựkhácnhauvềbảnchất.

ĐồngnhândântệcủaTrungQuốcnằmgiữaranhgiớihailoạitiềnnày.Mặcdùtrướcmắt,tronghệthốngđồngNhândântệvẫnđangtồntạiyếutố“dịchvụvaymượnhoátiềntệ”,nhưngnếucăncứvàochủthếcủađồngNhândântệthìnóvẫnthểhiệnđủchấtvàlượngcủasảnphẩmvàdịchvụđãhoànthànhtrongquákhứ.ViệcpháthànhđồngNhândântệkhônghoàntoàngiốngnhưviệcpháthànhđồngđô-laMỹ(đồngđô-laMỹcầnphảidùngnợquốcgia(côngtrái)đểlàmthếchấp).DobởiNgânhàngtrungươngtưhữupháthànhchonênđồngnhândântệtránhđượckhảnăngcáckhoảnchitrảlợitứckhổnglồrơivàotúitưnhân.Nhìntừgócđộnày,thuộctínhcủađồngnhândântệcóvẻgầnhơnvớivàngbạc.Đồngthời,dokhôngcóvàngbạclàmchỗdựanhưnglạicóthuộctínhcơbảncủađồngtiềnphápđịnh,đồngnhândântệcầnphảidựavàosứccưỡngchếcủachínhphủmớicóthểđảmbảogiátrịtiềntệ.

SựhiểubiếtvềchếđộtiềntệphápđịnhcủaphươngTây,đặcbiệtlàbảnchấtcủađồngđô-laMỹ,làtiềnđềcầnthiếtchosựcảicáchtươnglaicủađồngNhândântệ.

1.Hệthốngdựtrữcụcbộ-NơikhởinguồncủanạnlạmpháttiềntệNgânhàng(hiệnđại)vốndĩlàkhôngcôngbằngvàchứađựngnhiềutộiác.Cácnhàtàiphiệt

ngânhàngcócảtráiđất.Họtướcđoạttấtcảmọithứcủaconngười,chỉđểlạichohọquyềntíchluỹvàlưugiữtiềntệ.Nhưng,nếunhưquyềntíchluỹvàlưugiữtiềntệlạibịtướcđoạtnốtthìmọivậnmaycủasựgiàucóđềusẽkhôngtồntại.Nếukhôngcónhữngquyềnnày,thếgiớihạnhphúcvàtốtđẹphơn.Nhưngnếuvẫncamtâmtiếptụclàmnôlệchocácnhàngânhàngvàchấpnhậnchitrảnhữngkhoảnphíchosựnôdịchcủahọthìcácbạncứviệctíchluỹvàlưugiữtiềnbạc.

J.Stamp-ngườigiàuthứhainướcAnh.

Banđầu,nhàngânhàngchỉthuầntuýcungcấpdịchvụlưugiữvàngbạccủangườigửi.Khiđemvàngbạcgiaochongânhàng,ngườigửiđượcphátmộtbiênlaichuẩnđượcgọilà“tínphiếungânhàng”.Nhữngtờtínphiếunàydầndầntrởthànhcôngcụgiaodịchtrongxãhộivàđượcgọilàtiềntệ.

Theođó,ngânhàngcóthểđem“tínphiếungânhàng”đổithànhvàngbấtcứlúcnào.Nguồnthunhậpchủyếucủangânhàngchínhlà“phíuỷthácquảnlý“dongườigửichitrả.

Dầndần,cácnhàngânhàng“thôngminh”nhậnramộtđiềurằng,thôngthườngcórấtítngườigửivàngyêucầuđem“chứngchỉngânhàng”đổithànhvàng,vàkhinhìnthấyvàngnằmbấtđộngtrongkhonhưvậy,nhàngânhàngkhôngkhỏicảmthấyngứangáy,vàcâuhỏikhiếnhọbănkhoănlàlàmthếnàođể“đánhthức”nguồnvốnđangngủyênnày?

Thêmvàođó,trongxãhộiluôncómộtsốngườicầnsửdụngtiền,vậylàcácnhàngânhàngbènmởdịchvụchovay,ngườivaychỉcầntrảlãisuấtchongânhàngđúnghạn.

Khingườivaytiềnđếnngânhàng,cácnhàngânhàngđãdùngnhiềubiệnphápnhưpháthànhthêmhoáđơnhay“tínphiếungânhàng”đểkiếmlời.Chỉcầnkhôngpháthànhthêmquánhiều“tínphiếungânhàng”,ngânhàngsẽkhôngtạorasựhoàinghicủangườigửi.Kinhnghiệmcủacácnhàngânhàngđãchothấyrằng,nếusố“chứngchỉngânhàng”đượcpháthànhthêmgấp10lầnthìngânhàngsẽantoàn.Domứclãisuấttừviệcchovaynàyđượccoinhưthứtiềncủabấtngờkhôngdưngmàcó,càngnhiềucàngtốtnêncácnhàngânhàngbắtđầuhiện

diệnkhắpnơiđểlôikéokháchhàngđếngửitiềnchohọ,vàđểthuhútngườigửi,thayvìthulệphígửivàngnhưtrướcđây,họbắtđầuchitrảlãisuấtchongườigửi.

Khithựchiệndịchchovayvàng,trênthựctế,cácnhàngânhàngđãcungcấpchocáckháchhàngtrướcđâycủahọhailoạisảnphẩmkhácnhauhoàntoàn:loạithứnhấtlàdịchvụ“lưugửitiềnvàng”thuầntuý,loạithứhailà“đầutưtiếtkiệm”.Sựkhácbiệtvềbảnchấtcủahailoạidịchvụnàynằmởquyềnsởhữutiềnvàng.Trongtìnhhuốngthứnhất,kháchhàngcóquyềnsởhữutuyệtđốiđốivớilượngtiềnvàngđanglưugửi,nhàngânhàngđảmbảovớikháchhàngrằnghọcóthểcầmbiênlaiđếnđểrúttiềnrabấtcứlúcnàohọmuốn.Cònởtrườnghợpthứhai,kháchhàngtạmthờimấtquyềnsởhữuđốivớilượngvàngđãgửivàotiếtkiệm,vànhàngânhàngsửdụngkhoảntiềnnàyđểquayvòngchovay.Ngaysaukhingânhàngthuhồikhoảnđầutưtừnguồnvàngnày,kháchhànglưugửimớicóthểkhôiphụclạiquyềnsởhữuvốncócủamình.

Trongloạihìnhdịchvụthứnhất,“tínphiếungânhàng”tươngứnglàdựtrữtoànngạch;còntrongloạihìnhdịchvụthứhai,“tínphiếungânhàng”tươngứnglà“giấynợ+sựhứahẹn”.Cáctínphiếungânhàngnàyđượcpháthànhvớisốlượngnhiềuhơnlượngvàngthựctếcủangânhàngvàđóđượccoilàmộthìnhthứcdựtrữcụcbộ.Ngaytừkhipháthànhra,loạitínphiếungânhàngtheokiểu“giấynợ+sựhứahẹn”nhưthếnàyluônẩnchứanguycơrủirođồngthờidễgâyranạnlạmpháttiềntệ.Đặctínhnàyđãchothấymộtđiềurằng,tínphiếungânhàngnàyhoàntoànkhôngphùhợpvớivaitrògiaodịchhànghoávàdịchvụtrongxãhộiđồngthờikhôngthểhiệnđượcchứcnăngthướcđocơbảncủahoạtđộngkinhtế.

Mộttínhchấtđặctrưngcủahệthốngdựtrữvàngcụcbộchínhlàsựmơhồvềgiớihạncủahailoạisảnphẩmvàdịchvụngânhàng.Cácnhàngânhàngđãtiếnhành“tiêuchuẩnhoá”trongviệcthiếtkếtínphiếungânhàng,khiếnchongườibìnhthườngrấtkhóphânbiệtđượcsựkhácbiệtvềbảnchấtcủahailoạichứngchỉngânhàngnày.Vìvậy,hàngtrămnămnay,cácngânhàngAnglo-Saxonsđãbịliênđớitrongnhiềuvụkiệntụng.Trongkhikháchhàngphẫnnộphảnđốicácnhàngânhàngtựýđemvàngbạccủahọchovaylãithìcácnhàngânhànglạituyênbốrằng,họcóquyềnsửdụngsốtiềncủakháchhàngmàkhôngcầnphảigiảithíchchokháchhàngbiếtmụcđíchsửdụng,miễnsaokhirúttiền,kháchhàngkhôngphảithanphiềngì.MộttrongnhữngvụánnổitiếngnhấtchínhlàvụFoleykiệnNgânhàngHillmàphánquyếtcủaquantoàđượcthểhiệnnhưsau:

Khiđượcgửivàongânhàngthìtiềnkhôngcònthuộcvềkháchhàngnữa;lúcnày,tiềnđãthuộcvềngânhàng.Ngânhàngcónghĩavụhoàntrảlạitiềnchokháchhàngkhicóyêucầu.Và

nhưvậy,ngânhàngcótoànquyềnsửdụngsốtiềnđómàkhôngcónghĩavụphảitrảlờikháchhàngvềviệcsốtiềnnàycónguycơgìkhông,cóbịdùngvàoviệcđầucơgâyhạihaykhông.Ngânhàngchỉcónghĩavụbảoquảnnguyênvẹnsốtiềncủatiềnkháchhàngtheosựràngbuộccủahợpđồng(2).

Theophápluật,phánquyếtnàycủaquantoànướcAnhđượccoinhưmộtbướcngoặtquantrọngtronglịchsửtiềntệtheođó,tiềnbạccủakháchhànggửivàongânhàngkhôngcònđượcluậtphápbảohộ.Điềunàyđãxâmphạmquyềntàisảncủacôngdânmộtcáchnghiêmtrọng.Sauviệcnày,ngânhàngAnglo-Saxonshoàntoàntừchốithừanhậntínhhợpphápcủadịchvụ“ửythácquảnlýtiềngửi”,vàviệcdựtrữtoànngạchđãmấtđitínhhợppháp,mọikhoảntiềngửicủadânchúngđềucóthểbịngânhàngsửdụngvàoviệcđầutư-mộthìnhthứcđầutưmạohiểm.

TrongchiếndịchWaterloonăm1815,vìnắmđượckếtcụcbạitrậnsớmhơn24giờsovớicơquantìnhbáoAnhnêndònghọRothschildđãkiểmsoátđượcthịtrườngcôngtráiAnhquốc,khốngchếluônquyềnpháthànhtiềntệcủađếquốcAnh.Sauđókhônglâu,giatộcnàylạitiếptụckhốngchếviệcpháthànhtiềntệcủacácquốcgiakhácnhưPháp,Áo,Phổ,Ýđểtừđónắmgiữquyềnđịnhgiáthịtrườngvàngthếgiớitrongsuốtgần200năm.MạnglướingânhàngdoRothschild,Schiff,WarburgvàcácnhàngânhàngngườiDoTháixâydựngtạicácquốcgiatrênthựctếđãtạonênhệthốngtiềntệquốctếvàtrungtâmthanhtoánthếgiớisớmnhấttronglịchsử.Chỉbằngcáchgianhậpvàomạnglướikếttoáncủahọthìcácngânhàngkhácmớicóthểlưuhànhngânphiếuxuyênquốcgia.Từngbướcmột,cácnhàtàiphiệtngânhàngđãhìnhthànhnênmộtcartel(tậpđoànlũngđoạn)tronglĩnhvựctàichínhngânhàng.Cácnguyêntắcdohọđặtrađãtrởthành“thônglệquốctế”củangànhtàichínhthếgiớihiệnnay.

Cartellàlựclượngthúcđẩyquantrọngnhấtcủahệthốngdựtrữcụcbộ,đồngthờicũnglàđơnvịđượchưởnglợinhiềunhất.Trongkhiđạtđếnmộtquymôtươngđối,lựclượngnàytấtyếuphảiủnghộ,thậmchílàtrựctiếpthiếtlậpnênnhữngquytắcchínhtrịcũngnhưquytắcluậtphápnhằmđảmbảoquyềnlợicủamình.

Năm1913,mộtphiênbảncủacủahệthốngdựtrữcụcbộđãđượctạodựngthànhcôngtạiMỹ-CụcDựtrữLiênbang(FED).Nhưvậy,đồngtiềncủahệthốngdựtrữtoànngạchđãdầndầnbị“tiềnxấu”(khôngđượcbảođảmbằngvàng)chiphốivàlạibỏrakhỏicuộccạnhtranh.TiềngiấybạcvàtiềngiấyvàngđochínhphủMỹpháthànhthờiđóđượcxemlàthứmaymắncòntồntạiđượccủahệthốngdựtrữtoànngạchđượcchínhphủđảmbảobằngvàngbạcthật.

Mộtouncevàngbạccógiátrịtươngđươngvớisốtiềngiấyđốiứng.Chodùmọikhoảnnợ

vốncócủahệthốngngânhàngcóbịhoàntrảhếtthìtrênthịtrườngvẫnlưuthôngđồngđôlavàngbạc,vàkinhtếvẫncóthểpháttriểnbìnhthườnggiốngnhưtrướckhiCụcDựtrữLiênbangMỹđượcthànhlậpvàonăm1913.

Từnăm1913đếnnay,đồngđô-la“xấu”trênthịtrườngcủaCụcDựtrữLiênbangMỹđãdầndầnloạibỏđồngđô-la“tốt”(đượcbảođảmbằngvàng)củahệthốngdựtrữtoànngạch.Vìmuốntạoramộtchếđộdựtrữcụcbộnhằmlũngđoạnthếgiớitàichínhhiệnhànhđồngthờihấtcẳngchínhphủrakhỏilĩnhvựcpháthànhtiềntệ,cácnhàngânhàngquốctếđãhuyđộngmọikỹnăngcóthể,đểrồicuốicùngđãloạibỏthànhcôngđồngđô-labạcvàothậpniên60củathếkỷ20,đồngthờicắtđứtđượcmốiliênhệcuốicùnggiữavàngvàđồngđô-lavàonăm1971.Từđây,chếđộdựtrữcụcbộđãhoànthànhsứmệnhlũngđoạncủamình.

2.Đồngđô-lavaymượnđược“biếnhoá”nhưthếnào?NgânhàngNewYorkcủaCụcDựtrữLiênbangMỹmiêutảđồngđô-lanhưthếnày,“đồng

đô-lakhôngthểhoánđổithànhvànghaybấtcứtàisảnnàokháccủaBộtàichính.NókhôngmangýnghĩathựctếmàchỉcótácdụngghinợNgânhàngchỉtạoratiềntệkhiđượcngườiđivaycamkếthoàncáckhoảnvaycủangânhàng.Ngânhàngthôngqua“tiềntệhoá”cáckhoảnnợthươngmạivàtưnhânđểtạoratiềntệ”.

SựgiảithíchcủaNgânhàngChicagothuộcCụcDựtrữLiênbangMỹlà:“ỞMỹ,bấtluậntiềngiấyhaylàtàikhoảnngânhàngđềukhôngcóđủgiátrịnộitạinhưmộtloạihànghoá.Đồngđô-laMỹchẳngquachỉlàmộttờgiấy.Còntàikhoảnngânhàngcũngchỉlànhữngconsốướclượngghitrêngiấy.Tiềnkimloạituycómộtgiátrịnộitạinhấtđịnh,nhưnglạithườngthấphơnnhiềusovớimệnhgiácủachúng.

Vậyrốtcuộc,điềugìđãkhiếnchonhữngcôngcụtiềntệnhưngânphiếu,tiềngiấy,tiềnđúckimloạiđượcngườitatiếpnhậntheođúngmệnhgiácủachúngtrongviệchoànnợcũngnhưcáccôngdụngthanhtoánkhác?Câutrảlờilàlòngtincủaconngười.Ngườitatinrằngbấtcứlúcnào,họcóthểdùngnhữngloạitiềntệnàyđểhoánđổithànhtàisảnkhác.Mộtphầnnguyêndotrongvấnđềnàylàchínhphủđãsửdụngphápluậtđểbanhànhcácquyđịnhnêncácloạitiềnphápđịnhbắtbuộcphảiđượctiếpnhận”(3).

Nóicáchkhác,việctiềntệhoádịchvụchovayđãtạorađồngđô-la,cònmệnhgiácủađồngđô-lalạiphảidomộtngoạilựctácđộngcưỡngchế.Vậylàmthếnàomàdịchvụchovaynợlạibiếnthànhđô-lađược?Nếumuốnhiểurõquátrìnhnày,chúngtacầndùngđếnkínhhiểnviđểquansáttỉmỉcơchếvậnhànhhệthốngtiềntệcủaMỹ.

CácđộcgiảkhôngcóchuyênmônvềtàichínhcólẽcầnphảiđọckỹnộidungdướiđâymớicóthểhiểuđượcquytrìnhtạoratiềntệcủaCụcDựtrữLiênbangMỹvàhệthốngngânhàng.ĐâylàmộtbímậtthươngmạiquantrọngnhấtcủangànhtàichínhphươngTây.

DochínhphủMỹkhôngcóquyềnpháthànhtiềntệmàchỉcóquyềnpháthànhcôngtrái,sauđóđemcôngtráinộpchoCụcDựtrữLiênbanglàmvậtthếchấpđểcóthểpháthànhtiềntệthôngquaCụcDựtrữLiênbangMỹvàhệthốngngânhàngthươngmạimàngọnnguồncủađồngđô-laMỹnằmởcôngtrái.

Bướcthứnhất,Quốchộiphêchuẩnquymôpháthànhcôngtrái,Bộtàichínhsẽthiếtkế

côngtráithànhnhiềuloạikhácnhau,trongđóloạicókỳhạnmộtnămthìgọilàT-bills(TreasuryBills),loạicókỳhạntừ2đến10nămthìgọilàT-Notes,cònloạicókỳhạn30nămgọilàT-bonds.Nhữngcôngtráinàycómứclãisuấtkhácnhauvàthờihạnkhácnhau,đượctiếnhànhphátmãicôngkhaitrênthịtrường.Cuốicùng,BộtàichínhsẽđemtoànbộsốcôngtráikhôngphátmãiđượctronggiaodịchchuyểnquaCụcDựtrữLiênbang,vàCụcDựtrữLiênbangsẽthuvàotoànbộ.TrênsổsáchcủaCụcDựtrữLiênbangMỹ,nhữngcôngtráinàysẽđượcghivàomục“Tàisảnchứngkhoán”(SecuritiesAsset).

DochínhphủMỹdùngtiềnthuthuếtrongtươnglailàmthếchấpcôngtráinêncôngtráicủanướcnàyđượccoilà“tàisảnđángtincậynhất”trênthếgiới.Ngaysaukhithuđượckhoảntàisảnnày,CụcDựtrữLiênbangMỹcóthểsửdụngnóđểtạoramộtdạngtiềnnợ(Liability)đượcgọilà“chiphiếuCụcDựtrữLiênbangMỹ”.Đâylàbướcđiquantrọngtrongquátrình“biếnkhôngthànhcó”.Tuynhiên,loạichiphiếunàycủaCụcDựtrữLiênbangchẳngcóbấtcứloạitiềnnàocóthểđảmbảo.

Đâylàmộtbướcđượcthiếtkếhếtsứctinhvidướisựnguỵtrangkhéoléo.Sựtồntạicủaloạichiphiếunàykhiếnchochínhphủcàngdễkhốngchếcáncâncungcầukhiphátmãicôngtrái.CụcDựtrữLiênbangMỹthulãitừkhoảntiềnchochínhphủvay,cònchínhphủthìnhậntiềnmộtcáchhợpphápmàkhôngđểlộradấuvếttrongviệcấnhànhmộtlượnglớntiềngiấy.Rõràng,CụcDựtrữLiênbangMỹđãtaykhôngmàbắtđượcgiặc,mọiconsốtrongsổsáchkếtoánhoàntoàncânđối,tàisảncôngtráicânbằngvớisốnợ.Toànbộhệthốngngânhàngđượcbaobọcmộtcáchkhéoléotronglớpvỏnguỵtrangnày.

Chínhbướcđiđơngiảnmàtốiquantrọngnàyđãtạonênsựmấtcôngbằnglớnnhấttrênthếgiới.Sốtiềnđóngthuếtrongtươnglaicủangườidânđãđượcchínhphủthếchấpchongânhàngtưnhânvớimụcđíchvayđô-la.Vàcũngbởiphảivaycủangânhàngtưnhân,nênchínhphủphảichịumộtmứclãisuấtlớn.Sựbấtcôngấythểhiệnởchỗ:

Thứnhất,khôngnênđemkhoảntiềnđóngthuếtrongtươnglaicủangườidânđithếchấp,bởikhoảntiềnđóvẫncònchưađượckiếmratrênthựctế.Điềuđócũngcónghĩarằng,việcthếchấpcảtươnglaitấtyếusẽkhiếnchosứcmuacủatiềntệtrởnêngiảmgiátrị,từđóphươnghạiđếnvấnđềtíchluỹcủangườidân.

Thứhai,thuếthuđượctrongtươnglaicủadâncàngkhôngnênthếchấpchongânhàngtrungươngtưhữu.Việccácnhàtàiphiệtngânhànghầunhưkhôngphảibỏtiềnramàbỗngdưnglạiđượchứahẹnbảođảmbằngtiềnnộpthuếtrongtươnglaicủangườidânquảlàmộtchiếnthuật“taykhôngbắtgiặc”điểnhình.

Thứba,vìmắcnợngânhàngvớikhoảnlợitứckhổnglồnênchínhphủbuộcphảidựavàonguồnđóngthuếcủangườidân.Nhưvậy,điềunàycuốicùnglạitrởthànhgánhnặngcủangườidân.Ngườidânkhôngchỉbịthếchấptươnglaicủamìnhmộtcáchvôthứcmàcònphảiđóngthuếthậtnhanhđểchínhphủcòncótiềntrảlãichongânhàngtrungươngtưhữu.Lượngpháthànhđồngđô-laMỹcànglớnthìmọithứthuếmácàngđènặnglênvaingườidân,vàcáivòngluẩnquẩnấycứtồntạiđờiđờikiếpkiếp.

Bướcthứhai,ngaysaukhichínhphủliênbangnhậnđược“chiphiếucủaCụcDựtrữLiênbangMỹ“cùngvớichữkývàcondấuđóngphíasau,tấmchiphiếuthầnkỳnàylạiđượcgửivàongânhàngcủaCụcDựtrữLiênbangMỹvàbiếnthànhkhoản“tiếtkiệmchínhphủ“(GovernmenDeposits)vàhiệndiệntrêntàikhoảncủachínhphủởCụcDựtrữLiênbangMỹ.

Bướcthứba,ngaykhichínhphủbắtđầutiêutiền,cácchiphiếuchínhphủsẽtạonênđợtsóngtiềntệthứnhấtvỗvàonềnkinhtế.Cáccôngtyvàcánhânnhậnnhữngchiphiếunàysẽđuanhauđemgửichúngvàotàikhoảncủahọtạingânhàngthươngmạivàsốphiếuđósẽtrởthànhkhoảntiếtkiệmngânhàngthươngmại(CommercialBankDeposits).Lúcnày,chúngthểhiệnvaitròképcủamình.Mộtmặt,chúnglàtiềnkýgửivàongânhàng,vàbởivìnhữngkhoảntiềnnàythuộcquyềnsởhữucủangườigửinênsớmmuộncũngphảitrảlạichohọ.Nhưngmặtkhác,nhữngchiphiếunàylạicấuthành“vốn”củangânhàngnênngânhàngcóthểsửdụngđểchovay.Tấtcảmọithứtrênsổsáchkếtoánđềuvẫncânbằng.Thếnhưng,ngânhàngthươngmạilạidựavàocôngcụhữuhiệulànguồndựtrữcụcbộđểbắtđầucôngviệc“sángtạo”ratiềntệ.

Bướcthứtư,trênsổsáchcủangânhàng,tiềntiếtkiệmtạingânhàngthươngmạiđượctáiphânloạithành“dựtrữngânhàng”(BankReserves).Lúcnày,từtàisảnthôngthườngcủangânhàng,loạitiếtkiệmnàyđãtrởthànhnguồntiềndựtrữcókhảnăngtạorađồngtiềnmới.Theohệthốngdựtrữcụcbộ,CụcDựtrữLiênbangMỹchophépngânhàngthươngmạiđượctrích10%tiềnkýgửilàmQuỹdựtrữ(thôngthường,ngânhàngMỹchỉgiữlạimộtkhoảnhiệnkimtươngđương1-2%tổngsốtiềnkýgửi,mộtkhoảnngânphiếutươngđương8-9%tổngkimngạchtiếtkiệmtrongkhotiềntệcủamìnhđểlàmQuỹdựtrữvàchovay90%khoảntiếtkiệmcònlại).

Nhưvậy,90%khoảntiếtkiệmnàysẽđượccácngânhàngsửdụngđểpháthànhtíndụng.

Tuynhiên,cómộtvấnđềphátsinhlà,ngaysaukhi90%sốtiềnkýgửinàyđượcsửdụngđểchongườikhácvay,nếungườigửimuốnrúttiềnthìphảilàmthếnào?

Thựcra,khiviệcchovayxảyra,sốtiềnchovaynàykhôngcònlànhữngkhoảntiềngửibanđầumàđãtrởthànhmộtkhoảntiềnmớiđượcsinhratừquátrình“biếnkhôngthànhcó”.Sốtiềnmớinàykhiếnchotổngsốtiềnmàngânhàngnắmgiữlậptứctănglên90%sovớitiềncũ.Điểmkhácbiệtsovớitiềncũnằmởchỗ,tiềnmớicóthểđemlạinguồnlợitứcchongânhàng.Đâychínhlàlànsóngtiềntệthứhaixôvàonềnkinhtế.Ngaykhilànsóngtiềntệthứhaikéongượcvềngânhàngthươngmạithìtiềnmớilạisinhranhiềuđợtsóngtiếpsaunữavớihạnngạchgiảmdần.

Ngaykhiđợtsóngthứhaimươimấykếtthúc,dướisựvậnhànhnhịpnhànggiữaCụcDựtrữLiênbangMỹvàngânhàngthươngmại,cứmộtđô-lacôngtráicóthểtạoramườiđô-laMỹtronglưuthông.Nếulượngpháthànhcôngtráicũngnhưlượngtiềnđượctăngthêmtừcácđợtsóngliềntệvượtquánhucầutăngtrưởngkinhtếthìsứcmuacủađồngtiềncũsẽgiảmxuốngvàđâychínhlànguyênnhâncơbảntạoranạnlạmpháttiềntệ.Từnăm2001đến2006,khiMỹpháthànhthêm3.000tỉđô-laMỹcôngtrái,mộtphầntươngđốilớntrongsốđóđượctrựctiếplưuthông.Thêmvàođó,việcchínhphủthuhồivàchitrảlợitứccôngtráicủanhiềunămtrướcđãkhiếnchođồngđô-lasụtgiáthảmhại,trongkhigiánhiềuloạinhuyếuphẩm,bấtđộngsản,dầulửa,giáodục,ytế,bảohiểmlạiluôntănglên.

Tuynhiên,đạiđasốcôngtráipháthànhthêmhoàntoànkhôngđượctrựctiếpnhậpvàohệthốngngânhàngmàđượccácngânhàngtrungươngnướcngoài,cáctổchứcphitàichínhcủaMỹhoặccáccánhânmuavào.Trongtìnhhuốngnày,dongườimuatrảbằngđồngđô-lathựccủamìnhnênđô-lamớihoàntoànkhôngđượctạora.ChỉkhinàoCụcDựtrữLiênbangvàbộmáyngânhàngcủaMỹmuacôngtráithìđồngđô-lamớiđượcsảnsinhra.ĐâychínhlànguyênnhânđểnướcMỹcóthểtạmthờikhốngchếnạnlạmpháttiềntệ.Nhưngsốcôngtráiđượcnắmgiữbởicácngânhàngnướcngoàisớmmuộngìcũngsẽđếnlúcđáohạn.Thêmvàođó,lãisuấtcũngcầnphảiđượchoàntrảnửanămmộtkỳ(côngtráikỳhạn30năm).Lúcnày,CụcDựtrữLiênbangMỹsẽphảitạorađồngđô-lamớimộtcáchbấtkhảkháng.

Xétvềbảnchất,chếđộdựtrữvàngcụcbộkếthợpvớihệthốngtiềntệvaymượnchínhlàthủphạmcủanạnlạmpháttiềntệdàihạn.Dướichếđộbảnvịvàng,kếtquảtấtyếulàlượngpháthànhchứngchỉngânhàngdầndầnvượtquálượngdựtrữvàngvàkhiếnchobảnvịvàngtấtnhiênphảigiảithể.TrongkhuônkhổHiệpướcBrettonWoods,khảnăngsụpđổcủahệ

thốnghốiđoáivànglàhoàntoàncóthể.Cònởchếđộtiềntệphápđịnhthuầntuý,khôngthểtránhkhỏinạnlạmphátáctính,cuốicùngsẽdẫnđếnsuythoáinghiêmtrọngtrênphạmvitoànthếgiới.

