VHGOO80p-CIP

NHA XUATBAN vAN HOC1. Giao dl,lc gia cSlnh 2. PhllClng phap giao dvc 3. Tre em

649-dc14

lbuka MasaruChC ~n mau gloio thl (U mu¢n f IbIJkaMasaru ; Nguyen Th! Thu d!ch. - H. :Van h9C ; Coog ty

Truybl thOng QuangVan, 2013. - 239tr.; 21cmISBN9786046909651

Blin myc "in xu~ bjn ph'm aia ThU'vI~ QuO< gla VI~Ham

'"NGUYEN TIff THU dichHQp d6ng xuat ban dut;ICkY giCla Coog ty C6 phan Sach va Truyen thong QuangWinvai NM xuat ban Sunmark thOng qua ~ di~n InterRights, Inc.

Ban qu~n ban tieng Vi~tChit6lnmUll 9;60 rlli66 mu~nCICong ty c6 phan Sachva Truyen thong Quang Van2013.

Banquyen tac ph~m (fa(fl1t;ICbao hQ.MQi hlnh thue xuat ban, sao chup, pMn ph6idl10id~ng in an ho~e van ban (fi~ntil,d~e bi~t la vi~ephat tan tr€!nmang Internet rnakhong e6 sl!eho phep b.\ng viinban eua (ong ty C6 phan SaehvaTruyen thong QuangVanla vi pharn phap lu~t va lam ton hai den quyen IQiella e6ng ty va tac gia. KhOng\lng hQ,khuyen khleh nhUng hanh vivi pharn ban quyen.

Chimua ban ban in hqp phap,

YOCHIEN DEW A OSOSUGIRUby Masaru IbukaCopyright ©200l! by Masaru lbuka

OriginalJapaneseedition publishedby Sunmark Publishing, Inc.,Tokyo, Japan

Vietnamese translation rights arranged with Sunrnark Publishing, Inc. through InterRights,Inc.,Tokyo,JapanAll rights reserved

Copyright ©20 13by Quang Van Booksand Media loinstock Company

CHc)OENMiUGliO

THiOiMUON•Bin quyen: Tran Thu Hien

Bien t~: QuYnh AnhSii-clbin in: Phuong Anh

it~: ~,*III"t'(;t~T~ ~.~~: 4ri'J:kAll rights reserved

~Quang Van

www.quangvanbooks.com

Rat mong nh~n dut;ICgop y ella ban d9CMQi Y kien xin g\)lve Email:infO@Quangvanbooks.com

IOIeA lasaru

Ibuka Masaru (1908-1997)sinh ra 6 tinh Tochigi, mottinh nam 6phia bc1cTokyo. Ong t6t nghiep khoa Khoahoc va Cong nghe, truong D~ hoc Waseda. Nam 1946,ong da sang lap ra cong ty Cong nghe vien thong Tokyo(Tokyo Tsushin Kogyo), chinh la cong ty ti~n than ciacong ty dien tU Sony. Nam 1950, v6i cuang vi chu tich,ong dii xay dung, phat tri~n cong ty Sony tro thanh congty dien tU neSiti€ng tren th€ gi6i. Nam 1969, ong thanhlap "Trung tam nghien ciruva phat tri~n giao due tre tu6iau tho" va giu clurc chu tich. Ong da danh rat nhieu tamhuyet cho S\l nghiep giac due tre tho. 6ng duoc vinh.danh la nguOi sang lap, dong thoi la chu tich hoi d6ngquan tri cia Sony. Nam 1989, ong duoc nhan huanchuong "Thanh tiru van h6a" cia BOCiao due Nhat Ban.Ngoai ra ong con nhan huan chuang van hoa "Bunka­kunsho", huan chuang "Kyojitsu Daijusho". Tac phamn6i tieng cimg d~ tai cua ong la "Len chien hrcc ill0 tu6i"(Nha xuat ban Koshabunko). Ong mat nam 1997. ..

Doi net v~ tac gia

"Con dl10ng dua t6i de'n vdi 8\1 nghiep giao .due tre tu6i a:u tho"

Da han 25 nam k~ tilkhi toi tham gia vao su nghiepnghien cirugiao due tre tu6i au tho, Noi den chuyen mon"giao due" thi toi hoan toan chua h~ co kinhnghiem gi,nhung rung chinh vi khong phai la mot chuyen gia nentoi lat co th~ nhin thay rat nhieu khia canh khac rnanhimg chuyen gia trong nganh gtao due kh6 nhin raduoc, va chinh dieu do da giup toi eo hu6ng nghien CUll

rieng cua minh.

''ChO'den mail giao thi da muon" duoc xuat ban nam1971,la cuon sach d~u tien t6ng hop nhtmg kieri thuc vali luan ella toi v~ phuang phap giao due cho tre tu6i autho xuat phat til quan di~m nhan manh den kha nanghap thu kien thuc vo han cua tre (y thoi ki au tho (giaidoan rukhimang thai den tru6c khidi hQCti~u hQC).Saudo, nhUng tien bo trong nghien cuu ve sinh linao va.y

Loi tac gia

L

Cuon sach "Cho den mau gtao thi delmuon" la mottrong nhung tac pham ve nuoi day tre duoc cha me Nhatellmo nhat. Cuon sach duoc xuat ban Ian dAunam 1971,cuon cac ban dang eAmtren tay la cuon da duoc biensoan lai va tai ban vao nam 2008. BIDg nhimg quan sattil thuc tehang ngay tOinhan thay c6 rat nhieu dieu duocviet trong cuon "Cho den ma.u giao thi del muon" delduoc cha me Nhat ap dung d~ nuoi day con cai minh. D6Cling la li do vi sao toi rat muon cuon sach nay den duocvoi d9C gia Vi~t Nam.

Nhimg kien thuc ve giao due tre som " giai doan autho duoc khoi xuong 6 Nhat til rat lau nhung thuc S1,l ronet nhat la each day 40, 50 nam bcicac nha giao due hQC,tam lihoc, bac SI. Ho delg~p phai 51,l phan doi kich li~t tirphia cae b~cph\l huynh va truyen thong, va m9t b<)ph~nhUng nha tri thue, hQc gia khac vi cho rfu1ggiao d\lcsOrnla ep con thanh than dong, la giet chet tuoi thO'eoo

(Trich "Doi loi n6i dau" truce khi xuat ban -NXB Aizonam 1991)

Lei nguoi dich

hoc dell~n luot cong nhan nhung kha nang tuyet voi ciatre so sinh va tre 6 thoi kibu sua me. Chinh nhtmg khampha ay da lam eho suy nghi' cia toi ve giao due som 6 trecung tUng buoc thay doi theo. Toi nhan ra rang "Thoi kithai giao" chinh la thoi kivo cung quan trong trong giaidoan au tho.

Nhung quan di~m cua toi ve noi dung va cac giaidoan ella giao due cho tre tuoi au tho del thay doi ratnhieu qua moi cuon sach. Cac ban co th~ nhin thay dieudo khi tham khao quyen "Len chien hroc tir 0 tuoi". Tuynhien duy nhat co quan di~m "Nhan each va tinh eachcua tre roy thuoc vao each giao due cua cha me til khicon nh6" thi khong nhUng khong thay dOi, rna no eonduoc tOitin tuong mot each manh me hon thea thoi gian.TOise vo cung vui mung neucac bac cha me co th~ thamkhao nhimg quan di~m ve giao due som cia toi 6 trongcuon sach nay d~nuol day con minh.

CNC)OENMlu GlI'OTNloiMU9N

.L

Nguy~ Tht Thu

Mot cuon sach, nhat la sach ve nuoi day tre tho, canphai duoc dich bang chinh tam hon clur khong phai viecchuyen tU ngon ngu nay sang ngon ngii kia. V6i tu eachla ngum dtch, mong u6c 1611nhat cia toi la co the truyentMdUQ(:het nhUng thong di¢p rna tac gia Ibuka Masarumuon gUi gc'imden each b~c lam cha m~. Mong rfugnguOi dQc co the tim duQ'Cmot dieu gi do hfru feh chominh khi dQcxong cuon sach nay.

phat huy kha nan~ sang tao chir khong cho xem tivi,nghich dien thoai: dan tre di dao, di cong vien, vien baotang; de tre tu l~p, tt,I xuc an va tt,I him v~ sinh ca nhanchtr khong lam thay tre: khong la mang khi tre lam sai;khuyen khich tre khi tre co hung thu voi cai gi; khenngoi hanh dong cua tre de khich l~;khong so sanh trevoi anh em hay voi ban be; khong ap d~t suy nghI cua'minh len tre rna luon ton trong suy nghi va phat ngoncua tre ... Chinh di~u do da khien tre em Nhat d~u tt,I lapillrat som, ngoan ngoan va Ie phep, dUQ(:lam nhung gichung yeu thich, tim ra dam me cua ban than ngay illkhi con rat nho.

18UIeAMasaru

con tre, pha hong moi quan h¢ va tinh cam gifra cha mevoi con cai, gay anh huang khong tot den su phat tri~ncua xa hoi sau nay ...

Nhimg rOi cung voi su tien be) trong khoa hoc vanhfrng nghien ctru thuc te da chimg minh cho moi nguoihiEfur~ng giao due som chi la mot "thoi di~m vang" dEfgiup tre phat huy het nhung kha nang ti~m ~ rna tre co,la thci ki li tuOng nhat d~ nuoi duong tre ca ve tam honva tri tue rna nen tang chinh la tinh yeu thuong va S\lkien nhan cia cha me. Sau d6 giao due som giai doantru6c khi di hoc da dUQ(:chinh phu Nhat coi trong honva ap dung oOOting b~c nhu giao due o nha tre, giao duemam non vi tinh dung dAncia no. COOgv6i Sl,l pho capkien thirc til cac cuon sach duoc viet boi nlumg nha gtaodue, sv hinh thanh cac trung tam tu van d~ ho tro viecnuoi day tre, rna gio day hau het phv huynh Nh~t deu 'da ap dvng nhting phuong phap d~y do, chu tr(;mguonn~n con mmh illkhi m6i IQtlong.

Nhfrng kien thuc v~ giciodl,1ctre tuoi au theY0Nh~trna euon sach /leho den mau giao thi delmUe)n"hay ratnhieu cuon sach khac de c~p den duang nhu da trothanh m9t di~u hi~n nhien dEfcha m~ Nh~t ap dvng vaoth1,lcte vOi con cai minh. Co the k~ rat nhieu vi d\l nhutro chuy~n v6i tre va dQc truy~n cho tre nghe illhic lQtlong; cho tre nghe nhi;icva hQc nhi;ic tu s6m; di;iyehfrs6m cho tre; eho tre chOO do chOO ghep hinh, do chOO

..

CHlICJ'NG 1:KHA NANG TRf ru, ClIA TRE allQ'C QUYET a,NHTRONGGIAI f)O~N TU'0 aEN 3 TUOI 25

1.1. Cha den khi di m~ugiilO thl d1imuon 25

1.2. Dlia tre nao eung se phat trien tai nangkhi duoc giao due tu 0 tuoi ..: 27

1.3. Giao due tre tuoi au tho khong phainharn tao ra thien tai 30

1.4. Chinh VI chua trl1ang thanh nen tre sd sinh

co nh.Ctngkhft nang vo han 33

1.5. SI! lien Ice"t cua te bao nao dl1c;1equyet dinh tronggiai doan tu 0 den 3 tuoi -:34

1.6. Giao due ngay nay dang nharn Ian giua -Glai dean nuoi

d h·A kh"" d" "G' . d d~t • tU'd H 37~yng rem ac V I lal oan e re . 0 ..

Dei net ve tile gia : 5

Loi tile giil 7

loi nguai dich 9

LOi noi dau 21

.L

CHU'O'NG 2: HAY T~O RA MOl TRU'O'NG flE TRE PHAT HUYHET KHA NANG ellA MiNH 60

2.1. Nang Il,lCcua tre dV<;1Cquyet djnh boi

rnoi truang va giao due hon la di truyen 60

2.2. Khong han con cua giao su thl cung la giao su 62

2.3. £)ua tre so sinh Ion len trong hay thu

se tro thanh thu 64

2.4. "Van can sam vo; no" chinh la cau noi

lam can tro sl,l pilat trien ella tre 67

2.5. "Gan rnuc thi den g1m dim thl ranq" the hi~n

ro r~t nhat trong giai doan au tho 69

2.6. Can phonq yen tinh la rnoi trVdng co h<;lieho em be 70

2.7. Tre tho chiu tac d6ng tV nhang thu khonq ai nga den 73

2.8. Tre tl..(ong tV<;1ngve truyen co tlch hay

nhang trang truyen tranh khac hoan toan nguai Ian 74

2.9. Hay than tronq chu y den moi trVang khi

ta giao tre cho nguoi khac cham soc 76

2.10. NhO'ng trai nghiem thai tho au la nen tang

cua hanh d6ng va each tu duy cua tre sau nay 78

2.11. Giao due tre khong ton tai met khuon mau co dinh 81

- "A" "b" t' h'~ ho 822.12. Hay tao ra t<;ltxau e re n leu on ..

