CHẶNGĐƯỜNGGIÁODỤCTRẺTHƠMÀTÔIĐÃĐI

IbukaMasaru

Đếnnay, tôiđãcó trên25nămlàmviệc liênquanđếngiáodục.Tấtnhiên,tronglĩnhvựcnàytôivẫnchỉđượccoilàmộtngườinghiệpdư.Nhưngchínhvìthế,cónhữngviệcmàcácnhàchuyênmônkhónhậnrathìđôikhitôilạinhìnthấyrấtrõràng.Cứthế,theocáchriêngcủamình,tôiđãtiếptụccôngviệcnghiêncứutừbấygiờchođếnnay.

Cuốn“Chờđếnmẫugiáothìđãmuộn”đượcxuấtbảntrướcđótậptrungvàokhảnăngvôhạnmà trẻsơsinhcó, làcuốnsáchđầu tiên tómtắt lạinhữngluậnthuyếtvềgiáodụccủatôi.Tuynhiên,nộidungcuốnsáchmớichỉđưaranhữngvấnđềtạithờiđiểmnămChiêuHòa46(*).Saunày,cùngvớisựpháttriểncủayhọcnhưvềsinhlýhọcđạinão,nănglựctuyệtvờimàtrẻsơsinh,trẻnhũnhicócàngđượckhẳngđịnhchắcchắn.Quanđiểmvềgiáodụctrẻtuổiấuthơcủatôivìthếcũngcónhiềuthayđổi.Thậmchí,bâygiờtôichorằngchính“thaigiáo”đóngvaitròquantrọngnhấttrongquátrìnhgiáodụctrẻthơ.

(*)NămChiêuHòa46:Tứcnăm1971.

Gầnđây, tôicóviếtmộtsốcuốnsách,vàcứmỗi lầnviết,cáchnghĩvềnộidungcầndạycũngnhưthờikỳnênbắtđầudạytrẻcủatôicóvẻthayđổihoàntoàn.Tuynhiên,dùcóthayđổigìthìchủtrương“tínhcáchvànhâncáchcủatrẻ phụ thuộc vào cách nuôi dạy” không những không suy giảm,mà càngđượckhẳngđịnhmạnhmẽhơn.Hivọngrằngcácbạnsẽhiểuchonhữngsuynghĩđócủatôi.

(TríchLờimởđầukhixuấtbảnbảnAizo(*),năm1991)

(*)BảnAizolàbảnghinhữngýquantrọngcủatácphẩm,thườngđượctrìnhbàyđẹpvàchắcchắnđểlưugiữvàbảoquảnđượclâu.

THAYLỜIMỞĐẦUTỪ3TUỔICŨNGLÀQUÁMUỘN.

Quanđiểm“Chờđếnmẫugiáothìđãmuộn”làchínhxác.

Năm1971,cuốn“Chờđếnmẫugiáothìđãmuộn”đượcxuấtbản.Nộidungchủyếuđềcậpđếnkhảnăngvànhâncáchcủaconngườikhôngphảivốndĩcósẵntừlúcmớisinhra,màphụthuộcvàocáchnuôidạytrongbanămđầuđời.Chínhvìthế,córấtnhiềuvídụthựctếchothấygiáodụcđúngcáchtronggiaiđoạnnàysẽpháthuytốiđakhảnăngvôhạnmàtrẻsơsinhcó.

Sáchđãnhậnđượcsựđánhgiácaotừnhiềuphươngdiện,đặcbiệtlàphảnhồitíchcực từcácbàmẹđangnuôidạyconnhỏ.Dùcuốnsáchcònnhiềuhạnchế,nhưngcácmẹđãhiểuđúngbảnchấtnhữngđiềutôimuốntruyềnđạt,vàápdụngvàothựctếnuôidạyconcủamình,đồngthờiđạtđượcnhữngthànhcôngđángmừng.Hơnnữa,cónhiềubàmẹcònhồitưởnglạimôitrườnggiáodụccủamìnhngàytrước,haycủanhữngđứaconđãtrưởngthànhvànóichotôinhữngvídụquýgiácóthựcvềnhữngquanđiểmtôiđưara.

Trongcuốn sáchnày, tôi sẽ lần lượtgiới thiệuvới cácbạnvềnhữngvídụthựctếđó.Ngoàira,điềulàmtôihạnhphúchơnlàcuốnsáchkhôngchỉdừnglại trong phạmvi nướcNhậtmà lan rộng ra nhiều nước trên thế giới.Đầutiên,phảikểđếnlàởAnh,tiếptheolàMỹ,đềulầnlượtxuấtbảncácbảndịchlấy nguyên tiêu đề “Kindergarten is too late” – “Chờ đếnmẫu giáo thì đãmuộn”.Saunữa,ởcácnướcpháttriểnđãtừnglấyNhậtBảnlàmhìnhmẫuđểlàmtheonhưÝ,Đức,TâyBanNha,cũngđềulầnlượtxuấtbảncácbảndịchcủacuốnsách.

Tôicũng rấtbấtngờvì tácphẩmcủamìnhđượcnhiềuchuyêngia,họcgiảnướcngoàiđónnhậnvàđánhgiácaocònhơncả trênđấtNhật.Năm1979,nhờcuốnsáchđượcbiếtđếnrộngrãi,tôiđãđượcmờitớidiễnthuyếtvềgiáodụctrẻsơsinhtạiHộithảogiáoviênkhoahọctoànquốctổchứctạiMỹ.Lúcbấygiờ,điều tôikhôngngờnhất làcónhiềudữ liệukhẳngđịnhquanđiểmcủa tôi là đúng, vàđồng thời được chuyểnđến cho tôi.Đối vớimộtngườikhôngcókinhnghiệmgiáodụctrựctiếpnhưtôi,việcđượccácnhàkỹthuật,cácnhàkinhdoanhủnghộnhưvậythậtkhôngcógìquýgiábằng.

Thôngquanhiềubáocáothựctếcũngnhưviệcnhậnđượcsựủnghộlớntừcácbàmẹđangcóconnhỏ,chođếncácnhàchuyênmônởnướcngoài,tôiđãđượctiếpthêmniềmtinchắcchắnrằngquanđiểmcủamìnhlàđúngđắn,chủtrươngcủamìnhlàđúngđắn,khôngsailầm.

Nóigìđếnmẫugiáo,từ3tuổimớibắtđầudạytrẻcũngđãmuộnrồi

Tấtnhiên,vềcơbảnquanđiểmcủatôibâygiờsovớikhiviết“Chờđếnmẫugiáothìđãmuộn”khôngcógìthayđổi.Tuynhiên,từbấyđếnnaycũngđã8nămtrôiqua.Từnhữngdẫnchứngthựctếcủacácbàmẹđãđọcvàápdụngphảnhồilạitrongsuốt8nămqua,cũngnhưnhữngđiềutôimuốntruyềnđạtlạivẫncònchấtcaonhưnúi,đãthôithúctôicầmbútviếtcuốnsáchtiếptheonày.Trongđó,sẽcómộtsốphầnnộidungđượcpháttriểnrộngvàsâuhơn,mộtsốkhácthìcósựthayđổivềđiểmnhấn.

Điểmquantrọngnhấtmàtôimuốnnóitrongcuốnsáchnàylầnchínhlà“Nóigìđếnmẫugiáo,từ3tuổimớibắtđầudạytrẻcũngđãmuộnrồi”.

Vídụ,tronglầnđầutiêngặpgỡ,thầySuzukiShinichi–ngườithầynổitiếngvớiphátminh“PhươngphápSuzuki”(*)–ngườithườngđưarachotôinhữngtưliệuvàgợiýquantrọngtrongquanđiểmgiáodục,cónóirằng,khoảng4–5 tuổi làgiaiđoạn thíchhợpnhấtđểbắtđầuhọcviolon.Theonhữngquanđiểmvốnvẫnnghĩ,tôiđềnghịthầythửhạđộtuổibắtđầuhọcxuống.Chínhthầycũngđểýthấy,nhữngemlớnrồimớibắtđầuhọcthìvẫnnhớđượcbài,nhưngcósựchênhlệchrấtlớnvềtốcđộ,tiếnbộ.Dođó,thầycũngđãthửhạđộtuổinhậphọcxuốngdần,thìthấykhôngchỉ3tuổi,màtừ2tuổiđãcóthểbắtđầuhọcđượcrồi.Kếtquảthựctếcũngchothấy,càngbắtđầusớmthìkếtquảlạicàngtốthơn.

(*)PhươngphápSuzuki:PhươngphápđàotạovềâmnhạctừbédogiáosưngườiNhậtSuzukiShinichiphátminh.ChủtrươngcủaphươngphápSuzukilà“nếucóphươngphápđúngthìtấtcảcácemnhỏbìnhthườngđềucóthểtrởthànhnhữngtàinăngâmnhạc”.

Ngoàira,cómộtvídụthếnày.Nhànọcóhaianhemtrai.Ngườianhkhoảng3tuổithìbắtđầuhọctiếngAnh.Cậuemchỉhàngngàyngồibêncạnhnghelỏmvànhìn theokhianhnghebănghoặchọc thẻ.Nhưngkhicậuemlên3đượcchođihọcchínhthứcmột thờigianngắnthì tiếnbộrấtnhanh,chẳngmấychốcđãđuổikịptrìnhđộcủaanhmình.Thậmchí,cónhàcôemmới1năm2thángtuổi,hàngngàyngồitronglòngmẹnhìntheoanhhọcbài,thếmà7thángsaubéđộtnhiênnóiđượctiếngAnhvớiphátâmrấtchuẩn.

Conngườichàođờisớmhơnloàikhỉkhoảng10thángtuổi.Nóitheocácnhànhânloạihọcthì,vìconngườiđứngthẳngvàđilạibằnghaichânnênkhôngthểmangthailâuhơnđược.Quảthật,cácloàiđộngvậtkhácvừasinhrađãcóthểđứnglênvàđiđượcrồi.

Nhưngcũngchínhvìthế,cácloàiđộngvậtkháckhisinhrabộnãohầunhưđãgầnhoànthiện,cònbộnãoconngườilúcmớisinhthìgầnnhưlàtờgiấytrắng.Quanđiểm“Cáchgiáodụcchođếnnăm3tuổicựckỳquantrọng”màtôinêuraởcuốntrước(*)cũngmộtphầnvì lýdonày.Chínhvì lúcsinhra

nãoembénhưtờgiấytrắngchonênchờđến3tuổimớibắtđầudạybéthìđúnglàquámuộn.Thậmchíđúngralà“bắtđầudạydỗsớmchừngnàohaychừngnấy”.

(*)Cuốn“Chờđếnmẫugiáothìđãmuộn”.

“Thờikỳkhuônmẫu”quyếtđịnhconngười

Bắtđầucàngsớmcàngtốtnhưngkhôngcónghĩalànộidungđánglẽdạychobé4–5tuổithìđemdạyluônchobé1–2tuổi.Chamẹcầnphânbiệtrõcáchdạydỗtừsaukhibé4tuổi,vớicáchdạydỗkhibé0–2tuổi.Vềđiểmnày,suynghĩcủatôirõrànghơntrướcđâyrấtnhiều.

Giaiđoạnthứnhất,từkhibé0tuổi,làthờikỳbéchưaphảnkhánggì,cứlặpđilặplạinhiềulầnchobénhớlàđược.Giaiđoạnthứhai,từkhibé3–4tuổi,làkhibéđãbiếtbàytỏsởthíchcủamình.Thờikỳnày,cầnphảilàmchobécảmthấythuyếtphụcthìbémớinghetheo.Theotôi,giaiđoạnthứnhấtvôcùngquantrọng,tôigọiđâylà“thờikỳkhuônmẫu”,“tuổikhuônmẫu”.

Ởthờikỳnày,cáchmàbộnãocácbétiếpnhậnthôngtinhơikhácsovớicácthờikỳkhác.Vídụ,nhanhthì3–4thángtuổi;chậmthì5–6thángtuổilàcácbébắtđầubiết“lạ”–biếtphânbiệtđượckhuônmặtcủamẹvớingườikhácvàkhóckhingườilạbế.Thoạtnhìn,chắcchúngtađềunghĩđâychỉlàmộthànhđộngrấtđơngiản,nhưngthửchomáytínhthựchiệncùngmộtyêucầunhưthếsẽthấy,phảilàloạimáyvôcùngtântiếnvàphảitốnđếnvàitỉyên(*)mới làmđược thao tác này.Lýdo embé có thểnhậnbiết được chỉtrongkhoảnhkhắcnhưvậy,làvìembékhôngphântíchratừngchitiếtcủakhuôn mặt để ghi nhớ, mà ghi nhớ tổng thể cả gương mặt mẹ, rồi khắcnguyêntrongđầukhuônmẫugươngmặtcủamẹ.Cáchnắmbắtthôngtinnàygọilà“nhậnthứckhuônmẫu”.Ởcácembé,khảnăngnàypháttriểnmộtcáchvượttrội,đólàlýdovìsaotôiđặttênchothờikỳnàynhưvậy.

Nóicáchkhác,sởdĩchúngtaaicũngcóthểnóiđượctiếngViệtlàvìtừlúcsinh rahàngngàyđãđượcnghe lặpđi lặp lạiquen tai,vàđốivớicáckíchthích lặpđi lặp lại từ lúc0 tuổinày, các tuyếncủa tếbàonãođãghinhậnthànhmột khuônmẫu.Nhờ đó bộ não tiếp nhận nómột cách tự nhiên dễdàng,khôngcôngkích,khôngkhókhăn.Nhữngthôngtinđượckhắcvàođầutheokiểukhuônmẫutrongthờikỳkhuônmẫunày,khôngphảilàdothấyhợplogic,haydohọc thuộc lòngmànhớ.Nógiốngnhưkhichúng tanói tiếngViệtvậy,đâucầnphảicứmỗilầnnóilạilụclạingữphápđểxemnóicóđúngkhông.Nhớđượclàvìcấutạocủachínhbộnãođãđượcthiếtlậpđểnhớvậythôi.Xéttheonghĩađó,cóthểnóikhảnăngnàygầnnhưlàtốchất,hoặclàtàinăngcũngđược.

(*)1tỉyêntươngđươngkhoảng21tỉVND.

Nóiđólàtốchấthoặctàinăngthìmọingườithườngcóxuhướngnghĩngayđếnnhữngthứsinhravốncósẵn.Nhưngthựcranếuhiểuđúnglànóđượchìnhthànhtừ0tuổitrongthờikỳkhuônmẫu,thìtôinghĩkhôngquákhinóicáchgiáodụctrẻtrongthờikỳnàyvôcùngquantrọng.

Cácphươngphápgiáodụctrẻsơsinhvànuôidạytrẻtừtrướcđếnnaykhôngnuôidạy“conngười”

Tôicómộtmốihoàinghirấtlớnvớicáigọilànuôidạytrẻvàgiáodụctrẻsơsinhvốnvẫncótừtrướctớinay.Làbởivìtôithấygiáodụchiệnnayngoạitrừmộtsốnộidungítỏi,vẫnbịchiphốibởiquanniệmnuôitrẻlànuôimộtđứatrẻvớinghĩa thiênnhiềuvềmặtyhọcvà sinh lýhọc.Còngiáodục trẻ sơsinh,giáodụcsớmthìchỉđơnthuầnlàdạytrướcchocácbé4–5tuổinhữngđiềumàđánglẽkhiđihọcmớiđượchọc.

Liênquanđếnviệcnuôitrẻ,nếusựpháttriểnvềmặttinhthầnvàtrítuệcủatrẻđicùngvớisựpháttriểnvềthểchấtvàsinhlýthìcoinhưkhôngcógìđểbàncãiởđây.Vấnđềlàtrongcáchdạytừxưađếnnay,nóithẳngravẫncònkiểusuynghĩphiếndiệnnhư“trẻconlàmgìđãcótinhthần”,“làmgìđãcócảmxúc”,“làmgìđãcótrítuệ”.Nhưngnếusaukhitrẻchàođờirồimàchamẹcứnghĩđầutiêntậptrungchobémaulớn,mautăngcânđã,chờchobélớnchútrồimớitậptrungpháttriểntrínãothìxinthưalàquámuộn.

Giờđây,điềuquantrọngnhấtmàtôimuốnmọingườihiểurõđólà,ngaysaukhibéchàođời,sựpháttriểncủabộnãobaogồmtinhthần,trítuệvàsựpháttriểnvềthểchấtphảiđồngthờiđượcxemtrọngđểbồidưỡngnhưnhau.

Cácphươngphápgiáodụctrẻsơsinhtừtrướctớinay,theonghĩađó,mớichỉlàsựkéodàiviệcnuôilớntrẻmàthôi.Giaiđoạntừ0đến2–3tuổilàthờikỳbộnãocủacácbévôcùngđặcbiệt.Vậymàngườilớnkhôngchúýđếnđiềuđó,lạichỉđơnthuầnhạđộtuổixuốngrồitùytiệnđemkiếnthứcđánglẽsaunàycácemvàocấp1,cấp2họcđểdạycácbé.Tôikhôngđồngtìnhvớicáchgiáodụchiệnnay,chỉmảichạytheocáigọi là“đàotạonhântài”,“đàotạothiêntài”,màkhônghềchútrọngdạytính“conngười”chocontrẻ.

Phươngphápgiáodụctôiđưarađâysẽgiảiquyếtđượcnhữngđiểmcònbấtcậpnêutrên,màcáchlàmcũngkhôngcógìkhóvàto tátcả.Thậmchí,nócònrấthợplývàđemlạihiệuquảcao.Nhữngviệcmàđốivớimộtngườiởđộtuổinhưtôi,phảilặpđilặplạihàngngànhàngvạnlầnmớinhớ,thìngườimẹchỉcầnđểýmộtchútkhicon0tuổilàcácconcóthểnhớđượcdễdàng.

Giáodụcgiaiđoạnkhuônmẫuchỉcómẹmớilàmđược

Đến đây chắc các bạn đã hiểu, từ 3 tuổi mới tính chuyện dạy con là quámuộn,màphảibắtđầungaytừgiaiđoạnkhuônmẫu.Vấnđềcònlạilàaivàphải làmnhữnggìđểmanglạikhuônmẫuchocácbéđang tronggiaiđoạn

này?Ởđây,tôisẽchỉnêuranhữngđiềucựckỳcơbảnnhấtchocácbạnhiểu.

Đầu tiên, đối với câu hỏi “Ai?”.Câu trả lời là áp dụngphươngpháp nhậnthứckhuônmẫuđốivớicácbétronggiaiđoạnkhuônmẫunàyđươngnhiênngoàimẹrakhôngaicókhảnănglàmđượccả.Giaiđoạntừ0đến1–2tuổilàgiaiđoạnpháttriểnvềsinhlývàthểchất,dođó,khôngnênđểbéphảixavòngtaycủamẹ.Hơnnữa,khiápdụngphươngphápnhậnthứckhuônmẫuchothờikỳnàyđòihỏiphảikiêntrìlặpđilặplạinhiềulần.Chỉcóduynhấtmẹ làngườicó thểbấtcứ lúcnào,bấtcứnơiđâu,khôngchánnản, thườngxuyênlặpđilặplạimộtviệcđểdạychobévớitấtcảtìnhyêuthươngconsâusắc.

Nghevậycứtưởnglàchúngtađòihỏiởngườimẹmộtcáigìđócaosiêulắm.Thựcrakhôngphảivậy.

Việcápdụnghiệuquảcủaphươngphápgiáodụcnhậnthứckhuônmẫutrongthờikỳkhuônmẫukhônggâychútkhónhọcgìchocácbé.Trongthờikỳnày,cácbérấtthíchnhữngviệctươngtựnhauvàthườngđòibốmẹlặplạinhiềulần.Chừng nào các bé còn chưa chán với việc lặp đi lặp lại thì chắc chắnnhữnggìđượccholàkhuônmẫusẽđềuđượcbékhắcghimạnhmẽvàotrongđầu.

Cuốicùng,đốivớicâuhỏi“Làmcáigì,nhưthếnào?”.Điềunàythìtùycáchnghĩcủatừngbàmẹ.Tôichỉmuốnnóimộtđiều,cáckhuônmẫunênđemdạychobékhôngchỉgiớihạn tiếngAnhhayâmnhạc.Theo tôi,nênchú trọngdạykhuônmẫuchoconvềnhữngquytắccuộcsốngcơbảncầnbiết,vềcáchứngxử…Bởinếubạnnuôidạytrẻlớnlênkhôngchỉbiếtcóbảnthânmình,màcònbiếtquantâmđếnngườikhác,thìtôinghĩ,lúcđóchắcchắnconsẽcóthểsốngmộtcuộcđờinhiềuniềmvuivàđầyýnghĩa.

Cuốicùng,từđáylòng,tôixingửilờicảmơnsâusắctớinhữngngườimẹđãhiểuđượctâmýcủatôi,cảmơncácmẹđãgửichotôinhữngghichépthựctếvềquátrìnhtrưởngthànhcủacáccon;cảmơncáctácgiảcủanhiềutàiliệutôiđãthamkhảo;cảmơncácnhànghiêncứuđãtròchuyệnvớitôimộtcáchcởimởtrênbàithảoluậncủatạpchí“Khaiphátiềmnăngtrẻnhỏ”,vàchiasẻcho tôi những nghiên cứu và kinh nghiệm quý giá. Xin cảm ơn các vị rấtnhiều!

2/11/1978,IbukaMasaru

CHƯƠNG1MẸTHAYĐỔI,CONCŨNGSẼ

THAYĐỔI

“Trongthờikỳkhuônmẫu,chamẹnênlàmgì?”

1.Ngườimẹtốtlàngườiluôntrànđầytìnhyêuthươngvàcóýchímạnhmẽrằngmìnhsẽnuôidạyconthànhmộtđứatrẻngoan

Chúngtakhiđánhgiásựvật,sựviệcthườngdùng“tốt”,“xấu”.Vớiâmnhạc,tranhảnh,haycácchươngtrìnhtivicũngthế,mọingườithườnghayđánhgiá“tốtnhỉ”, “chánnhỉ”.Tuynhiên,đâychẳngquachỉ làcáchđánhgiámangtínhchủquan.Bởivì,nhiềukhiđốivớingườinàylàmộtbảnnhạchay,nhưngđốivớingườikháclạingherấtdở.Đánhgiáthếnàolà“ngườimẹtốt”,“đứaconngoan”cũngvậy.Khôngphảitấtcảđềucóchungmộtgiátrịsốnggiốngnhau,nênthậtkhómàxétđoánđượcngaythếnàolàtốt,thếnàolàkhôngtốt.

NhữngngườiđinướcngoàilâumớivềNhậtđềuchungmộtnhậnxétlà,trẻconNhậtdạonàykhôngcóýthứcđạođứcxãhộigìcả.Nghe“đạođứcxãhội” cóvẻnhưkiểu từngữmàcácnhà lý luậnhọchaydùng, nhưngý tôimuốnnóitrẻconbâygiờởnơicôngcộnglàmphiềnngườikhácmàcứnhưkhôngấy.Vídụđiểnhìnhnhưkhiđi tàuđiện, thườngxuyênbắtgặpnhiềuđứa trẻkhôngchịuxếphàngmàchenngang tranhchỗ, trên tàu thảnnhiênlàmbẩnquầnáocủangườibêncạnh.Thôngthường,ngườitasẽphêbìnhcácbàmẹdễdàngthathứchonhữngviệcấycủacon.Trongnhữngtrườnghợpthếnày,chỉđốivớivấnđềcáchdạydỗthìviệcđánhgiá“tốt”hay“khôngtốt”chưatáchbiệtrõràngđếnmứcđó.Nhưngnếuthửhỏilại,thếnàolàđứatrẻngoan,chắcchắnmỗingườilạicómộtcâutrảlờikhácnhau.Cũngtươngtựnhưkhihỏi, thếnào làmộtbàmẹ tốt, có thểvạnngười thìvạncâu trả lờikhácnhau.Nhưngtheotôi,tiêuchuẩnđánhgiáthếnàolàngườimẹ“tốt”hay“khôngtốt”cóthểthốngnhấtđược.

Ngườimẹ tốt làngười luôn trànđầy tìnhyêu thươngvàcóýchímạnhmẽrằngmìnhsẽnuôidạyconthànhmộtđứatrẻngoan.

Mỗingườicócáchđịnhnghĩađứatrẻngoankhácnhau,nhưngtrướchếtbảnthânngườimẹphảicómongmuốnnuôicon thànhđứa trẻngoan.Tôinghĩkhôngquákhinóirằng,mộtngườimẹmàkhônghềcómongmuốnsẽdạydỗconthànhmộtngườitốt thìkhôngxứngđánglàmmẹ.Việcbécótrởthành“đứa trẻngoan”haykhôngphụ thuộcvàocáchchamẹdạydỗbé trongbanămđầuđời,khimàchamẹcòntựdokiểmsoátđượcconmình.

NhàtâmlýhọcnổitiếngngườiMỹ–tiếnsĩBruner(*)cóđịnhnghĩa,ngườimẹtốtlàngườicóthểtạoranhữngphươngthứcgiaotiếptrướccảngônngữ,vànhờvàođóthúcđẩytròchuyệncũngnhưchơiđùacùngvới trẻ.Nói lạitheocáchcủatôithìchamẹtốtlàngườiluônýthứcdànhthờigianchocon,đểnuôidạyconthànhmộtđứatrẻtốttronggiaiđoạnkhuônmẫu.

Mọingườithườngnói“khôngcóchamẹtrẻconcũngtựlớn”.Nhưng“tựlớnlên”và“đượcnuôilớnkhôn”làrấtkhácnhau.Thờiđạingàynaylạicócâu“dùcóchamẹconcáivẫnlớnlên”,tuynhiên,nếungườimẹkhôngdànhtìnhyêuthươngchocon,khôngcóýchímạnhmẽsẽnuôidưỡngconthànhmộtngườitốt,thìcũngkhôngthểnàonuôidạyconthànhmộtđứatrẻngoanđược.

2.Trướcmẫugiáolàthờikỳmànhâncáchvàtháiđộsốngcủangườimẹdễ“truyềnthụ”sangconnhất

“Trẻlàtấmgươngphảnchiếuhìnhảnhcủamẹ”.Nhìnnhữngviệcđứatrẻlàmsẽsuyrađượcnhâncáchcủangườimẹ.Cáchdạydỗvàchỉbảocủamẹtronggiaiđoạnấuthơcóảnhhưởnglớnhơnchúngtatưởng.Cácbácsĩkhoanhicókể,họthườngvừaquansátcácbàmẹvàconvừaviếtđơnthuốc.Nhữngbácsĩ có kinh nghiệm chỉ cần nhìn thoáng quamột nhóm trẻ trong phòng chờcũngbiếtđượcmẹcủabélàai.

(*)JeromeBruner làmộtnhà tâm lýhọcnổi tiếngngườiMỹ,đãcónhữngđónggópđángkểtrongngànhtâmlýhọcnhậnthứcvàtâmlýhọcgiáodục.

Vềviệcnày,tôicũngđượcnghemộtcâuchuyệnkháckháthúvịcủaanhDoiYoshiko,mộtngườiđãquantâmđếngiáodụctrẻtuổiấuthơtrongnhiềunămliền.BảnthânanhDoicũngquảnlýmộtnhàtrẻ,vàcókhoảng5.000emđãtốtnghiệptrườngcủaanh.TrườnganhDoiđãtừngápdụngbacáchsauđểtuyểnchọnhọcsinh.

Cáchthứnhất,cảphụhuynhvàtrẻlàmbàikiểmtra;cáchthứhai,xếphàngtheothứtựnộpđơn;cáchthứba,bốcthămngẫunhiên.Sởdĩcótậnbacáchxét chọnnày là vì, banđầu trường ápdụng cách thứnhất, nhưng cónhiềutrường hợp trẻ không trúng tuyển do phụ huynh bị trượt đầu vào, thành ranhiềuphụhuynhyêucầukhônglàmcáchnàynữa,vìkhiếnhọbịmấtuyvớicon.Khichuyểnsangápdụngcáchthứhaithìlạixảyratìnhtrạngnhiềunhàthức đến tận khuya để xếp hàng chờ nộp đơn.Cực chẳng đã, trường đànhchọncáchthứbalàbốcthămngẫunhiênđểchọnhọcsinhđầuvào.

Điềuthúvị làcácemhọcsinhkhinhậphọctheocáccáchkhácnhausẽcónhữngđiểmkhácnhau.AnhDoichobiết,lứahọcsinhtuyểnchọntheocáchđầulàưutúnhất,lứatuyểnchọntheocáchbathìcónhiềuemnghịchngợmhơn. Hàng năm, trường của anh Doi có gần 300 em tốt nghiệp, trong đó,nhữngemđượctuyểnchọntheocáchthứnhấtthìcứmộtđợtlạicókhoảng40–50emđậuvàonhữngtrườngđạihọctốpđầu.Tínhrathìmộtnửasốbétốtnghiệplàbétrai,vàgầnnhư1/3sốbétốtnghiệpsaunàyđậuvàocáctrườngđạihọctốpđầu.Trongkhiđó,vớilứahọcsinhtuyểnchọntheocáchthứhaivàthứbathìtỉlệnàycóxuhướnggiảmrõrệt.

Nhữngthôngsốtrênđãphảnánhchânthựccâunói“trẻlàtấmgươngphảnchiếuhìnhảnhcủamẹ”.Cácbạnđừnghiểulầmýtôi lànhữngemđậuvàotrường giỏimới ưu tú, còn những em đậu vào các trường khác thì không.CũngkhôngphảimuốnconsaunàyvàođượctrườngTodai(*)thìchamẹcầnphải dạy chữ cho con từ trước khi đimẫu giáo.Điều quan trọng tôimuốnnhấnmạnhởđâylà,cáchngườimẹdạycontrongnhữngnămđầuđờitrướckhiđimẫugiáocóvaitròcựckỳquantrọng,liênquantớicảcôngcuộcthicửvàođạihọcsaunàycủacon.“Chanàoconnấy”.Chínhtháiđộsốngvànhâncáchcủangườimẹsẽquyếtđịnhtươnglaisaunàycủađứatrẻ,dođó,ngườimẹphảicótráchnhiệmrấtlớntrongquátrìnhnuôidạycon.

(*)Todai:ĐạihọcTokyo,trườngđạihọchàngđầucủaNhậtvàthuộctop10củathếgiới.

3.Ngườimẹnênchuyêntâmvàoviệcnuôidạyconchođếnkhicon2tuổi

Khihỏicácbàmẹtrẻmớisinhcondạogầnđâyrằngtạisaocácchịlạisinhcon,tôithườngnhậnđượcnhữngcâutrảlờirấtvôtráchnhiệmkiểunhư“vìmộtgiađìnhthìcầncótrẻcon”,hay“vìchồngtôimuốncócon”.Đôikhicòncóbàmẹvôtráchnhiệmhơn,coiconcáinhưmónđồchơi,trảlời“vìnhàmchán nênmuốn có con”.Ngược lại, khi hỏi tại sao lại không sinh con, thìcũng có những câu trả lời kiểu chỉ nghĩ đến bản thânmình như “vìmuốnchuyêntâmchocôngviệc”,“vìcuộcsốngkhókhăn”,“vìsợcóconthìmìnhkhônglàmđượcgìnữa”.

Ngaycảtrênchươngtrình“Lẽsốngcủaphụnữ”củađàiNHK(*),trongsố50ngườithamgiamàkhôngcólấymộtngườitrảlời“lẽsốngcủatôilànuôidạyconcáinênngười”.Đúnglàphụnữđilàmnếukếthônxongsẽphảigánhváctậnbavaitrò:côngviệc,nuôicon,việcnhà.Chonênkhôngcógìkhóhiểukhihọdodựtrongviệcsinhcon.Tuynhiên,đốivớingườiphụnữ,trênđờinàyliệucòncóviệcnàoquantrọnghơnviệcchămsócchoconcáikhông?

Trongcuốn“Chờđếnmẫugiáothìđãmuộn”tôicũngcógiớithiệuvềnhữngquan điểm của thầy Suzuki Shinichi, người nổi tiếng với lớp học tài năngviolonnhỏtuổi,haycòngọilàngườiphátminhraphươngphápSuzukigây

sựchúýcủamọingười trên thếgiới.Vớinhữngngười lấycớbận rộnnênkhôngchămsócchuđáochoconcái, thầybảorằng,“trênthếgiannàyliệucòncóviệcgìquantrọnghơnviệcchămsócconcáinênngườinữachứ?Nếucóviệcđó, tại saocònquyếtđịnh sinhcon?Mộtkhiđãmuốnsinhcon thìtrướchếthãygiảiquyếtchonhữngcáibậnrộnđóđi;mất50năm,60nămcũnghãylàmchoxongđãrồihẵngsinhconratrênđời”.Khôngbiếtnhữngngười trả lời,“vìnhàmchánnêncóconchovui”,hoặc là“muốn tập trungchocôngviệcnênkhôngsinhcon”sẽtrảlờithếnàokhinghenhữnglờitâmhuyếtnàycủathầySuzuki?

(*)ĐàiTruyềnhìnhTrungươngcủaNhật.

Mộtbàmẹvừađilàmvừanuôiconnhưngvẫnđảmđươngtốtcảbavaitrò:côngviệc,chămcon,việcnhà–nhàphêbìnhAkiyamaChiekochobiết,phụnữmàkhôngcoiviệcchămconlàmụcđíchsốngthìchỉđángxemnhưmộtkẻlườibiếngmàthôi.Hồiđó,đểcóthểvừanuôiconvừađilàm,côAkiyamađãchuyểnđếngầnnhàmẹđẻ,nóichomẹphươngchâmnuôiconcủamình,rồinhờmẹtrôngconhộ,đểcôcóthểyêntâmđilàm,khôngphảivềnhàgiữachừngmàvẫnbiếtđượctìnhtrạngcủacon.

Chính vì coi việc nuôi dạy con cái làmột trong nhữngmục đích sống lớntrongđời,nênnóđãthànhđộnglựcgiúpcôcóthểhoànthànhtốtcảhaivaitròtronggiađìnhvàngoàixãhội.Từkinhnghiệmcủabảnthân,côAkiyamakhuyênngườiphụnữnếucóđiềukiệnnênchuyêntâmvàoviệcchămsócconcái.Côchobiết,“khibạnnuôicon,bạnsẽthànhmộtngườivôcùngthúvị,chỉcầnđểýchútlàbạnvừacóthểthànhmộtcôgiáo,mộtchuyêngiadinhdưỡng,vàkểcảthànhmộtnhàthiếtkế”.Bảnthântôicũngchungquanđiểmlàngườimẹnêntậptrungvàoviệcnuôiconchođếnkhibéđược2tuổi.Điềunàysẽtốtchoquátrìnhpháttriểncủaconhơn.Bởivì,tronggiaiđoạnkhuônmẫu,chỉcómẹmớicóthểdạycontốtnhấtvàmanglạinhữngkíchthíchtốtnhấtchosựpháttriểncủabé.

Mọingườithườngnóivượtcạnlàthờikhắcgiannannhấtcủangườiphụnữ.Nhưngtheotôi,chínhsaukhisinhconra,trọngtráchcủangườiphụnữmớilớnhơnnữa.Dùbạncólàchuyêngiagìđinữa,nhưngnếungaycảviệcchămconcũngkhôngtốtthìkhôngthểcoilàthànhcông.

Conngườikhácvớiđộngvậtởchỗkhi sinh ravẫnđangở trạng thái chưahoànthiện.Lúcmớisinh,chúngtahoàntoànchưabiếtgì,ngaycảviệcđilạinhưđộngvậtcũngkhôngthể.Dođó,loàivậtsinhradùkhôngđượcchămsócvẫncóthểtồntạiđược,nhưngconngườithìkhôngthểnếuthiếuđibàntaychămsóccủamẹ.Lýdotôinóingườimẹnêntậptrungvàonuôiconchođếnkhiconđược2tuổicũnglàvìđểcóthểchămsócchođứatrẻ từtrạngtháinonnớtchođếnkhicơthểđượchoànthiệnhơn.Vàcũnglúcđómớicóthểnóilà“tôiđãsinhconxong”được.

Tôikhôngphảilàphụnữnênkhônghiểuhếtđượcnỗigiankhókhisinhnở,tuynhiên,nếuđãchịunhiềuđauđớnnhưthếđểsinhconthìphảicốnuôidạyconthànhngườimớikhôngmấtđiýnghĩacủasựhisinhđó.Trênđờinàycókhôngítngườichỉmuốntựdo,vuivẻtậnhưởngcuộcsốngcủamình,lúcnàocũngnghĩcóconthìcoinhưsựnghiệpchấmdứt.Nhưngthửhỏi,trênđờinàycònviệcgìvuivàýnghĩahơnviệcnuôidạyconcái?

Thậtmay,vìembésinhravớitrạngtháichưahoànthiệnnênngườimẹnàocũngvừacóthểtrởthànhnhàgiáodục,nhàdinhdưỡng,nhàthiếtkế,lạivừacóthểtrởthànhmộtbácsĩ,haymộtnhàtôngiáo.Vàcũngchínhnhờngườimẹmộtmình sắmnhiềuvai như thếmànhữngđứa trẻ được lớnkhôn, trởthànhnhữngconngườitàigiỏi.Dođó,nếuđểlỡthờigianvàngquýgiánày,phómặc việc chăm con cho người khác, thì quả thật đó là ngườimẹ lườinhác,vôtráchnhiệm.Hơnnữa,embécànglớncàngtrởthànhsựhiệndiệnkhônghềđơngiản,vàmang lạiniềmvuichongườimẹcủamình,giúpmẹkhôngcảmthấynhàmchánkhichămsóccon.

Khi hiểu được rằng cách nuôi dạy trong thời kỳ trước 2 tuổi sẽ phần nàoquyếtđịnhtươnglaicủađứatrẻ,tôinghĩcácbạnsẽthấymongmuốnngườimẹchuyêntâmchămcontrongthờigianđóquảkhôngphảilàđòihỏigìquáđáng.

4.Giáodụctrẻphảibắtđầutừgiâyphúttrẻchàođời

Ngày xưa, khi đi xin chó conmới đẻ về nuôi, người ta thường hay bỏ cáiđồnghồgầnhỏngvàotrongkhănrồinhétvàotrongchuồngchóchodễnuôi.Lýdo là tiếng tích tắc tích tắccủachiếcđồnghồnghegầngiốngvới tiếngnhịp timđậpcủachómẹ,nênchóconnghe thấysẽyên tâmmàngủngon.Khôngchỉloàichó,màhầunhưcácloàiđộngvậtđềunhưvậy.Khibướcracuộcđờitừtrongbụngmẹ,làlúccơthểphảichịucúsốcrấtlớn.Nênnếuởthếgiớibênngoàimàvẫnđượcnghenhịptimmẹđậpnhưkhicòntrongbụngthìcácconsẽyêntâmhơn.

Tấtnhiên,điềunàycũngkhôngphảingoạilệvớitrẻnhỏ.Cómộtkếtquảthínghiệmchothấynếuchoembéngheâmthanhgiốngvớitiếngnhịpđậpcủatimngườimẹthìembérấtngoan.Cònngượclạikhităngtốcđộlênthìembésẽkhócnhiềuhơn.Dựatrênkếtquảthínghiệmnày,ngườitacũngđãthửchorađờimộtsảnphẩmrấtthúvịlàđĩanhạcchuyểnhóatừcácâmthanhnhịpđậpcủatimngườimẹ.

Tôicũngtừngnghecâuchuyệnrằngtrongthờigiannằmnghỉởviệnsaukhisinhxong,nhữngembéđượcnằmởphònggầnlốiravàochỗdễcảmnhậnđượccácâmthanhvàngườiqualạithìcósựpháttriểntrínãotốthơncácembéđượcđặtnằmởcácphòngtronggóc.

Mỗilầnnghecâuchuyệnnày,tôiđềucómộtcảmgiácrấtmạnhmẽrằngđối

vớicácbémớisinhra,chỉvàigiờ,hayvàingàythôicũnglànhữngkhoảngthời gian rất quan trọng. Ấy thếmà trong thời gian ấy những người xungquanhđãlàmgìchobénào?Tôithấyphầnlớnlàgửiconởphònggiữtrẻsơsinhcủabệnhviện,chỉkhinàochobúthìbémớiđượcgặpmẹmộtlúc.Tấtnhiên,cũngcónhữngkhivìlýdoantoànvệsinhhoặcvìcơthểmẹchưabìnhphụcnênđànhphảithế.Nhưngcácbạnnênnhớ,giáodụccontrẻlàviệccầnphảibắtđầutừkhoảnhkhắcmàconchàođời.

Nhắcđếngiáodục,cácbàmẹthôngminhthườnglôirađủcácloạisáchtâmlýtrẻthơ,sáchnuôidạytrẻ…đểhòngđàotạoconmìnhthànhthiêntài.Tuynhiên,sinhđẻvàchămconlàviệccầnsựkếtnốimáumủmangtínhđộngvật.Cóthai,đẻcon,chămconlànhữnghànhđộngvốndĩcóhơihướngđộngvậtmạnhhơn.Vàchắcchắnđókhôngphảilàviệccứbọctrongkhăntrắng,khửtrùnglàđược.Dođó,nếubâygiờbạnxemnhẹyếutốnàythìsaunàydùcốgắngbaonhiêucũngkhôngthểlấylạiđược“thờikỳgiáodục”đãbỏlỡ.

Trongcuốnsáchnày,yếutốcơbảnkhiếntôimuốnnhấnmạnhviệccácbàmẹnêncótráchnhiệmnhiềuhơntrongviệcnuôidạyconcáicũngxuấtpháttừsợidâykếtnốimangtínhđộngvậtnày.Chắcchắn,choembénghetiếngnhịpđập thực sựcủamẹmìnhsẽmang lạikếtquả tốthơnnhiều sovớinếuchỉđượcnghenhữngâmthanhnhântạo.Mongcácbàmẹđừngquáchútâmvào“nuôicontheokhoahọc”màquênmấtđiềunày.

5.“Bầungực”củamẹlàlớphọctuyệtvờinhấtvớiđứatrẻvừamớichàođời

Ngàynay,cácbàmẹtrẻthườnghayquantâmđếnvấnđềnuôiconbằngsữamẹhaybằngsữangoài.Vềmặtdinhdưỡng,khôngphảichuyêngianêntôikhôngbànluận.Tuynhiên,vấnđềlàngàynaycónhiềubàmẹvìmuốngiữdángbộngựcnênkhôngchoconbú.Ởphầntrước,tôicũngđãnói,khiđượcmẹbếtronglòng,búvúmẹ,lắngnghenhịpđậptráitimmẹ,nhìnngắmkhuônmặtmẹ, embé sẽ được phát triểnmột cách toàn diện về tâm sinh lý.Đâycũngchínhlàmốiquanhệthậtsựgiữangườimẹvàđứacon.Sovớibúbình,búmẹtốthơnrấtnhiềuchosựpháttriểntrínãocủabé.

Vídụthếnày,ởmộtbệnhviệnphụsảncủaMỹ,ngườitalàmmộtthínghiệmvới24bésơsinh.Chiacácbéthànhhainhómđểchămsóc,mộtnhómthìchonằmtrongphòngchỉcócácbé,cònmộtnhómthìthườngxuyêncómẹbêncạnh,lúcđóilàcómẹchobúngay.Khilàmđiềutravềkếtquảngônngữcủacácbésau2năm,5nămthìthấy,cácbénhómthứhaicókhảnăngngônngữvượttrộihơnnhiềusovớinhómthứnhất.Dođó,nếuởnhữngnămđầuđờimàkhôngchúýbồiđắpthìđếnkhiembélớnlên,đihọcmẫugiáorồi,dùlúcđómẹđịnhthúcđẩythêmsựpháttriểntrítuệchobéđinữacũngkhómàđạtđượckếtquảnhưmongmuốn.

Dạogầnđây,xuấthiệnnhiều trườngdựbịdạy thêmchobéôn thivàocáctrườngmẫugiáonổitiếng.Tuynhiên,khôngcầnbắtbéphảikhổcựcthếlàmgì.Tôichắcchắnrằng,chỉcầnđượcmẹômtronglòng,chobúbầusữamẹ,thìchắcchắntựkhắcembésẽcónhữngkhảnăngđấy.

Theocácchuyêngiadinhdưỡng,béđượclớnlênbằngsữamẹcókhảnăngkhángbệnhtốthơnsovớisữacôngthức.Cácbácsĩnhikhoacũngchobiết,bébúsữacôngthứcsứcđềkhángvớicácloạibệnhtruyềnnhiễmcũngkhôngđượcbằng,dođó,dễbịcảmcúmhơn,dễmắcnhiềuloạibệnhkháchơn.Tôikhôngcóýphêphánviệcngườimẹnỗlựcđểgìngiữsắcđẹpcủamình,màchỉmuốncácbạnbiếtrằngembéđượcởbêncạnhmẹ,lớnlênnhờdòngsữamẹsẽpháttriểnmộtcáchkhỏemạnhcảvềthểchấtvàtinhthần.

Tôimongnhữngaiđượclàmmẹhãyhiểurằngchínhvìbạnlàmộtngườimẹ,bạnmớicóthiênchứcmàtrờiđấtbancho,tựtạoradinhdưỡng,tựmìnhtrựctiếpnuôisốngđứaconcủamình.

6.Trước3tuổilàthờikỳđểchamẹ“nhồiép”chocon

Chắcchắnkhihỏicácchuyêngiavềgiáodụcrằngtrongquátrìnhdạydỗtrẻ,điềugìlàquantrọngnhất?Phầnlớnđềusẽtrảlời,đólàtôntrọngquyềntựchủcủatrẻ.Phảigiải thíchchotrẻhiểubảnchấtcủavấnđềvà làmchotrẻcảmthấythuyếtphục.Ngượclạivớicáchlàmnàyđólànhồinhét,épbuộc,bắthọcthuộclòng.

Đặcbiệt lànềngiáodụcsauchiếntranhcóxuhướngápđảo, thiênvềcáchdạycótôntrọngquyềntựchủcủatrẻ.

Cáchlàmnàykhôngbắttrẻnhớmáymócmàthườnggiảithíchchođếnkhitrẻhiểuvàthấythuyếtphục.Tôikhôngđịnhphảnbáclạicảnềngiáodụcsauchiếntranhnày,tuynhiên,theotôi,riêngvềvấnđềgiáodụctrẻnhũnhitrước3tuổithìcáchlàmnàylàhoàntoàntráingược.

Quả thật, khi dạy trẻmột điều gìmới, thayvì nhồi nhét, bắt trẻ học thuộclòng,thìgiảithíchchotrẻhiểu,nắmđượcbảnchấtvấnđềtrẻsẽnhớlâuhơn.Nhưngcách làmnàychỉphùhợpkhi trẻđãởđộ tuổi cókhảnăng tri thứclogicởmộtmứcđộnàođó.Cònđốivớitrẻnhũnhichưabiếtgìthìviệcgiảithíchdàidònghòngmongcácemhiểuchỉlàlãngphíthờigian.

Tuynhiên,khoanvộichorằngnhưthếkhôngcầnthiếtphảidạynhữngthứbéchưahiểuchotrẻnhũnhi,hoặclàcònquásớmđểnghĩđếnchuyệndạybé.

Tôiđưarakếtluậnluônlà,đốivớicácbédưới3tuổi,nhồinhéthayhọcvẹtđềutốtcả,bạnthấycáigìcầndạychobéthìcứdạycàngnhiềucàngtốt.Bởivì,ởđộtuổinày,dùkhônghiểu,khôngthấythuyếtphụcnhưngnếubộnãocoinólàmộtkhuônmẫuthìđềusẽghivàođầu.

Điềunàychínhlàviệcmộtembénóicònchưathạo,mớibậpbẹvàitừđơnnhưngđãcóthểnhìnthoángquaphânbiệtđượcmấychụcloạixeôtô,nhớđượcgiaiđiệucácbàiháttrongquảngcáo,nhớđượcrấtnhiềuchữHánkhó.Cácemđâucầnphảiphântíchcácthứthànhhìnhdạngcụthểđểnhớ,cũngkhôngcầnhiểuýnghĩachữHánnhưngcácemvẫnghinhớđược.

Khảnăngnhận thứcnguyênmảngnàygiúp trẻnắmđược tổngquansựvậttrongkhoảnhkhắcnàygiốngnhư trựcquanmang tínhđộngvật,người lớnchúng ta dùmuốn cũng không bì kịp được. Vì thế, tôi gọi đây là thời kỳkhuônmẫu.

Bộnãocủatrẻthờikỳnàychỉnhưtờgiấytrắng,khôngbiếtphântíchvàphánđoánnhưngườilớn,dođó,nócóthểtiếpthutrithứcmàkhôngđòihỏiphảihiểuhaycảmthấythuyếtphục.Ngượclại,cũngvìlýdođó,nếutrongthờikỳnàymàbỏmặckhôngquantâmchuđáothìbộnãotrẻkhôngbiếtphânbiệtnên cũng tiếp thu cả những thông tin xấu, tạo nên con người xấu sau này.Chínhvìthế,đốivớibộnãochưacókhảnăngphânbiệttốtxấucủatrẻ,nhồicũngđược,nhétcũngđược,chamẹthấycáigìđúngthìcứlặpđilặplạinhiềulầnkểcảlàmmộtcáchmáymóc,mangtínhvậtlýhaysinhlýcũnghãycứlàmđểtrẻghivàođầu.

7.“Nềntảnggiáodục”làkhuônmẫucáchsốnghìnhthànhtừthờiấuthơ

Ởphần trước tôiđãnói thờikỳkhuônmẫu– trước3 tuổichamẹcầnnhồinhét, épkiến thứcvàođầuchocon.Nộidungcầnnhồi épđóchia làmhaichiềuhướng.Hướngthứnhấtnhưtôiđãtrìnhbàyrấttỉmỉởcuốnsáchtrước,đólàtừngữ,âmnhạc,chữviết,hìnhvẽ.Tómlạilàlặplạinhữngkhuônmẫutạonêncácyếu tố trí tuệgiúpchohoạtđộngcủanãobộ.Mộtchiềuhướngnữalàdạychoconcácphépứngxửhoặclàcácnguyêntắccơbảnmàmỗiconngườiđềucầnphảibiết.