Dướisựchiphốicủanguồntiềntệvaymượn,nướcMỹsẽmãimãikhôngthểhoàntrảhếtnợquốcgia,nợcôngtyvànợtưnhân,bởivìngàynướcMỹhoàntrảhếtnợcũngsẽchínhlàngàyđồngđô-labiếnmất.TổngnợcủaMỹchẳngnhữngsẽkhônggiảmxuốngmàcònsẽgiốngnhư“hiệuứngtuyếtlăn”,tổnglượngnợcủaMỹsẽkhôngngừngtănglêntheonhucầutăngtrưởngtựnhiêncủanềnkinhtế,đồngthờitốcđộtăngnợcũngdiễnrangàymộtnhanhhơn.

3.CôngnợcủaMỹvàtờ“hoáđơntạm“củangườidânchâuÁVàothậpniên80củathếkỷ20,Mỹđãpháthànhmộtsốlượnglớncôngtráivớilãisuấtvô

cùngcao.Lượngcôngtráinàycósứchấpdẫnrấtlớnđốivớicácnhàđầutưtưnhâncũngnhưcáctổchứcphitàichính.Cácnhàngânhàngtrungươngnướcngoàicũngnhâncơhộinàynhảyvào.Trongquátrìnhtáisửdụng,dòngđô-lahiệncónàysẽtạoramộtsốđồngtiềnmới.

Đếnthậpniên90,dohạgụcđượcmộtsốloạitiềntệcạnhtranhchủyếutrênthếgiớinêncôngtráiMỹvẫnđượccoilàcógiá.Giánhậpkhẩucácloạihànghoáthườngngàyhếtsứcrẻmạttrongkhitiềntệcủacácnướcthuộcthếgiớithứbađangngàycàngtrởnênmấtgiá.NướcMỹđãcónhữngngàythánghoàngkimvớimứctăngtrưởngcaovànạnlạmpháthầunhưrấtthấp.

Từnăm2001đếnnay,dongânsáchchocuộcchiếnchốngkhủngbốtăngmạnhvàcácloạicôngtráikỳhạnđượcpháthànhvớisốlượnglớntừthậpniên80liêntiếpđáohạncũngnhưviệcchitrảlãisuấtngàycànglớnnênMỹphảipháthànhnhiềucôngtráihơnnữađểthaythếcholượngcôngtráicũ.Từnăm1913đếnnăm2001,trongvòng87năm,Mỹđãpháthànhlượngcôngtráitrịgiákhoảng6.000tỉđôla.Còntừnăm2001đếnnăm2006,trongthờigianhơn5nămngắnngủi,Mỹđãpháthànhthêmmộtlượngcôngtráitrịgiágần3.000tỉđô-la.TổnglượngcôngtráicủaMỹđãlênđến8600tỉđô-la,tăng2,55tỉUSDmỗingày.Tiềnchitrảlãisuấtcôngtráicủachínhphủchiếmvịtríthứbatrongngânsáchchitiêucủachínhphủ,chỉxếpsauchiphíytếvàquốcphòng,mỗinămtrảlãigần400tỉđô-la,chiếm17%tổngthunhậptàichínhcủanướcnày.

Từnăm1982đếnnăm1992,tốcđộpháthànhtiềntệcủaMỹbìnhquântăngthêm8%.Nhưngtừnăm1992đếnnăm2002,tốcđộpháthànhđãđạtmức12%.Bắtđầutừnăm2002,donhucầuchitiêuchocuộcchiếnchốngkhủngbốvàkíchthíchnềnkinhtếđangngấpnghésuythoái,trongtìnhhìnhlãisuấtsauchiếntranhgầnnhưởmứcthấpnhất,tốcđộpháthànhthêmcủađồngđô-laMỹđãđạtmức15%.

Thựcra,nếunhìnvàobiểuđồgiatăngcôngtráicủaMỹthìtấtcảnhữngđiềunàyđềulàtấtyếu.

Tronglịchsửloàingườivẫnchưacómộtquốcgianàomàmứcdựchitươnglailạivượtgiới

hạnchophépmộtcáchnghiêmtrọngnhưvậy.Mỹkhôngnhữngđãchitiêutàisảncủangườidânnướcmìnhmàcònchitiêucảtàisảntươnglaicủangườidâncácnướckhác.Bấtcứmộtngườinàocóhiểubiếtvềđầutưcổphiếuđềucóthểnhậnrarằng,đườngcongcủabiểuđồnàycuốicùngsẽdẫnđếntìnhtrạnggì.

Kểtừsausựkiện11tháng9năm2001,đểcứuvãnthịtrườngcổphiếuvàthịtrườngcôngtrái,AlanGreenspanđãgiảmlãisuấtđồngđô-latừ6%xuốngcòn1%,bấtchấphậuquảmànógâyra,khiếnchođồngđô-laMỹtrànngậptrêntoànthếgiới.Vàcuốicùngthìmọingườicũnghiểurarằng,đồngđô-laMỹchẳngquachỉlàtờgiấycóinhoavănmàuxanh.Nhữngngườinắmgiữđồngđô-laMỹtrêntoànthếgiớihầunhưcùngdốcvốnvàocácloạitàisảnquýnhưbấtđộngsản,dầumỏ,vàng,bạchayhànghoáchủlực.MộtnhàđầutưngườiPhápnói:“NgườiNewYorkcóthểpháthànhtiềngiấyđô-la,nhưngchỉcóChúamớicóthểpháthànhđượcdầumỏvàvàng”.Hậuquảlà,giádầuthôtăngtừ22đô-laMỹ/thùnglên60đô-laMỹ/thùng,giávàng,bạc,bạchkim,niken,đồng,kẽm,chì,đậutương,đường,càphê,cacaođềutănggiátừ120%đến300%sovớigiácủanăm2002.Nhưngcácnhàkinhtếhọcvẫnphátbiểuchắcnịchrằng,tỉlệlạmpháttiềntệchỉdaođộngởmức1%-2%.Khiđềcậpđếnvấnđềnày,cólẽmọingườisẽnhớđếncâunóicủaMarkOwenrằng:trênthếgiớicóbakiểunóidối:nhữnglờinóidối,nhữnglờinóidốiđángchếtvànhữngconsốthốngkê.ĐiềukhiếnchongườitabấtanlàtổngnợcủanướcMỹđãlênđến44.000tỉđô-la.Nhữngkhoảnnợnàybaogồmcôngtráiliênbang,côngtráicủacácbangvàcôngtráichínhphủcácđịaphương,nợquốctếvàcáckhoảnnợtưnhân.NhữngkhoảnnợnàynếutínhbìnhquânthìmỗingườidânMỹphảigánhchịumộtkhoảnnợgần150nghìnđô-laMỹ,nhưvậy,mộtgiađìnhbốnngườiphảigánhmộtkhoảnnợgần600nghìnđô-laMỹ.Trongcáckhoảnnợtưnhân,điềukhiếnngườitachúýnhấtchínhlàcáckhoảnchovaymuanhàvàkhoảnnợtíndụngvớinhữngconsốkhổnglồ.Nếunhưtínhtheolãisuấtcốđịnhlà5%thìvới44.000tỉđô-la,mỗinămngườidâncầnphảichitrảmộtkhoảnlãisuấtlênđến2.200tỉđô-la,gầnnhưtươngđươngvớitổngthunhậptàichínhcảnămcủachínhphủliênbangMỹ.Gần70%trongtoànbộcáckhoảnnợđượctạoratừnăm1990trởvềsau.

NướcMỹhiệntạiđãkhôngthểphátđộngcuộcchiếntranhlãisuấtcaonhưđầuthậpniên80đểbóclộtcácnướcthuộcthếgiớithứba,vìnướcMỹcũnglàmộtconnợthâmniênvàbấtcứchínhsáchlãisuấtcaonàocũngđềuđồngnghĩavớivấnđềtựsátkinhtế.

Việc“tiềntệhoá“cáckhoảnvaymượncộngthêmvấnđềdựtrữvàngcụcbộchínhlànhữngyếutốtạorabộichitàisảntươnglaicủangườidânMỹ.Đếnnăm2006,tổngsốtiềnđóngthuếthunhậpcánhâncủa300triệungườidânMỹchỉlưalạiởchínhphủliênbangtrongmột

khoảngthờigianngắnrồisauđólậptứcđượcchuyểntoànbộvàongânhàngđểchitrảlãisuấtcủađồngđô-lavaymượn.Chínhphủkhôngđượcphépsửdụngmộtđồngthuếnàocủangườidân.Ngânsáchdànhchogiáodụcởđịaphươngchủyếudựavàonguồnthuthuếsảnxuấttạiđịaphươngđó.ViệcxâydựngvàduytucácconđườngcaotốctrêntoànnướcMỹđượclấytửnguồnthuếdầukhí,cònchiphíchiếntranhđốingoạithìlấytừthuếdoanhnghiệpdocáccôngtyMỹcốngnạp.Nóicáchkhác,batrămtriệungườidânMỹđãbịcácnhàngânhàng“thuthuếgiántiếp“trongsuốtmấychụcnămvàvẫntiếptụcbịbóclộthếtnămnàyquanămkhác.KhoảntíchluỹcủangườidânMỹlạibịcácnhàngânhàngrócthêmmộtlớpnữathôngquaviệc“thuthuếtồntại”vàlạmpháttiềntệdàihạn.

Trướchết,khoanhãybànvềviệcliệuconnợởMỹcókhảnănghoàntrảhếtcáckhoảnnợchồngchấthaykhông.

VấnđềlàchínhphủMỹkhôngthểvàcũngkhôngnghĩđếnchuyệnthanhtoánhếtcôngnợ.ChínhphủMỹluôntìmcáchđểpháthànhthêmcôngtráimớinhằmngấmngầmthaythếlượngcôngtráicũvàcáivòngtuầnhoànnàycứlặpđilặplạimãimãi.NgânhàngPhiladenphiathuộcCụcDựtrữLiênbangMỹđãchỉrarằng,“Nhiềunhàphântíchchorằng,côngtráilàthứtàisảnhếtsứchữudụng,thậmchícònđượccoilàphúcâmcủanềnkinhtế.Họcũngchorằng,khôngcầngiảmlượngcôngtráixuống”.

Nếunhưmộtcánhâncóthểdựavàonhữngkhoảnnợvayngàycàngnhiềuđểtạoramộtcuộcsốngxaxỉmàchẳngcầnphảihoàntrảnợnầnthìcólẽchẳngcònviệcnàodướigầmtrờinàylạitốthơnthế.ĐiềunàyhiệnđangđượccổvũvàpháthuyởMỹ.Cácnhàkinhtếhọcchorằng,khôngcósựkhácbiệtnàovềbảnchấtgiữaviệcdùngnhữngkhoảnnợgiatăngkhôngngừngđểhưởngthụ“cuộcsốngthiênđường”vàviệctổchứcinấnnhiềutiềngiấyhơnđểcóthểcóđượccuộcsốnggiàusangvươnggiả.

CáchọcgiảnàycònchỉtríchcácquốcgiachâuÁtrongviệctíchluỹquánhiềutàisảnkhiếnchonềnkinhtếthếgiớitrởnênmấtcânbằng.Cáithứluậnđiệungớngẩnnàyđủđểchứngminhsựsuyđồivềđạođứccủahọnhưthếnào.

NgườidânchâuÁđãcópnhặt,tíchluỹbaonhiêunămđểcómộtsốtiềnnhấtđịnh,nhưnglạibịcácnhàtàiphiệtngânhànghútvàocuộc“thínghiệmvĩđại”cóquymôchưatừngthấytronglịchsửnhânloại.

NhucầuđốivớicôngtráiMỹcủacácnềnkinhtếchâuÁ“hướngđếnxuấtkhẩu”cũngtươngtựnhưviệcchịuchokẻkháchútmáuvậy.Mộtkhikhôngđượchútmáu,toànthânchúngtasẽ

cảmthấykhóchịu,bứtrứt.NướcMỹcũngvuivẻdùngthứcôngtrái“vĩnhviễnkhônghoàntrả”nàyđểviếtbiênlaitạmthờichongườidânchâuÁ.

Summers,cựuBộtrưởngtàichínhMỹđãchỉrarằng,nếunhưbìnhquânmỗituầnTrungQuốcngừngmuamộtlượngcôngtráitrịgiámấytrămtriệuđô-lacủaMỹ,thìnềnkinhtếMỹsẽgaygoto,nhưngkinhtếTrungQuốccũngsẽgặpkhôngítphiềnphứckhingànhxuấtkhẩuvàoMỹgiảmsút.Trênthựctế,đôibênđãrơivàotrạngthái“cânđốikhủngbốtàichính”.

4.ThịtrườngsảnphẩmtàichínhpháisinhNếutheocáchtínhlãigộpthìmỗinămcóítnhất2.000tỉđô-lađượctạorađểchitrảlãi

suấtvàđivàolưuthông.Chỉcầnmộtphầnnhỏtrongkhoảntiềnlãinàycũngđủđểtạonênnạnlạmpháttiềntệ.Tuynhiên,cómộtđiềukỳlạlà,chỉsốtiêudùng(CPI)củaMỹlạihầunhưkhôngthểhiệnrõmứcđộlạmphát.Vậycácnhàngânhàngquốctếđãchơitròảothuậtgì?

Bíquyếtlàcầnphảicóđầuracholượngtiềntệpháthànhthêm.Đóchínhlàthịtrườngsảnphẩmtàichínhpháisinh-mộtcôngcụtàichínhgâynênnạnlạmphátdịthườngtrongmườimấynămtrởlạiđây.

Haimươinămtrước,tổnggiátrịdanhnghĩa(NationalValue)củacácsảnphẩmtàichínhpháisinhtrêntoànthếgiớigầnnhưbằngkhông.Nhưngđếnnăm2006,tổngquymôcủathịtrườngnàyđãđạtđến370nghìntỉđô-laMỹ,tươngđươnggấp8lầntổngGDPcủatoànthếgiới.Tốcđộvàquymôtăngtrưởngcủathịtrườngnàyvượtxasứctưởngtượngcủaloàingười.

Bảnchấtcủasảnphẩmtàichínhpháisinhlàgì?Cũnggiốngnhưđồngđô-laMỹ,sảnphẩmtàichínhpháisinhcũnglàmộtloạiphiếunơi!Hơnthếnữa,chúnglàmộtgóinợ,mộttậphợpnợ,mộtcontainernợ,mộtkhonợ,núinợ.

Nhữngkhoảnnợnàyđượcxemlàtổhợpđầutưbổxungvốnchoquỹđốixungvàđượccôngtybảohiểmcùngquỹhưutríxemnhưvốnbỏvàotàikhoản.Nhữngkhoảnnợnàyđượcgiaodịch,đượckéodàithờihạn,kiềmchế,lôikéo,chuyểnđộng,bổxunghoặcrútra.Đâylàmộtbữatiệcthịnhsoạncủasựvaymượnvànóimộtcáchhìnhảnhhơn-làbữatiệcthịnhsoạnchomộtcanhbạc.Đằngsaunhữngcôngthứcsốhọcphứctạp,chỉcóhailựachọn,mỗimộtbảnhợpđồngđềulàmộtlầnđánhbạc,mỗimộtlầnđánhbạcđềuphảicóthắngthua.

Chodùđãlàconbạccỡbựhàngmấytrămnghìntỉđô-laMỹ,nhưngkhiđãbướcvàochiếubạcthìcầnphảicónhàcái.Vậyailànhàcáitrongcanhbạckia?Đóchínhlà5ngânhànglớnnhấtcủaMỹ.HọlànhữngconbạcVIPmàcôngviệccủahọlà“buônbánvịthếnhàcái”.

Trongbáocáovềtìnhhìnhthịtrườngtàichínhpháisinhcủangânhàngthươngmạiquýhainăm2006,BộtàichínhMỹđãchỉra5ngânhànglớnnhấtcủaMỹlàJ.P.MorganChase,tậpđoànngânhàngHoaKỳvàbangânhàngnữachiếmđến97%tổngsảnphẩmtàichínhpháisinhcủa902ngânhàngvới94%thunhập.Trongcácloạisảnphẩmtàichínhpháisinhcủacácngânhàng,loạisảnphẩmlãisuất(InterestRate)chiếmđến83%toànbộgiaodịchbuônbán

vớigiátrịdanhnghĩalà98,7nghìntỉđô-laMỹ(4).Trongsốcácchủngloạisảnphẩmlãisuất,InterestRateSwap(loạisảnphẩmmàtheođó,trongmộtkỳhạnnhấtđịnh,mộtbênsẽhoánđổimộtdònglãisuấtcủamìnhlấydònglãisuấtcủađốiphương,giaodịchtrongtrườnghợpnàythườngkhôngchạmđếntiềnvốnND)chiếmưuthếtuyệtđối.Côngdụngchủyếucủanólàlấy“giáthànhthấphơn”để“môphỏng”sựvậnđộngcủacôngtráicólãisuấtcốđịnhdàihạn.CơquansửdụngcôngcụnàynhiềunhấtchínhlàhaidoanhnghiệplớntạiMỹđượcchínhphủđỡđầu(GovernmentSponsoredEntity),FreddieMacvàFannieMae.Haicôngtytàichínhsiêucấpnàydùngviệcpháthànhcôngtráingắnhạnđểhỗtrợvốnchonhữngkhoảnvaybấtđộngsảnlãisuấtcốđịnh30năm.Ngoàira,cáccôngtynàycòndùngsảnphẩm“InterestRate”đểđốixungvớisựrủirocủabiếnđổilãisuấttươnglai.

Trongsốcácsảnphẩmpháisinhlãisuấttừ98,7nghìntỉđôlaMỹnày,J.P.MorganChaseđộcchiếmphầnquantrọngnhất,chiếmđến74nghìntỉ.Tronglĩnhvựctàichính,việctiếnhànhđầutưvớitỉlệvốnlo:lđượccoilàhếtsức“liềulĩnh”,còntỉlệ100:1thìđólàdạngđầutư“điênkhùng”.

Quỹquảnlývốndàihạn(LongTermCapitalManagement)quỹđốixungsiêucấpnổitiếngtrongnhữngnăm90dướisựchỉđạochínhcủahaivịtiếnsĩđoạtgiảithưởngNobeltronglĩnhvựckinhtếhọc-đãxâydựngnênthiếtbịphầncứngcủahệmáytínhtiêntiếnnhấttrênthếgiớichomôhìnhsốhọcđốixungrủirophứctạpnhấtthờiđó.Khiđầutưvớitỉlệcáncânnày,nếukhôngđểýthìnhàđầutưsẽthuasạchtúivàthậmchícònkéocảhệthốngtàichínhcủathếgiớisụpđổtheo(5).ThứmàngânhàngJ.P.MorganChaseđanglàmtrênthựctếlàbuônbánvịthế“nhàcái”trênthịtrườngsảnphẩmtàichínhpháisinh.Tuyệtđạiđasốnhàđầutưmuốnđềphòngkhảnănglãisuấttăngcaođộtbiếntrongtươnglai,trongkhiJ.P.MorganChaselạiđảmbảorằngtrongtươnglai,lãisuấtsẽkhôngtănglênchongườiđầutư,vàthứmànóbánchínhlàmộtloạibảohiểmnhưvậy.

ĐiềugìcóthểkhiếnchoJ.P.MorganChasedámmạohiểmđếnnhưvậytrongviệcdựđoánmứcđộbiếnđổilãisuấtthứmàchỉcóGreenspanvàCụcDựtrữLiênbangMỹbiếtđến?Đápánhợplýchỉcómột,bảnthânJ.P.MorganChasechínhlàmộttrongnhữngcổđônglớnnhấtcủangânhàngNewYorkthuộcCụcDựtrữLiênbangMỹ,màngânhàngnàylàmộtcôngtytưdoanh.J.P.MorganChasekhôngchỉbiếtđượctintứcvềsựthayđổilãisuấtsớmhơnnhữngngườikhác,màcònlàngườixáclậpcácchínhsáchthayđổilãisuất,trongkhiuỷbanCụcDựtrữLiênbangMỹtậnWashingtonchỉlàmộtcơquanhànhchínhmàthôi.SựthayđổivềchínhsáchlãisuấthoàntoànkhônggiốngnhưkiểubỏphiếuquyếtđịnhlâmthờitạinhữngkỳhộinghịcủaCụcDựtrữLiênbangMỹnhưngườitavẫntưởngtượng.Đươngnhiên,quátrìnhbỏ

phiếulàgiốngynhưthật,nhưngngườibỏphiếungaytừđầuđãbịcácnhàtàiphiệtngânhàngquốctếdànxếpmộtcáchchủý.

Chonên,việcmàJ.P.MorganChaselàmchínhlàmuađibánlạinhằmkiếmlời.Điềunàycũngcónghĩarằng,J.P.MorganChaselàmộtcôngtycóthểkhốngchếlượngmưanhântạo,cònthứnóbánlàbảohiểmlũlụttrànlan.Đươngnhiênlànóbiếtđượckhinàothìlũlụtđến,thậmchílàlũlụtsẽnhấnchìmnhữngnơinào.AlbertEinsteinđãtừngnóirằng,Chúakhôngtungsúcsắc.J.P.MorganChasedámchơitròbuônbánvịthế“nhàcái“trênthịtrườngsảnphẩmtàichínhpháisinhvàhọsẽkhôngtungsúcsắcnhưChúatrongcâunóicủaEinstein.

Cùngvớiđàtăngtrưởngcótínhchấtbùngnổcủathịtrườngsảnphẩmtàichínhpháisinh,sựgiámsátcủachínhphủđãtrởnênlạchậu.Phầnlớnhợpđồngsảnphẩmtàichínhpháisinhđượctiếnhànhbênngoàithịtrườnggiaodịchchínhquy,đượcgọilà“giaodịchquaquầy”.Trongchếđộkếtoán,thậtkhómàsosánhgiaodịchsảnphẩmtàichínhpháisinhvớigiaodịchthươngmạithôngthường,vàđươngnhiên,việcsosánhgiữakếtoánthuếvụvàhạchtoántưsảnlạicànglàđiềukhómàthựchiện.Doquymôcủanórộnglớn,tỉlệcáncântàichínhchênhlệchnghiêmtrọng,rủirocủađốithủkhókiểmsoát,chínhphủgiámsátlơilỏng,chonênnhữngviệcnàyđốivớithịtrườngtàichínhchẳngkhácnàomộtquảbomhạtnhânhẹngiờ,chỉchờlệnhlànổtung.

Chỉcầnmộtlượnglớnđồngđô-laMỹđượcpháthànhthêmvàchảyngượctừnướcngoàivề,chỉsốlạmpháttiềntệsẽđượckhốngchếchặtmộtcáchkỳtích.Tươngtự,mộtkhithịtrườngtàichínhpháisinhsụpđổ,chúngtasẽnhậnrađượccơnbãotàichínhvàsựkhủnghoảngkinhtếnghiêmtrọngnhấttừkhixãhộiloàingườixuấthiệnđếnnay.

5.Cácdoanhnghiệpđượcnhànướcbảotrợ:CụcDựtrữLiênbangMỹthứhaiRấtnhiềucơcấutàichínhdườngnhưkhônghiểuđượctínhchấtrủirocủacáccôngtrái

ngắnhạndocácdoanhnghiệpđượcnhànướcbảotrợ(GSE)pháthành.Cácnhàđầutưtráiphiếuhiểurằng,việcđầutưcủahọhoàntoàncóthểtìnhđượcrủirotậndụngcủaGSE.Nguyênnhânlàkhixảyaikhủnghoảng,họnghĩrằngmìnhcóđủthờigiandựkiếnđểcóthểhưởnglợitừnhữngcôngtráingắnhạnnày.Tuynhiên,vấnđềnằmởchỗ,khikhủnghoảngtàichínhxuấthiện,chitrongmấygiởđồnghồhoặctốiđalàvàingày,nhữngcôngtráingắnhạncủaGSEsẽhoàntoànmấtđitínhthanhkhoản.Chodùnhàđầutưcóthểchọncáchrútlui,nhưngkhimọinhàđầutưcùngtháochạythìkhôngaicóthểthoátđượcCũnggiốngnhưkhimọingườichennhauđổitiềnmặtởngânhàng,nhữngcôngtráingắnhạnnàykhôngthểchuyểnthànhtiềnmặtmộtcáchnhanhchóng.Nóitómlại,việcngườitatranhnhaubántháocáccôngtráicủaGSEsẽkhôngthểthànhcông(6).

WilliamBoal,ChủtịchNgânhàngSaintLouis,thuộcCụcDựtrữLiênbangMỹ,năm2005.

DoanhnghiệpđượcNhànướcbảotrợởđâychỉhaicôngtychovaybấtđộngsảnlớnnhấtlàFannieMaevàFreddieMacđượcchínhphủMỹtraoquyềnđặcbiệt.HaicôngtynàyphụtráchmảngxâydựngthịtrườngthứcấpchocáckhoảnchovaybấtđộngsảncủaMỹ.Tổnggiátrịcôngtráidohaicôngtynàypháthànhđượcbảođảmbằngbấtđộngsảnlênđến4nghìntỉđô-la.Trênthựctế,phầnlớntrongkhoảnchovaybấtđộngsản7nghìntỉđô-lamàhệthốngngânhàngMỹđãpháthànhđềuđượcbánchohaicôngtynày.HọđãbiếnnhữngkhoảnthếchấpbấtđộngsảndàihạnnàythànhcôngtráiMBS,sauđóbánrachocáccơquantàichínhcủaMỹvàcácngânhàngtrungươngchâuÁtạithịtrườngphốWall.GiữacôngtráiMBSmàhọđãpháthànhvàcáckhoảnchovaykhếchấpbấtđộngsảnmuađượctừcácngânhàngcómộtđộchênhlệchvàkhoảnnàytrởthànhnguồnlợinhuậncủahaicôngtynóitrên.Theothốngkê,Mỹcó60%ngânhàngnắmgiữvốncôngtráicủahaicôngtynày,vượthơn50%vốnngânhàng(7)vớitưcáchlàcôngtylênsàn,FannieMaevàFreddieMacđềulấyviệctheođuổilợinhuậnlàmhướngpháttriển.

Đốivớihọ,việctrựctiếpnắmgiữkhoảnvaykhếchấpbấtđộngsảncàngthêmcólợicầntheođuổi.Trongtìnhhuốngnày,mứcdaođộnglãisuấtvàhoàntrảnợtrướchạnkhếchấpvà

rủirotíndụngđềusẽdohọtựđảmđương.TrongkhiCụcDựtrữLiênbangMỹbắtđầuquátrìnhtănglãisuấtliêntụctừnăm2002,FannieMaevàFreddieMaclạibắtđầumuavàomộtlượnglớnvàtrựctiếpnắmgiữcáckhoảnvaykhếchấpbấtđộngsảnvớitổnggiátrịđếncuốinăm2003là1.500tỉđô-la.

Vớitưcáchlàmộttổchứctàichínhgánhchịumộtkhoảnnợlớnnhưvậyvốncầnphảicẩnthậntránhrủiro,FannieMaevàFreddieMaccoisáchlượcquantrọngnhấtchínhlàlàmsaođểchonguồnvốnvàkỳhạncủacáckhoảnvayănkhớpvớinhau,vìnếukhôngthìkhómàkhốngchếđượcrủirocủadaođộnglãisuất.Tiếpđến,cầnphảitránhdùngvốnngắnhạnđảmbảochocáckhoảnnợdàihạn.

Phươngpháptruyềnthốngchínhlàpháthànhcôngtráicóthểthuhồidàihạn(CallableBonds),khiếnchothờihạncủavốnvànợtrởnêntươngđươngnhauđồngthờiấnđịnhchênhlệchlãisuất.Nhưvậy,cóthểhoàntoàntránhđượchairủirolớnlàdaođộnglãisuấtvàhoàntrảtrướcthờihạnkhếchấp.

Thếnhưng,trênthựctế,haicôngtynàylạichủyếusửdụngcôngtráicốđịnhdàihạnvàcôngtráingắnhạnđểtiếnhànhhuyđộngvốn.Quymôcủaquátrìnhvàhànhvihuyđộngvốnngắnhạncaođếnmứccáckhoảncôngtráingắnhạntrịgiá30tỉnàycầnphảiđượclưuchuyển,đẩycáccôngtynàyvàothếrủicocaođộ.

Đểtránhrủirocủadaođộnglãisuất,cáccôngtynàycầnphảichọnsáchlượcđốixungphứctạp,nhưsửdụngcáckhoảnnợchưatrảvà“lãisuấtvượtkỳ“(InterestRateSwap)tạoramộtkiểutổhợpcủa“nợngắnhạn+dònghiệnkimlãisuấtcốđịnhtươnglai”nhằmmôphỏnghiệuquảcủacôngtráidàihạn.Họcũngcầnkếthợphoánđổigiữacácquyềnlựachọn(Swaption)đểđốixungvớirủirohoàntrảtrướckỳhạnkhếchấp.Ngoàira,họcònsửđụngsáchlược“đốixungđộngtháikhônghoànbị”(ImperfectDynamicHedging),“phòngthủtrọngđiểm”đốivớidaođộngmãnhliệtcủalãisuấtkhảnăngngắnhạn,cònđốivớilãisuấtdàihạnổnđịnhthìsửdụngphươngpháp“nớilỏngphòngbị”.Nóichung,vớicácphươngphápnày,FannieMaevàFreddieMachoàntoàngiữthếchủđộngtrênthịtrường.