2.13. Ngu chung la each giao tiepkh • h " A , • h )I' t '. 84ong t e tuyet VOl on Vvl re .

2.14. Dua tre du<;1Cnu6i day boi ngvai me

rnu am nhac duong nhlen se mu tit ve am nhac 86

2.15. Khi tre e a thl hay tra chuyen 88

2.16. Khong can dung ngon ngO'tre con VOl tre 91

2.17. C6 nhO'ng viee lam cua eha me se

vo tlnh gay ra noi so hai trong ki ue cua con tre 93

2.18. Tre so sinh-co the hieu cha me dang dii nhau 95

2.19. Tinh cach ella m~ se de anh hLtong den con nhat .'87

1.7. Dimh gia cua nguoi Ion ve "De" va "KhO·

khong ap dl,mg d6i voi tre con 39

1.8. Tre so sinh co nang hrc tuyet voi gQi Ii:!

"nh~n thirc nguyen rnanq" 41

1.9. Voi tre nho man £)<;Ii56 de hieu hon man 56 hoc 44

1.10. Tre 3 thang tuoi e6 the cam nh~n

dV<;1enhac ella Bach 46

l.11. Tre 6 thang tuoi co the boi 48

1.12. Tre co the tiep thu rnoi kien thirc trong

giai doan tlt a den 3 tuoi 50

1.13. Chi co tre nho mai co kha n~ng tiep thu

bat eu cai gi rna chunq co hling thu 52

1.14. Thoi ki tre tho neu tre khong dV<;1e

day cai gl thi se mai khOng biet cai do 54

1.15. Giao due scm cOng co the giup tre

khiem thinh nghe dVQe 57

IIUteA "asarueMboEM MAc. G''''o TMl oi MU9N

2.34. L~pdi I~p I~i la phLtdng phap toi uu

tao hltng thu chotre 130

2.35. f)lI'ng d~p tat nhung y tU'ongella tre

neu muon tre la ngLtaie6 nang hrc sang tao 133

2.36. Haygiup tre phat huy giilc quan thu 6

thay VI day If lu~n hay ki thu~t 136

2.37. Giao due tre sd sinh khong phan biet giai tlnh 138

2.38. Hay day tre ve giao due giai tinh thay vi n6i doi 140

2.39. Quan niem ella tre ve thai gian dLt<;1c

hinh thanh tu th6i quen sinh hoat dung quy tae 143

2.40. NhO'ngban tin thai su se giup tre

noi tieng Nh~t ehuan 145

2.41. Hay cho tre xem nhllng hlnh anh

quanq cao tren tivi 147

2.42. Hay day tre hoa am tnroc de

co cam thu am nhac tot 149

2.43. DCilYam nhac Iii eachnuoi dU'ong

kha nang t~p trung eho tre 151

2.44.Hoc violin giup nuoi day tinh than chi huy a tre 153

2.4S.Tredll<;1choc am nhac tll' nho

se c6 mot khuon m~t dep khi Ian len 155

2.46.Tho haiku la giao el,ltot nhat day tre

kha nang ghi nha lSS

2.20. Chatho d vai vi~c giao due con thi

tinh eachcon sed~ tro nen rneo mo 99

2.21. Giadlnh c6 dong anh chi em se rat tot 102

2.22. Moi quan he vai ong bit la ·chat tLtdng tac"

tuyet vai eho tre 104

2.23. Choi eung nhau se giup tre xay dl,(ng

"tinh eong dong" va thuc day phat trien trf tue 106

2.24. Cai nhau se giup tre phat trien "tinh eong dong"

va tinh each tich elle 109

2.25. Nh~n biet ngllai I~ Iii bang chung chung tokhit nang "nh~n thue nguyen mang" cua tre phat trien ......111

I

2.26. Daycon tll' thua con tho 113

2.27. Tlte gi~n, ghen t] lit bieu hi~n tre dang

khong dll<;1ethea man mong muon ella minh 114

2.28. ClIai khuyet diem eua tre mrcc mat ngllO'ikhacse khien ton thU'dngay con mai 117

2.29. Khenng<;1itre setot hon Iii la mang 119

2.30.Hltng thu lit lieu thudc tot nhat giup tre

hammuon hoc t~p 121

2.31.Trede dang nha nhung gi co ket hop

van di~u uyen chuyen 124

2.32.Tre se suy nghi tieu eire khi b] cha me mang 126

2.33. Haygiup tre duy trl long hieu kl vai .

nhung g) tre co hung thu 128

laUIA ftasaru

the thanh cong trong viee nuoi day con 201

Vdi phu nu khong viec gl quan tronq hon

nuoi day con 203

DfilY con bih dau tlt day me 205

Hay nhln con de hoc t~p 207

. Nguai me quan tronq hon nglIai eha

vh~enuoi day con nen nguoi 209

NgU'ai me khong phai la ngU'ai thuc ep 212

. Kh6ng be do giua chung viec nuoi day con 214

~.8.C6 the lam "me Ho" den khi tre len 2 tuoi 216

,3.9.Con cai kh6ng phai la v~t so huu cua eha me 21-8

3:GIAo DVC TRE TUOI AU THO - CHi NGU'Ol M~THE LAM aU'Q'c 201

2.49. Tre cimg biet cam but chi va sap mau sam cang tot .

2.50. Giay co nao thl ngU'ai hao hao co d6 .

2.51. Qua nhi~u do choi se lam tre c6 tinh 10'dang 1

2.52. Mot can phong qua ngan nap se

can tro sl! phat trien cua tre 1

2.53. Tre khong thich ngU'ai khac thay doi trat Wma chung da sap d~t 1

2.54. Dung mang cho tre xern, hay dira tre

den no'i de xem 176

2.S5. Do chdi hlnh thltc dep khong huu fch bang

do choi tre thay thu vi khi so vao 177

2.56. Voi tre sach khong han Iii th(t de dQC,

be;,do xep hlnh khong han Iii de xep 180

2.S7. Dat n~n,gap hinh va cat giay, nhung tro choi

moe mac rna nuoi dU'ong tinh sang tao cho tre 181 ..

2.58. "Dien kich" thuc day tinh sang tao 0 tre 183

2.59. Nhung d(ta tre co' the cimg hay van d9ng

thl tri tue phat trien cilng nhanh 186

2.60. Hay luyen eho tre cit tay phai Ian tay trai 187

2.61. Cang cho tre di bO nhieu cang c6 Io'i 189

nuoi dU'ang nang hIe tu duy cho tre ..

2.48. Tro Chdi t~p trung voi bai ray se

Than kinh v~n dong phat trien phu thuoc vao

luy~n 191

The thao cang bat dau sam cang tien bo nhanh 193

Vai tre khong ton tai ranh giai gilta "choi" va

vi~c· 195

Df;ly tre sdrn khonq phai vaj rnuc dich

bicho tre vile lop mot 196

Dau khong c6 thai gian hay tien bac van

giao due con tre 198

tat ca cac mon khac ...........................................................................

IBlKA "asarvCHooiNMY ""0 TH)oiMU9M

2.47. Tre gi6i mot rnon thl se e6 tl! tin vai

l

chinh tn hoc nguOi Anh.(1) John Stuart Mill (1806-1873)la nha trtet hQCva nha kinh ke

"

Til tnroc den nay chung ta van luon tin r~g tell nangxuat chung ciia nhtrng thien tai hay than dong la dogene di truyen hoac la do huyet th6ng. Khinghe nlumgcau chuyen nhu than dong am nhac nguOi Ao W. A.Mozart (1756-1791)3 tuoi da co th~ bi~u dien piano, hayla J. S.Mill(l) 3 tu6i da co th~ doc thanh thao nhtmg tacpham co di~n b~ng tieng Latinh, hau het chung ta deusuy nghi rat don gian rang "Dung la thien tai, ngay tilkhi moi sinh ra da khac nguOi thuong roi".

Nhung neu nhu tim hi~u ki ve thoi au tho cua"nhimg thien ta.i ay thi chung ta moi biet r~g, ca cha mecua W. A. Mozart va J. S. Mill deu la nhllng ngum v6, cimg nhiet huyet voi viec ap dung phuong phap giaodue som. H(,)da day db con minh rat nghiem khac va

Lei n6i d~u

3.10. Ngllai me thieu tV tin thi

khong the nuoi day can tot 220

3.11. Tre se phat trien lech lac neu

cha me suy.nghi tv phu 223

3.12. De can thay doi thi tnJC1ctien

cha me din phai thay doi 224

3.13. Giao due chinh Iii nuoi day tre de "can hon chaff 227

3.14. NhO'ng ngllai biet tin tu'ang ngllai khac se Iii

tLlong lai Nh~t Ban a the ki XXI 229

3.15. Chi c6 tre nho mai xoa b6 chien tranh va

leith] chung toc 232

Phllong phap giao due tre tuoi au tho cua fbuka - (ai binh cua

nha giao Tago Akira, giao SLIdanh dl,( trLlang D~i hoc Chiba ...235

· .CWOOENMAu Olio Tw}oi MU9N

Shinichi (1898-1998)leimot giao vien d~yviolin6ng c6 phuong phap d~ynh~c cho tn~vo cimg d(>c

ccithe giDinguang m¢_LOpviolin eua ong di'idao t<;lO

ri't nhi~u thien tai am nh~c cho nuOcNMt va the'giro.

nghe va chUng kien cau chuyen co that do,ra r~g moi truong va S\:f nuoi day tre 0thang dau dOl la vo cung quan trong, Xuatnght vi the h~ tuong lai cua nuoc Nhat, vavi mot the giOitot dep hon thi viec "Ciao due

~u tho' can phai duoc suy nghi va nghien CUll_ueltIl rue, chung t6i da thanh lap "Trung tarn

cUu va phat trien giao due tre tu6i au tho' vao.' Dong thoi voi viec t~p hop cac nha nghien ctruva ngoai vien nghien CUll de bM dau tien hanh

""~~J_.~·~A ciru v~nuoi day s6m 0 tre, trung tarn cungij.p nhUng lop hQCgiao due s6mcho tre de phuc

pharr tich sau hon, rud6 se rna rong va ling~_LL4\JJ.Lll:. phap Suzuki" - mot phuong phap giao,d_uQCca the gioi chu y den cua nha giao due noi

~LLtUJM Shmichi'".

di sau vao nghien CUll chung toi cang nhan ra,...,,~._..., suy nghi cua chung ta doi voi tre tho til tnroc

d~u sai lam. Chung ta cu nghi rang chung ta data't ca ve tre em nhung hinh anh thl,lcSl,lcu.atre

chUng ta h~ikhong h~ biet. Chinh bOiv~y, khi tretuoi thu 3, chUng ta moobiit dau 10 l~g xem

co dinh hU6ng ro rang ngay ttl khi con ho con &thOi .au tho. Dieu do chung to dng ca W. A. Mozart va J.Mill deu khong phai la thien tai ngay ill khi moira, rna tai nang xuat chung cua ho la ket qua cuaduoc nuoi day trong moi tnrong giao due s6m ngaykhi con 0 tu6i au tho,

Vay thi cau hoi nguO'c lai la nhUng tre ngay ttlmoi sinh ra duoc nuoi ducmg trong moi tnronglanh manh thi se tro nen nhir the nao? Mot vi du cocoi la dien hinh de minh chUng cho dieu nay lachuyen noi tieng ve hai co be nguOl soi bi bo roi tenArnala (?-1921)va Kamala (?-1929).

Thang 10 nam 1920,vo chong mot vi muc su tenJ. A. L. Singh tren duang di truyen dao da biit gapcon vat trong mot hang dong amot ng6i lang nhoCalcutta khoang 110km ve phia tay nam. The nhungho den gan thi hoa ra hai con vat do lai la hai be gainuoi duong boi dan sci hoang. Hai vo chong vj muc .da d~t ten cho hai be gai la Amala va Kamala. Ho da ra't..n6 h,rcde dua hai em tro v~ vOicuoc song cua co~nhung tiec r~ng n6 h,rcay cua hQda khong thanh.

Chung ta coi vi~c con nguOi thl se sinh ra con ~guOi::con loai s6i thi se sinh ra loiti soi nhu la mot su that hi~nhien. The nhtmg cau chuy~n tren li,lich~ th~y ~Qt s~th~t r~ng chinh moi truang va S\:f nuoi di,lyngay ttlkhfmOiIQtlong da bien mot dua tre thanh mot con s6i.

IIUteA Masaru _

Truce khi b~t dau cau chuyen, tei muon moi nguoihay Onlai nhUng chuyen thOi chung ta con la hQ~s~.Trong cung mot lap nhung co nhimg nguoi hoc rat glOl,nhung ding co nhong ngum lai hoc da vOcung. NhUngngiroi hQCrat gi6i thi thuong khong phai n~ hrc vat v~nhieu nhung thanh tich hie nao cung cao nhat, nguoc ~l

nheng nguoi hoc do thl co g~g mai rna thanh tich vancu let det, Ai trong chung ta cung da:timg trat qua nhungchuyen nhu vay dung khong cac ban? Thay co giao luon. an ui chung ta rang I/Dau oc thong minh hay kern thOn~minh khong phai la do b~ sinh; rna my thu¢e vao nOll,lccia ban than m6i chUng ta".

Tuy nhien, chung ta van tin rang til khi sinh ra aithOng minh thi se thOng minh, ai dot thi se dot nhu la

d ~ , thA A

mot su that hien nhien. Vf!.ythi quan iem eua ay cogi~o l~ "Gi6i va dot khOng phai do b~m sinh rna tuy

25 ~~

1.1. Cho d~n khi di m~u giao tht da muon

Chuong 1:Kha nang tri rue cua tre duQ'~quyet dinh trong giai doan tu 0d~n 3 tu6i

Ngay 20 thang 5 nam 1971

lbuka Masaru

Vi,iythi thong qua cuon sach nay, chung tOimongmuon se la nguoi h6 tro cho nhUng nguOi me nao comong u6c nhu v~y. Chung toi mong u6c quy~n saehnay co the giup nuOi d~y mot ho~c rat nhieu dua trenennguOi.

viec nuoi day con cai la mot cong viec vat va cung mongmuon lam tat ca nhung gi eo the, danh nhung gi tot depnhat cho eon minh.

nen day gi cho tre. Gan day co mot nghien ciru mang tinhdot pha ve sinh Iinao moi duoc cong bo v6i tua de "Suphat tri~n nao bOcua nguOi den 3 tu6i da hoan thien 78-80%". Nhu vay te bao nao cua tre hau nhu da:hoan thiensau khi duoc 3 tu6i, nen cac bac cha me can phai day trecai gi va day nhu the nao a giai doan tu6i au tho naychinh la van de can duoc quan tam nhat trong phuongphap giao due tre tu6i au tho.

Cac bac phu huynh khong can thiet phai suy nghithai qua rang "giao due tre tu6i au thd' la mot cai gi doghe g6m. BOivi "giao due tre tu6i au tha" chi la mot giaidoan chuan bi tnroc khi ba.t dau vao giai doan giao duethuc su va no la "thoi di~m thich hop" d~ nuoi day tre,rna nguOi kham pha ra thoi diem do chi co duy nhat \nguoi me rna thai. Bat cli' nguoi me nao dau biet rang ·1

!lt

Chac han trong so cac ban se c6 rat nhieu nguOitheiemac rling tai sao mot nguoi lam chuyen m6n ve kithuat va lam kinh doanh nhu t6i lai lao vao linh V1,lCkhong phai chuyen mon cua minh la nghien CUu gtaodue s6m & tre? Quan tarn den mot van de quan trongnhu giao dl,lc SOm a tre la mot dieu duang nhien,nhung t6i da cam thay kh6ng the dUng yen duqc khi. cai dieu tuang chimg nhu Ie di nhien d6 I~i vo tinh bicac b~c cha m~ bo qua.