Khinóiphép tắcứngxửcủaconngườicó lẽmộtsốngườisẽkhómàcảmthấyđó làmột thứbình thườngmà lập tức sẽnghĩđếnnhững thứcóchứađựngnhân sinhquan, giá trị quan củamộtngười.Dođó, sẽ nghi ngờviệcđemcáchnhìnđờimangtínhchủquancủachamẹđểápđặtlêntâmhồnmộtđứa trẻ chưa biết gì liệu có được không. Tuy nhiên, cái tôimuốn nói đâykhôngphảilànhữngthứcaosiêunhưcácbạnnghĩ.

Nhữngcáitôimuốnchamẹdạychocácconlàcáimàdùlànhữngngườicótưtưởng,chủtrươngkhácnhauđinữacũngđềuphảithừanhậnđólàquytắccơbảnmàmộtconngườicầnbiết.Đólànhữngnguyêntắcsốngmàaicũngmặcnhiênthừanhậnnhư:biếtcoitrọngmạngsốngcủamình;biếtđặtmìnhvàohoàncảnhcủangườikhác;biếtdùngcáiđầucủamìnhđểsuynghĩvấnđềchứkhôngỷlạivàongườikhác.

Mớinghethìthấythậtngốcnghếchvìđâyđềulànhữnggiaoướcđượccoilà

quáđươngnhiên.Nhưngnếusuynghĩkỹthìsẽthấy,trongxãhộitưởngnhưphứctạpnày,nếuaiaicũngthựchiệnđượcnhữnggiaoướcđươngnhiênnàythìcuộcsốngsẽdễthởhơnrấtnhiều.Bởi,nguyêntắccơbảncủaconngườixétchocùngcũngchỉnhưvậymàthôi.

Tôinghĩ,đâylànhữngđiềuthiếtyếunhấtmàchamẹnêndạychocontronggiaiđoạnkhuônmẫu.Khidạyhoàntoànkhôngcầnthiếtphảigiảithíchchobévìsaokhôngđượclàm,vìsaonólàquantrọng.Từkhibéchàođời,chamẹkhithìbằnglờinói,khithìbằnghànhđộngtừngtí,từngtídạybénhữngnguyên tắc tối thiểunhấtcủacuộcsống,đểbécó thểghivàođầunhưmộtkhuônmẫu.Khilớnlên,bésẽhiểuđượcýnghĩanhữngđiềumàchamẹđãdạy.Đúnghơnlàcóthểbéđãtiếpnhậnnóvàotrongcốtcách,máuthịtcủamìnhvàýthứcnó,thựchiệnnómộtcáchtựnhiên,vôđiềukiện,khôngnghingờ.

Khuônmẫucáchsuynghĩ,cáchsốngđượctrangbịtừthờiấuthơnàysẽđitheobésuốtcuộcđời,tạorasựkhácbiệtvềnềntảnggiáodục,giúpchocuộcđờicủabétrởnênphongphú,ýnghĩahơn.

8.Nếubỏ lỡ thời kỳ ấu thơ thì saunàybản thânđứa trẻ cố gắngbaonhiêuđinữacũngbộclộnhữngkhácbiệtvề“nềntảnggiáodục”

Phần trước tôiđãkhẳngđịnh“nền tảnggiáodục” làkhuônmẫucách sốngđượctrangbịtừthờithơấu.Chắcsẽcómộtsốngườiphảnbáclạiquanđiểmđóvàchorằng“Khôngphảinhưthế.Quytắccơbảncủaconngườilàthứmàsau này cùng với quá trình trưởng thành sẽ được học và lúc đấymới hìnhthành”.Thựcra,banđầu,bảnthântôicũngnghĩvậy.Thếnhưng,lớnlênmớihọcngoạingữsẽcósựkhácbiệtrõrệtsovớiviệctừkhisinhrađãđượcnghevàlớnlêncùngngônngữđó.Việcdạycácquytắctrongcuộcsốngcũngnhưvậy.

Quảthật,giữaviệclớnlênphảicốgắngđểnhớmàvậnvàongườivàviệctừlúcsinhra,khitâmhồnchưađịnhhình,đãđượcdạyđidạylạinhiềulầnthìrõràngsẽxuấthiệnsựkhácbiệt.Suynghĩtheohướngấyvànhìnlạicácsựviệctrongcuộcsốngsẽthấycóvôvànvídụthựctếchứngminhchokếtluậnnày.

VídụđiểnhìnhnhấtlàvấnđềmàdườngnhưngườiNhậtngàynayđãbẵngquênlâulắmrồilà“tâmlinhtínngưỡng”.Tôinghĩcáchcưxửbiếtnghĩđếnngườikhác,tháiđộkhiêmnhường,tônkínhtrongtâmlinhtínngưỡngchắcchắnlàcóíchkhinghĩđếnnhữngnguyêntắcsốngcơbảncủaconngười.

Làmmộtphépsosánhgiữangười từ lúcsinh ra trongcuộcsốngmỗingàynghenhững lờicầunguyện,họcđược từ trong tháiđộsinhhoạthàngngàycủachamẹ,ngườithânvớinhữngngườikhiđãlớnlêntựbảnthângiácngộ,vừabănkhoănvừatrangbịchomìnhthìdùcóchungmộttínngưỡngđinữa

liệucósựkhácbiệtnàokhông?Chínhvìthế,mỗilầngặpngườinướcngoài,trongtôiđềuhiệnlênbănkhoăn,thắcmắcnày.Quảđúngnhưtôinghĩ.Nếucóchamẹlànhữngngườicótínngưỡngtuyệtvời,từlúcsinhrađãđượclớnlêntrongbầukhôngkhítôngiáotốtđẹp,thìtrongcuộcsốngđờithườngdùkhôngý thức,họvẫn tựnhiêncó tháiđộkhiêmtốnvàbiếtnghĩchongườikhác.Ngoàira,tháiđộsốngđượchìnhthànhtừthuởấuthơnàycũngthườngbộclộratronghànhđộngrấtbìnhtĩnhngaycảkhicấpbáchhoặcởranhgiớigiữa sự sống và cái chết như trong phim Titanic. Ngược lại, tâm linh tínngưỡngmàlớnlênmớihìnhthành,thìdườngnhưdùthếnàocũngkhôngcởibỏđượcnhữngcáimangtínhquanniệm.Khôngchỉtâmlinhtínngưỡng,mà“nền tảng giáo dục” cũng không phải là thứ có thể trau dồimột sớmmộtchiềuđược.TheolờigiảngviêndanhgiátrườngĐạihọcJochi–NhàtâmlýhọclâmsàngShimoyamaTokuji,cómộtthựctếkỳlạlàsovớinhữngngườitừbéđãlớnlêntrongmôitrườnggiáodụctốtthìsốnhữngngườilớnlênrồicốgắngnỗlựcđểhọchỏi,cũngcómộtsốvôcùnglỗilạcnhưngcũngcómộtsốkiểugìcũngcóvấnđềvềmặtnhâncách.Mỗi lầnchứngkiếncónhữngngười nếmđủ chua ngọt cuộc đời rồi nhưng vẫn sai lầm đi chệch lối, làmnhữngviệcđáng tiếc, tôiđềukhôngkhỏinghĩ rằng: “Hóa radùcó tàigiỏinhưthế,hiểubiếtnhưthế, từngtrảinhưthế,nhưngđúnglàngaychínhbảnthânngườiđóvẫncóvấnđềmàchínhhọcũngkhôngnhậnra”.

Đểtránhhiểunhầm,tôinóiluôn,sựphongphúcủa“nềntảnggiáodục”ởđâykhôngphảilàthứcóđượcchỉnhờsựphongphúvềmặtvậtchất.Mặtkhác,nócũngkhông liênquan tớivấnđềgiaicấpnhư thượng lưu, trung lưucủathời xưa. Sự khác biệt về chủng tộc, địa vị xã hội hay nghề nghiệp bốmẹcũngkhôngphảilàyếutốmangtínhquyếtđịnh.Hơnnữa,nếunóiliênquanđếnvídụtôinêurahồinãy,đừnghiểulầmlàcứgianhậpvàomộttínngưỡngđặcbiệtnàođấy thìviệcgiáodụcconcái sẽ trởnênhoànhảo.Giảdụnếuđúngnhưvậythìởcácnướcnơimàphầnlớncácgiađìnhđềutheomộttínngưỡngnàođóđángraphảicónhiềunhân tàikiệtxuấthơnnữa,vàcó thểgiải quyết các vấn đề phức tạpmà không cần phải dùng đến phương thứcchiếntranhrồi.

Giảdụcómang tínngưỡnghayvănhóa tốtđẹp thếnàođinữa,nhưngnếuthờiấuthơ,đặcbiệtthờikỳtrước3tuổi,chamẹkhôngquantâmbồiđắpđầyđủthìcũngcoinhưlãngphímộtbáuvậtmàthôi.Cólẽ,sởdĩcuốn“Chờđếnmẫugiáo thì đãmuộn”mà tôi ramắt lần trướcđượcđónnhậnở cácnướcphươngTâycònmạnhmẽhơnởNhậtcũngvìcácnướcđókhácoitrọngvấnđềbịdậmchântronggiáodụctínngưỡngvàtàinăngtheophươngpháptừtrướctớinay.

Giáodụctínngưỡngthựcchấtlàgiáodụcconngười.ThếnhưngnhìnvàocáccuộcbạođộngcủaxãhộichâuÂunhữngnămtrướctathấynóđangdầnmất

đisứcmạnhcủamình.Nguyênnhânlàởđâu?Cónhiềugiảthuyếtkhácnhau,nhưngcólẽhọtìmthấytrongchủtrươnggiáodụctrẻtrước3tuổicủatôimộtcáchgiảiquyếtvấnđềchăng?Đồngthời,điềunàycũngámchỉđếnsựbếtắctrongphươngphápgiáodụcmàchỉbắtđầukhitrẻđãởđộtuổiđểhiểuđượclýlẽchăng?

Giả dụ cố gắng luyện rèn để trang bị những kỹ năng sống cơ bản của conngườiđichăngnữa,nhưngnhưtôiđãtrìnhbàytừnãyđếngiờ,kiểugìcũngsẽcósựsaikhácsovới“nềntảnggiáodục”màngấmvàoxươngthịttừbé.

9.Trẻcảmnhậnđượcnhiềuhơnngườilớntưởng

Ởtrêntôiđãtrìnhbày,cácôngbốbàmẹhãymanglạichotrẻnhỏcàngnhiềukíchthíchcólợicàngtốt.Vậyngoàinhữngthứngườilớnbàydạymộtcáchcóchủđíchthìtrẻchẳnglẽkhôngtựtiếpthuvàođầucáigìkhácnữahaysao?Tấtnhiên,khôngphảithế.Thựctếlàtrẻnhạycảmvớitấtcảmọitácđộngcủacuộcsống,ngườilớnchỉlơđễnhchútthôilàtrẻcũngđãchovàođầukểcảnhữngthứtráingượcvớinhữngchủđíchngườilớnmuốn.

CâuchuyệnnàytôinghetừanhShimoyamaTokuji–chuyêngiatâmlýhọclâmsàngmàtôicónhắcđếnởphầntrước.Mộtbàmẹcóđứacongái3tuổi,bàcóthailầnnữavàbịsảythai.Tấtnhiên,nóichuyệnđóvớiembé3tuổithìbécũngchưahiểuđược,nênhaivợchồngbàđịnhlàmravẻnhưkhôngcóchuyệngì.Khôngngờcôbélạinhớkháiniệmphứctạpđángsợlàcáichết,vàrấtlâusauchamẹbéphảicốgắngrấtnhiềumớilàmbéquênđiđượcđiềuđó.

Chắcchắnlàdùkhôngnóirathànhlờinhưngtrongtháiđộcủabốmẹhoặcđãđểlộsựsợhãi,lolắng,bấtankhimầmsốngmớinhúbịmấtđi.Hoặcdoquálonghĩmàtrởnêncáukỉnh,khóchịu,khôngđểýđếnsựcómặtcủacôbé.Nhưngdùgìđinữa,thìtrongđầucôbénhỏtuổihìnhảnhmộtembébịmấtđiđãinsâuvàovàtrởthànhmộtcâuchuyệnvôcùngđángsợ.

Tôicũngbiếtđếnmộtngườivẫncònnhớnhưinchuyệnnhàbêncạnhbịcháymàmìnhchứngkiếnlúc8thángtuổi.Anhấycũngnóivẫncònnhớcảchuyệnngườiemchàođờikhianhấymớihơnmộttuổi.Đôikhicótrườnghợplàdoảogiác,dolẫncảthôngtinngheđượcbốmẹkểlạicộngvớikýứccủabảnthân.Tuynhiên,trườnghợpcủangườinàykhôngphảinhưvậy.

Ngàyxưa,ôngTanakaKakueicókểôngcómộtấn tượngrấtmạnhmẽkhicònbéđãtừngnhìnthấyhìnhảnhmộtôngsưcóthânthếcaoquýmặcbộđồcàsamàuvàngđượccángtrênmộtchiếckiệuđingangqua.Khiônghỏilạimẹthìmẹbảođólàchuyệnxảyrakhiôngmới2tuổi,làmgìcóchuyệnôngvẫncònnhớđược.NhưngđúngcâuchuyệncủaôngTanakalàcóthật.ĐâycũngkhôngphảilàcâuchuyệnmàmộtchínhtrịgiaTanakahamthíchquyềnuycủanhữngnămsaunàybịara.Mỗilầnbiếtthêmđượccâuchuyệnnhưvậy

tôiđềukhôngkhỏingạcnhiênkhinghĩrằng,thựcratrẻcóthểcảmnhậnđượcnhiềuhơnngườilớntưởng.Dođó,bạnđừngbaogiờcóquanniệmsailầmlà“trẻconchưabiếtgì”.Đúnghơn,dùcontrẻcócườimộtcáchngâythơchưabiếtgìđinữa,ngườimẹkhitiếpxúcvớibéphảiluôntựnhắcnhởmìnhrằngtấtcảmọihànhđộng,mọivấnđề,hay tấtcảmọi trạng thái tâm lýcủacácthànhviêntronggiađìnhbéđềucảmnhậnđượcthôngqua“bầukhôngkhí”.

10. Trước 3 tuổi, dạy dỗ nghiêm khắc đến đâu cũng không để lại ảnhhưởngxấu

Cảnhcáccô,cậubé2–3tuổimènheođòibốmẹmuađồchơiởquầybánđồchơicủacáccửahàngbáchhoálàhìnhảnhkhônghiếmgặp.Vàkhôngítmẹsaukhidừnglạinhìnconmènheonhưvậymộthồiđãphảibựcmìnhmàthỏahiệpmua đồ chơi cho con.Mỗi lần chứng kiến cảnh đó, tôi đềumuốn lêntiếngbảonhữngngườimẹấyrằng“đầuhàngbénhưthếkhôngđượcđâu”.Tuynhiên, tôibiếthọsẽphảnbác lại rằng,nómới2–3 tuổi,cógiải thíchcũngđâucóhiểu,đợinólớnhơnchútnữađã.2–3tuổithìnuôngchiều;đếnkhibéđược4tuổitrởđiđãcócátínhriêngthìmớibắtđầunghiêmkhắclàcáchsuynghĩchungcủacácbàmẹNhậthiệnnay.Nhưngnếukhibémới2–3tuổikhôngnghiêmkhắcdạydỗthìsauđódùbốmẹnghiêmkhắcthếnàocũngsẽkhôngđemlạihiệuquảnhưmongmuốn.Kếtquả là,dùđã làsinhviên,đãlàngườiđilàmrồichăngnữavẫnkhôngxoáđượcthóiquennàinỉ,mènheokhiyêucầucủamìnhkhôngđượcđápứng.

“Dạy”là trangbịchobảnthânbénhữngcáicóhìnhdạng,khuônkhổ.Nếuxâyđượccáikhuônđótrongthờikỳkhuônmẫuthìhiệuquảcàngcao.Chínhvìbévẫnchưahiểuđượcnhữngkháiniệmphứctạpnhưđạođức,nhânvăn…nênlạicàngcầnphảinghiêmkhắcdạyđểnóđểlạihìnhdạngcụthể.Đôikhicũngphảidùngđến roivọtđểphạtbé.Nhưngmấuchốtquan trọng là liệungườimẹcódámdũngcảmratay,đểhìnhdạngtốtsẽđượchìnhthànhtrongbé.

Cónhiềubàmẹlolắngrằngconmới2–3tuổimànghiêmkhắcquásẽđểlạiảnhhưởngxấuchobé.Nhưngđúngranếucònbéchưađượcdạydỗgì,màtừ4tuổiđộtnhiêntrởnênnghiêmkhắcvớibé,sẽdẫnđếnkếtquảxấulàkhiếnbécócảmgiáckhôngtintưởngmẹnữa.

HoànghậuMichikoKogo–mộtngườirấtquantâmđếngiáodụctrẻtuổithơấu,đãdạydỗrấtnghiêmkhắcbangườiconcủamình,màđầu tiênphảikểđến là thái tửđiệnhạ.Theo lờiquảngiacũcủaHoàng thất–ôngHamanoMinoru–ngườiđãtừngdạydỗtháitửđiệnhạ,giữaôngvàhoànghậucógiaoước“khinàotháitửđiệnhạhưthìôngđượcphépđánhđòn”.

Trênthựctế,chođếntrướckhitháitử3tuổiôngđãtừngtétđíttháitử.LúcđódùtháitửkhócănvạđinữathìThiênhoàngvàHoànghậucómặtởđó

cũngtuyệtnhiênkhôngcanthiệpvàhỏilýdotạisaoôngđánhmàchờsauđómớihỏi.Saunàykhitháitửtrưởngthànhngườitahỏilạitháitửđềukhôngnhớchútgìvềnhữngviệcđãxảyrahồithơbé.Rấthivọngtrongquátrìnhnuôidạycon,cácbàmẹsẽnoigươngHoànghậuvới tưcách làmộtngườimẹ,giaiđoạncầnnghiêmkhắcthìsẽnghiêmkhắcvớicon.

11.Nếungàynàocũngmắngtrẻ,sẽdẫnđếnnguycơtrẻ“nhờnvớiviệcbịmắng”

Từlúcsinhrađếnkhoảng2–3tuổitrẻcókhảnănghấpthụtấtcảcáckíchthíchtừthếgiớibênngoàivớisựnhạycảmđếnngạcnhiên.Đãcónhiềutàiliệuthựctếchứngminhrằngcùngmộtkíchthíchngàynàocũnglặpđilặplạithìnósẽđịnhhìnhtrongnão,trởthànhmộtnănglựccủatrẻ.

Vídụdễhiểunhấtlàviệc“trẻconnóitiếngNhật”.Ngàyxưa,ngườitaquanniệmrằngtrẻconnóiđượctiếngNhậtlànhờgenditruyền.Nhưngthựcralàvìtừlúcsinhra,hàngngàytrẻđượctiếpnhậnkíchthíchtiếngNhậttừngườilớn xung quanh nói chuyện, cho nên hình thành khả năng có thể nói tiếngNhật.TrẻconbộtộcInuit(*)cóthểsốngmộtcáchmạnhkhỏegiữathờitiếtvôcùngbănggiácũngchínhvìtừbéđãsốngtrongcái“lạnh”,nênkhảnăngchịulạnhrấttốt.Đâycũnglàđiềutôinhấnmạnhtrongviệcmanglạinhữngkíchthíchtốtchotrẻởgiaiđoạnnày.

Ngượclại,điềunàycũngcónghĩatrongthờikỳkhuônmẫu,nếunhữngkíchthíchxấumàcũnglặpđilặplạithìdầndầnsẽhìnhthànhkhảnăngxấutrongtrẻ.Nếungườimẹdễnổicáu,mỗikhiconkhóclạinổigiận,lamắngthìdầndần sẽđịnhhình trongnãođứa trẻkhảnăngxấu là thảnnhiênnghemắng.Ngườimẹhàngngàyhátchoconnghenhữngbàihátrusaiđiệuthìdẫnđếnđứa trẻbịmùâmnhạc.Lớn lênvớingườimẹ thườngnóixấucha, sẽhìnhthànhtrongđứatrẻsựcoithườngchamình.

(*)Người Inuithaycòngọi làngườiEskimo, làdân tộcbảnđịa sống trênvùngbănggiáphânbốtừĐôngSiberia(Nga)quaAlaska(HoaKỳ),CanadavàGreenland.

Vớicáchnuôidạynhưthế,đếnkhiđứatrẻlớnlên,đimẫugiáothìcácbàmẹlạithanthở“contôinóithếnàocũngchẳngbiếtnghelờigìcả”.Đứatrẻquenvớiviệcbịmắng,mùâmnhạc,coi thườngngườicha…đềukhôngphảidogendi truyềnmàđóchính làkếtquảdocáchdạydỗcủangườimẹgâyra.Mongcácbàmẹhãykhắccốtghitâmrằng,khởiđầusaihướngthìkhôngthểnàođếnđíchantoàn,saunàydùnhậnramuốnthayđổithìcũngkhôngphảiviệccóthểsửađổitrongngàymộtngàyhaiđược.

Khảnănglàcáimàsinhmệnhđãtrangbịchobảnthânđốivớicáckíchthíchlặp đi lặp lại, không phân biệt tốt, xấu, đẹp hay không đẹp. Đây chính lànguyêntắckhảnăngmàthầySuzukiShinichiđãnói.

Cáchđâygần40nămthầySuzukiđãbiếtđếnđiềunàyvàdồntoànlựcvàoviệcthựchiệnphươngphápSuzukiđượccảthếgiớiquantâmlà thôngquaviolontạochotrẻnhữngkhảnăngtốt.ThầySuzukiđưaramộtcáchnóirấthaycóvẻhơingượcnhưthếnày:

“Nếungàynàocũngnổigiận,cũngmắngtrẻ,lặpđilặplạikíchthíchđóthìdầndầntrẻsẽhìnhthànhkhảnăngcóthểbìnhthảnnghemắng,nghechửi;chẳngmấychốcsẽthànhmộtđứatrẻtuyệtvờicókhảnăngphảnkhángmạnhmẽ.Cácbạncứthửthựchiện2–3nămsẽthấykếtquả”.

12.Baobọcquámứcsẽkhiếntrẻkhôngcóýchí

Mọi người thường kêu trẻ con thời nay không có ý chí.Bản thân tôi cũngtừngchứngkiếnthựctếđó.ĐâylàcâuchuyệnxảyrakhitôinhậnchứcChủtịchLiênhiệpTokyoBoyScouts(*)doôngbạnthânHondaSoichirolôikéo.Đó làmộtngàymùa thuhửngnắng,có3.500emnhỏ tập trung tại sânvậnđộngquậnSetagayađểthamgia.Buổilễbắtđầuchưađượcmộtgiờthìliêntiếpcótới11embịtéxỉu.Tiếpđólàtròchơiđávỡbóngbaydànhchocácemdướilớp5.Ởtròchơinày,ngườitasẽgắnbóngbayvàochânngườichơi,nhiệmvụcủacácem làphải sangphầnsâncủađốiphươngđểđávỡcàngnhiềubóngbaycàngtốt.Thếnhưngcácemchỉđứnghòhétsuông,chứhầunhưkhôngcómấyemtíchcựcnhảysangphầnsânđộibênđểđávỡbóng.Thấythế,đểkhuấyđộngkhôngkhí,tôivàanhHondacũnghăngháithamgiacùng.Nhưngkếtcụclàlũtrẻkhôngnhữngkhôngthấyhàohứngthêmmàtráilại còn nhìn chúng tôi với đôi mắt vô cùng thờ ơ. Kể cả những em ngàythườngđượctậpluyệnnghiêmkhắccũngtỏtháiđộnhưvậy.Trongngàyhộithaoởtrườngcũngthế,khônghiếmnhữngemkhôngchạynổi50m.Hơingãchútthôilàgãyxương,phảigọicấpcứu.Cũngkhônghiếmnhữngemkhôngbiếtlộnnhào,khôngbiếtnhảycao,khôngleocâyđược.

(*)HộiThanhthiếuniênTokyo.

Thậmchíthầygiáolàmmẫulạibị“nhắcnhở”ngượclạilà“nguyhiểmđấy,thầykhôngnênlàmthìhơn”.

Rútcuộctạisaotrẻlạinhunhượcyếuđuốinhưvậy?Liệumainàychúngcóthểvượtquađượcnhữngthăngtrầmcủacuộcsốnghaykhông?

Nhu nhược tức dễ dàng chấp nhận thua, bởi thấy cái gì cũng cho là nguyhiểm.Xuhướngngay từđầuđã tránhvachạmvớingườikhác,cáigìnguyhiểmthìỷlạivàochamẹhoặcngườilớnkhôngchỉcóởtrẻconmàcònlantruyềnsangcảgiớitrẻngàynay.Vídụdễthấynhấtđólàkhilựachọncôngtylàmviệc.Bởivìchỉmuốnsốngcuộcsốngthoảimáitheosởthíchhơnlàlàmviệc,nênhầunhưaicũngđềumuốnchạyvàocôngchứchoặccáccôngtylớnổnđịnh.

Tôinghĩmộttrongnhữngnguyênnhânkhiếnnhữngđứatrẻhoặclớptrẻcótínhcáchnàychínhlàdotháiđộkhinuôidạycontrongthờikỳthơấucủangười mẹ. Khi cần nghiêm khắc thì nuông chiều, bao bọc, không nghiêmkhắc;khiconvàomẫugiáohoặcđihọcthìlạiphómặchếtchonhàtrường.Như thế con thành đứa trẻ nhu nhược, không có ý chí cũng là điều đươngnhiên.Ởgiaiđoạnbécóthểtiếpnhậnviệcdạydỗnghiêmkhắckhôngphảnkháng,bạnlạikhôngnghiêmkhắcmàbaobọcquákỹthìđươngnhiênbésẽquenvớiviệcnuôngchiềucủachamẹ.Hiệnnay,cómộtthựctrạnglàkhivàomẫugiáovàđihọc thì cănbệnhquenđượcnuôngchiềunày lại càngnặnghơnnữa.Ởtrường,thầycômớichỉhơimắngmỏtrẻlàbốmẹđãngaylậptứcđếntrườngkiệncáolàmầmlên.Giờthểdụcbịxâyxát tí thìbốmẹđãđòitrường tiền bồi thường. Tất cả những điều đó khiến trẻ dù cómuốn cũngkhôngthểnàopháthuytínhtự lậpđược.Tấtnhiên,gầnđâyởphía thầycôgiáocũngcómộtsốvấnđề.Tuynhiên,dámđươngđầuvới thử thách,khókhănlàtínhcáchmàchỉcóbốmẹmớinuôidưỡngchoconđượcmàthôi.Vàthờikỳđểnuôidưỡngtínhcáchnàylàchođếnnăm3tuổi,dođó,nếubỏlỡthìkhôngthểnàolàmlạiđượcnữa.

ÔngHashimotoMeiji –mộthọa sĩ hàngđầu tronggiớimỹ thuật củaNhậttâmsựrằng,thờithơấuôngđượcgiađìnhbaobọcquámứctấtcảmọithứ.Dođó,ông trở thànhmộtngườikhônghềcóýchí.Từ lúcsinhrađãđượcôngbàchiềuchuộnghếtmực,đượcbàômngủchođếntậnnăm13tuổi.Ôngmớichỉhơibịcảmlàmọingườiđãvôcùnglolắng.Hômnàotrờitrởlạnhlàôngnộiôngđềubảobốôngmangtheocảchănlụatơtằmđếntậntrườngđón.

Hashimotonhậnranhượcđiểmthiếuýchícủamìnhnênkhivàocấp2đãtìmmọi cách để sửa bằng được. Cuối cùng thì ông cũng thành công.Và hìnhthànhmộtHashimotovừamangtấmlòngbiếtơntìnhyêuthươngcủaôngbàvừatrảiquakhókhănđểkhắcphụcyếuđiểm.Điềuđógiúpôngtáihiệnđượcthếgiới trong tranhvô cùngđộcđáo, có sựhài hòagiữanét ấmápvới sựkhắcnghiệt.Phongcáchtranhđócủaôngchắcchắnkhôngthểnóilàkhôngliênquanđếngiáodụcthờiấuthơvànhữngnỗlựcsaunàycủaông.“Cáigìquáđềukhôngtốt”,khônggìgâyhạichoconbằngviệcnuôngchiềutháiquácủachamẹ trong thờikỳ thơấu.Thực tế lànuôngchiềusẽ thànhcáivòngluẩnquẩn:chamẹnuôngchiềukéotheocontrởthànhmộtngườiyếuđuối,nhunhược,chamẹlạicoiđólàdễthương,lạicàngchiềuhơnnữa.Kếtquảlàkhitrưởngthànhbướcvàovòngxoáycuộcđời,ngườikhổcựcnhấtlạichínhlàđứatrẻđượclớnlênvớisựnuôngchiềuquáđángđó.Dođó,nếuchamẹthựcsựnghĩchotươnglaiđứatrẻthìhãynghiêmkhắctrongkhidạyconởgiaiđoạnấuthơnày.

13.Trong thờikỳ thơấu, đối xửvới trẻ theo “kiểu trẻ con” làngắtđi“mầmtựlập”trongtrẻ

Ngườixưanói“conbiếtchữngthìmongconbiếtđứng,conbiếtđứngrồithìmongconbiếtđi”đểnóilêntấmlòngngườilàmchamẹlúcnàocũngmongmỏiconsẽtrưởngthành,cóthểtựđiđượctrênchínhđôichâncủamình.Nếunói ra thì thấymột trongnhữngnhiệmvụ to lớncủachamẹ lànuôidưỡngtinhthầntựlậpchocon.Nềnmóngcủatinhthầntựlậpnàycũngđượcxâydựngởgiaiđoạnthơấu.Khiconchậpchữngđượcrồithìchamẹtậpđểconđiđượcdàihơn, thả tayraxadần từngchútmộtvàngồichờđợiconbướcđến.Cứnhưthếconsẽdầndầnchữngđược,đứngđược,rồiđiđược.Cảtrítuệvàtinhthầnmuốnpháttriểnhơncũngđềuphảiđòihỏisựluyệntậpnhưvậy.Thếnhưng,cácôngbốbàmẹngàynaylúcnàocũngchorằngconchưabiếtgì,sợhãisựrènluyệnnhưtrên,khiếnchomầmtựlậpcủaconvừamớinhúđãbịngắtbỏngay.Ởphần trước tôiđãnói rồi,việcbaobọcquámứccũngvậymàquanniệm“nóvẫncònbé”cũngvậy,sẽgâyhạirấtnhiềuchosựpháttriểncủatrẻ.Tôiđànhphảinóiđinóilạiba,bốnlầnlà,tinhthầntựlậpcũnggiốngnhưcáikhác,chỉcầnchonóthànhhìnhtrongthờikỳthơấucònđangdễdàngtiếpnhậnđượcmọikíchthích,thìsaunàykểcảbạnkhônglàmgìnữa,concũngsẽtrưởngthànhvà“tựđi”đượctrênđôichâncủamình.Cònnếuđểchonềnmóngbanđầunàybịđôngcứngrồimớiđemgieohạtgiốngtựlập, thìcáicây tự lậpđósaunàykhông thểnàophát triển thẳng thắn,bìnhthườngđược.Thếnhưngtheotôi thấy,vềmặt trí tuệ,cókhôngítbàmẹlạiđangdạycontheocáchngượclại“biếtđirồithìbắtđứng,biếtđứngrồithìbảobò”.Sựkéodàicủaviệcnàyđólàhiệntượngnhiềubàmẹlúcnàocũngdínhchặtkhôngtáchrờicon.Theoconđếncảtronglễnhậphọcđạihọchaylễvàocôngtycủacon.Vềđiểmnàytheotôicầnlàmgiốngnhưtrongbàihát“Xinchàobé”(*),chamẹhãyxemconnhưmộtngườibạnvànhậnthứchơnnữasựtồntạimangtínhcáthểđộclậpcủacon.

(*)Mộtbàihátdànhchothiếunhi,nóivềtìnhyêucủachamẹdànhchoconvànhữngkỳvọngvàosựtrưởngthànhcủacon.

Hiệnnay,đangtồntạitìnhtrạng“từchốiđếntrường”.Cónhiềunguyênnhânnhưngmộttrongsốđólàvìcónhiềubàmẹbịchứngthầnkinhsợconđihọcthìmìnhbịbỏlạimộtmìnhchonênkhôngmuốnchoconđihọc.Khôngthểkhôngngạcnhiênkhibiếtnguyênnhâncủaviệc“từchốiđếntrường”dotrẻghétđếntrườngthìítmàdongườimẹsợkhôngmuốnxaconthìnhiều.Nhưvậy,đểdứtkhoátđượcsựnuôngchiềuquácủachamẹvớiconcái,choconđượctựđitrênđôichânmìnhthìdườngnhưcũngđòihỏicảsựtựlậpởchamẹnữa.Tinhthầntựlậpcủatrẻcònphụthuộcvàoviệcchamẹcódámthảtayrachoconđược“tựđi”trongthờithơấuhaykhông.

14.Bévẫnhiểulờingườilớnnóidùchưabiếtnói

Conngườikhimớisinhrachođến3tuổicóchỉsốtrítuệcònthấphơncảloàivượn.Tuynhiên,sauđómộtthờigianngắnchỉsốtrí tuệđãvượtxachỉsố

củaloàivượnvớitốcđộđángkinhngạc.Chìakhóacủađiềunàynằmở“hộithoại”. Loài vượn cũng có tối thiểu hai mươi mấy loại ngôn ngữ để nóichuyện.Tuynhiên,conngườivớisố lượng từvựngkhổng lồmà loàivượnkhôngthểsosánhđược,trongmộtthờigianngắnđượckíchthích,đượclưugiữvàotrongnãobộđãnângcaochỉsốtrítuệchomình.Khôngcầnsovớiloàivượn,tathấycácdântộcsơkhaihaysốngcuộcsốngnguyênthủycũngcósốlượnghộithoạiíthơnnhiềusovớingườivănminh.Vaitròtolớnkhôngthểđođếmđượccủahộithoạiđốivớisựpháttriểntrínãocủaembéđãđượcnhiềungườithừanhận.Nói“hộithoại”chắchẳnmọingườiđềunghĩđếnviệcnắmbắttừngữqualạigiữahaibên.Nếuvậythìhộithoạiởtrẻconítraphảichờđếnkhiembébậpbẹđượcđôibatừmớicó.Tuynhiên,điềunàyhoàntoànngượclại.Nhiềuhọcgiảđãchứngminhviệcchamẹnóichuyệnvớiconngaytừtrướckhiconnóiđượcrấtquantrọng.Vềviệcnày,tôinhấnmạnhlại,dùtrẻchưanóiđượcnhưngvẫncóthểhiểu,thậmchíhiểutươngđốiđầyđủnhữngviệcmàngườilớnnói.Kểcảkhibéimlặngbú,khiđangmảimêvớitròchơicủamình,cũngkhôngcónghĩalàbékhôngnghethấygì,màthựcralàđangghivàobộnãocuộctròchuyệncủangườilớnvớimộtsứccảmthụđángkinhngạcđấy.

TrêntạpchícủaThụySĩcóđăngmộtsốtưvấnhợplývềđiểmnày,tôixingiớithiệumộtphầnsauđây.

●Đừngdễdàngsuyđoánrằngtrẻconthìkhônghiểugì.Vớikhảnăngghinhớkinhngạccủamình,rồimột lúcnàođótrẻsẽhiểuhết lờimàchúngtanói.

●Đừnglạmdụngnhữngtừ thiếuvănhóa, từ lóngvìnósẽ làmcùnđicảmnhậncủatrẻtớinhữnggiátrịchuẩnxáccủachữquốcngữ.

●Đừngbaogiờphêphánaiquágaygắt.Đặcbiệtlànhữngngườimàtrẻcầnphảitôntrọng.Nghiêmcấmviệcchêbainhữnglờimàthầycôcủatrẻnói.

●Khôngnóixấungườithân.

●Khôngnóinhữngkhuyếtđiểmcủatrẻchongườikháctrướcmặttrẻ.

●Khôngnóidối.Tínhcảmthụngâythơtrongtrắngcủatrẻkhôngthểdungnạpđượcnhữngthứgiảdối.

●Tránhnhữngcâuchuyệngâychotrẻsựsợhãi,bấtan.

Giốngnhưtronglờikhuyênởtrên,nhữnglờingườilớnnóivớitrẻ,haykểcảnhữnglờimàngườilớnnóivớinhaumộtcáchvôtình,đềucóảnhhưởnglớntớitrẻ.Chínhvìtrướcembécòntrongsángnhưtờgiấytrắng,càngcầnngườilớnchúngtacẩnthậnhơntrongcáchdùngtừ.

15.Tháiđộsốngnghiêmchỉnhcủachamẹlàcáchgiáodụctuyệtvờinhất

chocon

Khihỏichuyệnnhữngngườicha,ngườimẹcóconthànhđạthoặchiệnhoạtđộngtíchcựctrongcáclĩnhvực,điềukhiếntôibấtngờlàtấtcảđềutrảlờirằngkhônghềápdụnghaychocon theohọcphươngphápgiáodụcgìđặcbiệtcả.Tấtnhiên,mứcsốngvàmứcđộphổcậpgiáodụccủangàynaysovớingàyxưađãcaohơnvàkhácrấtnhiều.Nênkhôngthểsosánhmộtcáchđơngiảnđược.Tuynhiên,cácgiađìnhđấyđềucóđiểmchunglớnlàchamẹphảidồntoànsứctoànlựcđểkiếmmiếngcơmmanháo,đểlàmviệcnênhầunhưkhôngcóthờigiannghĩnhiềuđếnchuyệndạyconcái.

Nhưngkhinghekỹcâuchuyệncủahọ tôinhận thấy,khôngphảihọkhôngdạyconmàđúnghơnhọđãdạychocontheomộtcáchrấttuyệtvời.

Ví dụ như người cha của bà Sekiya Ayako – nguyên Chủ tịch Hiệp hộiYWCA(*)NhậtBản, là con trai thứ ba của chính trị gia thời kỳMinhTrịMoriariNori.Ôngbịmắcchứngbệnhkhóthởnhưngcảđờiluôncốgắnghếtsứcđểlàmtốtcôngviệcchănnuôigiasúccựcnhọccủamình.

Cuộc sốngchậtvật, đếnbữaăncủaconcũngphải chiađôiquả trứng.Thếnhưnghễcóngườigặpkhókhănvềtiềnbạcđếnnhờvả,ôngđềurachỗvợgiơtayra“chotôi50yên”màkhônggiảithíchgìnhiều.Mẹbàcũngkhôngbaogiờhỏigì,thườngđưatiềnluônkhichồnghỏi.Việcnhưvậylặpđilặplạirấtnhiều.Lúcbấygiờ50yênlàcảmộtsốtiềnlớn,ngangvớitiềnsinhhoạtcủacảmộtgiađìnhtrongmộttháng.Đươngnhiên,chamẹbàđãphảichiếnđấurấtquyếtliệtđểsinhtồn.Quảthậtmỗingàyđềulàmộtcuộcchiếnđấuhếtmìnhcủahaingười.

(*) YoungWomen’sChristianAssociation:Hiệp hội những phụ nữ trẻ theođạoCônggiáo.

BàSekiyađãnhìnvócdángđấycủachamẹmàlớnlên.Lúcấybàhoàntoànkhônghiểugì,nhưngsaunày lớn lên,vàonhững thờiđiểmquan trọngcủacuộcđờibàđềunhớvềhaibậcsinhthànhvàthầmnghĩchamẹbàquảthậtđãcốgắnghếtsức.Chínhđiềuđóđãtrởthànhnguồnnângđỡmạnhmẽgiúpbàhàngngàycóthểcốnghiếnbảnthânmìnhchocôngviệccủagiáohộisaunày.Khôngthểnóichamẹbàkhônghềgiáodụcgìchoconcái.Dùkhôngphảilàcáchgiáodụcbỏtiềnra,mượnđếntaycácchuyêngiađểdạydỗ,nhưngcáchsốnghếtmìnhđócủachamẹchính làảnhhưởngtuyệtvờinhấtchobấtcứđứatrẻnào.

Không riênggì trườnghợpcủabàSekiya, tôi có thểnêuđượcvô sốvídụthựctếvềnhữngtấmgươnggiáodụcconhoànhảonhưthếcủachamẹ.Cũngkhông phải chỉ có người nổi tiếng, mà những người cha người mẹ bìnhthườngkhông tên tuổi,cũngcóvôsốngười thôngquacáchsốngđúngđắncủamìnhđể lại trong lòng con trẻ sựgiáohuấnquýgiá khônggì thay thế

được.Tấtnhiên,cácbậcchamẹngàynaychắccũngcórấtnhiềungườilàmtheocáchđóvànuôinấngconthànhnhữngconngườituyệtvờichoxãhội.Tôi chỉmuốn nói rằng, nếu chamẹ chỉ nghĩ đến những việc thoảimái, dễdàngthìchắcchắnsẽkhôngthểnàomangđếnchoconnhữngảnhhưởngxúcđộngsâusắcnhưtrênđược.

16.Vócdángđằngsaucủachamẹnóihếtchotrẻvề“hìnhdángthựcsựcủachamẹ”

Khinóichuyệnvớinhữngngườicóconphạmtộituổivịthànhniênbịđănglênbáochí,truyềnhình,haybịbắtvìđãgâymấttrậttựtrịanxãhội,tôiđểývàthườngnghecâu“ngàynàotôicũngnhắcnhở,nóisuốtmàsaonólạithànhranhưthế”.Nỗiđauđớnvìđứaconyêuxacáchvàdầnvượtkhỏitầmkiểmsoátcủamình,cólẽngoàihọrakhôngaicóthểhiểuthấuhếtđược.Cólẽ,họcũngđãphảichiếnđấuvớinỗiđauđớnkhônglời,đểlàmđủmọicáchlôikéotráitimđứaconlạcđườngtrởvềbênmình.Đểsựviệcranhưvậychắcchắncónhữngnguyêncớnghiêmtrọngmàngườingoàichúngtakhôngthểhiểu.

Tuynhiên,mỗilầnnghechuyệncủahọ,tôiđềurấtthắcmắckhôngbiếtthuởấuthơhọđãcùngcontrảiquacuộcsốngnhưthếnào.Liệucóphảilà,từthuởấuthơvàđếntậncảbâygiờhọquênmộtđiềurằng“nhữngđứatrẻnhìnhìnhdángphíasaucủachamẹmàlớnlên”?Tấtnhiên,trongquátrìnhdạydỗcon,sẽcónhữnglúcchamẹphảinhắcđinhắclại,phảigiáohuấntrẻnhiều.Tuynhiên,sự thựclà trẻconquansátchamẹvàolúcchamẹkhôngđểýnhiềuhơnlàkhimặtđốimặtvớichamẹ.

Khimặtđốimặtvớicon,chamẹthườngýthứcmạnhmẽmìnhđangdạycon,do đó, hình dáng của chamẹ lúc đó là của “người giáo huấn”, “người cóquyền”,“ngườira lệnh”nhiềuhơnlàhìnhdángthựcsựcủamộtconngườibình thường.Ngược lạivớihìnhdángđó, làhìnhdáng thật tựnhiên, làkhichamẹkhôngý thứcvềnhiệmvụdạydỗ củamình.Làkhi chamẹkhôngphải người có quyền, không phải người ra lệnh, chỉ đơn thuần làmột conngườibìnhthường.Hìnhdángđócóhạnhphúc,cóbuồnđau,cókhổcực,cóniềmvui–chínhxáclà“hìnhdángđangsống”củamộtconngười.Nóicáchkhác,vócdángđằngsaucủachamẹphảnánhhết tấtcảcáchsốngcủachamẹ,làvócdángthựcsựmàchamẹđangsống.

Nếulàvócdángđằngsauthìtrẻconcóthểnhìntựdo,thỏathíchmàchamẹkhônghềhaybiết.Nhữngđứatrẻđãnhìndánghìnhnguyênbản,khôngtrangtrí,khôngdươngoaiđócủachamẹvớiđôimắtvàcảmnhậncủachínhmình.Tứclàchẳngthểnàobiếtđượcvàomộtlúcnàođó,ởnơimàchamẹkhôngđểý,cóthểchínhlàlúcđứatrẻđangchămchúnhìnvào.Dùkhiđốimặtvớiconbạntỏravĩđại,tốtđẹpthếnàođichăngnữanhưngnếuvócdángđằngsaulạixuấthiệnmộtchamẹsốngcẩuthả,khôngtốtđẹpthìcontrẻsẽkhôngthểnàotôntrọngchamẹmộtcáchchânthànhtừtráitim.Chamẹsốngcẩu

thảbêthamàlạimongconđượcthànhngườivĩđạilàđiềukhôngthể.

Thườngngàybậclàmchamẹhãysốnglàmsaođểbấtcứkhinào,bấtcứnơiđâudùcóbịcontrẻnhìnvócdángđằngsaucũngkhôngcógìphảicảmthấyxấuhổ.VócdángchamẹchắphaitayvàthànhtâmcầuniệmtrướcthầnPhật,vóc dáng chamẹđêmhômvẫn cặm cụi cố hết sứcmình để làmviệc, vócdángchamẹđứngrađểbảovệcon.Nhữngvócdángđấycủachamẹchắcchắnđềusẽkhắcghivàotrongtâmhồncủaconnhữngđiềuthật lớnlaovàđẹpđẽ.

17.Mẹsợgìconsợđấy

Đây là câu chuyện tôi đượcnghekể lại từ bạnmình.Ởmột thị trấn ngoạithànhTokyo,cómộtngườimẹmắcchứngsợđộcao.Chỉđứngtrêntầngba,tầngbốncủachungcưnhìnxuốnglàtaychânđãrunlẩybẩy,mắthoacảrồi.Vìthế,saukhilấychồngbàkhôngthểsốngđượcởnhữngkhuchungcưcaotầng,đànhphảisốngởkhunhàmộttầngởngoạithànhmặcdùbấttiện.

Bàsinhđượcbangườicongái.Đứaconđầusợđộcaoyhệtmẹmình,khôngdámleothanghaytrèocâygìcả.Thấyconnhưthế,dườngnhưngườimẹđãnhận thấy trách nhiệmphần nhiều là domình.Dù vậy, khi cùng con đi dãngoạichịcũngkhôngthểnàodámbướcquacầutreo,haimẹconđànhphảinắmlấysợidâycápvàbỏcuộcđứngyêntạiđó.Ngườimẹbănkhoănkhônghiểuđặctínhnàyliệucóphảidoditruyềnkhông.Đếnđứaconthứhaibàlấyhếtquyết tâmcốkhôngđểchoconthấymìnhsợđộcao,cònquyếtchídẫncontớicảnhữngchỗrấtcaonữa.

Kếtquảchothấyđứaconđầubịchứngsợđộcaocũngchỉvìnhìnthấymẹsợhãimàra.Thấymẹsợkhôngdámbăngquacầu treo thìdùđứa trẻcó thắcmắcnhữngchỗ trên caođáng sợđến thế sao, cũngphải sợ theo làđiềudễhiểu.Ngườimẹănuốngthíchghétcáigìthìđứaconcũngvậy.Tươngtự,mẹsợcáigìthìconsẽsợcáiđấy,ngườimẹthíchthúcáigìthìconsẽcảmthấythíchthúcáiđấy.

AnhPerkinsngườiMỹ–ngườiđãlôikéosựchúýcủamọingườivìdạytrẻsơsinhbốntuầntuổitậpbơi,chobiết:Anhnhậnrađiểmcốtlõiởđâykhidạytrẻsơsinhbơilà:loạibỏcảmgiácsợhãicủangườimẹhơnlàcủađứatrẻsơsinh.Bởi,vốndĩtrẻsơsinhkhônghềsợnước,chẳngquachỉvìngườimẹsợhãi,lolắngnêntruyềnsangconkhiếnconcũngsẽtrởnênlolắng,sợhãimàthôi.

Thậtđángtiếcnếukhảnăngvôhạncủacontrẻcóthểmởrộnghơnnữamàlạibịchínhngườimẹgạtcầnphanhlại.Dođó,tôimongrằngngườimẹtrướctiênhãydũngcảmđậpvỡnhữngxiềngxíchđócủamình,đểchocontrẻcơhộimởrộngranhữngkhảnăngvôhạnmàtrẻcó.

18.Tâmlý“quen”vớiviệcchămsócconcủamẹsẽkhôngtốtchotrẻ

Khinuôiconlầnđầuhoặcnhữngđứaconsaulúcmớimấythángtuổi,ngườimẹnàocũngthấyconthayđổi từngngày,nêntháiđộcủamẹlúcnàocũngtrànđầycảmgiáctươimới.Conbúnhiềuhayít,conthayđổithờigianngủ,thayđổiviệcvệsinh,biểucảm,giọngkhóc…điềugìcũngchứngtỏconđangtrưởngthànhmỗingày.Tấtcảđềutrởthànhđộnglựctolớnđểmẹcốgắng.

Tuynhiên,bathángsau,nửanămsau,mộtnămsauđươngnhiênsựthayđổicủaconsovới lúcmớisinhsẽkhôngcònnhiềunữa.Vòngbiểuthịsựtăngtrưởngcũngdầndầnđi theochiềungang.Vàchính lúcấynảy sinh tâm lýngườimẹcảmthấymìnhđãquenvớiviệcnhìncon.

Tâmlýhọcchobiết,conngườithườngkhôngđượcnhạycảmlắmvớinhữngbiếnđổinhỏ.Kểcảcónhữngsựbiếnđổitổngquátđichăngnữaconngườicũngthườngkhôngđểýđược.Kếtcụcnhiềulúckhálàhàihướckhingườikháchthithoảngmớiđếnchơithìlạinhậnrasựthayđổicủacon,cònngườimẹngàynàocũngnhìnconthìlạichẳnghềnhậnra.