Vìmuốnthuđượcnhiềulợinhuậnhơnnữa,FannieMaevàFreddieMaccònmuavàomộtlượnglớncôngtráiMBSdochínhmìnhpháthànhra.Mớinghethìđiềunàydườngnhưkhônghợplýlắm,tạisaođơnvịpháthànhracôngtráingắnhạnlạiđimuacôngtráidàihạncủachínhmình?

Chuyệnlạcócáilýcủachuyệnlạ.FannieMaevàPreddieMaclàđơnvịkinhdoanhlũng

đoạncủathịtrườngchovaybấtđộngsảnthứcấpđượcchínhphủMỹtraoquyềnvàgiántiếpbảođảmchohaicôngtynày.GọilàgiántiếpvìchínhphủMỹcungcấpmộthạnngạchtíndụngvớisốlượngnhấtđịnhđốivớihaicôngtynàyđểcóthểdùngđếntrongtìnhhuốngkhẩncấp.Ngoàira,CụcDựtrữLiênbangcóthểtínhtoánkhấuhaođốivớicôngtráicủaFannieMaevàFreddieMac,haynóicáchkhácngânhàngtrungươngcóthểtrựctiếptiếnhànhtiềntệhoácôngtráicủahọ.Gầnnửathếkỷnay,trừcôngtráicủaMỹ,vẫnkhôngcócôngtráicủabấtcứcôngtynàocóvinhdựđặcbiệtnày.Dothịtrườngnắmrõrằng,côngtráidoFannieMaevàFreddieMacpháthànhcógiátrịtươngđươngnhưđồngđô-lanênđộtincậycủachúngchỉđứngsaucôngtráiquốcgiaMỹ.Bởivậymàmứclãisuấtcủacôngtráingẩnhạndohọpháthànhrachỉcaohơnsovớicôngtráiquốcgia,vàchínhvìcóđượcnguồnvốnnhưvậymàcáccôngtynàychẳngdạigìmàkhôngmualạicôngtráidàihạncủamìnhđểkiếmlời.

Cóthểnóirằng,xétởmứcđộnhấtđịnh,côngtráicủahaicôngtynàyđangpháthuyvaitròcủacôngtráiBộtàichínhMỹ.Trênthựctế,haicôngtynàyđãtrởthành“CụcDựtrữLiênbangMỹthứhai”,tạonêntínhthanhkhoảnlớnchohệthốngngânhàngcủaMỹ,đặcbiệtlànhữngkhichínhphủkhôngtiệnramặt.ĐâychínhlànguyênnhântạisaosaukhiCụcDựtrữLiênbangMỹđãtiếnhànhtănglãisuấtliêntục17lầnnhưvậymàtínhthanhkhoảntrênthịtrườngtàichínhtínhvẫnrấtcao.

HànhvikiếmlờicủachínhphủtừviệcdùngcôngtráingắnhạnGSEmuacôngtráiMBSdàihạncùngvớisựhuyđộngvốnvớigiáthànhcựcthấpcủacácnhàngânhàngquốctếtrênthịtrườngđồngyênNhật,rồiđếnhànhvidùngcáncânbộisốlớnmuaquyềnkỳhạncủacôngtráiMỹđãtạonêntìnhtrạngnóngbỏngdịthườngchocácloạicôngtráidàihạn(côngtráiquốcgiavàcôngtráiMBSkỳhạn30năm).

Vậylàsaumộthồidodự,cácnhàđầutưnướcngoàisẽquaylạivớithịtrườngcôngtráidàihạncủaMỹ.Vànhưvậy,dựtrữcủacácnướckháccóthểtiếptụcgiúpsứccho“cuộcthửnghiệmđộngcơvĩnhcửucủanềnkinhtế”nướcMỹ.Trênbữađạitiệcthịnhsoạncủadụcvọng,ngườitatiếptụchoanlạcđiêncuồng.

Chỉcóđiều,ảogiáccuốicùngcũngvẫnchỉlàảogiác.Trongkhicácdoanhnghiệpđượcnhànướcbảotrợtiếptụcchuốcrượutrongmànhoanlạcđiêncuồngthìnguồnvốntựcócủahọđãhạxuốngdướimức3,5%-mộtmứcđộhếtsứcrủiro.Phảigánhvácnhữngkhoảnnợhàngmấynghìntỉđô-lavớimứclãisuấtluônbiếnđộngtrongkhilượngvốnlạithấpnhưvậy,cáccôngtyđượcnhànướcbảotrợđãkhiếnchoGreenspanmấtănmấtngủ.Dogầnnhưphụthuộcvàocôngcụtàichínhpháisinh,rốtcuộcsáchlượcđốixungcủacácdoanhnghiệpđượcnhà

nướcbảotrợcóthểđốiđầuđượcvớisựkiệnbộtphátbấtngờhaykhông?

WilliamBoal-ChủtịchNgânhàngSaintLouisthuộcCụcDựtrữLiênbangMỹ-rấtlolắngvềkhảnăngphảiđươngđầuvớimứclãisuấtkinhhoàngcủacácdoanhnghiệpđượcnhànướcbảotrợ.SaukhiphântíchtìnhhìnhcủabiênđộdaođộnglãisuấtmỗingàycủacôngtráiquốcgiaMỹtrong25nămqua,ôngtađãrútrakếtluậtrằng:

Giảsửmộtnămcó250ngàygiaodịch,xácsuấtxảyradaođộnglãisuấtcườngđộloạinàylàmộtnămhailần,màkhôngphảilàtámnămmộtlầnnhưngườitatínhtoán.Môhìnhphânbốtrạngtháiđãphánđoánsaihoàntoànmứcđộrủirodaođộngcủalãisuất.Daođộngcườngđộsiêulớnvượtquásailệchtiêuchuẩn4,5hoặclớnhơnđãxảyramườimộtlầntrong6.573ngàygiaodịch,loạidaođộngcấpđặcbiệtnàysẽđủđểđánhsụpmộtcôngtyphụthuộcvàocáncâncânbằngtàichính.Cònmộtđiểmquantrọngnữalàdaođộngsiêucấpnàycókhuynhhướngbùngnổtậptrung,cónghĩalàtrongmộtkhoảngthờigianngắn,mộtcôngtysẽbịchấnđộngmạnhnhiềulần.Đốixungkhônghoànbịtrongtìnhhuốnglãisuấtdaođộngdữdộisẽdẫnđếnsựthấtbạitriệtđểcủacôngtynày(8).

Chúthích:tronghìnhđườngnhạtmàubiểuthịphạmvisailệch3,5sovớitiêuchuẩnĐườngdaođộnglãisuấthằngngàycôngtráikỳhạn10nămcủaMỹtrong25nămnay(ngày1tháng5năm1987đếnngày1tháng5năm2004).

Nếuxảyracácsựkiệnbộtphát,vídụnhưsátthủtàichínhđộtngộtcôngkíchđồngđô-la,cácphầntửkhủngbốtấncôngnướcMỹbằngchiếntranhhạtnhânhoặcchiếntranhsinhhọc,hoặcnếunhưgiávàngtiếptụctăngcao,thịtrườngcôngtráiMỹắtsẽchấnđộngdữdội.Mộtkhicácdoanhnghiệpđượcnhànướcbảotrợgặpvấnđềthìlượngcôngtráitrịgiámấytrămnghìntỉđô-lacóthểmấtđitínhthanhkhoảnchỉsauvàitiếngđồnghồ,thậmchílúcnày,CụcDựtrữLiênbangMỹcũngkhôngthểrataycứuvớt,màvớisựsụpđổquymônhưvậythìCụcDựtrữLiênbangMỹcũngđànhbótayvìlựcbấttòngtâm.Cuốicùng,60%ngânhàngMỹcóthểphảiđươngđầuvớimộtcuộckhủnghoảng,thịtrườngsảnphẩmtàichínhpháisinhtrịgiá370nghìntỉđô-lasẽrơivàotìnhtrạnghỗnloạnvớihiệuứngtuyếtlở.

Rủirolớnnhấtcủathịtrườngsảnphẩmtàichínhpháisinhđượcphảnánhđầyđủthôngquacácdoanhnghiệpđượcnhànướcbảotrợ,trongkhichínhcácdoanhnghiệpnàychẳngquachỉlàmộtgócnúibăng.Trongcuốn“Thamvọngxaxỉcủasựvaymượn”,RobertKiyosaki-tácgiảcuốnsáchnổitiếng“Dạyconlàmgiàu”(RichDad,PoorDad)-đãmiêutảvềsự“phồnvinhkinhtếvaynợ”củathếgiớingàynay:

Kinhnghiệmcủatôichobiết,trongtươnglainhấtđịnhsẽcókẻphảihoàntrảnhữngkhoảnnợnày.SựsụpđổcủađếquốcTâyBanNhagắnliênvớilòngthamlamvôđáycủahọđốivớichiếntranh.Tôierằng,lòngthamvôđáycủaconngườisẽkéonhânloạiđitheovếtxeđổ.Vậykiếnnghịcủatôilàgì?Đốivớihiệntại,hãyhoanlạcđiêncuồngtạibữayếntiệccủalòngthamdi,nhưngđừnguốngquánhiều,vàphảiđứngởgầnlốira(9).

Trongmộtsớibạcnáonhiệt,cácconbạcđangdồnhếttâmtríđểđặtcượcvàođồngđô-laMỹvốnbịRobertToruKiyosakigọilà“tiềntệtếu”.Lúcnày,nhữngkẻcòntỉnhtáođầuócđãnhậnrarằng,góckhuấtcủachiếubạcđangbắtđầubốckhói.Họcốhếtsứcbìnhsinhđểthoátrakhỏichiếubạctheohướngcửahẹp.Lúcnày,cácconbạcđãcóthểnhìnthấyngọnlửalờmờ.Tuynhiên,họvẫnhoàntoànchưahaybiết.Chỉcómộtsốngườiđãngửithấymùikhói.Họnhớnnháctứphíavàbắtđầurìrầmbàntán.Sợmọingườipháthiệnthấyngọnlửa,ôngchủsớibạcbènbàyrượuchèkíchthích,vàphầnlớnconbạclạibịhúttrởlạibênchiếubạc.

Mồilửacuốicùngcũngbénthànhngọnlửa,ngườingườihoảngsợvàtháochạynhưngkhôngbiếtphảilàmsao.Đểtrấnansớibạc,chủsớichorằng,việccólửacókhóilàchuyệnbìnhthườngvàchuyệnkiểmsoátngọnlửalàđiềuhoàntoànlàmđược.Tửnăm1971đếnnay,mọiviệcđềudiễnranhưthế.Nhữngđiềunàyđãlàmyênlòngmọingười,vậylàngườitalạitiếptụcđánhbạc.Chỉcóđiều,sốngườiđứngởcửaravàongàycàngđônghơn.Lúcnày,điềuđángsợnhấtchínhlàkhicótiếngthétchóitaibáohiệuđámcháyđanglanđếnvàmỗingườiđềusẽphảitìmđườngthoátchomình.ĐốivớiRobertToruKiyosaki,cửathoáthiểmcủasớibạcchínhlàvàngvàbạc.Trongtácphẩm“Đánhvàng,đừngđánhbạctếu”,ôngđãchỉra:

Tôicảmthấyvànglàtàisảnrấttiệndụng.TrongđiềukiệngiádầumỏtănglênvàcácnướcnhưLiênbangNga,Venezuela,A-rậpvàchâuPhikhôngmuốntiếpnhậnđồngđô-lacủachúngta,vàngsẽcòntănggiámạnh.Trướcmắt,chúngtacóthểdùng“tiềntếu”củamìnhđểchitrảchohànghoávàdịchvụcủaquốcgiakhác,nhưngthếgiớiđãdầndầnmấthứngvớiđồngđô-larồi.Chiếnlượccủatôitrongnhiềunămtrởlạiđâylà:đầutưtiềnthật,chúngchínhlàvàngvàbạc.Tôicũngtiếptụcvay“tiềntếu”đểmuabấtđộngsản.Mỗikhigiávàngtăngcao,thìhiệnvậtmàtôimuavàocàngnhiều.Cónhàđầutưthôngminhnàosẽkhôngmuốnvay“tiềntếu”đểmuatiềnthậtvớigiárẻchứ(10)?

6.Vàng-mộtloạitiềntệbịgiamlỏngBảnthânvàngmangtrongmìnhrấtnhiềuyếutốbấtổn.Việcchínhphủcủamộtsốquốcgia

lớnvẫnluôntìmcáchlunglạcgiávàngchínhlàmộttrongnhữngyếutốấy.Nếunhưquantâmđếnchinhsáchcủachínhphủđốivớivàngtrongsuốt20nămqua,bạnsẽnhậnraràng,khigiávàngcaođếnmức800đô-la/ounce(năm1980),chẳngcóchínhphủnàobánvàngra.Việcbánvàngrakhiđócóthểnóilàrấthợpthời,lạicòncóthểổnđịnhgiávàng.Nhưngchínhphủlạibạnvàngrakhigiávàngxuốngthấpnhất(năm1999).ChínhphủAnhđãlàmnhưvậyvàđóchínhlàmộttrongnhữngyếutốkhiếnchogiávàngtrởnênbấtổn(11).

RobertA.Mundell,năm1999.

YếutốlàmbấtổngiávàngmàRobertA.Mundellnóiđếnnăm1999chínhlàmộtbộphậnquantrọngcủamànkịchtàichínhtinhvidocácnhàtàiphiệtngânhàngquốctếdàndựngkểtừnăm1980.Nhưngviệcthaotúnggiávànglạilàmộtkếhoạchtàitìnhđượcdànxếpnghiêmngặtvớithủphápcaosiêukhiếnngườitakhópháthiệnra.Việckhốngchếthànhcônggiávàngtrongkhoảngthờigianhơn20nămvẫnlàchuyệnthậtkhótintronglịchsửnhânloại.

ĐiềukhóhiểunhấtchínhlàtuyênbốcủangânhàngAnhquốcvàongày7tháng5năm1999.Ngânhàngnàyđộtngộtthôngbáosẽbánđứtmộtnữasốvàngdựtrữ(chừng415tấn).ĐâylàlầnngânhàngAnhbántháovàngvớiquymôlớnnhấtkểtừkhicuộcchiếntranhgiữađếquốcAnhvàNapoleonnổra.Thôngtinđộngtrờinàyđãkhiếnchogiávàngquốctếđãrớtxuốngngưỡng280đô-la/ounce.

Mọingườikhôngkhỏihoàinghi:rốtcuộcthìngânhàngAnhmuốngì?Đầutưư?Khôngđúng,bởinếuđầutưthìhọphảibánravớigiá800đô-la/ouncetừnăm1980rồithugomcôngtráiMỹkỳhạn30nămvớimứclãisuấtlênđến13%vàothờiđóđểkiếmlãi.NhưngngânhàngAnhlạiphábĩnhkhibántháovàngravớigiáthấpnhấttronglịchsửlà280đô-la/ouncevàonăm1999,rồiđiđầutưcôngtráiMỹvớilãisuấtkhiđóchưađến5%.ViệcMundellkhôngthểhiểuđượcnguyênnhânvìsaocũngkhôngphảilàchuyệnlạ.

Phảichăngngânhàngquốctếkhôngbiếtgìvềlàmăn?Đươngnhiênlàkhôngphải.Trongsuốtgần300nămkểtừkhithànhlậpvàonăm1694,NgânhàngAnhđãxưnghùngxưngbátrênthịtrườngtàichính,đãtrảiquamọibiếncốthăngtrầm,thậmchí,đốivớihọ,CụcDựtrữLiênbangMỹchỉđánglàmộtcậuhọctrònhỏ.Vìthế,nếunóitrắngngânhàngAnhngờnghệchtrongkinhdoanhthìthậtlànựccười.

VậytạisaoNgânhàngAnhlạihànhxửmộtcáchngượcđờinhưvậy?Chỉcómộtlídoduynhất:nỗilosợ.Họkhôngsợgiávàngtiếptụcgiảmxuốngkhiếnchonguồndựtrữvàngmấthiệulựcmàlạisợgiávàngtiếptụctănggiá?Bởitrongsổsáchgiấytờcủangânhàngthìvàngđãkhôngcánhmàbay.Sốvàngcầnphảithuvàođểghichéptrongsổsáchkiacóthểmãimãikhôngthuhồilạiđược.

FerdinandLips-mộtnhàtàiphiệtngânhàngThuỵSĩ-đãtừngnóirằng,nếunhưngườidânAnhbiếtđượcngânhàngtrungươngcủahọxửtrímộtcáchđiênkhùngvàkhinhsuấtnhưthếnàođốivớinguồntàisảnchânchính(vàng)màhọcốcôngtíchluỹtrongsuốtmấytrămnămthìdướiđoạnđầuđàisẽcókhốihộpsọnằmlổnnhổn.Nóimộtcáchchínhxáchơn,nếungườidânthếgiớibiếtđượccácngânhàngtrungươngđãthaotúnggiávàngnhưthếnàothìtộilỗilớnnhấttronglịchsửloàingườisẽđượcphơibàyraánhsáng.

VậythìsốvàngcủangânhàngAnhđãbốchơiđiđâu?Hoára,sốvàngnàyđãbịcácnhàngânhàngAnhmangđichocácđồngnghiệpbuônvàngnén(BullionBankers)thuêmướnmấtrồi.

Ngọnngànhcủasựviệclàthếnày:đầunhữngnăm90,trụcLondon-phốWallhạgụcnềnkinhtếNhật,khốngchếđượctiếntrìnhthốngnhấttiềntệchâuÂu.Tuytỏrahớnhởđắcchínhưngcácđạigiangânhàngvẫnkhôngthểnàolơlàmấtcảnhgiácvớivàng.Nênnhớrằng,đốivớigiớitàichínhcủatrụcLondon-phốWallthìđồngtiềnchâuÂuvàđồngyênNhậtchỉlàmộtcáimụnnhỏmàthôi,trongkhivàngmớilàkhốiÂuáctính.Nếumộtkhivàngtrởnêncógiáthìmọihệthốngtiềntệphápđịnhsẽphảithầnphụcnó.Tuykhôngcònđượccoilàtiềntệcủathếgiới,nhưngtrướcsauvàngvẫnlàtrởngạilớnnhấtđốivớicácnhàngânhàngtrongviệctướcđoạttàisảncủangườidânthếgiớithôngquanạnlạmpháttiềntệ.Tuybị“giamlỏng”nhưngvàngvẫnđượccoilàmộtthứ.tàisảnquývớisứchấpdẫnmãnhliệt.Chỉcầncóchútbiếnđộngtrongxãhộilàngườitalậptứcđổxôđimuavàng.Nếumuốnloạibỏvàngthìcácnhàngânhàngquốctếphảitìmcách“giamlỏng”vàngvĩnhviễn.

Nếumuốnthựchiệnviệcnày,cácnhàngânhàngcầnphảilàmsaođểcảthếgiớithấyđượcrằngvànglàmộtthứtàisảnvôdụngvàkhôngcókhảnăngbảovệtiềnbạccủangườidânvàcũngkhôngthểtrởthànhmộtchỉtiêuổnđịnh,thậmchíkhôngcósứcthuhútsựquantâmcủacácnhàđầucơVìvậygiátrịcủavàngcầnphảiđượckhốngchếnghiêmngặt.

Năm1968,rútkinhnghiệmxươngmáutừthảmbạicủa“Quỹhỗtrợvàng”,cácnhàngânhàngquốctếquyếtkhôngdùngvàngthựcđểlàmthứđốichọivớinhucầuthịtrườngkhổnglồ.Năm1980,saukhinângmứclãisuấtlênđến20%vàtạmthờikhốngchếđượcgiávàngđồng

thờikhôiphụcđượclòngtincủadânchúngvàođồngđô-la,cácnhàngânhàngbắtđầusửdụngmộtloạivũkhímớilàcôngcụtàichínhpháisinh.

Binhphápcócâu“côngtâmvithượng,côngthànhvihạ”(đánhvàolòngngườimớilàthượngsách,cònđánhthànhchỉlàhạsáchmàthôi).Cácnhàtàiphiệtngânhàngquốctếkháhiểurõchânlýnày.Vàngcũngtốt,đô-laMỹcũngxong,màcổphiếu,côngtrái,bấtđộngsảncũngđềuchấpnhậnđược.Nhưngdùcódínhdángđếnbấtcứthứnàotrongđóthìcũngcónghĩalàtađangđùagiỡnvớiniềmtin!Mâsảnphẩmtàichínhpháisinhchínhlàvũkhíniềmtinsiêucấp.Năm1987,saukhithửnghiệmthànhcôngvụnổ“bomhạtnhântàichínhpháisinh”trongcơnđạihoạcủathịtrườngchứngkhoán,loạivũkhínàyđãđượcđemrasửdụng.Năm1990,thứvũkhíhiệunăngnàylạiđượcsửdụngmộtlầnnữatrênthịtrườngchứngkhoánTokyomàmứcđộsứcsátthươngcủanókhiếnchocácnhàngânhàngquốctếhânhoanramặt.Tuynhiên,cáchthứcnàychỉcóhiệuquảtrongmộtkhoảngthờigianngắn.Vìvàngđượccoilàmốiđedoạlớnđốivớicácnhàngânhàng,đểtạorasựđedoạmangtínhlâudàiđốivớivàng,ngườitacầnphảisửdụngnhiềuloạivũkhíđánhvàolòngtincủadânchúng.

Việcngânhàngtrungươngtưhữukhốngchếđểđemlượngvàngdựtrữquốcgiachothuêlàmộttrongnhữngloạivũkhíhữuhiệu.Đầunhữngnăm90củathếkỷ20,cácnhàtàiphiệtngânhàngquốctếbắtđầutungramộtchiêuthứcmới:chocácnhàngânhàngthuêlạinguồnvàngđanglưugiữtrongkhocủangânhàngtrungươngvớilãisuấtchodùchỉ1%bởinếukhônglàmvậythìlượngvàngđócứ“ngủyên”trongkhomàchẳnghềsinhlợi,lạicòntốncônglaubụibámvào,tốnchiphibảoquản.Quảnhiên,cáchthứcnàyđãnhanhchóngtrởthànhphongtràorầmrộởchâuÂu.

Vậythìcáckháchhàngthuêlạivàngcủahọlànhữngai?ĐóchínhlàcácđạigiangânhàngnhưcôngtyJ.P.Morganchẳnghạn.Dựavàouytín“tốtlành”củamình,họ“vay”vànglừtaycácngânhàngtrungươngvớilãisuấtsiêurẻ1%,rồibánratrênthịtrườngvàng,nhậnmộtkhoảnhoahồngrồisauđómuacôngtráiMỹvớilãisuất5%.Nhưvậy,họănchắckhoảnlãisuấtchênhlệch4%vàthủđoạnnàyđượcgọilà“Giaodịchvànghưởnglãisuấtchênhlệch(GoldCarryTrade).Cứnhưvậy,việcngânhàngtrungươngbánvàngrẻmạtđãtạorasựépbuộcvớigiávàngvàgiúpcácnhàngânhànghưởngmộtkhoảnchênhlệchbéobởđồngthờicònkíchthíchđượcnhucầucủadânchúngđốivớicôngtráiMỹ.Nhưvậy,mộtmũitêncủacácnhàngânhàngđãtrúngtớimấyđích.

Tuynhiên,việclàmnàyvẫnhàmchứamộtnguycơrủiro.Phầnlớnsốvàngmàcácnhàngânhàngvayđượctừngânhàngtrungươnglàhợpđồngngắnhạn,thườngcóhiệulựctrong

khoảng6tháng,nhưngđốitượngđầutưrấtcóthểlàcôngtráidàihạn,vàkhiđếnkỳhạn,cácngânhàngtrungươngđơnphươngyêucầukháchhànghoàntrảlạisốvàngđãvay.Lúcnày,nếugiávàngliêntụctăngcaothìtìnhcảnhcủacácnhàngânhàngđivaysẽcựckỳnguyhiểm.

Đểphòngngừarủironày,cácthiêntàiphốWallđãtậptrungchúývàongànhsảnxuấtvàng.Họkhôngngừngnhồinhétvàođầucácnhàsảnxuấtvàngtưtưởngmangtính“tấtyếulịchsử”rằng,vềlâudài,giávàngkhaithácđượcsẽgiảmxuống,chỉbằngcáchchốtgiábántrongtươnglaingaythờiđiểmhiệntạithìhọmớicóthểtránhđượcrủiro.Ngoàira,cácnhàngânhàngquốctếcòncóthểcungcấpmộtkhoảnvaylãisuấtthấpkhoảng4%vàcungcấpkinhphíchongànhsảnxuấtvàng(khảosátvàkhaiphá).Mứclãisuấtnàykhiếnngườitakhócóthểtừchối,hơnnữa,khithấygiávàngquốctếbiếnđổihàngnăm,thayvìđợiđếnsaunàybánvànghạgiáthìthàngaybâygiờđemvàngcònnằmtronglòngđấtbánravớimộtgiátốtvẫnhơn.Điềunàygọilà“hợpđồngviễnkỳvàng”(bánvàngtrướckhikhaithác,GoldForwardSale)VậylàcácnhàtàiphiệtngânhàngđãcótrongtaymộtsảnlượngvàngcủatươnglaivàdùngchínhsốvàngnàylàmthếchấpchoviệchoàntrảnợvayvàngcủangânhàngTrungương.Hơnnữa,vìngânhàngTrungươngvàcácnhàngânhàngvayvàngvốndĩlàngườitrongmộtnhà,chonên“hợpđồngchothuê“gầnnhưcóthểkéodàivôthờihạn(LoanRollOver).Nhưvậy,cácnhàtàiphiệtngânhàngvayvàngđãđượcbảohiểmkép.

Saumộtthờigianngắnthựchiệnýtưởngnày,cácthiêntàiphốWalllạibắtđầutungrathịtrườngmộtloạtsảnphẩmtàichínhpháisinhmớinhưHợpđồnggiaohàngchậm(SpotDeferedSales),hợpđồngviễnkỳđiềukiện(ContingentForward),hợpđồngviễnkỳbiếnlượng(VariableVolumeForward),ĐốixungDelta(DeltaHedging),vàcácloàihợpđồngquyềnkỳhạnkhác.

Dướisựtrợgiúpcủacácngânhàngđầutư,ngànhcôngnghiệpsảnxuấtvàngbắtđầuthamgiatíchcựcvàocáchoạtđộngđầucơtàichínhchưatừngthấytrướcđó.Ngànhsảnxuấtvàngcủacácnướcbắtđầuồạtđemlượngvàngdựtrữdướilòngđấtquytínhthànhsảnlượnghiệnhữuđểtiếnhành“bántrước”.NgànhsảnxuấtvàngcủaÚcthậmchícònđemsảnlượngvàngtrong7nămtớibánrangoài.TổngsốhợpđồngsảnphẩmtàichínhpháisinhmàAshanti-côngtysảnxuấtvàngquantrọngcủaGhana,TâyPhi-đãmuadướisự“thammưu”củaGoldmanSachsvà16nhàngânhàngđãlênđến2500bản,đếntháng6năm1999,tàisảnthểhiệntrênsổsáchcủacôngtynàyđãđạimức290triệuđô-laMỹ.Cácnhàbìnhluậnchỉrarằng,cáccôngtysảnxuấtvàngđangdùngkimloạiquýnàyđểđầucơmạohiểm.

Trongtràolưu“cáchmạngđốixung”đangdânglêntrongngànhsảnxuấtvàng,côngtyvàng

Barrickcóthểđượcxemlàmộtvídụđiểnhìnhvềquymôhoạtđộng.QuymôđốixungcủaBarriskđãvượtquaphạmtrùhợplýcủaviệckhốngchếrủiro,vìthếcũngchẳngcógìsainếunóisáchlượccủacôngtynàylàmộtcanhbạclớnvềtàichính.Tronghànhđộngmuakhốngvàngmộtchiềuvớisốlượnglớn,Barrickđãtạorasựépgiámangtínhcạnhtranhgiữacácđơnvịcùngngành,vàkếtquảtấtyếulàthịtrườngkhôngcòncơhộiđểtồntại.Trongbáocáothườngniêncủamình,Barrickđãthổiphồngsáchlượngđốixungphứctạpnhằmkhiếnchohọcóthểbánvàngravớigiácaohơnthịtrường.