Ngoili ra, c6 rat nhieu d¢ng Ivc t1"\lctiep dua toi denv&i nghien CUuve giao dl,lc s6m (y tre. Dong 11,lcdochinh la ban than toi cl1ng Ia mot phl,l huynh co connho, cfmg g~p phai rat nhieu kho khan va tran tr& trongviec nuoi d~y con minh. Va mot dong l1,lc ntia Ia xuatI

il

tinh each cia con nguoi duoc quyet dinh gan nhu toanb(>6 giai doan ru 0-den 3 tu6i, t6i goi day la "thoikithiehhop". Chinh vi li do d6 rna sau khi di hoc, co nhung hocsinh chang phai vat va gi nhung V&nhoc tot, trong khic6 nhong hoc sinh co gcingmai rna thanh tich vAnvay.

Nhu vay dieu quan trong nhat (y day chinh la cha mecan nuoi day tre nhu the nao 6 giai doan ru 0 den 3 tu6i,bOivi sau 3 tu6i tire la sau khi di mAu giao thl da muonde phat trien tri tue va nang luc <;,uatre.

1.2.Dua tre nao cung se phat tri~n tai nangkhi duoc giao due til 0 tudi

IIUKA Masaru

Nhung, nhimg nghien CUu moi nhat ve sinh li hoccia nao bo va di truyen hoc da c6 nhUng tien be>m~nhme, va no giup him sang t6 r~ng tinh each va nang h,ccua con ngum th1,lCchat duQ'Chinh thanh chu yeu & giaido~n ru 0 den 3 tu6i. Co ngrua la, con nguOikhi rnm duQ'Csinh ra thi hau nhu deu giong nhau ve kha nang rnakh6ng e6 S1,lkhac bi~t gifra Wen tai va ngum binhthuemg. Tuy th~oc vao moi truOng ghio dl,lcsau khi sinhra rna tre tra thanh thien tMhay nguOi binh thuOng.

N6i nhu v~y de chUng ta hieu rAng khong phai cukhi nao muon la ta co the thanh thien taL Nang h,rcva

thuoc vao n6 hrc cua ban than" va suy nghi true quancua chung ta "Gioi hay dot <'teula do bam sinh" thi cainao dung. Doi v6i toi ca hai quan diem do deu c6 caidung va deu c6 cai sai. MOi nguot se n6i r~ng dung lacau tra loi lap hmg, nhung toi se chi ra Iido vi sao.

Cau tra 1m(1day la tinh each va nang hrc cua m6i connguoi khong phai do belm sinh rna diroc quyet dinh khiden mot "thoi kinhat dinh" nao do trong cuoc doi. Ongcha ta co cau "Tr6ng dua diroc dira tr6ng d~u duoc dau"hoac la "C6 cong rnai scit c6 ngay nen kim" de am chirling con nguoi diroc quyet dinh hoac Ia boi yeu to huyetthong va di truyen, hoac la boi yeu to n6 hrc co gcingcuaban than. Tuy nhien tat ca nhung thuyet nay deu duocdua ra rna khong c6 can cu khoa hoc thuyet phuc, va ketluan rat rna h6.

CttOOEN MAu Glio Tttl oj MU9N

iI

L

...dt,tngVelO trong th\lCtien r6i.

hrong toi nhan ra rfug ban chat cua van de chinh laagiaidoan giao due tnzec dai hoc, do la atrung h9Cpho thong,va xa hon nua la til trung h9C co sa len trung hoc phdthong, roi thi til tieu hOClen trung hoc co56va cuoi cungchinh la St,lqua muon 6 giai doan mau giao. Va that batngo khi suy nghi nay cua toi lai c6 chung quan diem voiphucmg phap giao due thu nghiem som cho tre tuoi autho cua thay Suzuki.

Thay Suzuki chinh la nguOi dol thuc hien phuongphap giao due tre tuoi au thovo cung d¢c dao c6 ten goila "Phuong phap Suzuki" von dolduoc ap dung 30 namnay, d6 la day tre choi violin ngay tir khi con rat nho.Truce do, cluing ta van chi bit~tden phuong phap giaodue rat thong thuong d6 la bitt dAu day tre choi dan tilkhi tre bcit dAu len tieu hoc hoac la trung hoc co sa. Thenhung viec beltdau day cho tre tir Ilia tuoi nay tro di datao ra st,lchenh lech rat I6n ve kha nang giua cac tre, d6Ia co nhUng tre thi rat gi6i, nhung c6 nhUng tre thi haunhu khong the Ccii thien duQCnhieu. Chinh vi Iido do ma. phucmg phap Suzuki da h<;lthap d¢ tu6i d~y dan cho trea tu6i au thO'.V~y day, trong khi suy ngh! ctia toi ve giaod\lc tre tuoi au thO'bcit dau nhen nh6m len nhan St,lki~n"Lan s6ng pheindoi ad<;lihoc" nhUng nam 1960,thi truocdo 30 nam phuong phap ay da dugc thay Suzuki ap

18UIeARasaru

(1) La Ian song phan d6i 6 cae truOng d~i h9C dien ra vaonhUng n~m 1960khi c,k sinh vien bi~u tinh chong d6i che dQgiaodvc 6 d~i hoc.

"Lan s6ng phan d6i dai hOC"(l)xay ra vao nhfrng nam1960chinh leiSt,lki~n dollam cho toi c6 cai nhin nghiemruc hon de d~t cau hoi giao d1,lcla gi?Giao d\,1ccAnphciilam nhfrng vi~c gil Ban dAu toi nhin nh~n mau chot cuavan de chinh la che dOgiao dt.lca d~i hoc va con duemggiao d\,1c6 b~c d~i hoc. The nhung, khi dol tim hieu ki

phat tir nlumg hoai nghi cua ca nhan toi vot phuongphap gtao due hien nay.

Thuc te thi toi cung la mot nguOi cha dolcham tr~trong viec ap dung gtao due s6m cho con minh. Khicontoi con nho, toi dolkhong h~ biet rfug c6 the phat trienkha nang tri tue cua tre rat nhieu neu nhu ap dungphuong phap nuoi day tU 0 tuoi. NguOi khai sang gitiptOi chinh la thAy gtao day violin n6i tieng SuzukiShinichi, nguot da diroc ca the giOichu y den thong qualap h9Cgiao due sam cho tre b~ng violin. Thay Suzukidoltimg n6i rang: "Doi voi bat ki tre nao cling chi co motphuong phap giao due". Khi nghe 101.noi do, va thuc teduoc chung kien tan mitt nhimg thanh qua thuc tien rattuyet voi cua thAySuzuki, toi cam thay vo cung tiec nuotviban than la mot nguoi cha nhtmg dolchang lam gi giupconminh.

CNGOEN MICl"~oTN~01 MCl9N

deu la trach nhiem cua cha me. VOibat ki tre nao cungthe, neu nhu cha me cho tre tiep xuc voi nhimg gi canthiet a "thoi ki thich hop" thi chic chan cha me naocung deu co th~ nuoi day tre thanh nheng nguoi co tinheach va tri tue tuyet voi.

Chung ta hay thu lay vi du ve nhimg loai dong vat,nhu loai cho chang han. Bat ki loai cho nao du mangnoi giong uu tu thuan chung den dau di mra nhung khiduoc ph6ng sinh tro ve the giOi hoang da thi chungcung deu tro nen hung dfr va cuci cung d~u quay veban nang hoang da cua minh. Du it hay nhieu thi tuyvao each nuoi day cua cha me rna mot dua tre khi moisinh ra chi mang tri nao gan giang nhu loai dong v~tcling c6 th~ de dang tra thanh mot loai hoang da giongnhu cau chuyen ve hai co be nguoi s6i rna toi da gi6ithieu aphan truoc.

C6 mot su kien rna cole nhieu nguot vAn con nho.dola 1m khai duQ'Ccong bo trong cuon hoi ki cua motke sat nhan la thanh thieu nien, ke da gay ra V1,1 giet.ngum hang lo~t bAng sung va khong ro dong co. Tronghoi ki d6, hung thu da len tieng chi trich du doi nhfrngnam thang au tho cia minh rAng "Ban chat va tinh cachcon nguOi c6 ve nhu duQ'Chinh thanh trong 5 nam dAudOi.5 nam ay c(ing chi don thuan la nhfrng ngay thang,no chclng tham thap gi dai vOi m{>tdOi nguOj. Nhung

IlakA "asaru

achuong tnroc tot da gi6i thieu rang "Tuy thuoc vaoeach gtao due tre a giai doan til 0 den 3 tu6i rna neumuon con minh thanh thien tai thi cha me co th~ nuoiday con minh thanh thien tai". Chinh vi cau kh~ng dinhdo rna toi nhan duoc nhfrng chat van tit cac bac cha merang: "V~y thi, c6 phai giao due tre tu6i au tho chinh laphuong phap giao due d~ taora thien tai?",

Cau tra.Ioi Ia "Khong phai". Giao due tre tudi autho chi co mot muc dich duy nhat d6 Ia "f)~ nuoi d~ymot dua tre tra nen ngoan ngoan, vui ve, c6 trf tu~thong minh va khoe m~nh".

. Neu tit khi sinh ra rna khong mcicphai nhfrng canb~nh hay khuyet t~t b~m sinh gl thi teit cci mQi tre emd~u giang nhau. V~y thi t~i sao c6 tre rat thong minh,c6 tre tri tu~ li;\itAmthuemg, c6 tre thi ngoan ngoan, c6tre l~i uong bu6ng khong nghe 1m,tat ccinhfrng di~u d6

1.3. Gicio due tre tu6i tfu tho khong phainharn tao ra thien tai

Phuong phap giao due cua thay Suzuki chi la daycho tre choi violin. Nhung khi toi bit dAu nhung no Iucnghien CUu phuong phap giao due tre tu6i au tho thitoi nhan ra dng phuong phap ay khong phai chi danhcho mon violin, rna no co th~ ap dung cho bat cu monhoc nao.

C"~O€NMlu Clio T"~01MU+N

l

Phuong phap giao due tre tuoi au tho cua t6i batd~u ap dung til giai doan tre sa sinh, la giai doan rnatre co nhimg kha nang tri tue vOhan. Nhung neu noinhu v~y thi se co rat nhieu nguoi nghi ngo r~ng motdira tre viramoo duoc sinh ra chua h~ biet gi, sao lai cothe ki v(;mg tre co nhirng kha nang vo han diroc. Cautra 161cho nhung nghi ngo d6 la "Chinh boi vi tre sasinh chua he biet gi nen tre lai co nhung kha nang vOcung 100". So voi nhung loai dong vat khac khi moisinh ra thl tre sa sinh truong thanh cham hon. Trongmot thai gian ng~n khi vira m6i sinh ra tre chi co the .kh6c va bu sua. Trong khi do nheng loai dong vat khacd§ ';:0the dung len va di lai duoc. Theo cac nha nghienctru dong vat hoc thi su khac biet nay se xay ra trong10 hoac 11 thang d~u doi.

V~y thi dau Ia nguyen nhan d~n den S1,l khac nhaunay? Nguyen nhan d~u tien do Ia xuat phat til tu the di.cia con nguCYila dUng th~ng va di .l~ib~g hai chan, khacv6i nhUng loai dong v~t khac. Phai chang do la Iido rnathai nhi khong the bam It;lilau trong b\,lTIgm~.

Chinh vi dieu do rna doi v6i nhUng loai dong v~tkhac thi ngay til khi con la bao thai trong b\lfig m~,chUng da co duQ'CnhUng kha nang nhu di l~i va nhia.

1.4. Chinh vi chua truong thanh nen tre sosinh co nhtmg 'kha nang VQ han

.ltkA lasara

nhung nam thang ay It;tic6 the-tt;to nen tinh each de chiph6i va thay doi cuoc doi cua mot con ngu6i thi cha.ngphai nhung nam thang ay la vo cung quan trong haysao. Va phai chang cac bac cha me tren dOi nay delkhinh suat rna bo qua nhUng nam thang quan trongnay". (Nguyen van trong hie pham "Ciot nuoc mat cuasu thieu hieu biet"). £)9Cden day lieu co bac cha menao cam thay nhoi dau trong tim minh,

Trtet If co ban v~ giao due tre tuoi au tho cua tOi ladimg de nhung dua tre tro thanh nhung loai cay hoangdai, va dimg tao ra nhimg dua tre bat hanh nhu dtra tretrong cau chuyen tren. Chi co mot giai phap chinh xacduy nhat cho suy nghi nay la giao due tre tU khi tre mot19t long.

Nhimg vi du v~ phuong phap giao due tre tuoi autho nhu cho tre nghe nhac, cho tre h9C violin ngay tilkhi con nh6 khong nham m\IC dich bien tre thanhnhimg thien tai am nh~c. D~y tre tieng Anh, cho trehge chu Han cung khOng co m\lc dfch t~o ra nhfrngthien tai v~ ngon ngu hge. Va giao d\Ic tre tuoi au thacung khOng nh~m m\Ic dich lam bu6c d~m cho trebu6c vao nhfrng truemg chuyen, lOp chc;m.HQcViolin,h9c tieng Anh, h9C chu chi la m9t phuong phap gitiptre phat huy het nhfrng kha nang trf tue vO h~n cuamlnh rna thOi.

Neu soi nao duOi kinh hi~n vi thi ta se nhan thayr~ng tir khi tre sinh ra, cung vot nheng hieu biet duoctim Illy dan thea thoi gian cac te bao nao se lien ket laivOinhau, va so luong nhung moi lien ket giong nhu c~unoi giiia cac te bao nao cung tang len theo. Co nghta lacang co nhieu te bao tham gia vao sir lien ket, giao tiep,dan xen v6i nhau thi cang chUng to bo nao xu li tot va xuliduoc nhieu thong tin til ben ngoai vao. Neu ta vi vonsu giao tiep gifra cac te bao nao vOinhau giong nhu Sl,l

giao tiep gifra nhimg tuban dan trong mot chi€<:may vitinh thi neu de timg tu ban d~n rieng biet, chung chingco tac dung gi, nhung neu chung tao thanh duong truyenket noi v6i nhau thi chung se co chtrc nang xu li nhu lachiec may tinh di~n tU.