GiảngviênđạihọcTsukuba–giáosưHaranoKotaronóinhưsau.Ngườimẹquenvớiviệcnhìnconthếnàychắcchắnkhôngphảilàmộtviệctốt.Làvì,họsẽnhàmvớinhữngbiếnđổitâmsinhlýđangthayđổimỗingàycủađứatrẻ,vàdẫntớiviệcbỏlỡcácsángtạocủatrẻ.Ngaycảnhữngtừngữbénóihàngngàychắcchắncũng luôncósự tươimới.Khi trẻnhìncảnhvật,cũng thấymộtdánghìnhtrẻtrànđầycảmxúctrongthiênnhiênkỳvĩđấy.Lúcnàocũngcó thể thấy tính đồng cảm tinh tế trong từng góc cạnh ở thái độ của trẻ.Nhữnglờinói,cảmxúc,tháiđộđóđềulànhữngsựkiệnmớimẻmàtừtrướcđếnnay trẻchưa từng trảiqua.Nếungườimẹcảmthấymìnhđãnhìnquenvớiđiềuđó,tứclàngườimẹđangtựkhépchặtmắtlạivàxóađidấuấnvềsựtrưởngthànhtuyệtvờicủatrẻ.

NóinhưôngHarano, thìdùsự thayđổicủa trẻcóchậmhơnđichăngnữa,nhưngnếunhìnkỹvẫnsẽthấymỗingàycủabéđềulàmỗingàythayđổitừnggiây,từngphút.Nếuchúýquansátthậtkỹsẽluônpháthiệnrađượcnhữngthayđổimớiởnhữngchỗkhácnhau,vàđóchínhlàminhchứngchosựkhônlớntrưởngthànhcủatrẻ.

Tùythuộcvàoviệcngườimẹcóxửlýmộtcáchphùhợpvớinhữngbiếnđổinàyhaykhôngmàsẽảnhhưởnglớnđếnsựpháttriểntiếptheođócủađứatrẻ.Khiđứatrẻthểhiệnsựhứngthúvớimộtviệcgìđó,khiđứatrẻlàmđượcmộtviệcgìđómới,màngườimẹkhôngthấycảmđộng,khôngthừanhậnvàkhenbéthìbésẽmấthứngvàkhôngcònmuốncốgắngtiếpnữa.

Ngườimẹbắtđầutựtinvớiviệcnuôidạycon,cóthểthoảimáihơnkhinuôiconlàmộtviệctốt,nhưngvìthếmàmấtđicảmnhậncầnthiếtvớiconthìlạicảntrởsựpháttriểnởtrẻ.Đểkhôngxảyratìnhtrạngnày,việchồitưởnglại

nhữngngàythángtrướcđó,vàsosánhsựtrưởngthànhcủađứaconbâygiờtrongtổngthểcảmộtquãngthờigiandàilàvôcùngcầnthiết.

19.Nênphânchiarõvaitròcủachavàmẹtrongviệcdạydỗtrẻ

Khimột sinh linhmới ra đời, chamẹ sẽ phải cùng góp sức lại để làm rấtnhiềuviệc.Khôngcầnphảinóithìaicũnghiểutầmquantrọngcủangườichatrongviệcgiáodụcconcái.Tuynhiên,tôithấyxuhướnghợptácgiữachavàmẹtrongthờigiangầnđâydườngnhưcóítnhiềusailầm.

Quảthậtsovớitrướcđây,bâygiờcácbậcchamẹđãbiếtquantâmnhiềuhơnđếnviệcdạycontronggiaiđoạnấuthơ.Chuyệnngườichacoidạydỗconcáilànghĩavụcủangườimẹ, lơ làvớiviệcdạycon tronggiaiđoạn thơấuđãgiảmđikhánhiều.Đâylàmộtđiềurấtđángmừng.Tuynhiên,trongviệcdạydỗconnếukhôngchúýsẽdẫnđếntìnhtrạnglàngườichachỉđơnthuầnlàngườithayphiênhộmẹkhichămsóccon.

Mộtsốbàmẹtrẻquanniệmmộtgiađìnhdânchủlàhaivợchồnghợptácvớinhauđểchămsóccon;ngườimẹmệtthìngườichathayphiên,chobéuốngsữa,thaytãđểmẹcóthờigiannghỉngơi.Đúnglàđốivớicácbàmẹtrẻcònnhiềubỡngỡ,sẽcónhiềulúccầnsựgiúpđỡcủachồngnhưvậy.Tuynhiên,việcngườichathayvaichongườimẹđểchămconkhôngphảilàsựhợptácnuôiconđúng.Sựhợptácnuôiconcủachavàmẹlàphảigiốngnhưsựkếthợptuyệtvờiđểtạothànhmộtcặpđôicombi(*)vậy.Mộtcombihoànhảochỉhình thànhkhimỗingười trongcặpđềugiữmộtvai trò riêngcủamìnhdùtrongtrườnghợpnàođinữa.Trongchămcon,cónhữngviệcchỉmẹmớilàmđược,dùcónhờchalàmhộcũngchỉlãngphíthờigian.Ngượclại,ngườichacũngcóvaitròquantrọngcầnphảithựchiện.Vậymàvaitròđólạibịxemnhẹđi,vàchỉluẩnquẩntrongviệclàmngườidựbịthaythếchongườimẹlúccầnthìthậtsailầm.

Đặcbiệtgiaiđoạntrước3tuổi,khicácđườngrãnhcủanãopháttriểnnhanhnhất,cácbàmẹphảiluônluônnhắcnhởmìnhrằng,sựtiếpxúccủangườimẹvớiconlàviệckhôngaicóthểthaythếđược.Cònngườichathìnênluôncốgắnghếtsứcmanglạichongườimẹsựhỗtrợcảvềvậtchấtlẫntinhthần,đểmẹcóthểhoànthànhtốtsứmệnhquantrọnglànuôidạyconcủamình.

Trongsuốt10năm,tôiđãcócơhộitraođổi,nóichuyệnvớinhữngnhânvậthàngđầutrongcácgiớivềgiáodụctrẻtuổiấuthơ.Vàtôitintưởngmộtcáchmạnhmẽrằngtrongthờithơấucủanhữngngườicónhâncáchhaythànhtíchcông việc tuyệt vời, quả thật sự phân chia rõ vai trò của chamẹ cómột ýnghĩarấtquantrọng.Trongcuốnsách“Quầnthểtượngngườicha”(*)tácgiảKusayanagiDaizocónóithếnàyvềvaitròcủangườichatrongviệcnuôidạycon:“Giúpđỡthìđượcchứcanthiệpthìkhông”.Tôithấynhữngngườinuôicongiỏiđềuítnhiềucócáchlàmgiốngvậy.

(*)Combi:Cặpbiểudiễngồmhaingười,mỗingười chịumột tráchnhiệmquantrọngnhưnhau,khôngthểthiếumộttronghai.

ĐếnbâygiờtôivẫncònnhớnhưincâuchuyệnvềhaibậcsinhthànhcủabàSuzukiMichiyo–cốvấnCôngtyCổphầnMercian.Giađìnhbàcótámanhem, cả támngười đềuhiệnđanghoạt động tích cực, giữnhữngvị trí quantrọngtrongcáccôngty.Cóngườilàgiámđốccôngty,cóngườilàgiảngviênđại học. Cha của bà là Suzuki Chuji người đã phát minh ra thương hiệuAjinomoto,đồngthờilànhàsánglập–GiámđốcCôngtyShowadenko.

Giốngnhưnhữngngười tựmởcông tykhác,hàngngàychacủabàđều rấtbận rộnvớicôngviệc,ainhìnvàocũngnghĩ trongmắtôngchắckhôngcóthờigianđểýchuyệnconcái.Ngượclại,mẹbàdườngnhưsốngchỉvìconcái, tính tìnhdịuhiền, trênmôikhôngbaogiờ tắtnụcười.Tuynhiên,điềulàmmọingườiphảicảmđộngđólàmộtngườichabậnrộnnhưthếnhưnglúcnàoôngcũngcómặtăntốicùngvợvàcácconmình,vàkhônghiểuchanóichuyệnvớimẹkhinàonhưngôngluônnhậnđượcđầyđủbáocáocủamẹvềtìnhhìnhcủanhữngngườicon.Lúcbìnhthườngôngkhôngbaogiờnóigì,nhưngkhicácconlườibiếng,vôkỷluậtôngsẽramặtvànổsấmsétxuống.Ngườimẹkhôngbaogiờđểngườichaphảinóinhiềunhữngchuyệnlặtvặt,chỉkhicầnthiếtbàmớinóivớichồngđểôngramặt.Chắckhôngphảiquákhinói,chínhnhờđượcnuôinấngbởicặpchamẹhoànhảonhưthếnêntấtcảnhữngngườiconnhữngnămsaunàyđềutrởthànhnhữngconngườirấtmựcưutúcủaxãhội.Tấtnhiên,đâykhôngphảilàkiểuchamẹmớilạnữa.Đúnghơncóthểnóiđâylàtrithứcnuôicontheobảnnăng,mànhữngngườichamẹtừthờikỳcổđạingàyxưadùchưabiết thếnàolà tâmlýhọchaygiáodụchọc,đãtìmratừtrảinghiệmcủabảnthân.

(*)Quầnthểtượngngườicha:TêngốctiếngNhậtlà“OyajiGunzo”.

70

YoshidaShoin,ngườiđàotạonhiềunhânkiệtcủaphongtràoDuyTân,đãchỉratínhcầnthiếtcủagiáodụcsớmvàtầmquantrọngcủaviệcphânchiavaitrògiữachavàmẹ,sứmệnhcủangườimẹtronggiáodụccontuổiấuthơđãnóirằng:“Đốivớibétraivàbégáidưới10tuổi,sựdạydỗcủangườimẹlàquantrọnghơntấtcả.Vìthế,ngườichahãyđóngvainghiêmkhắc,ngườimẹhãyluôndịuhiền”.Chamẹhợptácvớinhauđểnuôidạyconlàđiềuđươngnhiên,nhưngtôimongcácbạnhãykỳcôngtrongviệcphânchiavaitròcủachavàmẹ,saochokhônghiểusaibảnchấtcủaviệchợptácđó.

20.Chamẹđểmấtđiquyềnuycủamìnhsẽkhiếnđứatrẻtrởnêníchkỷ

Khi con chào đời, đương nhiên cuộc sống của ngườimẹ sẽ chủ yếu xoayquanhđứacon,đốivớimẹđứaconlàquantrọnghơntấtcả.Nhưngtôimuốnnhắcnhởcácbàmẹrằng,dùthếnàođichăngnữa,mẹcũngkhôngbaogiờ

đượcđánhmấtuyquyềncủamìnhvớicon.

Thường những ngườimẹ chú trọng việc giáo dục con tuổi nhũ nhi, lại dễphạmsailầmlà“đápứngvôđiềukiện”vớicácyêucầucủacon.Vốndĩbảnchấtcủatrẻconlàchỉbiếtbảnthânchúng,cộngthêmviệcngườimẹthểhiệntháiđộcoiconmìnhlàtrungtâmvũtrụ,sẽlànguyênnhânhìnhthànhnhiềuđứatrẻsốngíchkỷ–mộtvấnnạncủaxãhộitrongnhữngnămgầnđây.

Tôi cảm thấy thấm thíađiềunày từkhinghe câu chuyện của thầyAntonioCobos–chuyêngiavềgiáodụctrẻtuổiấuthơngườiTâyBanNha.Ôngđãcónhiềunămlàmhiệu trưởng trườngmầmnonởNhật.NhữngcâuchuyệncủaôngCoboschothấy,dùnóigìđinữathìmộttrongnhữngnguyênnhânhìnhthànhnêntínhíchkỷkhôngbiếtnghĩchongườikháccủalớptrẻNhậtngàynayphầnlớndotháiđộcủangườimẹđốivớitrẻtrongthờikỳthơấu.

Ngườinướcngoài nhìnvào thườngkhônghiểunổi tại sao cácbàmẹNhậtngườinàocàngnhiệttâmnuôidạyconlạicànghayquágiữýtứvớiconnhưvậy.Vídụ,mộtngườimẹcókháchđộtxuấtnênđếnđónconởnhàtrẻmuộnmấtmấyphút.Đươngnhiênđứatrẻsẽlolắngđứngchờmẹ,thithoảngcóthểvừaômbụnggãi rốnvừachờ.Lúcngườimẹđến, thểhiện tháiđộvớiconmình như vớimột người ngoài: xin lỗi rối rít, giải thích dài dòng. Nhưngnhữngđứa trẻ đó, dần sẽ có tư tưởng: việc gì khôngđược thuận lợi nhưýmìnhđềulàdolỗicủangườikhác,lỗicủachamẹ,lỗicủangườilớn.

Cònnhữngđứa trẻ từ thời thơ ấuđãđượcdạycácquy tắc cơbảncủa conngười,thìsaunàylớnlêndùcópháttriểntheoconđườngnàođinữa,cũngđềusẽlànhữngconngườicótinhthầntráchnhiệmcaocả,biếttựsuynghĩbằngchínhcáiđầucủamình.Ngườimẹcủanhữngđứatrẻnhưthế,thườnglànhữngngườiluôngiữđượcuyquyềncủamìnhvớitrẻ.Khôngcótrườnghợpnào là ngoại lệ hết. ÔngCobos cho rằng, ngườimẹ phải càng thể hiện rõquyềnuycủamìnhhơnnữađốivớicon.Tronggiađình,luônphảicókhôngkhíchotrẻthấymẹcóquyềnhànhhơnconrấtnhiều.

ỞchâuÂucóquanniệm“trẻconlàvậtđượcchuyểntừtaythánhthầnsangchochamẹdạydỗ”.

Đảm đương trọng trách to lớn là người đại diện cho thánh thần như vậyđươngnhiênngườimẹcầnphảithểhiệnuynghiêmvàquyềnuytươngtự.DùởNhậtkhôngcóquanniệmtôngiáonhưthế,nhưngtrongphạmvidạydỗtrẻtuổiấuthơ,việcđòihỏiởngườimẹmộtđiềutươngtựkiểunhưsứmệnhlàngườiđạidiệnchothánhthầnchắccólẽkhôngthayđổi.Nghĩđượcnhưvậy,tôitinbạnsẽcóđủtựtinđểtiếptụcgiữquyềnuycủamìnhvớicon.

21.Nếungười chakhông thamgiavàoviệcnuôidạycon thì tínhcộngđồngcủatrẻsẽkhôngpháttriểnđược

Ởphầntrướctôiđãnói,trongviệcdạydỗconcáicầnphảicósựhợptáccủacảchavàmẹ,khôngthểthiếuđượcsựphânchiavaitròcủahaingười.Vậynếungườichabỏquakhônghoànthànhvaitròcủamình,sẽảnhhưởngnhưthếnàođếnsựpháttriểnsaunàycủađứatrẻ?

Nếuchỉbúsữamẹvàthaybỉmtãsạchsẽlàcóthểlớnlênthìthựcsựtrẻchỉcầnmẹcũngcó thể lớn lênbình thườngđược.Quả thật,vềmặt thểxácvàsinhlýthôngthườngthìđúngnhưthế.Conngườicũnglàmộtloàisinhvật,chonênviệcdạydỗmangtínhđộngvật,hoặctrangbịnănglựccơbảnnhấtđểsinhtồnđềudobàntayngườimẹthựchiện;khôngphảimẹthìkhôngthểđược.Tuynhiên,từgiaiđoạnsauđótrởđi,sựtồntạicủangườichatrởnênvôcùngcầnthiết,đúnghơnởkhíacạnhgiáodụcxãhội,tinhthầnthìkhôngthểthiếubàntaycủangườichađược.

Cómộtthựctếthúvịlà,trongthếgiớiloàikhỉkhôngcósựtồntạicủakháiniệmkhỉcha,mặcdùvẫncókhỉđầuđàn.Tấtnhiên,cókhỉđựcđểgiúpkhỉcáisinhcon,nhưngsaukhichúkhỉconchàođờithìkhôngthểbiếtđượcconnàolàchanữa.Kểcảbiếtthìconkhỉđựcđấycũngkhôngđứngrachịutráchnhiệmrõràngcủangườichalàmangthứcănđếnchocon,haybảovệcon.

TheolờiôngKawaMasao,giảngviênTrườngĐạihọcKyoto,trongthếgiớicủaloàivậtkhôngcókháiniệm“ngườicha”giốngnhưconngười.Conngườilàmộtquầnthểđặcbiệt,vìmuốntạoracuộcsốngtậpthểtốtđẹpnênđãtạora khái niệmmang tên gia đình, nhờ thếmới xuất hiện vai trò của “ngườicha”.Mộttrongnhữngđiểmkhácbiệtlớngiữaconngườivàđộngvậtchínhlàsựtồntạicủa“ngườicha”này.Mộtkhiđãlàloàingườithìdùlàdântộcsơkhai, thậmchícónhữngdântộckhôngcómôhìnhgiađìnhgiốngchúngtangàynayđinữa,thìvaitròcủangườichavàngườimẹlàchắcchắnvẫntồntại.Sựkếtnốigiữangườimẹvàđứacon,ởbấtcứloàiđộngvậtnào,đềulàsựkếtnốimangtínhbảnnăng.Cònsựtồntạicủangườichagiốngnhưtrongxãhộiloàingườiđượchìnhthànhnhờsựkếtnốitheochếđộ,vàmangtínhxãhội;tứclàsựkếtnốiđượchìnhthànhmỗikhicómộtgiaoướcđượcđưara.

Nóicáchkhác,ngườichalàsựhiệnthâncho“xãhội”ởtronggiađình;thểhiệnnhữngquytắc,chếđộkhôngcótrongsựkếtnốiđộngvậtgiữangườimẹvàđứacon.Nóinhưvậyđểtahiểuđượcýnghĩatồntạicủangườichatronggiáodụcgiađình.Nhờngườichaquantâmtớiviệcgiáodụcđứatrẻmàđứatrẻtựnhiênsẽdầnhọcđượccácquytắcsốngtrongtậpthểmàngườichacó.Mộtkhingườicha thiếuquantâmtớidạydỗconcái,“ngườicha thờơvớiviệcgiáodụccon”thìngườimẹgiốngnhưmộtchiếnsĩđơnđộc,dùcốgắngbaonhiêuchăngnữa,việcnuôidạytínhxãhộichođứatrẻcũngsẽxuấthiệnlỗhổng.

22.Giáodụckìvọngvào“thànhcông”sẽkhôngthểthànhcông

Cuộccạnhtranhkhốcliệtđểthilêncấp,haysựpháttriểnquámứccủacáclòluyệnthidùsaođinữacũngđangbịmọingườilênán.Tuynhiên,giáodụctrẻtuổiấuthơcũngkhôngngoạilệ.Cókhôngítngườichỉnghĩđượcgiáodụctuổiấuthơtứclàsựchuẩnbịkỹcàngchođàotạothiêntàisớm,choviệcthilêncấpsaunày.

Tôinhấnmạnhrằng,giáodục trẻ tronggiaiđoạnấu thơ làđể tạonền tảnghình thành nên con người có năng lực, có đạo đức, chứ tuyệt nhiên khôngphảigiáodụcđểnhằmthivàotrườngchuyênlớpchọnnhưmộtsốbậcchamẹảotưởng.Thếnhưngvấnđềnàyvẫncứphảiđưarađểphêphán,tranhluậnởđây,chínhbởivìvẫncókhôngítchamẹcósuynghĩrằng,giáodụcsớmlà“đặtsẵnmộttấmvé”cuộcđờitrướcđểconmìnhsaunàydễdàngvàođượctrườngdanhtiếng,côngtytốt.

Khi tôi đề cậpđếnvấnđềnày, có thểnhiềuvị phuhuynh sẽphảnbiện lạirằng:“Nhưngchúngtôilàmnhưvậycũngvìconcáicảthôi,chúngtôilàchamẹnênphảinghĩchoconvậychứ”.Chamẹnàocũngnói“vìcon”,giốngnhưngườixưacónói“khôngcóchamẹnàomàkhôngvuikhiconmìnhlậpthânvàthànhđạtcả”.Nhưngviệccácbạnbằngmọigiáđitheođườngrayđóliệucóphảilàchỉvìconthôikhông?Tôikhôngkhỏicảmthấyrằngtrongcâunói“vìcon”nàyđềucókèmtheonhiềukỳvọngphứctạpkháccủachamẹ,vàcómùicủasuynghĩcoiconlàngườithaythếđểthựchiệngiùmnhữngướcmơmà các bạn không làm được. Thậm chí nói thẳng ra là các bạnmuốn conthànhcông,rồiđổilạiconsẽphảitrảơnchocácbạncuộcsốnganhưởnglúctuổigià.

Tôikhôngđịnhkhuyêncácbạnphảihiếnmìnhchođạonghĩa,khônghamhốdụcvọngtheomộtcáchcũmèm,màtôimuốnnóirằng,cáchcácbạnlênkếhoạchđểconthànhcôngnhưvậynósẽphảnlạikỳvọngcủacácbạn,thậmchícònkhiếnconkhócóthểthànhcôngđược.Bởinhữngaimongmuốnconthànhcôngrồinhậnbáođápđaphầnđềuchỉcómộtmườngtượngcốđịnhvề“thànhcông”.Sáomònnhấtlàconđường“đặtsẵntấmvé”vàocáctrườngđạihọclớn,ratrườngvàocáccôngtytonổitiếng.

“Thànhcông”thựcsựnếucóthểdễdàngcóđượcnhờvào“tấmvéđặttrước”đấy,thìchẳngphảilàđiềulãngphíhaysao.Nóicáchkhác,“thànhcông”thựcsự–đểchamẹtrongtươnglaicóthểthoảimái,vàđứacontrởthànhngườicótàiđức,làthànhcôngkhôngphảidochamẹvẽra,màphảidochínhbàntayconchiếnđấuvàgiànhlấyđược.Nếuchamẹtạochoconnềntảngđểcondùbấtcứlĩnhvựcnàocũngcóthểthểhiệnđượcthựclựccủamình,đểconcảmthấyđượcýnghĩasốngtrongcuộcđời,theotôi,vớitưcáchlàmchalàmmẹ,khôngcònđiềugìtuyệtvờihơn.Sựbáohiếusaunàycóthểnhậnđượctừnhữngđứaconthànhđạt, là thứtựnhiênsẽđến,chứnếutừđầuchamẹđãnhắmsẵnthìngượclạilàđangvùitắtđikhảnăngcủacon.

23.Đốivớitrẻ,thayvì“dạy”nênưutiênnhiềucho“cấm”

TôiđãtừngcódịphỏithầyKawago–giảngviênĐạihọcKyotomàtôigiớithiệuởphầntrướcvềcáchnuôidạyconcủaloàikhỉ.Khỉconmớiđẻđượcđặcquyềnlàcóthểlàmnhiềuchuyệnmàkhôngbịmắng,vàđượcthathứ.Đólàvì từkhisinhrachođến4–5 thángtuổinóchỉbúsữamẹnênhầunhưcũngchưalàmđượcchuyệngìquághêgớm.Nhưngtừthángthứ5,thứ6trởđi,nếukhỉconlàmgìsaikhỉmẹvàkhỉđầuđànsẽtrừngphạt.Khỉconsẽbịquăngmạnh,vớimứcđộđủđểkhôngbịthương,hoặcbịtrợnmắtquátmắng;tấtcảnhữngđiềuđócũngđểnhằmgiữkỷcươngtrongđàn.

Nếuquansátkỹcáchgiáodụcnày,tasẽthấytấtcảđềudựavàonhữnghànhđộngcấm.Đókhôngphảilàcáchdạynhờvàolàmmẫu,bàycholàmthếnàythếkia, tíchcựchướngdẫncáinày tốt chonên làm thếnày.Mà làkhỉmẹhoặckhỉđầuđànsẽđểkhỉcontựdotrongmộtgiớihạnchophép,vàtheodõicẩnthậnnhấtcửnhấtđộngcủakhỉcon,xemkhỉconlàmđượcgì.Khikhỉconlàmđiềugì nguyhiểm,khỉmẹ sẽnắm lấymột chânkhỉ con,vàđặt nóvềtrongtầmkiểmsoátcủamình,ởđókhỉconđượcphéptựdohoạtđộngdướisựgiámsátcủamẹ.Phạmvihoạtđộngnàycủakhỉconsẽđượcnớirộngratheoquátrìnhtrưởngthànhcủanó.Bấtkỳconkhỉmẹnàocũngđềubảovệcon thànhcông theonguyên tắcnàycho tớikhikhỉconđủsứcsống tự lậpmộtmình.

Cóthểbạnsẽnói,thậtkỳquặcnếuđemcáchnuôidạyconcủangườirađểsosánhvớikhỉ.Tuynhiên,bảnthântôitừkếtquảnghiêncứugiáodụctrẻtuổiấuthơsuốtnhữngnămquathấy,việcdạyconchotớinăm2–3tuổithựcragiốngvớicáchdạyconcủaloàikhỉ.TheolờibácsĩNaitoshuShichiro–ViệntrưởngBệnhviệnAiiku,2 tuổi là thờikỳmà trẻ từmột embé sơ sinh chỉchuyểnđộngtrongquảcầulớngọilàmẹ,chuyểnsanggiaiđoạntựđôichânmìnhtừngbướcbướcrakhỏiphạmviquảcầuđó.Đâycũnglàthờikỳtrẻbắtđầukhẳngđịnhbảnthân,khiđó,ngườimẹbảo“làmthếnày”thì trẻsẽnói“không,khôngthíchlàmnhưthế”.Vìvậy,bíquyếtđểdạycontrongthờikỳnàylàđểchoconchuyểnđộngtựdotrongphạmvimẹcóthểquansát,đểýsaochochỉcầnconkhôngvượtquágiớihạnđềralàđược.

Cácbạncóthấymốiquanhệnàycủamẹvàcongiốngvớimẹconloàikhỉmàtôinóiởtrênkhông.Khôngphảitôiđemloàikhỉrađểlàmmẫuchocácbạn.Nhưngthựctếvẫncónhiềubàmẹchưalàmđượcviệcđểcontựdovừaquansátbảovệcon trongmộtgiớihạnnhấtđịnhnhư loàikhỉ.Cóngười thìconvừabướcramộtbướcđãthấylolắngbấtanvộivãkéocontrởvềvòngtay,cóngườithìlạiđểconđiquáxavòngkiểmsoát,khiếnconthànhmộtđứatrẻkhôngthểgiáodụcđượcnữa.

Đốivớinhữngđứatrẻđộtuổibắtđầucóchínhkiếnriêng,hãyđểconđượclàm theoýcủamình, chỉkhi conphạmsangkhuvựccấm, thìhãynghiêm

khắcgiữlại.Chilychỉbảolàmcáinàycáikiathìtrẻcũngchưahiểuđược,nênthayvìdạynhưthế,thìviệctạonềnmóngnhờvàocáclệnhcấmsẽkhảthihơnrấtnhiều.

24.Vai trò của ngườimẹ là lựa chọn cho con những kích thích tốt từtrongvôvànkíchthíchcủacuộcsống

Nhữngnămgầnđây,quanđiểm:từkhicònsớm,hãykíchthíchthậtnhiềuđểmởrộnghơnkhảnăngởtrẻcủatôiđượcthừanhậnkhárộngrãi.Tuynhiên,bêncạnhđóvẫncònmộtsốphảnbiệnkhácứngnhắcliênquanđếnvấnđềgiáodụcsớmvàkích thíchnhiều.Điểnhình làphảnbiện rằngviệccho trẻhọc2–3ngoạingữtừsớmsẽkhiếnđầuóctrẻbịrốiloạn.Cácvịấychorằngtrẻsẽbịtìnhtrạngquátảikíchthích,làmộtđiềukhôngcógìtốtđẹpcả.

Vềđiểmnày,tôiđãhỏiýkiếncủacácchuyêngiatâmlýhọc,chuyêngiasinhlýhọcvềnão,vàxinnhữngtàiliệucóthểthamkhảođược.Sốliệuchothấy,khônghềcóbấtkỳmộtvídụthựctếnàochothấynhữngphảnbiệntrênlàđúngcả.Trongkhiđó,vềquanđiểmngược lại, trườnghợpcácembénhờđượcnhậnnhữngkích thích thíchhợp từsớmđã tìmrađượckhảnăngcủamình,cócátính,khỏemạnhthìđếmkhôngxuể.BiếtbaoembéđãhọctiếngAnhnhưngtôichưanghenóicó trườnghợpnàođầuócbịrối loạndothừakíchthích.

Hômtrước,khinóichuyệnvớiôngChibaYasunori,nguyêngiảngviênmônSinhlýhọcvềnão,TrườngĐạihọcHoseichúngtôicũngbànvềvấnđềnày.TừquanđiểmcủangànhSinhlýhọcvềnão,vấnđềkhôngphảilànhiềukíchthíchhayítkíchthích,vìthựctếconngườichúngtaluônluônnhậncáckíchthíchvôhạntừthếgiớibênngoài,kểcảembécũngvậy.Nóicáchkhác,dùbạnmangđếnhaykhôngmangđếnthìbảnthânbévẫnluônluônnhậncáckíchthíchtừthếgiớiquanhmình.Nếuquátải,thìchắcchắnbéđãkhôngtiếpnhận.Cònnếukhôngquá tải thìchắcchắnbésẽ tiếpnhận liên tục.Dođó,vấnđềởđâylàđểbétựtiếpnhậncáckíchthíchtựnhiênnhưthế,haylàchamẹchọnlựavàmangđếnchobémàthôi.

Vídụ,nếubạncứbậttiviliêntụcthìchươngtrìnhnàobécũngđềusẽtiếpthucả.Nênvấnđề là tùybạncứđểchoconxem tivinhư thế,hay là lựachọnkênhbổ íchchoconxem,hoặc làmangchoconnhữngkích thíchkhác tốthơnlàtivi,chứvấnđềkhôngphảilàquátảihaykhôngquátảicáckíchthích.Nếuthựcsựcócáitổnhạigọilàquátảikíchthíchđó,thìngaygiâyphútbịđặt trongnềnvănminhhiệnđạinhưngàynayđứatrẻđãbịquátảirồi.Tấtnhiên,khôngtínhđếncáckíchthíchsinhlý,vậtlýkhôngcóđiểmdừnglênthể chất. Vấn đề đang nói ở đây là các kích thích lên trí não,mà đối vớinhữngkíchthíchđóđứatrẻcũngcóquyềnlựachọn.Nếutrẻkhôngthíchmàbạncốépthìcũngđâucóđược.Dođó,nhiệmvụcủangườimẹlàlựachọnratừ vôvànkích thích nhữngkích thích tốt có lợi đểmang lại cho con càng

nhiềucàngtốt.

25.Khôngcósáchgiáokhoavềgiáodụctrẻthơ

Khitôinóichuyệnvềgiáodụctrẻtuổiấuthơ,chắcchắnsẽcóngườihỏilạirằng:“Cụthểlàlúcnào,chonghecáigì,manglạicáigìchotrẻthìtốt?Nếucókếhoạchcụthểthìchotôicáiđó…”.

QuảthậtlàtrongHiệphộiPháttriểnTrẻấuthơcủatôicórấtnhiềulớphọc,vàmỗi lớp lại theokếhoạchmàgiáoviênchịu tráchnhiệmsoạnrađể tiếpxúcvớitrẻ.Ngoàira,trongtạpchí“Pháttriểntrẻtuổiấuthơ”vàtrongcuốnsáchđãxuấtbảnlầntrước“Chờđếnmẫugiáothìđãmuộn”,tôicũngđưaranhữngcáchnghĩvàtínhkhảthicủanhiềuphươngphápgiáodụcsớmchotrẻ.

Dùvậy,khôngcótàiliệunàonêutrêncóthểtrảlờihoànchỉnhchocâuhỏitrên.Vàchắccũngvìvậynênmớidẫntớicâuhỏinày.Nếucócâutrảlờiđểlàmthỏamãnngườihỏithìnhữngviệcmàtôinói,haynhữngviệcmàtôiđịnhviết trongcuốnsáchnàyháchẳngphải làkhôngcầnthiếtnữahaysao.Nóicáchkhác,chínhsuynghĩ“khinàonênlàmgì,làmnhưthếnào”làcáchnghĩđingượchoàntoànvớichủtrươngcủatôi,ngượchoàntoànvớiquanđiểmgiáodụcmớimàtôiđãcốgắngxâydựnglêntừtrướcđếnnay.

Trongcuốn“Chờđếnmẫugiáothìđãmuộn”,tôiđãnóirấtnhiềurằng,quanđiểmtrẻcon thìchỉcầnchonghe truyệncổ tích,choxemnhữngbức tranhđơngiản,chohọctừnhữngbảngchữcáidễ,làmộtquanđiểmbảothủ,phiếndiện.Dùbiếtthế,vậymàvẫncókhôngítcácvịphụhuynhđòihỏicuốn“sáchgiáokhoa”choviệcgiáodụctrẻnày.Đểthấyđược,quảthậtcácvịvẫncònmặcđịnhgiáodụctrẻtuổiấuthơtheomôhìnhgiáodụcởnhàtrường,làphảitheomộtcuốnsáchgiáokhoanhấtđịnh,làphảitheomộtthờikhóabiểunhấtđịnh.Đúng làở trường lớp thì thôi đànhphải theo tài liệuđã soạn sẵnnộidungdạy,nhưnggiáodụcsớmchotrẻthơmàtôivẫnluônnóiđếnkhôngphảilà việc cố nhồi nhét tri thức vào trong đầu trẻ.Giáo dục trẻ ấu thơmà tôimuốncácbạnlàm,đólàbằngphươngphápchotrẻtrảinghiệmkhithìluyệntậpngoạingữ,chữHánkhóhơnchút,khithìnghekiểuâmnhạcthựcsựchứkhôngphảimấybàiđồngdao,đểkíchthíchtrínãotrẻ,hướngđếnnhữngkhảnăngtolớnhơnđểxâylêntrongcácđườngrãnhcủatếbàonãotrẻchínhlànềntảngchotrẻcókhảnăngtiếpnhậnđượcnhiềuhơn.

Vìthế,sựtồntạicủa“sáchgiáokhoa”làcóhại.Lýdothứnhất,vìtấtcảđềubịđóngkhungtheomộtkhuônmẫucósẵndẫnđếngiớihạnnhữngđiềuthúvịtìnhcờsẽgặpđâuđótrongcuộcsống.Lýdothứhai,việclựachọnkíchthíchtheomột cách riêngđểmang lại cho trẻ đáng lẽ chỉ cóngườimẹmới làmđược,nếucósáchgiáokhoathìsựđộcđáoriêngbiệtấysẽkhôngcònnữa,màchỉ là sựphómặc chongườikhác.Tronggiáodục sớmcho trẻ, nhữngngườimẹ,cácbạnhãynhớrằngchínhcácbạnlàsáchgiáokhoa!Trongcuộc

đờinàycóbaonhiêuchamẹthìcóbấynhiêu“quyểnsáchgiáokhoa”,nhờđótạonênthếgiớiconngườiđadạngmuônvẻmuônmàu.Vàđóchắcchắnlàđiềuhạnhphúcvớicảnhânloạinóichungvàmỗicánhânnóiriêng.

CHƯƠNG2TẠOCHOCONMÔITRƯỜNGTỐT-ĐIỀUMÀCHỈNGƯỜIMẸ

MỚILÀMĐƯỢC

“Làmcáchnàođểpháthuyhếtkhảnăngmàtrẻcó?”

26.Dạyconđầutốtchínhlàtạomôitrườngtốtchođứaconsau

Trướcđây,tôiđãchọnra15trongsố1.000bàmẹđangmangthaithángthứtám trongHiệp hội Phát triểnTrẻ ấu thơ để làm “thành viên thử nghiệm”.Nhữngngườimẹnàysẽápdụngquanđiểmgiáodụccủatôinếunhưhọthấyđúng, theomột cách làmvà công phu riêng của họ, trong việc dạy dỗ conhàngngày.Saumộtthờigian,tôiđãnhậnđượcliêntiếpnhiềutinvuitừhọ,chứngminhchocácquanđiểmtôinêuratrongcuốnsáchnày.Trongsốđócónhiềubáocáokhiếntôirấtquantâmvàcũnggiúpmộtngườiđãtrảiquakhálâuthờikỳnuôiconnhỏnhưtôicóthêmnhiềusángkiếnmới.

Vídụnhưhômtrước,khinóichuyệnvớimộtbàmẹlàthànhviêntrongnhómthửnghiệm,mộtquanđiểmmớiđãđượckhaisángtrướcmắttôi.Đóchínhlàtầmquan trọng của anh chị em trong thời kỳ ấu thơ, đặcbiệt cách chamẹnuôidạyđứaconđầutiên,dùtốthayxấucũngsẽcómộtảnhhưởnglớnhơncảcủachamẹlênnhữngđứaconsau.

Mộtngườimẹnọkhisinhcongáiđầulòngđãdốcsứcđểdạydỗconthậtcẩnthận.Saunàycóthêmconbàthấyviệcdạyđứacontiếptheodễdànghơnrấtnhiều.Lýdolàvìchịemlúcnàocũngchơicùngnhau,điđâuởngoàivềchịđềutựgiácchămlochoem,bảobanem:“Nào,rửatay,chịemmìnhcùngrửanhé.Theothứtựnhé”.Nhắcnhởnhaungồixuốngngayngắnkhiăn.Côchịcònbiếtrủrê,dẫndắtemnhư:“Chúngtasẽlạicùngrangoàichơinhé”.Dođó,ngườimẹkhôngcầnphảichỉchođứaconsauchilinhưlàmcáinày,làmcáikianữa,bởivìemluôntheochịvàbắtchướcchịmàlàm.Vìthế,sovớikhidạydỗngườichị,mẹvừakhôngmấtnhiều thờigiancôngsức,màđứaconsauvẫntiếpthuvớitốcđộnhanhcònhơncảchị.

Tấtcảnhữngbàmẹtrongnhómthửnghiệmđềuchungmộtkết luậnlàanhchịemcóảnhhưởngrấtlớnvớinhau.Nếubạndạydỗđứaconđầucẩnthận

thìnhữngđứaconsaukhôngcầnmấtnhiềucôngsứcbévẫnđượcnhậnsựgiáodụctươngtựnhưthếmộtcáchtựnhiên.

Cònphươngphápgiáodụctừtrướcđếnnayquanniệmnhưthếnàovềđiểmnày?Giốngnhưcâunói“sựlơđễnhcủađứaconđầulòng”,đốivớiconđầucháusớmthì từôngbà,chamẹchođến tấtcảmọingườiđềucóxuhướngchiều chuộng, muốn gì được nấy. Phần lớn một thời gian dài sau đó mọingườimớinhậnralàmìnhnuôngchiềuconquá,nênđếnđứaconthứthìlạidạyrấtnghiêmkhắc.Hầunhưaicũngnghĩnếunghiêmkhắcnhưthếmayracòndạyđượcđứacon thứnênngười.Tuynhiên, tráivới suynghĩcủamọingười,việcdạydỗnghiêmkhắcđứaconsaunàyđôikhilạikhôngđượcsuônsẻnhưýmuốn.Bởivìđứaemnhìnthấyđứaanh/chịđượcchiềuchuộngmàmìnhthì lạibịépbuộc,sẽđâmrabấtmãn,phảnkhánglại,khônglàmtheonhữnggìchamẹdạy.Cácbạnnênnhớphậnlàmemthìkhókiểmtrangượcđượcanhhưhaykhông,chứanhhướngdẫn, rănđeem làđiềuvôcùng tựnhiên,vàcũnglàđiềukiệnđểngườianhcốgắnggiữmìnhhơn.

Nghechuyệnnàycủacácbàmẹ,tôinhớrađoạnvănmìnhđãtừngbiêntậpvàtómlượctrongcuốn“Họctheongườimẹnày”(*)củaôngMasatoshiYokota,nguyênChánh ánTòa ánTối cao.ÔngYokota trongđoạnvănnàyđãgiớithiệuvềcuốnsách“Cáchdạyconcủanhữngngườimẹ”dobàWadaEikotácgiảcủa“NhậtkýTomioka”(*).Trongđó,cóđoạn thuộcchương13 tên là:“Tầmquan trọng củadạydỗ con trưởng”.Nội dungnhư sau: “Trongnhângiancórấtnhiềungườinóicontrưởnghưnhưngcóconthứngoanthìcũngđược.Đâylàsailầmcủaai?Tôiđànhphảinóirằnglàtộiáccủachamẹ.Dùyêuthươngcontrưởngđếnmấycũnghãynghĩđếntươnglaiphíatrước,nếudạycontrưởngđúngvàcẩnthậnthìnhữngđứaconsausẽcứthếbắtchướcmàlàmtheo,chamẹsẽbớtđicựckhổvấtvả.Chỉcầndạydỗcontraiđầuthậtcẩnthật,thìnhữngđứaconsaukhôngcầnphảitốnsứcchămlo”.Lờirăndạynàygiốnghệtkinhnghiệmmàcácbàmẹ“thànhviênthửnghiệm”đãtrảiqua.Thờiấycòntồntạitưtưởnggiatrưởngnênchủyếunhấnmạnhđếncontraitrưởng,tuynhiên,lờirăndạyvẫnđúngvớicảtrườnghợpconđầulàcongái.

(*)Họctheongườimẹnày.Tênnguyêntác“Konohahanimanabu”.

Khôngnhớlà lúcnàonhưngkhingheradio trênđườngđi làm, tôiđãđượcnghe thầy giáo Higuchi Kyoyuki – giảng viên Đại học Kokugakuin nóichuyệnvềphươngphápgiáodụccủaTokugawaIeyasu.TướngquânIeyasuđã biết trước việc con trai đầu thường dễ quen được nuông chiều hơn nênngaytừđầuôngđãquyđịnhchọncontraithứđểnốingôi.Đâylàmộtmẩuchuyệnđểthấyđượcviệcgiáodụcconđầulòngkhókhănnhưthếnào.Tấtnhiên,nếuchỉnhấnmạnhmặt“chamẹkhôngtốncôngsức”dạyđứaconsaunhờvàoviệcdạycontraiđầu,congáiđầucẩnthậnthìnghequálàchủnghĩavịlợi.Thựcramấuchốttôimuốnnóilànếuchamẹkhôngquánuôngchiều,

nghiêmkhắcmột cáchhợp lý khi dạyđứa conđầu, thì sau đó tự bản thânnhữngđứa trẻsẽcónhữngảnhhưởng tốtđếnnhau.Nhờnhữngảnhhưởngnàynhữngcốgắngcủachamẹsẽđượcnhânnhiềulầnvàtruyềntảiđếnchocon.Vớiýnghĩađótathấy,nhiềukhianhchịemchínhlànhữngngườithầycònvĩđạihơncảchamẹ.

(*)NhậtkýTomioka:GhilạinhữnghoạtđộngcủanhàmáydệtvảibằngmáyđầutiêncủaNhậtBản.

27.Khingườianhđimẫugiáothìtạođiềukiệnđểdẫnđứaemtheocùng

Trướcđâytôiđãnóinhữngviệcbốmẹcóhứngthú,quantâmthìđứatrẻcũngsẽcóhứngthúvàquantâm.Bâygiờ,khixéttầmảnhhưởngcủaanhchịđốivớiemtacònthấy,nhữngthứcóởthếgiớicủaanh,chịsẽthuhútsựquantâmvàhứngthúcủađứaemhơnlànhữngthứcóởthếgiớicủachamẹ.Việcđứalớn4tuổiyêuthíchcácmôhìnhxehơi thìđứaemmới2tuổicũngcóhứngthúmạnhmẽvớichúngkhôngphảilàhiếm.Nóinhưvậyđểthấy,đừngquantrọngsựchênhlệchtuổitác,hãytạonhiềucơhộiđểđứatrẻđượcthamgiavàothếgiớicủacácanhchịmình.Bởivì,mỗicơhộiđóchắcchắnsẽlàchấtkíchthíchvôcùngtốtchosựpháttriểntrínãocủatrẻ.

Vídụ,tronglớphọctàinăngvioloncủathầySuzukiShinichicũngvậy,đểcóthểthamgiabuổiluyệntậpcủađứaconlớn,ngườimẹđànhdẫnđứanhỏtheocùngvìkhông thểđểởnhàmộtmìnhđược.Vàdễdàng thấynhiều trườnghợpđứaconthứđượcmẹdẫntheocùngấysớmcóhứngthúvớiviolincònhơncảanhchịmình.Đếnmộtlúcnàođó,giốngnhưcâuthànhngữ“đứatrẻgầnchùakhôngcầnhọccũngbiếtđọckinh”,đứaemcũngchơiđượcviolonnhưanhchịmình.Nghenói,nhữnghọcsinhcựckỳưutúởlớpnàythườnglànhữngemcon thứhai hoặc thứba.Điềunày chẳngphải chính là hiệuquả“đứatrẻgầnchùa”đấysao.

Khôngchỉởnhữngmônhọcđặcbiệtnhưviolonmàởnhữnglĩnhvựckháccũngpháthuyhiệuquảtươngtự.Ngaytronglớphọccủachúngtôicũngđãthửnghiệmđiềunày.AnhDoi–HiệutrưởngtrườngmầmnonởKobethườngkhuyến khích các bàmẹ hễ có dịp đến trườngmẫu giáo để đi tham quanchẳnghạn,thìhãydẫncảnhữngbéemtheo.AnhDoichobiết,trướcđâyanhnghĩnếuphụhuynhdẫntheocácbénhỏđếnngàythamquanthìrấtlộnxộn,làmmọingườiphảimấtcôngđểýquantâm.Dođó,dùkhôngnóithẳngra“đừngcódẫnconnhỏtới”nhưngtronglònganhcảmthấykhôngmấyhoannghênh.

Tuynhiên,cáchđâykhoảng20năm,trongdịpđithịsátchâuÂutheochươngtrìnhcủaBộGiáodục,khiđếnnhàthờvàomỗisángchủnhật,anhthấycácôngbốbàmẹthườngchocảnhữngđứaemtheocácanhchịcủanóđếnnhàthờ.Ởđó,cácemngồingoanngoãngiữachamẹ,imlặngxemtruyệntranh

hoặcchơitròxếpgỗ.Nhìnkhungcảnhấytrongđầuanhthốtlên:“Đúngrồi,chínhlàđây.Phảilàmnhưthếnàyđây”.Kểtừlúcđó,saunàykhôngchỉngàythamquan,màhễcócơhộianhđềukhuyếnkhíchcácbậcphụhuynhđưacácemnhỏởnhàđếnthamgiacùng,sauđóchongồichơibêncạnh.Đónhưmộtcáchrènluyệnchocácembiếtgiữimlặng.Anhcũngnhắcchamẹkhôngđưakẹo,mà hãymang cho con truyện tranh hoặc dụng cụ để vẽ, nói chung lànhữngthứmàbécóthểyênlặngngồichơiđược.Phươngphápdạydỗkhôngtáchcácbénhỏngồimộtphòngriêng,màchongồichungbêncạnhcácanhchịmìnhchođếnnayđãmanglạinhiềuhiệuquảthựctế.

28.Tròchơigiữanhữngđứatrẻvớinhaugiúpthúcđẩysựtrưởngthànhvềtâmhồnởnhữngkhíacạnhmàmẹkhônglàmđược

Hômtrước,mộtbàmẹchocontheohọclớppháttriểntàinăngtrẻtuổiấuthơcủatôicónóinhưthếnàyvềđộngcơtheohọc:“Việcchocontheohọcởlớpthầy,mụcđíchđầutiênlàđểconcóthểpháthuyđượcmộtcáchtốiđatiềmnăngconcó.Nhưngnóithậtmụcđíchchínhhơn,làvìtôimuốnchoconcóbạnbèđồngtranglứa”.

GiađìnhnàyvừamớichuyểnnhàđếnnộithànhTokyovìlýdocôngviệccủangườibố.Họsốngởmộtkhuchungcưyêntĩnh,thuậnlợivềnhiềumặt,nhìnchungkhôngcógìbấttiệncả.Chỉcóđiều,ngườimẹthấyxungquanhkhôngcómộtgiađìnhnàocótrẻnhỏ.Thỉnhthoảngbàcóđịuconracôngviêngầnnhàđểchơi,nhưngởđấycũngchỉtoàncácanhchịlớntầmtiểuhọc.Tuyệtnhiênkhôngthấybóngdángcủabékhoảng2tuổinhưconcủachị.Chínhvìthế, đứa trẻ hàngngày chỉ có thể chơi vớimẹ, hoàn toànkhông cóbạnbèđồngtranglứa.Bécũngchưađếntuổiđểcóthểđimẫugiáo.Vìthế,dùởxachịvẫnquyếtđịnhtìmđếnlớphọccủachúngtôiđểchoconđượctheohọcchocóbạnbè.Khinghengườimẹnàynói,bảnthântôikhôngkhỏithầmcảmphụcvìsuynghĩsâusắccủabà,và tựnhủmìnhphảikhenngợi,độngviêntinhthầnđó.

Cùngvớisựgiatăngcủacácmôhìnhgiađìnhhạtnhân,khôngchỉmốiquanhệtheochiềudọcôngbà–chamẹ–concáibịmấtđi,màcònxuấthiệnthêmmộtvấnđềnữanhưvídụtôivừakểtrên.Đólàcơhộitiếpxúcgiữanhữngđứatrẻđồnglứavớinhaugiảmdần.Ởnôngthôn,chamẹ,anhemsốngquâyquần gần nhau, nên con của các anh chị em, họ hàng sẽ thường xuyên cónhiềucơhộiđếnnhànhauchơi,giaolưu,chơiđùa.Ngượclại,ởnhữngkhudâncưmớihaycácnhàchungcưcaotầng,cuộcsốngkhátáchbiệt,nêntrướckhiđứa trẻvàomẫugiáohoặc tiểuhọc,cơhộichơicùngnhữngngườibạncùngtuổithựcsựhiếmhoi.

Conngườicũngnhưđộngvật,trongthờikỳthơấu,đượctiếpxúcvớinhữngđứatrẻcùnglứachínhlàcơhộiđểbéýthứcđượcnhữngcáthểkhácngoàibảnthânmình,dođó,sẽcóýthứcvềsựtồntạicủabảnthânđồngthờibiết

thừanhận,tiếpnhậnsựtồntạicủangườikhác.Đâylàđiềucầnthiếtkhisốngtrongtậpthể.Nếuchỉtrongquanhệvớingườimẹ,bésẽkhôngthểnàohọcđượcđiềunày.Bởivìquanhệgiữangườimẹvàconlàquanhệgiữamộtbênbao bọc, một bên được bao bọc, không phải là quan hệ đối xứng thôngthường.