Thựcra,mộtphầntrongsốvàngmàBarrickbánđượctrênthịtrườnglàvàng“vay”vớilãisuấtthấptừcácngânhàngtrungương.Khoảnthunhậpcóđượctừviệcbántháolượngvàng“vay”nàytrênthịtrườngđượcdùngđểmuacôngtráiMỹ.Khoảnchênhlệchlãisuấttừviệcmuabánnàychínhlàkếtquảdiệukỳđượcsinhratừcáigọilà“côngcụđốixungphứctạp“-mộttròbịpbợmtàichínhđiểnhình.

Tuynhiên,giávàngkhôngngừngtuộtdốc,vàđiềunàyphùhợpvớilợiíchcủacácbênthamgia.Khigiávàngtuộtdốc,dođãchốtgiábánra,cácđơnvịsảnxuấtvàngđãbiếnbáogiávàngtrêngiấytờsổsáchvàkhẳngđịnhrằngvàngsẽcòntănggiá.Vậylà,ngànhsảnxuấtvàngtrởthànhkẻđồngloãtrongviệclàmchogiávàngsụtgiảmmộtcáchkỳquái.Thựcra,thứmàngànhsảnxuấtvàngcóđượcchỉlàthứlợilộcnhấtthời,còncáimấtđilạilàlợiíchlâudài.

RushMore-Chủtịchuỷbanhànhđộngchốnglũngđoạnvàng(GoldAnti-trustActionCommittee)đãgọiBarricklà“GoldCartel”.Thànhviênchínhcủatậpđoànnàybaogồm:côngtyJ.P.Morgan,ngânhàngAnh,DeutscheBank,ngânhàngHoaKỳ,CôngtyGoldmanSachs,ngânhàngthanhtoánquốctế(BIS),BộtàichínhMỹvàCụcDựtrữLiênbangMỹ.

Trongkhigiávàngđượcđẩylêncaokhôngngừngdonhucầuthịtrườngtăngmạnhthìngânhàngtrungươnglạiđộtkíchvàotuyếnthứnhấtbằngviệccôngkhaibántháomộtlượnglớnvàng,mãichođếnkhicácnhàđầutưcảmthấykhiếpsợmớithôi.

Trongphiênđiềutrầntạiuỷbanngânhànghạnghịviệntháng7năm1998,Greenspanđãlêntiếngnóirằng:“Vànglàmộtloạihànghoácórấtnhiềusảnphẩmtàichínhpháisinhđượctiếnhànhgiaodịchngoàithịtrường.Nhàđầutưkhôngthểkhốngchếlượngcungứngvàng,nếunhưgiávàngtăngthìcácngânhàngtrungươngsẽ“chothuê“vàngdựtrữbấtcứlúcnào”.Haynóicáchkhác,Greenspanđãcôngkhaithừanhận,nếucầnthiết,giávànghoàntoànnằmdướisựkhốngchếcủacácnhàngânhàngtrungương.

Tháng3năm1999,chiếntranhKosovobùngphát,tìnhhìnhđãcósựthayđổi.Cuộctập

kíchcủakhốiNATOchưathểđạthiệuquảsớmnhưmongmuốncủacácnhàhoạchđịnhchiếnlược,trongkhiđó,giávàngkhôngngừngleothang.Mộtkhigiávàngliêntụctăngvàbịmấtkiểmsoátthìcácnhàngânhàngtấtyếuphảigomvàngvớigiácaotrênthịtrườngđểhoàntrảlạichocácngânhàngtrungương.Nếutrênthịtrườngkhôngcónhiềuhànghoáhoặcngànhsảnxuấtvànglấysảnlượngvàngchưakhaithácdướilòngđấtlàmthếchấplâmvàocảnhphásản,hoặctrữlượngvàngdướiđấtkhôngđủ,thìkhôngchỉnhàngânhàngquốctếphảigánhchịutổnthấtnặngnềmàkhoảndựtrữvàngcủacácnhàngânhàngtrungươngcũngsẽthiếuhụttrầmtrọng.Nếunhưsựviệcbạilộthìắtsẽcókẻphảibướclênđoạndầuđài.Trongtìnhhuốngkhẩncấpnhưvậy,ngày7tháng5năm1999,ngânhàngAnhđãphảiratay.

Trongtìnhcảnhnày,tháng9năm1999,cácnhàtàiphiệtngânhàngtrungươngchâuÂuđãký“thoảthuậnWashington”nhằmhạnchếtổnglượngvàngbánrahoặcchothuêtrongvòngnămnămtớicủacácnước.Tintứctruyềnđi,lãisuấtvàng“chothuê”đãnhảyvọttừ1%lênđến9%trongvòngmấytiếngđồnghồ,khiếnchocácnhàsảnxuấtlàmkhốngvàngvàsảnphẩmtàichínhpháisinhcủacácnhàđầucơđềubịtổnthấtthảmhại.

Thịtrườngvàngsôiđộngtronggần20nămcuốicùngcũngđãchấmdứtthờihoàngkimcủamìnhvàmởramộttươnglaiảmđạmchothịtrườnghànghoá.

Năm1999đánhdấumộtbướcngoặcchiếnlượcquantrọngtrênchiếntrườngvàng.ThờiđiểmnàyđượcvínhưcuộcchiếntranhbảovệVolgagradtrongthếchiếnthứhaivậyKểtừđây,cácnhàngânhàngvẫnchưathểgiànhđượcthếchủđộngtrênchiếntrườngvàng.Hệthốngtiềntệphápđịnhlấyđồngđô-laMỹlàmbiểutượngđãphảilùibướctrướcsựtấncôngmạnhmẽcủavàng.Ngoàiviệckhốngchếgiávàng,cácnhàngânhàngquốctếcònđặtnềnmóngchocuộcchiếntrườngthứhai-cuộcchiếndưluậnvàcuộcchiếnhọcthuật.Thànhcônglớnnhấtcủacácnhàngânhàngquốctếchínhlàviệc“tẩynão”mộtcáchhệthốngđốivớigiớikinhtếhọc,dẫndắtgiớihọcthuậtbướcvàotròlườnggạtdânthường.Trongkhiphầnlớncácnhàkinhtếhọchiệnđạiđặtracâuhỏiđầynghivấnvềcôngdụngcủavàngthìcácnhàtàiphiệtngânhàngquốctếlạicảmthấyhíhửngđiềuđócónghĩalàmọiviệcvẫncònđangnằmtrongtầmkhốngchếcủahọ.

Vậychếđộtiềntệphápđịnhcógìkhôngtốt?Khôngphảilàchúngtađãsốngdướichếđộtiềntệphápđịnhnàysuốt30nămrồiđósao?Kinhtếkhôngphảilàđangpháttriểnnhưthườngđósao?

CâutrảlờicủaJohnExeter-nguyênPhóChủtịchngânhàngNewYorkthuộcCụcDựtrữLiênbangMỹvàphóchủtịchtậpđoànHoaKỳlà:

Vớimộthệthốngnhưvậy,chẳngcóquốcgianàocầnphảichitrảtiềnbảođảmgiátrịtiềngửichomộtquốcgiakhác.Bởihọkhôngchịusựtróibuộccủaquyluậthốiđoái(tiềnvàng).Chúnglacóthểdùngtiềngiấyđểmuadầu,bấtkểvớisốlượngtiềninlàbaonhiêu.Cácnhàkinhtếhọcđãxemthườngkhátvọngcủanhândânđốivớimộtloạitiềntệcóthểdùnglàmtàisảntíchtrữ.Trênthựctế,họđãtừchốithừanhậnvànglàtiềntệmànhậnđịnhmộtcáchvõđoánrằngvàngchỉlàmộtloạihànghoáphổbiếngiốngnhưchìhaykẽmvàchẳngcóvịtrígìtronghệthốngtiềntệ.ThậmchíhọcònđềnghịBộtàichínhngừngtiếptụctíchtrữvàngđồngthờitừngbướcbántháovàngrathịtrường.Saukhixửlýxongvàng,họbắtđầutuỳýxácđịnhgiátrịcủatiềngiấy.Họđãkhôngchochúnglabiếtlàmthếnàomàthứgiấynợ“IOU”luôntăngtrưởngvớitốcđộthầnkỳlạicóthểthựchiệnđượcchứcnăngbảođảmgiátrịtiềntệ.Hầunhưhọhoàntoànkhôngýthứcđượcrằngviệcdùngloạitiềngiấycótốcđộpháttriểnsẽcóngàytạonêngánhnặngnợnần.

KeynesvàFriedmanchỉlàphiênbảncủaJohnLawtrongthếkỷ20.Họđãxemthườngluậthoánđổitừtiềngiấysangvàngvàcốýsửdụngbộóccủacácnhàkinhtếhọchoặccácchínhtrịgiachoviệcinấntiềngiấy.Họchorằng,điềunàycóthểđingượcvớiquyluậttựnhiên,tạonêncủacảitheocáchbịađặtdốitrá,triệttiêuchukỳthươngmại,đảmbảotoàndânluôncóviệclàmvàxãhộimãimãiphồnthịnh.Điềunàycũngcónghĩarằngmộtsốnhàkinhtếhọcnàođóđãđặtrachínhsáchtheokhuynhhướngchínhtrịriêngmàkhôngcầnmạohiểmtiềnbạccủabảnthân.HọsửdùngtrítuệkiểuJohnLawthờiđó,nghĩalàuyênbác,tuỳýquyếtđịnhchínhsáchtiềntệ,tàichính,thuthuế,thươngmại,giácả,thunhập,vàthậmchícònnóichochúngtabiếtrằngnhữngđiềunàylàtốtnhấtchochúngta.Nhưvậyhọđãđiềukhiểnnềnkinhtếvimôcủachúngta.

ĐạiđasốcácnhàkinhtếhọchiệnnayđềulànhữngngườiđượccáchọctròcủaKeynes“bồidưỡng”và“huấnluyện”,baogồmcảnhữngngườiđãgiànhđượcgiảithưởngNobelnhưPaulA.Samuelson-tácgiảcủacuốngiáotrình“Kinhtếhọc”nổitiếng.Tronggiáotrìnhcủaôngđầyrẫynhữngcôngthứcsốhọcvàcácloạibiểuđồ.Nhưngkhiđọcđếnquanđiểmcủaôngđốivớivàng,ngườitamớipháthiệnrarằng,cáchnhìncủaôngtahầunhưchẳngcógiátrịlịchsửnàomàtỏrahếtsứcnôngcạn.Ônglàmộttrườnghợpđiểnhìnhcủagiớihọcthuậtthếkỷ20-nhữngngườicoithườngviệcnghiêncứulịchsửcủavàng,hoặclàvìmộtsốlýdonàođómàchọncáchcốýxemthường(12).

Trongmộtbàibìnhluậnnổitiếngvềvàngsaunăm1968,Samuelsonđãnóithếnày:“Cuốicùng,vàngđãbịtiềntệhoáhoàntoàn.Giátrịcủanóhoàntoàndoquanhệcungcầuquyếtđịnh,cũngchẳngkhácgìđồng,lúamạch,bạchaymuốicả.Nếunhưđãmuavàngvớigiá55đô-laMỹ/ouncevàbánravớigiá68đô-laMỹ/ounce,mộttùtrưởngcủavùngTrungĐôngnhấtđịnhsẽkiếmđượcbộntiền.Nhưngnếunhưmuavàovớigiá55đô-laMỹmàbántháoravớigiá38,5đôlathậmchílà33đô-laMỹ/ouncethìđảmbảorằngôngtasẽthuađếnmứcchẳngcònáomàmặc”.

Samuelsontinrằng,mộtkhivàngbịhấtvăngkhỏihệthốngtiềntệthìnhucầuđốivớivàngchỉhạnchếtrongmấyloạinhucầucôngnghiệprấtnhỏnhưngànhtrangsức.Chonên,ngày15tháng8năm1971,saukhiNixonđóngcửavàng,hiệpướcBrettonWoodskhôngcònhiệulựcthìvàngđãkhôngcònlàtiềntệnữa,vàcũngchẳngcònaicầnđếnvàngnữa.Đếnnăm1973,vịgiáosưnàychorằng,mức75đô-laMỹ/ouncevàngnăm1972nhấtđịnhsẽkhôngduytrìđượclâucuốicùnggiávàngcóthểsẽrớtxuốngmứcdưới35đô-laMỹ/ounce.Điềukhiếnvịgiáosưnàyngọngmiệngchínhlàbảynămsau,giávàngđãtăngvọtlênđến850đô-laMỹ/ounce.

MaylàSamuelsonkhônggiữchứcgiámđốcQuỹđốixungcủaphốWall,nếukhôngthìthứmàôngtamấtđãkhôngchỉlàquầnáotrênngười.

7.CảnhbáocấpI:Năm2004,RothschildrútluikhỏihệthốngđịnhgiávàngNguồngốccủamọiquyềnlựcđềuthểhiệnởquyềnđịnhgiáthôngquaquátrìnhkhốngchế

giácảđểthựchiệnphươngthứcphânphốicủacảitheokiểu“lợimình,hạingười”.Việctranhgiànhquyềnđịnhgiácũngkhốcliệtnhưsựtranhgiànhđịavịđếvươngvậyvàluônchứađầynhữngâmmưuvàdốitrá.Hiếmkhigiácảđượcsinhramộtcáchtựnhiên,phíachiếmưuthếvốndĩkhôngtừbấtcứthủđoạnnàođểbảovệlợiíchcủamình,vàđiềunàychẳngcósựkhácbiệtnàovềbảnchấtsovớichiếntranh.Đểbànvềvấnđềgiácả,chúngtacầnphảiliêntưởngtớiviệcnghiêncứuchiếntranhnhằmtiếpcậnđượchìnhảnhgốccủasựviệc.Đặtragiácả,lậtngượcgiácả,bópméogiácả,thaotúnggiácảđềulàkếtquảcủanhữngcuộcđọsứcquyếtliệtlặpđilặplạigiữanhữngngườitrongcuộc.Nếukhôngcóyếutốconngườilàmbốicảnhthamchiếuthìchúngtakhôngthểhiểurõquỹđạohìnhthànhgiácả.

Điềuthúvịlàcảngườingồiởvịtríôngchủpháthiệulệnhlẫnsốđôngnhữngkẻphụctùngđềucócảmgiácđaunhưhoạn.Xéttừgócđộvàng,aikhốngchếđượccácnhàbuônvànglớnnhấtthếgiớithìngườiđókhốngchếđượcgiávàng.Khốngchếlàviệclàmchocácnhàbuônvàngchủđộnghoặcbịđộngchấpnhậnsựsắpđặtcấpcaohơnvềquyềnlựcvìlợiíchhoặcdobịépbuộc.

Trongsuốtgần200nămkểtừcuộcchiếntranhNapoleonnăm1815,giatộcRothschildđãđoạtđượcquyềnđịnhgiávàng.Thểchếđịnhgiávànghiệnđạiđượcbanbốvàongày12tháng9năm1919,khinămđạibiểucủacáctậpđoàntàichínhlớntụtậpởngânhàngRothschild.Lúcnày,giávàngđượcđịnhởmức4bảng18shiling9penny,tứckhoảng7,5đô-laMỹ.Đếnnăm1968,việcđịnhgiávàngvẫnkhônghềthayđổi,dùđãsửdụngđồngđô-laMỹđểxácđịnhmứcgiávàng.NgoàigiatộcRothschildcòncócácđạidiệncủaMocatta&Goldsmid,Pixley&Abell,SamuelMontagu&Co.,SharpsWilkinsthamgiavàoviệcđịnhgiávànglầnthứnhất.Sauđó,trongnhiềunămliền,giatộcRothschildđóngvaitròChủtịchkiêmđơnvịchủtrìtriệutậpcuộchọp.Kểtừđó,nămvịđạibiểuhọpmặthailầnmộtngàyởngânhàngRothschildđểthảoluậnvềgiávàng.Bắtđầuphiêngiaodịch,chủtịchragiávàng,sauđógiánàyđượcchuyểnđếncácsàngiaodịchbằngđiệnthoại.Saukhixácđịnhđượclượngnhucầuvàcăncứvàogiáthoảthuậngiữabênmuavàbán,chủtịchtuyênbốgiávàngđược“xáclập”(TheLondonGoodFix).

Chếđộđịnhgiávàngnàyđượcvậnhànhliêntụcmãiđếnnăm2004.

Ngày14tháng4năm2004,dònghọRothschildđộtnhiênrútluikhỏihệthốngđịnhgiávàngLondon.Tinnàylậptứclàmchấnđộngcácnhàđầutưtrêntoànthếgiới.DavidRothschildgiảithíchrằng:“thunhậptronggiaodịch(baogồmcảvàng)củachúngtôiởthịtrườnghànghoáLondontrongthờigian5nămquađãgiảmxuốngđếnmứcchưabằng1%tổngthunhậpcủachúngtôi.Xéttừgócđộphântíchchiếnlược,kinhdoanhvàngđãkhôngcònlànghiệpvụchínhcủachúngtôinữa,vìthếchúngtôiquyếtđịnhrútluikhỏithịtrườngnày”.

Ngày16tháng4,tờFinancialTimescủaAnhlậptứcphụhoạrằng,“ĐúngnhưKeynesđãtừngnói,“ditíchdãman”này(vàng)đangdầntrởthànhbụitrầncủalịchsử.ViệcgiatộcRothschildrútluikhỏithịtrườngvàngđãkhiếnchoNgânhàngPháp“chảnh”làthếcũngphảicânnhấckhodựtrữvàngcủamình.Vàtrongvaitròlàmộtsảnphẩmđầutư,vàngđangđếnhồigiãychết”.

Khôngchỉvậy,ngày1tháng6,tậpđoànAIG-mộttêntuổilẫylừngtrênthịtrườnggiaodịchbạctrắng-đãtuyênbốrútluikhỏihệthốngđịnhgiábạc,tựnguyệngiángcấpxuốnglàmnhàgiaodịchbìnhthường.

Cảhaiviệcnàyđềucóvẻhếtsứckỳquặc.

LẽnàodònghọRothschildđãthậtsựxemnhẹvàng?Nếukhôngphảithếthìtạisaohọkhôngrútluivàothờiđiểmgiávàngxuốngđếnđiểmthấpnhấttronglịchsửvàonăm1999màlạiphảirửataygáckiếmvàothờiđiểmgiávàngbạcđangthịnhnhưnăm2004?

Mộtkhảnăngkhácchínhlàgiávàngbạccuốicùngsẽmấtkiểmsoát,vàmộtkhiâmmưukhốngchếgiávàngvàbạcbịbạilộthìngườinắmquyềnkhốngchếsẽtrởthànhkẻthùchungcủathếgiới.Cắtđứtmốiquanhệvớivàngmộtcáchđộtngột,giatộcRothschildsẽtránhđượcsựnguyềnrủacủangườiđờinếunhưmườinămsaugiávàngbạccótrụctrặc.

Đừngquênrằng,tứtrướctớinay,giatộcRothschildluônnắmgiữmạnglướitìnhbáochiếnlượccóhiệusuấtcaonhất,bímậtnhấttrênthếgiới.NhàRothschildnắmgiữnhữngnguồnthôngtinquýgiánhất,tuyệtmậtnhất.Mưucaokếhiểmcộngthêmnguồntàichínhkhổnglồcũngnhưkhảnăngthuthập,phântíchthôngtinmộtcáchhiệuquảđãgiúpchogiatộcnàynắmgiữsốphậncủacảthếgiớitừhơn200nămqua.

Việcgiatộcnàyđộtngộttuyênbốrútluikhỏithịtrườngvàng-mộtthịtrườngbéobởmàhọđãlaotâmkhổtứtrongsuốt200nămqua-đãkhôngcònlàchuyệnbìnhthường.

8.NgàytậnthếcủanềnkinhtếbongbóngĐểtạonênsựbấtmãncủaquốctếđốivớiTrungQuốcđồngthờihòngchedấumưuđồtăng

giádầuđểkíchthíchnhucầuđốivớiđồngđô-laMỹ,trụcphốWall-Londonkhăngkhăngchorằng,nguyênnhâncủaviệcmấtcânđốitrongcungcầugiádầutrongthờigiangầnđâyxuấtpháttừsựpháttriểnquánóngcủanềnkinhtếTrungQuốc.Hệtnhưnăm1973,giớitàiphiệttrụcphốWall-Londonđãtănggiádầulên400%đểkíchthíchnhucầuđốivớiđồngđô-laMỹđồngthờiđổtoànbộtráchnhiệmvềviệctănggiádầuchochínhsáchcấmvậndầumỏcủacácquốcgiaTrungĐông.

Từnhữngnăm70,dovàngbị“giamlỏng”,thịtrườngchứngkhoánthếgiớivàthịtrườnghànghoáchủlựctănggiảmngượcchiềunhau.Thậpniên70,thịtrườnghànghoáchủlựccựckỳsôiđộng,trongkhithịtrườngchứngkhoánlạisuysụptrongthờigianđó.Trongsuốt18nămliềnkểtừđầuthậpniên80,thịtrườngchứngkhoánsasútmạnh,nhưnglúcnày,thịtrườnghànghoáchủlựclạităngtrưởngmạnhmẽ.Tuynhiên,bắtđầutừnăm2001,cùngvớisựpháttriểnmạnhmẽcủathịtrườnghànghoáchủlực,cácthịtrườngkhácnhưcổphiếu,chovaytíndụng,bấtđộngsản,thịtrườngtàichínhpháisinhcũngđồngbộtăngtrưởngmạnh.Xétởkhíacạnhbềngoàithìcóvẻnhưđồngđô-laMỹtănggiátrị,nhưngtrênthựctế,docôngnợđồngđô-latạoramàmọikhoảnnợđềuđếnhạnchitrảlãisuất,kếtquảlà,chỉcầntăngthêmsứcchứa,chiếcvòđựngcảthịtrườnghànghoáchủlựclẫnthịtrườngchứngkhoáncóthểtiêuhoáhếtlượngđô-ladưthừa.Tuynhiên,vìquánhiềunênđồngđô-laMỹđãtrànrangoàichiếcvònày.

VấnđềlàlàmthếnàođểtìmđượcmộtchiếcvòcósứcchứalớnnhưthếCácthiêntàiphốWallbắtđầubànluậnvềkháiniệmdunglượngvôhạncủathịtrườngtàichínhpháisinh.Họliêntiếptungrathịtrườngcác“sảnphẩmtàichính”mớivớisốlượnglớn.Họkhôngchỉnghĩđếntiềntệ,côngtrái,hànghoá,cổphiếu,tíndụng,lãisuất,màcònsángtạoranhữngtròchơimớivàtrêncơsởlýluậnnày,họcóthểđemsựtốtxấucủamỗingàytrongmộtnămtươnglairồidánnhãnđồngđô-laMỹlênđểbánrathịtrường.Tươngtự,họcóthểđemmỗigiởtrongmỗingàycủa100nămtrongtươnglaithếgiới,thậmchílàcảđộngđất,núilửa,lũlụt,hạnhán,hoảhoạn,bệnhdịchtruyềnnhiễm,tainạngiaothông,hônnhânmachay…đểbiếnthành“sảnphẩmtàichínhpháisinh”vàđànghoànggiaodịchtrênthịtrườngtàichính.Vìvậy,cóthểnóirằng,thịtrườngtàichínhpháisinhchínhlàthứsảnphẩmmangtínhvôhạnđịnh.Điềuthúvịlà,luậnđiệunàyítnhiềucónéttươngđồngvớisựcốY2Kvốnđượcđẩyđếncựcđiểmtrongnăm1999,khicácnhàphântíchphốWalltuyênbốmộtcáchchắcnịchrằngcầnphảiphân

phốiđịachỉIPđếnmỗihạtcáttrêntráiđấtnày.Trongkhingườiđờiđanglêncơn“sốt”caonhưvậythìbãotáptàichínhcũngđãcậnkềtronggangtấc.

GiávàngtăngmạnhvàliêntụcsẽvôtìnhđẩylãisuấtnợvaydàihạncủaMỹlêncao,docácnhàngânhàngquốctếđãchàobánrathịtrườngtàichínhhợpđồng“bảohiểmlãisuất”lênđếnmấytrămnghìntỉđô-laMỹ,đảmbảolãisuấtdàihạnsẽkhôngtănglên,nhưngmộtkhilãisuấtnợdàihạnbịépbởigiávàngthìcácnhàngânhàngquốctếsẽđểlộmưuđồcủahọdolòngthamcủabảnthântạora.

Mụctiêuđầutiênsẽlàthịtrườngsảnphẩmtàichínhpháisinh-quảbongbóngphìnhtosiêucấpcủa“lãisuấtvượtkỳ“trịgiá74nghìntỉđô-laMỹ(chỉtínhriêngsốliệuđượcngânhàngthươngnghiệpMỹcôngbố).Cácdoanhnghiệpđượcnhànướcbảotrợvới3,5%vốntrongtaysẽchẳngkhácnàotrứngđểđầugậy.Vớisựsụtgiảmgiávàngđộtngột,mứcdaođộnglãisuấtcủacôngtráibiếnđộngkhácthường,phòngtuyếnđốixunglãisuấtyếuớtcủacácdoanhnghiệpđượcnhànướcbảotrợsẽbịphávỡtrướctiên,côngtráingắnhạncủacácdoanhnghiệpnàytrịgiá4nghìntỉđô-lasẽhoàntoànmấtđitínhthanhkhoảnchỉtrongthờigianngắn.CùngrơivàothảmcảnhcòncóôngchủcủaMorgan-kẻchuyênlũngđoạnthịtrườngtàichínhpháisinhvàthịtrườngpháisinhvàng.Nhưvậy,họbuộcphảitìmcáchxoaychuyểncụcdiệnápchếgiávàngvàlãisuấtdàihạn.

Việcthịtrườngtàichínhpháisinhsụpđổtrướctiênsẽlàmgiảmtínhthanhkhoảncủacácsảnphẩmtàichínhtiềntệ.Ngaykhiýđồbántháocácloại“hợpđồngbảohiểm”hiệncótrongtaycủacácnhàđầutưthếgiớitrớ-thànhhiệnthực,nềntảngcủanhữngsảnphẩmpháisinhnhưtiềntệ,côngtrái,hànghoá,dầumỏ,cổphiếusẽđồngthờibịảnhhưởngtheohiệuứngdomino,tínhthanhkhoảncủathịtrườngtàichínhquốctếsẽbùngphátkhủnghoảngtrênquymôlớn.Đểcứuvãnđốnghoangtàncủathịtrườngtàichínhvốnhếtthuốcchữa,CụcDựtrữLiênbangMỹbuộcphảipháthànhthêmđồngđô-lavớisốlượnglớn.Ngaykhimấychụcnghìntỉđô-lađượcpháthànhthêmnhưsóngbiểndộivàonềnkinhtếthếgiới,thìnềnkinhtếtrêntoàncầusẽrơivàocảnhhỗnloạn.

Sau30nămkểtừkhingânhàngquốctếâmmưuloạibỏbảnvịvàng,nướcMỹđãdựchi80%lượngtíchluỹcủathếgiới.Đếnnay,mỗingàynướcMỹcần“hút”mộtkhoảntíchluỹ2tỉđô-latừcơthểngườidâncácnướctrênthếgiớiđểcóthểkhiếncho“cỗmáykinhtếvĩnhcửucủanướcnàyvậnhànhtiếpđược,tốcđộtăngcủacáckhoảnnợvàlãisuấtcủanướcMỹđãvượtrấtxasứctăngtrưởngcủanềnkinhtếthếgiới.Đếnkhimọinguồntíchluỹvàngbạccủa

cácquốcgiabịrútsạchthìcũngchínhlàngàytậnthếcủanềntàichínhthếgiới.Liệungàynàycóđếnhaykhông?Vấnđềkhôngphảilàcóhaykhông,màlàvàothờigiannàovàcáchthứcrasao.Hệthốngbongbóngđô-laMỹthoạtnhìnthìcóvẻđồsộnhưnghiểmhoạcủanóchínhlànằmởhaichữlòngtin.Vàvàngchínhlàngónđòn“nhấtdươngchỉ”đãđiểmtrúnghuyệtvịnày.

CHÚTHÍCH(1)IrvingFisher,100%tiềntệ(100%Money)-Pickering&ChattoLtd;11/1996.

(2)MurrayN.Rothbard,Bíẩncủangânhàng(TheMisteryofBanking)-EP.Dutton,1983,tr.61.

(3)Cơhọctiềntệhiệnđại(ModernMoneyMechamcs),NgânhàngdựtrữliênbangChicago.

(4)Báocáocủacơquankiểmsoáttiềntệvềcáchoạtđộngdẫnxuấtngânhàngquýhai2006.

(5)DamHamilton,J.P.MorganChase-quáivậtkhổnglồ(TheJ.P.M.DerivativesMonster)-Nghiêncứunăm2001.

(6)DiễnvăncủaWilliamPoole(ChủtịchNgânhàngdựtrữSt.Louis),Rủirocủacácdoanhnghiệpđượcnhànướcbảotrợ,2005.

(7)FannieMae,FreddieMacvànhucầuchosựđổimớicácdoanhnghiệpđượcnhànướcbảotrợ(FannieMae,FreddieMacandtheneedforGSEreform),OFHEO.