Neu vi bo nao nhu la chiec may vi tinh xu Ii thongtin thi thOidiem rna duang truy~n ket noi gifta nhting tv

. ban d§.n trong may vi tinh nay di;ltdu<;yctoe do nhanhnhat rung wong Ung vOibo mlo cua tre 6giai do~n tu 0den 3 tuiSi. Thl;tC te cho thay khoang 70-80%kha nang ketnoi gifra cac tebao nao du<;ychom thi~n khi tre len 3 tuoi.Coog vOi dUOng truyen lien ket.trong nao tang dan tbitr(;mgIUQllgcia bo nao cling tang len. Chinh vi the rnasau khi sinh duQ'C6 thang, trong lUQ'IlgbQnao cua tre se

giay trang va cac te bao nao hau nhu chua he co su lienket voi nhau. Luc-nay, te bao trong nao chi Ia nhimg cathe dUng rieng re va khong he co hoat dong gi.. .

181KAlasara

M¢t b¢ nao thong minh tuy thu¢c nao kha nang lienket va giao tiep giiia Cclc tebao nao v6i nhau. V~y 5l,llienket giiia cae te bao mio nay du9C quyet dtnh den khi tremay tuoi? Nghien cthl gAn day nhat cho thay dieu d6duqc quyet dinh trong giai do~ tre tir 0 den 3 tuoL B¢nao eua con nguOi eo khoang 14ti t€bao nao, khidua trevila mOidu<;>csinh ra thi bOnao van giong nhu m¢t_trang

1.5. Sl,i lien ket eua te bao nao dlt(1c quyetdjnh trong giai dOf;lntil 0 den 3 tuc5i

kha nang khac, nguoc lai thi tre so sinh lai duoc sinh ratrong trang thai gAnnhu Ia khong he biet gi.

Noi mot each khac thi nhong loai dong v~t khi vuamoi sinh ra tri nao da diroc hoan thien nhieu, nguoc laitri nao cua tre so sinh khi vira moi sinh ra khong khacgi mot trang gia:y tr~ng. Toi muon nhan manh r~ng tritue va nang hrc cua tre so sinh duoc quyet dinh toanb¢ sau khi ra dOi tuy thuoc vao viec nuoi day cua chame, tuy thuoc vao vtec chung ta ve cai gi tren tranggiay triing ay.

D~ tao ra tinh each tot va tri tue thong rninh cho trethi cha me phai kich thich that nhieu cho tre 6 chinhgiai doan rna nao cua tre dang co kha nang vo han nay,con neu cha me ch~ng lam gi cu d~ mac tre 100 len thikha nang vo han cua tre cung se rnai khong bao giaduqc phat trien.

1.6. Giao due ngay nay dang nhAm gitra"Giai dean nuoi day nghiem khiic" vdi "Giaidean d~ tre tt! do"

Hien tai eo khong it nguOi trong so nhung nha tam lihQCva nlumg nha giao due deu co chung quan di~mrang viec khong ap dung bat kiphuong phap giao duenao cho tre a tuoi au tho cung d6ng nghia vOOviec chungta co te)ivoi tre,

BOnao cua tre nho xiu nhu the neu bi nh6i nhet bietbao nhieu thu thi se lam dua tre d~ tro thanh dau 6c covan de. Thai ki au tho thi dil!u tot nhat la cu d~ tre 100len h,r nhien. Doi khi tre tro nen ich ki -nhung vAn conhUng bac cha m~ cho rfug d6 la ban tinh h,r nhien ct.iatre:Trong chUng ta co khong it nhUng ang bo, ba m~ da

_lam theo nhUng suy nghl nhu the, tv tan duong r~ngminh dang theo "Chu nghia nuoi d~y tv nhien", r~gminh hi~u hiet, va hon nua con an tam nghi rfulg minhla me)tphl.l huynh c6 illfu6ng tien bO.

The nhrmg, dil!u dang bao de)ng la khi nhUng duatre buOcvao mAugiao, r6i vao b~c ti~u hQcthi nhUng bam~woc lOaton tha chu nghla d~ tre 1611len h,r nhien £y

co ren luyen bao nhieu cung khong thay doi duoc nhieu.Doc den day chac cac ban eta hi~u li do vi sao chung tacan phai giao due tre til som d~ phat tri~ kha nang tritue cua tre.

IIUICAlasaru

tang len gap doi hie moo sinh, va khiduoc 3 tu6i thi trong _Iuong ay da bang 80% trong hrong he)nao cua nguoi 100.

Duong nhien la qua 3 tu6i thi khong e6 nghia la naocua tre se khang phat tri~n rura. Nhung til 4 tu6i tr6-di,dUOngtruyen ket noi trong nao lai diroc hinh thrum 6 be)phan khac cua nao, do la 6-thuy tnzoc cua nao. Con truoc3 tu6i thi duong truyen ket noi trong nao duoc hinhthanh 6 nao sau. S1,lkhac nhau gifta viec hinh thanh I

dUOngket noi gifta cac te bao nao 6 giai doan tU 0 den 3tuoi va sau 3 tu6i c6 th~ duoc hinh dung d~ dang nhusau: (; giai doan tU 0 den 3 tu6i, sir hinh thanh nay giongnhu la 0 cting cua mot chiec may vi tinh, nghia la n6 labe)phan cot lai, quan trong nhat; con S1;l' hinh thanh 6 giaidoan sau 3 tudi thi giong nhu phan rnem cia chiec mayvi tinh, nghia la no chi la be)phan chi ra each su dung chochiec may tinh rna thoi.:

Nhung yeu to duoc kieh thieh tU ben ngoai vao trongnao se duQ'Crna h6a nguyen mang va luu gift trong nao,he)ph~n quan trong flhat va eo hcinnhat d~ xu IinhUngthong tin nay dl!u duQChinh thanh khi tre ()giai do~ tilo den 3 tuoi, con vi~c su dl,mg nhUng ehuc nang duQChinh thrum 6 giai do~ tU 0 den 3 tuoi nhu illduy, Y chi,sang t~o, thao tac nhu the nao thi l~ Ia til 3 tuoi tra di.

Chinh vi the, neu nhu truoc 3 tuoi rna be)nao eua trekhong duoc ren luyen ele gi6ng nhu m9t 6 cting eua maytinh thi sau 3 tu6i -nose chi nhu nhUng phan m~rn rna du

chung ta can thiep thai qua thi khong chimg_se ~ de~lai nhimg hieu qua nguoc lai, d6 la tre se ngo nghich vakhong nghe 101.

1.7. Danh gia ciia nguoi Ion v~ "D~" va"Kh6" khong ap dung d6"ivdi tre eon

"Quy~n sach nay doi v6i tre CQnthi qua kh6" hay la"Tre con nghe nhac co di~n thi hieu cai gi chu" ... thuOngthi'ngU(ri 1611chung ta dua tren tieu chuan nao d~ danhgia ve tre con nhu v~y? V6i tre con, chung khong he e6mot .y niem nao rang cai d6 Ia de hay kho, la yeu hayghet. Vi doi v6i chung, trong Ian dau tien tiep xuc thitieng Anh hay tieng Nhat, nhac co di~n hay nhac d~ ea,nhacco Uri hay tieng nhac til ken harmonica deu e6 ynghianhu nhau.

D~cbiet, nhimg phan doan mang tinh cam giac cangkhong can den Sl,l' hi~u biet, rna nguoc lai e6 nhimgtnrong hQPchinh su meu biet do lat la fao can d~ ta phandoan. Rat nhieu nguOi IOn chung ta da timg trai quanhfrng kinh nghi~m ki~u nhu khi dUng tru6c m(>ttacphAmhQihQanoi tieng, duban than khong he ca~ n~~nduQ'Cve d~p eua n6 nhung van tl,l' nghl trong dau rang"DOOgla tac pham ella danh hQanoi tieng c6 khac" .

Neu so sanh vOinguOi 100ve diem nay thi tre con sesuy nghi don thuan hon rat nhieu. Neu ban than tre cam

39 ~=

IBUMlasaru

Qua nhimg gl da giOi thieu ve 5l,l' pha t trien cua tri !nao 0phan tren, chung ta hi~u r~ng nhtmg suy nghi do jchinh la 5l,l' lam nrong cua cac bit me. Tha ding 0 giaidoan au thome nhiet tam va 'nghiem khac thi c6 th~ kiv(;mgrang SI! nhiet tam do se dem I~i ket qua tot choconminh.

Nhling nguOi me da nham Ian gifra hai giai doan"nuoi day nghiern khiic" va "nuoi day tu do" deu trothanh tam di~m bi dir luan chi trich hoac che trach rnagan cho cai ten "Nhling ba rn~nhiet tam thai qua vOigiaod\,lccon cai", tieng Nh~t gQila "kyoikumama". (Bao chiVi~tNam gQihQla "rn~ Ho")

Chinh 0 thOi ki tre con nh6 vi{!cren ]uyen vila diudang vila nghiem kh~c se la nhfrng mam uom dau liencho giai do;;msau 3 tuoi, d~ roi $au do cha m~ can phaiton trQng'y chi cua tre. Do do, 51!nghiem khiic cua cham~ -chinen danh cho tre 0 giai dOt;lntruOc khi di maugiao. Con sau khi tre da bu6c vao mau giao, neu nhu

viec hoc cua con.

da thay d6i m¢t each nhanh chong. Til rruoc den gia, vinghi rang con minh van con be, nen cha me cli' d~ mac •con Ion len tl,l' nhien, vo tinh bien con thanh ich ki va ikhong biet nghe Uri.Nhung gio con da vaomau giao, da i

vao tieu hoc roi thi can phai giao due nghiem khac, The ..la tir mot nguoi me von hien diu bong ch6c tro thanh !

mot nguOi me th~t nghiem khac, nhi~t tam thai qua voi ~,

CNCioi... Iv ....0 THloi MU'"

(1) Tieng Nh~t co ba lo"i chu la Hiragana, Katakana va chu

"Han (Kanji).

100la may, chung van co the ligiai duoc tinh each phuctap cua tung nhan vat dum hinh dang nh~g co~ ~unhbi bong; va dieu quan trong hem la hanh dong do cuatre con ngarn am chi rang tre rat yeu nhan v~; na!. Motvai vi du nhu tren dll de cac bac cha me hieu rang sudanh gi~ 1/danh cho tre con" ella minh thuc te lai khongdung voi tre.

1.8. Tre sd sinh co nang luc tuyet voi goi laA ')""nhan thuc nguyen mang

Day la chuyen xay ra da kha lau rOi,do la khi toi choi, ,. du chau duoc 2 tuoi ella minh. Chau t6i viracung VOl ua .

chi tay vao nhimg bang hieu den neon lap lanh 6' benngoai cua so vira khoai chi noi cho t6i nghe "Cai nay l~Hitachi, cai kia la Toshiba ...". Trong tham tam t6i da rat·vui mUng nghI r~ng chau minh moi c62 tuoi nhung ~adoc dtroc nhung chu Han nhu Hitachi, Toshiba rbi co day

Ch - bi ....t d h - Han'" titva t6i quay ra hoi con dau: II au ie OC C ukhi nao v~y con?".

The nhung tht;rcte thi kh6ng phlii chau t6i dQeduQ'Cnhting chu nhu Hitachi hay la Toshiba, ma thve chat lachau t6i da nh6 nguyen mang nhUng hlnh logo va chuHan cia cac nhan hi~u Hi!achi va Toshiba, r6i khinhin

IIUICI "asaru

thay yeu thich hoac la co cam giac thich thu thi tre se bi icuon hut mot each say me.

a My co mot chuong trinh truyen hinh noi tieng !I

danh cho tre em rat diroc ham mo ten la "Sesame Street" ;(tieng Vi~t dich la "Pho Vung"), Nhan vat chinh cua [chuong trinh la nhUng con thu nhoi bong va cau chuyen !lay boi canh o thanh phoNewYork. '

Dieu thu vi &chuong trinh nay Ia m6i nhan vat xuathien trong ehuong trinh d~u mang mot net tinh each d~etnmg rat rieng ella minh, bieu 19 cam xuc nit chan thucngay ca voi nhong hang xorn ngay canh nha, Ban dauchung ta cu nghi r~ng voi su da dang ve tinh each ellacac nhan vat nhu vay thi mot dtra tre 2 tuoi lam sao rnarueu dtror, nhtrng thve t€ eho thay chung ta aa nham,Khi tre da bcit dau yeu thich nhan vat nao thi m6i khinhan vat do xuat hien, tre d~u say me doi thea giongnhu chinh ban than minh dang Ia nhan vat do v~y. f)~cbiet, S1,J ham mo ella cac em t~p trung vao nhan v~t ehuehim nho ten la Kanaria. Kanaria feit vl,tng v~, e~u tha,·lam dau hong do; nhung tinh tinh thi rat ngay thO',totbt:tng va IuOn IuOn co tinh than hQ·chOi, d6 1.1hinh anhrna ta va.n thuang g~p dau do rat nhieu trong cuoc songhangngay.

Du khOng h~ hiet nai, va chua ch~c da hieu hetnhUng 1mtho~i nhtmg tre nho C11ngkhong khae ngum

eNgoi .. Miu •• 0TNloiMU~"

lai vong tay cua me la nin ngay lap rue va con tum cumvoi me mia. C6 th~ c6 mot 11 do la tre c6 the cam nhanduoc tinh thuemg ella nguOi me, nhung cling c6 the conli do khac d6la tre da nho theo kieu nguyen mang khuonm~t va cai om ella nguOi me.

Theo mot thi nghiem thuc tien ve phuang phap daychu Han doc dao cua thay Ishii Isao (1919-2004), nhagiao due nOi tieng, ngiroi da sang lap ra "Trung tamnghren ciru day chu Han then phuong phap Ishii" ratn6i tieng v~ day chir Han cho tre em da chi ra ding tre3 tu6i co th~ nhan biet duoc nhlmg clnr Han rat kh6 vanhieu net nhu chu Han cua "chirn bo cau" ( ,~) ,"huou cao co" (mt.G) ... va to ra rat thich thu voi viechoc chtr Han. Khuon m~t cua con nguoi e6 rat it diemkhac biet vay rna bang kha nang nho nguyen mang trecling c6 th~ phan biet duoc thi doi v6i cae m~t chu Hankhac nhau nhi~u nhu the thi tre c6 the nh6 duQ'Cdedang cung la di~u de hieu.

Ho~c toi c6 the ghUthich mot each dO'ngian nguyennhan eua vi~c ngum 16'11hay thua. tre con trong tro chO'i·thi nh6 v6i bai Tay. NguOi 16'11se phan bi~t cae kihi~u,chu, sO, vi triella quAnbai roi m6i ghi nh6 vao trong nao,nguqc l~i tre se nh6 nguyen mang va ghi nh61~i trongbQ.nao b~g kha nilng tuy~t vOicua minh, nen t6c do vanQidung nh6 se nhanh va rmieu han so v6i nguOi 100."