TheolờiôngKawago,thếgiớiloàikhỉcũngcónhómcủanhữngconkhỉcon,đếntuổidậythìkhitínhtựlậpnảysinhnhữngconkhỉconsẽthamgiavàonhómđó.Kiểmtrathìthấy,sovớinhữngconkhỉchỉlớnlêntrongvòngtaymẹ,thìnhữngconđãcókinhnghiệmsốngtrongnhómkhỉconpháttriểnbìnhthườnghơn.Điềuđóchothấykhicácbécònnhỏ,bạnhãytạocơhộichoconđượctiếpxúcvớicácembékháccùngtuổicàngnhiềucàngtốt.

29.Chamẹcãinhausẽảnhhưởngxấuđếntâmsinhlýcủaconcái

Khi hòa giải những cuộc cãi lộn của các gia đình ta thườnghay nghe câu:“Bâygiờconcònnhỏ,chứsaunàynólớnlên,biếtphânbiệtrồithìthếnào?Trước khi con lớn lên và hiểu chuyện, vợ chồng hãy giải quyết cho xongnhữngkhúcmắcnàyđi”.Ngườinóicâunàythườnglàcáccụgiàđãvềhưusống trong khu chung cư, chuyên hòa giải cho các đôi vợ chồng trẻ. Tuynhiên,nóinhưvậyvẫncònchưathấutriệt.Bởivì,nếuthựcsựnghĩchođứatrẻ, thì đã không nói “vì đứa trẻ còn nhỏ nên không sao”,mà sẽ phải nói“chínhvìđứatrẻcònnhỏnêncàngkhôngđượcđểxảyraxungđột”.

Tôiđãnóinhiềurằng,môitrườnggiađìnhchođếnlúcđứatrẻ3tuổicóảnhhưởngmangtínhquyếtđịnhđếntươnglaisaunàycủađứatrẻ.Vấnđềgiữahaivợchồng,vấnđềgiữangườilớnvớinhaukhôngphảilàngoạilệ.Ngườilớnthườngdễmắcsai lầmlànghĩđứatrẻcònnhỏ,chưabiếtnói thìkhônghiểuđượccácvấnđềphứctạpnhưmâuthuẫngiữahaivợchồng.Thậmchíkhivợchồngbấthòacònlôiđứatrẻvàocuộc, tạorakhôngkhícăngthẳngkhiếnđứatrẻđứngởgiữachịutrận.Điềunàygiốngnhưhaicáicộttrựctiếpchốngđỡđứatrẻlúcnàocũngtrongtìnhtrạngrungbênnàylắcbênkia.Dùchưa biết nói trẻ vẫn sẽ cảm thấy ngột ngạt và bất an khi sống trong bầukhôngkhígiađìnhnhưvậy.

TheocâuchuyệncủabácsĩnhikhoahàngđầuTomioOgata,nhữngđứatrẻlớnlêntrongmôitrườnggiađìnhthườngxuyêncóxungđộtgiữabốmẹcónguycơmắccácchứngnóingọngvàđáidầmcaohơnhẳn.Đặcbiệtlàgiaiđoạn1–2tuổikhitrẻbắtđầutậpnói,vốntừvựngcònítỏi,nếuxảyrabấthòa tronggiađình thì triệu chứng sẽkhônggiảmmàcàngngàycàngnặnghơn.Theo báo cáo điều tra của trườngĐại họcAsahi gawa phần lớn triệuchứngbệnhdạdàycủacácbệnhnhânnhikhoađềuxảyraởnhữngemcógiađìnhbấthòahaytronggiađìnhmọingườiítnóichuyệnvớinhau.

Chúngtanhìntừbênngoàisẽkhôngthểnhậnrađượcnhữngvệttốimàngười

lớnđã tácđộngvào tâmhồnđứa trẻ.Nhưngnhữngvết thương lòngđó lâudầnsẽhiệnradướicácdạngbệnhtâmlý.Đógiốngnhưmộtcáchphảnđốikhônglờicủanhữngđứatrẻdànhchobậclàmchamẹ.Haivợchồngbấthòathìbảnthânhaingườicũngkhôngvuivẻgì,tựlàmtựchịu,việcđóhaingườiphải chịu tráchnhiệm.Nhưngngười phải gánh chịu hậuquảnặngnềnhất,khôngphảilàhaingười,màlàđứatrẻvôtội.Hãykhắcghitronglòngrằngtìnhyêu thương, sựđồngcảmgiữachavàmẹcó tácđộng sâu sắc tới con.Đồngthờikhiđứatrẻcònnhỏvợchồngcãinhaucũngsẽđểlạihậuquảnặngnềchocon.Vìvậy,mượncáchnóicủacáccụhòagiảiởtrên,tôinóilạicáchkháclà:Trướckhiđứatrẻchàođời,hãylàmxong,hãygiảiquyếtdứtđiểmcácrắcrốicủahaivợchồngđi.

30.Ghiâmgiọngnóicủamẹchoconnghecũngcótácdụngtrongviệcthắtchặtmốiquanhệmẹcon

Chắccácbạnđãhiểusựcầnthiếtcủagiaotiếpgiữachamẹvàcon,đặcbiệtlàgiaiđoạncontrước3tuổi.Việcngườimẹdànhthờigianđểtròchuyện,ômấp,hátru,chơiđùavớiconlàmộttrongnhữngđiềukiệnkhôngthểthiếuvớitrẻ.Kếtluậnnàyđãđượcthừanhậnrộngrãitrongkhoahọcvềtrẻthơ.Từkếtluậnnàyđểcácbạnyêntâmlàkhôngcầnphảilolắngvềquanniệm“bồngbếlắmthìnóquen”nhưdângianvẫnhaytruyềnmiệng.Đốivớinhữngbàmẹvìcôngviệcquábậnrộn,haycónhữnglýdobấtkhảkhángnhưtainạn,bệnhtật,khôngthểbênconđượcthìsựlolắngnhưtrênchắcchỉlàmộtđiềuquáxaxỉ.

Tôiđãtừngnhìnthấymộtngườimẹbậnrộnđứngbánhàng,nhưngkhiconđingangquacũngcốquayvềphíacon,gọicon,vuốtmácon.Dùchỉlàgiâylátnhưngđiềunàycũngmanglạichođứatrẻcảmgiácvôcùngantâm.HìnhảnhnàykhiếntôiliêntưởngđếncâuchuyệncủabàSekiyaAyakomàtôiđãkểởphầntrước.

SaukhisinhngườiconthứhaibàSekiyatựmìnhmởlớpdạyhọcởnhà.Đứabébịđểnằmmộtmìnhnênchỉđượcchốclátlàkhócrélên,làmbàphảirakhỏilớpđểxemtìnhhình.Vìthế,bànghĩracáchthuâmgiọngnóicủamìnhlại,vàđểtrongphòngconchoconnghetrongkhibàđangdạyhọc.Vàthậtngạcnhiên,khôngbiếtcóphảinhờnghetiếngmẹnênđứatrẻđãcảmthấyantâmnhưcómẹbêncạnhtròchuyệnkhông,mànótrởnênngoan,chịuởmộtmìnhtrongphòngkhôngquấynữa.

HoànghậuMichikongàytrướccũngnổitiếngvớicâuchuyệnlàkhibàphảicóviệcranướcngoàilúcTháitửđiệnhạcònnhỏ,bàđãđọctruyệncổtíchvàthu âm lại để ở nhà choThái tử điện hạ nghe trước khi đi ngủ. Sợ nhữngtruyệnbàđãđọcchoThái tửnghetrướcđócóthểbịngắtquãngtrongthờigianmìnhđivắng,bàđãđọcvàghiâmđủphầncủasốngàybàvắngmặt,mỗingàymộttruyện.Điềunàylàmtacảmnhậnđượcsựtinhtếrấtđúngvới

phongcáchcủaHoànghậuanhminh.Nếuchỉlànộidungcâuchuyệnthìởbênngoàicửahàngkhôngthiếu,nhưngđâylàgiọngnóicủangườimẹ,làgiátrịtuyệtvờimàbăngđĩabênngoàikhôngthểnàocóđược.Đượcnghegiọngđọccủangườimẹ,đứa trẻvừacó thểnghenộidungcâuchuyện,vừađồngthờicảmnhậnđược tìnhyêumàmẹdànhchobé thôngqua lờikểđó.Câuchuyệnnàychotathấy,dùbậnrộnđếnmấy,nhưngchỉcầnbỏchútthờigianvàcôngsức,thìvẫncóvôvànphươngcáchđểmẹvàbécóthểđềuđặngiaotiếpđượcvớinhau.

Skin–ship,giaotiếpcósựvachạm,tiếpxúccơthểgiữachamẹvớiconcái,nhữngngười tronggiađìnhvớinhau, làmột từkiểu tiếngAnhnhưng theokiểuNhật,khôngcótrongtừđiểntiếngAnh.Tôinghĩrằngtừnàyxứngđángđượcphổcậprathếgiớibênngoàivìthôngđiệpquýgiámànóchuyểntải.

31.Khôngtạorangoạilệkhiđặtracácquytắctrongcuộcsốngchotrẻ

Tôinghĩrằngmộttrongnhữngđiềuquantrọngkhidạydỗconđếnnăm3tuổiđólàsựthốngnhất từđầuđếncuốicủachamẹ.Thôngthườngcácbậcchamẹkhidạydỗconnhỏthườngcótâmlýengạimìnhquánghiêmkhắcvớicon.Vìthươngconnêndẫnđếncáchdạytheo“chủnghĩanửavời”.Nhưngtheotôichínhsuynghĩ“vìconvẫncònnhỏ”củachamẹđôikhilạilàràocảngâytácdụngngượcvớicon.

Trướcđâytôiđãnói,chínhvìđứatrẻđangtronggiaiđoạnchưaphânbiệttốtxấu,nêncàngcầnbốmẹlặpđilặplạiviệcdạydỗmộtcáchnghiêmtúc,đểđịnhhìnhrõràngđiềuđótrongbé.Đứatrẻdùkhônghiểutạisaocầnlàmvậy,nhưngtrongkhôngkhíthểhiệnđiềuđólàphảilàmnhưvậy,bésẽtựnhiênnhớvàhọcđượcnhữngquytắccơbảncủaconngười.Dođó,nếuchỉvìcảmxúcnhấtthờicủachamẹdẫnđếnviệctạorangoạilệtrongcácquytắcđềra,sẽkhiếnbébịrốiloạnkhitiếpnhậnvấnđề.

Nếulàđứabéđãđếntuổihiểuđượclờigiảithíchcủachamẹvìsaophảilàm,vìsaokhônglàmthìkhôngnóilàmgì,cònđâychamẹviệnlýdovìđứabécònnhỏchamẹthấyđángthươngvàđểxảyrangoạilệ,tứclàchamẹđangđingượclạivớiquyluậttựnhiênrồi.

Vềđiểmnày, tôinhớđếncâuchuyệncủaôngHamaoMinoru.KhiThái tửmới1tuổi,haibậcthânsinhđãđềracácnguyêntắcvàrènchoôngcácthóiquenhàngngàytrongcuộcsống.Từviệctrướckhiănphảinói“conmờichamẹxơi cơm”, ănxongphảinói “cảmơnchamẹvìbữaănngon”, chođếnviệctámgiờtốilàphảilêngiườngđingủ.ThiênhoàngvàHoànghậuthốngnhấtquanđiểmkhôngbaogiờcóngoại lệnhưlà“thôi tốinayđặcbiệtnênconcóthểđingủlúcchíngiờ”.Nhữngngoạilệnửachừngchỉkhiếnconkhóngủmộtmình khi chamẹ đột xuất có công việc hoặc thành ra thói nhõngnhẽo,nênnếukhôngcóngoạilệ,thìconsẽđỡkhóngủhơnkhiphảingủmột

mình.

Tuynhiên,Tháitửđiệnhạcũnggiốngnhưnhữngđứatrẻbìnhthườngkhác,đôi lúckhông chịunghe lời, buộcôngphải tét vàomôngmới chịu.Khi bịđánh,Tháitửđiệnhạcũngkhócthétlênănvạ.NhưngnhữnglúcđócảThiênhoàngvàHoànghậuđều tuyệtnhiênkhôngchạyđếndỗdành,cũngkhônghỏisựtìnhmàluônluônnóingay:“TạisaoconkhôngnghelờiôngHamaohả?”.Ôngchobiếtchínhnhờsựtrợgiúptừphíasau,cùngphươngchâmtintưởngtuyệtđốivàgiaotráchnhiệmhoàntoànchongườithầymàmìnhđãlựachọncủaThiênhoàngvàHoànghậu,màôngcóthểhoànthànhtốtmườinămcôngtácdạydỗcủamình.

Khôngbaogiờđểxảyratiềnlệ,quảthựccũnglàđiềukhókhănchocảchamẹ. Tuy nhiên, ít nhất thì cũng không được vì lý do thấy con còn bé, tộinghiệpmàtạorangoạilệ.Điềuđókhôngtốt,ngượclạicòndẫnđếnnhữngkếtcụcđángthươnghơnchoconnữa.

32.Chotrẻtrảinghiệmđểbiếtviệcnàolàkhôngđượclàmcũngrấtquantrọng

Đốivớicontrẻchưabiếtxấutốt,khôngcầnphảinói lý lẽnhiềumàcứthếdạychoconnhữnggìcầndạy.Tuyvậy,trongmộtsốtrườnghợp,nếuchỉnhìnmẫuchamẹlàm,vàlàmthửmộtvàilầncơbảntrẻvẫnkhôngthểnhớđược.Đặcbiệt trongnhữngviệccấmkhôngđượclàmcókhôngítnhữngviệcmàchỉ cần sơ sẩy là có thể dẫn đến thương tật, hỏa hoạn, sự cố lớn.Khi dạynhữngviệcquan trọngnhư thếnày, choxemmẫu, nghiêmkhắcdặndòđểmong trẻnhớ, thìvẫnkhông thểbiết thực tế làkhinàosựcốsẽxảy ra,vàcũngkhôngthểthảnnhiênmàchờđếnlúcđóđược.

VừarồikhiđọcmộtcuốnsáchcủanữdiễnviênMiyagiMariko,ngườilậpratrườngNemunokicủaTrungtâmbảotrợcácemkhuyếttậttaychân,cómộttìnhhuốngnhưthếnày.Mộtcậubébịthiểunăngtrítuệdodichứngcủabệnhtổnthươngnão,đãvặnvancủabìnhnướcnóngchỗbồnrửamặt,khiếngabịrò rỉ làmmọi người náo loạn.Người quản lý giải thích với cậu rằng: “Hítnhiềukhígacóthểchếtđấy.Nếubịbắtlửacòngâyphátnổnữa”.Khinghenóivậy,lúcđócậubécóhơibiếtlỗimộttí,nhưngchỉđượcmộtlúclạiđịnhthòtayravặnvannguồncủagatiếp.Ngườiquảnlýđãđánhvàotaycậubévàmắngcậurấtnhiềuđểcậubiếtlỗinhưngdườngnhưcậubékhôngthểnàohiểuđượcsựnguyhiểmcủaviệcmìnhlàm.Cuốicùngngườiquảnlýnắmtaycậudẫntớichỗgiặtgiũcóđặtmáyvắtkhô.Chắccólẽchỗđócómộtcáinồihơirấtlớn.Rồichâmlửangaytrướcmặtchocậubéthấy.Ngaylậptức,mộtngọnlửatobùnglên.Cậubévôcùngkinhhãiđếnmứcsauđóngườiquảnlýnóigìcũnggậtđầulialịa.

Một trườnghợp tương tựkhác là câuchuyệncủanhàvănKomatsuSakyo.

Nghịchlửalàtròchơihấpdẫnvớimọiđứatrẻ,tuynhiên,nhữnghậuquảkèmtheođóthìkhôngai lườngtrướcđược.VìthếKomatsuchorằngkhinhữngđứatrẻcònnhỏcácgiađìnhnêntạocơhộinàođóchotrẻđượctrảinghiệmđểhiểulửađángsợđếnmứcnào.Vídụnhưdướisựgiámsátcủachamẹ,chotrẻdùngdiêmđốtlửavàtrảinghiệmcảmgiáccóthểsémcảtaykhingọnlửabùnglêncaocũngđược.

ViệntrưởngShichirocủaBệnhviệnAiikukaiincũngchungquanđiểmtrongviệcgiáodục“AtsuiAtsui!–Nóngquá!Nóngquá!”.Vídụ,khingườimẹcắmbànlàđểlàquầnáo,nếubấtcẩnđứatrẻcóthểthòtaychạmvào.Nếuchạmthậtsựchắcchắnsẽbịbỏng,nhưngnếulúcđó,bàmẹcầmtayconvàchosờnhẹmộtcáirồibảo:

“Cáinàynóngđấy!”.Chắcchắnlúcđóđứabévìngóntaychưatừngsờvàovậtgìnóngtươngtựnhưthếsẽgiậtmìnhvàrúttaylạingay.

Đốivớitrẻnhỏ,dùbạncónói“nguyhiểmđấy,đauđấy”baonhiêulầnđinữachúngcũngkhôngthểhiểuđược,thayvàođóchỉcầnchotrảinghiệmmộtlầncũngbằngvạnlờinóirồi.Phươngphápchocơthểtrảinghiệmthựctếđểghinhớ như thế này, không chỉ giới hạn phải là những việc có sắp xếp trước,nhiềukhicơhộiđếntrongnhữnghoàncảnhvôcùngtìnhcờ.

Vídụ,trongnhàăncủalớphọccủatôicómộtchỗthấphơnkhoảnghaibậcsovớiphầnkhác.Chỗnàycólótthảmnênnếutrẻembịngãcũngkhôngbịthương.Vừarồicómộtembékhoảng8thángtuổikhiđứngtrongxetậpđihìnhtrònchạyđichạylạikhắpnơitrongphòngthìbịngãchỗcáibậcấy.Đứabénàyvẫncòntrongđộtuổichưathểhiểuđượcnếungườilớncónóichỗđấynguy hiểm, không được lại gần, nên có nói cũng không thay đổi tình hìnhđược.Tuynhiên,saukhibịngã,dùngườilớnkhôngngănlại,đứatrẻcũngtuyệtnhiênkhôngcóýđịnhlạigầnchỗbậcthangđấynữa.Thậmchí,nếucốtìnhcầmtaydắtđếnnócònkhóctoánglênkhôngchịuđi.Cóthểnósẽlạicònngãởchỗđấyvàilầnnữanhưngítnhấtnhữnglầnsaunàynếucóđilạiđóchắcchắnnósẽthậntrọnghơnnhiềusovớilầnđầu.

Nếu trong trường hợp này cha mẹ cứ bảo “nguy hiểm” và tìm cách ngănkhôngcholạigầnchỗbậcthangthìthếnào?Thìchắcchắnlàchamẹsẽchỉcóthểngăncấmđượclúcđó,cònsauđóhễcócơhộilànósẽtìmcáchlạigầnchỗmàchamẹcấmngay.Nóicáchkhác,mỗilầnchamẹngăncảnkhôngchocon lại gầnchỗnhưvậy, tức là làmmấtđi của conmột cơhộiquýđể trảinghiệmrằng:cầnphảiđểýdướichânmìnhlúcđilại.Vàbiếtđâu,nếuvậycóthểgiữđượcconkhôngbịngãởđây,nhưnglạikhiếnconbịngãởmộtnơikhácnguyhiểmgâythươngtậthơnnhiều.

Khidạy trẻ cácquy tắc, luật lệ, thóiquen trongxãhội thì chỉ cócáchgiảithích,làmmẫu,lặpđilặplạinhiềulầnchonhớ.Cònđốivớinhữngthứcóảnh

hưởngtrựctiếpđếntínhmạngthìchỉcóthểchotrảinghiệmthếnàolàđau,làkhóchịu,chobénhớbằngcơthể,thìbémớinhớlâuđược.Việcnàykhôngchỉđơnthuầnlàdạychobékhảnăngchúý,khảnăngtựbảovệbảnthânmàcòncóýnghĩaquan trọngdạychobé trở thànhngườicó thểhiểuđểđồngcảmvớinỗiđaucủangườikháccũngnhưnỗiđaucủamình.Bởivậy,tôinghĩrằng,ngườinàokhicònnhỏđãtừngbịdaocắtphảitaysẽhiểuđượcmộtcáchsâusắchơnrằngtộiáclàmtổnthươngngườikháclà thếnào,sovớingườimàchưatừngcótrảinghiệmnhưthếtrướcđây.

33.Khitrẻbắtđầutậpnói,trướctiênhãydạytrẻnói“cảmơn”và“xinlỗi”

Khitôikhuyêncácôngbốbàmẹhãytậpchoconthóiquenchàohỏivàcảmơndùbéchưahiểugì,thìluôngặpphảithắcmắc:“Liệutạochođứatrẻmộtthói quen chào hỏi và cảmơnmáymóc, sau này đứa trẻ có trở thànhmộtngườidễdàngnóiranhữngcâunóikhôngxuấtpháttừtìnhcảmchânthànhkhông?”.Quảthật,nhữngđứatrẻnhỏsaukhiđượcchoquàgìđóthìchỉnóivàcúicảmơnmộtcáchmiễncưỡngchoxong,sởdĩbélàmnhưvậyvìđượcdạythế,chứkhómànóinóthựclòngbiếtơnđược.Dùvậy,tôivẫnchấpnhậnđiềuđó,vàtheotôinhưthếlàđược.Khiconbắtđầutậpnóicácbạnhãytậpchoconbiếtchàohỏivànóilờicảmơncàngsớmcàngtốt.

Tôicócơsởrõràngkhinóiđiềunày.Rútcuộc,mộtđứatrẻbắtđầuhọcnóiliệucóthểhiểuvàvậndụngđượcbaonhiêutrongsốvốntừvựngchúngcó.Ngoài những từ vô cùng đơn giản để chỉ người và đồ vật nhưmẹ, bố haytiếngkhócgọimẹđểthểhiệncảmxúckhóchịuhoặcmongmuốncủamình,thìnhữngtừcảmxúcởcấpđộcaonhưtừtônkínhngườikhác,từđểthểhiệnsựbiếtơnngườikhác,dùbécómuốnhiểuđichăngnữathìcũngkhôngthể.Vìngaytrongbảnthânbécũngchưaxuấthiệnnhữngcảmxúcnhưthế.Dođó,bảobéxuấtpháttừtráitimđểnóiralàđiềukhôngthể.Quanđiểmcủatôilà,nhờvàoviệcdạychobénóisớmnhữnglờinhưthếnày,sẽgiúpbéquendầnvớichúng,dầndầnbiếncái“TÂM”củanộidungcâuchữthànhcáiTÂMnảymầmthựcsựtrongtráitimbé.

Ngượclại,nhữngtừngữthôlỗ,bậybạcũnggiốngnhưvậy.Nếunóiviệcdạychođứatrẻnóicảmơn,xinlỗimộtcáchmáymóclàkhôngđược,vìđứatrẻchưahiểugì,vìkhôngchânthành.Vậychẳnglẽnhữngtừngữthôlỗbậybạthì có thể chodùng thoảimáivới lýdovì trẻ chưahiểugì sao.Chắc chắnkhôngphảivậy,bởivìnhữngtừngữđầuđờinày,banđầucóthểtrẻchỉdùngmộtcáchvôthức,nhưngđángsợlàdầndầnnósẽngấmvàotrongtâmhồntrẻ,đếnmộtlúcnàonảymầmtrongtâmhồntrẻcáitâmxấucườinhạongườikhácngốcnghếch,chửi thềkhicóviệckhôngvừaý.Dođó,nếuphảnbiệnrằngdạytrẻnóicảmơn,xinlỗitrướckhitrẻhiểuđượcýnghĩacủacâutừlàviệclàmvôýnghĩalàkhônghợplý.

NgàyxưakhibắtđầuhọcchữHán, tôi thườngluyệnđọcthầmvàđoánmòcáchđọc,chứkhôngdùngtừđiển.Dovậy,luônnhớcâu“shinotamawaku”là“hinotamakuu(*)”.Chínhvìvậymàấntượngđọnglạikhinhữngnămsaunàyđượcbàychocâu trả lờiđúng rất sâu sắc,màchắcchắn làhơnhẳnsovớinhữngngườichưatừngluyệnquakiểuđọcnày.

(*) Shinotamawaku: Nghĩa là “giống như Khổng Tử nói”. Hinotamakuu:Nghĩalà“ănsaobăng”.TiếngNhậtcócáctừđồngâmkhácnghĩa,cùngmộtcáchđọcnhưngnghĩavàmặtchữlạikhácnhaunênrấtdễnhầm.

34.Khôngđểtivichiphốitrẻ

Từkhi tivi xuất hiện, sự phổ cập nhanh chóng của nó đã đem lại thay đổinhiềuchovănminhhiệnđại.Tivi cũngảnhhưởng lớn tới thếgiới của trẻ.Tuynhiên,xétvềgócđộgiáodụctrẻ,trướckhicótivivàsaukhicótivithayđổiđếnmứcnào?

Cónhiềuýkiếntráichiềuxoayquanhviệcnhậnđịnhlợivàhạimàtivimanglại.Tuynhiên,mộtthựctếkhôngthểchốicãilàchúngtavẫnchưabiếtdùngtivimộtcáchhợplý.TôinhớngàytrướcởĐứccóxuấtbảncuốnsáchtênlà“Bức tường thứ5”(*),nộidungbànvềvấnđềmớicủaxãhội,vấnđềbứctườngthứ5–tivi,bêncạnhbốnvấnđềđãđưaratrướcđó.Nóicáchkhác,tùythuộcvàocáchchúng ta sửdụng tivimàcókhimộtngày ta chỉ chămchúnhìnvàotivicũngchínhlà“bứctường”,lànguyênnhânkhiếncácmốiquanhệgiữangườivớingườibịgiánđoạnvàlỏnglẻodần.Đặcbiệtđốivớiđầuóccònnguyênsơcó thể tiếp thu tấtcảmọi thứnhư tờgiấy trắngcủa trẻnhỏ,khôngnênchỉvìsửdụngkhôngđúngcáchmàđểảnhhưởngtừtivimangtínhquyếtđịnhlêntrẻ.

(*)Têngốc:Wand–dasFernsehen(1962)củaWernerRings(1910–1998)–nhàsửhọcvànhàbáongườiThụySĩ.

Đốivớimộtvấnđềquantrọngnhưtivi,tạisaotừtrướctớinaychúngtalạicoinhẹnó?Ngayđến tạpchísáchbáocónộidungkhôngphùhợpvới lứatuổicủacon,thìbốmẹcònkhốngchế,chứnóigìđếntivicóthểchuyểnkênhdễdàng,xemthoảimáikhôngmấttiềnmua.Nếuchamẹđểchotrẻthoảimáixemtivithìquảthựcbạnnênxemlại.

Khôngphảinhữngthứmất tiềnmuathìmớicóảnhhưởnglớnđến trẻ,cònnhững thứmiễn phí như tivi thì không ảnh hưởng gì, có thể dùng thế nàocũngđược.Chúngtadễgặpcảnhtượngnhiềuembéthậmchícònchưabiếtnóitrọnvẹnmộtcâu,nhưngđãbiếtcầmđiềukhiểntiviđậplungtungvàtùyýchuyểnkênhchamẹđangxemsangcáckênhkhác,rồidầndầnchuyểnsangkênhmìnhthíchxem.Tôivẫnthườngsuyngẫm:“nhữngđứatrẻlớnlênnhờquảngcáotruyềnhìnhvàkhủnglongthìliệusẽnhưthếnàochứ”?

Tôinghĩkhôngthểxemnhẹthựctrạnghiệnnayvềảnhhưởngcủativivớitrẻđược.Đãcónhiềutàiliệuchứngminh,nhữngđứatrẻlớnlêntronggiađìnhcoiviệctrẻthíchxemtivilàchuyệnbìnhthường,hoặcthườngbậttiviđểdỗtrẻthìthườngmắcchứngtựkỷcao.Đâylàvấnđềmàvớitưcáchlàmộtnhàsảnxuất tivi, tôicũngkhông thểkhôngquan tâmđược.Thậmchí,ôngIshiIisaomộtnhàgiáonổitiếngtronglĩnhvựcgiảngdạychữHánviết:“Nhữngđứatrẻđangtronggiaiđoạnđầuhọcnói,nếuchỉchoxemtivisuốt,thìbáncầunãophảicủatrẻsẽdầndầnmặcđịnhxửlýtiếngnóicủangười,haytiếngnhạccũngđềugiốngtiếngmáymóc”.Điềuđóchothấy,cầnthiếtphảikiểmsoátviệcxemtivicủa trẻởmộtmức thíchhợp,khôngphómặc trẻvớicácchươngtrìnhtivi.Tôinhắclạilầnnữa,điềunàysẽquyếtđịnhđếntínhcáchcủatrẻsaunày.

35.Âmnhạchaytranhvẽcũngthế,khôngnêncóquanniệm“cáidànhchotrẻcon”

Dosựpháttriểncủabộnãovàcơthểembévừamớisinhkhácvớingườilớn,nênkhivừasinhra,chưathểchobéănnhữngthứcăngiốngnhưngườilớnđược. Chính vì thế, chúng ta cho bé bú sữa, ăn dặm, cho khẩu phần dànhriêngchotrẻ,từngbướctừtừchobélàmquen.Nếucoisựpháttriểncủabộnãotrẻgiốngviệctậpănnày,tathấy,bộnãotrẻcũngđượcpháttriểnnhờvàoviệcngườimẹ lựachọncáckích thíchvàcho trẻ“ăn tri thức”.Nhưng liệutrường hợp này có giống như khi tập cho ăn, tức là phải chọn những thứ“dànhriêngchotrẻ”mớitốtkhông?Liệuchỉvớicácbàiđồngdao,cáccâuchuyệnchotrẻcon,bésẽthỏamãn?

Tôinghĩ,vềviệccho“ăntrithức”này,quanniệmkiểu“búsữa”rồi“ăndặm”làkhôngcầnthiết,màngườimẹhãymangđếnchoconnhữngkíchthíchchấtlượngtốtlàđược.Theoquanđiểmcủatôi,cáigọilà“nhạcdànhchotrẻcon”,hoặc là “tranh dành cho trẻ con” là thứ hoàn toàn không tồn tại.Cách nói“dànhchotrẻcon”thựcravìxuấtpháttừcáchnghĩcoinhẹnhữngkhảnăngmàtrẻcó.Nếubạnnghĩ“vì trẻconnênchưahiểu”thì tứclàbạnđanglàmcảntrởcáckíchthíchcólợiđếnsựpháttriểncủanãotrẻrồiđấy.

BácsĩNaitoShichiro–mộttrongnhữngbácsĩtiềnbốivềnhikhoacủaNhậtđãtuyênbố:“Câunói,vì là trẻconnênchưabiếtgì,chẳngquachỉ làcáchsuynghĩphiếndiệncủangườilớnmàthôi”.Việcmộtembéđượcmẹbồngđếnphòngkhámđểkhámbệnhkhóctolênkhimẹchuyềnquataybácsĩcũnglàvídụchothấytrẻconthựcsựhiểungườilớnnghĩgì.BácsĩNaitochobiếtchưacóđứatrẻnàoôngbồngkhámmàkhóccả.Tôinghĩđóbởivìôngđãđồngcảmvớicảmgiáccủangườimẹ,nghĩmìnhnhưlàmẹbé.Ôngđánhgiáđúngkhảnăngcủatrẻ,vàtiếpxúcvớibédựatrênsựđánhgiáấy.Chínhvìthế,bé tin tưởngvàcó thểyên tâmkhôngkhóckhibácsĩbồng.Điềuquantrọngđốivớimộtngườimẹchínhlàtháiđộtintưởngnàycủaembé.

Nếucứđưachoconnhữngquyểnsáchtranhchấtlượngkémchỉvìnghĩconcònbéchưahiểugì,thìcuốicùngtrongđầubésẽchỉhìnhthànhnhữngtuyếnthầnkinhchỉtiếpthuđượcnhữngbứctranhchấtlượngkémnhưvậymàthôi,và dẫn đến sau này lớn lên bé sẽ phải vô cùng khó khăn để tiếp thu đượcnhữngcáikháccóchấtlượngtốthơn.Tấtnhiên,tôikhôngnóilàtrẻconcóthểhiểuhếttấtcảnhữnggìngườilớnđưacho.Tôichỉmuốnnhấnmạnh,khảnăng lýgiải của trẻ làvôhạn, caohơn rấtnhiều sovớimứcmàngười lớntưởng tượng,dođó,đừngápđặtcáchnghĩ,đưachobécáinày,khôngđưachobécáikiavìnghĩbéchưahiểu.

Dùbéhiểuhaychưahiểu,trướctiênhãycứmangđếnchobé,nếulàthứbécó thể tiếp thuđược, tự bé sẽ tiếpnhậnvàođầu, để phát triển tri thức củamình.Đâylàquanđiểmmàtấtcảcácnhànghiêncứuvềgiáodụctrẻtuổiấuthơtrênthếgiớiđềucôngnhận.

Ngườimẹchỉcầnnhớ,tiêuchuẩnkhichọnlựacáckíchthíchđểđưachoconmìnhđólà,chọnnhữngthứcóchấtlượngtốt,nhữngkiếnthứcthậtsự,hơnlàlấytiêuchuẩnnhữngthứdễhiểu,đơngiản.Bởivìquanniệmcốhữu“nócòntrẻcon”từtrướctớinay,chẳngquaxuấtpháttừsựchưatintưởngkhảnăngcóthậtcủaconmìnhmàthôi.

36.Trẻconsẽtựnhiênthíchthú“nhữngthứtừlúcsinhrađãcóởbêncạnh”

Chođếnnay,tôiđãcónhiềudịpđượcnghevềthờithơấucủacácnhânvậtxuấtsắctrongnhiềulĩnhvựckhácnhau.Tôiđãtừngbănkhoăn,giaiđoạnthơấucủanhữngngườinày liệucóđiểmgìchungmàcó thểgiúphọpháthuyđượchếtkhảnăngvốncócủabảnthânnhưvậy.Bâygiờ,liênquanđếnđiểmnày, tôi có thể đưa ra kết luận là, ngay từ giai đoạn tâm hồn bắt đầu hìnhthànhhọđãđặtchânlàmquenvớiconđườngđó,không,đúnghơnlàtrướckhitâmhồnhìnhthành,nhữngyếutốcầnthiếtchuẩnbịchohọbướcvàoconđườngđóđãđượcchuẩnbịsẵnrồi.

TrườnghợpcủakỳthủcờvâynổitiếngTakagawaKakulànhưvậy.Ôngbắtđầuchơicờvây từkhimới3 tuổi.Nghenóicáccao thủcờvâykhácxungquanhôngcũngđềulàmquenvớicờvâytừkhihọcònrấtnhỏ.Tấtcảđềutựnhiênmànhớcáchchơi.Tronggiớicờchuyênnghiệp,cũngcónhiềungười10tuổi,15tuổimớibắtđầuhọcchơicờ,tuynhiên,nhữngngườiđósaunàydù trở thành chuyên gia nghiên cứu đi chăng nữa, vẫn gặp những trở ngạikhiếnhọkhóđạtđếnđỉnhvinhquangcaonhất.

Ngoàira,ngạcnhiênlàrấtítngườidoduyêncớlàđượcngườikhácdạychomàbướcchânvàolĩnhvựcgìđó.Hầuhếtđềudonhìnnhiều,rồithànhrabiếtcáchlàm,cáchchơitựlúcnàokhônghay.BảnthânôngTakagawacũngthế.Tấtnhiên,việc“cứnhìnrồitựdưngbiếtchơilúcnàokhônghay”cũngnhờ

có môi trường là lúc nào cũng được tiếp xúc với cờ vây. Cha của ôngTakagawalàmộtngườirấtyêucờvây,hễrảnhlàônglạilôicờrađánh.Chaôngcũnglàngườikhákhácbiệt,năm40tuổithìchuyểnvềnôngthônsống,rảnhrỗithìđánhcờ,ngâmthơ.

Mộtngàynọ,lúcđóTakagawaởđộtuổichuẩnbịđihọctiểuhọc,vìônglúcnàocũngđứngbêncạnhxemđánhcờ,nênbốôngnghĩ:“Biếtđâuthằngbénàybiếtđánh.Thửmộtvánxemnào”,vàbảoônglấycờrađánhthử.Khôngngờ,dùmớiđánhlầnđầu,cònphảinhờbốlắphộbàncờnhưngbốôngkhôngthểthắngnổi.Từđấy,ôngbắtđầuthấyhứngthúvớicờvây.Khilêntiểuhọc,tìnhcờhiệutrưởngtrườngôngcũnglàmộtngười thíchchơicờvây,vậylàlúcnàoxungquanhôngcũngcóđối thủđể chơi cùng.Chỉđứngbêncạnhnhìn cha chơi mà tự lúc nào hiểu luôn hình thức của trận đánh, cách dichuyển,kháiniệm“chết”,quảthậtôngcónănglựcnhậnthứcnguyênmảngtuyệtvời.Nhưngtrênhết,yếutốgiúpôngthànhHoninbo(*)đứngtrênđỉnhvinhquangcaonhấtcủagiớicờvâychínhlàđượcởtrongmôitrườngluônnhìnthấycờvâycũngnhưluôncóđốithủchơixungquanhmình.Điềunày,tấtnhiênđúngvớitấtcảmọilĩnhvực.

37.Nhữngđứatrẻhamtậpbòthườngcókhảnăngvềngônngữ

Mộtsốbàmẹkhithấyconchậmbiếtchậpchữnghoặcbiếtđithườnglolắng,khôngbiếtconmìnhcóbịkhuyếttậtgìkhông.Ngượclại,mộtsốkháclạirấttựhàokhithấyconmìnhbiếtchữngvàđisớm.Quảthậtgiốngnhưcâunóicủachaôngxưa“chamẹmongconbiếtbòrồibiếtchững,biếtchữngrồibiếtđi”.Đốivớichamẹ,đứacontừchỗchỉbiếtbúrồingủ,màdầndầnbiếthoạtđộng như ai, là niềm vui không gì bằng, không khỏi nóng lòngmong đợi.Chínhvìthế,khôngphảilàkhônghiểuđược,khingườilàmchamẹthấylolắngkhiconlâubiếtđi,hoặcngượclạivuisướngmuốnkhoekhiconbiếtđisớm.

(*)Honinbo:DanhhiệucaoquýnhấttraochongườichơicờvâygiànhchiếnthắngtrậnchiếnHoninbo.

113

Tuynhiên,tôiphảinóirằng,nếuvìvậymàbạnrútngắngiaiđoạntậpbò,tậpchoconđứngvàđisớmthìquảlàsailầm.Đókhôngđơnthuầnchỉvìlýdokhôngnênvộivàng,khôngnênquáhammuốn,mànóliênquanđếnsựpháttriểncủatrínãotrẻ.Nếubạnrútngắngiaiđoạntậpbò,phầnquantrọngtrongquátrìnhpháttriểncủatrẻsẽbịthiếu,gâyảnhhưởngxấuchotrẻsaunày.

Thửbếđứatrẻvừasinhrabạnsẽthấycổbérấtmềm,oặtẹorasaungaynếuta khôngđỡ.Bởi vì lúc đó các cơở cổ chưaphát triển hoàn thiện.Khi békhoảng3thángtuổicáccơcổhoànthiện,gọilàgiaiđoạn“cổcứng”,cóthểbồngkhôngđỡsauđầuthìcổbévẫngiữthẳngđược.Tầm4thángtuổibécó

thểnângcaocổlên.Đâylàmộttiêuchuẩnđểđánhgiásựpháttriểncủatrẻmàcácbácsĩnhikhoasửdụng.

Ngoài ra,động tácgiữcổngẩngcaonàycòncómốiquanhệmật thiếtvớiviệc tậpbò saunàycủabé.Nhưcácbạnđãbiết,khi embébò,béphải cốgắngđểgiữcổngẩngcao.Hơnthếnữa,khácvớiviệcngẩngcổkhinằmngửangủ,khibò,béphảinângcổsaochophầnsaucủađầuhướngngược lại rasau.Dođó,bòcómốiquanhệcựckỳmậtthiếttớisựpháttriểncủaphầnđầusau.Làquátrìnhtrưởngthànhkhôngthểthiếuđốivớisựpháttriểncủanãovàđầu.

Đặcbiệt, trongyhọcngàynay,cógiả thuyếtcho thấy, trongnhững trẻmàkhôngcógiaiđoạntậpbò,hoặcbòrấtítthườngxuấthiệnnhiềutrẻbịthiểunăngnặngvềkhảnăngngônngữ.TiếnsĩDomancủaHiệphộiPháttriểnkhảnăngconngườicủaMỹcũngcôngbốnghiêncứuchothấysựchênhlệchvềkhảnăngngônngữgiữanhữngđứatrẻkhôngcógiaiđoạntậpbò,độtnhiênchuyểnsangđiluônvớinhữngđứatrẻkhác.Nghiêncứunàychútrọngvàotầmquantrọngcủanhữngảnhhưởngmàhànhđộngbòtácđộnglênbộnãovànhờđómàngườitathậmchíđãđemhànhđộngbòvàoápdụngtrongquátrìnhtrịliệunhiềubệnhnhưliệtthândưới,tổnthươngnão,yếuthầnkinh.

TheotiếnsĩDoman,vốndĩsinhvậtkhibắtđầuchuyểnthànhloàibòsátthìmớibắtđầuxuấthiệnsựtiếnhóa,pháttriểnchưatừngxuấthiệnởloàiđộngvậtbậc thấp.Đó là lýdongười tapháthuyhiệuquảcủabònhiều trong trịliệucácchứngbệnhnhưngườithựcvậthaytrongđiềutrịcáctrẻbịdịtậtvềnão.

Thôngquavậnđộngnângcổ lêncủabò,phầnđầuphía sauđược thúcđẩypháttriển,dođóđángranênkhuyếnkhíchtrẻbònhiềuhơnnữa,thìlạichotrẻkếtthúcsớmlàviệckhôngchấpnhậnđược.

Cómột thời gian dài người ta tranh cãi xem có nên cho con tập lẫy sớmkhông.ỞNhậtdođãtừngcósựcốđểconnằmlậtsấpdẫnđếntainạnnêncáchchămconnàybịnhiềungườichỉtríchlàkhôngnên.Nhưngthựcraviệcchocontậpnằmúpnàycũngxuấtpháttừmụcđíchgiốngvớiviệctậpbòmàthôi.Tainạnxảyrachỉ làdongườimẹcho trẻ lật trênnệmmềmtrongkhiđứa trẻchưabiếtbò,bịúpsấpnhưvậydẫnđếnnguycơnghẹt thở.Từ lậptrườngcủalĩnhvựcthầnkinhcũngcónhiềutàiliệuchothấyviệcluyệntậpcổthôngquabòsẽkèmtheoviệcpháttriểnbộnão.

Ngượcvới các bác sĩ nhi khoa là lấyviệc embébiết đi, biết nói làmmốcđánhgiá sựphát triểncủa trẻ,ôngKuromaruShotarochuyêngiavềngànhthầnkinh,giảngviênĐạihọcKobelạicựckỳcoitrọnggiaiđoạnbétựmangnổiđầu.TheoôngKuromaru,conngườicùngvớisựtrưởngthành,đểcóthểđứngthẳnglênvàđiđược,thìtừkhicònlàmộtembécầnphảicókhảnăng

chốnglạiđượctrọnglực.Sựchốnglạitrọnglựcđóbiểuhiệnđầutiênởcổ.Từkhisinhrachođến2thángtuổi,embésốngtrongthếgiớichỉcónằm,tứclàthếgiớinằmngang.Giaiđoạnnày,békhôngcótiêuđiểmđểnhìnxuống,nêncảmgiácvềkhoảngcáchvẫnchưacó.Chỉkhicổcứng,bébắtđầunângđượccổ,thìthếgiớicủabémớithayđổi.Bénhìnđượcxadần,từnhữngcựlygầnnhưngaydướicổchotớikhoảngcáchxahơn.Vàtừviệcbéphânbiệtđượcvịtrímẹởgầnhayởxa,nếuởxathìemcốgắngđểbòlạigầnmẹhơn,mànhờđónuôidưỡngnhữngýmuốn,hứngthúđốivớisựvật,sựviệccủatrẻ.Nóinhưvậyđểthấy,hànhđộngbòmàchúngtachỉđơnthuầnnghĩlàmộtgiaiđoạndựbịchotậpđithựcralạicónhữngýnghĩakhácquantrọnghơnnữa.Dođó,tôimongcácbạnhãyđểchoconmìnhđượctậpbòthậtđầyđủ,kỹcàng.

38.Trẻsẽdễtiếpthungônngữhơnnếuđượcdạycảhaiphíamắtnhìnvàtainghe

Cóthểnói,trẻemcóthểnhậnthứcnhữngthứphứctạphơnngườilớnchúngtanghĩ.Kểcảlàvềtừvựnghaychữcái.Đặcbiệtvềkhảnăngđọchiểu,nhưởphầntrướctôiđãnói,trẻemcónhữngkhảnăngđặcbiệtmàchúngtakhônglýgiảiđượcnhưcóthểnhớnhữngchữHánphứctạpcònnhanhhơncảnhữngchữđơngiản.

Vềkhảnăngnày,ông Ishi Iisao–ngườinổi tiếngvì có thểdạy trẻ condễdàng nhớ được hàng trăm chữ cái, đọc sách một cách trôi chảy, cho biết:“Khôngaicóthểkhẳngđịnhđượctrẻemchỉcóchừngnàokhảnăng,dođó,khidạy trẻkhôngcần thiếtphảichia radạynóivàdạychữviết”.Tôihoàntoànđồngcảmvớiquanđiểmnày.Khidạyngônngữ,khôngnênchiaramànênvừachonhìn,vừachonghesẽcóhiệuquảhơn.Âmthanhbổtrợchochữviết, chữ viết bổ trợ cho âm thanh, cả hai cùng hỗ trợ cho nhau thì đươngnhiênbésẽdễnhớhơn.Ngườilớnchúngtatừtrướctớinaycósailầmlàkhiđứatrẻbắtđầubậpbẹtậpnóithườngkhôngđồngthờidạymặtchữluôn,vìtùytiệnchorằngnhưthếlàgánhnặngchotrẻ.

Ông Ishikhihướngdẫncông tácgiảngdạy tại trườngmẫugiáo,đãđưa raphương án: vừa nhắc nhở trẻ bằng lời nói “hãy rửa tay”, vừa viết lên trênbảng “hãy rửa tay”, thay cho việc chỉ nhắc nhở như trước đây. Nhờ vậy,nhữngđứatrẻnhờđượclưuấntượngtừcảtaivàmắtnênkếtquảcảithiệnhơngấp5–6lầnsovớitrướckia.

Tôinghĩphươngphápnàycóthểápdụngđượcngaytạicácgiađình.Khiđứatrẻbắtđầuhọcmộttừvựngmới,nếuvừađượcnghe,vừađượcnhìnthấychamẹviếtchoxem,thìsẽnhớđúngbảnchấtcủatừđấy,vàkhôngsợsaunàybịnhớnhầm,nhớlộnxộnsangcáctừkhác.Nếudựatheologicđểphânbiệtramàdạythìrấtkhóhiểu,nhưngchỉcầntiếpxúcvớinhiềuchữvàtừkiểunhưthếmộtthờigian,thìđếnmộtlúcnàođótrẻsẽtựnhiênphânbiệtđượcnhững

kiểutừnhưvậy.

39.Nếuchờbiếttiếngmẹđẻrồimớidạytiếngnướcngoàithìquámuộn

Trẻtrongđộtuổi0–3tuổi,cáctuyếntếbàonãovẫnchưapháttriểnhết.Điểnhìnhnhấtvềgiáodụcsớmchotrẻtuổiấuthơlàviệccácbécóthểnhớđượcmộtlúcnhiềuthứtiếngnướcngoài.Thậmchíquanđiểmcủatôilàđốivớitrẻdưới3tuổidùbạndạyđồngthờimấythứtiếngđinữa,trẻvẫncókhảnăngtiếp thuđược.Cónhiềubàncãixungquanhvấnđềnày.Một trongsốphảnbiệnđượcđemratranhcãilâunhấtlà,liệudạyngoạingữchomộtđứatrẻnóitiếngmẹđẻcònchưasõithìcódẫnđếnđếntìnhtrạngxôihỏngbỏngkhông,cuốicùngtiếngmẹđẻcũngnóikhôngchuẩnkhông.

Nhữngngườimangmốihoàinghinày,cólẽvìhọnghĩđếnsựkhókhăncủahọ khi học nhiều ngôn ngữmột lúc, hoặc nghe thấy thứ tiếngNhật khôngchuẩn người nước ngoài vẫn nói trên tivi. Họ lo lắng và nghĩ người nướcngoài nói tiếngNhật không chuẩn thì ngheđángyêu, nhưngnếu conmìnhhọccùnglúccả tiếngNhậtvà tiếngnướcngoàinhưthếnhỡmayđầuócbịloạn,dẫnđếncáchnóingọngkia thìquảlànangiải.Màquảthậtnhìnthấythực trạnggiới trẻNhậtngàynaybịphêphánnhiềuvìdùng tiếngmẹđẻ–tiếngNhậtsaicólẽcàngkhiếnhọthêmphầnnghingại.

Tuynhiên,tôikhẳngđịnh,cácbạnkhôngcầnthiếtphảibậntâmlolắngđếnnhữngđiềuđó.Sởdĩ,ngườilớnchúngtagặpkhókhănkhihọcmộtlúcnhiềungoạingữvìkhilớnrồichúngtamớibắtđầuhọc.Cònđốivớitrẻconđiềunàyhoàntoànkhônggiốngchútnào.NgườinướcngoàinóitiếngNhậtngọngcũngtươngtựthế,vìkhilớnlênmớihọcnhờvàonỗlựccủabảnthân.CònvấnđềgiớitrẻhiệnnaydùngtiếngNhậtlộnxộnthìnênxemlạiphươngphápgiảngdạychữquốcngữcủangànhgiáodục,chứhoàntoànkhôngliênquanđếnviệchọchaingoạingữcùngmộtlúc.Ngượclại,đúnghơnlànhờhọchaingoạingữcùngmộtlúcnêncóthểnhậnrađặctrưngcủatiếngNhậtvàhiểukỹhơn.