(8)DiễnvăncủaWilliamPoole(ChủtịchNgânhàngdựtrữSt.Louis),Rủirocủacácdoanhnghiệpđượcnhànướcbảotrợ,2005.(91RobertKiyosaki,Mùivịcủanợnần(ATasteofDebt)-YahooFinaceExpertsColumn31/10/2006).

(10)RobertKiyosaki,Đánhcượcvàovàngchứkhôngpháiđánhcược

vàotiền(BetonGold,NotonFunnyMoney(YahooFinaceExpertsColumnJuly25,2006).

(11)FerdinandLips,Cuộcchiếnvàng:TrậnchiếnchốnglạitiềntệtừcáchnhìncủangườiThuỵSĩ(GoldWar,TheBattleAgainstSoundMoneyasSeenFromaSwissPerspective)-NewYork:TheFoundationfortheAdvancementofMonetaryEducation2001,tr.125.

(12)FerdinandLips,Cuộcchiếnvàng:TrậnchiếnchốnglạitiềntệtừcáchnhìncủangườiThuỵSĩ(GoldWar,TheBattleAgainstSoundMoneyasSeenFromaSwissPerspective)-NewYork:TheFoundationfortheAdvancementofMonetaryEducation2001,tr.86,87.

PHẦNX:MƯUCHUYỆNLÂUDÀICũnggiốngnhưtựdo,vàngchưabaogiờchịukhuấtphụcđếnmứcphảihạthấpgiátrịcủanó.

Maurier-1878.

Năm1850,Londonđượccoilàvầngtháidươngcủahệthốngtàichínhthếgiới.Năm1950,NewYorkđãtrởthànhtrungtâmtàichínhtoàncầu.Vậynăm2050,thànhphốnàosẽchiếmngôibáchủtàichínhquốctế?

Kinhnghiệmcủaloàingườitronglịchsửđãchứngtỏrằng,nhữngquốcgiahoặckhuvựcđangnổiluôntạoranhữnggiátrịtolớnvềcủacảivậtchấtvớimộtsứcsảnxuấtdồidàohơnnhằmbảođảmnguồncủacảicủamìnhkhôngbịlựclượngtiềntệrẻmạtcủakẻkháctướcđoạtmấttrongquátrìnhgiaodịch.Nhữngkhuvựcnàyluôncóđộnglựcnộitạiduytrìnguồntiềntệ,giốngnhưđồngbảngAnhbằngvàngvữngchắctrongthếkỷ19hayđồngđô-laMỹbằngbạcvàvàngthốngsoáitoàncầutrongthếkỷ20.Xưanay,củacảithếgiớiluôntựđộngchảyvềnơicóthểđảmbảogiátrịcủachúng.Hệthốngtiềntệvữngchắcổnđịnhlạithúcđẩymạnhmẽsựphâncôngxãhộivàsựphânbốhợplýnguồnvốncũngnhưtàinguyênthịtrường,từđómàhìnhthànhnênkếtcấukinhtếcàngcóhiệusuấthơn,củacảiđượcsángtạoracàngnhiềuhơn.

Ngượclại,khimộtquốcgiacườngthịnhbắtđầuđốimặtvớisựphásản,sứcsảnxuấtcủaxãhộikhôngngừnggiảmsút,nhữngkhoảnchichínhphủhoặcchiphíchiếntranhkhổnglồdầndầnvétsạchmọisựtíchluỹtừtrước,chínhphủsẽbắtđầuchiếnlượcgiảmgiátiềntệhòngthoátkhỏinhữngkhoảnnợchồngchấtđồngthờiđụckhoétcủacảicủanhândân.Lúcnày,củacảisẽkhôngthểchảyngượcrangoàitìmđếnnhữngnơicóthểchechởchonó.

Việctiềntệcóvữngmạnhhaykhôngđãtrởthànhmộtdấuhiệuxuấthiệnđầutiênphảnánhsựthịnhsuycủamộtquốcgia.Năm1914,khingânhàngAnhtuyênbốđìnhchỉviệchoánđổivàngcủađồngbảngAnhthìsựhùngmạnhcủađếquốcAnhđãmộtđikhôngtrởlại.Năm1971,khiNixonđơnphươngđóngcửathịtrườngvàngthìthờihoàngkimcủaHoaKỳchỉcònlàhoàiniệm.NộilựccủanướcAnhđãtiêutanmộtcáchnhanhchóngtrongkhóilửacủacuộcchiếntranhthếgiớilầnthứnhất,cònnướcMỹthìmaymắncóthểduytrìsựphồnvinhtrongmộtkhoảngthờigianngấnkhithếgiớikhôngcónhữngcuộcchiếntranhlớn.Nhưngthựctếthìđóchỉlàhiệntượng“mạnhbạoxóbếp”nhưchaôngtavẫnthườngnói.

Nhìntừgócđộlịchsử,chúngtathấyrằng,quốcgianàothaotúngthịtrường,hạgiátiềntệhònglừagạtchiếmđoạtcủacảithìcuốicùngcũngsẽbịcủacảiđèbẹp.

1.Tiềntệ:ThướcđocủakinhtếthếgiớiTiềntệlàthướcđocơbảnnhất,hạtnhânnhấttrongtấtcảcáclĩnhvựckinhtế,vaitròcủa

tiềntệcũnggiốngnhưcácđạilượngđolườngquantrọngnhấtnhưkilogam,mét,giâytrongthếgiớivậtlývậy.Mỗimộthệthốngtiềntệđềudaođộngmãnhliệtmỗingày,vàgiốngnhưđịnhnghĩakilogam,mét,giây,hệthốngtiềntệcũngchứađựngnhữngsailầmvàvôlý.

Nếucóthướcđotrongtaymàđộdàingắnngàynàychẳnggiốngngàykiathìcáccôngtrìnhsưphảilàmthếnàođểthicôngmộttoàcaoốccaođếnmấychụctầng?Vàchodùlàxâydựngđượcđinữathìaidámvàoở?

Nếunhưtiêuchuẩnthờigiantínhbằnggiâytrongthiđấuthểthaocứthayđổixoànhxoạchmộtcáchtuỳtiệnthìvậnđộngviênlàmsaocóthểthựchiệnviệcsosánhthànhtíchthiđấuởnhữngcuộcđấukhácnhau?

Nếunhưquảcântiêuchuẩncủamộtthươnggiavốnđượcmọingườitindùngnhưngmỗingàylạiđượcchủnhâncủanóthayđổimộtchút(khiếncânkhôngcònổnđịnhvàchínhxácnữa),thìcònaidámlàmănvớiôngta?

Mộttrongnhữngvấnđềcănbảncủakinhtếthếgiớingàynaychínhlàkhôngcómộttiêuchuẩnđolườngtiềntệổnđịnhvàhợplý,dođóchínhphủkhôngthểtínhtoánchínhxácquymôcủađờisốngkinhtế,doanhnghiệpkhóphánđoánchínhxáctínhhợplýtrongđầutưdàihạn,bấtcứsựquyhoạchdàihạnnàocủangườidânđốivớitàisảnđềumấtđihệthamchiếuantoàn.Vaitròcủatiềntệđốivớinềnkinhtếdướisựthaotúngtuỳtiệnvàvõđoáncủacácngânhàngđãlàmsailệchsựphânphốihợplýcủanguồnvốnthịtrườngmộtcáchnghiêmtrọng.

Khitínhtoánlợinhuậncủaviệcđầutưcổphiếu,côngtrái,bấtđộngsản,sảnxuất,mậudịchhànghoá,hầunhưmọingườichẳngthểnàohạchtoánchínhxáclợinhuậnđầutư,bởivìrấtkhótínhđượcmứcđộcolạitrongsứcmuacủatiềntệ.

Từnăm1971,saukhithoátlyhoàntoànkhỏivàng,sứcmuacủađồngđô-laMỹđãgiảmxuống94,4%,mộtđô-laMỹngàynaychỉđánggiábằng5,6centcủathờikỳđầunhữngnăm70.

“Hộmộtvạnđồng“làtiêuchígiàucótrongthậpniên80ởTrungQuốc,còntrongthậpniên90,thuậtngữnàychỉmứcbìnhquânthunhậpthànhthị,theođó,giờđây,ngườinàocómứcthunhậpgiađìnhhàngnămvàokhoảngmộtvạnđồngthìđãcóthểđượcxếpvàoloại“hộ

nghèo”.

Cácnhàkinhtếhọcchỉ“quantâm”tớimứcđộlạmphátcủavậtgiátiêudùng,nhưnghiệntượnglạmpháttiềntệtưsảncaođếnmứckhiếnngườitakhiếpsợthìlạichẳngcóaichúý.Chếđộtiềntệnhưvậylàsựnghiêmtrịtànkhốcđốivớingườitíchluỹ,vàđiềunàygiảithíchlýdotạisaochodùthịtrườngcổphiếuvàbấtđộngsảnhếtsứcnguyhiểmnhưngnếukhôngđầutư,ngườitasẽcànglâmvàocảnhnguyhiểmhơn.

Khimuanhà,ngườimuađượcngânhàngcấpchomộttờgiấyđượcgọilàbiênnhậnnợ.Cácngânhàngchẳngcónhiềutiềnnhưnglạicóthểtạoratiền,vàtờbiênlainợlậptứcbịhệthốngngânhàng“tiềntệhoá”khiếncholượngtiềntệlưuthôngtrênthịtrườngtănglênchóngmặt,đẩymứcvậtgiábìnhquâncủatoànxãhộilêncao,đặcbiệtlàtronglĩnhvựcnhàđất.Chonên,khikhôngcócáckhoảnvaybấtđộngsảnthìgiánhàkhôngthểcómứccaonhưvậy,vàmặcdùngânhàngtuyênbốrằnghọgiúpngườidângánhvácchiphínhàở,nhưngkếtquảthìhoàntoànngượclại.

Cáckhoảnchovaybấtđộngsảncủangânhàngcũngchẳngkhácgìkhoảnthunhậptrong30nămtớicủangườidânbỗngdưng“bốchơi”trongchốclát.Vànhưvậy,giánhàcửa,trịtrườngcổphiếu,thịtrườngtíndụngcólýnàokhôngtăngđộtbiến?Ngaysaukhimọicủacảitíchluỹtrong30nămtớicủangườidânbốchơihết,giábấtđộngsảncũngtrởnêncaochótvóttớimứcngườicóthunhậpbìnhthườngkhôngthểnàovớitớiđược.Nhằmgiúpngườidâncóthểgánhvácđượcnhữngkhoảnnợvàđốichọivớitìnhhìnhcăngthẳngvềgiábấtđộngsản,cácnhàngânhàngđãthíđiểm“sựcáchtânvĩđại”của“khoảnnợbấtđộngsảnsuốtđời”tạiAnhvàMỹ.

NướcAnhđãđưarakhoảnvaybấtđộngsảnđến50năm,cònởbangCaliforniacủaMỹ,ngườitađangchuẩnbịthửnghiệmviệcthếchấptàisảnkéodài45năm.Vànếunhưviệcthíđiểmnàythuđượcthànhcôngthìcáckhoảntiềntệvaymượnsẽxuấthiệnvớiquymôlớnhơn,thịtrườngbấtđộngsảnsẽchàođónmột“mùaxuânxánlạn”hơn,trongkhinhữngngườivaynợngânhàngsẽbịtróichặtsuốtđờivàocáckhoảnnợnày,cònnhữngngườikhôngmuanhàthìcàngnghèoxơxác.Vậynếunhưbữatiệcnợ50nămcủadânvẫnkhôngthểlàmnobụngcácnhàngânhàngthìsao?Chỉerằng,sẽcóngàycáchìnhthức“vaykhếchấpvượtthờiđại”theokiểu“nợchacontrả”,“nợôngcháutrả“cũngsẽđượctạora.

Trongkhikhoảndựtrữngoạihối1nghìntỉđô-lakhiếnngườitahânhoanthìcácnhàtàiphiệtngânhànglạicầnphảipháthànhthêm8nghìntỉnhândântệđểmuanhững“biênlainợcủanướcMỹ”.Nếuđivàolưuthôngtronghệthốngngânhàngthìtoànbộsốtiềnpháthành

thêmnàysẽđượcphóngđạilêngấp6lần.Nóichunglàcầnphảihoàntrảlãisuấtcôngtráiquốcgia,nhưngvấnđềlàaisẽhoàntrả?Câutrảlởilà:ngườidânđóngthuế.

Khigiáodụcvàytếcũngđượctiếnhành“côngnghiệphoá”vàchốclátbiếnthành“tàisảnđộcchiếm”trongchếđộtàinguyêncôngcộngcủatoànxãhộithìlợinhuậncủanócólýnàokhôngtăngvọt?

Trongkhichứngcứgiaodịchgiữacáccôngtytrởthànhloại“giấynợ”,ngânhàngsẽthumuanhữngthứ“giấynợ”nàyvớimộtmứcchiếtkhấunhấtđịnhđểlàm“tàisản”củangânhàng,đồngthời“sángtạora”tiềntệmới.

Trongkhingườidândùngthẻtíndụngđểchitiêuthìmỗimộttờgiấycóchữkýphíasauđềutrởthànhmộttờgiấynợ,mỗitờgiấynợđềutrởthành“tàisản”củangânhàng,mỗikhoản“tàisản”củangânhàngđềutrởthànhtiềntệpháthànhthêm,haynóicáchkhác,mỗilầnquétthẻlàmộtlầnngườitatạoratiềntệmới.

Nợ,nợ,vànợ.Đồngnhândântệđangtrượtnhanhxuốngvựcsâucủađồngtiềnnợ.

NhưngđiềukhácvớiMỹlàTrungQuốcchưacóthịtrườngcôngcụtàichínhpháisinh“phátđạt”nhưcủaMỹđểcóthểhấpthunhữngkhoảntiềnpháthànhthêmnày.Sựtrànlancótínhlưuđộngnàysẽtậptrungvàothịtrườngbấtđộngsảnvàthịtrườngtíndụnghaycổphiếu,hầunhưchẳngcóthủđoạnnàocóthểkhốngchếhiệuquảnạn“lạmpháttiềntệtưsảnsiêucấp”trongnhữnglĩnhvựcnày.Câuchuyệnthầnthoạivềthịtrườngcổphiếu,sựnóngbỏngcủabấtđộngsảnnămđócủaNhậtsẽtàihiệnởTrungQuốc.

CácnhàtàiphiệtngânhàngquốctếđangchờđợimộtvởkịchhaytừquảbóngsiêuhạngcủanềnkinhtếĐôngAkhác.KhinóirằngnềnkinhtếTrungQuốckhólàmnêntròtrốnggì,chẳngphảilàbàThatcherđangmuốnhùdoạhaysao?Màkiếnthứccủanhữngngườinhưbàvềnềnkinhtếbongbóngnàycóthểnóilàrấtsâurộng.Trongkhiquảbongbóngtiềntệnợphìnhlênđếnmứcđộnhấtđịnh,cácnhàkinhtếhọcnổitiếngquốctếsẽtừcácxóxỉnhchuira,nhữngtintứcphảndiệnvàlờicảnhbáođốivớinềnkinhtếTrungQuốcsẽtrởthànhcáctiêuđềlớnxuấthiệndàyđặctrênphươngtiệntruyềnthôngchínhcủathếgiới.Vàlúcnày,cácsátthủkinhtếđãkhôngcònnhẫnnạisẽcùngnhauxônglênnhưbầyácthúkhiếnchocácnhàđầutưtrongnướcvàquốctếhồnlạcpháchxiêu.

Mộtkhichếđộdựtrữvàngcụcbộvàtiềnvaynợđượcgiảiphóng,sựphânhoágiàunghèotrênthếgiớiđượcxácđịnh,trongxãhộisẽxuấthiệnnhữngngườichuyênđivaytiềnngân

hàngmuasắmcủacảiđểhưởngthụ“lợiích”củalạmphátlưuthôngtiềntệ,Ngaysaukhichếđộdựtrữvàngcụcbộvàtiềnvaynợlũngđoạnđược“thônglệ“củangânhàngquốctế,trongkhinhữngngườidântíchluỹmấtđicáccôngcụđểbảovệtàisảncủamìnhthìcácngânhànglạilànhữngngườigặtháiđượcnhiềulợinhuậnnhất.

Tiềnnợvàchếđộdựtrữvàngcụcbộsẽtạora“n”sựmấtgiácủaloạitiềntệ“giấynợ+sựhứahẹn”này,với“thướcđoliêntụcmấtgiánhưvậy,thìnềnkinhtếlàmsaocóthểđủsứcpháttriểnổnđịnhvàhàihoàđược?

Trongthờiđạimàcụmtừ“tiêuchuẩnhoá“luônthườngtrựctrênmôingườiđờinhưnglạikhôngcóbấtcứchuẩnmựcnàotrongviệcđolườngtiềntệthìđiềunàychẳngphảilàngớngẩnhaysao?

Trongkhibảnchấtcủachếđộdựtrữvàngcụcbộvàtiềntệnợđượcchúngtathấuhiểuthìsựhoangđườngcủanócũngsẽlộrõ.

Khôngcómộtthướcđotiềntệổnđịnhthìkhôngthểcóđượcnềnkinhtếpháttriểncânbằng,khôngthểcóđượcnguồnvốnthịtrườngđượcphânphốihợplý,vàđươngnhiênsẽtạonênsựphânhoágiàunghèotrongxãhội,khiếnchocủacảicủaxãhộidầnrơivàotayngànhtàichính,việtxãhộitrởnênhàihoàchỉcóthểlàđiềuhuyễnhoặcmàthôi.

2.Vàngvàbạc:BùaổnđịnhgiácảNgày13tháng7năm1974,tạpchíTheEconomistđãđăngtảimộtbảnbáocáothốngkê

vậtgiátrongsuốtthờikỳcáchmạngcôngnghiệpAnhkhiếnngườitaphảikinhngạc.Trongkhoảngthờigian250nămtừnăm1664đếnnăm1914,dướisựvậnhànhcủabảnvịvàng,vậtgiátạiAnhđãduytrìđượcxuthếbìnhổnvàgiảmnhẹ.Trongthếgiớingàynay,khôngthểnàotìmramộtquốcgiathứhaicóthểduytrìchỉsốvậtgiábìnhổnlâudàivàliêntụckhôngngừngnhưvậy.

SứcmuacủađồngbảngAnhđượcđảmbảotínhổnđịnhđángkinhngạc.Nếuchỉsốvậtgiácủanăm1664đượcxáclậplà100,thìtrừthờikỳchiếntranhNapoleon(năm1813)cómứcvậtgiátăngtạmthờiđến180,trongkhoảngthờigiancònlạichỉsốvậtgiáđềuthấphơntiêuchuẩncủanăm1664.

KhicuộcChiếntranhthếgiớilầnthứnhấtbùngnổvàonăm1914,chỉsốvậtgiácủaAnhlà91.Haynóicáchkhác,dướithểchếcủabảnvịvàng,sứcmuacủamộtđồngbảngAnhtạithờiđiểmnăm1914cònmạnhhơnmộtđồngbảngAnhcủa250nămtrước(năm1664).

Dướichếđộbảnvịvàngvàbạc,tìnhhìnhgiácảcũngtươngtựnhưvậy.Năm1787,Điều8Chương1hiếnphápMỹtraoquyềnchoQuốchộipháthànhvàđịnhgiátiềntệ.

Điều10quyđịnhrõràng,tấtcảcácbangkhôngđượcdùngbấtcứmộtloạitiềntệnàokhôngđượcquyđịnhngoàivàngvàbạcđểchitrảnợnần,từđóđãxácđịnhrõtiềntệcủaMỹcầnphảilấyvàngvàbạclàmcơsở.“Pháplệnhtiềnđúc1792”đãxáclậpđồng1đô-laMỹlàđơnvịcơbảncủatiềntệMỹ,địnhgiáchínhxáccủa1đồngđô-laMỹlàgồm24,1gbạcthuần,địnhgiácủa10đô-laMỹlàgồm16gvàngthuần.Bạctrắngđượcdùnglàmcơsởcủahệthốngtiềnđô-laMỹ.Tỉgiágiữavàngvàbạclà15:1.Bấtkểngườinàophaloãngđộthuầnchấtcủađồngđô-laMỹ,khiếnchođồngđô-laMỹmấtgiátrịđềusẽđốimặtvớiántửhình.

Năm1800,chỉsốvậtgiácủaMỹởvàokhoảng102,2,đếnnăm1913,chỉsốnàyhạxuốngcòn80,7.TrongsuốtthờikỳxảyranhữngbiếnđổilớntrongcôngnghiệphoácủaMỹ,biênđộdaođộngvậtgiákhôngvượtquá26%,còntrongthờiđạibảnvịvàngtừnăm1879đếnnăm1913,biênđộdaođộngvậtgiáởmức17%.Trongsuốt113nămvớinhữngbiếnđổilớntronglịchsửcôngnghiệphoáđấtnướcvàpháttriểnsảnxuấtcủaMỹ,tỉlệlạmpháttiềntệbìnhquânhầunhưlàbằng0,daođộnggiácảhàngnămkhôngquá1,3%(1).

Tươngtựdướibảnvịvàng,tiềntệcủacácquốcgiachủyếuởchâuÂutrongquátrìnhchuyểnđổitừnềnkinhtếnôngnghiệpsangnềnkinhtếcôngnghiệpcũngduytrìđượctínhổnđịnhcaođộnhưvậy.ĐồngfrancsPháp,từnăm1814đến1914ổnđịnh100năm.

ĐồngflorinHàLan,từnăm1816đếnnăm1914,ổnđược98năm.

ĐồngfrancsThụySĩ,từnăm1850đếnnăm1936,ổnđịnhđược86năm.

ĐồngfrancsBỉ,từnăm1832đếnnăm1914,ổnđịnhđược82năm.

ĐồngkhoaThuỵĐiển,từnăm1873đếnnăm1931,ổnđịnhđược58năm.

ĐồngmácĐức,từnăm1875đếnnăm1914,ổnđịnhđược39năm.

Đồngliaý,từnăm1883đếnnăm1914,ổnđịnhđược31năm(2).

MisesđãđánhgiábảnvịvànglàthànhtựucaonhấttrongtoànbộnềnvănminhphươngTâyởthờiđạihoàngkimcủachủnghĩatưbản.Nếukhôngcómộtthướcđotiềntệổnđịnhvàhợplý,sứcsángtạocủacảivôcùnglớnmànềnvănminhphươngTâyđãthểhiệnratronggiaiđoạnpháttriểnnhanhchóngcủachủnghĩatưbảnsẽlàmộtchuyệnvượtngoàisứctưởngtượng.

Hệthốnggiácảổnđịnhcaođượchìnhthànhtrongquátrìnhtiếnhoátựnhiêncủavàngvàbạctrênthịtrường,cóthểkhiếnchocácnhàhoạchđịnhkinhtế“thiêntài”củathếkỷ20xấuhổtoátmồhôihột.Vaitròtiềntệcủavàngvàbạcđượcxemlàsảnphẩmcủaquátrìnhtiếnhoátựnhiên,làsảnphẩmcủanềnkinhtếthịtrườngchânchinh,làtiềntệthựcđángtincậycủaloàingười.

Cáiđượcgọilàthướcđotiềntệchínhlàcáikhôngbịthayđổivìbảntínhthamlamcủanhữngtrùmtàichính,vìsựhiếuchiếncủachínhphủhayvìsựdầucơlợiíchcủacácnhàkinh

tếhọc“thiêntài”.Tronglịchsửchỉcótiềnvàngvàbạc-sảnphẩmđượcsinhratừsựtiếnhoátựnhiêncủathịtrường-mớicóthểlàmđượcđiềunày,vàtrongtươnglaicũngchỉcóvàngvàbạcmớicóthểgánhvácđượctrọngtráchlịchsửnày.Chỉcóvàngvàbạcmớicóthểbảovệthựcsựchotàisảncủanhândâncũngnhưsựphânbốhợplýcácnguồntàinguyêntrongxãhội.Cácnhàkinhtếhọcđươngđạicómộtthứquanđiểmkháthịnhhànhkhichorằngtốcđộgiatăngcủavàngvàbạckhôngthểđuổikịptốcđộgiatăngcủacủacải,dướihệthốngtiềntệlàvàngvàbạc,tìnhtrạngthiếuhụttiềntệsẽxảyra,màđiềunàylạilàkẻthùcốhữucủamọinềnkinhtế.Trênthựctếthìđâychỉlàmộtquanđiểmchủquancánhânsailầm.Luậnđiểmxuyêntạc“lạmpháttiềntệhợplý“hoàntoànlàcơsởlýluậnđượctạonênbởisựhợpsứccủanhàngânhàngquốctếvànhómKeynesvớimụcđíchchínhlàphếbỏbảnvịvàng,từđóthôngquathủđoạnlạmpháttiềntệđể“thuthuếmộtcáchkínđáo”đốivớingườidân,tiếnhànhcướpđoạtvàăncắpmộtcách“sạchsẽ”củacảicủanhândân.TừthựctiễnxãhộicủacácquốcgiachủyếuởÂuMỹnhưAnhvàMỹthếkỷ17đếnnay,sựthựckhôngthểbácbỏđãchứngminhrằngsựpháttriểnmạnhmẽvềkinhtếxãhộihoàntoànkhônggâynênlạmpháttiềntệ.Trênthựctế,hainướcAnh,Mỹđềuđãhoànthànhcuộccáchmạngcôngnghiệptrongtìnhhìnhthiếuhụttiềntệlưuthôngởmứcđộnhẹ.

Vấnđềthựcsựchưahẳnlàtốcđộtăngtrưởngcủavàngvàbạckhôngtheokịptốcđộtăngtrưởngcủacủacảimàlàkhôngtheokịptốcđộtăngtrưởngcủacôngnợ.Vàlạmphátcôngnợmớicóhạichosựpháttriểnxãhội.

3.KhốimỡcôngnợvàGDPgiảmbéoMôhìnhpháttriểnkinhtếvớisựtăngtrưởngGDPcũngchẳngkhácnàoviệctăngthểtrọng

lànhiệmvụtrọngtâmcủasứckhoẻvậy.Việcchínhphủdùngchínhsáchlấybộichitàichínhđểkéokinhtếtăngtrưởngcũngchẳngkhácnàodùngchấtkíchthíchđểtăngcườngthểtrọngvậy.Vàtiềntệcôngnợchínhlàphầnchấtbéođượcpháttriểnthêm.

Mộtngườimàtrôngcứngàythêmphìnộnthìliệuanhtacóthậtsựkhỏemạnhkhông?

Môhìnhtăngtrưởngkinhtếcủamộtquốcgiakhôngnằmngoàihaidạngthứcsau:mộtlàdocủacảichânchínhcóđượctừsựtíchluỹ,sauđónhữngnguồnvốnvàngbạcthậtnàyđượcdùngvàođầutư,từđólạitạonêncủacảithựctạinhiềuhơntrước,kinhtếxãhộicũngnhờđómàtiếnbộ,điềumàsựtăngtrưởngkinhtếtheomôhìnhnàymanglạichínhlàsựpháttriểncủaphầncơthịtcủanềnkinhtế,sựcứngcápkhỏemạnhcủagâncốtnềnkinhtế,sựcânbằngtrongphânbốdinhdưỡngcủanềnkinhtế.Tuyhiệuquảtrướcmắtlàchậmchạp,nhưngchấtlượngtăngtrưởngcao,ítgâyratácdụngphụ.

Mộtmôhìnhkhácchínhlàdùngcáckhoảnvaynợđểkíchhoạtsựtăngtrưởngcủanềnkinhtếkhiếnquốcgia,doanhnghiệpvàcánhânphảigánhchịunhữngkhoảnnợkhổnglồ.Saukhiđượctiềntệhoáquahệthốngngânhàng,nhữngkhoảnnợnàylạitănglênvớinhữngconsốkhổnglồvàgâychongườitacảmgiácrằngcủacảiđangđượctănglênnhưthểquảbongbóngđượcbơmcăngvậy.Vìvậy,tiềntệđươngnhiênsẽtrởnênmấtgiádẫnđếnsựcáchbiệtnghiêmtrọngtrongphânhoágiàunghèomàhậuquảcủanólàlượngmỡdưthừacủanềnkinhtếđangcàngngàycàngtănglên.Việcpháttriểnkinhtếtheomôhìnhdùngnợđểkíchthíchchẳngkhácnàongườitadùngthuốckíchthíchtăngtrưởngtiêmvàocơthểnhằmtrởnênbéotốtmộtcáchcấptốc,tuyhiệuquảlàrõrệtchỉsaumộtthờigianngắn,songtácdụngphụtiềmẩncủanhữngthứhoóc-montăngtrưởngcấpkỳấycuốicùngrồicũngsẽdẫnđếnđủloạibiếnchứngbộtphát.Vàđếnkhiđó,cácloạithuốcmàcơthểcủanềnkinhtếnhấtđịnhphảicầndùngđếnngàycàngnhiềuđểrồicứthếđầuđộchệthốngnộitiếtcủacơthểnềnkinhtế,gâyrasựnổiloạntriệtđểcủamôitrườngsinhtháibêntrongcơthể,cuốicùnglàvôphươngcứuchữa.