IIUICA Masara!

thay nhfing hinh d6 tren den neon thi chau da phan biet iduoc, Toi da pha len cum khi phat hien ra di~u nay. Va jco le rat nhieu ngurn trong cac ban rung da g~p nhfing!tnrong hop tuemg h,r nhu the nay roi nhi,

May hom truoc toi .dQCmot bai bao tren tap chi v~:phat trien glao due cho tre tuoi au tho, bai bao co viet v~cau chuyen cua mot ngirot me (28 tuoi). Nguoi me d6 keI~i r~ng hien dlia con trai IOndiroc 2,5 tuoi, nhung tir khi Iduoc 2 tuoi thi chau da b~t dau nho hinh dang cua cac 1loai xe 0 to, rOichi 2, 3 thang sau chau c6 the doc ten va I:phan biet ranh rot hem40 chung loai 0 to ke ca cua hang I:

n{>idia Ian hang nuoc ngoai, tharn chi chau con phan biet .duoc ca mai che anhfing bai d~u xe, Den gte chau c6 thenho duoc qucc kicua hon 30nuOc tren the gioi rna nhi~u ..khi nguoi 100 cling con bi nham nhu cua Mong Cc>,Panama hay Cong hoa Li-bang...

DQc den day chung ta c6 the nh~n thay r~ng khoinang phan bi~t cua tre ro rang la gi6i hem nguOi 16n ra'tnhieu. Boo vi tre con se khong can den IighHde ghi nh6nhu nguOi 16n rna chung c6 nang h,rcphi thuOng do lakha nang nh6nguyen mang cac S,!v~t va phan bi~t du<;x:moi st,iv~t d6 a trong nao. ChUng ta hay thu nh61~i xerritre sO'sinh khi duQ'Ckhoang vai thang tuoi la da c6 thenh~n biet duQ'Ckhuon m~t cua rn~ roi. Rat nhieu be khibi nguOi l~be thi se kh6c rat to nhtmg chi can quay tro

:: 42

D6i voi nguOi 100,neu so sanh mon sO hoc vot mottrong nhUng mon hoc cc ban cia dai s6 hien dai la mont6 hop thi t6 hop Iai vo cling r6i ram va kho hi~u. Nhungd6i voi tre con thi s\llogic cua t6 hop Iai vo citng de hi~u.Lucienne Felix (1901-1994)- mot nha toan hoc noi tiengnguoi Phap sau nhil!u nghien cuu da co mot ket luanr~ng cang day mon t6 hop cho tre tir s6m thi tre cang detiep thu.

Dinh nghta mot each don gian thi t6 hop la Sl,1' t~phop cua mot 56 nhting phan illnao do. Ban co d~ y comot tro rat gi6ng voi hinh anh t~p hop rna con ban rat .hay choi, do la vira lay ra ill trong thitng nhting mieng .xep hinh, vira phan biet hinh dang cua cac mieng do xemla hinh tam giac hay la hinh tU giac. Tre eo th~hi~u ratde dang r<lngm6i mieng xep hinh trong thitng la motphAn ru cua t6 hQP, sau d6 vi~c chia cae mieng ra thanhhai phAn gom cac hinh 3 c~ va 4 c~ thi c11ngchinhla m()t t~p con eua t~p hqp IOn.Day ehinh ta m()t vi dl,lcaban cia t6 hQp.D6i vOitre con thi thay vi nhting congthue tinh toan phue t~p cua mon 56hOC,chung co th~ d~dang hi~u duQ'Clogic caban eua t6 hqp.

Noi nhu the khong c6nghia Ia tre hi~u duQClogic ciamon t6 hqp thi se hi~u dU9CIithuyet eua mon d~i s6. T6i

. chimu6n nhan manh r~ng chinh vi tre suy nghi rat don1.9. Vdi tre nho mon D9-i 86-d~ hi~u honlrnon s6 h9C . gian nen c6 nhung <tieu kh6 hi~u voi nguoi Ion, nhung

lai rat de hi~u voi tre con. Nguoi 100cluing ta thi thuongco quan niem c6 hiiu rilng mon 56hOCde hieu hon mondai 56, nhung neu chung ta co suy nghr ~a Ii giai nhu bonao cua tre thi co Ie t6 h9P se khong con la mot mon hockho mra,

Vi d1,1co mot bai toan nhu sau: "Ca ga va rna co 8con, chUng co tat ca la 20 chan, hoi co bao nhieu con gava bao nhieu con rita". Truoc tien d~ giai bai toan nay,chung ta su dung den cong thirc dai 56 nhu sau: Ta d;)tso con ga la x, sO'con rita la y, va ta co cong thuc x + Y=8,2x + 4y = 20, va rat don gian ta co duoc dap 56x = 6 vay = 2. Hoac thay x bang ki hieu 0, thay y bang ki hieu f>.

thi ta ciing co ket qua wong tu.

Nhung tre con se khong th~ Ii gicii dtroc theo ki~ucua nguOi IOn la dat x, y va cung khong biet giai hephuong trinh b~c nhat hai an nhu 6 tren. V~y thi ta phailclmthenao?

Neu ta gia su toan bo 8 con dl!u la rita thi se thanh 32chan, v~y 1adu 12chan. Vi ta gia su toan bo dl!u Ia rna,nen so chan du la 12nay chinh Ia 56chan chenh Iech giuarna va gaoCo nghla Iiineu chia t6ng sO chan du nay ellosO chan cua mot con ga thi ta se biet duQ'CsOga, rue Iii 56ga seb~g 12 : 2 = 6 con, v~y thi so rna se la 8 - 6 = 2 con.Tu vi d\lmly du d~ nguOi 100chUng ta thay ra.ng thay vi

18UKA "asara

(1) Antonio Vivaldi (1678-1741) 1(\nhil SOi;lO nhC;lc,ngh~ si violinnISi danh nguOi Y.

IIUICA NasarU

(2) Ludwig van Beethoven (1770-1827) la nhoi SOi;lnnhi;lcn6itieng ngum Duc.

(1) Johann Sebastian Bach (1685-1750) la mot nha soan nhac vid~i ngum Duc. Cng da sang tac nhi~u tac ph~m thuoc ~hieu' tMlOC;licho cac nhi;lcql khac nhau trong do n6i ti€ng nh.n la cac banthu¢c th~ IOC;liCantata (Di;lihc;7pxu6ng). Cng duQC<.1<1nhgia lachang kh6ng 16cua ngh~ thu~t am nhi;lcphuong ny.

D6i v6i nguOi IOn chung ta thi nhac co dien c6 ve gid6 th~t xa Ia va kho hieu, nhung voi tre thl nhiing amdi~u d6 I~i rat thu vi· Phai chang tre mOi sinh ra da co

omot nha may san xuat cua eong ty Sony co xay motnha mau giao danh cho nhiing nhan vien co con trongdo tuoi tir 2 den 3 tuoLMot ket qua dieu tra danh cho trecua cac giao vien de xem tre yeu thich nh~c.gi da cho ketqua that bat nga. Tre yeu thich nhat la ban gtao huang's65 ella Beethoven(2)c6 ten "Dinh m~nh", tiep den la motbai hat duoc tivi phat rat nhieu I~n trong ngay til'sangden t6i & thoi diem d6; nguoc Iai nhfrng bai dong dao .danh cho thieu nhi thi lai kh6ng duQ'Ctre yeu thich. T6i .da vo cung hUng thu voi ket qua dieu tra nay ..

1.10. Tre 3 thang tu6i co th~ cam nh~nduoc nhac cua Bach!"

dung each tinh va cong thee phuc t~p leidUng x, y thi tai s!n trong nao kha nang cam thu nlumg the loai am nhacco.1M dtin~ C.~h Iiluan ral dongian nhu tren Mgiail phuc tap nhir nhac.giao huOng? ._ • ,thich cho tre hleu. '. . I Theo nhu ket qua thi nghiem thuc hen cua thay

Suzuki thi tre 5 thang tu6i eta co the biet duoc nhimg bannhac giao huong cua Vivaldi'". Va-thl,l'Cte thi toi da duocnghe chuyen gi6ng nhu the nay tu vq chong co con gaicua mot nguOi ban cua toi. Hai vq chong rat thich nhacc6 dien, nen ngay sau khi be duoc sinh ra thi nguOi mecho be nghe ban nhac Cello 56 2 cua Bach m6i ngaykhoang vai gio. Den khi duoc 3 thang tu6i em be da camnhan diroc nhung giai di~u cua ban nhac va hung phanhuO'tay, rmia chan theo tieng nhac. Den doan g~n cuoiban nhac lethie tieng nhac cao trao nhat cling la hie behuotay, rmia chan thee manh nhat, roi den khi ban nhac ketthuc thi be cung tra ve tam trang binh thuOng khong conhung phan nhu hie nghe nhac noa. M6i khi be kh6c hayquay thi me deu cho nghe ban nhac nay va bao gi~ becung vui tuoi tro lai. Nhung neu thay ban nhac nay bangmot ban nht;tcJazz tbi be con kh6c to hon mia.

Nghe xong cau chuy~n d6 toi nh~ ra mot dieu, motdua tre sO'sinh 3 thang tu6i da c6 the cam nh~ duqcnht;tcella Bach tm chUng to rAng kha nang cam thl,l amnht;tccu.a tre 0- giai dot;tnau thO'nay la rat tuy~t vOi.Toi

IIUIeA ftasaru

-- -~ ----..:.._--=---."::...-_--- -~ -

C6 mot bai bao viet ve cau chuy¢n mot ngu61 Bi rnalOp hQCboi cho tre sa sinh b~ng each 1uy¢n cho nhUngtre du(_)C3 tha.ng tuoi vao be boi, sau d6 khi tre du(_)C9 .thang tuoi da c6 th~ n~m ngua noi tren rn~t nu6c rna vannh&duqc each h6 hap. Vao thang 8nam 1969 oH¢i nghtTh~ thao quoc te cho nu gi&iIAnthu 6 du(_)Cto chue t~iTokyo, chu tieh h(li nght khi do la ba Lisette Deem da co

Doi voi nhieu nguoi IOn chung ta thi c6 th~ la khonhung v6i tre sa sinh neu ta day thi t~t ca deu co th~ boidu(_)C.Tre sa sinh Vila moi sinh ra chua the di Iai duocbclng hai chan thi viec noi tren mat ruroc va hanh dongdAu dOl Ia quay dap tren kh6ng deu khong c6 gi khacnhau. Chinh vi the rna kh6ng chi tre c6 th~boi rna ta eoth~ nhan mCilnhr~g chinh vi tre con la tre sa sinh nentre co th~boi duqc.

1.11. Tre 6 thang tu6i co th~ bci

eNGOEN Mlu GtAOTNioi MU9N

khong dam n6i tat ca cac ban nhac e6 di~n va giao hUOn8met bat phat bi~u gay duoc nit nhieu chu y ella du luandeu nen eho tre nghe, nhrmg chUng ta se phai ngac nhienlrang tre sa sinh tu 0 tu6i cung c6 kha nang boi..rna cong nhan rAng tre a tu6i au tho c6 th~ hieu va carn! Theo li luan cua ba Deem thi neu luyen t~p cho tre 5nhan duQCnhiing giai di¢u vo cung plurc tap nhu nhCilqthang tu6i 0 be boi voi nhtet d¢ mroc la 32 d¢ C thi chigiao huOng. NguOl phuong Dong chung ta cam thay xaj sau 3 thang, trung binh tre c6 th~ tv' bot diroc khoang 61<;1va kh6 cam thu nhac c6 dien va giao hUOng CU4 phut. Ki luc moi nhat rat dang ng;;tcnhien la 8 phut 46phuong Tay cung la boi vi ngay illkhi con au tho chungl giay. Trong buoi hoi dam, tru6c rat nhieu kigia, ba Deemta khong he du(_)Ctiep XUc voi chung rna chi nghe nhiing ea nhan manh rang nang luc cua con nguoi c6 kha nangbai nhac dong dao, nhac danh cho thieu nhi rna thoi, phat tri~n til a tuoi. "Tre sa sinh c6 th~ giu trang thai can

b~ng 0 trong nuoc t6t hon la trong khong khi, Ban dautre se dung hai tay d~ lam di~m tua nang doco th~,nhung khi da tro nen quen vot moi tnrong thi tre c6 thetu n6i. Sau d6 khimat chim trong nu6c thi tre tv biet eachnhcimmat, nin tho va cho cho co the minh n6i len. Hanh .dong nhu the ding la mot each d~ tre nho duoc nhungcU d¢ng b~ng tay chan rat nhanh".

Til su that hl tre tit 0 tu6i c6 th~ boi chinh la m¢t b~gchUngn~a d~ kh.ing dtnh r~ng kha nang cua tre ru a tu6ila vo h<;1n.Ngoai ra con c6 m¢t ket qua nghien cUu khaccung duQ'Cc6ng b6, d6 la khi tre ch~p chUng biet di rna .·luy~neho tre tru<;>tpatin thi tre cUng c6 th~huqt rat gi6i.Chinh vi chua he biet gi den the giOiben ngoai, nen vOitre til nhUng bu6c lam ch.am t~p di cho den hQc boi l¢ihay tru<;>tnga, tat ca deu la nhUng bai hQcdau tien.

Tat cci nhUng thi nghi~m rna t6i k~0tren khong phaidon thuan c6 ml,lCdich la dC;lytre bai, dC;ly tre hQcnhC;lc

IBUM "asaru

Nagata Masuo la mot nguoi cha nOi tieng voi viecnuoi day con minh til tu6i au tho, Ong del tilbo cong vieclam giao vien lau nam d~ danh het tam huyet nuoi daycon. Khi ong bilt dau ap dung phuong phap giao dues6m cho con minh thi cau con trai duQ'C2,5 tu6i, con cocon gai moi duQ'C3 thang. Ket qua la hai anh em nha Na­gata da duQ'Cvi la hai anh em thdn dong vi co the noithanh th~o 5 thu tieng Anh, Tay Ban Nha, Y, Phap, Due.Khi d6 da c6 rat nhieu y kien .len an ong bit Nagata aanh6i nhet, bilt ep con minh hOC qua nhieu. Da s6 moinguOi deu eho rang dOivOitre nh6 vi~c bi nhoi nhet q~anhieu thu vao d~u se lit ganh n~ng tam Iitl;1ora <iph,rc,liun cho tre phat tri~n khong binh thuOngnhu nhiing duatre khac.