Cóvôvànvídụthựctếvềnhữngngườisaukhisinhđượcvàithángđượcdạyhaingoạingữtrởlên,sautrởthànhnhữngngườicókhảnăngngônngữxuấtsắc.AnhSatoshi làcon trai củaphunhânShinikanghiêncứuvềngônngữhọcởHawai.Khivừachàođời,anhđãđượcbắtchuyệnngaybằngcảtiếngAnh,tiếngPhầnLan,tiếngNhật.Khiđược4thángtuổi,anhđãcóthểphânbiệtđượcbathứtiếngnàyvớicácngônngữkhác,hơnnữacònnhanhnóisõicác thứtiếngđóhơnsovớinhữngđứatrẻchỉđượchọcmột thứtiếng.Cácbáocáocủacácbàmẹ thànhviênnghiêncứucũngcho thấyphátâm tiếngAnhcủanhữngđứa trẻvừasinhrađãđượcchonghe tiếngAnhchuẩnhơnnhiềusovớicảchamẹđãcóthờigianhọctiếngAnhtrên10năm,khiếnchamẹcómuốntheocũngkhôngkịp.Nhữngđứatrẻnàychỉcómột“vấnđềrắcrối” là trong tiệc sinh nhật trường tổ chức, khi hát bài “Happy birthday to

you”,baogiờphátâmchữbirthdaycủacácemcũngchuẩnhơn,khácsovớicáchphiênâmsangtiếngNhật,dođó,nhữnglúcđócácemđềuphảichịukhóthayđổi lạichokhớpvớimọingười.Nhữngmẩuchuyệnnhư thếcàngchothấyphátâmcủanhữngđứatrẻđóngườiNhậtcònlâumớitheokịp.

Vìthế,vớitrẻconthìcànghọcngoạingữsớmcàngtốt,nóicáchkhác,đượccảxôilẫnbỏng.Cònnếuđầutiênchỉdạytrẻmộtngônngữ,thìbộnãosẽbịđóngkhungvớithứngônngữđó,saunàydạyngônngữmớicũngkhôngthểtiếpthuvàođầumộtcáchtrọnvẹn.Thếnênmớinói,nếuchờđếnkhibiếtnóitiếngmẹđẻrồimớidạyngoạingữthìđãmuộn.

Điềunàykhônggiớihạnchỉ trongviệchọcngoạingữmà trongnhiều lĩnhvựckháccũngđúng.Vídụ,anhIshiIisao–nhàgiáodụcchữHánmàtôiđãgiớithiệuởphầntrướcchobiết,nhữngemhọcsinhlớp1đượcdạychữHánngaytừđầuthìkhilênlớp3cókhảnăngđọcviết,khảnăngđọcvănbảncóchữHánưutúmàcácanhchịlớp6cũngkhôngthểtheokịp.Ngượclại,nếutheophươngchâmcủaBộGiáodụclàphảidạychữmềm,chữcứng(*)trướcrồimớidạyđếnchữHán,thìsaunàycácemrấtkhótiếpthuchữHán,bởivìảnhhưởngcủachữmềmchữcứngbanđầulênnãoquásâurồi.DẫnđếnkếtquảkỳlạlàsauđódùcácbàikiểmtrachữHánvẫnđượcđiểmcao,nhưngkhiviếtvănhaykhichépbàigiảngcácemvẫnkhôngthểviếtbằngchữHánmộtcáchthànhthạo.Cóthểnhiềungườisẽchorằng,vìcácemchưaluyệntậpnhiềunênmớithế,nhưngriêngviệcphảiđổsứcluyệntậpnhiềumớinhớđấyđãchothấyviệcdạychữKana(*)từđầukhiếnnóthànhmộtthóiquen,mớichínhlàtrởngạithựcsựtrênconđườnghọcchữHáncủacácem.

(*) Chữmềm, chữ cứng: Hai bộ chữ cái đơn giản nhất trong bộ chữ củaNhật. Trong đó, chữ mềm được gọi là Hiragana, chữ cứng được gọi làKatakana.NgườimớihọctiếngNhậtthườngsẽđượcdạyhaibộchữnàyđầutiên.

ỞMỹ,người tacũngthửnghiệmchoembétập trượtbăngngaykhibébắtđầuchậpchữngtậpđi.Kếtquảchothấy,sovớiviệcbắtđầusaukhiđãbiếtđithìbắtđầusớmnhưthếtiếnbộnhanhhơnrấtnhiều.

Cũnggiốngnhưsắt,nếubạnđậpđểrènnótrongkhicònnóngthìsẽ thànhđượchìnhdạngbạnmuốn,cònnếuđểchonguộicứngrồimớirènthìliệucóthểthànhđượccáigì?

40.Chotrẻnghecácbàihátrucủanhiềunướcgiúptrẻdễtiếpthukhihọcngoạingữsaunày

Đốivớicácnhânviênthườngtrúnướcngoàicủacôngty tôi,khókhănlớnnhất của họ chính là rào cản về ngôn ngữ của bản thân, của gia đình.Tuynhiên,khácvớingườilớnphảiđaumắtcăngtaitratừđiểnvàbậpbõmnói,nhữngđứatrẻlạilàmquenrấtnhanhvàsớmdùngtốtcảtiếngNhậtlẫntiếng

bản xứ.Điều này, giống như tôi nói ở phần trước, làmột khả năng đươngnhiênmàtrẻcó.Đốivớingườichưatừngsốngởnướcngoàiquảlàmặtđángmơước.

(*)ChữKana:Cáchgọichungcủabộchữmềmvàbộchữcứng.

Tuynhiên,khingườikháckhen:“Thíchnhỉ,conđãcóthểnóiđượchaithứtiếng”,câu trả lờicủacácchamẹđó thườngkhábấtngờ:“Khôngphải thếđâu.Khimớivềnướcthìbévẫnnóiđượchaithứtiếng,nhưngmộtthờigian,dokhôngcócơhộisửdụngnênlạiquênhết”.Kếtcụclàngônngữmấtcôngnhớđượcnhờkhảnăngtiếpthutuyệtvờikhicònbélạikhôngpháthuyđượctácdụnggìlúccầnkhiđãlớnlên.

Quảthật,cónhiềubáocáonóivềhiệntượngnhưvậy.Việctrẻcontiếpthungoạingữnhanhnhưngcũngquênnhanhnếukhôngdùngđếnlàmộtmặtcủachânlý.Nóimộtmặtvìcònmộtmặtkhácnữamàchúngtakhôngnhìnthấy.Tứclà,trongtrườnghợpnày,thoạttiêncóvẻnhưđứatrẻđãquênmấtngônngữ đó, nhưng thực chất bên trong các tế bào não, các tuyến để tiếp nhậnngônngữđóđãđượcthànhhìnhvàvẫncòngiữlại.

Cóvôsốvídụthựctếchứngminhđiềunày.Vídụ,anhKamakdạytiếngAnhtrênkênhNHK(*),làmộtngườirấtgiỏitiếngPháp.Nhưngthựcrachođếncấp3khibắtđầuhọcmôntiếngPháp,anhkhônghềcókiếnthứcgìvềtiếngPhápcả.Nhưngkhibắtđầuhọc,anh thấyhọc rấtdễdàng, từđầuđãđượcgiáoviênkhenlàphátâmtốt,cuốicùngđạtđếnđộxuấtsắcvềtiếngPháp.Thấykỳlạquáanhthắcmắchỏimẹthìhóaralàtrước3tuổianhtheohọcsuốtnửanămởtrườngmẫugiáocủamộtbàxơngườiPháp.Nhưvậy,dùbảnthânngườiđókhôngnhớgì,thìkhitiếpxúcvớingônngữthuởấuthơ,nhữngđườngrãnhtếbàocòninsâutrongnãovẫnđượckíchthích,nhờthếkhihọclạithứtiếngđó,nãobộđãdễdàngtiếpthumàkhôngphảnkhánggì.

(*)NHK:ĐàiTruyềnhìnhTrungươngcủaNhậtBản.

Cứmỗilầnbiếtthêmnhữngsựthựcnày,bảnthântôikhôngkhỏitrăntrở,nhưvậy,chắcchắncòncóphươngphápgiáodụctốthơnvàtốthơnnữatronggiáodụcngoạingữ.Chẳnghạn,trênthếgiớitínhchilythìcókhoảng70loạiyếutốcấuthànhnênphátâmcủacácngônngữ.Vậyliệucóthểsángtácrabàihátrubaogồmđượctấtcảcácyếutốnàykhông.Màdùkhôngthểđichăngnữa,thìchỉcầnthucácbàihátrucủacácnướcvàobăngđĩa,vàbậtchotrẻngheđinghelạinhiềulầntừkhimớichàođờichắcchắnvẫncótácdụngtươngtự.

41.Ởthờikỳthơấu,nênchotrẻnhạilạilờinói,cònngữphápthìđểsauđihọchãyquantâm

TrongmộtvănbảncủathờiAiCậpcổđạicóghilạimộtcâuvớiýnghĩarằng:“ngônngữmẹđẻ là thứdi truyền”.Chuyện thần thoạinàykhông thểđúng

trongthờiđạingàynayđược.Nếugọilàditruyềnthìtạisaonhữngđứatrẻđược sinh raởnướcngoàiđếnkhivềnướchọc tiếngmẹđẻ lạivấtvảđếnvậy?Còntiếngnướcngoàikhilớnlênhọcvấtvảbaonhiêuvậymàbọntrẻấylạicóthểdùngđượcthôngthạo?

Sởdĩtrẻsẽnóitiếngmẹđẻđầutiênkhibắtđầutậpnóilàvìhàngngàyđềuđượctiếpxúcvớimẹ,nhậncáckíchthíchtiếngnóitừmẹ,nêntrẻnhậnthứcđiều đó nhưmột dạng khuônmẫu và ghi nhớ vào đầu. Lấy ví dụ từ “xinchào”,khiđượctiếpxúctrẻsẽkhôngphântíchtừ“xinchào”nàythànhhaitừđơnđểhọc thuộcmànhớ luôncảcụmgồmhai từấynhưmộtkhuônmẫu.Trongquátrìnhsửdụngtrẻsẽdầndầnhiểuđượcýnghĩacủatừ,chứkhôngphảihiểuđượcýnghĩatrướcrồimớinóiđược.

Tronggiaiđoạnkhảnăngnhậnthứcnguyênmảngđangpháttriểnmạnh,nếubạnkhôngmangchotrẻcáckíchthíchtốt,thìnănglựctrítuệcủatrẻkhócóthểpháttriểnđượcthêm.Sởdĩngườilớnchúngtamuốnhọcgiỏingoạingữkhócũngvìkhảnăngnhậnthứcnguyênmảngnàyđãbịkémđi,cáigìcũngtrướctiênphảihiểuđãthìmớinhớđược,tứclàkhảnăngphântíchđãđượcưutiênhơn.Vìthế,khihọcngoạingữnếuchỉtậptrungvàongữpháptrướcthìrútcuộcsẽkhôngthểnóiđược.Chủtrươngcủatôilàngữphápthìđểđếncấp3học,còntronggiaiđoạnấuthơnàyhãychotrẻnhạilạinhiềusẽcóhiệuquảhơn.Bởivì,tronggiaiđoạnkhuônmẫunày,việclặpđilặplạiquantrọnghơnbấtcứthứgìkhác.

Khihỏi“giáodục”làgì,chúngta thườnghiểulầmvàcóxuhướngưutiênhơncho cácmục tiêunhưphân tích, lý giải, hiểuvà suynghĩ.Thếnhưng,giáodụcmangtínhphân tích thìnênđểchogiaiđoạnkhuônmẫukết thúc,khimàkhảnăngphântíchđãđượcchuẩnbịđầyđủrồidạythìhơn.

Khi tôichủ trương lànênmangđếncho trẻnhữngkích thích tốt tronggiaiđoạnnày,cónhiềuýkiếnphảnđốichorằngđólàchủnghĩanhồinhét,lànềngiáodụcnhồinhét.Tuynhiên, tôimuốnphảnbiện rằng,nềngiáodụchiệnnaylúccầnnhồinhétthìkhôngnhồinhét,đếnlúckhôngđượcphépnhồinhétthìlạinhồinhét,dẫnđếnnhiềutổnhạikèmtheo.Cuốicùngngườiphảichịuthiệthạinhấtchínhlàcácemnhỏmàthôi.Tôithườnghaydùngtừ“đãquámuộn”cũngvìmongmuốngiáodụchiệnnayphânbiệtrõcáchdạysaochophùhợpvớinănglựckhuônmẫuvànănglựcphântíchcủatrẻtrongtừngthờikỳ.

42.Nhữngtrảinghiệm“hìnhnhưngheởđâurồi”sẽcó tácdụngnângcaokhảnăngngoạingữsaunàycủatrẻ

Tôiđãcódịpnghevề“trảinghiệm”rấtthúvịcủanhạctrưởngtàibanổitiếngthếgiớiOomachiYouichiro.

ĐâylàcâuchuyệnkhiôngchỉhuytácphẩmRigoletto(*) tạinhàhátOpera

Dortmund củaĐức.TrongOpera, có nốt nhạc trang trímà các ca sĩ tenor,alto(**) thường hát cao lên ở đoạn cuối, để tạo cái kết thúc độc đáo. Thếnhưng, ca sĩ tenor mà ông chỉ huy lại hát với nhịp khác so với nhịp màOmachinhớ,khiếnôngrấtbănkhoănvàđãchỉhuyđểcasĩđóhátvớitốcđộnhanh hơn. Đây là câu chuyện khi lần đầu Omachi chỉ huy vở nhạc kịchRigoletto,thậtkỳlạlàchỉcóâmđiệucuốicùngkhônghiểusaolúcấyđọnglạitrongkýứccủaôngrấttươimới.

Tổnggiámsátgiànnhạccũng thấychỉ thịôngđưa ra lúcđấy làhợp lývàđồng ý với cách làm của ông. Đây là lần đầu tiên ông chỉ huy tác phẩmRigolettonày,dođó,các thànhviêndànnhạcđều thấykỳ lạkhônghiểuvìsaoônglạinhớvềtiếttấunhạcđó.NgaybảnthânOmachicũngkhônglýgiảiđượcvìsao.

Nhưngmộtngàynọkhi tìnhcờ lấybăngcũ từ trongđốngbăngđĩara,ôngmớihiểuravìsaongàyđóônglạinhớratiếttấunhạckhichỉhuy.Omachilàconmột,ngàybéôngđượcchocáimáynghenhạc,dođó,ônglớnlêncùngvớinhữngbảnnhạcnghemỗingày.

(*)Rigoletto làvởOperabamàncủaGiureppeVerdi.Câuchuyệnbi thảmxoayquanhcôngtướctrụylạcxứMantua,ngườihềgùlưngcủaôngmangtênRigolettovàcongáixinhđẹpcủaRigolettolàGilda.

(**)Tenor:giọngnamcao;alto:giọngnữtrầm.

TrongsốđócóAriacủavởRigoletto.Đâylà“Bàihátcủatráitimcôgái”doEnricoCaruso(*)biểudiễn,nằmởchương3nổitiếng“Giốngnhưđôicánh,tronggió”.OmachiđãghinhớnguyênxibàihátđócủaCarusovàtiếttấuđóđãhiệnvềtrongđầukhiônglầnđầutiênchỉhuydànnhạc.Đólànguyêncớkhiếnôngnhậnratiết tấumàcasĩhátbịchậm.Nhưngkhinghebàihátđóôngmới1tuổi.Chínhtôicũngngạcnhiênkhiôngcóthểnhớđượcnhưvậy.

SởdĩtôigiớithiệudàinhưvậyvềtrảinghiệmcủaOmachilàvìôngđãchứngthựccho“khuônmẫuhóa”mà tôivẫnhayđềcậpđến.Khônghiếm trườnghợpkhiấuthơchỉghinhớmộtcáchsinhlýnhưngkýứcđóvẫnđượclưugiữđếnkhi thànhngười lớn, vàmộtngàynàođópháthuy tácdụng.CónhiềungườiNhậtnóitiếngPhápcònchuẩnhơnngườiPháp,nhiềungườiNhậtnóitiếngTrunggiỏihơnngườiTrung.BởivìhọđãtừngsốngởTrungQuốchayPháp khi còn nhỏ.Dùmườimấy năm sau đi nữa, nhưng khi có cơ hội thìnhữngkýứcấyvềngônngữvẫnsốnglại,giúphọcóthểnóiđượcthứtiếngTrungvàtiếngPhápmàngườibảnxứcũngphảikinhngạc.

Khinghenhữngvídụnày,hầuhếtchúngtađềuthấyngạcnhiên,nhưngđâytuyệtnhiênkhôngphảilàhiệntượngthầnkỳgì.Cáckíchthíchlặpđilặplạitrongthờikỳthơấuđượckhuônmẫuhóa,vàkhắcghivàođâuđótrongcáctếbàonão,đếnlúccầnthìhoạtđộngtrởlại.Đâylàđiềurấttựnhiênmàthôi.

(*)EnricoCaruso (1873–1921) làmộtgiọngcaÝđượcxếpvàomột trongnhữngtenorvĩđạinhấtthếgiới.

Đâycũnglàmộttrongnhữnglýdomàtôichủtrươngtrongthờikỳthơấu,khoantínhđếnviệc trẻhiểuhaykhônghiểu,hãycốgắnglàmsaomanglạicho trẻnhiềukích thíchcó lợinhất.Đặcbiệtvớinhữngthứmà“cảmgiác”đượcưutiênhơnlàlogicnhưngoạingữ,âmnhạcnếukhôngđượctiếpxúcsớmtrongthờikỳnàyđểnãobộghinhậnthànhkhuônmẫuthìsaunàyviệctiếpthusẽbịhạnchếvàkhóđểtraudồichobảnthânđượcgucảmnhậntốtnhất.

Vídụ,ngườiNhậtthườngbịchêlàkhôngphátâmrõLvàR.NhưngvẫncónhữngngườicóthểphátâmđượcLvàRrõràngmàngườicácnướcnóitiếngAnhphảithua.Đócólẽnhờtrảinghiệm“đãtừngnghequalúcnàođó”giúphọcóthểphátâmđượckhicần.Nóirathìxấuhổnhưngchínhtôicũngkhôngphát âmđược rõRvàL.Đặcbiệt tiếngNhật lạihaycókiểuphát âmbiếnnhữngchữtiếngAnhnhưNewOrleansthànhNyu–o–ru–ri–n–zu,chonêntôiđànhđầuhàngtrongviệcphânbiệtgiữaRvàL.Đâythựcracũnglàmộtloạikhuyết tật, và tôi thường hay nói: “Nếu muốn biến con thành một ngườikhuyếttậtthìhãytrìhoãnviệchọcngoạingữcủaconcàngmuộncàngtốt”.

Tất nhiên, những trải nghiệmnày cần thiết không chỉ với ngônngữvà âmnhạc.Nóiquálênmộtchút,nhữngtrảinghiệmcóđượctrongthờikỳnàycóthểnắmgiữmộtmứcđộnàođóphươnghướngconngườitrongtươnglaisaunày.Gầnđâyviệcsốngmộtcuộcđờithứhaisaukhinghỉhưunhưthếnào,liệucónêncómộtcôngviệcgọilàsứmệnh,làlẽsốngcủacảđờihaykhôngtrởthànhvấnđềlớnvớimọingười.Nhưngthựcramộtcôngviệcmangtínhsứmệnhlàđãđượctạorangaytừkhibắtđầuchàođờirồi.Nóinềntảnggiáodụcthuởấuthơđóngvaitròquantrọngđểcóthểchàođónmộtcuộcđờithứhaitốtđẹpthìnghekhôngtựnhiên.Nhưngnóitheocáchkhác,phânnửađờingườiđượcđịnhhìnhtrongthờithơấunày,tasẽthấykhôngthểnóithờikỳthơấuvàgiaiđoạnvềgià làhoàntoànkhôngliênquanvớinhauđược.Cóngườinóirằngcuộcđờilúcxếchiềucủamộtngườiđãđượcquyếtđịnhtừlúcmởđầu.Điềuấychothấygiáodụctronggiaiđoạnấuthơcóảnhhưởngtolớnđếncảcuộcđờicủamộtconngười.Tôimongcácbạnsẽchoconđượcnềngiáodụcđượctíchlũycàngnhiềucàngtốtnhữngtrảinghiệmgọilà“đãtừngnghethấyđâuđấy”,trướckhiquámuộn.

43.Xâydựng“ýthứchàngđầu”trongthờikỳấuthơsẽdạytrẻ thành“nhânvậthàngđầu”

Cácbàmẹthờinaythườnglấyviệcconsaunàyđậuvàotrườngđạihọchàngđầu, trúng tuyểnvàocông tyhàngđầu là lý tưởngnhất.Thực ra,hiện thựchoáđiềuđórấtđơngiản.Đólàhãyxâydựngngaychocon“ýthứchàngđầu”từkhivừamớisinhra,đểconnhớnónhưlàmộtkhuônmẫu.Tấtnhiên,mỗi

bàmẹ lại cómột kiểuđịnhnghĩa khácnhau thế nào là “hàngđầu”, nhưngquantrọngngườimẹtruyềntảiđượcđếncon“cáihàngđầu”theoquanđiểmcủamìnhlàđược.Cáigìđượcgọilà“hàngđầu”khôngphảilànộidungchínhtôimuốnnóiđến,dođó,tôikhôngđềcậpởđây.Cácbạnchỉcầnhiểu,đứatrẻsaunàylớnlêntrởthànhmộtnhânvậtnhưthếnàođềulàkếtquả“ýthức”củangườimẹtrongthờikỳấuthơcủacon.

Tuynhiên,ngàynaycóthựctrạnglàchínhnhữngôngbốbàmẹmongmuốnconvàotrườngtốt,côngtylớnthìthườnglànhữngngườilườitraudồichoconnhữngyếutốcầnthiếtđểlàmđiềuđónhất.Mầmtựmãnmọclêntrongtrẻ,đếnkhitrẻđãtựmìnhbướcđirồichamẹmớibắtđầunghĩđếnmụctiêu“hàngđầu”thìđãquámuộnrồi.

Giáo dục quá coi trọng thi cử trong thời đại ngày nay cũng là một trongnhữngnguyênnhândẫnđếntìnhtrạngđó.Muốnvàotrườngđạihọchàngđầuphảivàođượctrườngcấp3hàngđầu,đểvàođượctrườngcấp3hàngđầulạiphảivàođượctrườngcấp2hàngđầu,cứthếsựlựachọntrườngcáclúccàngxuốngdần,đếnnỗibâygiờcònmọcratrườngdựbịđểchuẩnbịchotrẻthivàocáctrườngmẫugiáohàngđầunữa.Tôikhôngbiếtởnhữngnơiđóngườitadạycáigìchotrẻ,nhưngchắcchắnmộtđiềurằng,đểvàođượctrườngmẫugiáohàngđầuthìtrườngdựbịtốtnhấtđấychínhlàgiađình.Khihỏichuyệnnhữngngườihiệnnayđãthànhđạt,thựctếlàtấtcảđềutốtnghiệp“trườngdựbị”tuyệtvờiđóra.Khôngcóailàngoạilệcả.

Khôngcứphảinóirathànhlời,đứatrẻtựnhiênsẽcảmnhậnđượctừkhôngkhítronggiađình,tronghànhđộngcủachamẹ,nhờđóýthứchàngđầuđượctraudồi,nhữngnănglựccầnthiếtđượcnuôidưỡng.

HondaSoichiro–vuaxemáythếgiới,hồicònbéhàngngàyđềuđượcngườiôngbếđidạoởcửahànglọcgạogầnnhà.Hondachobiết:“Việchàngngàyđều ngửi thấymùi dầu của động cơ phát dầu ở đó là duyên cớ hình thànhtrongtôiniềmyêuthíchđốivớixemáynhữngnămsaunày”.ĐốivớiHonda,chính“lớphọcdựbị”đểtrởthànhvuaxemáytrênlưngngườiôngcòncógiátrịhơnbấtkỳlớphọcđượctrangbịđầyđủthiếtbịnào.Tấtnhiên,khôngphảicứđượcngửimùixăngdầulúccònbélàđứatrẻnàocũngcóthểtrởthànhvuaxemáy.Nhưngchắcchắnrằngviệcmỗingàyngồitrênlưngôngđểngắmnhìnlàmộttrongnhữngyếutốbiếnđiềuđóthànhhiệnthực.

Tôinghĩ,sởdĩphongtràogiáodụcđangcàngngàycàngleothanggầnđâychẳngquachỉlàmượndanhnghĩagiáodục,nảysinhtừviệcchamẹlườinỗlựcđểtựxâydựngchoconmìnhmột“trườngdựbị”cầnthiếtmàthôi.

44. Chính trong thời kỳ ấu thơmới càng cần cho trẻ xem những thứ“hạngnhất”,tốtđẹpnhất

Ngàyxưa,mọingườithườngsốngtrongđạigiađìnhnhiềuthếhệ,nêndễgặp

hìnhảnhông/bàdẫncháucùngkhitớicáclớpdạyvềnghệthuậtthưpháphaytrà đạo.Nhờ thế, những đứa trẻ nhận được nhiều ảnh hưởng tốt, góp phầngiúpkhôngíttrẻtrởthànhcácnhânvậtxuấtsắctrongsựnghiệpsaunày.

Vìsaotôi lạinóiđếnđiềunày,vì tôi thấytrẻconngàynaykhôngcònmaymắncócơhộiđểtiếpnhận,tiếpxúcvớinhữngthứtốtđẹp,nhữngảnhhưởngtốtnhưtrướcnữa.Ông,bàthườngcókhảnăngnhìnracáigìlàtốtchocháumình,hơnnữa lại rảnhrỗi,dođó, thường thíchdẫncháuyêuđiđếnnhữngchỗnhưtrên.Khidẫncháuđicùngnhưvậy,bảnthânôngbàkhônghềnghĩrằngcháucóhiểuhaykhôngmàđơngiảnchỉlàđichơicùngcháunhưvậylàmộtniềmvui.Kếtquảlànhữngđứatrẻtựnhiênđượctiếpxúcvớinhữngđiềutốtđẹp,vàtiếpthuchúngtrongquátrìnhlớnlên.Lýdotôigọiđólànhữngảnhhưởngtốtchínhlàvìvậy.

Cònquanđiểmấutrĩcủachamẹnhư“trẻconcóchođồănngoncũngkhôngbiết”,“choxemnhữngthứhayhocũngkhônghiểu”thựcchấtlạichínhlàvìkhônghềnghĩgìchoconnênmớinóithế.Mộtsốôngbốbàmẹkhôngdámdẫncontớicácnhàhàngsangtrọngvìchorằngconsẽnghịchphálàmphiềnđếnngườikhác.Tuynhiên,tôixinnóirằng,trẻcontựchúnghiểuđếnnhữngnhàhàngcaocấpphảicócáchcưxửnhưthếnào,đếnnhữngnhàhàngbìnhdânthìcưxửnhưthếnào.Muốnnấuđượcmónănngonthì trướctiênphảiđược ăn những đồ ăn ngon đã. Thế nhưng giáo dục ngày nay thường làmngượclại,choăntoànnhữngmóndởtệnhưnglạibảohãytrởthànhđầubếpxuấtsắc.Bạnchỉchoconđi toànnhàhàngbìnhdânnhưngkhiởnhàhàngcaocấplạiyêucầuconphảicưxửchođúngvớikiểunhàhàngcaocấpthìđươngnhiêntrẻkhómàlàmđượcrồi.Quanđiểmcủatôilà,chínhtrongthờikỳ thơ ấu, càng cần cho trẻ xemnhững thứ “hàngđầu”, cho trẻ những thứchấtlượngtốt.Bởivì,nhữngkhuônmẫutốtđượckhắcghivàotrongbộnãocònmềmdẻocủatrẻ, tựnhiênsẽthấmnhuầnvàobảnthânthànhmộtphầncủatrẻ.

Cómột thực trạng làkhibànchuyệnkếthôn,xinviệcnhiềungười thườngđemvấnđề“nềntảnggiáodục”rasoixétđầutiên.Nếuthựcsựnhìnđúngbảnchất,coinhững“khuônmẫutốt”trongthờiấuthơchínhlà“nềntảnggiáodục”cầnxemxétởđây,cólẽthựctrạngnàyđãkhôngbịlênánmạnhmẽnhưvậy.Bởivì,“nềntảnggiáodục”thựcsựkhôngphảilàvấnđềnhưdòngdõigiađìnhthếnào,giasảnrasao,màchínhlàviệccóđượcnuôidưỡngtrongmôi trườngtốt,đượcchotiếpthunhữngđiềutốtđẹp,đượcchoxemnhữngthứhàngđầukhicònbéhaykhông.

Xungquanhtacóvôsốngườidùgiađìnhkhôngcóthânthế,giasảnđinữavẫnđượclớnlêntrongmôitrườnggiáodụctốt.Nhữnggiađìnhcóông,bàcótrithứcsốngcùng,concáiđượclớnlêncùngthìcũngnhưđãcómôitrườngtốtđểnuôidạyconrồi.“Hàngđầu”ởđâykhôngphảilàthứkhôngcótiềnthì

khôngthểmanglạichoconđược.Điềuquantrọnghơncảtiềnbạctronggiáodục con cái đó chính là ý thức luônmongmuốnmangđến cho connhữngđiềutốtđẹpcủachamẹ.

45.Nêndẫntrẻrangoàicàngnhiềucàngtốt

Khiđứaconthơbắtđầunhìnthấyđượcvạnvậtxungquanh,hầunhưbàmẹnàocũngchoconmáyquayđĩanhạctròntròn,hayxúcxắcđểchơi.Quayđĩanhạchaydùngxúcxắclắcvangtaiđểdỗcon.Nhưngchỉthếthôiliệuđứatrẻcóthỏamãnhaykhông?Mỗilầnnhìnkhuônmặttrẻlúcđó,tôiđềuthấyởcácbécảmgiácchưahoàntoànthỏamãnvớinhữngkíchthíchmẹmangđến.

Embégiaiđoạnnàymắcmột“chứngbệnh”gọilà“háokíchthích”,thấycáigìcũnghaycũngthúvị,hứngthúvớicảconruồivôtìnhbayqua.Nhìnthấyconkiếnbòtrênthảmcũngcoiđólàngườibạntuyệtvờivàdõitheochuyểnđộng của kiến.Để thỏamãnđược “cơnđói các kích thích” này, không chỉkiếnhayruồi,mẹhãytìmmọicáchđưatrẻrathếgiớibênngoàiđểtrẻđượcnhìnthấycảôtô,mèo,chimchóc,máybay…

Tuynhiên,gầnđâykhôngcònmấykhi thấycácbàmẹđưaconrangoàiđidạonữa,cóthểvìđãnhiềunhàcóôtô,đilạibằngôtônêncácbàmẹtrẻlolắngnhiềuvấnđềnhưgiaothông,vệsinh,sứckhỏechăng.Trời lạnhthì loconbịcảmlạnh,trờinắngthìloconbịcảmnắng,tìmmọicáchđểtrẻ“khôngdínhvitrùng”.Nhưngchínhđiềuđósẽdậptắtđinhiềuhứngthúởtrẻ,khôngtốtchosựpháttriểntrítuệcủabé.Nhưcâunói“thiênnhiênlàkhobáukiếnthứcđốivớitrẻ”,thếgiớibênngoài,trongthiênnhiêncóvôvànkíchthíchcólợi,khơigợisựhàohứngcủatrẻ.Việckhôngdẫnconđếnnhữngmôitrườnghọctậpđóchẳngphảivìngườimẹquálườibiếnghaysao.

Đúnglànếurangoàitrẻsẽcónhiềunguycơbịốmhơn,dễbịnhiễmcácloạibệnhhơn,nhưngdùthếđinữa, lấyđólàlýdođểngườimẹnhốtcontrongnhà,cướpđicơhộiđượchọchỏikhámphácủaconthìtuyệtnhiênkhôngthểchấpnhậnđược.Nhữngđứatrẻđượcdẫnrangoàichắcchắnsẽvôcùngthíchthú, khôngmuốn rời mắt khỏi, dán mắt vào chó hay mèo trên đường, rồinhữngchiếcôtônốiđuôinhauchạyqua.Rồiđượcnhìnnhữngmàusắcsinhđộngbàybiện trong các cửahàng rau quảnữa.Cứnhư thế, trẻ đượcnhậnnhữngkíchthíchđểpháttriểntrítuệmànếuchỉởtrongnhàchắcchắntrẻsẽkhôngthểnàocóđược.Dovậy,chỉvìlýdosợconnguyhiểmmàkhéplạicơhộiquýgiáđểconđượccónhữnghoạtđộng,trảinghiệmvềtrithứcnhưthếliệucóđượckhông.

Chúýđểconkhôngbịốmđau,gặpnguyhiểmlàtráchnhiệmcủangườimẹ.Nhưngđiềuđókhôngcónghĩalàngườimẹđượcquyềncướpđimôitrườnghọchỏicủacon.Trongthiênnhiêntươiđẹp,sẽgiúptrẻpháttriểnđượccảvềtrítuệlẫncáchoạtđộngthểchất.

46.Mẹnêntíchcựcđáplạinhữngtiếngêađầuđờicủacon

Cóhaingườimẹcóngàydựsinhgiốngnhau,cùngthờigianởviện,nêntrongquátrìnhđikhámhọquenbiếtvàkếtbạnvớinhau.Nhờtrời,cảhaiđứatrẻđềusinhrakhỏemạnh,khônggặpvấnđềgì.Tuynhiên,mộtthờigiansaukhisinh,mộtngườimẹđếnthămnhàcủangườikiathìvôcùngkinhngạcvìđứatrẻnhànày tíchcựcnóichuyệnởmứcconmìnhkhông theokịpđược.Tấtnhiên,mớichỉlànhữngtừngữêachưathànhlời,nhưngđứatrẻđóđãbiếtcảbắtchuyệnvớimẹmình.

Cũnglàmộtngườimẹnêncôthấytòmòkhônghiểuvìsaocósựkhácbiệtnhưthếgiữahaiđứatrẻ.Hỏichuyệnngườimẹkiathìthấycáchnuôicongiữahaingườikhôngcógìkhácđặcbiệt.Vừalúcđóngườichịđanghọcmẫugiáocủađứatrẻđihọcvề,vàcôhiểungayvìsaomàcósựkhácbiệtnhưvậy.Chịcủabéđóvừavềliềnsàngayvàochỗem,vànóichuyệnvớiemmình.Dùđứabéchỉnóiêavuvơngườichịcũngtíchcựctrảlờilạitheokiểucủachị.Ngườimẹchobiết,côchịrấtvuisướngkhicóthêmem,trướcgiờbéchỉtoànchơivớibúpbêthìnaycóem,bérấtvuivàchơicảngàyvớiemkhôngchán.Ngườimẹbậtcườinói:“Khôngbiếtlàconbécóbiếtemmìnhlàngườithậtkhônghaychỉtưởnggiốngnhưđangdỗdànhbúpbê”.

Tấtnhiên, trẻ sơsinhnóichuyện thìcũngmớichỉ làngônngữ trẻ sơsinh,ngoàilúckhócgọimẹvìđói,vìbỉmướtrathìcùnglắmchỉlàêanhữngtừkhôngcónghĩa.Ngoàinhữngkhibéđóihaybỉmướtthìkhócgọimẹ,cònlúcbéêanhưvậykhôngaitrảlờilạithìbécũngkhôngcáugiận.Nhiềukhibétựêamộtmìnhnhưvậyrồingủluônlúcnàokhôngbiết.

Thếnhưng,sựthựclàtùyvàoviệcngườixungquanhcótrảlờilạihaykhôngtrảlờilạinhữngcâunóiêanàymànhưvídụvừarồi,sựpháttriểncủatrẻkhácbiệtrõràng.TrongTâmlýhọc,cùngvớitiếngkhócvànụcười,nhữngâmthanhêanàycủatrẻgọilà“hànhđộngtínhiệu”,hoặclà“hànhđộngpháttínhiệu”.Nóicáchkhácdùnhữngâm thanh thoạtđầu tưởngvônghĩanhưtiếngêađichăngnữa,nhưngđốivớiđứatrẻnólàđènhiệuthểhiệnýmuốncủamình,đểchomọingườixungquanhbiết sự tồn tạicủamình.Nếumọingườixungquanhngaylậptứcphảnứnglạivới“đèntínhiệu”đóthì“hànhđộngpháttínhiệu”sẽđượcmởrộngvàphóngđạira.“Phảnứnglại”ởđâykhôngchỉlàbắtchuyệnvớitrẻ,màcònlàxoađầu,dỗdành,vuốtve…Cáchnàocũngđược,quantrọnglà,phảiphảnứngngaylậptức.Nógiốngnhưsóngphátthanh,nếukhôngcótínhiệutrảlời,sẽtắtngaylậptức.“Sóngtínhiệu”trẻ phát ra nếu không “phản ứng” lại ngay đương nhiên bé sẽ không hiểuđược đó là “câu trả lời” cho “tín hiệu” mà mình vừa phát ra. Nếu những“sóng”embéphátranàythườngxuyên,luônluônđượcphảnhồingaythìembédầndầnnhớđượccáchphát“sóng”,vàdầnphátranhững“tínhiệu”caođộhơnnữa.Đâycũngchínhlàmộtcáchthúcđẩysựpháttriểntrítuệcủatrẻ.

Khôngchỉ thế,cácnhàtâmlýhọccũngchobiếtnhờviệc“liênlạcphát tínhiệuvàtrảlờiqualại”giữamẹvàconnày,màdầndầnsựkếtnối tâmhồngiữahaimẹconđượcthànhhình.Tấtnhiên,sự“liênlạc”nàylàthaotáccủacả hai bên, do đó, ngườimẹ “phát tín hiệu” cũng có tác dụng thúc đẩy sự“pháttínhiệu”từcon.Ngaycảkhiđứatrẻkhông“pháttínhiệu”thìngườimẹcũngcầntựmình“pháttínhiệu”đểbắtchuyệnvớicon.Nhờvàoviệc“liênlạc”nàymàtinhthầncủatrẻđượcổnđịnh,hìnhthànhởbénănglựcgiaotiếpgiúpcácmốiquanhệxãhộikhilớnlênsaunàyđượctrôichảydễdàng.

Ngược lại,nếu“phảnứng”đốivớicác“hànhđộngphát tínhiệu”này ít thìsao?Cónhiềubáocáocủatâmlýhọcchothấy,nếuđứatrẻđượcđặtnằmngủtrongcănphòngkhôngcóaicảthìbésẽkhôngphátranhiềunhữngâmthanhêanhưtrênnữa.

Liênquanđếnđiểmnày,tôinhớrachếđộ“giáoviêngiasưđặcbiệt”củaMỹmàtrướctôiđãtừnggiớithiệu.ỞmộtthịtrấnnọcủaMỹ,nhữnggiađìnhcảhai vợ chồngđều phải đi làm, thời gian embé đượcở cùngmẹ ít, thì nhànướcsẽpháigiasưđãquakhóahuấnluyệnđặcbiệt,mộttuầnmộtlần,mỗilầnmộtgiờđếntròchuyệncùngtrẻ.Điềutrathựchiệnởtrẻtrêndưới1tuổichothấyởnhữnggiađìnhđó,chỉsốtrítuệcủatrẻcaohơnsovớinhữngđứatrẻkháccócùngđiềukiệnsống.Nănglựcngônngữcủanhữngđứatrẻnàycũngnhỉnhhơnsovớinhữngđứa trẻbình thườngkhác.Vớiýnghĩađó, tathấybéchịgáigiớithiệuởphầnđầuđãthayngườimẹbậnrộncủamìnhhoànthànhxuấtsắcvaitrò“giasưđặcbiệt”vớiemcủamình.Cũngcóthểcôbécũngvừatrảiquagiaiđoạntrẻsơsinhchưalâu,nênbécảmthấynhữngtừêacủaemmìnhgiốngnhưnhữngâmthanhtuyệtvờichăng.

47.Trongnhữngtròchơidângiancónhữngyếutốnuôidưỡngtinhthầntựlậpởtrẻ

Tôikhôngđịnhbópméođiýnghĩacủatừvựngnhưngthựctếcụmtừ“dạydỗ”nghecócảmgiácépbuộc,cảphíadạy lẫnphíabịdạyđềukhôngcảmthấyvuivẻ.Nhưngnếukhôngcóaiđó,vàomộtlúcnàođó“dạydỗ”thìđứatrẻsẽkhôngthểtựlậprangoàixãhộiđược.Aiđóchínhlàngườimẹ,mộtlúcnàođóchínhlà“thờikỳkhuônmẫu”.

Vấnđềlà“nhồinhét”thìtốthayxấu,nhưtôiđãnói,việcnhồinhéttrongthờikỳkhuônmẫuhoàntoànkhônggâyảnhhưởngxấugìchođứatrẻ.Dùvậy,tôicũngkhôngchủtrươnglàbấtcứcáigìcũngphảidùngtớicáchnhồinhétđểdạytrẻ.Bởivìđôikhitrẻcũngcóthểhọcđượcnhiềuthứthôngquacáctròchơivớimẹmình.Khichơicùngmẹtrẻcóthểnắmđượcmộtcáchtựnhiênđiềumẹmuốndạy,xâydựngđượccơsởđểcóthểtựlậpngoàixãhộisaunày.

Vềđiểmnày,chaôngngàyxưađãcôngphunghĩranhiềutròchơidànhchomẹvàcon,thôngquađóđểgiáodụcconluôn.TheoôngYasudaTakeshimột

nhàphêbìnhnổi tiếng, tròchơidângian“úòa”cũnglàmột tròcóýnghĩaxâydựngtinhthầntựlậptrongtrẻ.

Đốivới trẻ em, sựbiếnmất củangườimẹdườngnhư làmộtđiềuvôcùngđángsợ,dođó,hễkhôngthấybóngdángmẹlàtrẻsẽngaylậptứckhócòalêngọimẹ.Tròchơiúòalàmộthuấnluyệnđầutiêntrongthờikỳấuthơđểdạychotrẻvềsựvắngmặtcủamẹ.Banđầukhimẹbảo“ú”rồitrốnđi,đứatrẻsẽrấtsợhãi,nhưngsauđómẹlại“òa”vàxuấthiệnthìđứatrẻlạiyêntâmtrởlại.Cảmgiácsợhãivàcảmgiácyêntâmđượclặpđilặplạinhiềulầnnhưthếgiúp đứa trẻ học được rằng:mẹ dù có biếnmất nhưng rồi sẽ lại xuất hiệnngay.Nhờkíchthíchcủatròchơinàymàdầndầndùmẹvắngmặttrẻcũngkhôngthấysợhãinữa,vàtinhthầntựlậptựnhiênđượchìnhthành.

Trongnhữngtròchơidângianchomẹvàconngàyxưa,khôngíttròcóbaohàmcảýnghĩagiáodụctrongđó.Tròchơi“Conđigiỏiquá!Lạigầnđâyhơnnữanào!”cũngkhôngphảichỉđơn thuầngiúp trẻnhanhbiếtđi,mà làmộtcáchluyệntậpđểtrẻtựmìnhbướcđibằngkhảnăngcủamìnhđếnđượcmụctiêucầnđến.

Hàngngày,nếuchotrẻchơinhữngtròchơinhưthếnàytínhtựlậptrongtrẻsẽđượcnuôidưỡngđầyđủ.Nóinhưthếtasẽthấytrítuệtuyệtvờicủangườixưatrongviệcgiáodụccontrẻ.“Chơi”vốndĩlàcáisinhratrongcuộcsốngsinhhoạthàngngày,vàchắclàaicùngtừngcótrảinghiệmpháthiệnrađượcnhữngđiềumớimẻ trongnhững trò chơi cũ.Nếucácbàmẹhiệnđạingàynay,nhìnnhậnlạigiátrịcủacáctròchơidângian,vàtiếpnhậnnócàngnhiềuthìđócũngchínhlàmộtcuộccáchtânkỹthuậtchogiáodục.Tôinghĩ,chínhcáchnghĩchorằngphươngphápnuôicontântiếnkiểuÂulàđạtđếnđỉnhcaokỹthuậtlạichínhlàcáchgiáodụcbịhạnchếtrongcáikhungđịnhsẵn.

48.Nêndùngtốcđộtựnhiênkhichotrẻhọcngoạingữ

Với những ngườimới học tiếngAnh, hầu hết không thể nghe hiểu được ýnghĩamộtcâunếukhôngđểbăngởtốcđộchậm.Vídụkhinghecâu“It–is–a–pen”(*)phảivừaphântíchtừngchữvừasuyluậnmớihiểu.NhữngngườihọctiếngAnhdướichếđộgiáodụcnhưthế,khinóichuyệnvớingườinướcngoàithìnghekhônghiểu,mànóithìcũngkhôngnên.Khinóiphảivừanghĩtừngtừvừanóinênkhôngthểnóinhanh,dođó,tốcđộnóichậmchạp,khiếnngườingherấtsốtruộtvìmãikhôngnóixongmộtcâu.Cólẽ“chứngsợtiếngAnh”nguồncơncũngxuấtpháttừkiểu“chủnghĩaphântích”nàymàra.

Ngược lại,mộtđứa trẻkết thânvớimộtđứa trẻhàngxómnướcngoàimớichuyểnđếngầnnhà,lạinhanhchóngnóiđượctiếngnướcngoàinhưtiếngmẹđẻcũngchínhvìnókhôngcó“nănglựcphântích”này.

(*)Đâylàcáibút.

Bởivì,trẻconkhôngxemxétýnghĩacủatừngtừđơnmột,mànhớcảcụmtừ,dođó,trongkhingườilớncònphảisuynghĩtừngchữthìtrẻconđãnóixongcảcâu“Itisapen”rồi.

Công tychúng tôicóphátminhramột loạimáygọi làTalkingcard.Sẽcónhữngtấmthẻcóinhìnhvẽvàphiênâmcáchđọctrênđấy,trẻemchỉcầnđútthẻvàocáimáyTalkingcardthìâmthanhđãđượcghiâmvàothẻsẽphátra.Mớiđầu,khihọpbànvềviệcghiâmgiọngđọcvàothẻ,tốcđộđọclàvấnđềđauđầunhấtvớichúngtôi.Nhiềuýkiếnchorằng,đâylàdạytiếngAnhchotrẻcònchưahiểucảtiếngNhật,dođó,nênđểtốcđộđọccàngchậmcàngtốt.Mộtsốkhácthìđánhgiácaonănglựcnhậnthứcnguyênmảngcủatrẻ,chonênkhuyênhãyđểtốcđộtựnhiêntrẻdễhiểuhơn.Dựatrênhaiphíaýkiếntrên,chúngtôiđãthửtiếnhànhnhiềuthửnghiệm,vàkếtluậncuốicùnglà,trẻcàngíttuổithìcàngnêndạyngoạingữvớitốcđộtựnhiênnhất.

TôitinchắcrằngkếtluậnnàysẽlànguồnđộnglựcgiúpnănglựctiếngAnhcủatrẻđượcpháttriển.Mộtngườimẹnọđãchobiết,tốcđộcàngnhanhthìconbànhớcàngnhanh.Vídụ,đồngdaoMotherGoosemàngườilớnchúngtanhìnvàosẽcholànhịpđiệuquánhanhthìmộtđứatrẻ3tuổicóthểnhớhếttrong2tuần.Từvídụnàytathấy,trẻcontiếpnhậncáckíchthíchtựnhiênmộtcáchvôcùngtựnhiên.Nóicáchkhác,nếuchamẹcốtìnhsửathànhcác“kíchthíchnhântạo”,bắttrẻphảihiểuýnghĩa,sẽlàmđầuóctrẻbịrốiloạn.Việcnàycũngchothấy,khimộtđứatrẻhọcngoạingữ,càngtốcđộtựnhiênthìtrẻcàngdễnhớ.

Cũngnhưvậy,trongtiếngNhậtcóbabộchữmềm,chữcứngvàchữHánthìtrẻsẽnhớnhữngchữkhólàchữHánhơncả,bởivì,đốivớitrẻtrongthờikỳkhuônmẫu,chữHánlà“chữtựnhiên”,“chữđươngnhiên”,dễnhậnbiếtnhất.Dođó,dạychữmềmtrướcrồimớiđếnchữHáncũnglàmộtkiểulàmkhôngcólợichotrẻ.

Mộtcôngdụngnữakhidạyngoạingữcho trẻvới tốcđộ tựnhiên là trẻ sẽkhuônmẫuhóatrongnãobộtốcđộđó,saunàykhôngphảivấtvảđểluyệntậpchomìnhtốcđộđóvẫncóthểtiếpnhậnđược.

Sửalạikhicácđườngrãnhtrongnãođãthànhhìnhsẽkhókhănhơnnhiềusovớighivàolúcnócòntrạngtháilàtờgiấytrắng.Đólàlýdonhiềungườilúcthơấuquenvớitiếngđịaphương,khilớnlênmuốnnóitiếngphổthôngphảikhổ luyện rất vất vả. Có những người cả đời không thể nào bỏ tiếng địaphươngđược.Cónhiềungườichorằngvớinhữngngườisốngởđịaphươngđó,tiếngđịaphươngcũngchínhlàtiếngphổthông,dođó,khôngcầnphảicốthayđổilàmgì.Tuynhiên,ýtôilà,khilớnlênnếucólúccầndùngđếntiếngphổthông,thìtrangbịtừnhỏ,lúcấysẽkhôngphảivấtvảtốnsứcđểnhớmàvẫndùngđược.

Mộthiểulầmlớntronggiáodụcsớmchínhlàcáchnghĩ:nhữngthứmàngườilớn vẫn dùng, trẻ con khó tiếp nhận.Vì thế, khi nói chuyện với con nhiềungườicốtìnhbiếnthànhgiọngngọngngịu,hoặcnóichậmvìmuốntrẻhiểuýnghĩa.Tươngtựnhưvậy,trongđồngdao,thầnthoại,đồchơidànhchotrẻconcũngcókhôngítthứgâytrởngạichosựpháttriểncủatrẻ.Nếuquanniệm“vìvẫncònlàtrẻcon”nêncốtìnhgiacôngcâuchuyệnhaybàiháttheomộtcáchnhântạo,ngượclạisẽlàmchođầuóctrẻbịrốiloạn.Tathấy,nhữngbàiđồngdao,nhữngchuyệnthầnthoạihaythựcrađềulànhữngthứhếtsứctựnhiên,dođó,dùtrẻconhayngườilớnđinữađềumãimãiyêuthích.Chừngnàovẫncòndạyngoạingữ theokiểu“It–is–a–pen”như thếnày,chừngđóchúng tacònchưathoátrađượcnỗisợhãitiếngAnh.Chúngtacầnphảinói,viết,đọc,nghetiếngAnhnhưkhitahọctiếngmẹđẻthìmớiđược.Đểlàmđượcđiềuđó,conđườngnhanhnhấtlàkhitrẻcònnhỏhãydạytrẻ“tiếngAnhtựnhiên”.