Cănbệnhđầutiênmàcôngnợsinhrachínhlàchứngcaohuyếtáptrongnềnkinhtế-nạnlạmpháttiềntệ,đặcbiệtlàlạmpháttàisản.Ởmộtphươngdiệnkhác,chứngbệnhnàylạidẫnđếntìnhtrạngdưthừatrongsảnxuất,tạorasựxáotrộnvềcấutrúccủanềnkinhtế,gâylãng

phílớnchonguồnvốnthịtrường,tạoracuộcchiếngiácảkhốcliệttrongsảnxuấtcũngnhưnạnlạmpháthànghoátiêudùng.Giađìnhđượcxemlàtếbàochínhcủacơthểnềnkinhtế,vậynhưng,tếbàonàyđangbịđedoạkhôngchỉbởinạnlạmpháttiềntệmàcònbởitìnhtrạnggiãnthợđangtănglênhàngngày.Nhữngđiềunàyđãlàmsuygiảmsứctiêuthụtrongdânchúngvàkhiếnchocơthểnềnkinhtếthiếuđisứcsống.

Mộtchứngbệnhkhácdokhốimỡcôngnợtạonênchínhlàlượngmỡcaotrongmáucủanềnkinhtế.

Ngaysaukhicáckhoảncôngnợđượctiềntệhoá,tiềntệsẽkhôngcònkhanhiếm,màxuấthiệntrànlankhắpmọingócngáchcủaxãhội.Tiềncàngngàycàngnhiềunhưngcơhộiđầutưthìlạingàycàngítđi.Dướichếđộbảnvịvàng,đặctrưngchủyếucủathịtrườngcổphiếulàcơcấutàichínhcủacôngtylênsànkhávữngchắc,tìnhtrạngcôngnợkhôngcónguycơ,nguồnvốndồidào,mứclợinhuậntăngtrưởngổnđịnh,cổtứccủacổphiếutăngđềutheohàngnăm,thịtrườngcổphiếutuycómạohiểm,nhưnglạilàmộtthịtrườngthựcsựđángđểđầutư.Màcácthịtrườngcổphiếuchủyếucủathếgiớingàynaylạingậptrongcáckhoảntiềnnợvàbịdanhgiáquávớigiátrịthựccủanó,cácnhàđầutưkhómàtrôngchờvàolợinhuậncổtứcchodùvẫnluônnuôihivọngvàokhảnăngtănggiácủacổphiếu.Thịtrườngchứngkhoánngàycàngmấtđitínhđầutưmàdầnbiếnthànhmộtsòngbạcvớiđầyrẫynhữngđiểmkhácthường.Tìnhtrạngbấtđộngsảncũnggiốnghệtnhưvậy.

Bảnthâncáckhoảnnợđãkhiếnchomạchmáukinhtếtrởnêndễvỡhơn,việctănglượngpháthànhtiềnnợsẽkhiếnchohuyếtdịchkinhtếsánhđặclại,lượnglớnvốnlắngđọngtrênthịtrườngchứngkhoánvàthịtrườngbấtđộngsảnsẽkhiếnhuyếtquảnkinhtếcàngthêmtắcnghẽn,triệuchứngcaohuyếtápcủanềnkinhtếsẽkhôngthểtránhkhỏi.

Trạngtháicaohuyếtáptrongnềnkinhtếsẽcàngtăngthêmgánhnặngchotráitimkinhtế-thứđượccoilàmôitrườngvàtàinguyênmànhândândùngđểsángtạoracủacải.

Gánhnặngcôngnợsẽgâynêntìnhtrạngbộichinghiêmtrọng,môitrườngsinhtháibịônhiễm,tàinguyêncạnkiệt,hệsinhtháimấtcânđối,khíhậubiếnđổi,thiêntailiênmiên…Chínhnhữngđiềunàyđãdẫnđếntìnhtrạngchồngchấttrongcôngnợcủadânchúng.Sựphânhoágiàunghèo,daođộngkinhtế,mâuthuẫnxãhội,thamôhủbạilànhữngmốihiểmhoạđốivớimộtxãhộilànhmạnh.Trongkhitấtcảnhữngcănbệnhnhưlượngmỡcaotrongmáu,caohuyếtáp-nhữngchứngbệnhdochấtmỡtiềntệcôngnợgâyra-cùngpháttácvàtồntạithìhệthốngnộitiếttựnhiêncủacảcơthểkinhtếsẽrơivàotrạngtháirốiloạn,khảnănghấpthụ

dinhdưỡngkém,cáccơquannộitạngtổnthươngnghiêmtrọng,quátrìnhđổimớitrongcơthểkhôngthểvậnhànhbìnhthường,hệthốngmiễndịchmấtđisứcđềkháng.Nếuchọnbiệnphápđaugìtrịnấythìviệcnàysẽgâyrahiệntượngnhờnthuốc,từđómàcànglàmsuythoáitrầmtrọnghơnhệthốngnộitiếtcủacơthểnềnkinhtế.

Ngaysaukhiđãnhậnthứcrõbảnchấtvàsựnguyhạicủatiềntệcôngnợthìchúngtacầnphảithựchiệnviệcđiềuchỉnhtươngứngđốivớichiếnlượcpháttriểnkinhtế.NghĩalàtừmôhìnhcũlấytăngtrưởngGDPlàmkimchỉnam,lấytiềntệcôngnợlàmcơsở,lấybộichitàichínhlàmtăngtrưởng,chúngtacầnphảichuyểnbiếnsangmôhìnhpháttriểnmớilấyxãhộivàsựpháttriểnhàihoàlàmtrungtâm,dùngtiềntệthậtlàmthướcđo,dùngtíchluỹđểthúcđẩypháttriển.

Chúngtacũngphảitừngbướcxâydựngmộthệthốngthướcđotiềntệổnđịnhdùngvàngvàbạclàmđiểmtựa,từngbướcloạitrừcôngnợrakhỏidònglưuthôngtiềntệ,nângcaotỉlệdựtrữvàngtrongngânhàngvàxemđólàphươngphápquantrọngtrongviệckiểmsoátvàđiềuhànhtàichínhkhiếnchotỉsuấtlợinhuậncủangànhtàichínhngangbằngvớitỉsuấtlợinhuậnbìnhquâncủacácngànhcôngnghiệpkháctrongxãhội.Chỉkhinàotrịtậngốchaicănbệnhdaidẳnglàtiềntệcôngnợvàchếđộdựtrữvàngcụcbộnày,chínhphủmớicóthểđảmbảođượcsựcôngbằngvàhàihoàtrongxãhội.

Việcloạibỏtiềnnợrakhỏihệthốnglưuthôngtiềntệphảilàmộtquátrìnhlâudài,giankhổ,giốngnhưquátrìnhgiảmbéovậy.Cắtgiảmlượngthứcăn,điềuchỉnhcơcấubữaăn,tăngcườnglượngvậnđộngthểdục…tấtcảnhữngviệcnàythựcsựkhókhănhơnnhiềusovớichuyệntrốnmìnhtrongchiếcchănấmápcủatiềnnợtăngsinh.Việcsiếtchặtlưuthôngtiềntệcũnggiốngsựrènluyệnýchívàsứcchịuđựngcủaconngười,giốngnhưkhichúngtađibơivàosángsớmmùađôngvậy.Saunhữnggiankhổbanđầu,tínhlinhhoạtcủanềnkinhtếsẽtăngcườngrõrệt,hệthốngđềkhánglạivớicácloạixungđộtkhủnghoảngkinhtếsẽcàngthêmhoànthiện,áplựcmôitrườngsinhtháisẽgiảmnhẹ,sựphânphốitàinguyêntrênthịtrườngcũngsẽhợplýhơn.Dĩnhiên,cácchứngbệnhtrongcơthểnềnkinhtếsẽthuyêngiảm,hệthốngnộitiếttựnhiêntrongcơthểnềnkinhtếsẽtừngbướckhôiphụcchứcnăngkhiếnchocảxãhộisẽtrởnênhàihoàvàkhỏemạnh.

KhiTrungQuốcmởcửahoàntoànlĩnhvựctàichính,cầnphảinhậnthứcrõưuthếvàđiểmyếucủachếđộtàichínhphươngTâyđồngthờiphảitỏracởimở,phảicódũngkhívàmưutrínhằmsángtạoracáimớimộtcáchhiệuquả.

Thôngthường,nhữngquốcgiaquậtkhởitronglịchsửđềucónhữngcốnghiếnmangtính

khaisángđốivớisựpháttriểncủaxãhộiloàingười.TrungQuốcđangởtrên“bướcngoặtchiếnlược”đặcbiệtnày.

4.Ngànhtàichính:“Khôngquânchiếnlược”củaTrungQuốctrongpháttriểnkinhtế

Vịthếcủatiềntệdựtrữtrênthếgiớiđạidiệnchoquyềnlựctốithượngtrongviệcpháthànhtiềntệvớiđầyđủsựtincậy.

KhôngítngườicảmthấykhóhiểuvìsaoTrungQuốckhôngcóquyềnđịnhgiátrênthịtrườngquốctế.Wal-MartcóthểépcácdoanhnghiệpTrungQuốcđếnmứcaicũngphảixótxa.Cácnhàkinhtếhọcgiảithíchrằng,bởivìhọlàngườitiêudùnglớnnhất,đạidiệnchothịtrườngtiêuthụlớnnhấtthếgiới-nướcMỹ.Vàbởivậy,họlàngườicóquyềnđịnhgiá.Cũngcóngườigiảithíchrằng,vìđangnắmgiữcáckênhtiêuthụcủathịtrườngMỹ,nênWal-Martcóquyềnđịnhgiá.

Vậycòncácmỏkhoángsản,mỏdầu,dượcphẩm,máybaychởkhách,phầnmềmthìsao?TrungQuốclàmộttrongnhữngthịtrườngtiêuthụlớnnhấtthếgiới,vànhưvậy,trongvaitròlàngườitiêudùnglớnnhấtthếgiới,làmsaomàquốcgianàycóthểđểchokẻkhácchènépvàthaotúnggiácả?VìthiếumộtchiếnlượctàichínhđúngđắnnênTrungQuốckhôngcóquyềnđịnhgiá.Trongmộtgiaiđoạnlịchsửrấtdài,nềnkinhtếTrungQuốcpháttriểndựatrênnguồnvốnnướcngoài,nhưngnếukhôngcóchínhsáchmởcửahộinhậpvớinguồnvốnnướcngoàithìquốcgianàycũngsẽkhôngcósựpháttiềnkinhtếnhưhiệnnay.TrungQuốccóthểtrởthànhđốitượngnhậnnguồnvốnnướcngoài,nhưngcũngcóthểđốitượngđólàẤnĐộ.Nguồnvốnnàycóthểđượcrócmộtquốcgianhưngcũngcóthểđượcrútrakhỏiquốcgiađó.Aikhốngchếđượcquyềnlưuđộngvốn,kẻđósẽcóđầyđủquyềnđịnhgiáthậtsự.

Cácdoanhnghiệptrênthếgiớibấtkểthuộctop500hay100,bấtkểlàgãkhổnglồtrongngànhcôngnghiệpxehơihaycôngnghiệpmáytính,đềucầnđếntàichính.Đốivớidoanhnghiệpthìtiềncũnggiốngnhưkhôngkhívànướcvớicơthểsốngvậy.Đốivớicácngànhnghềkháctrongxãhội,tàichínhlàngườichủtuyệtđối.Aikhốngchếđượclưuthôngtiềntệ,kẻđócóthểquyếtđịnhsựhưngthịnhsuyvongcủabấtcứdoanhnghiệpnào.

NếunhưcầncôngtymỏsắtcủaÚcgiảmgiá,chỉcầnmộtcúđiệnthoạilàcácnhàtàiphiệtngânhàngquốctếđanglũngđoạnquyềnpháthànhđô-laMỹcóthểungdung.Côngtycócòncầnđếnnguồntàichínhnữahaykhông?Nếunhưkhôngđápứngyêucầu,côngtynàysẽcónguycơbịdồnvàothếcùngđườngtrênthịtrườngtàichínhquốctế.Giácổphiếucủahọcó

thểbịkhốngchếtrênthịtrườngchứngkhoán,chođếnkhicôngtynày“quỵ”hẳnmớithôi.Vũkhísátthủcủacácôngtrùmtàichínhquốctếlàcắtđứtnguồnnănglượngcủadoanhnghiệp,buộcđốithủphảituântheomọisựchiphốivàđiềukhiểncủamình.

Cácôngtrùmtàichínhquốctếcũngđượcvínhưkhôngquânchiếnlượccủamộtquốcgiavậy.Khôngcósựchiviệntấncôngcủakhôngquân,cácngànhnghềtrênmặtđấtchắcchắnsẽrơivàocuộcchiếngiáplácàvôcùngthảmkhốcvớicácquốcgiakhác,thậmchícòntựgiếtnhau,phágiánhau,làmtổnhaovốnliếngcủanhauhoặcpháhoạimôitrườnglàmviệccủanhau.

Trênthịtrườngquốctế,nếukhôngkhốngchếđượcnguồntàichínhthìbấtcứmộtthểchếnàocũngkhôngcóquyềnđịnhgiásảnphẩmvàcũngkhôngcóquyềnchủđộngchiếnlượctrongpháttriểnkinhtế.VìvậychừngnàođồngtiềncủaTrungQuốctrởthànhtiềntệdựtrữcủathếgiới,chừngđóquốcgianàymớicóhivọngđượctrởthànhthànhviênthamgiavàoviệcđịnhgiátàichínhtrênthếgiới.

Vậyđồngtiềnnàocóthểtrởthànhtiềntệdựtrữcủacácnướctrênthếgiới?

SởdĩđồngbảngAnhvàđồngđô-laMỹđềuđãtừnglànhữngđồngtiềnmạnhtrongquầnhùngtiềntệthếgiớilàdonềnkinhtếcủacácquốcgianàycóđượchệthốngtiềntệổnđịnhlàmchuẩn,hệthốngsảnxuấtpháttriểnmạnhmẽ,từngbướcđóngvaitròthenchốttronghệthốngthanhtoánthươngmạithếgiới.CơsởtạonênsựtínnhiệmnàyđốivớiđồngbảngAnhvàđồngđô-laMỹchínhlàvàngvàbạc.Trongquátrìnhpháttriểncủahainướcnày,mạnglướingânhàngcủacácquốcgianàyđãtừngbướcphủkhắpthếgiới,đồngbảngAnhvàđồngđô-laMỹcóthểđượcchuyểnthànhvàngmộtcáchtựdovàthuậntiện,đượcthịtrườngchấpthuận,vìthếmànhữngđồngtiềnnàycònđượcđượcgọilà“ngoạitệmạnh”.Saukhithếchiếnthứhaikếtthúcvàonăm1945,Mỹđãtừngnắmgiữđến70%lượngdựtrữvàngcủathếgiới,chonênđồngđô-laMỹđượcmọingườigọilà“Mỹkim”.

ThướcđocủacảiổnđịnhđượcbảođảmbởibảnvịvàngvàbạckhôngchỉlàsựđảmbảochonềnkinhtếAnh-MỹluôngiữvịthếnổitrộimàcònlàtiềnđềlịchsửkhiếnchođồngbảngAnhvàđồngđô-laMỹtrởthànhmộtloạitiềntệdựtrữcủathếgiới.

Năm1971,saukhihệthốngtiềntệthếgiớitáchrakhỏisựràngbuộcvớivàng,uylựccủađồngtiềncácnướcđãbịtổnhạinghiêmtrọng.Năm1971,mộtouncevàngtrịgiá35

đô-laMỹ,đếnnăm2006,mộtouncevàngđãnhảylên630đô-laMỹ(ngày23tháng11năm2006).Trongsuốt35nămnaykểtừnăm1971chođến2006,sovớigiávàngthì:

Đồnglia(Ý)đãgiảmxuống98,2%(kểtừnăm1999vềsauquyrađồngeuro).

ĐồngfrancsThuỵĐiểnđãgiảm96%

ĐồngbảngAnhđãgiảm95,7%ĐồngfrancsPhápđãgiảm95,2%(kểtừnam1999vềsauquyrađồngeuro)

Đồngđô-laCanadađãgiảm95,1%

Đồngđô-laMỹđãgiảm94,4%ĐồngmácĐứcđãgiảm89,7%(tửnăm1999vềsauquyrađồngeuro)

ĐồngyênNhậtđãgiảm83,3%

ĐồngfrancsThuỵSĩđãgiảm81,5%

Việchệthốngđồngđô-laMỹcuốicùngsẽsụpđổvẫnlàmộtlogicphảixảyra.Nếunóiđồngđô-laMỹkhôngđángtincậythìthếgiớisẽdựavàođồngtiềncôngnợnàođây?

Hiệnnay,trongsốcácđồngtiềncôngnợ“hiệnđại”hiệncóởphươngTây,khôngcóđồngtiềnnàomạnhhơnđồngfrancsThuỵSĩ.NguyênnhânkhiếncảthếgiớitintưởngcaođộvàođồngfrancsThuỵSĩhếtsứcđơngiảnbởigiátrịcủađồngfrancsThuỵSĩđượcđảmbảobằng100%vàngvàcógiátrịngangvớivàng.Mộtđấtnướchìnhviênđạnvớivẻnvẹn7,2triệudân,nhưnglượngdựtrữvàngcủaNgânhàngTrungươngnướcnàylênđến2.590tấn(năm1990),chiếm8%tổnglượngdựtrữvàngcủacácngânhàngtrungươngtrênthếgiới,chỉđứngsau

Mỹ,Đứcvàquỹtiềntệquốctế(IMF).Khigianhậptổchứctiềntệquốctế(IMF)năm1992,ThuỵSĩbuộcphảitáchđồngfrancscủamìnhrakhỏimốiquanhệvớivàng.Vànhưvậy,mứcđộđảmbảobằngvàngcủađồngfrancsThuỵSĩsuygiảmdần,đếnnăm1995,chỉcònlại43,2%.Đếnnăm2005,ThuỵSĩchỉcònlại13.321tấnvàng,nhưngsovớisốvàngdựtrữcủaTrungQuốc(600tấn)thìconsốnàyvẫnnhiềugấphailần.CùngvớisựsụtgiảmlượngvàngbảođảmchođồngfrancsThuỵSĩ,sứcmuacủađồngtiềnnàycũngngàycàngtrởnênsuyyếu.

LượngdựtrữvàngcủaNhậtBảnnăm2005chỉcó765,2tấn.Tuynhiên,cómộtnghịchlýlà,khôngphảiNhậtkhôngmuốntănglượngdựtrữvàng,mànướcnàyđangbịMỹngăncản.FerdinandLips-mộtchuyêngiavềvàngđồngthờilàmộtnhàngânhàngcótiếngởThuỵSĩ-đãcùngvớigiatộcRothschildlậpnênNgânhàngRothschildBankAGtạiZurichvàđiềuhànhngânhàngnàytrongnhiềunăm.Đếnnăm1987,ôngđãthànhlậpBankLipsAGtạiZurich-mộtthànhviên“ruộtthịt”củađếchếtàichínhquốctế.Trongcuốn“Chiếntranhvàngbạc”củamình,ôngđãtiếtlộrằng,tronghộinghịhiệphộivàngthếgiớiđượctổchứcởParis,mộtquanchứcdấutênlàmviệctrongngànhngânhàngcủaNhậtđãphànnànvớiFerdinandLipsrằng,chỉcầnhạmđộiTháiBìnhDươngcủaMỹcònhiệndiệnởNhậtBảnđể“bảovệsựantoàn”chonướcnàythìchínhphủNhậtBảnvẫnbịcấmdựtrữthêmvàng(3).

Trướcmắt,TrungQuốcđãcónguồndựtrữngoạihốilênđến1nghìntỉđô-laMỹ,vàviệcsửdụngkhoảntàisảnkhổnglồnàycóliênquanđếnvậnmệnhtrămnămcủaTrungQuốctrongtươnglai.ĐâykhôngđơngiảnlàvấnđềmạohiểmphântántàichínhmàđiềuquantrọnglàTrungQuốcphảixemxétlàmthếnàođểgiànhđượcquyềnchủđộngchiếnlượctrongcuộcchiếntranhtàichínhquốctếsắppháirađểchiếmlấyvịthếbáchủtiềntệtrongthờiđại“hậuđô-laMỹ“trênthếgiới.

Cuốinăm2006,TrungQuốcđãmởcửahoàntoànlĩnhvựctàichính.Cácngânhàngquốctếđãsẵnsàngchomộtcuộcchiếntranhtiềntệkhôngmùikhóiđangcậnkề.Lầnnày,ngườitasẽkhôngthấycảnhpháoTâysúngTây,cũngkhôngnghethấytiếngthétnơichiếntrường,nhưngkếtcuộcsaucùngcủacuộcchiếnnàysẽquyếtđịnhđếnsốphậntươnglaicủaTrungQuốc.Bấtkểcóýthứcđượchaykhông,cóchuẩnbịtốthaykhông,sớmmuộnTrungQuốccũngsẽphảiđươngđầuvớimộtcuộcchiếntranhtiềntệ-mộtcuộcchiếnkhôngtuyênmàchiến.Chỉkhiphánđoánrõràngvàchínhxácvềmụcđíchchiếnlượcchủyếuvàphươnghướngtấncôngchínhcủacácngânhàngquốctế,quốcgianàymớicóthểđặtramộtsáchlượcphảnứnghiệuquả.

Cóhaimụcđíchchiếnlượccănbảntrongcuộcđổbộồạtcủacácngânhàngquốctếvào

TrungQuốc:khốngchếquyềnpháthànhtiềntệcủaTrungQuốc,tạora“cuộcgiảithểcókiểmsoát”đốivớinềnkinhtếTrungQuốc,vàcuốicùnglậpnênmột“chínhphủthếgiới”và“tiềntệthếgiới”dướisựchiphốichủđạocủatrụcLondon-phốWall.

Cólẽmọingườiđềubiếtrằng,ngườinàocóthểlũngđoạnđượcnguồncungứngcủamộtloạisảnphẩmthìkẻđósẽcóđượclợinhuậnsiêucấp.Màtiềntệlàmộtthứsảnphẩmaiaicũngcần,nếungườinàolũngđoạnđượcquyềnpháthànhtiềntệcủamộtquốcgia,kẻđósẽnắmgiữđượccôngcụtạoranguồnlợinhuậnvôhạn.Đâychínhlàlýdogiảithíchtạisaotronghàngmấytrămnămqua,cácngânhàngquốctếđãvòđầuvắtóc,dồntâmsuynghĩ,khôngtừbấtkỳâmmưuthủđoạnnàođểlũngđoạnđượcquyềnpháthànhtiềntệcủamộtquốcgiavàmụctiêucaonhấtcủahọlàlũngđoạnquyềnpháthànhtiềntệcủatoànthếgiới.Xétvềtổngthể,rõràngngânhàngquốctếđangởvàothếchủđộngtấncôngchiếnlược,trongkhicácngânhàngcủaTrungQuốclạilâmvàothếthúcthủ,vàsovớingânhàngquốctế-kẻđãchơitròảothuậtvớitiềntệtrênthếgiớihàngtrămnămqua-thìcácngânhàngTrungQuốcrõrànglàyếukémvềnhiềumặt,từvốnliếng,nguồnnhânlực,môhìnhkinhdoanh,hạtầngcơsởkỹthuậtchođếnhệthốngpháplý.Nếumuốntránhkhỏinguycơthấtbạitoàndiệntrongcuộcchiếnnày,TrungQuốcchỉcómộtlựachọnduynhất:“anhđánhtheocáchcủaanh,tôiđánhtheocáchcủatôi”,vàquyếtkhôngđánhtheocáchmàđốiphươnghoạchđịnh.

Đâylàmộtcuộcchiếntranhtiềntệchỉcóhaiconđườnghoặcthấtbạihoặcchiếnthắng.Nếukhôngbị“đếquốcLaMãmới”chinhphụctrongcuộcchiếnnàythìtrongquátrìnhđậptanđốithủ,TrungQuốcsẽxâydựngnênmộttrậttựmớivềtiềntệtrênthếgiới.

5.Chiếnlượccủatươnglai:“Xâytườngcao,tíchlươngthảo,hoãnxưngvương”

“Xâytướngcao”

TrungQuốccầnphảixâydựngmộthệthốngphòngngựképđốivớicơnđạihồngthuỷtàichínhtừngoàitrànvàovàcơnhoảhoạntàichínhtừtrongphátra.

CácNgânhàngquốctếsắpsửaồạttiếnvàocáctrungtâmtàichínhcủaTrungQuốc,nhưvậynướcnàykhôngthểkhôngđềphòng.Khibànvềđềtàinày,phầnlớnmọingườitậptrungvàocuộctranhgiànhkhoảntiềnkýgửicủadânchúng-mộtmiếngbánhlớnvôcùnghấpdẫn-giữangânhàngnướcngoàivớingânhàngnộiđịa.Tuynhiên,trênthựctế,điềunguyhiểmhơnlàcácngânhàngcóvốnđầutưnướcngoàinàysẽthôngquaviệccungcấptíndụngchocácdoanhnghiệpvàngườidânTrungQuốcđểtrựctiếpnhúngtayvàoviệcpháthànhtiềntệcủaTrungQuốc.Thôngquachếđộdựtrữvàngcụcbộ,Ngânhàngcóvốnnướcngoàisẽđồngloạtđẩymạnhtiếntrìnhtiềntệhoácáckhoảnnợvaycủanhànước,doanhnghiệpvàngườidânTrungQuốc.“ĐồngNhândântệvaymượn”docácngânhàngcóvốnnướcngoàinàypháthànhsẽtiếnsâuvàobêntrongcơthểcủanềnkinhtếTrungQuốcthôngquarấtnhiềuphươngthứcnhưchiphiếungânhàng,ngânphiếuđịnhmứcngânhàng,thẻtíndụng,chovaythếchấpbấtđộngsản,chovayvốnlưuđộngdoanhnghiệp,sảnphẩmtàichínhpháisinh.Suốtmấychụcnămnay,cácdoanhnghiệpvừavànhỏtạitrungQuốcmỏimấttrôngchờkhoảnvaytừcácngânhàngquốcdoanhđồngthờiphảichịuđựngsựthờởghẻlạnhcủahọ.Nếuvínhucầucủacácdoanhnghiệpvừavànhỏđốivớivốngiốngnhưcủikhôthìkhảnăngđápứngnhucầucủacácngânhàngcóvốnđầutưnướcngoàichẳngkhácnàolửamạnh.Nhưvậy,đôibênchẳnghẹnmàgặp,vàbởithếmàcơnhoảhoạntíndụngtrànlanởTrungQuốclàhoàntoàncóthểdựbáođược.Lượngvốnlớnsẽđượcđổvàocáccôngtrìnhxâydựngvớiquymôlớn,vậtgiátiêudùngsẽbịsiếtchặt,vấnđềlạmpháttàisảnsẽcàngtrớnêngaygohơn.Vớiviệcsiếtchặtvậtgiátiêudùngvànạnlạmpháttàisảndiễnratrànlan,TrungQuốcsẽlâmvàocảnhvôcùngkhókhăn.

Vàtronglúcnày,cácnhàtàiphiệtngânhàngquốctếsẽbắtđầuchiếndịch“xénlôngcừu”đểtướcđoạttàisảncủangườidânTrungQuốc.Cơhộiđểcácnhàngânhàngquốctế“gặthái”

chínhlàkhinềnkinhtếTrungQuốcrơivàotìnhtrạngsuysụp.

ThomasJefferson-ngườicócônglậpranướcMỹ-đãcómộtcâudanhngôncảnhbáongườiđờirằng:“NếungườidânMỹđểchongânhàngtưnhânkhốngchếquyềnpháthànhtiềntệcủađấtnước,thìtrướchếtnhữngngânhàngnàysẽthôngqualạmpháttiềntệ,sauđósiếtchặtlạmphátđểtướcđoạttàisảncủangườidân.Mãichođếnmộtngày,khitỉnhdậy,concáicủahọsẽnhậnthấymộtđiềurằng,tấtcảruộngvườnnhàcửavàcảđã;lụcmàôngchahọcấtcôngkhaipháđãkhôngcánhmàbay”.

Hơnhaitrămnămđãtrôiqua,nhưnglờicảnhbáocủaThomasJeffersonđườngnhưvẫncònnguyêngiátrịvàcósứcchấnđộngmạnhđốivớitấtcảchúngta.