1.12. Tre c6 th~ ti6p thu rnoi kien thuctrang giai dean tit 0 d€n 3 tudi

Hoc bot la mot each rat t6t d~ giup tre an ngon Nhung dap tra Iai du luan, thuc te gta dlnh Nagatahon, ngu ngon giac hon, tang cuong su phan xa cua nit binh yen, hanh phuc, con cai khoe manh, do chinh lathan kinh, tang cuong ve th~ chat, van dong, va do cau tra 161dUng dfu nhat cho nhimg 161chi trich va hoaila mot buoc d~ rna ra canh cua tai nang cua tre. Chac nghi cua du luan. Toi khong ban den viec dung sai khitrong chUng ta cung timg righe cau n6i "Luyen thep nguOicha tham gia darn nhiem vao viec nuoi day va gtaocon nong" boi vi thep da nguo. roi thi co go den due con cai a nha, nhung nhimg phuong phap giao duechung cung khong thay doi. Do chinh La li do vi cua ong Nagata d~ phat tri~n kha nang tri tue cua tre 6muon tre phat tri~n toan dien ve tai nang thi hay day tre tuoi au tho la nhung kinh nghiem vo cung quy gia,ngay tilkhi moi lot long. Chung ta hay nghe nhimg loi chia se ve phuong phap

giao due rat doc dao cua ong Nagata.

"Toi da cho cac con minh hoc tieng Anh, Y, Phap,Due hau nhu dong thoi cung mot hie, Moi Ian nghechuang trinh day tieng ruroc ngoai tren song radio, banco d~ y thay m6i ban tin phat bang tieng Anh se duqcphat lai bang tieng Phap khong. Va tei da luyen cho connghe nhung ban tin bang cac thu tieng khac nhau. Ngoaira, moi Ian choi nhimg ban nhac bang piano toi d~ nhungban nhac bAng tieng Y, con hie giai thich thi toi viet racho tre bAngtieng Anh, tieng Duc, Phap. Neu nhu thuyetminh rna khong hieu thi se khong th~ nam b~t duQ'Ceach~cirnthl,1ban nh~c, nen tre se cimg co them dong h,re d~hoc tieng nuOc ngoaL

Cho tre hoc 5 ngo~i ngu cling mot luc khong sQ'treb~IOl;1nehu hay sao la cau hoi eua rat nhieu ~guOi. Tht,Iete, cae chuong trinh d~y tieng nuOcngoai rat nh~ nhang.VOim6i phat am chuong trinh se luy~n cho tre rat c~

~"53 "

tot nhung gi chung co hting thu. Khong chi nhu v~y, quatrinh nay con giup nuoi duong Sl,l dam me, sang tao vaham muon hQCt~PI la nhung yeu to dong vai tro vo rungquan trong de hinh thanh nen tinh each va kha nang lamviec tri oc sau nay cia tre.

Hall het cac bac cha me d~u thuong xuyen doe di docIai truyen e6 tich hay nhimg cau chuyen than tien ehocon nghe va nhieu khi chinh ban than Cling khong h~ biettlr khi nao tre da hoc thuoc long nhung cau chuyen do.Rbi khi tinh co chung ta doc sai doan nao do la lap rue .tre se chi ra cha sai. Chinh nho kha nang nho nguyenmang tuyet voi rna tre da hoc thuoc long duoc tat canhung Call chuyen ay.

Rbi khi co hung thu voi nhimg cau chuyen do, tre batdau muon tv rninh doc, Du khong biet doc, nhung nhinvao m6i buc tranh trong cau chuyen la tre co the nho lai,doi chieu voi nhimg gi duoc luu giu (:,ki uc nguyen mangva co the doc lai hru loat. Chinh trong thoi ki nay tre selien h,lchoi.eha m~ va ngum xung quanh r~ng day la chugl? Chu nay aQc nhu the nao? Do chinh la b.1ingchUngeho thay tre biit dau c6 hUng thli.

Day la cau chuyen v~ n'U)t ngum b~ ella toi. Co dad~ychu eho con, tCilocho con so thich dQCsach (:,giai do~ncon nho. Nhu toi da noi (:,phan tru6c tre con thu6ng nh6chii Han gioi hon la chu Hiragana. Nhung aang tiec la ..

IBUICA "asaru

6nhung phan tnroc cluing ta da hieu duoc ding treo tu6i d~u nIt thong minh va eo kha nang hap thu kienthuc tuyet voi. 6giai doan nay, su hap thu kien thuc ellatre don thuan giong nhu rn(>t thao tae may moe rna

khong eo qua trinh eh<;>11Joe va Ii giat nhfrng kien thucnay. Nghia Ia toan b(>nhung gi duQ'C kich thich van naob(>se h,r d(>ng luu J~i trong nao.

o thai ki nay, quan trong nhat kh6ng phM la ta sed~y nhung gi cho tre rna ta tam eho tre co hUng thu vasay me v6i cai gi. Bm vi tre con se hap thu va ghi nher nlt

1.13. ChI co tre nho rndi co kha nang ti6pthu belt ell cai gl rna chung co hung thu

than va tre se til til tap phat am thee (trich "Phat trien tritue tre tho", xuat ban narn 1970, ki thir 5).

BOlvi kh a .na ng tiep th u cua tre tho 0 giai doan til 0

den 3 tu6i cao han nguot 1611 chung ta rat nhieu nennhimg 10 Hing nhu "nhoi nhet qua nhieu" la khong canthiet. Kha nang tiep thu nhimg kich thich cua nao trekhong khac gi mot rni(~ng bot bien, khi nao da hap thuday du thi nao se hI nhien dung lai. Chinh vi the, til cauchuyen cua gia dinh Nagata dieu chung ta can suy nghikhong phai la viec nhoi Met qua nhieu vao da.u tre rnaIa viec cho tre tiep xuc voi qua it nlumg kich thich tilben ngoai.

CMOotM _Iu ....0T"~oj MUq..

thay thieu tv tin nhat voi vtec phat am va ngu dieu lenxuong khi noi. Tieng Anh giong Nhat cua toi khong phaila doi tac khong hieu, nhung co rat nhieu tnrong hQPhov!n lam mat rat kh6 hieu hoac la toi phai viet tU d6 ragiay de giai thich cho ho. Nhimg kinh nghiem nhu vayda khien toi co dong luc bat dAu luyen phat am tiengAnh vao m6i sang.

The nhung, hang xom canh nha toi co mot cau bemoi 14 thang tuoi lai co the phat am tieng Anh ratchuan, va nhimg am rna nguot Nhat hay bi sai nhu "R"hay "L" thi cau be do lai noi rat ranh rot. S~khac nhaurat IOnnay nam 6 ch6 toi bat dAu hoc tieng Anh khi vaotrung hoc co s6, con cau be do til 0 tuoi da duoc me chonghe bang cassette tieng Anh m6i ngay. Khi cau beltdAubiet noi thi da duoc me cho hoc va giao tiep tiengAnh voi mot co gtao nguoi My.

Dieu ay chUng to mot dieu d.ng vi nh~ thuc nguyenmang ella chUng ta da bi lap day bOingon ngli m~ de nenkhi tiep nh~ ngon ngfr khac se vo cimg kho khan.

Tre tU 0 den 3 tuoi co khci nang nh~n thuc nguyenmang nen ngon ngu nao tre duQCtiep xtic 6 thOi ki naycling se duQ'Cluu l~i trong nao. Han nua, nhu phAn trentoi da giOi thieu, giai do~n til 0 den 3 tuoi dang la quatrinh hinh thanhm~ng lien ket giua cac tebao trong naonen hk nay tieng me de hay bat cu mot ngon ngli nao. .

IIOKA "asaru

(1) Ehon: NhU'ngcuon truy~n ngcinco tranh minh hQadanhcho thieu nhi (1Nh~t.

Do tinh chat cong viee nen toi thuang xuyen phaidUng tieng Anh de giao tiep. Nhfrng hie ay toi Iuon cam

1.14. Thai ki tre thd n6u tre khong dl1<jcdc;ty cciigi thi se mai khong bi6t ccii d6

nhimg cuon ehon'" bay gio ngoai hieu sach Iai chi toanviet m6i che Hiragana. Vi the co ay da mua 6 hieu sachcu nhiing cuon sach co phren am each doc Hiragana dikern voi ehu Han de vua doc vira chi mat chu Han chocon. Khi da thuoc long nhung cau chuyen duoc doc thicon tre bat dAuco hung thu v6i nhang chu Han. Co ay dakien nhan va timiday con tUngchu Han. Sau do, khi thaycha doc bao tre da chi vao nhUng chu Han va doc eho changhe khien ca nha vo cung kinh ngac, dan dan tre cungbiit dAuthieh doc bao. Ket qua 103.den khi biit dAu Vo3.O 16pmot, tre d& co the doc bao mot each thanh thao. (Bao cuaNhat co rat nhieu chu Han nen doi voi bac tieu hoc viecdoc duoc bao la dieu vo cung kho).

Cau chuyen tren muon kh~g dinh mot dieu r~ng tre6 giai doan 3 tuoi khong can phai vat va van co the nhova tap trung hoc bat cu dieu gi neu tre co hUng thti v6icai do.

CNciotN .Iu .....0 TNl01 .U, ..

anhimg phan tren, toi da giro thieu cho cac bac chame ve tam quan trong cua giao due s6rn cho tre tuoi autho d~ phat tri~n duoc het nhung kha nang hem ~n tuyetvoi cua tre nho a rat nhieu goc d(>khac nhau. The nhirngtrong thuc te co rat nhieu tre em khi vira moi sinh ra dag~p phai nhimg din benh bam sinh nhu Iiet nao, hoichtmg Down hay diec. Doi voi nhung tre bi khuyet t~tbAm sinh thi dieu quan trong lclphai phat hien ra benhella tre til khi moi sinh ra va c6 phuong phap giao duedung d~n tils6m danh cho cac em.

T6i xin duoc k~ mot cau chuyen vo cung cam dongduoc dang tren bao ve mot em be bi criec barn sinh,· nhung b<1ngn&hlc eua eha m~ rna em da co th~ giao tiep·.binh thuOng vOimoi nguOi. Chinh cau chuy~n ay da lamtoi c6 them dung khi de thay d6i quan dH~mve giao dl,lcs6m vOi tre khuyet t~t b~m sinh. C~u be Atsuto hic d6duQ'C6 tu6i, khi sinh ra von la mot em be khoe m~nhblnh thuOng nhu bao em be khac. Khi cha m~ nh~n ra.r~g Atsuto c6 van de ve thinh giac leihie c~u duqc hon1 tuclL Ban dau cha m~ cua Atsuto chi nghi r<1ngtre em

1.15. Ciao due sam cnng co th~ giup tre·khiem thinh nghe ducc

trong khi do cac bac cha me thi di dau cung phai nhocon phien dich va ho tro ve rurocrna chi co th~ noi duoccau "Xin chao".

•• UteA "a5arU

cung deu diroc hinh thanh nhu nhau a trong nao. Chinhvi Iido do rna tre den 3 tu6i co kha nang noi bat kingonngft nao rna kh6ng gap kho khan gi. Nguoc lai, neu nhucha me bo qua thoi ki nay thi sau nay muon con cai c6 .duoc kha nang tiep thu d~ dang nhu thoi ki tu 0 den 3tu6i se phai no hrc rat nhieu, rna nhieu khi n6 luc aycOOgkhong dem lai nhfrng ket qua nhu mong muon. C6 .th~ mai mai ta se khong th~ phat am ngon ngu do nhunguOi ban dia dtroc.

Viec kh6ng ap dung phuong phap giao due tre s6rnrna doi den khi di hoc thi se tro nen qua muon kho~g chidung voi tnrong hop ve hoc ngoai ngii rna con dung voinhimg linh v1,1'Ckhac. Kha nang cam thu am nhac hay leikha nang phat tri~n co quan than kinh van dong cOng seduqc quyet dinh trong giai doan ill0 den 3 tu6i. Chinhvi the, nhung van dong vien th~ thao cang duoc luyent~p ngay til nho thi se cang gioi.

Hang narn vao dip nghl he, c6 rat nhieu nguOi nu6'Cngoai dc1ncon den tham quan lap hoc violin cua thaySuzuki. Ban d§.u tat ccimoi nguOi deu 1<hong he biettieng Nh~t. Thay Suzuki nh~n thay dng trong gia dinhthi nguOi noi tieng Nh~t gioi nhat chinh la tre nh6 chuadi hoc, rOi"den cac em hoc sinh ti~u hoc, trung he;><:cosa va cuoi cung la cok b~c cha m~. Sau khoang 1 thangthi cae em be del eo th~ nOi duQ'c tieng Nh~t kha tot

nghe thay nen cha me khong cAnphai n6i chuyen thanhtieng. DU tre bi khiem thinh thi cling khong co nghia trese khong nghe thay bat cli mot cai gi, neu cluing ta n6il~p di l~p lai eho tre nghe, thi eo the phat trien nang hrcnghe hieu cua tre". Vi the rna nhimg cha me co con bikhiern thinh bam sinh dUng tir b6 hi vQng day eon minhkha nang n6i chuyen nhu binh thuong,

Dau la tre co bi khuyet t~t bam sinh nhung neu chame n6 luc thi van co the phat trien kha nang va tri tuecua tre, d6 chinh la nhung triet li co ban cua giao due tretu6i au tho.

.8UICI "asaru

charn noi thi co nhieu nen chuyen con minh cham n6irung Ia binh thu6ng thoi. Nhung khiAtsuto diroc 15tu6i rna van khong biet gi, thi cha me moi dan cau ~eden benh vien de kham, va ho nhan duoc ket qua 'chandoan la cau bi diec bam sinh. Hoang mang khong biet .phai lam the nao vOicon minh, cha rne Atsuto da di hoirat nhieu noi va cuoi cung tim duQ'Cden phong kham apdung phuong phap giao due som cho tre so sinh bi .khiem thinh bam sinh cua thAyMatsuzawa Takeshi. Ch~me ella Atsuto da rat n6 h:IC ren luyen cho con bcitdAub~ng phuong phap cua thAyMatsuzawa, ket hop cUngmay tro thinh, va dan dAncau be da c6 tlfe nho duoc tenmmh. Sau d6, cau co the nho duQ'Ccac fir vt;m.gcung ynghta cua chling, tiep den cau co the tro chuy~n cungcha me rna kh6ng gap bat cU.rao can nao.