49.KhôngtậndụngchiếutatamicủaNhậtkhinuôidạytrẻ là lãngphíbáuvật

Cómộtcâunói:“Vợvàchiếutatami,càngmớicàngchấtlượng”.Ởđây,tabànđếnnhữngmặt rất tốtcủachiếu tatami trongquá trìnhnuôicon.Chiếutatamiđượclàmtừrạvàcói.Ngàyxưa,mọingườithườngnhìnvàođộdàycủachiếutatamiđểbiếtđịavịcaothấpcủamộtgiađình.Ngàynay,điềuđókhôngcònnữa,vìởđâucũngđềudùngmộtloạichiếutatamigiốngnhau.

Chiếutatamiđượcđantừrạvàkhâubằngchỉlàmtừsợilanh,dođóđộcứngcủachiếu tatami là thíchhợpđểkích thíchembévậnđộng,vàhỗ trợpháttriểntrínão.Nhưphầntrướctôiđãnói,độngtácbòcóvaitròlàmlinhhoạtcácchứcnăngcủanão.Vàcóthểnóichiếcchiếutatamikhôngcứngnhưsàngỗnhưngcũngkhôngmềmnhưnệmchínhlàchỗchơilýtưởngnhấtchoembé.

Tuynhiên,gầnđây,khônghiếmcácgiađìnhkhôngcònphòngkiểuNhậtcólótsànbằngchiếutataminữa.Cóthểvớingườilớnthìđiềuđóthuậntiệnchosinh hoạt hơn, nhưng với em bé thì giống như bị cướpmất sân chơi vậy.Ngoàira,trênnệmmềmbậpbềnhembékhódichuyển,thậmchíkhôngcẩnthậncònbịngạtthở.Ngàynay,dohọctheocáchnuôicon“lậtúp”từcáchọcgiảnướcngoài, cóbi kịch là cóngười cho con tập lật úp trêngiườngnệmkhiếnconbịchènnghẹt thở.Nhưngnghenóiởcácnướcđóngười tacũngcấmkhôngđượcchoembénằmsấptrênnệmmềmhoặcgối.Tôicảmthấykỳlạvìsaoưuđiểmcủachiếutatamilàđạtđượcvaitròquantrọngtrongviệcpháttriểncủatrẻ,vậymàngườilớnchỉvìsựtiệnlợicủamìnhlạilãngquênnó.

Ở những gia đình có người già thì một căn phòng kiểu Nhật có lót chiếutatamiởsànlàđiềukhôngthểthiếuđược.Cólẽngườivuinhấtvớiđiềunàylàcáccụgiàvàembénhỏ.ỞNhật,cónhiềutrithứcvềnuôidạyconđược

truyềntừchaôngmàchúngtacầnphảinhìnnhậnlạinhưđồchơi,chỗchơiđểkhônglàmlãngphí.Chiếutatamicũnglàmộttrongsốtrithứcđó.Đâylàđiềumàcácchuyêngiavềnuôidạytrẻnhỏđềucôngnhận.Đứatrẻsẽlớnlêntheocáchnàođâykhimột sânchơiquýgiámàcác cụngàyxưamất côngnghĩracũngbịcướpmất,đồchơibịcướpmất.Thaysữamẹbằngsữangoài,thaychiếutatamibằnggiường,đócóthểlàcáchnuôiconmớicủa“cácbàmẹtiêntiến”ngàynay.Nhưngđiềucầnthiếtchosựpháttriểncủatrẻkhôngphảilàmộtbàmẹ tiên tiến,mà làmộtbàmẹbiết tiếp thunhững tinhhoa trongviệcnuôidạyconmàngườixưađãtruyềnlại.

Tôikểracôngdụngcủachiếutatami,khôngphảichỉđểnóiriêngvềchiếutatami,màmuốncácbàmẹtrẻngàynayhãymộtlầnnữanhậnthứclạinhữngtrithứcvềnuôiconmàchaôngngàyxưađãtruyềnlạiđếngiờ.

50.Sựthayđổitừngônngữtrẻthơsangngônngữngườilớncóýnghĩatrongviệcthúcđẩytínhtựlựcởtrẻ

Tôinghĩrằnghaimụctiêulớntronggiáodụctrẻấuthơlàkhaipháttrítuệvànuôidưỡngtinhthầntựlập.Đểđạtđượchaimụctiêuđó,mộtmặtvừađemđếnchotrẻnhữngkíchthíchmangtínhđộngvật,sinhlý,mặtkháctìmcáchvừagâyhứngthúchotrẻvừachotrẻtựmìnhlựachọnđểnhậncáckíchthíchđó.Haiđiềunàytưởngnhưkhônghềliênquan,nhưngthựcrachúnghỗtrợnhauđểgiúpnângcaohiệuquảcủanhau theo từnggiaiđoạn trưởng thànhcủatrẻ.

Vídụ,khitrẻmớibắtđầubậpbẹtậpnói,trẻdùngngônngữcủatrẻsơsinh.Chínhvìthế,ngườilớnchúngtanghĩnếukhôngdùngngônngữtrẻsơsinhđểnóichuyệnthìtrẻsẽkhônghiểuđược.Nhưngembécànglớnlênsẽvứtbỏthứngônngữấy,vàbắtđầuđòihỏiđượcnóichuyệnbằngngônngữngườilớn.Embécóthểlàmđượcđiềuđómộtcáchxuấtsắcchínhlànhờngàynàocũng được nghe người lớn nói chuyện. Nếu người lớn lúc nào cũng nóichuyệnbằngngônngữtrẻsơsinhthìtrẻcũngkhôngthểthoátrakhỏingônngữbậpbẹđóđược.Vậythì,tạisaohàngngàyngườimẹcứphảinóichuyệnvới trẻbằngngônngữ trẻ sơ sinhnhỉ?Hãynóibằngcáchnói chuyệnbìnhthườngcủangườilớncóphảitốthơnkhông.Thayvìchờchođếnkhitựemnóiđượcngônngữngườilớn,thìtaghivàotrongnãobộcủaem“ngônngữngườilớn”nhưlàmộtkhuônmẫu,chắcchắnemsẽsớmchuyểnđượcsangnói“ngônngữngườilớn”hơn.Đâychínhlàkíchthíchsinhlýmàtôiđãnói.

Chắcchắnnếutạocácđườngrãnh“ngônngữngườilớn”trongnãothìchứcnăngngônngữcủaembésẽpháttriển,đồngthờiembécũngsẽtíchcựctựmình thoát ra khỏi ngôn ngữ ê a trẻ con để chuyển sang “ngôn ngữ ngườilớn”.Nếukhôngcócácđườngrãnhnày,thìkhibốmẹmuốnchuyểnchocontừ“ngônngữembé”sang“ngônngữngườilớn”sẽphảimấtcôngsửachữarấtvấtvả.Tựembéthoátrakhỏi“ngônngữembé”đểchuyểnsang“ngôn

ngữngười lớn”, chứkhôngphải nhờ chamẹ chỉnh sửa thì bản thân embécũngsẽđượctrưởngthành.Dođó,tạoranềnmóngcơbảnsớm,chínhlàmộtcáchnuôidưỡngtínhtự lậpchotrẻ,vàđóchắcchắnkhôngphải làsựnhồinhétvôlýmàngườilớnnghĩ.

Theocáchnghĩđó,tathấy,pháttriểntrítuệvànuôidưỡngtínhtựlậpkhôngphảilàquanhệđốilậpmànhưhaibánhxecủamộtcỗxe,cùnghỗtrợchonhauđểđạtđượchaimụctiêuđềrađó.Khitôidùngtừ“kíchthích”thìmọingườidễsuydiễnnóratheonghĩađenvớiýkhôngtốt,nhưngthựcchất“kíchthích”chínhlànhữngyếutốđóngvaitròxâynềnmóngchosựtrưởngthànhtựlậpcủatrẻ.

51.Hoạtđộngchântaycũngcótácdụnggiúpđầuóchoạtbáthơn

MộtbácsĩnhikhoangườiPhápcónói:“Muốnbiếtmộtngôi trườngcó tốthay không chỉ cần xem số ca chấn thương của học sinh trường đó”. Bạnkhoan hiểu nhầm số ca chấn thương ít tức là trường tốt, bởi vì thực ra làngược lại, ý anh ấy là: “Trường nào có nhiều học sinh bị chấn thương thìtrườngđótốt”.

Thựctrạnghọcsinhtiểuhọcnhữngnămgầnđâybịcuốntheohọchành,bắthọcbắtăn,khôngcóthờigianrảnhđểvậnđộngchokhỏekhoắn,đểrènluyệncơthểthìởNhậtvàPhápđềugiốngnhau.Vịbácsĩấychobiết,đánglẽcóchútthờigianthìđểchohọcsinhđượcvậnđộng,nếugãy1–2cáixươngthìcũng làchuyệnbình thường.Nhưngcónhiều trườngchỉcuốnhọcsinhvàomụcđíchdạykiếnthức,dùbácsĩcómuốnthămkhámchonhữngtrườngnhưvậy thì cũng chịu, vì làm gì có ai bị trầy da, xước chân đâu.Đó là nhữngtrườngkhôngtốt.

Đây là chuyệnở trường tiểuhọc, nhưngnó cóhai điểmchung sâu sắcvớigiáodụctrẻtuổiấuthơ.Thứnhất,tạisaomọingườilạiquácoitrọngviệcdạykiếnthứcđếnmứcđó?Đươngnhiênnguyênnhâncủađiềunàycầnphảitìmlạitrongsựgiáodụcởgiaiđoạncácemcònấuthơ.Thứhai,đứatrẻnàocũngvậy,nếubịbắthọcquátảikhôngcónổithờigianrènluyệncơthể,thìkiếnthứchọcđượcliệucóthểtiếpthutốtkhông?

Vềđiểmthứnhất,nếulấyviệcdạyngoạingữmàtôitừđầuđếngiờđãnóivàilầnlàmvídụ,tasẽthấysángtỏ.Trongthờikỳkhuônmẫu,khimàtrẻkhônghềcảmthấygánhnặnggìvớiviệchuấnluyệnlặpđilặplại,nếutaghidấucácđường rãnhmột cách chắc chắn thì đến độ tuổi bé đi học ở trường, bé sẽkhôngkhókhăngìmàvẫntiếpthuđượckiếnthức.Cácquytắcứngxử,luậtlệmang tínhxãhộicũngvậy,sẽđượcápdụng trongnhiều trườnghợpcủacuộcsốngxãhộithựctế.

Điểmthứhai,cóđúng lànếucơ thểhoạtđộng tíchcực thìcũngkích thíchchứcnăngcủanãobộhoạtđộnghaykhông?Vềđiềunày,mộtsốngườiquan

niệm,vậnđộngnhiềuthìmáuphảichảyđiphụcvụcơbắp,khôngchạylênđầunữa,nênbịđầnđộnđi.Nóiđơngiản làvaiu thịtbắp thì trí tuệkhôngpháttriển,họquanniệmcơbắpvớitrítuệlàhaithứhoàntoàntáchbiệtnhau,thậmchícònnghĩnhưthểđólàmốiquanhệhoàntoànngượcnhau.

Đểlàmrõđiềunày, tôixinlấythựcnghiệmcủamộtchuyêngiatâmlýhọcphát triển thể chất để làm dẫn chứng. Bác sĩ ấy đã tiến hành điều traKuraepelin(*)trongmộtkhoảngthờigiannhấtđịnh,đểđiềutrathaotáctinhthầncủacác emmẫugiáo.Và thấy trongmùahội thao, tốcđộcủacác tácnghiệpđóthayđổitheochiềutănglênrấtrõrệt.Anhgiảithích,vậnđộngcủacácemcótácdụnglàmhoạthóahoạtđộngthầnkinhvàphảnứngnhạybéntrongtrungkhuđạinão.Điềuđóchứngtỏvậnđộnglinhhoạtcũnglàlàmlinhhoạtchứcnăngcủanão.Ngaytrongviệcvậnđộngcủacùngmộtcơthể,gầnđâymọingườirấtchúýđếnvậnđộngcủatay,chân,đặcbiệtlàcủađầungóntay.Huấnluyệnđầungóntaysẽmanglạinhữngkíchthíchtốtchocáctếbàonão.Đó là lý do vì sao nhữngđứa trẻ được học violon hoặc piano từ sớmthườngthôngminhhơn.

(*)ĐiềutraKuraepelin:Điềutratínhcách,thườngdùngkhimuốnxemaiđóhợpvớinghềgì.

Việcconngườicóđượctrítuệcaođộ,trởthànhlinhtrưởngcủavạnvậtcũngbởivìcóthểđứnglênbằnghaichânvàtựdosửdụnghaitay.Nóicáchkhác,nhờviệcgiảiphóngsứclaođộngcủađôitay,màconngườicóthểthựchiệnnhững thao tác phức tạpmà loài độngvật kháckhông làmđược.Tay chânpháttriển,đồngthờinhờđóbộnãocũngpháttriểnmộtcáchvượtbậc.

Khinghiêncứudiệntíchđạinãochiphốicácphầncủacơthểngười,ngườitathấydiệntíchcủaphầnđiềukhiểnchuyểnđộngcơmặtvàtayrộnghơnsovớicácphầnkhác.Điềuđógiúptanhậnramốiliênquangiữavậnđộngngóntayvàpháttriểnbộnão.Khiquansátchuyểnđộngngóntaycủaembésơsinh,tasẽthấybanđầuchỉcóthểlàmđượccácđộngtáclàcầmnắmngóntaycủamẹ,nhưngdầndầncầmđượcthìa,đũa,càiđượccúcáo,buộcđượcdây.Vàtacũngthấycùngvớisựtiếnbộđócủangóntay,hoạtđộngcủabộnãocũngtrởnênlinhhoạthơnmỗingày.Vídụ,nếudùnglờinóiđểgiảithíchviệcbuộcsợidâythìcóthểdùngmấychụctừ,mấytrămtừcũngkhônggiảithíchđượcvàchắcchắnlàkhôngthểtruyềntảichínhxác.Nhưngnhìntheobắtchướcthìchỉsauvàilầnlàmsai,đườngrãnhcủatếbàonãosẽhìnhthànhvàlàmđược.Vềtầmquantrọngtrongvậnđộngngóntaycủatrẻnhỏ,đãcónhiềuhọcgiảkhuyênnênápdụngtròchơigấpgiấyhayđandâychunđểthúcđẩypháttriểnbộnãocủatrẻấuthơ.Đểlàmđượcthaotácphứctạpđòihỏisựtậptrungcaođộ,khônglơđễnhbỏsótbướcnào.Dođó,cácbàitậpphứctạpđểluyệnngóntaysẽđóngvai trò rènkhảnăngchịuđựng,khảnăng tập trungcủa trẻem.Khôngchỉvậnđộngcủangóntay,mànhưvậnđộngtoànthântathấyởđiều

traKuraepelinvừađềcập,quả thậtmộtkhốióckhỏemạnhchỉcó thểnằmtrongchínhmộtcơthểkhỏemạnh.

52.Trẻemkhôngphảilàkiểu“dạyvànuôilớn”màlà“nhớvàlớnkhôn”

Cảnướccótrên300.000thànhviên,mỗinămthêmkhoảng20.000họcsinhđăngkýmới.ĐâylàconsốthànhviêncủalớpdạythêmtoándoHộiNghiêncứuToánhọcKumonđược lập rabởiKumonTooru–mộtchuyêngiadạytoán.Tôiđãthửhỏiphươngphápgiảngdạycủacáclớphọctoánnàynhưthếnào,vàrấtngạcnhiênvìnórấtgiốngvớichủtrươnggiáodụctừtrướctớinaycủatôi,hơnnữacònđạtđượckếtquảrấtmỹmãn.

TheolờiôngKumon,kếtquảkhảosát20.000họcsinhtiểuhọcchothấy,chỉ6%cácemthựcsựhiểuhoàntoànnộidungđãhọctrongsáunămtiểuhọc.Quábấtngờ, tôiđãđếngặpcánbộcấpcaocủaBộGiáodụcđểhỏi rõ, thìđượcchobiếtđólàsựthật.Vớithựctrạnggiáodụcđó,ngànhGiáodụcNhậtBảncũngkhôngthểkhôngchúýđếnsựtồntạicủacáclớphọcKumon.Tuynhiên,điềukhiếntôingạcnhiênhơnlàtráivớidựđoáncácgiáoviêncủacáclớphọcnàyphải cókỹnănggìđặcbiệt lắm, thì hoá ragiáoviên củamấynghìn lớphọc trên toànquốcđềuchỉ lànhữngbàmẹbình thường.Tại saonhữngngườimẹkhôngphảilànhữngnhàgiáodụclớn,cũngkhôngphảilàchuyêngiavề toánhọc lại có thể trongmộtnămbổ túcđược toànbộkiếnthức trongbanămmàcácemđãquên,giúpcácemcó thể theokịpbạnbèđược?Đólànhờcáchchọntàiliệu,chọnkhoáhọcphùhợpvớinănglựccủatừngem,giúpcácemdễtiếnbộnhất.Ởnhữnglớphọcnày,cáckháiniệmrắcrốinhư thếnào là toánhọc, thếnào làphépcộng…hoàn toànkhôngđượcnhắcđến.Ởđây,chỉchohọcsinh luyện tập lặpđi lặp lạimộtcách triệtđểnhữngđềbàihếtsứcđơngiảnsaochođếnlúccácemcóthểnóiracâutrảlờitheophảnxạđượcngay.

Giốngnhưtôiđãnóinhiềulần,giáodụcnênbắtđầubằngviệclặpđilặplạimộtcáchmáymóc,đểcáckiến thứcđó in thànhcácđườngrãnh trongđầunhưmộtkhuônmẫu,sẽhiệuquảhơnlàcứgiảithíchđểtrẻhiểu.Nếudạytheophươngpháplặplạinàytrẻsẽtiếnbộtừtừvàchắcchắn.Lànhữngđềbàirấtdễnên trẻcó thểdễdàng lặpđi lặp lạiđượcvà trẻsẽkhôngcảmthấykhókhăn. Trẻ không cảm thấy khó khăn, vui vẻ thoải mái luyện tập được thìđươngnhiêncũngkhôngcầnnhữngthầycôphảicókỹthuậtgìquácaosiêu.

ỞNhật,cómộtdạnggiáodụckhuônmẫucựckỳxuấtsắcgọilàKyukyu(99).Cáchdạynàydựavàocáchnóithànhvầnnhư“2,3là6”,“4,6,24”,tứclàhoàntoànkhôngđảđộnglýdotạisao2nhân3lạilà6,giúpđịnhhìnhmộtcáchmáymóctrongnãođiềuđấy.CóthểnóicáchlàmcủaôngKumonđãápdụng cách nghĩ của Kyukyu này vào tất cả các phép toán. Phương phápKyukyuđượcápdụngtriệtđểvàogiáodụctrẻtừgiaiđoạnthơấucònchưabiếtgìcũngmanglạihiệuquảgiốngnhưviệcchàohỏihàngngàyngấmvào

trongđầungườilớnchúngtavậy.Cácphéptoánkháccũngvậy,nếucácvấnđềcơbảncóthểtrảlờimộtcáchnhanhchóngtheophảnxạđượcthìviệchọclêncácphéptoánkhóhơnsẽtrởnênđơngiảnbiếtnhườngnào.Cóthểnhiềungườichorằngtoánhọckhônggiốngnhưngônngữ,nênđâuthểhọcđượctừlúc0tuổi.Thếnhưngchừngnàobạncònápdụngphươngthứckhuônmẫuthìtôitinchắcđộtuổiđểbắtđầuhọchoàntoàncóthểhạxuốngrấtnhiều.DùlàphươngphápKumonhaySuzukiShinichithìtrongcácchươngtrìnhgiáodụctốtđềucóđiểmchung.Điềuđó,nhưthầySuzukiluônnói:“Mọiđứatrẻđềucóthểtiếnbộ,chỉtùyvàocáchbạndạymàthôi”.Giáodụccólẽtómlượclạicũngchỉtrongmấychữđấymàthôi.TừphươngphápgiáodụccủaKumontathấy,khôngcầnphảilàgiáoviêncótrìnhđộcaosiêu,bởivìvốndĩ,bảnthântrẻđãmangtrongmìnhkhảnăngđểcóthểtựmìnhlớnlên,tựmìnhhọchỏi,tựmìnhtiếnbộrồi.Giốngnhưviệccácembéchỉđitheoanh,chịmìnhđếnlớphọcviolonngồiké,nhưngtựnhiênđếnlúccũnghamthíchvàmuốntựmìnhđượcchơi.ChắcchắnnhữngđứatrẻđượclàmlặpđilặplạiliêntụccácđềbàidễởlớphọcKumonđếnmộtngàycũngsẽtựmìnhbảothầycôgiáochođềkhóhơnđểlàmthử.

CảKumonvàthầySuzukiđềutuyệtnhiênkhônglàmcáiviệc làcốdạykỹthuậtchocácbé.Trongquátrìnhluyệntập,khigặpvấnđềkhó,nếutheocáchdạythôngthườnglàhướngdẫnchotrẻ“vìchỗnàynhưthếnàynêncầnlàmnhưthếnàymớiđược”,thìsauđấygặpvấnđềtươngtự,trẻcũngsẽlạibịmắckẹt trong đó.Cách làmmà cả thầySuzuki và ôngKumongiống nhaumộtcáchkỳlạởchỗ,luônbảohọcsinhquayvềđiểmthấphơn,luyệntậplại,tựkiểmđiểm lại,và rồi tựdưngvượtquađượcchướngngạivật lúc trước lúcnàokhônghay.Nóicáchkhác,phươngphápcủathầySuzukilà:đểkhônggặpvướngmắcnhưvậythìngaytừđầuhãybắtđầuluyệntậpchămchỉtừnhữngbàidễ.Điềunàykhôngchỉhọcsinhmàngaycảnhữngthầycôchuyênnghiệpkhiluyệntậpcũngvậythôi.

CácđềbàiđểluyệntậpmỗibuổihọccủacáclớpKumonlàvừaôntậplạicácđềbàidễhiểuởphầntrước,vừahọctiếplêncácphầnkhóhơn,nhờđómàlúcnàohọcsinhcũngthựcsựhiểuđượccốtlõicủavấnđề.Nóitómlại,cảhaiđềukhôngcốdạynhồinhétkiếnthứcmàchỉgiúphọcsinhtựmìnhnắmđượckiếnthứctheomộtcáchrấthoànhảo.

Trongcáchdạycủachúngtatừtrướcđếnnaycònđiểmchưatốtđólàluônchỉhiểu“giáodục”vớinghĩa“dạyvànuôidưỡng”.Khéplạichươngnày,tôimuốnnói rằng“giáodục”khôngphải là“dạyvànuôidưỡng”màphải làmsaođểtựbảnthânđứatrẻ“nhớvàtựlớnlên”,bởivìquanđiểm“dạyvànuôidưỡng”thìchỉđơnthuầnlàmangcáingườilớnbiếtchuyểnsangchotrẻconmà thôi.Nếukhôngphải là lặpđi lặp lạiđểcho trẻnhớ, rồi sauđó tựkhảnăngsinhtồncủamìnhlớnlênthìmãimãikhôngthểnàotạorađượcnhững

conngườivĩđạicónhữngbướcnhảycaohơn,xahơnchamẹ,thầycô,nhữngconngườitừtrướctớinayđược.Vàtấtnhiên,điềunàyđúngvớitấtcảmọivấnđề:nănglựcvànhâncáchconngười.

CHƯƠNG3NIỀMĐAMMÊSẼGIÚPTRẺ

THÀNHCÔNG

“Quyếttâmngaytừđầu–bíquyếtnuôicontốt!”

53.“Thờikỳnhồiép”và“thờikỳbàytỏýthích”sẽdầnthaythếnhau

Tôiđãtrìnhbàyvềtínhcầnthiếtcủaviệcngườimẹlặpđilặplạinhữngthứmàmẹtinlàtốttrongthờikỳkhuônmẫu–khoảngtrước2–3tuổichotrẻ.Bởivì,giaiđoạnnàytrẻchưabiếtthích,ghétgì,đangnhưmộttờgiấytrắng,dođó,thôngquaviệclặpđilặplạicáckíchthíchmộtcáchmáymóc,sinhlý,thậmchínhiềukhilàmangtínhđộngvật(*),tạochotrẻnhữngthóiquen,sởthíchcólợilàcựckỳcóhiệuquả.Đâylàthờikỳtrẻchưaphânbiệtyêughétnênsẽkhôngkhóchịu,khôngphảnđốimàhấpthutấtcảdễdàngnhưmiếngbônghútthấmnướcvậy.

(*)Kíchthíchmangtínhđộngvật:Nhữngkíchthíchnhằmvàoyếutốthuộcvềbảnnăng,sinhtồncủaconngười,buộcconngườiphảilựachọnhoặctìmcáchchiếnđấuđểsinhtồnhaylàbịđàothải.Vídụ,cáchoạtđộnglặndướibiển,leonúicao,thámhiểmtrongrừngsâusẽđánhthứcbảnnăngsinhtồncủaconngười.

Tuynhiên,từchỗchỉlàmộtembésơsinh,theothờigiantrẻsẽlớndầnlênvàbắtđầuxuấthiệnsựchênhlệchgiữathứtrẻdễdàngtiếpnhậnvớinhữngthứkhôngphảinhưvậyvàđiềunàydiễnrarấttừtừ.Nguyênnhânlàvìtrẻdầnxuấthiệnbảnngãcủariêngmình.Tấtnhiên,khôngcógìthayđổitrongviệcngườimẹthấycáigìtốt,tincáigìđúngthìvẫncứtiếptụcmangđếnchocon.Nhưngnósẽđòihỏihơnởmẹmộtchútcôngphutrongcáchlàm.Ngoàinhữngthứmẹmangđếnmộtcáchcóchủý,thìriêngbảnthântrẻcũngtừlúcnàođãxuấthiệnyêughétcủamình.Đócũnglàmộtdấuhiệuchothấycontrưởngthành.Tuynhiên,nhưvậycũngđồngnghĩanếuchỉđơnthuầnlànhồiéphoặclặpđilặplạitrẻsẽthấychánngay.Vídụ,giốngnhưthẻTalkingcardmàtôinóilầntrước,chođến2tuổirưỡitrẻvẫnchơikhôngbiếtchán.Nhưngtừ3–4tuổitrởđikhônghẳnnhưvậynữa,khảnăngdichuyểnđikèmhứng

thúvàlònghiếukỳpháttriểnđếnđỉnhđiểmkhiếntrẻkhôngchịungồiởmộtchỗcốđịnhnào.

Nhữngđứatrẻđãcóýkiếnchủquan,chánngayvớithứkhôngcóhứngthú,chỉ thíchhànhđộngtheosởthíchcủamình,đòihỏingười lớnphảicócáchtiếpcậnriêngchophùhợp.Tuynhiên,giốngnhưtôinóiởđầucuốnsách,sựthayđổicủatrẻtuykhôngđộtngột,nhưngpháttriểncủađứatrẻtừ0tuổiđến1–2tuổivới3–4tuổirõràngsẽcósựkhácbiệtlớn.Nóicáchkhác,dùlàdạydỗhaykhaiphánănglựcthìmộtmặtchamẹvẫnlặpđilặplạiđểtrẻghinhớ,mặtkháccũngcầnđể tâmđếnnhữngsở thích, suynghĩ riêngbắtđầuxuấthiệncủatrẻ,saochocóthểkiểmsoátnómộtcáchhợplývàchamẹvẫntiếptụcmangđếnchotrẻnhữngthứchamẹnghĩlàtốt.

54.Ngaytrong“thờikỳnhồiép”cũngmanhnhaxuấthiệnmầmnoncủatínhhiếukỳ

Ởphầntrước,tôiđãphânbiệt“thờikỳnhồiép”và“thờikỳbàytỏýthích”.Vậycóphảilàtrong“thờikỳnhồiép”này,trẻhoàntoànchưacósởthíchgìhaykhông?Tấtnhiên,giốngnhưtôiđãnóinhiềulầnlà,thờikỳ0tuổivàsauđómộtthờigianngắnlàlúcchamẹchưacầngiảithíchlýlẽmàchỉcầnnhồiépkiếnthứcvàochotrẻlàđược,nhưngkhôngphảilàđộtnhiênmộtngàynàođótrẻsẽbàytỏsởthíchvàtínhhiếukỳ,màngaytrongthờikỳnàycũngđãmanhnhaxuấthiệntínhhiếukỳvàýthíchrồi.

Mọingườithườngnóiembévừamớisinhxongđượcmộtngàythìmắtvẫnchưanhìnthấyđược.NhưngtheonhàtâmlýhọcngườiMỹ–tiếnsĩBruner,đã cónhữngkếtquả thửnghiệmcho thấyngaycả trẻ sơ sinhcũngđãbiếtchuyểnđộngánhmắttheonhữngthứkháclạ.Vídụ,ngườitachotrẻmớisinhnhìntờgiấytrắng, thìmắttrẻhoàntoànkhôngchúývàomộtđiểmnàocả.Nhưngkhichotrẻxemtờgiấycóvẽmộthìnhtamgiácrõràngtrênđó,thìtrẻsẽtậptrungđiểmnhìnvàođiểmgầntrẻnhất.Ngoàira,khitrẻcónhữngcửđộngnhưthểđịnhnắmlấycáigìđó,ngườitađãthửphântíchcụthểhànhđộngđó,thìthấytừcửđộngđólàđộngtácmangýnghĩatrẻđangxácđịnhvậtởgầnhayởxasovớimình.Ngoàinhữngthửnghiệmnày,cònnhiềuvídụkhácnhưtrẻhướngvềphíacóánhsáng,quayđầuvềphíacótiếngđộng…

Tấtnhiên,nếuchỉcăncứvàonhữngphảnứngnàythìchưathểkếtluậnđượcthóiquenyêughétcủađứatrẻđó,nhưngítnhấtcũnggiúptahiểura:ngaycảmộtđứatrẻvừasinhracũngđãcótínhhiếukỳrồi.Đòihỏisinhlýthựcralàphảnứngmangtínhđộngvật,nhưngquađócũnggiúptadễdànghìnhdungđượcsựliênquancủanótớinhữnghứngthú,yêughétcủađứatrẻ.Tấtnhiên,sựhiếukỳởmứcđộthếnàyvẫnchưađủđểtậndụnghiệuquảkhimuốnhuấnluyện,dạydỗtrẻcáigìđómộtcáchtíchcực.Nhưngtanênchúývàonhữngkíchthíchmàembédễcóphảnứngtrongvôvànkíchthíchthìsẽmanglạihiệuquảhơn.

Mộtđứa trẻ từchỗhoàn toànkhôngphảnứng lạidùđượcchonghecáigì,đếnmộtngàybỗngcóphảnứngvớitiếngnhạcđượcnghe–đócóthểnóilàhạt mầm của hứng thú, thói quen yêu ghét đã bắt đầu xuất hiện. Vì vậy,phươngpháp“nhồiép”vàphươngpháp“bày tỏý thích”khôngphải làchỉxuấthiệntừngcáimộtmàlàmốiquanhệgiaothoanhautrongtrạngtháihìnhchữX,một cáigiảm thì cáikhác tăngvàngược lại.Đặc trưngcủa thờikỳ“nhồiép”làdùkhônghứngthúcũngkhôngphảnkhánglại.Dùthếđinữa,nhưngnếuxuấthiệndùchỉmộtdấuhiệurấtnhỏchothấylònghiếukỳvàsựhứngthúcủatrẻ,thìchamẹcũngnêncốgắngđáptrảlạithậtđầyđủkỹcàng.

55.Khitrẻđanghứngthúkhôngnênlàmgiánđoạn

Nhữngdấuhiệurấtnhỏcủaýchíhaytháiđộyêughétcủatrẻtrongthờikỳ“nhồiép”nàysẽbiểuhiệnraquanhữngphảnứngthểhiệnsựthoảimáihaykhông thoảimái trong lòng.Thường bàmẹ nào cũng nhạy cảmvới nhữngthayđổisinhlýcủacon,hiểungaykhiconđóibụng,conkhóchịuvìbỉmướt.Nhưnghầunhưlạikhôngtinhýđểnhậnravớinhữngbiếnđổitâmlýnhưdễchịu,khóchịucủacon.

Mộtembésaukhisinh2–3thángbắtđầucóphảnứngrõràngvớinhịpđiệu.Tasẽthấykhôngíttrườnghợptaychânbéđậploạnxạlênkhinghemộtnhịpđiệumàbéthíchđểbàytỏsựdễchịucủamìnhvàngượclạibắtđầukhóctolênđểthểhiệnsựkhóchịukhinghemộtđiệunhạcmàbékhôngthích.Đứaconkhoảngmộttuổicủamộtngườibạntôilàfancủanhạccổđiển,nếuđượcnghenhạccổđiểnlàvuivẻhớnhở,cònnếuphảinghenhạcjazzthìkhócòalên.Nếungườimẹkhôngđểýnhững“mongmuốn”củatrẻ,sẽdẫnđếnviệccướpmấtcơhộibàytỏýthíchtừtrẻ,ảnhhưởngxấuđếnquátrìnhpháttriểntinhthầncủatrẻ.

Tuynhiên,cácbàmẹthườngngàylạikhôngmấychúýđểhiểutạisaobélạiquẫyđạptaychân,haytạisaobéđộtngộtkhóc.Nếuchỉvìlýdocủangườimẹmàlàmngắtquãngđoạnnhạcbéđang thíchnghe,épbuộcbénghe thứnhạc bé không thích là đã vùi dập đi hạtmầm trưởng thànhmất côngmớimọcđượccủabé.Điềunàykhônggiớihạnchỉtrongâmnhạc.Thithoảngmộtsốbàmẹkhiconđangsaymêvớicáigìđó,nhưngvìđếngiờthaybỉm,đếngiờchobúvẫnxôngvàongắtquãnggiữachừng.Nếulúcđóbébiếtnói,chắcchắnbésẽnói“mẹchờconthêmchútnữa”.Nhưngvìemchưabiếtnóinêncốmọicáchthểhiệnchomẹhiểuthôngquaviệcgiãygiụataychânđó.Embéđangsaymêchơiđồchơi,nhưngchỉvìcókháchđếnmàmẹdẹpđồchơicủaem,sẽlàmgiảmđimộtnửaniềmhứngthúcủaemvớimónđồchơiđó.Hứng thú lànguồndinhdưỡng tốtnhấtđểnuôidưỡngnăng lựccủa trẻ,dùtrongănuốngbạnlưuýthếnàođinữanhưngnếusởthíchbịgiánđoạnbévẫnsẽbị“suydinhdưỡng”ởmặttinhthần.Dùlàthaybỉm,chobébú,cũngđòihỏingườimẹtrướckhilàmđộngđếnconhãytếnhịdừnglạimộtchútđể

quansátcon,ítnhấtđểkhônglàmngắtquãnghứngthúcủacon.

Ngườicóthểquansáttốtnhấtlàmẹ,bởivì,chỉcómẹmớihiểuđượcngônngữkhônglờinhưquẫyđạptaychân,haykhóctocủatrẻmàthôi.Tíchcựcnuôidưỡnghứngthútrongtrẻlàđiềuquantrọng,nhưngđồngthờimongmẹcũngbiếtđượcnhữngkinhđộngkhôngtốtcũngsẽđểlạiảnhhưởngxấuvôcùngchobé.

56.Đốivớitrẻnhỏ,nênchochơinhữngđồchơicótínhkhuônmẫu

Ngoàinhữngđồchơimàngườilớnđưacho,trẻcònpháthiệnrarấtnhiều“đồchơi”khácnữatrongcuộcsống.Từcáibànbịlậtchổngchânlêntrời,quyểndanhbạdàykhôngaidùngnữa,đếnmẩuvụnbằnggỗtronghộpkẹorỗngvứtđi…Tómlạilànhữngđồchơimàvốndĩkhôngphảilàđồchơi.Tuynhiên,đốivớitrẻ,khôngcósựtáchbiệtđồchơivàkhôngphảilàđồchơi;nóiđúnghơnthôngquahoạtđộngcủabộnãotrẻsẽtìmracácphầncóthểchơiđược,cácyếutốtựmìnhthấythúvịtrongnhữngthứkhôngphảilàđồchơiđóvàsaymêchúngcònhơnlànhữngcáivốnđượctạoravớimụcđíchlàmđồchơichotrẻ.Thôngquaviệcnàycũngpháttriểntínhsángtạotrongtrẻhơn.Tấtnhiên, trongnhữngmónđãđược tạo ra làmđồchơicho trẻ, trẻvẫncó thểbiếntấuratheocáchchơimìnhthích,nênnócũngkhônglàngoạilệvớivídụnày.

TôiđãngheđượccâuchuyệnthúvịnhưthếnàytừkỳthủcờvâyTakagawa.Theo lờiôngTakagawa,hầuhết trẻemđều rấtcóhứng thúvớicờ.Nhưngkhôngphảilàcờvớitưcáchmộtbộmônchơi,màcácbébịhấpdẫnchỉbởivìquâncờlàmbằngđá.Vídụ,cháucủaôngTakagawa,mặcdùcórấtnhiềuđồchơikhácnhưngbéhoàntoànkhôngđểý,chỉcốlạigầnbàncờđểsờchơimỗikhiTakagawachơicờ.Nếuđểchođứatrẻđượcchơitheoýthíchcủatrẻsẽthấytrẻcómuônhìnhmuôndạngkiểuchơithúvịmàđứatrẻcóthểnghĩranhư: sắp xếp quân cờ theo nhiều hình dạng, chia quân đen quân trắng…Trongvôsố loạiđồchơi, tôinghĩkhôngcó“đồchơikiểukhuônmẫu”nàothích hợp với đứa trẻ đang trong thời kỳ khuônmẫu hơn cờ vây cả. Từngquâncờ,từngquâncờđềucóhìnhdạngđượcđơngiảnhóavềcùngmộtkíchthước,cómàutrắng,đenrõràngnêntùyvàocáchxếpsẽcórấtnhiềuhìnhdạngmớixuấthiệnhaybiếnmất.Nếuđểriêngtừngviênđáthìkhôngcócátínhriêng,nhưngchínhvìvậymàtậphợpnhiềuviênlạithìlạirấtthíchhợpvớiviệctạoranhiềuhìnhdạngmới.Vàmỗihìnhdạngmớilạichínhlàmộtkhuônmẫu.Vànhưvậy,trẻconcóthểcoiquâncờnhưmộtnguyênliệuđểmình tự do saymê sáng tạo ra nhiều trò chơi tưởng tượng tùy ý khác.Đóchínhlàlýdotôichorằngquâncờvâylàđồchơikhuônmẫuhợplýnhấtchotrẻ.Thôngquanhữngtròchơivớiquâncờ,biếtđâumộtlúcnàođótrẻsẽthấyhứng thúvớivai trò thựcsựcủanhữngquâncờ thì sao.Ởđây tôinghĩ tròchơilấykhuônmẫumangtínhthịgiáclàmtrunggian,trẻsẽhọcđượcvềsố,

lượng,hìnhdạng,xếphình,giúpchobộnãođượcmởrộnghơnrấtnhiềunữa.

57.Cửakéobằnggiấybịráchcũngmanglạihứngthúchotrẻ

Ngàyxưa,việccácgiađìnhcóconnhỏthìcửagiấybịxénhamnhở,chiếutatamiđầyvếtmốclàchuyệnbìnhthường.Tuynhiên,gầnđâykhôngbiếtvìngườimẹưasạchsẽhaylàtrẻconđãthôinhữngtrònghịchngợmđónữa,màviệccácgiađìnhcóconnhỏvẫnsạchsẽngănnắpdườngnhư làđiềuhiểnnhiênvậy.Cóthểđốivớingườimẹcănphòngđượcdọndẹpgọngàngsạchsẽsẽdễchịuhơn,nhưngvớiđứatrẻ liệuđócóphải làmôi trườngthựcsựtốtkhông?

Vốndĩconngườiđượcbanchokhảnăngcó thểbằngmắtmìnhước lượngthôngtincònthiếu,từđósuyluậnraýnghĩariêngcủamình.Điểnhìnhcủađiềunàylàtròchơi“tranhbịgiấu”đượccótừngàyxưa.Đâylàtròchơimàtừtrongnhữngchấmđenvàtrắngdườngnhưkhôngcóýnghĩanhìnrađượcmặt người hayhìnhdạng convật…Giốngnhưvậy, người ta gọi khảnăngnhìnmộtđốitượngnàođómàcóthểsuyrathànhýnghĩariêngtheocáchcủamìnhlà“khảnăngnhậnthứcnguyênmảng”.Chắckhôngcầnnóinữacácbạncũng hiểu giai đoạn tốt nhất để phát triển khả năng này là thời kỳ thơ ấu.Khuônmẫuđầutiênmàembénhậnthứclàkhuônmặtcủangườimẹ.Trongchươngtrướctôiđãtrìnhbàycụthể,mọithứxungquanhđốivớiembéđềulàmộtkhuônmẫu,bésẽ tìmraýnghĩariêngcủasựvậtmìnhnhìnđótheocáchcủamình,nhờđóthúcđẩynănglựctrítuệcủabảnthân.

Nhữngcánhcửabịxénhamnhở,nhữngchiếcchiếudínhđầymốcmàngườilớn chúng ta thấy bẩn thỉu đấy cũng không phải ngoại lệ.Chắc chắn là từnhữngcánhcửaráchđấybésẽpháthiệnraýnghĩamàngười lớnchúngtakhôngđoánđược,vàcoiđónhưmột tròchơi trí tuệ.Liệuchỉdựavàocảmgiáccủangườilớnmàquyracáigìlàđốitượnggâyhứngthúchotrẻcóđượckhông.Đặcbiệt,càngnhữngbàmẹnhiệthuyếttrongviệcnuôiconlạicànghayesợphòngbẩn,nguyhiểmvớicon,nêncàngdọndẹpchosạchsẽ.Nhưngmộtcănphòngquásạchsẽthìgiốngnhưmộtcănnhàtrống,chỉlàmcạnkiệttrísángtạotrongđầutrẻmàthôi.Vídụ,cácnhànghệthuậttàibalạithườngcóđượcýtưởngtừnhữnghìnhdạngmàngườithườngchúngtakhônghềđểýtới.HọasĩLeonardodeVincicóđưaramộtlờigợiýnhưthếnàyđốivớinhững người học vẽ tranh: “Việc tìm kiếm ra những dáng hình con người,phongcảnh,sông,núitrênnhữngbứctườngbẩnthỉuvìrêumốchaylẫnlộnđá làphươngpháp thúcđẩybảnnăng, làmta thức tỉnh,vànghĩrađượcvôvànýtưởngthúvị…”.

Đốivớinghệsĩ tàinănghơnbấtkỳnghệsĩ tàinăngnào–embé,biếtđâuchiếccửabịráchhaychiếcchiếudínhmốclạilàđốitượngnuôidưỡngkhảnăngcảmthụtrựcquanhơnbấtkỳloạiđồchơinàokháccũngnên.

Việcdọndẹpđinhững thứđócũng liênquanđếnviệcháiđimầmcủakhảnăngsángtạo,lònghamkhámphátrongbé.Chắcchắnđốivớiembémộtcănphòngđồđạcrơivãi,dâybẩnsẽlàcáimanglạihứngthúnhiềuhơnsovớimộtcănphòngđượcdọndẹpsạchsẽ.

58.Hứngthúđượckíchthíchkhéoléosẽthànhnguồnđộnglựchọchỏi

Mộttrongnhữngthuyếtvềgiáodụcsớmtuyệtvờimàtôirấttâmđắcvàvẫnthườngxuyênđọc làcuốnsách“Thiên tàivà sựgiáodục sớm”của tácgiảKimuraKyuichi(*)(dotrườngĐạihọcTamagawaxuấtbản).Đặcbiệtlàghichép thực tếvềmôi trườnggiáodụcmànhà luậthọcngườiĐứcKarlVitteđược tiếp nhận cho đến năm 14 tuổi cho ta biết rất nhiều điều. Ghi chépnày(**)dochacủaKarlghilại,đượccôngbốlầnđầutiênvàothếkỷXIX,nhưngđương thời khôngđượcmọingười chúýđếnmấy.Lúcbấygiờvẫnđanglàthờiđạimàngườitatinvàothuyếtgiáodụcsớmlàchỉcầnquantâmđếnsứckhỏeđứatrẻ,chonêncuốnsáchkhôngđượcchúýcũnglàđiềucóthểhiểuđược.

(*)KimuraKyuichi(1883–1977)đượcbiếtđếnnhưmộtnhàtâmlývàgiáodục học nổi tiếng với suy nghĩ về phương pháp giáo dục âmnhạc từ sớm.“Thiên tàivàsựgiáodụcsớm”đãxóa tansuynghĩ“Mộtngười trở thànhthiêntàihaykhônghoàntoànlàdoyếutốditruyền”.Cuốnsáchchỉrarằng,chínhsựgiáodụccủacácbậcchamẹmớilàyếutốquyếtđịnhtạonêncácthiêntài.

(**)ChacủaKarlVitteđãghilạitấtcảnhữngphươngphápđãápdụngvớiôngchođếnlúc14tuổi,sauđóviết thànhcuốnsáchmangtên“CáchgiáodụcvớiCarlVitte”.Tuynhiên,nókhôngđượclưulạivàgầnnhưđãbịthấtlạchoàntoàn.

Tuynhiên,ở thờiđiểmhiệnnaykhi thuyếtđóđãbịnhiềunghiêncứukhoahọcloạibỏthìquanđiểmgiáodụccủachaKarlcầnđượcnhìnnhậnlạilầnnữa.Vớiniềmtin“giáodụctrẻconkhôngbaogiờgọilàquásớm”,chacủaKarl Vitte đã tích cực bổ sung cho conmình những kiến thức và từ vựngđúng,trongđócómộtphươngphápthúvịkhiôngdạychoconđọcsách.Đầutiênngườichađọcrồikểlạichoconnghethậthấpdẫnnộidungnhữngcuốntruyệntranh,sauđónóivớiKarl:“Nếuconđọcđượcchữthìconcũngcóthểkểchomọingườihiểuđượccâuchuyệnnày”.ĐiềunàyđãkíchthíchmạnhvàotâmhồntrẻthơcủaKarl.Hơnthếnữa,thithoảngngườichacònkhôngđọcchonghemàchỉnói:“Truyệnnàyhaylắmnhưngtachảcóthờigianmàđọcchoconngheđược”,khiếnchoKarlcànglúccàngmuốntìmcáchđểnhớmặt chữvàmuốnđọcchobằngđược.Nhờ thếngười chadạychữđếnđâungấmđếnđấygiốngnhưmiếngbônghútthấmnướcvậy.

Điềukhiến tôichúýđếnghichépnày làvìnóquágiốngvớiphươngpháp

dạycủathầySuzukiShinichimàtôiđãnóinhiềutừđầuđếngiờ.Tronglớphọc của thầySuzukiShinichi, nhữngđứa trẻ đượcmẹdẫnđến, banđầu sẽchưađượcphépcầmđàn.Trongmộtthờigiannhấtđịnh,nósẽphảingồiimnhìnnhữngđứa trẻkhácbaogồmcảđứa ít tuổihơnhọc.Cứ thế,một thờigianngắnsauđứatrẻcảmthấydườngnhưmìnhcũngcóthểđánhđượcnhưvậyvàmuốnđượccầmđànđểđánh.

Nhưngkểcảnhưthếnóvẫnchưađượcthầychophépcầmđàn,mànósẽphảitiếptụcnghebăng,đĩabảnnhạcđó,thithoảngtùytrườnghợpsẽphảihọctừnhữngvấnđềcơbảnnhư tư thế,cáchcầmđànnhưngbằngcâyđànkhôngphátratiếng.Cứnhưthếkhoảng3–4thángsau,mongmuốnđượccầmđàncủađứatrẻđãlêncaongútrồi.Vàlúcấylầnđầutiên,vừađúngkhoảnhkhắcdâycungbịkéocăngvútnhấtđó,đứa trẻđượcchophépcầmcâyđàn lênchơi.

Vớicáchlàmnày,đứatrẻsẽ tiếnbộmộtcáchrõrệt,vì trẻbắtđầusaubaongàybịdồnnénniềmhứngthú,chứkhôngphảihọcchỉvìsựhứngthúnhấtthờibanđầu.Mộttrongnhữngbíquyếtđểnhữngđứatrẻ2–3tuổitronglớphọccủathầySuzukicóthểdễdàngkéođượcbảnnhạckhó,manglạithànhcôngmà cả thế giới gọi là kỳ tích có lẽ thực ra nằmở trongphươngphápgiảngdạylôikéođượchứngthúnhưthếnàycủathầySuzuki.

59.Biếtkhéoléokíchthíchhứngthúcóliênquanđếnsựkhéoléotrongcáchnuôidạy

Ởchươngtrước,tôiđãnóivềviệcdùđứabénhỏtuổiđếnđâucũngcóýnghĩriêngcủamình,hứng thú sẽgiốngnhư thuốckích thích thúcđẩyviệcpháttriểnnănglựctrítuệ.Tấtnhiên,nếuhứngthúcủatrẻkhácvớicủamẹhoặcngườimẹchỉcoinhữngthứmàconcóhứngthúlàngốcnghếchvàkhôngđểýđếnthìkhiđóthuốckíchthíchcónguycơbiếnthànhthuốckìmhãm.Mộttrongnhữngbíquyếtđểlôikéohứngthúcủatrẻmàtừngàyxưachaôngvẫndạylà:“khenhơnchê”.Tuynhiên,điềunàythậtranóidễhơnlàm,dođó,đòihỏichamẹphảivấtvảthêmnhiều.