Trướcđây,khicácngânhàngcóvốnđầutưnướcngoàichưađổbộvàoTrungQuốc,tuycólợidụngnạnlạmpháttiềntệđểkiếmlợinhuận,nhưngcácngânhàngquốcdoanhcủanướcnàytuyệtđốikhôngcóýđồcũngnhưkhảnăngđểtạoratìnhtrạngkhanhiếmtiềntệnhằmchiếmđoạttàisảncủangườidân.Sởdĩtừthuởkhaisinhlậpđịađếnnay,TrungQuốcchưaphảiđốimặtvớitìnhtrạngkhủnghoảngkinhtếnghiêmtrọnglàdokhôngaicódãtâmvàkhảnăngđểtạorakhủnghoảngkinhtế.SaukhicácnhàNgânhàngQuốctếxâmnhậptoàndiệnvàoTrungQuốc,tìnhhìnhnàyđãthayđổihoàntoàn.

BứctườngphòngngựtàichínhđốinộicủaTrungQuốcnhằmphòngngừacácngânhàngvốnnướcngoàitạoralạmpháttàichínhđểthổitoquảbongbóngởTrungQuốc,tiếpđósiếtchặtnguồnvốnđểtạorathâmhụttiềntệ,buộchàngloạtdoanhnghiệpvàcánhânphảiđóngcửahoặcphásản,từđóthumualạikhốitàisảnquantrọngcủaTrungQuốcvớigiábọtbèo.Dovậy,cáccơquanquảnlýtàichínhTrungQuốccầnphảinghiêmtúcgiámsátquimôvàphươnghướngpháthànhtíndụngcủacácngânhàngcóvốnđầutưnướcngoàiđểtiếnhànhđiềutiếtvĩmôtỉlệvàngdựtrữcũngnhưthànhphầnvàngdựtrữ,đềphòngkhảnăngcácngânhàngcóvốnnướcngoàitiếnhànhtiềntệhoácáckhoảncôngnợtrongnước.

CácngânhàngTrungQuốccũngcầnđềphòngkhảnăngliênminh,câukếtgiữangânhàngcóvốnnướcngoàivớiquỹđốixungquốctế.HợpđồngtàichínhpháisinhđượckýkếtgiữacáccôngtyTrungQuốcvàcácngânhàngnướcngoàiphảiđượcbáocáochocáccơquanquảnlýtàichính.

Đặcbiệtlàcầnphảicẩntrọngđốivớihợpđồngtàichínhpháisinhdongânhàngcóvốnnướcngoàikiểmđịnh,đềphòngthủđoạntấncôngtừxacủagiớitàiphiệtquốctếđốivớihệ

thốngtàichínhTrungQuốc.Bàihọctừcuộctấncôngcủacácngânhàngquốctếnăm1990vàothịtrườngcổphiếuvàthịtrườngtàichínhNhậtBảnvẫncònnguyêngiátrịđốivớitấtcảchúngta.

BứctườngphònglũtàichínhđốingoạicủaTrungQuốcchủyếulànhằmbảovệđấtnướckhihệthốngđô-laMỹrơivàokhủnghoảng.Vớikhoảnnợkhổnglồlênđến44nghìntỉđô-la,nềnkinhtếMỹđangẩnchứanhiềunguycơrủirolớn.ViệcchitrảmứclãisuấtkhổnglồtừcáckhoảnvaynợchẳngkhácnàonhữngcơnsóngdữngàyđêmxôvàoconđêyếutạonênsựđedoạrấtlớnđốivớiTrungQuốcvàcácquốcgiaĐôngNamÁkhác.

TrungQuốccầnphảihànhđộngkhẩncấp,chuẩnbịchốnglũlụttàichínhvàbảovệantoàntàisảncủanhândân.

Sựmấtgiánhanhchóngcủađồngđô-laMỹđãkhôngcònlàdựbáonữamàlàsựthựcđangdiễnrahàngngày.Trậnlũđangâmthầm,chỉcònchờnướclũtrànlênlàxảyrasựcốvỡđê,vàhậuquảsẽvôcùngnghiêmtrọng.NguồndựtrữngoạihốicủaTrungQuốcđãởvàotrạngtháirủirocaođộ.

Nếucơnbãotàichínhquốctếxuấthiệnmộtcáchthìnhlìnhtrongkhiquảbóngsảnphẩmtàichínhpháisinhvàhệthốngđồngđô-laMỹđãphìnhcăngcựcđộthìvàngvàbạcsẽlàchiếcthuyềncứusinhantoànnhấtchocảthếgiới.TăngcườngdựtrữvàngvàbạccủaTrungQuốcđãtrởthànhvấnđềkhẩnthiếtvàcấpbáchhơnbaogiờhết.

“Tíchlươngthảo”

Mởrộngkhotíchtrữlươngthực,nângcaolượngdựtrữvàngvàbạcchínhlàchuyệncảquanlẫndânTrungQuốccùngphảilo.CácmỏvàngbạctronglãnhthổTrungQuốccầnphảiđượctăngcườngbảovệcơmậtnhưtàisảnchiếnlượcquantrọngnhấtđồngthờiphảiđượctiếnhànhquốchữuhoátoàndiện.Trênbìnhdiệnquốctế,cầnphảidốcsứcmuavàocáccôngtysảnxuấtvàngbạc,xemđólàsựbổxungtàinguyênvàngbạctrongtươnglaicủaTrungQuốc.

PhươnghướngcuốicùngcủacảicáchtiềntệTrungQuốcchínhlàxâydựngmột“hệthốngtiềntệkép”vớisựbảođảmcủavàngbạcphùhợpvớitìnhhìnhTrungQuốc,xácđịnhthướcđocânbằngtiềntệổnđịnh,hoànthànhviệcchuẩnbịmangýnghĩachiếnlượcnhằmbiếnđồngnhândântệthànhtiềntệtíchluỹchủyếucủathếgiới.

“Hoãnxưngvương”

ChínhphủTrungQuốccầnphảicânnhắccáckhókhăncũngnhưhạnchếcủađấtnướcmình.Sựpháttriểnnổitrộicủacáccườngquốctrênthếgiớiluôngắnliềnvớikhảnăngsángtạovượttrộiđểđilên,sảnxuấtramộtlượnglớnhànghoávàdịchvụmớimàcácnướckháckhôngthểlàmđược,tạoracácphátminhkhoahọckỹthuậttiêntiến,đưaranhữngtưtưởngvàlýluậnxuấtsắcđểdẫndắtvănminhcủathếgiới.

Hiệnnay,TrungQuốcđượcđánhgiácaovềphươngdiệnmôphỏngkỹthuậtsảnxuấtcủaphươngTâytrênquymôlớn,tuynhiên,xétvềphươngdiệnsángtạocáimớitronglýluậntưtưởngvàkhoahọckỹthuật,TrungQuốcvẫncònrấtyếukém.Đặcbiệtlàtronglĩnhvựcvănhoátưtưởng,ngườiTrungQuốcthiềulòngtựtinvàovănminhcủanướcmình.BiểuhiệnchủyếucủaviệcnàylàngườiTrungQuốckhôngphânbiệtđượctínhhợplývàbấthợplýcủachếdộphươngTây,thiếusựdũngcảmtrongviệcphêphánnhữngsailầmvềmặtđạođứccủaphươngTây,khôngdámthựchiệnnhữngthứmàphươngTâykhôngcó,thiếusựdũngcảmtrongviệctạoramộtquytắcmớichothếgiới.Tấtcảnhữngđiềunàykhôngthểmộtsớmmộtchiềumàgiảiquyếtđược,vìvậyTrungQuốcnên“hoãnxưngvương”đểcóthểmưuchuyệnlâudài.

6.ConđườngtrởthànhnguồntiềntệdựtrữcủathếgiớiMộtcườngquốcthếgiớilàmộtđấtnướcmànềntảngvữngchắccủanókhôngchỉcókhoa

họckỹthuậttiêntiếnvàtiềmlựcquânsựhùngmạnh.Chỉkhinàoxâydựngđượcmộthệthốngtiềntệvàhệthốngtàichínhđángtincậymangtầmthếgiớithìquốcgiađómớicóthểgiữđượcvịthếbấtbạitrongmọicuộcxungđột,xâydựngđượcuytínvữngchắctrongtìnhhìnhthếgiớiđầybiếnđộngkhólường.

Nếuđồngđô-laMỹmấtđivaitròtrụcộttronghệthốngtiềntệthếgiới,chodùđịavịcủaMicrosoftvẫnkhôngaicóthểtháchthức,liệunướcMỹcócòngiữđượcvịtríthốngsoáicủamìnhhaykhông?Liệuhọcócònnhấtngôncửuđỉnhnữahaykhông?Cócònlà“ngọnhảiđăngmàmọingườitrêntoànthếgiớihướngvề“nhưtrướcđâyhaykhông?

Đượcxemlàngôisaotrongtươnglai,TrungQuốctấtyếusẽphảixâydựngmộthệthốngtàichínhtiềntệđángtincậychocảthếgiới.

Tiềnlàhuyếtdịchcủanềnkinhtếxãhộiloàingười.Ngườinàonắmgiữvàcungứngnguồnhuyếtdịchnày,kẻđósẽcóđượcsứcmạnh.Vậynguồnhuyếtdịchnàosẽkhiếnchothiênhạphảituântheo?Câutrảlờilà:nguồnhuyếtdịchphảiđượctạoratừmộtcơthểkhỏemạnh.Nếunhiễmphảimầmbệnh“HIV”khôngthuốccứuchữa,lạicòntruyềnmáuchongườikhácthìmôhìnhpháttriểnkinhtếvàchếđộtàichínhnộitạisẽnhanhchóngbịhuỷdiệt.Đồngthời,nguồnhuyếtdịchnàyphảilànhómO-tứclànhómmáucókhảnăngchomáurộngnhấtvàkhảnăngchấpnhậncaonhất.

Vậyhệthốngtàichínhtiềntệnhưthếnàođượcgọilà“nhómmáuO”khỏemạnhcủaTrungQuốctrongtươnglai?

Hiệnnay,TrungQuốclànướcthuđượcmộtlượnglớnngoạitệthôngquaxuấtkhẩuđồngthờisửdụngnguồnngoạitệnàyđểmuamộtlượnglớncôngtráiMỹ.Việcnàyđanglàmộtnguycơtiềmẩnkhólường.TácdụngphụcủamôhìnhkinhtếdùngxuấtkhẩulàmđầutàulàrấtlớnmàbảnchấtcủamôhìnhnàylàdùngcôngnợcủaMỹđểkéonềnkinhtếcủamìnhpháttriển,trongkhingườidânMỹkhôngcònđủsứcchịuđựnggánhnặngnợnần.Nếutiếptụcquytrìnhnày,TrungQuốcsẽtạonênsựmấtcânđốirấtlớntrongcơcấukinhtếxuấtkhẩucủamình,dẫnđếnkhảnăngdưthừasảnxuấttrầmtrọngvàquátrìnhđiềuchỉnhtrongtươnglai

đươngnhiêncũngkhókhăngiankhổhơnrấtnhiều.Vànhưvậy,trênthựctế,thấtbạinàycủaTrungQuốcsẽđượcnhânlênnhiềulần.

Phươngán“giảiphẫu”cănbệnhnàythôngquamộthệthốngtàichínhtiềntệtuầnhoàntíchcựcđanguyênhoálàmộtvấnđềrấtlớnvàphứctạp.Trongcuốnsáchnày,chúngtachỉtậptrungsuynghĩtìmtòivềmộtgiảthuyết-truyềnsinhkhívàovàngvàbạctrongbốicảnhđanguyênhoá.Vìđãtrảiquahàngnghìnnămkếttinhlắngđọng,đãcóđầyđủđộtincậytựnhiênnênvàngbạcđượccoilàvậtđảmbảogiátrịchotiềntệ,vànhưvậy,chếđộtiềntệđượcđảmbảobằngvàngbạcchínhlàconđườngtắtđưađồngnhândântệcủaTrungQuốctrởthànhđồngtiềndựtrữcủathếgiới.

Chúngtahãytheogiảthuyếtnàyđểtừngbướckhámpháranhữngđiềumớimẻhơnnữa.

Nếunhưmỗinămmuavàomộtlượngvàngkhoảng200tỉđô-laMỹvớigiá650đô-la/ounce,chínhphủvàngườidânTrungQuốccóthểmuađược9.500tấnvàng,tươngđươngvớiviệcmuađứtlượngdựtrữvànghàngnămcủaMỹ(8.136tấn).Tronggiaiđoạnmởmàncủachiếndịch,cácnhàngânhàngquốctếắtphảithôngquacôngcụtàichínhpháisinhđểkhốngchếgiávàngmộtcáchquyếtliệt,cácngânhàngTrungươngcủacácnướcphươngTâycóthểramặtliênkếtvớinhaubánphágiávàngkhiếngiávàngcóthểtạmthờisuygiảm.Nếunhìnthấuconátchủbàicủađốithủ,TrungQuốcsẽnhậnrarằng,hànhđộnghạthấpgiávànglàmộtsựviệntrợtàichínhhàophóngnhấttronglịchsửcủaphươngTâyđốivớiTrungQuốc.

Nênnhớrằng,tổnglượngvàngmàthếgiớiđãkhaithácđượctrongsuốt6.000nămquachỉcó140nghìntấn,vàtổnglượngdựtrữvàngtrênsổsáchcủacácngânhàngtrungươngu-Mỹlà21nghìntấn.NếunhìnvàohànhviđiêncuồngtrongviệcchothuêvàngcủacácNgânhàngTrungươngchâuÂuthậpniên90,chúngtacóthểnhậnrarằng,toànbộtàisảntíchluỹcủahọchưatới20nghìntấnvàng.Nếutínhtheogiávànghiệntại(650đô-la/ounce)thìsốvàngnàychỉcógiátrị400tỉđô-la,vàlượngthặngdưmậudịchcủaTrungQuốclớnđếnnhưvậythìviệctiêuhoálượngdựtrữvàng400tỉđô-lachẳngquachỉlàviệccủavàibanămtrướcđây.“Đạndược”củacácNgânhàngTrungươngu-Mỹsẽđượcbắnhếtsạchtrongthờigiankhôngdàilắm.NếunhưTrungQuốcthumuavàngvớitốcđộliêntụcnhưvậytrongnămnămthìgiávàngquốctếsẽleothangvàvượtquágiớihạnlãisuấtđồngđô-laMỹdàihạnvốndocácngânhàngquốctếtạonên.Vànhưvậy,mọingườisẽcóhânhạnhtậnmắtchứngkiếnsựsụpđổcủahệthốngđồngđô-laMỹvốnđượcxemlàlớnmạnhnhấtthếgiới.

VấnđềkhôngphảilàTrungQuốccóthểdùnggiávàngđểđánhsậphệthốngđô-laMỹhaykhôngmàlàTrungQuốccómuốnhaykhông.Đốivớiđồngđô-laMỹ,giávàngvẫnlàvấnđềsinhtử.ChỉcầnnguồntinTrungQuốcđịnhmuavàolượngvàngtrịgiá200tỉđô-laMỹđượctruyềnđi,chắcchắcBộtrưởngtàichínhMỹvàChủtịchCụcDựtrữLiênbangnướcnàysẽlậptứclêncơntăngxông.

Thậmchí,MỹsẽphảicânnhắcvấnđềĐàiLoan-mộtcáigainhọnđốivớiTrungQuốcsuốtmấychụcnămnay.Vấnđề“cứuĐàiLoanhaycứuđồngđô-la“sẽđượcđưalênbàncânđểsuyxét.DùkhôngthểđichungvớiMỹtrênmặttrậntàichính,songnếuMỹđưarađiềukiệnhợplý,TrungQuốcvẫncóthểhợptácvớiMỹđểcứuđồngđô-la.

Cùngvớiviệctừngbướctăngcườnglượngdựtrữvàngtrongdânchúngcũngnhưởcấpnhànước,TrungQuốccóthểtiếnhànhcảicáchtiềntệ,từngbướcđưavàngvàbạcthamgiavàohệthốngtiềntệ.TừngbướcthựchiệnquátrìnhchuyểnbiếnhoáđồngtiềnTrungQuốctheochếđộbảnvịvàngvàbạc,thểchếtiềntệcủaTrungQuốcsẽtạoramộtcốnghiếnlớnđốivớinềnkinhtếthếgiới.

ViệcchuyểnbiếnhoácủađồngtiềnTrungQuốccóthểđượctiếnhànhtheotừnggiaiđoạn.Việccóthểlàmtrướchếtchínhlà“côngtráikimbiên”(côngtráiđượcbảođảmbằngvàng)và“côngtráingânbiên”(côngtráiđượcbảođảmbằngbạc)doBộtàichínhpháthành,dùngvàngvàbạcđểkếttoánvốnvàlãicôngtrái.Chẳnghạnlợitứccủa“côngtráikimbiên“kỳhạn5nămcóthểđượcxácđịnhởmứctừ1%-2%.Do.vàngđượcxemlàphươngphápkếttoáncuốicùngcủavốnvàlãinênngườidânsẽhăngháimuacôngtráithứsảnphẩmtàichínhcótácdụng“bảođảmgiátrịcủacải”thậtsựnày.

Trênthịtrườnggiaodịchcôngtrái,sựchênhlệchgiữatỉsuấtsinhlờicủa“côngtráikimbiên”và“côngtráingânbiên“sovớitỉlệsinhlờicủacôngtráiquốcgiaphổthôngcùngkỳhạnvàcùngmứcgiásẽphảnánhchânthựcmứcđộtiếpnhậncủathịtrườngđốivớivàngvàbạc.Thamsốquantrọngnàysẽđượcxemnhưlàhệthamchiếuthíđiểmchogiaiđoạntiếptheo.

Giaiđoạnthứhailàviệcđiềuchỉnhlạicơcấudựtrữvàngcủahệthốngngânhàng.Việcdựtrữvàngcủacácngânhàng-bấtkểlàngânhàngnướcngoàihaylàngânhàngquốcdoanh-cầnphảibaohàmmộttỉlệvànghoặcbạcnhấtđịnhđồngthờigiảmthiểutỉlệcôngnợtrongsốtiềndựtrữ.

Tỉlệvàngbạctronghệthốngdựtrữtiềntệcàngcao,hệsốkhuếchđạichovaycàngcao,vàtươngtự,tỉlệcôngnợcànglớnthìkhảnăngchovaysẽcànggiảmthấpxuống.Ngânhàng

trungươngcầnphảichấmdứtmọingânphiếuvaymượnđịnhkỳkhôngphảilàvàngvàbạc.CáchlàmnàysẽcủngcốđịavịcủavàngvàbạctronghệthốngtiềntệTrungQuốc,làmgiatăngnhucầucủangânhàngđốivớivàngvàbạc.

Khôngcóvàngbạclàmdựtrữ,khảnăngpháthànhtíndụngcủacácngânhàngsẽgiảmxuống.Đồngthời,hệthốngngânhàngsẽtừngbướcloạibỏngânphiếucôngnợrakhỏihệthốnglưuthôngtiềntệ.Ngânhàngsẽcảmthấythoảimáihơntrongviệcmởradịchvụuỷtháctiếtkiệmhaykinhdoanhvàngbạc.Vànhưvậy,thịtrườnglưuthôngcủavàngvàbạcsẽđượchìnhthànhtrênphạmvitoànquốc.

Cácngànhnghềcólợinhuậncaotrongtoànquốcnhưbấtđộngsản,ngânhàng,thuốclá,bưuđiện,dầumỏđềuphảinộpthuếdoanhnghiệpvớimộttỉlệvàngvàbạcnhấtđịnh,tạorasựkíchthíchnhucầucủathịtrưởngđốivớivàngvàbạc.

GiaiđoạnthứbalàdùngvàngvàbạccủaBộtàichínhlàmthếchấpđểpháthànhtiềngiấyvàngvàđồnggiấybạcTrungQuốc.Theođó,đồnggiấyvàngsẽtrởthànhthướcđochuẩncủatiềntệTrungQuốc.CăncứvàotìnhhìnhdựtrữvàngvàbạccủaTrungQuốc,mỗimộtđồnggiấyvàngTrungQuốcđượcxácđịnhsẽcóbaonhiêugamvàng.ĐồnggiấyvàngTrungQuốcchủyếudùngđểkếttoánmậudịchcáchànghoáchínhyếuthôngquachuyểnkhoảngiữacácngânhàngvớiviệcchitrảởquimôlớn.Vớimộtsốlượngnhấtđịnh,ngườitacóthểđemđồnggiấyvàngTrungQuốcđếnBộtàichínhđểhoánđổithànhvàng.CònđồnggiấybạcTrungQuốccóthểđượcdùnglàmtiềntệphụtrợ,trongmỗimộtđồnggiấybạccóchứamộtlượngbạcnhấtđịnh,chủyếudùngchoviệcthanhtoáncáckhoảnchinhỏ.Vớimộtsốlượngnhấtđịnh,ngườitacóthểđemđồnggiấybạcTrungQuốcđếnBộtàichínhđểhoánđổithànhbạc.TỉgiágiữađồnggiấyvàngvàđồnggiấybạcsẽdoNgânhàngtrungươngcôngbốvàđiềuchỉnhđịnhkỳ.Nguyênlý“tiềnxấutấtnhiênsẽđẩylùitiềntốtkhỏilưuthông”thườngđượcnhiềungườinhắcđến.Trênthựctế,việcnàycầnmộtđiềukiệntiềnđềquantrọng:sựcanthiệpcủachínhphủ,dùnguylựccưỡngchếđểquyđịnhtiềnxấucógiátrịngangvớitiềntốt.Trênthịtrườngtựnhiên,tìnhhìnhlạihoàntoànngượclại,tiềntốttấtnhiênsẽđẩylùitiềnxấukhỏilưuthông,bởivìtrênthịtrường,chẳngcóaimuốnchấpnhậntiềnxấucả.

KhiTrungQuốclưuhànhđồnggiấybạcvàđồnggiấyvàng,trênthịtrườngvẫnlưuthôngđồngnhândântệphổthông.ChínhphủcầnquyđịnhrõcáckhoảnthuếphảiđượcnộpbằngđồngvàngvàđồngbạcTrungQuốc,vàthịtrườngcóthểtựdolựachọnđồngbạc,đồngvàngTrungQuốchoặcđồngnhândântệphổthôngđểđịnhgiá,cònthịtrườngtàichínhsẽcăncứvàomốiquanhệcungcầuđểquyếtđịnhtỉgiágiữađồngvàng-đồngbạcTrungQuốcvớiđồng

nhândântệphổthông.Lúcnày,ngườitasẽnhậnthấyrằng,sứcmuatrongtíndụngcủađồngnhândântệphổthôngdoNgânhàngthươngmạipháthànhsẽgiảmsútsovớiđồnggiấyvàng-đồnggiấybạcTrungQuốc.Tỉgiácủahailoạitiềntệsẽthểhiệnmộtcáchrõnétthôngtinnàytrênthịtrườngtàichính.

Bộtàichínhcầnphảilàcơquanchịutráchnhiệmkiểmsoátcuốicùngđốivớiviệcpháthànhcủađồnggiấyvàng-đồnggiấybạcTrungQuốcchứkhôngphảilàhệthốngngânhàngthươngmại.Nguyênnhânrấtđơngiản:ngườidânlànhữngngườisángtạoracủacải,vàcủacảiđóphảithuộcvềhọ,tưnhânkhôngđượcphéplũngđoạnvàcanthiệpvàoviệcpháthànhtiềntệ.

TìnhhìnhxuấtkhẩucủaTrungQuốcsẽtừngbướcgiảmsúttrongkhiđồnggiấyvàngbạccủaTrungQuốcmạnhlên.Tuynhiên,trênthựctế,cáivònggiảmbéoGDPnàykhôngthểkhôngcóđược.

KhilượngpháthànhngàycànglớnthìđồnggiấyvàngvàbạcTrungQuốcnhấtđịnhsẽtrởthànhtiêuđiểmchúýcủagiớitàichínhthếgiới.DocóthểhoánđổitựdothànhvànghoặcbạcnênđồnggiấyvàngvàbạcTrungQuốcsẽlàthứtiềntệvữngmạnhnhấttrênthếgiớivàsẽtrởthànhtiềntệdựtrữđượclựachọnhàngđầucủacácnướctrênthếgiớitrongthờiđại“hậuđô-laMỹ”.

Củacảivốndĩtựđộngchảyvềnơicóthểbảovệnóvàkhiếnnótănggiátrị.Vớisứcsángtạoracủacảihùngmạnhvàđồngtiềnổnđịnh,TrungQuốcsẽtrởthànhtrungtâmtíchtụnguồntàisảncủathếgiới.

CHÚTHÍCH(1)FerdinandLips,Cuộcchiếntranhvàng:Trậnchiếnchốnglạitiềntệtừcáchnhìncủa

ngườiThuỵSĩ(GoldWar,TheBattleAgainstSoundMoneyasSeenFromaSwissPerspective)-NewYork:TheFoundationfortheAdvancementofMonetaryEducation2001,tr.10.

(2)FerdinandLips,Cuộcchiếntranhvàng:TrậnchiếnchốnglạitiềntệtừcáchnhìncủangườiThuỵSĩ(GoldWar,TheBattleAgainstSoundMoneyasSeenFromaSwissPerspective)-NewYork:TheFoundationfortheAdvancementofMonetaryEducation2001,tr.15

(3)FerdinandLips,Cuộcchiếntranhvàng:TrậnchiếnchốnglạitiềntệtừcáchnhìncủangườiThuỵSĩ(GoldWar,TheBattleAgainstSoundMoneyasSeenFromaSwissPerspective)-NewYork:TheFoundationfortheAdvancementofMonetaryEducation2001,tr.143.

PHỤLỤC1.TrungQuốcmởcửathịtruờngtàichính

RủirolớnnhấtcủaviệcmởcửathịtrườngtàichínhTrungquốclàthịtrườngnàythiếuýthức“phòngbịchiếntranh”.

VấnđềmàđạiđasốhọcgiảvànhữngngườihoạchđịnhchiếnlượcquantâmkhinghiêncứuvấnđềrủirocủaviệcmởcửatàichínhTrungQuốclàrủirovềmặt“chiếnthuật”.Vídụ,rủirocủaviệcngânhàngnướcngoàiđầutưkhốngchếthịtrườngchứngkhoán,rủiroquảnlýcủacáctổchứctàichính,rủirothịtrườngchovaybấtđộngsản,rủiromởcửathịtrườngtàikhoảntưbản,rủirođồngnhândântệtănggiá,rủiromấtkiểmsoátbêntrongcủangânhàngquốchữu,rủirocủathịtrườngsảnphẩmpháisinhtàichính,rủiroxungđộtcủathoảthuậnBaselv.v…Thựcra,rủirolớnnhấtcủaviệcmởcửatàichínhbấtnguồntừcấpđộchiếnlược”,vìvềbảnchất,mộtkhiTrungQuốcmởcửathịtrườngtàichínhthìnướcnàycũngđãthamgiavào“cuộcchiếntranhtiềntệ”.ThiếuýthứcvàsựchuẩnbịchochiếntranhlàrủirolớnnhấttrướcmắtcủaTrungQuốc!Hiểuviệcmởcửathịtrườngtàichínhcũnggiốngnhưmởcửacácngànhnghềbìnhthườnglàmộtđiềucựckỳnguyhiểm.

Tiềntệlàmộtloạihànghoá,nhưngkhácvớicácloạihànghoákhác.Nólàthứhànghoámàmọingànhnghề,mọitổchức,mọicánhânđềucầnđến.Khốngchếpháthànhtiềntệlàhìnhthứccaonhấttrongcáchìnhthứclũngđoạntàichính!

ViệcpháthànhtiềntệcủaTrungQuốcvốndĩdochínhphủkhốngchế,chỉcócáchnàymớicóthểđảmbảosựcôngbằngcơbảntrongtổchứcxãhội.NgaysaukhicácngânhàngnướcngoàitiếnvàoTrungQuốc,quyềnpháthànhtiềntệcủanướcnàysẽởvàotìnhthếnguyhiểm.

MọingườisẽchorằngtiềntệcủaTrungQuốclàtiềngiấynhândântệ,chỉcóchínhphủmớicóthểinấnvàpháthànhtiềntệ,vàbảnthâncácngânhàngnướcngoàilàmsaocóthểinđượcđồngnhândântệcủamình.Thựcra,cácngânhàngnướcngoàivốndĩchẳngcầninấnđồngnhândântệcũngvẫncóthể“sángtạo”ranguồncungứngtiềntệ.Họsẽđemtheomộtlượnglớnsảnphẩmtàichính“mớitoanh”vàoTrungQuốc,khiếnngườiraphảihoamắtbốirối.Họdùngcácphươngthứcsángtạoracôngcụnợvàtiềntệhoácácsảnphẩmmàhọđemtheo.Đâychínhlà“tínhlưuđộng”củasảnphẩmtươngtựnhưtiềntệ.Nhữngloạisảnphẩmtàichínhnàyhoàntoàncóđầyđủsứcmuacủatiềntệtronglĩnhvựckinhtếthựcthể.Từgócđộnàycó

thểnói,ngânhàngnướcngoàisẽthamdựvàosựpháthànhtiềntệcủađồngnhândântệTrungQuốc.