Theo Ioi thAy Matsuzawa thi "Tre so sinh binhthuang hoac co di t~t bam sinh gi thi nguot c6 the phathien ra sam nhat chinh la nguOime, Sau 1 tuAn tre so sinhda co the nghe thay tieng dong fat to, sau 1 hay 2 thangtre co the nghe duoc giong n6i cia me, va sau 4 thang treco the nghe nhan biet duQ'Cten cua mmh. Neu gan 1 tu6irna tre khong phan ling gi khi nghe tieng got thi co nguyeo tre bi khiem thinh. Vi giai doc;mtil 0 den 3 tu6i tre c6the nh&duc;>cngon ngfr nen d6i vOitre bj khiem thinh thiday chinh la thOi ki Wch hop nhat de d~y tre v~ ngonngfr. Cha m~ se rat sai lAmneu nghI r~g vi tre khong

C"GOiN .Iu G.l'o TNloi .U9N

.Bang dieu nay, Ford da chimg minh rang, nang luc

cua ire khong he phu thuoc vao chung t9c nguOi. Haynoi each khac, tai nang cua con nguoi khong phai la bAmsinh, cUngkhong khac nhau v6i mol chung tQchay huyetthong, rna no duoc quyet dinh boi moi truong va eachgiao due dua tre sau khi ra am.

Tai Nhat Ban, nguoi ta da tien hanh nhieu thinghiemd~ xem su khac nhau giua hai dua tre sinh doi clingtning nhtmg duQ'Cnuai d;;ty6 hai moi tru6ng hoan toankhac bi~t. Ket qua cho thay r~ng hai dua tre Ie duongnhien thila hu6ng nhfrng a~c tinh di truyen gi6ng nhauru cha m~, nhung duQ'Cnuoi duang bOi nhUng nguOi

khi chi 56 thong minh trung binh cua nhung dua tre DoThai Ia 115, thi cia nhungQua tre gOcPhi la 85. Bloomda giai thich rang can nguyen cua sir chenh lech nay lado su khac nhau ve cluing ngum va huyet thong. Nghiala nang hrc cua tre duoc quyet dinh tilkhi ra doi khongphu thuoc vao moi truong song hay giao due.

Mat khac, mot hoc gia khac ten la Ford da tien hanhcac thi nghiern trong mot thoi gian dai, Ong da chon ranhimg dua tre sa sinh con cua cac cap vq chong ngiroichau Phi d~ cho vao hoc cung mot nha tre voi nhUng duatre nguoi Do Thai. Nhimg dira tre nay khi len 4 tu6i, chis6 thong minh cua chung la 115,b~ng voi nhUng diia treDo Thai.

IIUICA "asaru

2.1. Nang hrc cua tre duoc quyet dinh bdimoi truong va giao due han la di truyen

6chuong truoc toi da de cap den nhUng kha nangtuyet voi tiem .in ben trong tre tho, NhUng mam nonnay co phat tri~n thanh nhtmg cay tot, no ra nhungbong hoa dep hay khong phu thuoc chinh vao eachgtao due va moi tnrong song rna ban tao nen cho tre. achuong nay toi se dua ra nhfrng cau chuyen C1,1 th~,thuc te ve giao due tre tho, rna dau tien se la nhUngminh chimg tai sao moi truOng va each giao due laiquan trong hon di truyen.

Chung ta da timg nghe noi ve Kibbutz, mot mo hinhkinh te nong than doc dao va ki Ia ella Israel. Tai day,Bloom, mot hQcgiii cia DC;lihQcChicago da dieu tra vaso sanh chi so thong minh Clla nhUng Qua tre Do Thaisinh ra va 100len (1Kibbutz vOinhUng dua tre gOcPhi dicu sang IsraeL Ket qua la co m9t S\l khac bi~t 100, trong

:: 60

Chuong2:

Hay tao ra moi truemg d~ trephat huy het kha nang cua minh

Tuy nhien, (y day khong he t6n tai thtr goi la "gi6ngbo",hay IItai nang di truyen tilb6", don gian chibot duatre do duQICsinh ra va 1611len trong m6i truOng nhu thenao rna thoi, M6i tnrong song rna cha me tao nen chinhla moi truOng nuoi day con cai 100khon, tai nang cua treduoc vun dAp tung ngay amoi tnrong do, rre co nhungSa thich va niem say me bOi tre duoc tiep xuc voi cluinghangngay.

Gia sir dung la tai nang cia tre diroc tao nen do huyetthong, di truyen thl the gi6i nay se gi6ng nhu che' dophan chia dcing cap xa hoi ngay xua, cha truyen con n6i,con tiep quan cong viec cua chao

Tuy nhien, xa hOi ngay nay tien bo hon rat nhieu,khong hiem nhtmg truong hop con cia nha khoa hoclai tro thanh nghe S1Violin, hay con cua bac S1 tro thanhMel van. Nhac 51 violin noi tieng Koji Toyoda, nguoichi huy dan nhac giao huang Berlin, hay nhac 51KenjiKobayashi deu la nhimg nguOi xua] than trong giadinh kh6ng lien quan den ngh~ thw~t. Chinh moitcuemgngh¢ thu~t tu khi mm IQtlong del tc;tOnen nhUngnguOi vI d~i nay. Hay thir d~ y nhfrng ngum xungquanh, chUng ta se nh~ thay r~ng kh6ng phfu eon euanhUng cha m~ tai gi6i deu se tra nen tai gi6i. NguOi ta.nua mai g9i nhfrng dua tre nay la "Dua con bat tai",hay "Khong duQ'c thiIa hu6ng gene tr(,>itu cha m~" ....

IBUKA "asara

Khong it ba me del tUng thot len r~ng: "Thang eontoi no giong bo no, ch~ng co chut gi gQi Ia nang khieuve hoi hQa hay am nh~c cci", hay la: "Ch6ng t6i la nhflvan, eon t6i viet van hay vi n6 dUQ'ethua huang tainang ttl b6 no". Phai thua nh~ dng, eo nhieu truOngh9P eon ella nh~e. S1 l~i tra thanh nhc;tc51, eon ella hQcgia se tra thanh hQe gia, va trong thanh ngfr Nh~t cungc6 cau "Con clla cDc thi l~i lit c6c", "Dua chuot thikhong th~ de ra ca tim".

khac nhau, o hai moi truong khac nhau, se mang nhimgtinh each holm toan khac nhau khi tnrong thanh, khongchi vay nang hrc va tai nang cling khac nhau.

Van de a day la nuoi day the nao d~ tai nang ella treduoc darn hoa ket trai? Van de nay nhieu nha nghien ctruda tien hanh C'3c thi nghiem kiem chung va dira ra duocnhimg thanh nru vo cimg to 1611.Them vao do, cung cokhong it nhung bac cha me kh6ng hai long voi chuongtrinh giao due cua nha truong nen delthir nghiem nhimgphuong phap moi true tiep voi con cai minh. Ngoai ra,voi nhimg thi nghiem khong th~ ap dung true ttep lentre tho, nguoi ta del tien hanh d6i voi khi va cho va phathien ra nhimg su that bat nga. ChUng t6i se giOithieu IAnhrot ve nhung thanh qua ki~m chUng nay.

2.2. Khong han con cua gi<iosu thi cling 18giao su

Tuy nhien, 10i khOng phai do chung rna chinhtnrong giao due del tao ra nhimg dua tre "bat tai"

Nguoc lai, cung khong hiem nhong tnrongcua mot nguOi cha luCribieng, toi ngay rtrou chethanh nhung ki su xuat sAchay nhimg nghe SINoi mot each tharn ximg 1.1"Dieu hau da sinhbang", tai nang cua nhung can nguOi nay duong .khong phai thien phu hay di truyen, rna tat nangdiroc phat tri~n nho chinh moi truong nuoi daymot each chinh xac hem, dieu hau khong sinhbang rna dieu hau deltao ra moi truOng song totduong nen dai bfm~.

Can nguOi khi sinh ra deu co tinh each va khanhu nhau, giong nhu dira tre moi lot long, dtia nolonhu dua nao, dohon, da mat d~ynep nhan. MOigiao due se tao nen nhung dua tre co tinh each varieng biet. Nghe nghiep, tri tue cua cha mequan true tiep den tinh each va tri tue cua tre,mot bac ~itra thanh bac S1 chang qua illnho anhlen t:ong moi tnrong thuoc men, ao blouse tri\ngxuc nhieu vm cac b~nh nhan rna thoi.

earth moi tnrong co the;bien nhimg dieuduemg nhien kia thanh hoai nghi, do la cau

.. e hai co gai nguoi soi ten.la Amala va Kamala.nay toi cung da de cap so qua a phan d~u

Thang 10 nam 1920 tai mot lang nho phia taytta, An D¢, day len tin don xuat hien haimang dang dap can nguOi song trong motcua soi, Chuyen nay den tai VC! chong motla Singh den d~ giang dao & vung nay, VC!

su quyet dinh tim kiem va bat duoc hainay til trong hang. Khi do, ho moi nga ngira· vat la nay chinh 1.1hai be gai, dira 16118 tuoichUng 1,5 tuoi. HQ dat ten hai be gai nay 1.1

·Kamala, rOi gui vao co nhi vten Midnaporenhu nhimg dua tre khac,

. tinh yeu thuemg vo han va su nhan nai ella...chong muc su da co gcingd~hai be gai nay timnhung ban chat, nang hrc cua can nguoi. Tuy·tir hie IQtlong duoc nuoi day bOi loai soi, nennay ban dtm khong th~ sua duoc nhung hanhnang eua mot can soi. Lu tre di l<;lib~ng bonphong, cham len khi thay nguOi dua tay l(,li

hai be gai chi thu minh trong bong toi, 1611lc;tinam thu minh vao goc tUOng,dem toi.tieng ghe rQ'Il.Thuc an clla hai be gai chu

oi thiu hay nhung can ga song.

Cho sinh ra cho, soi sinh ra soi, va canra can nguOi, day la dh~u duong nhien khangcai. Tuy nhien tOixin dua ra m¢t vi d1,lde chUng

18UkA "asaruCNcioi.. MAu clio TN~oi MU'"

2.3. Dua tre sd sinh Ian len trongse tra thanh thli

IiJlllCmV nguOi me, nguOi ba tiep xuc voi tre hangth~khong nhan ra su thay d6i rung-ngay tUngtre, nhung su thuc tre 1611nhanh hon nhung glta nrong. Nha tarn lihoc va triet hoc n6i tieng the

r••.uJ:;.U.VL Thuy Si, giao su Jean Piaget (1896-1980) da.l~pra hoc thuyet giai dO(;\1"\ tru6ng thanh bang chinhquan sat su tnrong thanh ella ba nguOi con ellaTrong hoc thuyet ella minh, ong deu de e~p den

. quan trong trong viec tao moi mrong giao due thichvoi tUng giai doan phat trien cua tre tho.

Theo quan sat cua giao su Piaget thl dUa tre moi duocra se bu bat cu thu g'i de vao moi chung, nhung sau

. ngay tuoi, chung se phan biet dtroc sua, khi phat hien. thu chung vira bu khong phai sua chung se ngUng lai

'.ngay, va Q e bay to nhu cau bu sua.Khi tre duqc 3 thang tuei, chung se biet bay to y

mu6n ella minh, chung co th~ d(;\pd(;\phai ban chan khithich thu v6i nhUng con blip be dang dung dua. Tre qua1,5tu6i se co nhUng y tuang "sang t(;\O" nhu lay ehiec quekheu cae do choi 6 xa l(;\igfm.Tren 2 tuei tre bcitdau nh~nthue ve ngon ng-uva t~p ligiai nhUng thu mang tinh truutllc;mghoo, thi d\l nhu dau la cha, dau la me, trOi mua

lam cho san s(;l.ehse, ...

'.'"V~n con sam vdi no" chinh 18.CElli noitrd su phat tri~n cua tre

CHOOEN Miu OlI'O TN. oi MU~N.8UKA "a sara

\1II

~,I,

C~Oi cung, bang nhtmg no hrc khong met moivq chong muc su, co em Amala da bat dau n6inhong am don gian sau hai thang. Tiec thay, motsau do, co be qua doL Co chi Kamala sau ba namtap cuoi cung cung di dtroc bang hai chan. Tuy v~y,n~Ung dong tac phan X(;\ mang tinh ban nang thl covan sir dung bon chan mot each vo thirc. Sau chintro lai voi the gi6i cua con nguOi, tru6c khi qua doi arruroi bay, tat ca nhong gi co be lam duoc la c6 tricua mot dua tre 3,5 tudi, n6i duoc yen Yen45 tu rna

Mot bi kich tuong tu nhu cau chuyen trenduoc nguOi ta nhac den la cau chuyen xay ra aCong hoa Mozambique. Mot dot vo chong tre quadua con trai van con do hon cua ho bi m "'t ti h, ,. , . . a IC ngaydo. Val thang sau, nguoi ta phat hien mot dtra treduoc mot con khi dau cho cai cho btl giua mot ba khi. Y .Nhirng no luc tach dua tre ra khoi bay khi dau cho:~ong ~hanh:~g~Crita dar;h bat lire de dua tre song v6ib~y k,hl..Mum,chm nam troi qua, c~u be ngay nao nayda tro nen euang trang va m~nh me, e~u da tro thanh ."con dau dan" clla bay khi. M(>tngay kia, khi "chu'nguOi khi" nay n~m ngu tren cay nguOi ta da b~t duO'Cchti. NguOi ta dd bc'itdau qua trinh giao due d~ a .. uanguOi khi quay l(;\iv6i cU9c song loai nguOi. 5au reltnhieu no lue m6i khien ehu nguOi khI'co'th" ~ d ~ ". e cam o vatb~ng tay va di l(;\ib~ng hai chan. .

Day la cau chuyen ke ve mot ki su tre nguOi.Nhat,do tinh chat cong viec anh phai di cong tac song a rurocngoai mot thot gian. Khong the mang gia dinh theo,anh danh phai gUi dua con gat moi sinh cung nguoi V<?,

hien v~ song voi ong ba ngoai a vimg Dong BcicmrocNhat. Sau mot nam hoan thanh cong viec, anh tro veTokyo va d6n V<?, con ve doan tu gia dinh. Duong nhienthoi di~~6, con gai nho cua anh chua he biet noi, MQtthoi gian sau, dua tre bcit dau bap b~ nhfrng tir dangiant V<?, chong anh da khong th~ tin ndi vao tai minhkhi dua con gai phcit am d~m chat ngon ngu dtaphuong vilng Dong Bcic,anh ch~ uon ncin mM nhungkhong hi~u qua lelbao. Cci hat V<?, chong anh deu n6igiQng chu~ Tokyo, v~y thi vi sao be gai l.,i n6i m9tgiQnghom toan khac?