Thực tế, bản thân tôi cũng cảmnhậnđượcmạnhmẽ sựkhókhăn củaviệckhensovớichê.Trongkinhdoanhcó từmorale– tinh thần làmviệc.Tinhthần làmviệccủanhânviênnằmởkhảnăngngười lãnhđạocó thể lôikéohứngthúcủanhânviênkhicôngtygặpvấnđềtrìtrệ.Khitôinóivậycóthểsẽnhậnđượcnhiềuchỉ trích từmọingười rằng:“làmsaocó thểđồngnhấthứngthúcủangườilớnvớitrẻemnhưthếđược”,nhưngđiểmmấuchốttôimuốnnóiởđâylà“sựkhéoléogâydựnghứngthú”,kểcảtrongnuôidưỡngnhânviên,cũngnhưnuôidưỡngconcáiđềuvôcùngquantrọng.

Dùkhenhaychêđiềuquantrọnglàởthứtựthựchiện.Tùyvàoviệcbạnkhenrồimớichê,chêrồikhen,chỉkhenhoặcchỉchêmàsựhammuốndànhtâm

trívàoviệcđócủatrẻsẽcósựkhácbiệtrấtlớn.Tatạmbỏquahaicáchsaukhôngtínhđến.Dùbiếtcáchnuôidưỡnghứngthúở trẻ là“khentrướcchêsau”, nhưng thông thường cácbậc chamẹđềumắckhuyết điểm là kiểugìcũngchêrồimớikhen.

Về điểm này, điều làm tôi khi nào cũng quan tâm đó là cái tài trong cáchkhen,cáchchêcủathầySuzuki.ThầySuzukidùtrongbấtkỳtrườnghợpnàocũngdùngcáchnói,đầutiênlàkhen“Tốtlắmconlàmtốtđấychứ”,vàsaukhikhenxongbaogiờcũngnóitiếp“trừnhữngchỗchưatốtthì…”.Vớicáchnóinày,đứatrẻsẽđọnglạiấntượngrấtmạnhvềnhữngđiểmđượcthầykhen,đồngthờidùbịthầychỉranhữngđiểmchưatốtcũngsẽchânthànhtiếpthu,và tựmìnhnỗ lựcđểkhắcphụcđiểmchưađượcđó.Còncách làmcủacácbậcchamẹthườnglàchêhếtchỗnàyđếnchỗkia,khiếnđứatrẻcóấntượngmạnhvềviệcmìnhbịchê,nênsauđóchamẹcókhenđichăngnữađứatrẻcũngkhôngthểchânthànhtiếpthuđượccũnglàđiềuđươngnhiên.Nóitómlại,điềuquantrọnglàkhentrẻtrướchaychêtrẻtrướcmàthôi.

ThầySuzukiđãchỉra“sựkhéoléo”lôikéohứngthúcủangườimẹsẽtỉ lệthuậnvớinănglựccủađứatrẻ.Thếnhưnghầuhếtcácbàmẹthườngdễđặtcảmxúclêntrước,ítaicóthểkiềmchếđểýđếntrọngtâmlàlôikéohứngthúcủatrẻ.Đặctrưngcủatrẻnhũnhilàmộtkhiđãcóhứngthúrồithìsẽmảimêchămchúđếnđiềuđóchođếnkhisởthíchđólớnphồnglên.CácbạnthửmộtlầnápdụngphươngphápSuzukimethod,hãykhentrẻthậtnhiềuthậtnhiềuvàchỉđểlạiduynhấtmộtđiềumuốnkhiểntráchnóicuốicùngxemhiệuquảthếnàonhé.

60.Từ“ghét”nảysinhtừnhữngcâunóithiếutráchnhiệmcủachamẹ

ỞcáctrườngmẫugiáocủachâuÂu,toiletnàocũngcólắpđặtchỗrửamôngbằngnướcnóng.Đâylàsựtếnhịquantâmđểsaochocácemnhỏnhỡmaybịtèdầm,ỉađùncóthểrửađược,khôngbịxấuhổvìsợbạnbèpháthiện.Nói“xấuhổ”cólẽchúngtanghenhư“xấuhổ”bìnhthườngtheocáchcảmnhậncủangười lớn.Nhưngđốivới trẻconđang tuổikhẳngđịnhbản thânmình,khônggìkhiếntrẻnhạycảmhơnkhibịxấuhổ.Concủamộtngườibạncủatôi,trướcmặtngườikháctuyệtđốikhôngđitoilet.Nguyênnhânlàvì,lúc3tuổicólầnemtèdầmvàchamẹđãphêbìnhtrướcmặtngườikhác.Cóthểchamẹnóimàkhôngcóýgìsâuxa,nhưngnhữnglờinóiđóđãthànhámảnhđốivớiđứatrẻchođếntậnkhibévàotiểuhọc,vàphảivôcùngvấtvảmớichữađượccănbệnhghétnhàvệsinhđócủabé.Nhữngvídụnhưthếnàytôicó thể đưa ra rất nhiều.Để thấy được từ “ghét” của trẻ em hình thành donhững lời nói vô ý của người lớn trong thời kỳ nhũnhi tuyệt nhiên khôngphảilàviệchiếmhoigì.

Tôi cũngđượcnghenhữngví dụ thếnày rất nhiều từ anhDoi.Đây là câuchuyệnkhingườicontraithứcủaanhDoihọcvẽtranh.Từkhithầygiáodạy

vẽnhìn tranhcủaemvàhỏi:“Đây là tranhkiểugì?”bé trởnênrấtghétvẽtranh,vàtừđóchođếnkhihọccấp1,cấp2,cấp3,chođếnđạihọckhôngbaogiờemchịucầmlạibútvẽnữa.Lạicótrườnghợpmộtembécógiọngcarấtcao,nhưngtuyệtnhiênkhôngbaogiờchịuhát.ThấykỳlạanhDoitìmhiểu.Thìbiếtnguyênnhânlàvìnămbé2tuổi,khibéhátchomọingườitronggiađìnhnghexong,ngườichadocóchúthơimenđãnóiđùa“Thằngnàybịmùâmnhạc!”.Theosựlàmchứngcủangườimẹthìtừlúcấytrởđiđứatrẻkhôngbaogiờthèmđảđộngđếnchuyệncahátnữa.Chắcchắnkhôngquákhinóichínhlờinóivôtìnhcủangườichathuởnhỏđãkhiếnbéthànhđứatrẻ“cămghétcahát”nhưbâygiờ.Nhưvậy,nhữnglờinóivôtìnhcủangườilớnchúngta,củachamẹ,ngườixungquanhđôikhiđã làmmấtđihứng thúvừanhúmầmđốivớithểthao,âmnhạc,hộihọacủatrẻ;cướpmấtcủatrẻniềmhạnhphúcđốivớinhữngthứấy.Dùchamẹdốclòngnuôidưỡnghứngthúcólợichocon,nhưnglạivôtìnhnóiranhữngcâuthiếutráchnhiệmthìdầndầnsẽdẫnđếnkếtquảngượcmongmuốnmàthôi.

61.“Mệnhlệnh”làthứtốikỵkhidạytrẻ

TôilúcnàocũngbàytỏlòngkínhtrọngđốivớiHoànghậuMichikovàcoibànhưlàhìnhmẫucủanhữngngườimẹ.Bởivì,Ngườiluônmongmỏisẽnuôiconthànhmộtngườitốt,vàluônnỗlựccốgắngđểlàmđiềuđó.TôirấtmongcácbàmẹtrongnhângianhãynoigươngHoànghậutrongcáchgiáodụccon,khicầnnghiêmkhắcthìnghiêmkhắc,khicầntôntrọngýkiếnriêngcủaconthìnêntôntrọng.

Hômtrước,tôiđượcnghemẩuchuyệnđúngnhưsuynghĩcủatôivềHoànghậu,từôngOgataYasuo–ngườicóvaitròdạydỗchoTháitửđiệnhạ.Mộtbuổichiềutối,khiOgatavàocùngthìHoànghậubảo“AnhOgataơi,Naruchuẩnbịđitắmnênanhlạiđâymộtlát”.NarulàtêngọithânmậtcủaTháitửđiệnhạlúccònbé,lúcấyTháitửkhoảng2tuổi.Lúcđó,HoànghậunóivớiTháitửđiệnhạđangđịnhbướcvàobồntắm:“Bỏáosơmivàođâuconnhỉ?”,“Tiếptheođólàquầnđấy”,“Đểtấtlêntrêncùngconnhé!”.HoànghậunóivậyvàđểchoTháitửtựmìnhlàmtấtcả.Khinghecâuchuyệnnày,tôihiểulýdovìsaoTháitửlạichânthànhrămrắpnghetheolờicủamẹnói.LàbởivìHoànghậuđãcósựtếnhịtinhtếlàtôntrọngtínhtựchủcủaconmình,khôngdùngcáchnóimệnhlệnhmàdùngcáchnóinhờvảđểnóivớicon.

Dùmệnhlệnhtrựctiếphaynhờvảgiántiếpthìđằngnàocũnglàbảoconlàmviệc này việc kia.Nhưng từ lập trường người tiếp nhận là trẻ, thì nó khácnhaumộttrờimộtvực.Tâmlýcủaconngườilàdùviệcsẽphảnkhánglạinếubịralệnhvẫnsẽdỏngtainghelờinếulàđượcnhờvả.

Dođó,cáchtốtnhấtđểnuôidưỡnglòngnhiệttìnhcủatrẻlàdùngcáchnóinhờvảđểtrẻtựmìnhlàm.

Cácôngbốbàmẹthườnghaynói:“Bỏáovàotronggiỏđi”,màkhôngbiếtnóinhưvậysẽcướpđitínhtựchủcủatrẻ,khiếntínhdựadẫmcủatrẻbịmạnhlên. Kết quả thì dù dùng cách nói nào chiếc áo cũng sẽ được bỏ vào giỏ,nhưngnếunghĩvềhiệuquảgiáodụcsauđónữathìchúngkhácnhaumộttrờimộtvựcvậy.SởdĩHoànghậuđượcmọingườikhenngợilàmộtnhàtâmlýhọctrẻthơđạitàicólẽcũngvìbàcósựnghiêncứukỹcàngvềsựkhácnhauchilytrongnhữngphạmtrùnày,vàthựchiệnnómộtcáchtàitình.

Dườngnhưcácbậcchamẹtrongnhângianđềutựchomìnhcáiđặcquyềnralệnhchotrẻ,nhưngthựcchấtlàmtheomệnhlệnhsẽcướpđihứngthúđốivớihànhđộngcủađứatrẻ.Kếtcụclà,mộtđứatrẻluônbịralệnhsẽtrởthànhmộtngườikhôngcómệnhlệnhthìtựmìnhkhôngthểlàmđượcgìcả.

62.Chamẹnênbàytỏsựvuimừngvớinhữngviệctrẻlàmđượcthayvìđánhgiá

Mộttrongnhữngnguyênnhânlàmmấtđilònghammuốncủatrẻnằmởcáchđánhgiácủachamẹvớicon.Thườngngườimẹkhinhìntranhconvẽsẽnóingay: “Con vẽ đẹp đấy!”, hoặc đôi khi nghe con hát thì chê: “Con hát dởquá!”.Vấnđềởđâykhôngphảilàđánhgiátốthaykhôngtốt,mànhiềukhibảnthânsựđánhgiálànguyênnhânlàmmấtđihammuốncủatrẻ.Khôngchỉtrẻmàbấtkỳaikhiđượckhenđềuthấyvui,nhưngkhôngcóaihơntrẻtrongnănglựcnhậnrabằngtrựccảmrằngmẹchỉlàđangnịnhcả.Khôngbiếtcóphảivìnghĩkíchthíchhứngthúcủatrẻthìkhenhơnlàchêkhôngmàkhôngítbàmẹconlàmcáigìcũngkhen.Dườngnhưhọnghĩrằng,chỉcầnkhenlàconsẽtiếnbộ,nênthấyconvẽtranhthìkhenconvẽđẹp,conhátthìkhenconháthay.Nhưngthựcratrẻemcómộttrựcquanrấtnhạybén,nênsẽnhậnrangaylờimẹnóichỉlànịnhbợ.Nếuchỉtoànkhensuông,thìtrongnãotrẻsẽhình thành đường rãnh xem việc được khen là điều đương nhiên, dẫn đếnnguycơhình thànhnênđứa trẻkhôngchịu làmgì cảnếunhưkhôngcóaikhen.Nhữngđứatrẻkhôngthỏamãnkhichưađượckhensẽkhôngthểtiếnbộđược.

Ngượclại,nếukhinàocũngnhìnvàđánhgiáviệctrẻlàmdướigócđộkhắtkhecủangười lớn,chỉchêbaibécũngsẽ làmmất lòngnhiệt tìnhvà tự tintrong bé. Điều tôi muốn nói không phải là: cha mẹ hãy đánh giá kết quảnhữngviệcbélàm,khicầnkhenthìnênkhen,lúccầnchêthìphảichê.Màtôibănkhoănrằng,tạisaođốivớinhữngviệcconlàm,cácbàmẹcứkhôngđánhgiákhenchêlàkhôngchịuđượcthếnhỉ?

Bởivì,điềumàtrẻ thựcsựmuốnmẹnóivớimìnhkhôngphải lànhữnglờiđánhgiákhengiỏi,chêdở,màlànhữngcâunói thểhiệnsựhạnhphúcvuisướngcủamẹkhiconđãlàmđượcviệcđó:“Ôi,conlàmđượcrồinày!”.Việcngườimẹvuisướngvớinhữngviệcconđãlàmđượcbấtkểhaydởthếnàolàliều thuốckích thích tốtnhấtnângcao lònghammuốncủa trẻ.Trẻsẽchân

thànhphảnứngngayvớinhững lờinóivuisướngnàycủachamẹ,vàchắcchắncũngsẽcảmnhậnđượcniềmvuitrongnhữngviệcmìnhđãlàmđó.

Đúnglàlờikhencótácdụngkíchthíchlònghammuốncủatrẻ,nhưngnếuđểlờikhenđó thành lờinịnh thìnó sẽphản tácdụng.Tôinghĩ rằngviệcbảnthânngườimẹthậtlòngcảmthấyhạnhphúc,thậtlòngvuisướng“Tuyệtquá!Conđãlàmđượcrồi!”chínhlà“đánhgiá”chínhxácnhấtđốivớiviệcđứatrẻlàmrồi.

Trongviệclôikéohứngthúcủatrẻ,thầySuzukicũngtuyệtnhiênkhôngbaogiờđánhgiáhọctròbằngnhữngcâu“Giỏiđấy!”,“Kémquá!”.Thầychỉluônnóimộtcáchvuisướngvớinhữnghọcsinhvừachơixongbảnnhạc“Emđãrấtcốgắng,rấtcốgắng”.Khinghevậynhữngđứatrẻsẽcảmthấyvôcùngvuisướng,lúcđóthầytựmìnhlàmmẫuvànói“Emcókéođượctheonhưthếnày không nhỉ?”, vàmột cách tự nhiên chỉ dẫn cho học sinh tựmình kéođược.Nhữngđứatrẻđósẽdồntâmhuyếtvàoviolon,vàtựnhiênđiểmchưatốtđượcsửa,cóthểbiểudiễnđượcchínhxác.

Mộtngàynọ,cómộtbàmẹkhinhìnthầySuzukichỉdẫnchohọctròđãhỏithầycâuthếnày:“Thầylúcnàocũngnóikhôngđượcnịnhtrẻcon.Vậysaocháunóchơidởnhưthếmàthầyvẫnkhen?Chẳngphảilàdùlànóidốiđinữathìlờikhencũngcầnthiếtđósao?”.ThầySuzukiđãtrảlờithếnày:“Lờitôinóituyệtnhiênkhôngphảilànóidối.Cónhiềutrẻkhibảobiểudiễn,thìkhóchịuvàkhônglàm,nhưngconchịđãchânthànhbiểudiễnchotôixem.Bởivậy,tôithậtlòngvuisướng,nênmớinóiemđãcốgắng,chứtôiđâucókhenemchơihay.Từtrướcđếnnay,hễemchơithìbịchêchơiđàndởđúngkhông.Khiđượctôiđộngviênemđãrấtcốgắng,emrấtngạcnhiên,phấnkhởivàcảmthấythêmhứngthúhơnnữavớiviệcchơiviolon.Đểkhônglàmmấtđihứngthúcủatrẻthìtrướctiênchúngtakhôngđượclàmtổnthươngtráitimchúng”.

Dùđềulàkhenđichăngnữa,nhưngkhenchínhbảnthânviệcemđãlàmvàkhenkết quả emđã làm làhai vấnđềkhácnhau rất lớn.Nhữngngườimẹthườngcócáchnghĩhạnhẹplàthôicứkhenkếtquảbéđãlàmlàđược,nhưngcáimàmẹcầndànhlờikhentặnglàbảnthânviệcbéđãlàm.Nếuchỉkhenkếtquảđươngnhiêntronglờikhensẽbaohàmcảđánhgiácủamẹnữa,dovậy,mộtlúcnàođó,đứatrẻsẽcoiviệcđượckhenlàmụcđích,luônbậntâmđếnđánhgiácủangườikhácnhưthếnào.Cònvuisướngvớiviệcconđãlàmvà thành tâm khen điều đó là việc vô cùng đơn giảnmà bất cứ người changườimẹnào,đốivớibấtcứđứatrẻnàocũngđềucóthểlàmđược.Tôinghĩmộttrongnhữngvấnđềtronggiáodụcởnhàtrườnghiệnnayđólàvẫngiữ“chủnghĩađánhgiá”này.

63.Đôikhi,đểlôikéohứngthúởtrẻ,chamẹcũngcầnphải“giảvờ”

DùlàhọcviolonhaynhớcácchữHánkhóthìthựctếngườithựchiệnđềulàchínhbảnthânđứatrẻ.Nóicáchkhác,chìakhóacủasựtiếnbộnằmtrongtayđứa trẻ, chỉkhi tựđứa trẻmuốn làm thì lúcđó tàinăngcủa trẻcómớigiatăng,mớitrởthànhbànđạpthúcđẩytrínãopháttriển.

Quả thật là trẻ con có bộ nãomềm dẻo có thể tiếp thu không phản khángnhữngkíchthíchđượcchamẹmangđến.Nhưngtrongkhitiếpnhậnvôvànkíchthích,dầndầnsẽhìnhthànhbộnãokhôngtiếpnhậnnhữngthứmàtrẻkhôngthích.Việcmangđếnnhữngkíchthíchtốttừtrongvôvànkíchthíchlànhiệmvụlớnnhấtchamẹphảihoànthành.Đồngthời,ởđâytôimuốnnhấnmạnhlàviệcdẫndắtsaochotrẻthấyhứngthúvớikíchthíchđóvàchịutiếpnhậncũng làmột trongnhữngnhiệmvụ lớncủangườimẹ.Vì thế,đôikhiphảicầnđến“sựlừadối”vớiýnghĩatốt.Giốngnhưviệcngườimẹphảikỳcôngtìmmọicáchchođứatrẻkhôngthíchuốngsữatrởnênthíchuốngsữa,chínhnhờcósựđầutưcôngsứccủangườimẹđểđứatrẻchịutiếpnhậncáckích thíchmàngườimẹmangđếnmànăng lựccủađứa trẻcàngđượckhaiphá.Sựđầutưđóởmộtmặtnàođóđôikhichínhlà“sựlừadối”,cácbạncóđồngývớitôikhông?

Vídụ,vớiđứatrẻkhôngchịubúmẹngườimẹphảichobécáinúmvúgiảđểchonólàmquenvàdầncóhứngthúvớihìnhdạngvúmẹ,đócólẽcũnglàmột kiểu “lừa”.Hôm trước, khi nói chuyện với ôngOgataYasuo, ông nóirằngôngthườngxuyênđượcnhờtưvấn:“Contôirấtbiếngăn,tôiphảilàmsaođây?”.Đốivớinhữngcâuhỏinhư thếOgata thường trả lời rằng:“Việccủachamẹkhôngphải làchoconănbằngđược,màlà làmsaođể trẻ thấyhứngthúvớiviệcănuống”.Nếuđãkhôngthíchănthìdùlàtrẻconcũngsẽkhôngchịuăn.Dođó,nhiệmvụcủangườimẹlúcđấy làphải thử thayđổicáchchếbiến,thửchọnnguyênliệuphùhợphơn,thửbàybiệntrangtríđẹpmắt lôi kéo hứng thú hơn, nói chung là làm sao để trẻ thấy thèm ăn.Nếungườimẹkhôngchịucốgắngtrongnhữngviệcấy,màchỉkêuca“contôi…”thìđólàsựlườibiếngcủangườimẹ,khôngthểcócáchnàokhácnữa.

Vốndĩtừ“lừa”làđểnóiviệcdụdỗ,dẫndắtđứatrẻlàmtheoýcủamình,chonênkhinuôidạyconcólẽ“lừa”đôikhilạilàyếutốkhôngthểthiếuđược.Mộtngườimẹtốt,mộtngườithầytốtlàngườibiếtvậndụngkhéoléosự“lừađảo”nàyhướngđượctráitimđứatrẻtheohướngmàthầycôvàchamẹmuốnhướng.Cóthểdùngcáchnói“lừa”thìnghenhưmộtviệcxấu,nhưngnếulà“lừa”theonghĩaxấuthìđứatrẻsẽnhanhchóngpháthiệnra.CáchlàmcủathầySuzukimàtôiđãgiớithiệuởphầntrướccólẽcũngđượcgọilàmộtkiểu“lừa”.Nhưngthựcrađểđứatrẻđitheohướngmìnhmuốnnhưvậy,thìchắcchắn đòi hỏi cả kỳ công, đồng thời, cũng nhờ việc biết suy nghĩmọi việcđứngtrênlậptrườngcủatrẻnữa.

64.“Cùnghọc”vớimẹsẽlàmtănghứngthúởtrẻ

Tôitiếncửmộtphươngphápgiáodụctrẻrấthay,vừakhôngdẫnđếnbaobọcquá,vừakhôngkhiếntrẻbịỷlại.Tôiđặttênchophươngphápgiáodụcđólà“cùngnhauhọctập”.Giốngnhưtêngọicủanó,đâylàcáchlàmmàxemtivicũngxemcùngtrẻ,trẻvẽtranhthìvẽcùngtrẻ.Ngườiđãchotôilờigợiývềphươngphápnày làhọasĩNemoto(*), tácgiả truyện“Kurichan”(**)đượcđăngnhiềukỳtrênbáoAsahi.TôiđãnhờhọasĩNemotođếnhướngdẫnvẽtranh tạiHiệphộiPhát triểnTàinăngấu thơcủa tôi.Anhcóphươngpháphướngdẫnrấtđộcđáođólà,trongnhữngdịpnhưtriểnlãmtranhanhsẽđồngthờigiaođềtàichocảngườimẹvàđứatrẻlàmthử,mỗingườiđềuphải tựmìnhvẽbàitậpđãđượcgiao.Việcngườimẹgiúpconvẽtranhlàđiềumàtathườnggặp,nhưngnhư thếchỉkhiếnđứa trẻcó tínhỷ lạivàomẹmà thôi,thànhranếukhôngcómẹgiúpđỡđứatrẻsẽkhôngthểlàmđượcgìcả.ĐặctrưngcủaphươngpháphướngdẫnkiểuanhNemotolà:nhờviệcmẹvàconcùngđộc lậpphải thựchiệnmộtđềbàigiốngnhau,mà trước tiên sẽkhiếnngườimẹrấthàohứng.Khingườimẹchămchúvẽtranhnhưvậy,thậtkỳlạ,điềuđónhưđượctruyềnsangchocảđứatrẻ,kểcảnhữngđứatrẻtrướcgiờcoiviệcvẽtranhlànhàmchánđichăngnữacũngtrởnênhứngkhởibắttayvàovẽ.Nếumộtngườirấtquantrọngvớitrẻlàmẹsaymêmộtđiềugìđó,thìđươngnhiênđứa trẻ cũngkhông thể thờơđược.Có lẽ, vócdángmẹđangchămchỉsaymêvẽtranhlàsựkhíchlệkhônggìbằngchođứatrẻ.

(*)Nemoto(1916–2002)làmộthọasĩtruyệntranhmangacủaNhật.Ôngđượcbiếtđếnlàmộtngườiyêuđộngvật,vànổitiếngvớinhiềutruyệntranhvềđộngvật.

(**) “KuriChan” là truyệnmanga nhiều kỳ về nhân vậtKuriChan, đượcđăngliêntiếptrêntờbáobuổichiềuAsahi.NguyênmẫunhânvậtKuriChanchínhlàcontraiđầucủahọasĩ.Kuringhĩalàxoăntừnglọn,têntruyệnbắtđầutừmàutócxoăntựnhiênrấtdễthươngcủacontraiNemoto.

Phươngpháp“cùngnhauhọctập”màtôinóiđếncũngtươngtựnhưvậy,dùlàxemtivi,dùlànghenhạchayvẽtranh,bấtcứlàmgìmẹđềuhãycùnglàmvớitrẻ.Hơnthếnữa,mẹkhôngcầnphảiđểýđếntrẻmàcứhãylàmthậtsaymêchămchỉ.Vớiýnghĩađó,tôinghĩgọiphươngphápgiáodụcnàylà“cùngnhauchămchỉ”cólẽcũngchẳngsai.Khácvớicáchdạybaobọcquákĩhoặcquá thờ ơ không quan tâm, cách làmnày giúp trẻ có thể tựmình nuôi lớnhứngthúcủabảnthân.

Theokinhnghiệmcủamộtgiáoviêntrườngmẫugiáo,khảnăngtậptrungcủatrẻ khi có giáo viên ngồi xem cùng và khi không có giáo viên là rất khácnhau. Khi giáo viên làm việc khác, để trẻ tự ngồi xem tivi thì chẳngmấychốc,sứctậptrungcủatrẻbắtđầugiảmdần,vàkiểugìbọntrẻcũngbắtđầuquaysangcãicọhoặcnóiquanóilạivớinhau.Chỉcầncôgiáongồixemtivimộtcáchchămchú,ngườimẹlắngnghemộtcáchchămchúthìđộhứngthú

củatrẻđãkhácnhau,dođó,sựtồntạicủathầycô,củangườimẹđốivớiđứatrẻlàvôcùngtolớn.

Khinóiphảigâyhứngthúchotrẻtanghesẽcảmthấynhưmộtnhiệmvụkhókhăn,khómàhoànthànhđược,nhưngđứatrẻ thựcrachỉcầnmẹcùnglàmmộtviệcgiốngnhưnólàđãthấycóhứngthúrồi.Hivọngrằngdùlàchươngtrìnhtividànhchotrẻemđinữathìmẹcũngkhôngđểtrẻxemmộtmình,màhãyngồicùngconvàchămchútheodõi.

65.Nhữngthứmàtrẻcóhứngthú,ngườimẹcũngnênthểhiệnsựquantâm

Cólẽbâygiờkhôngphảinóicácbạncũngđãbiết,trẻcũngcóthếgiớiriêngcủatrẻ,vàtrẻsẽtrưởngthànhtrongquátrìnhtựdochơiđùatrongthếgiớiđó.Dùlàviệcmàngườilớnchúngtathấynhàmchánthếnàođinữa,thìđốivớiđứatrẻđangsaymêlàmđiềuđó,làtrẻđanglàmmộtcôngviệctolớn,nhưmónănkhônggìthaythếđược.

Tuynhiên,tôikhôngkhỏingạcnhiênvìthấyvẫnkhôngítbàmẹnhòmnhữngviệccon làmvớikhuônmặtnhư thểconđang làmđiềugìđóngốcnghếchlắm.Nhưtôiđãnóiởphầntrước,ngườimẹcùnglàmlànguồnkhíchlệvớitrẻ,đồngthời,khingườimẹthểhiệnsựhứngthúvớinhữngviệctrẻlàmcũngsẽ thúcđẩysự trưởng thànhcủa trẻ.Dùvậy,cũngkhôngcónghĩamẹphảigượng gạo giả vờ thích thú là được.Có nhiều bàmẹ thường hỏi tôi là, bàkhôngthíchnghenhạccổđiển,nhưngvìcon,bàcónêncốépmìnhphảinghenhạccổđiểnkhông?Liệuđứatrẻcóthểthíchthúvới loạinhạccổđiểnmàmẹ mình ghét như thế được không? Kể cả nhạc cổ điển có mang lại ảnhhưởngtốtchotrẻđinữa,thìkhuônmặtkhóchịucủamẹkhinghecũngsẽgâyphảntácdụng,ảnhhưởngxấuđếntrẻ,vàchắcchắntrẻsẽkhôngthểnàothíchthúvớinhạccổđiểnđược.

Vốndĩ,đứatrẻcóhứngthúvớiviệcgìđólàbởivìảnhhưởngtừngườimẹ,dođó,có thểnói làvô lýnếungườimẹkhôngcóhứngthúvớinhữngviệcconlàm.Bởibạnnhìnnhữngviệcbélàmvớiconmắtcủangườilớnnênthấyđólànhữngviệcngốcnghếch,cònnếuthửđiềmtĩnhsuynghĩlạichắcchắnsẽthấymộtlúcnàođó,ởnơinàođóbạncũngđãtừnglàmviệctươngtựnhưvậy.Cố tìnhchenvào thếgiới riêngcủa trẻ sẽdẫnđếncưỡngépnhữngsởthíchcủa trẻ,ngược lại thờơvớinhữngđiều trẻquan tâm thì sẽ làmniềmhứngthúcủatrẻbịtắtgiảm.

Dođó,tháiđộđúngđắnmàngườimẹnêncólàhãyluônởtrongphạmvithếgiớicủatrẻ,cẩnthậnquansátnhữngviệctrẻlàmvàdõitheotrẻtừxa.Hãybàytỏsựhứngthúvớinhữngviệctrẻlàm,độngviênkhíchlệtrẻ,điềuđósẽcó lợi cho trẻ biết chừng nào. Tuy nhiên, nghiêm cấm việc chamẹ giả vờgượnggạothíchthú.

Việcngườimẹthíchthìconcũngsẽthích,dođó,kểcảcáchlàmcủatrẻnhìncóngốcnghếchthếnàođinữa,đócũnglàmộtquátrìnhtrưởngthànhcủatrẻ.Khuônmặtấmápđầychởchecủangườimẹlàlờinóiđộngviêngiátrịhơnbấtkỳlờinóinàokhác.Mẹhãyđặtmìnhcaohơnmộtbậc,nhìnconvớiconmắtbaodunghơn, sẽnghĩđược“vìconcònbénênkiểunhưvậy”,vàconchắcchắnsẽcócảmgiácgầngũi“mẹthậtngâythơnhưtrẻcon”.

66.Để“bịđói”trẻmớitựmìnhhọchỏiđược

Năm1976,tôiđượcmờithamdựhộinghịvềgiảiphápxóamùchữtổchứcởTeherancủaIran.Ởđó,tôiđãbàytỏquanđiểm:Nếusaukhisinhra,ngườilớnkhôngkíchthíchtrẻthìkhôngbaogiờxóađượcnạnmùchữ.Trongcuộchọp,đạidiệncủacácnướcthamgiacũngbàytỏsựquantâmsâusắckhitôichomọi người xem thẻ Talking cardmà tôi có giới thiệu ở chương trước.Nhữngđứatrẻnghĩđâylàmộtthứđồchơi,vàtrongquátrìnhchơivớithẻ,tựnhiêntrẻnhớđượccảmặtchữvàcâutừ.Tuynhiên,khichotrẻnhớmặtchữ,nếuchỉlặpđilặplạiđơnthuầnthìkhônggiữđượchứngthúlâuởtrẻ,dođó,đòihỏiphảicónhữngkíchthíchlôikéođểtrẻluôncảmthấyhứngthú.Thẻnàylàcôngphulàmrachomụcđíchlôikéođó,nênnhậnđượcsựquantâmđặcbiệttừđạibiểucácnước.Kểchuyệnnàyrathìlạitưởngtôiđangquảngcáovềmình,nhưngthựcrađiềutôimuốnnóiởđâylàhìnhnhưcácbàmẹNhậtBảnlạiđangmắcphảisailầmlà“quálôikéo”.Nóicáchkháclà,manglạichotrẻquánhiều.

Vídụ,vềtấmthẻTalkingcardnày,trườnghợpcho20emdùngmộtmáy,vàtrườnghợpmỗiemmộtmáy,hứngthúcủatrẻvớicáimáyấysẽkhácnhau.Trườnghợpđầutiên,dophảichờđếnlượtmìnhmớiđượcchơinênđứatrẻnàocũngháohứcmongmauchóngđượcsờvàomáy.Dođó,khiđếnlượtthìđều thật chăm chú sử dụng, và không muốn buông tay ra chút nào. Còntrườnghợpsau,vì lúcnàocũngcó thểđượcsửdụngmáynênsựhứng thúgiảmđi,vàdễthấylàtrẻsẽchánngay.Đươngnhiên,kếtquảcũngchothấyởcáchthứnhấtthìtrẻsẽnhanhnhớvànhớđượcnhiềuhơn.

“Lôikéoquá”màtôinóiởđâythểhiệncảtrongđồchơi,dụngcụhọctậphaycảtrongtiếpxúcgiữamẹvàcon.KhuyếtđiểmcủacácbàmẹNhậtlàcáigìcũng luôn cho trẻ trước khi trẻ cảm thấy thích và đòi. Không giống nhưphươngpháp chỉ dạy của thầySuzuki là phải để trẻ thật thèmmuốn, thèmmuốnđếnđỉnhđiểmrồimớicho.Tấtnhiên,dùlàcáigìđinữanếuchamẹkhôngchothìđứatrẻcũngkhôngthểcóđược.Nhưngtrướckhichochamẹcầnphải suynghĩ thậtkỹ, liệu trong lòng trẻđã thựcsựở“trạng tháiđói”,thựcsựhammuốnđiềuđóhaychưa.Bởivìnếuchưa,thìtrẻsẽkhôngthểtíchcựctựmìnhhọchỏiđược.Cụmtừ“giáodục”thườngkhiếnmọingườiliêntưởngmạnhmẽvềviệcmộtngườiđóngvaitròngườidạymangđếnchomộtngườiđóngvai tròngườihọccáigìđó,nhưngtronggiáodụccũngcócách

làmlà“khôngmangcho”.Sứckéotolớncủagiáodụcnằmởnhữngchỗchưađầyđủ, từđókhảnăng tập trung,nỗ lựcmớihình thành.Chỉkhicònchưađầyđủ,conngườimớinỗlựcđểcóđượcđiềucònthiếu,vàlàmđượcnhữngcôngviệc to lớn.Vàdođó,ngaycả trẻconcũngphảiđượcđặt trong“tìnhtrạngđói”đểnếmtrải.

Giốngnhưkhibụngnođầyrồithìkhôngthèmbấtcứthứgìnữa,trạngtháinocăngcũnglàmmấtđinhucầumuốnđượcvươnlêntrưởngthànhcủatrẻ.Đểlôikéođượchứngthúcủatrẻ,việcchamẹtạora“trạngtháiđóinhucầu”,vàbuộctrẻphảitựmìnhnghĩcáchđểlàmđầynhucầuđó.Hànhđộngnàycũngcóýnghĩagiáodụclớn.Mộtđứatrẻluônđượcbaobọcbởinúiđồchơi,thìnósẽcoiđiềuđónhưlàđươngnhiên,vàkhinhucầukhôngđượcthỏamãncũngkhôngnỗ lựccốgắngđểđạtđượcđiềumìnhmuốn, trở thànhđứa trẻkhôngbaogiờbiếttựđibằngđôichâncủamình.TôinghĩrằnggiáodụcNhậtBảndườngnhưđãquênmất“khôngcho”cũngcóýnghĩagiáodụctươngtựnhư“cho”vậy.

Quảthậtsovớiviệcchothìkhôngchocólẽkhóhơn,đòihỏingườimẹphảicóđượcdũngkhíđểchịuđựngđượcđiềuđó.Trẻmuốnđồchơi thìchođồchơi,muốnđượcbồngbế thìbồngbế…điềuđóquáđơngiảnvới chamẹ.Cụmtừ“baobọcquá”và“nuôngchiều”,tuyệtnhiênkhôngphảichỉđểnóivềsựbaobọcvànuôngchiềuvớitrẻcon.Khôngquákhinóinhữngbậclàmchamẹkhôngcókhảnăngchịuđựngđểchờchođếnkhiconthậtsựởđỉnhđiểmcủa“trạngtháiđói”,thậtsựmongmuốn,cũngchínhlàngườichamẹđãquábaobọcchínhmình,quánuôngchiềuchínhmình.Biếtrõnênmanglạichoconcáigì,tìmcáchđểcontrởnênhammuốnnó,lànhiệmvụquantrọngcủachamẹ. Chính điều đó là sự khác biệt so với giáo dục theo phương phápSparta(*)vàgiáodụctheochủnghĩabuônglỏng.Tôitintưởngnóthựcsựlàcốtlõicủaphươngphápgiáodụcvìtrẻ.

67.Khôngchotrẻtrảinghiệmcảmgiác“khôngcóđượcthứmìnhmuốn”sẽbiếntrẻtrởthành“ônghoàng”khôngcókhátvọnggì

Nhữngđứatrẻthờinaycóxuhướngcoimẹnhưbạnbè,vàkhôngthừanhậnquyềnuycủamẹ.Thậmchícòncoi thườngmẹ, ra lệnhchomẹ,mẹkhônglàmtheocònmắnglạimẹnữa.Nhữngngườimẹđólạithườnghaythanthở“connhàtôikhôngchịunghelời”,họkhônghềđểýrằngtráchnhiệmkhiếnconthànhmộtđứakhôngchịunghelờiđónằmởchínhbảnthânmình.Giốngnhư tôiđãnóiởphần trước,dù làđứabénhỏ tuổiđến thếnào,nếubịđặttrong“tìnhtrạngđóinhucầu”thìtựkhắcnănglượnggiúpnónỗlựcđạtđượcđiềunómuốnsẽ tựnhiênđượcsảnsinh.Cònnếunhucầuđó lúcnàocũngđượclấpđầy,đượcthỏamãnthìđứatrẻsẽquênluônviệcphảinỗlực,đươngnhiênnósẽ thểhiệnnhưthểnólàmộtônghoàngmuốngìđượcnấy.Tôierằng,đứatrẻmàtừkhisinhrađãmuốngìđượcnấykhilớnlênsẽxuấthiện

“3không”trongtínhcách:“khôngbiếtthếnàolàhạnhphúc”,“khôngbiếtnỗlực”và“khôngbiếttônkínhchamẹ”

(*)PhươngphápSparta:MộtphươngphápgiáodụccựcđoancủaHiLạpcổđại.Coitrẻemlàvậtsởhữucủaquốcgia,chamẹkhôngđượctựdonuôidạycon,từ7tuổimọiđứatrẻsẽphảithamgiakhóahọcđặcbiệtnày,rènluyệnvôcùngnghiêmkhắcvềtấtcảmọimặt,đứatrẻnàokhôngchịuđượchoặcbịốmđautrongquátrìnhhọcsẽbịgiếtvàđàothải.

.

Conngườisẽcảmthấyhạnhphúckhiđạtđượcthứmìnhmuốnnhờnỗlực.Niềmhạnhphúcđó sẽ trở thànhđònbẩygiúp sản sinhmongmuốnnỗ lựchướngtớimụctiêucaohơn,giúptatiếnbộ.Từ“giaiđoạnkhuônmẫu”đếnthờikỳnhũnhi,nếukhôngcho trẻđược trảinghiệmđiềunày, trẻsẽkhôngbiếtđếnniềmhạnhphúckhitựmìnhhoànthànhđượcđiềugìđó,vàdẫntớinguyhiểmlàtrởthànhđứatrẻchỉbiếtỷlạingườikhác.Hơnthếnữa,nếuđãquenvớiviệcđượcngườikhácthỏamãncácnhucầu,sẽdẫnđếntínhcáchíchkỷkhôngthừanhậngiátrịcủangườikháchoặcnhữngviệcmìnhlàm.

Dùcùngmộtthứnhưngthứmìnhphảinỗlựcmớicóđượcvớithứngườikhácmangcho,giá trị sẽkhácnhau.Chứngbệnhdù làmgì,hoặc làđượcngườikhác làm cho gì cũng không thấy thỏamãn thì người lớn hay trẻ em đềugiốngnhau.Không ít trườnghợp tấtcảcácnhucầuđềuđược thỏamãn thìchínhbản thânngườiđó lạikhôngthừanhậngiá trịcủanhữngnhucầuđó,dẫnđếntrạngtháingượclạilàkhôngthỏamãnnhucầu.Điềutôilongạinhấtđó là, vì việc nàymàngườimẹbịmất đi quyềnuy củamình.Hễnhu cầukhôngđượcthỏamãnlàconthểhiệnsựbấtmãnđóvớingườimẹ,ngườimẹlúngtúng,sợconvàlạicốgắngtìmcáchđápứngnhucầuchocon.Dườngnhưmọingườihiểunhầmđấylàvaitròcủangườimẹ,nhưngđiềumàngườimẹnênlàmđólàmangđếnchoconmụctiêuvàchỉgiúpđỡđểconnỗlựcgiànhlấyđượcđiềuđómàthôi!

Chínhvìngườimẹcóquyềnuynênđứaconmớicóthểtiếptụcnỗlựckhônggiới hạn đểmongmuốn đạt đếnmục tiêu cao hơn.Một ngườimẹmà conmuốncáigì làchocáiđósẽđánhmất“ngườimẹuyquyền”rấtquantrọngđốivớisựpháttriểncủađứatrẻ.

68.Chamẹ làmngơ trướcnhững câuhỏi “tại sao” sẽ làmmấtđi tínhhiếukỳcủatrẻ

Hôm trước, trên nhà hàng tầng thượng củamột khách sạn nọ, tôi có ngheđượcmẩuđốithoạinàycủahaimẹconngồibànbêncạnh,khiếntôirấtquantâm.Khiđứaconkhoảng3tuổibắtđầuhỏingườimẹ:“Mẹơi,tạisaokínhlạitrongsuốt?”.Ngườimẹđãrấttậntìnhgiảithíchchoconvềnguyênliệu,vềcáchchếtạocủakínhđểconhiểu.Câutrảlờicủabàchưahẳnđãgiảithích

đúngvìsaokínhlạitrongsuốt,nhưngítnhấtsựnhiệttìnhđấycủangườimẹlàmchosựhiếukỳmuốn tìmhiểu thêmvềkínhcủađứa trẻcàng lúccàngtănglên,vàtiếptụcmuốntìmhiểuhơn.Giảdụlúcđó,ngườimẹtrảlờimộtcáchqualoachoxongnhư:“Nótrongsuốtthìvìnótrongsuốtthôi”,thìchắcchắnlàlònghiếukỳvừakịpchớmlêncủađứatrẻđãbịdậptắt.

Đúnglàđểtrảlờiđượcnhữngcâuhỏi“vìsao”củatrẻconthìrấtkhó,nhưngtakhoantínhđếnviệctrảlờiđượchaykhông,bởivì,việcchamẹcùngconsuynghĩ tìmracâutrả lời làchắcchắncó thể làmđược.Chínhtháiđộcủangườimẹtrênsẽtrởthànhnguồnđộnglựclôikéohứngthúcủađứatrẻđó.Vídụ,khibịconhỏi:“Tạisaotàuđiệnlạichuyểnđộng?”,thôngthườngcácôngbốbàmẹsẽtrảlờilà:“Nóchuyểnđộngđượclànhờđiện”.Nghethếđứatrẻsẽhỏitiếptạisaolạichuyểnđộngđượcnhờđiện.Lúcnàynhiềungườisẽtrảlời:“Nóchuyểnđộngbằngđiệnthìvìnóchuyểnđộngbằngđiệnchứsao”,vàphạmsailầmdậptắtlònghamhọchỏicủacontrẻ.Nếulúcđó,chamẹthậtnghiêmtúcvậndụnghếtvốnhiểubiếtcủamìnhđểtrảlờichoconnhưnhờcóđộngcơ,nhờnamchâmhút…,sẽcótácđộngtốtvôcùngvớitrẻ.

Khitôinóivậy,mộtsốngườisẽphảnbiệnlạilàtrẻconlàmgìđãhiểuđượcnhững khái niệm đó, có nói thì đâu đã hiểu chứ. Tuy nhiên, vấn đề ở đâykhôngphảilàtrẻhiểuhaykhônghiểu.Điềuquantrọngđốivớitrẻlàtháiđộnghiêmtúccủachamẹvớicâuhỏicủatrẻ.Chínhtháiđộnghiêmtúcđósẽtruyềnsangtrẻ,đểtrẻbiếtđượclàcâuhỏicủamìnhcógiátrịtrảlời,đángđểtrả lời,nhờđóvòng tròncủa lònghiếukỳcàngđượcmởrộng,mởrộng ramãi.Cáchtrảlờihờihợt,lừadốitheonghĩađen,sẽchỉmanglạichotrẻcảmgiác thấtvọng,vì trẻsẽsuyrarằngcâuhỏicủamìnhkhôngphải làvấnđềđángđểđượcbậntâmtrảlời,dẫnđếnnguycơlònghammuốntìmtòikhámphácủatrẻsẽkếtthúcởđó.

Mộtgiáoviêncủa trườngđạihọcnọ thậmchíđãmởhẳnmộtbuổihọcđểnghiêmtúctraođổitìmcâutrảlờichocâuhỏicủamộtđứatrẻ.Vềphíađứatrẻ,khôngbiếtcóphảivìthấyđốiphươngđãnghiêmtúctrảlờicâuhỏicủamình không,mà em cũng ngồi ngay ngắn trên ghế và lắng nghemột cáchchămchúcâutrảlờicònhơncảsinhviênđạihọcnhữngnămgầnđâynữa.

Trongđốithoạivớitrẻcon,thườngcóvấnđềlà,trẻhiểuđượchaykhônghiểuđược,nhưngthựctếtìmcáchtrảlờicáccâuhỏitạisaocủatrẻtheocáchmàtrẻ hiểu được là điều bất khả thi.Điều cần thiết với trẻ khôngphải là việchiểu,màlàsựtrântrọngvànỗlựccủachamẹđểnuôidưỡnghạtgiốngcủalònghiếukỳvừachớmnảymầm.Dođó,việcnghiêmtúctrảlờicâuhỏicủatrẻcóvaitròtiênquyếthơnlàviệccốlýgiảichotrẻhiểu.

69.Épconnhữngthứconkhôngthíchsẽnảysinhsựsailệchtrongtínhcáchcủacon

Trongsốnhữngngườiđượcgọilàthiêntàitrênthếgiới,cókhôngítngườibịxemlàdởhơi,kỳquặc.Nhữngthiêntàithườnghễchămchúvàomộtviệcgìđóthìkhôngnhìnthấyviệcgìxungquanhnữa,khôngbiếtgìvềthếgiớithựcbênngoàinữa.Trongsốđó,cókhôngíttrườnghợpcóvấnđềvềtínhcách.Khithửtìmhiểuvềthờithơấucủanhữngngườinhưvậy,tôiđểýthấyhọđềucómộtđiểmchung.

Về âm nhạc, ta lấy Bethoven làm ví dụ. Như các bạn đã biết, cha củaBethovenlànhạcsĩcủaHoàngcung,nhưnglàmộtngườinghiệnrượunặng.TàinăngâmnhạccủaBethovenđượcchaôngthừanhận,nêntừ4tuổiôngđãbịchaépvàomộtchếđộluyệntậprấtnghiêmkhắc.Trongđầucủangườichaấynghĩrằng,Mozarttừ4tuổiđãđượcmọingườicôngnhậnlàthiêntài,nênđến năm 7 tuổi ông đã mở buổi diễn piano trước công chúng, giới thiệuBethovenvớimọingười.Theonhữngghichépcònlại,gọisựhướngdẫncủangườichalàcơncuồngnhiệtcủamenrượuthìđúnghơnlàsựhuấnluyệnđặcbiệt.Nhữngnămsaunày,khiBethovenpháthiệnramìnhbịbệnhvềtaicũnglàkhiôngtrởnêncămghétconngườimộtcáchkinhkhủng.Saukhisángtácca khúc Egmont(*) cho vở bi kịch của Goethe(**), ông viết bức thư tìnhmang tên“Tìnhyêuvĩnhcửu”,nhưngngườicongáimàôngđemlòngyêuthươngđãkhướctừlờicầuhôn,niềmhivọngkếthôntanvỡ,ôngởvậyđộcthânchođếncuốiđời.CảcuộcđờiđầybấthạnhnàycủaBethovenchắcchắnkhông thể không liên quan đến những ảnh hưởng xấu của người cha trongthuởthiếuthời.

(*)EgmontlàcakhúcmởmànchovởbikịchcùngtêncủaGoethe,đâycũnglàmộttrongnhữngsángtácnổi tiếngnhấtcủaBeethoven.Vởbikịchđượcviếtnăm1787dựatrêncơsởnhữngsựkiệnlịchsửcóthậtvàothờikỳTâyBanNhachiếmđóngnướcHàLan.

(**)Goethe (1749–1832)đượccoi làmột trongnhữngvĩnhân trongnềnvănchươngthếgiới,ônglàmộtnhàthơ,nhàviếtkịch,viếttiểuthuyết,nhàkhoahọc,họasĩcủaĐức.

TrườnghợpcủanhàtoánhọcvĩđạiPascal–ngườiđãviếttácphẩm“Pensées–Tưtưởngchothờiđạimớicủachúngta”(*)cũngcónhữngphiếndiệntrongtínhcáchvới cùngmộtnguyênnhânnhưBethoven.Những sự thựcnàyđãdạychotôibiết,đốivớinhữngđứatrẻđangtrảiquathờikỳkhuônmẫu,sựépbuộctháiquásẽlànguyênnhândẫnđếncongvênhtrongtínhcáchcủatrẻ.Trong tácphẩmnày, tôi cũng luôn chủ trươnghãymangđến cho trẻnhiềukíchthíchtrongthờikỳkhuônmẫu,tuyvậy,vẫnđòihỏicácbậcchamẹquansátkỹsựpháttriểncủatrẻ,dùlànhồiépđinữathìcũngởmứcđộkhôngépbuộc tháiquávới trẻ.Ởmộtýnghĩanàođó, trong thờikỳkhuônmẫunàycáchmangcáckíchthíchcótínhđộngvật,máymócđichăngnữatrẻvẫndễdàng tiếpnhậnđược, tuynhiên, trên tiềnđề là: trẻ tiếpnhậnnó trong trạng

tháikhôngýthức.Ởđiểmđó,cáchgiáodụccủanhữngngườichaquánhiệttâmvớiviệcđàotạotrẻthànhthiêntàithườngdễnhồiéptháiquá,vàdẫnđếnthiếuđi tìnhyêuthươngấmápđếncon.NhàtoánhọcvĩđạinhấtcủanhânloạiGauss(**),chỉlàconcủamộtngườithợgạch,chaônghoàntoànkhônghềcốýbiếnôngtrởthànhmộtthiêntài toánhọc.Thi thoảngđượcchadẫntheođếnchỗlàmviệccủamình,trítuệtoánhọccủaôngđãđượcpháttriểnmộtcáchrấttựnhiêntrongkhingồinhìnchalàmcôngviệcxếpgạch.