Khitổnglượngtíndụngbằngđồngnhândântệdocácngânhàngnướcngoài“sángtạo”ravượtquámứccủangânhàngthươngmạiquốcdoanhthìtrênthựctếhọcóthểđủsức“treocổ”NgânhàngtrungươngTrungQuốc,khốngchếquyềnpháthànhtiềntệcủaTrungQuốc!Họsẽcóđủnănglựcvàmưuđồđểkhốngchếdaođộngcungứngtiềntệmộtcáchđầyácý.HọsửdụngkhéoléocôngcụlạmpháttiềntệvàsiếtchặttiềntệđểtướcđoạttàisảncủangườidânTrungQuốc,giốngnhưcáccuộckhủnghoảngkinhtếđãxuấthiệnlặpđilặplạitronglịchsử.

Khicácthếlựcngânhàngnướcngoàingàycàngmạnh,họsẽthôngquacáchìnhthứcgiaodịchgiữatiềnvàquyền,giữatiềnvớitiền,giữatiềnbạcvàdanhdự,giữatiềnbạcvàhọcthuậtđểhìnhthànhnênmộtthếtrận“liênhợphùngmạnh”của“tậpđoànlợiíchđặcthùsiêucấp”chưatừngcóởTrungQuốc.Họsẽcungcấptíndụngđểtưởngthưởngchocáccơquanđịaphương“tâmđầuýhợp”vớihọ,sẽdùngtiềntàivàsắcdụcđể“bồidưỡng”nhữngngôisaochínhtrịmới“cótiềmlực”nhằmmongnhậnđượcsựbáođápvềmặtchínhtrịtrongtươnglailâudài.Họsẽthôngquacácquỹđầutưnghiêncứuhọcthuậtđể“khuyếnkhíchvàủnghộ”cácthànhtựunghiêncứucólợichohọ.Họsẽtàitrợmộtlượnglớnkinhphíchocáctổchứcxãhộiđểtácđộngđếncácchươngtrìnhnghịsựchung,từđómàhìnhthànhnên“mộtýthứchệ“lớnmạnhtừtrênxuốngdưới.Họsẽhàophóngủnghộsựhoạtđộngtheohướngthịtrườnghoácủacácgiớitruyềnthôngđểphảnánh“sựphêbìnhtíchcực”củaxãhộiđốivớingânhàngnướcngoài.Họsẽsửdụngvốnđầutưđểbáođáplạinhữngtổchứcxãhộicóíchchohọ,sẽmạnhtayđầutưvàongànhytế,baogồmcảyhọccổtruyềnnúpbóngmộtcáchcóhệthống,từngbướctiếnhànhxâmnhậpvàolĩnhvựcgiáodục,hệthốngphápluật,thậmchílàhệthốngquânđội.Quanđiểmcủahọà,trongmộtxãhộihànghoásẽkhôngcóaicóđủsức“miễndịch”đốivớitiềnbạc.

Cácthếlựcngânhàngnướcngoàisẽcònthôngquađầutưđểkhốngchếcácngànhnghềquốchữunòngcốtnhư:viễnthông,dầumỏ,giaothông,hàngkhông,côngnghiệpquốcphòngcủaTrungQuốc,vìchẳngcóquyđịnhphápluậtnàongăncảncácngànhnàyrơivàotaycủacácngânhàngnướcngoài.MộtkhitrởthànhngườicungcấpcáckhoảnvốnchủyếucủacácngànhnắmquyềnkhốngchếtrongnềnkinhtếcủaTrungQuốc,cácngânhàngnướcngoàisẽnắmgiữmạchmáucác“tàisảncốtlõi”nàycủaTrungQuốc.Họcóthểcắtđứtdâychuyềnvốncủacácdoanhnghiệptrọngyếunàybấtcứlúcnào,từđódẫnđếnsựtêliệtcủangànhsảnxuấttrọngtâmcủaTrungQuốc.

CácngânhàngnướcngoàivàoTrungQuốcđươngnhiênlàđểkiếmtiền,nhưngkhôngnhấtđịnhphảikiếmtiềntheocáchbìnhthường.

RủirochiếnlượcmàviệcmởcửatàichínhphảiđốimặtkhônghềđơngiảnnhưbảnthâncủangànhtàichínhmànóbaohàmtoànbộcácphươngdiệncủaxãhộiTrungQuốc.Chỉcầncómộtchútbấttrắcthìhậuquảsẽkhônlường.ĐiềuđángtiếclàtrongdanhsáchcácngànhquốcdoanhđượcTrungQuốcbảohộ,tuyệtnhiênkhôngcóngànhtàichính,mộtngànhđángraphảiđượcbảohộtrọngđiểmnhất.Trướcmắt,cácngânhàngquốcdoanhTrungQuốchoàntoànkhôngphảilàđốithủcủacácnhàtàiphiệtngânhàngÂu-Mỹđãtừng“lănlộngianghồ“hơnhaitrămnăm.Điềunàychẳngkhácnàobắtmộtmônsinhnhậpmônđiđọsứcvớinhàvôđịch,chẳngcầnphảitưởngtượngquánhiềuthìngườitacũngbiếtđượckếtquảcuốicùngcủacuộcđọsứcấy.Dorủirochiếnlượccủaviệcmởcửatàichínhsẽliênquanđếntoàncuộcchonêncáccơquanquảnlýnhưuỷbangiámsátngânhàng,uỷbangiámsátchứngkhoán,uỷbangiámsátbảohiểmđãkhôngthểgánhváctráchnhiệmnặngnềđểgiámsátrủirochiếnlượctừviệcmởcửanày.ChonênchínhphủTrungQuốccầnphảixâydựngmột“uỷbanantoàntàichínhquốcgia”đểthốngnhấtbatổchứcnàylạivớinhau,vàtrựcthuộcquảnlýcủacấphoạchđịnhchiếnlược;tăngcườngsứcmạnhnghiêncứutìnhbáotàichính,tăngcườngcôngtácnghiêncứuphântíchcácphươngdiệnnhưbốicảnhnhânviên,điềuđộngvốn,chiếnlượcđốivớingânhàngnướcngoài;xâydựngchếđộphâncấpbảomậtantoàntàichínhquốcgia,nhữngngườinắmquyềnhoạchđịnhchiếnlượctàichínhquốcgiacầnphảiđượcsáthạchthôngquachếđộnày.Cầnphảicânnhắcđếnviệctiếnhành“hạnchếlỏng”đốivớicácngànhnghềmàngânhàngnướcngoàicóthểvớiđến;xâydựngcácphươngándựphòngđểứngphócáccuộckhủnghoảngtàichínhxảyrađộtngộtchoTrungQuốc,vàtiếnhànhcửduyệtđịnhkỳ.

AntoàntàichínhđốivớiTrungQuốclàmộtvấnđềcầnphảigiámsátnghiêmngặthơncảvũkhíhạtnhânchiếnlược.Trướckhichưaxâydựngđượcmộtcơchếkiểmsoátantoàntàichính,việcchínhphủmởcửathịtrườngtàichínhchẳngkhácnàođangxâyconđườngđểrướchoạvàonhà.

2.Cầnchủquyềntiềntệhaylàcầnổnđịnhtiềntệ?Chủquyềntiềntệlàmộttrongnhữngquyềncơbảnnhấtkhôngthểtướcđoạtcủamộtquốc

giacóchủquyền.Nótraotráchnhiệmchomộtquốcgiacóchủquyềnhoạchđịnhchínhsáchpháthànhtiềntệcăncứvàotìnhhìnhcủanướcmình.Chủquyềntiềntệđươngnhiêncaohơntấtcảcácquyềnlợingoạilaikhác,baogồmtấtcảcácthônglệquốctếvàcácthoảthuậnquốctế,cũngnhưcácáplựcchínhtrịbênngoài.

Chủquyềntiềntệchỉphảiphụcvụcholợiíchcănbảncủangườidânbảnquốc.

Bảovệduytrìổnđịnhtiềntệtứclàbảovệvàduytrìổnđịnhgiátrịtiềntệcủamộtnướctronghệthốngtiềntệquốctếnhằmtạoramộtmôitrườngsinhtháipháttriển,nềnkinhtếthôngthoángvàbìnhổnchocácngànhnghềquốcnọl.

Hiệntại,cáikhócủaTrungQuốcnằmởchỗhọchỉcóthểlựachọnhoặcchủquyềntiềntệhoặcổnđịnhtiềntệ.NếuchọnbảovệchủquyềncủađồngNhândântệthìnướcnàysẽđốimặtvớihậuquảđồngNhândântệtănggiá,cònnếutheođuổisựổnđịnhcơbảnvềtỉsuấthốiđoáigiữađồngNhândântệvàđồngđô-laMỹthìsẽmấtđichủquyềntiềntệ.ChínhsáchhiệntạicủaTrungQuốclàđểpháttriểnkinhtếkhôngthểkhôngtheođuổisựổnđịnhtiềntệvàgạtbỏchủquyềntiềntệ.Cáinguycủacáchlựachọnnàynằmởchỗ,CụcDựtrữLiênbangMỹđangcandựrấtnhiềuvàolượngcungứngtiềntệcủaTrungQuốc.DoTrungQuốcchọnchếđộkếthốicưỡngchếnênMỹcóthểtăngcườngthâmhụtthươngmạiđốivớiTrungQuốcđểépNgânhàngtrungươngTrungQuốcphảipháthànhthêmtiềntệmôi.Vớisựgiúpđỡcủangânhàngthươngmại,khoảntiềnpháthànhthêmnàysẽđượcnhânbảnlêngấphàngtrămnghìnlần,lạmpháttrànlan,thịtrườngbấtđộngsảnvàcổphiếurơivàotrạngtháibùngnổkiểubongbóng,làmxấuđitrầmtrọngmôitrườngsinhtháitàichínhcủaTrungQuốc.Đểbìnhổnlạmphát,chínhphủvàngânhàngtrungươnglạiphảipháthànhthêmcôngtráiquốcgiavàngânphiếuđịnhmứccủangânhàngtrungươngđểrútlạisốtiềnthừamứatronglưuthông.Nhưnghànhđộngnàylạilàmtăngthêmgánhnặngnợnầncủachínhphủ,mànhữngkhoảnnợnàysớmmuộngìcũngphảihoàntrảcảgốclẫnlãi.

MộtchiếnlượctàichínhhoàntoànbịđộngnhưvậyquảthậtlàcựckỳbấtlợiđốivớiTrungQuốc.Nếuđồngđô-laMỹvẫncònởđịavịtiềntệtíchluỹcủathếgiớithìTrungQuốckhôngthểthoátkhỏiđượccụcdiệnnày.Vềcơbản,việcthúcđẩyquátrìnhtiềntệhoávànglàphươngphápduynhấtđểtạoramôitrườngsinhtháitàichínhtựdo,côngbằngvàhàihoàchocác

nướctrênthếgiới.Trongtìnhhìnhthịtrườngtỉsuấthốiđoáiquốctếdaođộngdữdội,cáigiákinhtếmàcácquốcgiatrênthếgiớiphảitrảquảthựclàhếtsứcđắtđỏvàđauđớn,đặcbiệtlàcácquốcgiagiàutàinguyênkhoángsảncàngchịutổnthươngnặngnềhơn.Nếumộtbướckhócóthểthànhcôngngay,thìcácnướccũngphảicốgắngthúcđẩytiếntrìnhđanguyênhoátiềntệtíchluỹcủathếgiớivớisáchlượcchiađểtrị.

3.Tiềntệtănggiávàchứng“rốiloạnnộitiết”củahệthốngtàichínhNhậtBảnđượcxemlàtấmgươngphảnchiếuđầyđủnhấtnhữnghậuquảkinhtếvàxãhội

củaviệctiềntệtănggiádữdội.NềnkinhtếNhậtBảntiêuđiềutrongthờigiandài,đươngnhiêncónhântốkháchquannộitạicủanó,nhưngviệcthiếuchuẩnbịtưtưởngđốivớicuộcchiếntranhtàichính”màMỹphátđộngmộtcáchđộtngộtcũnglàmộttrongnhữngnhântốquantrọngnhất.Năm1941,NhậtBảnđãphátđộngsựkiện“đánhúpTrânChâucảng”,khiếnchoquânMỹchẳngkịptrởtay,cònnướcMỹđãđáplạiNhậtBảnbằngmộtcuộc“chiếntranhchớpnhoángvềtàichính”vàonăm1990,tứclàsaugầnnửathếkỷ,vànhưvậy,đôibênxemnhưđãhoà.

Kitsusengenchu-tácgiảcuốnsách“Thấtbạitàichính”xótxachorằng,nếucăncứtheotỉlệtổnthấtcủacảimànói,hậuquảcủathấtbạitàichínhnăm1990củaNhậtBảngầnnhưtươngđươngvớitổnthấtmàcuộcchiếntranhthếgiớilầnthứhaiđãgâyrachonướcnày.NhậtBảnvàTrungQuốccũnggiốngnhưnhau,đềulànhữngquốcgiađiểnhìnhrasứcsángtạocủacảivậtchấtbằngsứclựccủamình,luôngiữmộttháiđộhoàinghiđốivớinhữngkháiniệmcủacảitàichínhmơhồ.LogicthấtbạitàichínhcủaNhậtBảnrấtđơnthuần;nhữngsảnphẩmgiárẻchấtlượngcaodonướcnàysảnxuấtragiốngnhưkẻphábĩnhtrênthịtrườngđầycạnhtranh,cònngànhngânhàngcủahọkhiđóđãtừngđượcxếpvàohàngcósốmá,ngạomạnvớithiênhạkhinắmgiữvịtríquốcgiadựtrữngoạihốihàngđầuvàchủnợhàngđầu.Từnăm1985đếnnăm1990,nềnkinhtếquốcnộivàmậudịchxuấtkhẩucủaNhậtBảnpháttriểnđếnmứccựcthịnh,thịtrườngcổphiếu,bấtđộngsảnnămnàocũngtănggiá,thuvềnhữngkhoảnlớnvốnđầutưnướcngoài,cònsựtựtincủangườiNhậtcũngtănglênmứcchưatừngthấy,cứnhưthểhọđãquamặtđượcMỹcảhàngchụcnămtrờivậy.Nhậtkhônghềcóýthứcđốivớichiếntranhtàichính,thậmchíhọcònlạcquanhơncảTrungQuốchiệnnay.NhậtBảncũngvượtxaTrungQuốcvềkhoảngiàucó.

Ýnghĩacủacâunói“vongchiếntấtnguy”(nếulơlàcảnhgiácthìsẽrấtnguyhiểm)đốivớiNhậtBảnngàyhômquavẫncònnguyêngiátrịđốivớiTrungQuốchômnay.

Tỉsuấthốiđoái1đô-laMỹăn250yênNhậtkhi“thoảthuậnPlaza”đượckýnăm1985,đãthành1đô-laMỹăn200yênNhật,tínhrađồngđô-laMỹđãmấtgiáđến20%.Vậynhưng,đến

năm1987,tỉlệnàychỉcòn1đô-laMỹăn120yênNhật,haynóicáchkhác,chỉtrongthờigianngắnngủi,giáđồngyênNhậtđãtănggấpđôi-mộtsựbiếnđổilớncủamôitrườngtàichínhcủamộtnước.ĐốivớinềnkinhtếNhật,hậuquảcủasựthayđổitỉsuấthốiđoáinhanhvàmạnhnhưvậychẳngkhácnàosựbiếnđổiđộtngộtcủathờikỳbănghà(khiếnkhủnglongtuyệtchủng).

CácbậcthầytàichínhMỹsớmbiếtrõrằng,nếuépchođồngyênNhậttănggiámạnhchỉtrongmộtthờigianngắnthìcũngchẳngkhácnàoépnướcNhậtuốngthuốckíchthíchvớiliềulượngquámức.HậuquảtấtyếulàkhiếnchonềnkinhtếNhậtBảnxuấthiệntriệuchứngrốiloạn“nộitiếthệthốngtàichính”nghiêmtrọng.NếuépđượcNhậtBảntiếptụcduytrìchínhsáchlãisuấtthấpdưới2,5%tronghơnhainămthìhiệuquảcủaliềuthuốckiacàngtuyệtvờihơn.Quảnhiên,nềnkinhtếNhậtBảnđãmấtcânbằngtrongviệcđiềutiếttàichínhvàdướisựkíchthíchcủaliềukíchthíchtốkia.Nhữngmiếngmỡnhưthịtrườngcổphiếu,bấtđộngsảntănglênnhanhchóng,cáctổchứcmôcơcủacácbộphậnsảnxuấtvậtchấtvàngànhxuấtkhẩubịteorútnghiêmtrọng,sauđóhàngloạtcáctriệuchứngnhưlượngmỡtrongmáucao,caohuyếtáptrongnềnkinhtếbắtđầuxuấthiệnđịnhkỳ,gâynêncácchứngbệnhtimmạchvàbệnhđộngmạchvànhnơiquảtimcủanềnkinhtế(hệthốngtàichính).Đểthúcđẩycáccănbệnhkiasớmpháttác,năm1987,cácnhàngânhàngởNgânhàngthanhtoánquốctếđãnghiêncứuramộtloạibiệtdượcmớichoNhậtBản-thoảthuậnBasel-vớiyêucầutỉlệvốntựcócủacácngânhàngcónghiệpvụquốctếphảitănglêntừ8%trởlên,vàMỹcùngvớiAnhlàhainướchăngháikýtrướcvàobảnthoảthuận,sauđóépNhậtBảnvàcácnướckháccũngphảikývào,nếukhôngcácngânhàngởcácnướcnàykhôngthểtiếnhànhgiaodịchvớicácngânhàngAnh-Mỹtrênthịtrưởngtàichínhquốctế.

VấnđềtồntạiphổbiếncủacácngânhàngNhậtBảnlànguồnvốntựcóthấp,nênchỉcòncáchdựavàosựgiatăngvốnngoàisổsách,tứclàvốnđượchìnhthànhtừsựtănggiácổphiếungânhàng,thìmớicóthểđápứngđượctiêuchuẩn.

Vốndựadẫmquánhiềuvàosựtănggiácảcổphiếuvàthịtrườngbấtđộngsản,nênhệthốngngânhàngNhậtBảnđãđểhởsườnnondướilưỡikiếmsắcbéncủacuộcchiếntàichínhdoMỹphátđộng.Ngày12tháng1năm1990,Mỹđãsửdụngđòntấncôngchiếnlược“kiểutênlửahànhtrình”vàothịtrườngcổphiếuTokyocủaNhậtBản.

BệnhtimvàbệnhđộngmạchvànhcủahệthốngtàichínhNhậtkhôngchịuđựngnổinhữngđòntấncôngdữdộinày,cuốicùngnềnkinhtếNhậtBảnđãtrúnggióvàsauđólàchứngliệtnửangườikéodàisuốt17nằm.

Ngàynay,cácbácsĩtàichínhcủaMỹlại“nhiệttìnhvàcấpthiết”đemphươngthuốcnàygiớithiệuđếnTrungQuốc,tuynhiên,cóđiềukháclà,cơthểnềnkinhtếTrungQuốccònxamớibằngđượcnềnkinhtếNhậtBảnnămđó,nếuuốngliềuthuốcnàyvàothìchỉeTrungQuốckhôngchỉ“bạiliệt”mộtcáchđơngiảnnhưNhật.Thậmchí,NhậtBảncònnónglònghơncảMỹ,muốnxemxemTrungQuốcuốngliềuthuốcnàyvàothìkếtcuộcsẽcóphảnứngrasao.

Hiệntại,nhữngbiểuhiệnbanđầucủanềntàichínhTrungQuốcrấtgiốngvớiNhậtBảnnhữngnăm1985-1990.

4.Tạothếbìnhđẳngkhithamchiến“Thônglệquốctế”hiệnđanglàmộtthuậtngữkháthịnhhành,đếnmứcnhiềungườitưởng

rằng,chỉcầntuânthủtheo“thônglệquốctế”thìthếgiớitừđâyvềsausẽtháibình,cònviệcmởcửatàichínhlàchuyệnthưtháibìnhthảngiốngnhưvuithúđiềnviênvậy,chẳngcógìphảilo.Cáchnghĩlanmantrêntrờidướiđấtkiểunàychỉelàsẽhạinướchạidân.

“Thônglệquốctế”đượchìnhthànhthôngquasựthaotúngcủacácnhàngânhàngquốctếcóđịavịlũngđoạn.Trongnhữngđiềukiệnnhấtđịnh,họcũngcóthểchếtácramộtbộ“thônglệquốctế”bịtkínviệcmởrộngphạmvisinhtồncủangànhngânhàngTrungQuốc.ThủđoạnnàyđangtrởthànhthứvũkhíhiệuquảđểloạibỏđốithủtrongcạnhtranhtàichínhcủacácngânhàngAnh-Mỹ.

ThoảthuậnBaselđãđánhbạixuthếkhuếchtrươngcủangànhtàichínhNhậtBảnnămđó,nayđãthayđầuđổimặtnângcấplênthànhthoảthuậnBaselnăm2004.TươngtựnhưnhữnggìđãlàmvớiNhậtBản,thoảthuậnnàyrấtcóthểsẽđượccácnhàtàiphiệtngânhàngquốctếdùnglàmcôngcụđểcảntrởngànhtàichínhTrungQuốcpháttriểnranướcngoài.

Mộtsốquốcgiapháttriểnchorằng,cáctổchứcchinhánhngânhàngnướcngoàinằmtrongbiêngiớinướchọcầnphảiđápứngđượccácyêucầucủathoảthuậnBaselthìmớicóthểtiếptụchoạtđộng.Tuynhiên,ngaycảquốcgiasởtạicủacácngânhàngnướcngoàinàycũngcầnphảiphùhợpvớiyêucầucủathoảthuậnnày,nếukhôngcũngkhôngthểtồntại.Nhữngquyđịnhnhưvậychắcchắnsẽlàmtăngthêmgiáthànhhoạtđộngcủatổchứcchinhánhcủacácngânhàngnướcngoàinày.ĐốivớiTrungQuốc,mộtnướcvừamớibướcchânvàongànhtàichínhthếgiới,việcphảiđápứnghếtnhữngyêucầuhàkhắcnhưthoảthuậnBaselđềrathìchẳngkhácnàorútcủidướiđáynồi.Nóicáchkhác,nếucácngânhàngbảnđịacủaTrungQuốckhôngthựchiệnthoảthuậnBaselthìkhảnăngcácngânhàngnàyởMỹcũngnhưcácchinhánhcủanóởchâuÂusẽbịthayđổithậmchílàbịđóngcửa,mạnglướitàichínhnướcngoàidoTrungQuốcvấtvảxâydựngnênđangtồntạinguycơbịđánhsập.

CácnhàxâydựngquytắctròchơicủangànhngânhàngÂu-MỹchiếmưuthếcựclớnsẽdễdàngphongtoảconđườngpháttriểnrangoàicủangànhtàichínhTrungQuốc.

Khôngchỉcóvậy,cácngânhàngquốcnộicủaTrungQuốccòncầnphảituânthủnhữngthứđượcgọilà“thônglệquốctế,đangngángđườngpháttriểncủamình,màtrongthiênhạchẳng

cóquytắctròchơinàobấtcônghơnthế.Đươngđầuvớinhữngđốithủcóưuthếnhưvậy,chưakểlàcònbịtróichântay,việcthắngthuacủaTrungQuốctrongtròchơinàyxemnhưđãđịnh.Nhậncủangườimàkhôngđáplạielàthấtlễ.

ĐốisáchcủaTrungQuốcchínhlà,“duytrìlựclượngtácchiếntrênmặttrậnchínhcủamìnhđồngthờiliênkếtvớicáclựclượngbênngoài”.Nếunướcnàođóbấtchấpmọi“thônglệquốctế”đểphongtoảchinhánhngânhàngnướcngoàicủaTrungQuốc,TrungQuốccũngsẽbắtchướclàmtheo,đặtracácquyđịnhcủangànhngânhàng“mangmàusắcTrungQuốc“đểhạnchếcũngnhưxoábỏsựvậnhànhcủacácngânhàngnàytạiTrungQuốc.NhìnlạiquátrìnhAnh-Mỹtrởthànhlựclượngchủđạocủangànhngânhàngquốctế,chúngtadễthấyrằngviệcxâydựngmạnglướingânhàngquốctếlàconđườngtấtyếu.Thayvìngồiimmộtchỗvàtuântheocácquytắcápđặttừbênngoài,ngànhngânhàngTrungQuốcvàcácngànhkháccủanướcnàyphảigiữvữngthếcôngchínhdiện,trựctiếpmualạicácngânhàngcủaÂu-Mỹhoặckhuếchtrươngcácchinhánh,xâydựngnênmạnglướitàichínhrộngkhắpthếgiớicủachínhTrungQuốc,theokiểuhọcchiếntranhtừtronglòngchiếntranh.

NếungànhngânhàngTrungQuốcgặpphảitrởlựctrongviệcmualạihoặckhuếchtrươngởnướcngoài,thìTrungQuốccũngđừngngạiápdụngnhữngnguyêntắcnàyđểhànhxửvớinhữngngânhàngcủacácnướctạiTrungQuốc.

5.GiữvànghơngiữngoạitệTrướcxuthếđồngđô-laMỹtrượtgiádàihạn,nhiềunhànghiêncứuđãkiếnnghịcầnphải

tíchtrữngoạitệđểlàmgiảmrủirotổnthấtdựtrữngoạihốicủaquốcgia.NếubãibỏchếđộcưỡngchếdựtrữđểchodoanhnghiệptrựctiếpkhốngchếngoạihốithìTrungQuốccóthểphântánđượcrủiromấtgiácủadựtrữngoạihốiquốcgiađồngthờigiảmnhẹáplựcpháthànhthêmtiềntệvàtănggiácủađồngnhândântệ.Nhưngcáchlàmnàylạilàmsuyyếukhảnăngkiểmsoátcủaquốcgiađốivớisựlưuđộngngoạihối,làmtăngthêmrủirochocảhệthốngtàichính,chonênđâykhôngphảilàmộtsáchlượctoànvẹn.

Sovớiviệctíchtrữngoạitệthìtíchtrữvàngvẫnhơn.

Vềlâudài,mọiloạingoạihốiđềucóxuhướngmấtgiásovớivàng,chỉkhácnhauởtốcđộmấtgiánhanhhaychậmmàthôi.NếumuốnđảmbảosứcmuachokhoảntàisảnkhổnglồmàTrungQuốcđãtạorađượcthìcáchduynhấtlàchuyểnđổidựtrữngoạihốisangdựtrữvàngvàbạc.Daođộngcủagiávàngvàbạcquốctếthựcracũngchỉlàgiảtạomàthôi,nếunhìnsâuvàosựdaođộngnàythìcònsợgìcơnsóngcủathịtườngtỉsuấthốiđoái,vìmộtkhicóhàngvạntấnvàng,TrungQuốcnghiễmnhiênđãcóđượcđôiđũathầnđểdẹpyênmọibiếnđộng.

Vềcănbản,việctíchtrữvàngtrongdânbảovệđượcsựantoàntàisảncủanhândân,chodùlạmpháttiềntệởhìnhthứchànghoáhaytiềntệcũngđềukhôngthểảnhhưởngđượcsứcmuathựcsựcủahọ.Đâylànềntảngtựdokinhtếkhôngthểthiếutrongviệcxâydựngmộtxãhộihàihoàvàbìnhdẳng.Tómlại,ngườidânđãlaođộngtạoracủacải,họcóquyềnquyếtđịnhchọnlựaphươngthứctíchtrữcủacảicủariêngmình.

Vàngcótínhlưuđộngthuộcđẳngcấpcaonhấttrongcácloạitiềntệ.Tronghơn5.000lịchsửcủaloàingười,vàngkhôngchỉlàhìnhthứccủacảicuốicùngmàbấtcứthờiđạinào,nềnvănminhnào,dântộcnào,khuvựcnào,thểchếchínhtrịnào,vàngcũngđềuđượcchấpnhận.Nócòngánhváctrọngtráchlịchsửlàthướcđocơbảnnhấttronghoạtđộngkinhtếcủaxãhộitươnglai.Tronglịchsử,ngườitatừngbốnlầnthửtìmcáchtướcbỏvaitròhònđátảngcủavàngtronghệthốngtiềntệnhằm“phátminh”rachếđộtiềntệthôngminhhơn,nhưngtấtcảđềuthấtbại.Loàingườivớibảntínhthamlamcốhữumìnhsẽkhôngthànhcôngtrongviệcdùngýthứcchủquancủamìnhđểtiêuchuẩnhoácáchoạtđộngkinhtế.

Tíchtrữvàngtrongdânđểchờkhithiênhạcóbiếnđộnglàviệclàmcầnthiết.ĐồngtiềnTrungQuốccóvàngđảmbảogiátrịsẽhiênngangsánhvaivớicácđồngtiềnkháccủathếgiới.

Vàđếnlúcđó,nềnvănminhTrungHoacũngsẽcódịpcấtđầudậy.