(*) Tác phẩm thần học có nhiều ảnh hưởng nhất của Pascal. (**) CarlFriedrichGauss (1777–1855)đượcmệnhdanh là“hoàng tửcủacácnhàtoánhọc”vàlànhàkhoahọctàinăngcủaĐức.

70.Dùcònrấtnhỏ,nhưngnếuđượcgiaochomộtchươngtrình thì trẻcũngsẽnhậnranhữngthứcầnthiết

Trongthếgiớidoanhnghiệp,cụmtừ“projectteam”(độidựán)rấthayđượcsửdụng.Nóimộtcáchđơngiản,đểhoànthànhđượcmụctiêucầnthiếtvớidoanhnghiệp,tấtcảmọingườitừkhắpcácphânxưởngsẽđượcchọnravàtạothànhmộtđội,cùngnghĩcáchđểhoànthànhmụctiêuđềrađó.Cóthểnóiđâylàmộtphầntrong“quảnlýmụctiêu”,nhưngdùngphươngphápnàysẽgiúpmỗinhânviêntựmìnhtíchcựctìmragiảipháp,chứkhôngphải làralệnhđểbắtmọingườiphảiđưarasángkiến.

Tôinghĩnênvậndụngphươngphápnàyđốivớitrẻ.Nóicáchkhác,ngườimẹhãytưởngtượngmìnhlànhàquảnlýdoanhnghiệp,mangđếnchoconmụctiêuvàđểchoconxoaysởtìmracáchđểđạtđượcmụctiêuđó.Tôilấyvídụvềtròchơixếphìnhmàđứatrẻconnàocũngthích.Thôngthường,khiđịnhxếpthànhlâuđàitừnhữngmảnhghép,cácbàmẹsẽdùngmảnhhìnhvuông,sauđómảnhhìnhchữnhật,vàtiếptheolàmảnhhìnhtamgiácghéplại,tứclàvừađặtramụctiêuvàđưaracảcáchgiảiquyếtchotrẻluôn.Nhữnglâuđàiđượcxếpnhờcáchđónhưvậyhoàntoànkhôngphảihìnhthànhnhờsuynghĩcủatrẻ,màtrẻchỉđơnthuầnxếpnómộtcáchmáymóctheosựchỉđạocủamẹmàthôi.

Chắctôikhôngcầnphảinóinữacácbạncũngbiết,điềucầnthiếtvớisựpháttriểncủatrẻkhôngphảilàthaotácxếphình,màlàtưtưởng,cáchsuynghĩsẽxếpcáigìvàxếpnhưthếnào.Lâuđàiđượcxếpnhờkếtquảđó,dùcókhácvớitưởngtượngcủangườimẹthếnàođinữa,thìcũngkhôngvấnđềgìcả.Kểcảmáinhàcủalâuđàikhôngphảilàmiếngghéphìnhtamgiácmàlàmiếngghéphìnhvuôngđichăngnữa,thìđócũnglàlâuđàiduynhấtkhôngaicóthểlàmđược,củariêngtrẻ.

Khôngnhữngthế,theolờimộtkiếntrúcsưnổitiếng,nếuđưachotrẻmộtdựán thì trongkhinhìn trẻ thựchiện thao tác, tacũngcó thểcóđượcnhiềuýtưởngquýgiámànếuchỉdựavàopháthiệncủangườilớnthìkhôngthểnào

cóđược.Đểhoànthànhđượcdựánđượcđưacho,trẻemsẽloạibỏhếtnhữngkhókhăn,nhữngquanniệmcốhữu,vàsẽxâymộtlâuđàimànếukhôngphảilàtrẻthìkhôngthểlàmđược.Khôngkhóđểtưởngtượngđược,quátrìnhđósẽkíchthíchhoạtđộngtrínãocủatrẻ,làmtrẻpháttriển.Nếungườimẹchỉdẫnquátrìnhsuynghĩquantrọngđó, thì trẻsẽkhôngcóđượctrảinghiệm,khôngtìmcáchvượtkhó,tìmcáchsuynghĩđểgiảiquyếtvấnđề.Vàdùvềthểchất trẻcóphát triển thếnàođinữa,vẫncónguycơ trở thànhmộtconrobotkhôngthểlàmđượcgìnếukhôngcóchỉthịcủamẹmàthôi.

NhàvănPhápAnatoleFrance(*)đãđểlạicâuchâmngôn:“Điềucầnthiếtđốivớitươnglaicủamộtđứatrẻlàâmnhạctốt,bầukhôngkhítronglành,vàsữabòchấtlượng”.“Âmnhạctốt”chínhlàprojectmàtôinhắcđếnởtrên.Trongtừprojectcóbaohàmý“phảnchiếu”,dođósựtrưởngthànhcủađứatrẻquảthậtlàkếtquảphảnchiếucủangườimẹđốivớiđứatrẻ.

71.Trongviệchọchỏi,khôngphảilúcnàocũngcần“nghiêmtúc”

NgườiNhậtthườngđượcđánhgiálà“dântộccăngthẳng”.Kểcảlàkhilàmviệchaykhiuốngrượu,khôngcùngmộtcảmgiáccăngthẳnggiốngnhauthìkhôngđược.NgườinướcngoàinhìnvàothườngcảmthấykỳlạkhônghiểulàngườiNhậtthưgiãnbaogiờvàởđâunữa,điềunàyđặcbiệtthểhiệnrõtronggiớikinhdoanhvàgiớigiáodục.

Tronggiớikinhdoanh,cảmgiáccăngthẳngđónóitheocáchdễhiểulà“sựnghiêmtúc”–làmgìcũngmuốnlàmthậthoànhảo,ởmặtnàođóđiềunàylànguồnđộnglựcđểkéoNhậttrởthànhcườngquốckinhtếnhưngàynay.

(*)AnatoleFrance(1844–1924)lànhàvănPhápđoạtgiảiNobelVănhọcnăm1921.

Tronggiớigiáodục,ngườiNhật luônđòihỏi sựnghiêm túc tronghọc tập,giốngnhưcâunói cửamiệngđặc trưngcủamọingườiNhật: “Hãyhọc tậpnghiêmtúcđi”.Chủnghĩa“đọcsáchlàphảingồingayngắnvàobànđểsáchngayngắntrênbàn,kểcảkhônghiểuthìđọc100lầnsẽhiểu”phảnánhsâusắcchođiềuđó.Câu:“Lùi3trượngđểkhôngdẫmlênbóngcủathầy”cólẽgiớitrẻngàynaynghecũngkhôngthểhiểuđược,nhưngđâuđóvẫnbắtgặpcảnh “học sinh gương mẫu” chăm chú nghe giảng, ghi chép đầy đủ. Sựnghiêm túcđấy thểhiện rõnhấtởnhững“bàmẹgiáodục”.Đểconcó thểnghiêmtúchọctập,họhisinhhếttấtcả,loạibỏtấtcảnhữngthứbịcoilàcóhại cho việc học tập nghiêm túc của con, và dồn hết vào “sự nghiêm túc”tronggiáodụcchođứatrẻ.Vì“ngườimẹnghiêmtúc”sẽđòihỏi“sựnghiêmtúc”ởconnênsựnghiêmtúccànglúccàngtănglên,dẫnđếnbikịchmộtlúcnàođómộttronghaiphíakhôngchịuđượcnhiệtvàbịloạikhỏiđườngđua.

Đểmỉamaimộtcáchhàihướcchođiềunày,nhàvănShiroyamaSaburo(*)đãcho ra đời tiểu thuyết thi cử “Các chiến sĩ chân thành”(**) (nhà xuất bản

Shincho).Tấmbikịchcủanhữngđứatrẻbịđemvàocuộccạnhtranhthicửtừkhichưachàođờidosựbảothủcủanhữngbàmẹ.Tácphẩmgiúpngườiđọccócáinhìnkỹhơnvềbikịchcủanhữngngườimẹvànhữngđứatrẻbịcuốnquá sâuvàoquanniệmnghiêm túc tronghọc tập.Liệu“sựnghiêm túc”cóphảilàđiềukiệnnhấtđịnhcầnphảicótronggiáodụckhông?

(*)AhiroyamaSaburo(1927–2007)sinhra tạiNagoya, làmột tiểu thuyếtgiavềkinhtếcủaNhật.

(**)TácphẩmnóivềchiếnlượccủamộtbàmẹNhậtchoconvàobằngđượcĐạihọcTokyo.Đâylàchủđềnóngthờikỳđó.

“Hãyhọctậpnghiêmtúc”,“hãychơihếtmình”,ởNhậtdườngnhưhaikháiniệmhọcvàchơibịtáchbiệthoàntoànvớinhau.Nhưngtheotôi,khôngnênkẻranhgiớirạchròiphânbiệthọcvàchơi.Vídụ,khiđưađồchotrẻchamẹthườngphânbiệtđồchơivớidụngcụgiáodục,nhưngđốivớiđứatrẻ,chúngchẳngkhácgìnhau.Đốivớitrẻ,nhữngthứhứngthúlàdụngcụhọctập.Chơimàhọc,họcmàchơiđómớichính làgiáodục thực sự,nhờvậy,những trithứcmàtrẻnhậnđượctừđómớitrởthànhvốnliếngcủatrẻ.

VềthẻTalkingcardmàtôiđãgiớithiệuởphầntrướccũngđơnthuầnchỉlàmộtloạiđồchơikiểumớicủatrẻmàthôi.Chỉcầntrẻcóthểthoảimáichơithì1giờcũngđược,2giờcũngđược,trẻsẽtựnhiênnhớđượcmặtchữ,traudồichomìnhphátâmtiếngAnhđúng.Vớiýnghĩađó,ngườihiểuđúngbảnchất thực sựcủa thẻcó lẽchính lànhữngđứa trẻ.Nếunhìn lạiquákhứsẽthấy,dùlàcungtênhaybảngviếtchữ,đồchơicũnglàcôngcụgiáodục,tấtcảđềumangnhữngbốicảnhvănhóa,lịchsửriêngtrongmình.Điềuđócũngcónghĩalànếutrongviệcchơikhôngcầnthiếtphảiđòihỏisựnghiêmtúc,thìtronghọctậpcũngđâucầnthiếtphảicósựnghiêmtúc.Nếunghiêmtúcchơithìcóthểtrởthànhviệchọchànhthậtsự.Nếukhôngcònýthứcrằngchơivớinghiêmtúclàhaikháiniệmtráingược,thìtrẻsẽđượctựdochơi,đượctựdotiếnbộ,nhờđóchamẹcũngkhôngcầnthiếtphảihisinhcuộcsốngcủariêngmình,vàkhôngcần thiếtphải épmình rằngkhidạy trẻ làphảinghiêm túcnữa.

Phầnsaucủa“Nhữngchiếnsĩchânthành”,Shiroyamađãviếtnhưsauvềcảmtưởng sau khi đọc tiểu thuyết “Buổi sáng tràn đầy củaMỹ”. “Đây là câuchuyệnvềhaivợchồngtrungniêncómộtđứacontrai.Chưanóiđếnngườichồng,riêngngườivợđốivớiconrấtthờơ,đúnghơnlàcaongạo.CuộcsốngcủanhữngngườimẹMỹchỉxoayquanhviệcgiaolưungoạigiao,chơigolf,đidulịch…Bấtkểconđangbịbệnhvềtinhthầnđinữa,thìvẫnmộtmìnhđidulịchđược.KiểumẫuphụnữnàythậtkhácvớikiểungườivợchịuthươngchịukhóđangtrởthànhđềtàiởNhậtgầnđây.NhữngngườiphụnữMỹnàykểcảvớiconmìnhcũngtiếpxúcvớitưcáchlàmộtcánhân.Conthìcon,họvẫn luôn tìmý nghĩa sống trongnhữngngười bạnhay trong thể thao.Đây

dườngnhưlàcuộcsốngrấtđỗithôngthườngởMỹ.Nếusovớitácphẩmcủatôi,thìrõràngdùlàcùngthờiđại,cùngcơcấugiađìnhđichăngnữa,phongcáchsốngcủahọquákhácbiệt…Vậymànólạikhiếntôiphảimộtlầnnữaxemxétlạicáchnghĩcủabảnthânmình”.

72.Trẻcóthểhiểuđượcnhữngkháiniệmtrừutượngnếuchotrẻthamgiacùng

Tôikhôngcócảmgiáctốtvớicụmtừ“giáodục”,lýdovìkhidạymộtsựvậtsựviệcgìnóchỉlàviệcphântíchtừngcáitừngcáimộtđểlàmchohọcsinhhiểuýnghĩađó.Nếunóiphảilàmchohọcsinhhiểuđượcýnghĩathìmớigọilà giáo dục thì tức là việc dạy dỗ trong thời kỳ khuônmẫu cho trẻ thơ háchẳngphảiviệclàmvônghĩahaysao.

Tôichorằng,kểcảkhônghiểuđượcýnghĩađinữa,thìchỉcầntrẻtiếpthumộtcáchsinhlýnhữngkíchthíchđượcmanglạithìđiềuđócũngsẽtrởthànhtrithức,vàdầndầntựnhiêntrẻsẽhiểuđược.Nếukhôngphảivậy,thìtạisaongaycảngườilớnlàngườinướcngoàihọctiếngNhậtcũngthấykhó,nhưngmộtđứatrẻbéxíucóthểnóiđượckhôngchútkhókhăn.NhàtâmlýhọcnhiđồngnổitiếngngườiThụySĩ–JeanPiaget(*)cóđưaraquanđiểm:“Nếuđứatrẻchưađược4tuổithìchưathểlýgiảiđượccáckháiniệmtrừutượng”.Tuynhiên,theotôidùkháiniệmtrừutượngđếnmấy,nhưngnếuđứatrẻghinhớnónhưlàmộtkhuônmẫuvàtiếpnhậnnómộtcáchsinhlývàođầu,thìđếnmộtlúcnàođótrẻsẽlýgiảiđượcnhữngkháiniệmđó.Dođó,tôikhẳngđịnhrằng,việckhắcghivàobộnãocủatrẻnhữngkháiniệmtrừutượngnhưlàmộtkhuônmẫumớichínhlàbảnchấtthậtsựmàgiáodụccầnlàm.

(*)JeanPiaget(1896–1980)làmộtnhàtâmlýhọcvàtriếthọcngườiThụySĩ.Ôngnổitiếngvềnhữngnghiêncứunhậnthứcluậnvớitrẻem.

Đểdễhiểuhơn,tôiđưaravídụsauđây.Ngườimẹkhiđứnghaykhinằmthìđứatrẻnàocũngđềunhậnrađược.Dùđứatrẻkhônghiểuđượcnhữngkháiniệmtrừutượngnhưvuônggóc,thẳnghàngđichăngnữathìtrongbộnãotrẻvẫn ghi vào theo khuônmẫu là lúcmẹ đứng là vuông góc, lúcmẹ nằm làthẳnghàng.Nhữngcụmtừnhưvuônggóc,thẳnghàngthìsaunàynhớcũngđược,điềucầnthiếtởđâychỉlàcôngphuđểlàmsaokhuônmẫuhóađượcnhữngkháiniệmtrừu tượngmàthôi.Dovậy, thayvìvẽ trêngiấyđểmôtảđường thẳngvuônggóchay thẳnghàng,việcbản thânngườimẹđứng lên,nằmxuốngchắcchắncóhiệuquảgiáodụchơnnhiều.

ỞtrườngmẫugiáocủaMỹ,đãthànhcôngvớiviệcchotrảinghiệmcáckháiniệmtrừutượngthôngquaviệcdùngcơthể,nóicáchkháclàhànhđộng,nhờđógiúpchobản thân trẻ trảinghiệmvànhớđược tri thứcđó.Vídụ,muốnchotrẻtưởngtượngđượckháiniệmsố7,đầutiênngườitasẽcho5emhọcsinhđứnglênhaicộtxàngang,nhưthếsẽcócácemkháccũngmuốnđược

leolênđó,ngườitachotiếphaiemhọcsinhlênởhaiđầucột.Sauđó,bảovớicácem:“Nhưthếnàynghĩalà7nhé”.Vớicáchlàmnày,kểcảhọcsinhkhônghiểukhái niệm số7 đi nữa, vẫn tưởng tượngđược trực tiếp việc cóthêmngườileolênlàýnghĩa“số”tănglên,dầndầncácemsẽhiểuđượccảviệccứtừngngười leo lênthì“số”cũngthayđổi theotừngsốlượngngườiđó.

Quanniệm“trẻconthìchưathểhiểuđượccáckháiniệmtrừutượng”chẳngquachỉlàsựtựkiêunhầmlẫncủanhữnghọcgiảcònthiếuđầutưtrongcáchdạytrẻmàthôi.Điềumàchúngtaphảihọctrongphươngphápchỉđạocủatrườngmẫugiáotrênđólàquanđiểm,dùlàvấnđềgìđinữa,trẻđềucóthểnắmđượcvớitưcáchlàmộtkhuônmẫu,việcchúngtacầnlàmlàđầutưđểtạorađượcniềmhứngthúchotrẻthamgia.

73.Nhữngđồchơikhông“mởrộng”rađượcsẽkhônggiúppháthuytrítuệcủatrẻ

Cómộttròchơitừngàyxưamàbấtcứđứatrẻconnàotrênthếgiớiđềuyêuthíchđólàtrò“xếphìnhbằnggỗ”.Bởivìtròchơinàytùyvàocáchxếpmàcóthểtạorađượcvôvànkhônggianmới,dođó,kíchthíchđượcmongmuốnsáng tạo của trẻ.ÔngTanaka củaHộiNghiên cứuGiáo dục thiên tài cũngnhấnmạnhvàođặctrưngcủatròchơinày:“Tròxếphìnhbằnggỗcónhữngquytắcvềhìnhdạng,vậtlýriêng,nhưngngượclạichínhvìthếgiúpsảnsinhrakhảnăngsángtạovôhạn”.

Ởquầybánđồchơicủacáccửahàngbáchhóa,bàylaliệttừôtô,xelửa,búpbêchotớinhữngđồchơicaocấpnhưôtôđiềukhiểntừxa.Ởnhữngchỗđósẽluôncóhàngđámtrẻcontậptrungsaymê,mắtsánghấpháybịcuốnhútvàocác trò chơi.Tuy nhiên, những đứa trẻ đượcmẹ dẫn đến đó, thường do bịcuốnđibởicơnlũđồchơi,nênkhôngthểnàotìmrađượcmộtthứnàomìnhthựcsựưngývàcuốicùnglàphómặcchosựlựachọncủamẹ.Kếtcục,mónđồchơimàchamẹphảivấtvảlàmviệcmớimuađượcnhưngđemvềnhàchỉchơivàilầnlàtrẻchán,tâmhuyếtcủangườimẹthànhbongbóng,khôngítbàmẹphảithanthở“hìnhnhưcontôicáigìcũngnhanhchán”.Nguyênnhânvì,nhữngthứđồchơiđóđãhoànchỉnhrồi,dùbanđầucóthuhútđứatrẻmạnhmẽ,nhưngchỗtrốngđểbảnthântrẻthamgiakhôngcònmấynữa,khiếntrẻkhôngthểpháthuytrítưởngtượngđược,nênchẳngmấychốcmàtrẻmấtđihứng thú.Nói cách khác, những đồ chơi đã hoàn chỉnh sẽ không có “pháthiện”,khôngcóchỗđểtrẻtựdopháthuytrítưởngtượng,nênhứngthúcủatrẻkhôngthểcởimởhơnđược.Nhữngđứatrẻchánngayvớinhữngmónđồchơiđắttiềnnhưnglạilănlêbòtoàiđểchơivớinhữnghònsỏi,mẩucâycólẽcũnglàvìtrẻcóthểtựdothamgia,trítưởngtượngđượcthỏathíchbaybổng,cóthểtùythíchsángtạoranhữngkhônggianthứhai,thứbađược.

Nếunóiởđồchơicũngcóýnghĩamangtínhgiáodụcthìtôinghĩnónằmở

việccóthểchotrẻtrảinghiệmđượcviệcphátminhranhữngcáimới,cóthểchotrẻhuyđộngtrítưởngtượng.Ngượclại,dụngcụgiáodụcmàlạikhôngmangđượcnhữngýnghĩanày thìcũngđơn thuầnchỉ làmáymóc,đốivớiđứatrẻnócũngchỉgiốngnhưmónđồchơiđãhoànchỉnhởtrênmàthôi.

Đồchơivốndĩkhôngphảichỉlàthứđemchotrẻgiếtthờigianrỗi,màchắcchắnnóluônmangcảmặtcótínhgiáodụcnữa.Khôngcầnthiếttáchbiệtđồchơivàthiếtbịgiáodục,nếunócóthểpháthuyđượckhảnăngtưởngtượngcủatrẻ,nhờđómàgiúptrẻcóđượctrảinghiệmphátminhranhữngthứmới,thìdùlàmộtmẩucâycũngcóthểnóilàmộtthiếtbịgiáodụctuyệtvờiđược.Thôngquatrảinghiệmđó,trithứccủatrẻtựnhiênsẽđượcpháttriểnlênmộtcáchphongphú.Mónđồchơitrẻkhôngthểtựdopháttriểntròchơirađượctheoýmìnhthìcóthểnóitựbảnthânnóđãmấtđichứcnăngvốndĩmànóphảicórồi.

74.Suynghĩcáchxửlýmộttròchơilàviệccủacon,khôngphảicủachamẹ

Đốivớitrẻviệcchơiđùacóýnghĩacầnthiếtđểhìnhthànhnênconngười,thúcđẩy sự trưởng thànhcủa tâmhồn.Tùyvàocách chamẹ thamgiavàonhữngtròchơiđómàýnghĩacủatròchơibịmấtđihaylànơiđótrởthànhmôitrườnggiáodụctuyệtvời,dođó,chamẹcầnphảilưuýsâusắckhithamgiavàochỗchơicủatrẻ.Dùnóithếnhưngkhôngcónghĩachamẹnêncanthiệpvàotròchơicủatrẻ.Điềutôimuốnnóiđúnghơnlàngượclại,ngườimẹnênsuynghĩýnghĩatròchơicủatrẻ,vàkhôngbóbuộcsựtựdocủatrẻtrongcáchchơi.

Đa số các bậc chamẹ khimua cho conmộtmón đồ chơi gì,mà thấy conkhôngchơitheonhưcáchcủahướngdẫnsửdụngghithìthườngkhôngbằnglòng,nhưngthựcravaitròcủachamẹđãxongởhànhđộngmuachotrẻđồchơirồi,cònsauđótrẻmuốnchơitheocáchnàothìnênđểtrẻtựdotheoýtrẻ.Chínhnhờviệcphảisuynghĩxemphảichơimónđồchơitheocáchnhưthếnàomàthôngquatròchơiđótínhtựchủcủatrẻcóthểtriểnkhaiđược.PhunhânHeartwood,ngườiđãviếttácphẩm“Chỗvuichơicủathànhphố”cũngkhuyênchamẹkhôngnêncan thiệpsâuvàoquá trìnhvuichơibởivì“nếucơhộiđểgiáodụcbảnthânmàtrẻcóthểcóđượcthôngquacáctròchơimàbịmấtđi thìđồngnghĩasựtựtin,nhucầuhànhđộngdựavàonănglựccủabảnthâncũngsẽmấtđi”.

Giốngnhưphầntrướctôiđãnói,trẻemthôngquaviệcthamgiavàocáctròchơibằngýchícủamình,sẽhọcđượcthếnàolà“sựtựtin”,thếnàolà“nhucầudựavàonănglựcbảnthân”.Nếuchamẹquảnlýđếncảquátrìnhvàmụctiêucủatròchơithìtrẻsẽmấtđiquyềnđượctựdolựachọn,dẫnđếnkếtquảlà“trẻbịtròchơichơi”chứkhôngphảilà“trẻchơitròchơi”nữa.Dođó,điềumàtôimuốncácbậcchamẹquantâmhơnnữachínhlàdựatrênviệcđãhiểu

thấuđáođiểmđó,vàdẫndắtsaochothôngquatròchơitínhtựchủcủatrẻđượcpháttriển.Đôikhiviệcpháhỏngđồchơicũngcóthểlàmộtmụcđíchcủatròchơicủatrẻcũngnên.Nếulúcđó,chamẹbảovớitrẻkhôngđượcpháhỏngđồchơivàbàychotrẻphảichơithếnàythếkiathìvớiđứatrẻmónđồchơiđấysẽkhôngcònýnghĩagìnữa.Dạychotrẻtrongthờikỳkhuônmẫuphảibiếtquýtrọngđồvậtlàđiềucầnthiết,nhưngkhôngcầnphảimangđiềuđóvàosânchơicủatrẻbởivẫncóvôvàncơhộiởchỗkhácđểdạytrẻđiềuđó.Việcbạnngăncấmmộtđứatrẻđangsaymêpháhỏngđồchơithìtrẻsẽhiểu là bạn muốn cấm đoán hơn là vì muốn bày dạy con, do đó, ở chiềungượclạilàmmấtđicơhộiđịnhhìnhconngườitrongtrẻ.

Dọc tuyếnđườngchínhTokaidocủaquậnOtaku, thànhphốTokyocómộtcôngviêngọilà“côngviênlốpxe”.Ởđó,hầunhưchỉcócátvànhữngbánhxeđượcđặtchỗnàychỗkia.Ởđócũngcóxíchđu,cầutrượt,kimtự tháp,robot,quáivậtđượctạoratừlốpxecũ,nhưnghầunhưnhữngđứatrẻđếnđâychơiđềukhôngmấyđểmắtđếnnhữngmónđó,màđềusaymêvớinhữngchiếclốpcũvứtlănlócchỗnàychỗkia,bởivìvớinhữngchiếclốpcũđó,trẻcóthểtùyýsángkiếnranhiềutròchơimớicủariêngmình.Nóicáchkhácởcôngviênnày,chỉmangđếnnguyênliệu,cònvềcáchchơi,mụcđíchchơithếnào làđể tùycácem tựdochọn lựa.Ởgầnđócũngcócôngviênkhácđãhoàn thiệnnhưng các emvẫn cất công từxađếnđể chơiở côngviênnày.Nhữngtròchơiđãđượcquyđịnhsẵnmụcđíchchơi,cáchchơinhưcầutrượt,xíchđuhầunhưkhôngcònchỗcho trẻpháthuy trí tưởng tượngcủamìnhnữa.Đốivớingườilớnchúngta,côngviêncónghĩalàphảicónhữngthứnhưcầutrượt,xíchđu,cộtsắtvịn.Nhưngđốivớitrẻcon,chỉcầncóchỗchơivàchỗđócóbạnbèthìkhôngcầnthiếtphảicónhữngcôngcụchơimàmụcđíchvàquátrìnhđãđượccấuthànhrồinữa.Nếunhìnthấyhìnhảnhcácemđangchơiởcôngviênnày,sẽcóngườihiểurằngđâylàmộtđiểnhìnhcủanhữngtròchơicủatrẻcon,nhưngchínhxácmụcđíchthếnàohãyđểbảnthânđứatrẻtìmra.Cóbéđãnóivềcôngviênnàylà:“Ởđâycónhữnggiấcmơ”.Vàngườixâydựngnhữngướcmơđókhôngphảilànhữngngườilớnđãtạoracông viên đó,mà chính bản thân những đứa trẻ đang chơi ở đó. Tôi nghĩnhữngtròchơiđãđượchoànthiệnhoặcnhữngcôngcụđồchơicũngmangýnghĩariêngcủanó.Ýnghĩađóđượctrẻpháthiệnrathôngquaquátrìnhchơi.Chínhnhờcósựpháthiệnđó,màtrẻcảmnhậnđượcniềmhạnhphúctrongtròchơicủamình.Việcmàchamẹphảilàmchotrẻ,làtạochotrẻchỗchơivàphươngthứcchơi,cònsauđónếukhôngchotrẻtựmìnhsuynghĩthìcóchỉnuôidạyđượcmộtđứa trẻngayviệc tựchơimộtmìnhcũngkhông thểmàthôi.Nhữngtròchơilàthứkhôngthểthiếuđốivớisựpháttriểntâmhồncủatrẻ,cũngchínhlàvì tựbảnthântrẻcóthểtạorađượcsânchơigiáodụctựchủcủamình.

75.Không cókháiniệmưuđiểmvànhượcđiểm trongnhữngviệc gây

hứngthúchotrẻ

Ngàyxưacócâuthànhngữthếnày“Hoanhàhàngxómthìđỏ”,“Nhànghèobêncạnhcómùingỗngquay”,đểnóirằngconngườitathườnghaysosánhmình với người khác.Của người khác thì cái gì cũng thấy tốt hơn và thấyghentị,ngượclạisựbấthạnhcủangườikhácthìcảmthấyvuisướnghảhê.Nóicáchkhác,lúcnàocũngbậntâmđếnsựtồntạicủangườikháccólẽlàmộttrongnhữngđặctínhcủaconngười.

Nhữngđứatrẻcũngtrởthànhđốitượngđểsosánh;khôngchỉlàvuisướng,buồnkhổtrongmỗicuộccạnhtranhthicử,nghềnghiệp,màngaytừkhimớichàođờicuộccạnhtranhsosánhấyđãbắtđầurồi.Dùchỉởmứcđộnóiđùa,thanthởnhẹnhàngnhư“nhàđócontraicònnhàmìnhthìlạivịtgiời”,haylà“cũngtrongbụngmẹ9tháng10ngàymàđứaconnhàkiađãbiếtnóibyebye,cònconmìnhthìchưabiếtgì”…chođếnnhữnglolắng“khôngbiếtconcóvấnđềgìvềpháttriểntrítuệhaykhông”.Đúnglàtrongsáchnuôidạytrẻcóđềquátrìnhpháttriểntrítuệtiêuchuẩncủatrẻ,nhưngdùsaođócũngchỉlàmốctươngđốithôi,chứkhôngthểkhẳngđịnhnếuhơnmốcđólàtrítuệpháttriểnhơnhoặcchậmhơnmốcđólàtrítuệchậmpháttriểnđược.

Tùyvàochủngloạicủavôvànkíchthíchmàtrẻtiếpnhậntừkhimớisinhra,đốitượnggâyhứngthúchotrẻcũngvìthếmàkhácnhau.Vídụ,mộtngườimẹthíchnhạccổđiểnhàngngàyđềunghenhạccổđiểnthìkhảnăngđứatrẻcũngsẽthíchnhạccổđiểnlàcó,ngườimẹthíchnhạcdâncahàngngàyđềuthíchnhạcdâncathìcókhảnăngđứatrẻcũngsẽthíchnghenhạcđó.Từthựctếđótathấykhôngthểphánquyếtngayđượcrằng:“Đứatrẻđócótàinăngvềnghệ thuật” hay “con tôi không hiểu nghệ thuật” được.Khi tôi nói, trẻ emcũng có khả năng hiểu được trường đoạn “Eine kleine Nachtmusik” củaMozalt,khôngítbàmẹđãcoiđólàtiêuchuẩnđểvuisướng,đểlolắng.Tấtnhiên, điều tôimuốn nói không phải là đứa trẻ hiểu được bản nhạc “Einekleine” củaMozalt thì là thiên tài, còn không hiểu được thì kém cỏi. Tôimuốnnóinhờvàocáckíchthíchđượclặpđilặplạimàdầndầnngaycảđứatrẻcũngcó thểhiểuđược“Einekleine”mà thôi.Ngườimẹkhôngdạychoconbiếtbyebyemàlạibảoconhãylàmđithìquảlàmộtyêucầubấtkhảthi.Trồngđược“bônghoađỏ”hay“bônghoatrắng”làđềutùythuộcvàocáchnuôidạycủangườimẹcả,bảnthânviệcsosánhhoatrắnghayhoađỏlàhoàntoànkhôngcóýnghĩagìhết.Điềuquantrọngkhôngphảilàsosánhconmìnhvớiconngườikhác,màlàsuynghĩmuốnnuôidạyconthànhngườinhưthếnào,vàtừđónghĩxemngườimẹcầnphảinỗlựcrasaođểlàmđượcmàthôi.Nếucóthờigianrảnhđểngắmnghía“bônghoađỏnhàhàngxóm”thìthayvàođóhãyđểdành thờigianxemconmìnhcóhứngthúvớicáigì,vànênlàmthếnàođểkhêugợiđượcniềmhứngthúđómộtcáchkhéoléochắcchắnsẽcóíchhơnvớiđứatrẻđúngkhông.

76.Bảnchấtcủaviệcgiáodụctrẻsơsinh là“vượtrakhỏinhữngđịnhkiếncósẵn”

Cónhiềucuộccáchmạngvềkhoahọc,kỹthuậtsauchiếntranhđãlàmthayđổihẳncuộcsốngcủachúngtanhư:ởtrongnhàvẫncóthểbiếtđượcnhữngviệcđangdiễnrabênngoàitráiđất,cóthểkhámpháđượccuộcsốngtrênmặttrăng lànhữngđiềumà trướcđâynhân loạicó lẽchỉdámnghĩ làgiấcmơ.Nhữngcuộccáchmạngnhưthếnàyđượcsinhratừviệcdỡbỏkhuônmẫucósẵn,khôngbóbuộctrongnhữngkỹthuật,tưtưởngcũ.

Trong thếgiớidoanhnghiệp tínhsáng tạo thường làvấnđề tiênquyết.Nơinàokhôngcótínhsángtạothìnơiđókhôngthểcócáchtân.Đểtồntạiđượctrong cuộc cạnh tranh khốc liệt giữa các doanh nghiệp, doanh nghiệp nàocũngphảiđổmáutrongcuộccảicáchkỹthuậtvànguồnđộnglựcchosựcáchtânđóchínhlàtínhsángtạo.Nếukhôngthườngxuyênđổimớithìngayđếnsựsinh tồncủadoanhnghiệpđócũnggặpnguyhiểm,vìvậy, tínhsáng tạocàngđượcchútrọnghơnnữacũnglàđiềudễhiểu.Sốngtrongmộtthếgiớinhưvậynênkhinhìnsangthếgiớicủagiáodụctôinhậnthấyrằng,khôngởđâunghèosựđổimớinhưởđây.Lấyvídụvềgiáodụcsớm,đếnbâygiờmàvẫncòntựhào,hiênnganghôtoquanniệm,dạychoembésơsinhthìchẳngđượckếtquảgì.Cứcốthủvớiquanniệmấyrồiđếnkhibélớnlên,thìlạibắtđầuphươngthứcgiáodụcnhồicàngnhiềucàngtốt,nhétcàngnhiềucàngtốt,bóbuộctrẻlạitrongmộtcáikhungngườilớntựlậpra.Đổimớitứclàthửsứcvớimộthạtgiốngmới, tuynhiên, thựctrạngngàynaylàvẫnđangquádựadẫmvào những cơ cấu cũ, và lười biếng việc thử sức.Nguyên nhân chínhkhiếnmộtngườilàmvềkỹthuậtnhưtôimàphảiđâmđầuvàomộtlĩnhvựckháchoàntoànnhưgiáodụcsớm,cũngvìtôimuốnthửsứcđểlàmcáchnàođóphávỡhệthốngcũmònnày.Tôicũngmongmuốncácbàmẹtrênđờinàycũngsẽlàmvậy,dámthửsứcvàoviệcgiáodụccon.

Tôiđặcbiệtghétviệcbắtchướcai,vàkhinàocũngthấyhứngthúvớinhữngviệcmớimẻ.Bảnthânconngườiđãđượctrangbịsẵnnhucầumuốnvượtlêngiớihạn,vàởđócóhạtgiốngcủasựtiếnbộ.Chừngnàochamẹcònmangtưtưởng“vìnóvẫncòntrẻconchưahiểugì”thìviệcđổimớitínhconngườivàtrínãocủatrẻlàđiềukhôngthểlàmđược.Tôinghĩrằngbảnchấtthậtsựcủagiáodụcnằmởchỗ“vượtrakhỏikhunggiớihạn”.

Tưtưởng“chotrẻconnghenhạchaythìcũngchưahiểuđược”,“trẻconchưahiểu lý lẽ thì làmsaogiải thíchđược”cũngchính làđangbịnhốt trongcáikhungcũkỹcủanềngiáodụctrẻthơhiệnnay.

Ngườicóthểphávỡcáikhungấy,mangđếnchotrẻthếgiớirộnghơnchỉcóthể là ngườimẹ.Những đứa trẻ được lớn lên trong cái khung đã định sẵntrongchếđộgiáodụcnhưhiệnnaycó thểchỉcầngiảiđúngcácđề thi,nóicách khác, được gọi là những học sinh ưu tú. Nhưng tôi tin, chính những

ngườinghĩ rađượcnhữngvấnđề thúvị, tìm rađượcnhữnggiảiphápmớichínhlànhữngngườimàthếgiớitừbâygiờcầnđến.

PHẦNKẾTĐếnđây,tôiđãnóihếtnhữnggìcầnnói.Thaycholờikết,xingửilờicảmơnsâusắccácbạnđãkiênnhẫnđọcđếncuốicùngcủacuốnsáchnày.Khiviết“Chờđếnmẫugiáo thìđãmuộn”, trongbốicảnhđống thanhồngcủacuộcchiếncạnhtranhvàocáctrườngđạihọcdanhtiếngởNhậtvẫnchưanguội,tôiđãcósuynghĩriêngvớitưcáchlàmộtngườikhôngchuyêntronggiáodụclà:“LiệunềngiáodụcNhậtBản,liệucáctrườngđạihọcNhậtBảnrồisẽđivềđâu?”.Vàcuốicùngtìmrakếtluận,muốnđổimớilàmtốthơnchấtlượngcáctrườngđạihọcthìtrướctiênphảithayđổitừcáctrườngcấp3,dẫnđếnphảithayđổicáctrườngcấp2,cấp1,vàtheonguyênlýđóphải thayđổi từcáctrườngmẫugiáo,không,thậmchílà“Chờđếnmẫugiáothìđãmuộn”rồi!

Bâygiờ,khiviếtxongphầnkếtcủacuốnsáchnày, trongngực tôi lạiđangcảmthấymộtmầmnoncủamộtđềbàimớicầnphảigiảiquyết.Điềunàycóliênquantớiquanđiểm“Khôngnóiđếnmẫugiáo,mà3tuổimớibắtđầudạytrẻcũngđãquámuộn”tôicónêuratrongquyểnsáchnày.Thờikỳthựcsựcótínhquyếtđịnhtớicuộcđờimộtđứatrẻ,thựcchấtchínhlàgiaiđoạnvàingàysaukhivừachàođời,thậmchí,làvàigiờ.

Tấtnhiên,sựtrưởngthànhsaunàycủabécònnhờvàotìnhcảmấmápcủangười mẹ trong quá trình nuôi dạy, nhưng khoa học cũng đã chứng minhnhữngđiềukiệnmôitrườngngaykhivừachàođờisẽtácđộnglêntrínãotrẻmộtsứcảnhhưởnglớnmàsaunàykhôngthểthayđổiđược.“Hànhtrìnhđitìmvànghiêncứuvềgiáodụctrẻtuổiấuthơ”bắtđầutừsựhoàinghivềgiáodụcđạihọccủatôi,cuốicùngđãđếnđiểm“cựcđiểm”làgiáodụctrẻ0tuổi,thậmchílàngaysaukhichàođời.Nếulầntheokhởinguồncủavấnđề,tasẽthấy,việcđiđến“tậnđiểm”cuốicùngthếnàycũnglàđiềuđươngnhiên.Vàđếnđâyrồi, tôimới thấyđâyvẫncònlà lĩnhvựchoàntoànchưađượcngóngàng tới, giốngnhư cái tên củanóvậy– “cựcđiểm”.Tất nhiên, nói theocáchmộthọcgiảnọthì“nghiêncứuvềthờikỳcótínhquyếtđịnhđốivớicảcuộcđờicủamộtconngười,đâuthểdễdàngthựchiệnđược”.Nhưngítnhấtthìởgiaiđoạnthửnghiệmvớiđộngvậtđãcókếtquảnghiêncứuthựctếchothấy,chuộtnhàsaukhisinhnếubịảnhhưởngbởimộtloạivikhuẩnthìsauđódùđượcnuôidưỡngtrongđiềukiệntốt thếnàođinữacũngkhôngthểtheokịpnhữngconchuộtbìnhthườngkhác.Điềunàykhiếntôicảmthấymộtcáchsâu sắcgiáodục trẻ thơ chínhphải bắt đầu từ thời kỳmànhất địnhkhông

đượcđểxảyrađiềuđángtiếcgì–đólàsaukhitrẻvừachàođời.Giáodụctừtrướcgiờquanniệm,trẻconvốndĩcósẵnnănglựctiềmẩnvànhiệmvụcủagiáodụclàlôikéonóra.Nhưngnếuvậy,thìchỉcóthểpháttriểnđượcnhữngkhảnăngtiềmẩnđó,nhưngnếunhưlượngkhảnăngđangbịvùilấpđiđócóđộlớnnhỏtùytừngngười,thìchẳngphảicóngườisẽcảcuộcđờibịtróilạitrongmộtgiớihạnvĩnhviễnkhôngthểvượtquasao.Đốivớimộtngườiđãđược chứngkiếnnhiều trườnghợp thực tế củanhiềuđứa trẻ nhờvào cáchnuôidạyđúngđắncủachamẹmàpháthuyđượcnănglựcđángkinhngạc,thìđâycáchsuynghĩkhôngthểđồngýtheođược.Chínhxác,khảnăngcủaconngười,khôngphảithứnănglựcđượcchôngiấumộtlượngnhấtđịnhtronghũđồng,mà là thứ được khai phámới, từ trạng thái chưa có gì, từ trạng tháihoàntoànnhưtờgiấytrắng.Vìvậy,nănglựccủaconngườilàlĩnhvựccònnguyênsơ,vàvẫncòncóthểpháttriểnđượcthêmvôcùngtậnnữa.Nếunhìnvàophạmvivôtậnđó,tasẽthấysựcáchbiệtvềnănglựcgiữangườinàyvớingườikiathựcramớichỉlàmộtphầnbéxíu,chẳngquachỉvìnguyêncớnàođóbịvùilấpmấtmàthôi.Nhữngđiểmquantrọngnàysẽcònphảinghiêncứuthậtkỹcànghơnnữa.Vìthế,rấtmongcácnhànghiêncứu,hãydốcsứcthậtnhiềuvàocôngcuộcnghiêncứuquantrọngkhônggì thaythếđượcđốivớinhânloạilànghiêncứutrẻthơ,đặcbiệtlàtrẻtừ0tuổi.Vànhữngngườimẹ–nhữngngườiluônấpủmốiquantâmgiốngnhưtôi,mongcácvịsẽđểtâm,bỏcôngsứcrasuynghĩthấuđáovềcáchgiáodụcnhữngđứaconcủamình,baogồmcảnhữngquanđiểmmàtôiđãtrìnhbàytrongcuốnsáchnày.

KHẢNĂNGGIÁODỤCTRẺTỪ0TUỔILÀVÔTẬN

Thaylờigiảithích

ÔngTagoAkira–GiảngviênĐạihọcChiba

MộttrongnhữngmẩuchuyệnnổitiếngvềthờiniênthiếucủaIbukaMasarulàhễnhìnthấyđồnghồbáothứchaycácmónđồchơiphứctạp,vàchỉcầncónótrongtaylàcậubéIbukasẽtháorờingayrathànhtừngmảnh.Đếnnỗi,họhàngmàbiếttincậubétớichơilàvộibảonhau:“Masaruđếnchơiđấy,hãycấtđồnghồđi”.Tínhcáchhiếukỳvàlònghamtìmhiểu–việcgìđãhứngthúthìsẽchămchúvàođó,vàphải tìmchorađượcnguyên lý,kếtcấucủanómớithôimàmỗilầntiếpxúctôiđềucảmnhậnmạnhmẽởIbukaMasaru,cólẽthựcrađãđượcthànhhìnhtừthờithơấu.Nếunhìntừquanđiểmcủagiáodụctrẻtuổiấuthơcũnglàmộtviệcđángđượcquantâmsâusắc.CólẽđâychínhlàkhởinguồnchotínhsángtạotuyệtvờiởmộtngườiNhậtBản,IbukaMasaru,vànuôilớnkhảnăngkỹthuậtđộcđáocủaSony–nơiđãđemlạichothếgiớinhiềuthànhtựuđitrướcchẳnghạnnhưđàibándẫn…

Chínhvìmột Ibukanhư thếnênngaycảnhữngquanđiểmvềgiáodụccủaông cũng rất độc đáo. Khi nói về cải cách giáo dục, hầu hết người bìnhthườngsẽnghĩngayđếngiáodụctrongnhàtrường,nhưngIbukađãvượtracáikhungđịnhsẵnđó.Ôngđãnhìnrađượcrằng:Giáodụcconngườithựcsựphảilànềngiáodụcchútrọngvàothờikỳđểpháthuykhảnăngcủamộtđứatrẻđếnmứccựcđại,làthờikỳtrướccảkhiđihọc–thờikỳtrướckhitrẻ3tuổi.Tuynhiên,càngđisâunghiêncứu,chủtrươngđócàngngàycàng“cựcđoan”hơnnữa,vìkhôngchỉlà3tuổi,giáodụcthựcraphảibắtđầutừkhiđứatrẻ đó vừa chào đời.Không, thậm chí là trước khi chào đời, khi đang còntrong bụng mẹ, công cuộc tạo ra một con người đã đang bắt đầu rồi. Tấtnhiên, “sự tiến hóa” của “quan điểm Ibuka” này, là kết quả sau bao nhiêutranh luận, của bao nhiêu chất vấn căng thẳng gay gắt với các nhà chuyênmôn,vớicácnhàtâmlýhọcvềđạinão.Nhưngkhácvớicácnhàchuyênmônluônluônchỉdámbóhẹptrongcáikhungsẵncó,Ibukaluônluônnhìntrướcđượctậnmấybướcrồi.CáchnghĩđốivớigiáodụctrẻtuổiấuthơcủaIbuka

Masaruthoạttiêntưởngnhưkhácvớinhữngquanđiểmmàôngđãviếttrướcđó trong “Chờ đến mẫu giáo thì đã muộn”, nhưng thực ra căn nguyên làkhông hề thay đổi.Đó chính là quan điểm “triết học”, trẻ em có năng lựctuyệtvờimàngườilớnchúngtadùmuốncũngkhôngthểnàolàmđược–khảnăngghinhớtrọnvẹntheokhuônmẫunhờvàoviệcđượclặpđi lặp lại,vàđiềuquan trọng là trong thờikỳnàychamẹhãy tậndụngkhảnăngđó,đểnuôidưỡngtínhsángtạo,nhâncách,nuôidưỡngtrẻthànhconngườicótâmhồnđẹp,biếtsuynghĩchongườikhác–lànhữngđiềumàchắcchắngiáodụcthôngthườngtrongnhàtrường,giáodụcnhồinhéttrithứcsẽkhôngthểnàolàmđược.Hơnthếnữa,ngaycảnhữngkháiniệmtrừutượngnhưnuôidưỡngtínhconngười,tâmhồn;nhữngthứmàchỉcóthểnóiđạikháiđượcthìtronggiáodụctrẻthơcủaIbukanóvẫnđượcmôtảthànhhình,thànhdạngchitiết,cụthể.Hìnhdạngđóđượcviếtlêntrong“Chờđếnmẫugiáothìđãmuộn”vàgiờđâylạiđượcviếttiếptrongcuốnnày.Cólẽđâylàphươngchâmgiáodụcđángđểthamkhảohơnbấtcứđiềugìdànhchocácbàmẹthựcsựđangcósuynghĩnghiêmtúcvềvấnđềnuôidạycon.Trongcuốnsáchnày,Ibukađặcbiệtchútrọngđếnvaitròcủangườimẹtronggiaiđoạncon0tuổi.Giáodụctrẻ0tuổi,giáodụctrẻtuổiấuthơđòihỏisựthamgiacủangườimẹmàdùcóbất cứ chuyên gia giáo dục, học giả cao siêu nào cũng không thể thay thếđược.Sựnghiệptrọngđạimàchỉcóngườimẹmớilàmđược,chonênsựkỳvọngcủaIbukavàonhữngngườimẹlạicànglớnhơn.Nhữngchỉtríchthậmchícóphầngaygắtcủaông,thựcracũngxuấtpháttừtâmhuyếtnóngbỏnglàmongmuốnbấtkỳđứatrẻnàocũngsẽđượcpháthuyđượckhảnăng,đượcnuôidưỡngthànhnhữngcánhânxuấtsắcmàthôi.Dođó,đúnghơn,chắccólẽđọcsáchông,nhiềungườimẹcóthêmđượcsựyêntâm,đểcóthểdốcsứcvàoviệcnuôidạycontrưởngthành.Hìnhảnhngườimẹlýtưởngôngyêucầuởđây,thựcrarấtđơngiản,khôngcầnphảilàngườimẹthôngminhđọcnhiềusáchvở,biếtnhiềutrithức,màđólàngườimẹtựngàyxưa,mộtngườimẹrấttựnhiên,yêuthươngconkhôngtiếc,nóicáchkháccólẽnógầnvớihìnhảnh“mộtngườimẹấmáp”.Trongxãhộingàynaycóvôsốthôngtinvềnuôidạycon,vàkhôngítbàmẹbịlạctrongbiểnthôngtinấy,mấttựtintrongnuôidạycon. Đọc cuốn sách này, mong các bạn sẽ nhận ra thông điệp mà IbukaMasarumuốngửigắmđếnnhữngngườimẹ,“hãy tự tin lênhướngvềphíaconmình”,điềuđósẽmởcửachonhữngkhảnăngvôhạnmàtrẻ0tuổicó.