Tim hieu ra mm biet trong luc chong cong tac xanha, nguOi.V<?, de con gai cho ong ba ngo.,i trong nomhang ngay. Ong ba ngo.,i von cung chau nen ngay ngay ..

Tu tru6c toi nay, nguOi 1611chung ta deu lam tuongrAng c6 nhieu di~u la qua som, qua tam cua tre nenkhong dam cho tre tiep xuc. Nhung khong hfu OOuvay,chinh viec rut re trong viec day do tre som vo hinh chungda lam lang phi kha nang phat trien cia tre.

2.5. "GAn mire tht den gdn den thl rang"th~ hien ro r~t nhat trong giai doan a:u tho

IIUM Rasaru

(1) Phil McGraw ten day dl.i lei Phillip Calvin McGraw, ongthuOng duQCgQileiDr. Phil. Ong sinh nam 1950 ti,li Oklahoma -m9tti~u bang &mien nam nu6c My.Ong leitac gia, nM tam lihQcn6itieng cua My.

Khi tre len 4 tuoi, chung bat dau quan sat va tap liluan v~ nhtmg su vat timi hon, vi du nhu tre ngay thotin rang hrong nuoc ngot dt,mg day trong chiec coc 006se nhieu hon la 56 ruroc ngot ay duoc d\lIlg trong chieccoc 1611,hay la banh quy bi va vun thi se nhieu hon Iamieng nguyen.

Ctr nhu vay, tre phat trien ca v~ the chat Ian tri tu~vot mot toe d¢ chong mat. Chinh vi the, nguOi me thuongxuyen tiep xuc voi tre phai cam nhan duoc tre dangmuon thir gi, tre thich thu voi dieu gi de dap ling kip thoiva tao ra mot moi tnrong nuoi duong tot nhat cho tre,Giong OOuviec chon thoi diem thich hop de b~t dau hQCngoat ngti, viec day do tre phil hop voi timg giai doan laviec 101mC\lC kiquan trong, NeuchUng ta day cho tre moichap chimg buoc di truot patin thi tre co the tnrot patinTilt gi6i.

De minh chUng cho dieu nay, nha tam IihQcnguOiMy Phil McGraw<l)da thee doi m¢t c~p tre song sinh,mOt dli'a cho hQc trugt patin tu khi trem 11 thang tudi,. dua con l.,i cho trugt khi da bu&csang hai 22 thang tu6i.Ket qua cho thay dua tre hQcs6m thanh th~o nhanh honnhieu so vOidua con l~.

CM4ioiN .lu Clio Tttfoi ......

(1) Jerome Bruner (1915)1ft.nha triet hQc, tam li hQC co nhieunghien CUll ve giao dl,lc.

Bang nhung ket qua thuc nghi~m cua minh, giao suBruner'!' nguOi My da chi ra rang, tac dong til ngoaicanh anh huong true tiep den 5\1'phat tri~n tri tu~ ciatre tho. Ong da lam thi nghiem kiem chimg nhu sau:Ong chia nhimg dua tre moi sinh ra him hai nhorn, motnh6m duoc rruoi trong phong yen tinh each am nhu dak~a tren: nh6m con lai cho vao can phong xung quanhla nrong kinh, a trong phong c6 th~ nhin thay ro cac bac51, y ta dang lam viec, tran nha cung nhu cac dung C\1,gurong chieu trong phong duoc trang tri hoa van ratmau sac, them vao do trong phong duoc rna nhac

thuong xuyen.Hai nh6m tre duoc nuoi nhu vay trong vong vai

thang troi, sau d6 Ian luot do chi so tri tue cua m6idtra tre. NguOi ta dua lai gan m<it tre mot v~t phatsang nh6, roi quan sat xem khi nao tre c6 the dua raphan xa cam lay vat sang, dua vao dieu nay de danhgia chi 50 phat trien tri tue cua tre. Ket qua la da c6 5\1'khac bi~t gitia hai nh6m tre. Nh6m dugc nuoi trongcan phong yen tinh khong c6 tae dong til ben ngoaithi tri tu~ phat tri~n ch~m han nhom kia chirng bathang. Nen nh6 S\1' ph.it tri~n bo 'nao cua tre giai do~ntil 0 den 3 tu6i sanh ngang vo; S\,t phat tri~n b(>,mio

IIUICA "asaru

Mot can phong s~ch se, trm va tuang nha duQCsontrolngb6ng, each am tot, khong c6 nhfrng tieng dong benngoai lam cinh huoog den giac ngti cia tre.H~n day la motcan phong Ii tuOOgrna nhieu ba m~ mo u6c co dUQCehodua con mm chao dOicua minh. Nhung 5\1'th\1'21amot canphong qua lh:anh binh, khong co hie d<)ngben ngoai nhuv~y se mang l~i ello tre tac hc;linhieu hon lch 19i.

deu noi chuyen ti te voi chau, chi ell nghi tre con conbe the thi khong hi~u gi nen chang he ban tam. Vai namsau, khi be gai den tu6i den truong thi trong each noichuyen cua eo be v§.ncon dong Iai nhung ngfr dieu cuatieng dia phuong.

Hien tuong nay duoc giMthich r~ng til tru6c khi duatre biet n6i aa hinh thanh mot" duong mon" ngon ngutrong nao, va "duong mon" giong Dong B~e ay khi c,tahinh thanh rOi thi khong de gi x6a di duoc, Cung co motgia thuyet noi rAng thai gian d~ tao mot "duong mon"moi thay the cai "duong mon" co. gap bon Ian thai gianhinh thanh nen "duong mon" ay. Tuc ngu co cau "Ganm\1'Cthi den, gan den thi rang", thoi ki au tho tre bi chiphOi ro ret nhat til moi tnrong xung quanh. Do d~ taomoi tnrong tot nhat cho con tre phat tri~n chinh la sumenh cao ca cua nhnng nguOi lam eha, lam me cluing tao

2.6. Can phong yen tinh la moi tnrong cohai cho em be

2.7. Tre tho chiu tac d()ng tu nhnng thukhong ai ngo d~n

Carl Friedrich Gauss (1777-1855),nha toan hoc tainang nguoi DUen6i tieng ella the ki XIX. MDi 8 tu6i, engda phat hien ra cong thirc tinh t6ng ella cap so cong.

Toi muon nh~e den ten ong aday vi tinh co doc diroccau chuyen thizc St,l thu vi ve nha toan hoc loi lac naytrong mot cuon sach. Gauss hi con trai cua mot cap vochong thuoc tc1nglap thap trong xa hoi thot bay gio, C~acua Gauss chi la mot thqn~, m6i Ian di lam ong deu danGauss ill theo. Tai noi lam viec ella cha, Gauss ngoi canhdem nhimg vien gach va dua cho chao

Cu6n sach d6 ket luan tai nang toan hoc ella Gaussduoc vun d~p tir thuo nho nho nhong th6i quen nhuthe. T6i khong cam thay bat ngo bOiket luan do. BOitoitimg nghe mot cau chuyen tuo:'-g tt.r ve Ho~da S~ic~:ro,nguoi sang lap tap doan xe hoi, xe may noi tiengHonda. Khi duoc hoi "Tai sao ong lai thich xe mo to denv~y?", Honda Soiehiro da tra 1m nhu sau: /lNgay ~ua,khi chua c6 dong ca di~n, ngurn.Nh?t phai xat go;tObangdong co chc;tydc!u.H6i be, nha t6i ngay gan mot xUOngxat go;to.Khong hi~u sao t6i tht;lc st;l thich tie~g k:~.phanh ph~ch, phanh pho;tchetta cai may xat go;tOay, dendo b~t ong nQi eong di xem cho b~ng duQ'C.Neu khongduQ'Cd~n di xem, toi khoc am ihet ca xom, nen ong noi ..

IIUICA "asarU

cua nguoi giai doan tir 4 den 17 tu6i, dieu nay chothay 3 thang trong giai doan tir 0 den 3 tu6i cua tre covai tro quan trong nhu the nao. Cung co mot sO'y kiencho rang, viec cham tre nay co th~ bu lai duoc banggiao due, song chac chan se t6n fat nhieu cong sue ettanguoi day db va se tao mot ganh nang to 16'11chochinh ban than tre tho. Ngay nay, nhimg thi nghiemtuang tu nhu cua giao su Bruner dang duoc rat nhieucac nha tam Ii hoc nghien ctru, thu nghiem d~ xemnhfrng hie dong nhu the nao se mang lai hieu qua caonhat cho sir phat tri~n cua tre, Day Iiimot chu de dangdiroc quan tam. Nhung chiec vong dung dua, nhimgqua bong nhieu mau s~c, nhung qua call phat sanghay nhimg con gi6ng duoc gap boi nhung manh gtaysac so deu dang tro thanh nhimg vat duoc lay ra himthir nghiem cua cac nha khoa hoc. Trong sO'do, nhtrngchtec hop nhac khi rna phat ra nhimg giai dieu duduang va nhung blm man gi6 co hoa van la nhirnggiao Ct,l. da duQ'c chUng minh ia nhfrng chat xuc tactht,rc Sl,l cho St,lphiH tfi~n tri tu~ 6 tre tha. Giao su tamIihQc White cua truOng di;lihQc danh tieng Harvard,My da dua ra ket lu~n: "Mot moi truOng phong phuma tre ngay khi mm sinh duQ'c tiep xuc, se t<;l.Oranhung tac dong ki di¢u len st,l phat trien s6m & tre,day la mot dieu khong phai ban cai".

CMOOEN MAu GIAO T"~OiMU9M .

Den day t6i nh& den mot truy¢n ng~n eua nha vanSono Ayako rna toi tUng doc, truy¢n k~ ve m¢t em be

luot timg tam hinh dua cho bac SIMontessori xem de timra tam co hinh 0 to. Tuy nhien ca bo khong co mot tamnao nhu vay, BacSI to ve nghi ngo "Chang c6 cai 0 to naocclchau nhl?", dira be chi vao mot tam hinh va tra loi thatto: "Co trong day nay!". Nhin ki tam hinh ve canh motgta dinh cung mot chu cho nho, bac SI nhan thay xa xa com(>tcon duong tren do co mot cham nh6. Dira be chi tayvao cham nho do va qua quyet do la mot chiec 0 to dangchay, Luc do vi bac SImoi ngo ngang, cham nh6 do co netgi6ng mot chiec 0 to that. Dua tre da thich thu bOidiemve doc dao khong ai nhan ra ay. Them mot cau chuyenkhac rna nha giao due Montessori da dua ra, do cling lacau chuyen ve be trai 1,5 tu6i duoc me doe cho nghequyen truyen tranh ve chu be Sambo. "Chu be da den tenla Sambo, trong Ie sinh nhat cua minh da duoc nhan ratnhieu do choi, tuy nhien tren duong ve chu bi h1he>chanlai va cu6p het do choi. Sambo khoc rurc nO-chay ve nha,duQ'Cm~ db danh chu vui ve curn noi tro-l~i va ngoi vaoban an duQCtrang tri rat d~p m~t. Do cung la buc tranhve 0- trang cuoi cung cua cuon truy~n". Khi m~ vila kexortg be trai d¢t nhien thot len: "Khong phai dau, Sambovan con khoc", noi do~n be chi VelO trang bia etta cuontruy¢n, nai rna hie gia ve minhhoa Sambo dang ngoi khoeben ban an.

.8UICI Masaru

Cam nh~n the gi6i xung quanh cua' tre thO'khik vOingurn lOn,dieu nay the hi¢n ro nhat khi ta cho chUng xemnhting trang truy¢n tranh hay ke cho chUng nghe nhtingmAu chuy~. Toi xin dua ra mot vi d\,l ve phuong phapgiao dl;lCMontessori cua bac SI va nha giao dl,lCngurn YMaria Montessori (1870-1952).Mot be trai chUng 1,5 tu6idu<;>cm~mua cho mot bOhinh ve cac con v~t. Bechon Ian

2.8. Tre tudng tucng v~ truyen ccStich haynhung trang truy~n tranh khac hoan toannguai Ion

khong con each nao khac danh c6ng toi di, ngay naocung nhu ngay nao. Cai am thanh phanh phach cuamay xat g~o gtong nhu nhung bai hat ru toi thuo au tho,cai rnui dau toa ra ru ong xa may xat gao aa tro thanhmot thu mui gan gUi than thuoc voi toi til hie do. C6 Ietoi tro nen thich xe mo to mot ph an cung la nho vaychang?". T6i cam thay thuc su bi thuyet phuc tit cauchuyen tren, Tre nho giong nhu mot chiec may bat songvo cung tinh nhay. Chung tiep nhan tat ca nhung gi dunho nhat, tinh te nhat, tit nhung thtr cha me khong thengo den hay tuong chung vt: ich, tich tv IC},ingay quangay, rai khuech dai len thanh nhirng tai nang va nang11!cki dieu. Hanh dong c6ng chau di xem may xat gaotu6ng chung khong co gi d~c biet cua ong noi, vo hinhla cai noi nuoi duong nen ong hoang xe mo to the gtoi.

khuyen, nhung den bac si cang khong dua ra duocnguyen nhan d~ gichthich viec la kinay. Nhung, sau mothoi n6i chuyen v61hai vo chong, bac si da duoc biet rangsau khi sinh dua thir hai, sire khoe cua nguoi me phuchoi khong diroc t6t, nen dira 100 khi d6 m61 1 tuoi phainho ngum khac cham soc trong nua nam.

V]bac S1dua ra phan doan r~ng nguyen nhan neucochang rura, thi chac chan phai nam trong mra nam nay.Nghi vay ong ben moi nguoi con gai cham soc dUa con100den d~ tim hieu. Nguoi con gai ay khi duoc hoi, bandau to ra hoi lung tting va e ngai, nhung rOicung thanhthuc k~ lai chuyen. Chuyen la co .gai ay be dua tre n6i lad~ di dao, nhung thuc tinh giau giem di g~p go nguoiyeu ben trong nha kho dAng sau vuon. Hon nlia chuyennay diroc lap di lap lai hang ngay. That dang thuong khidua tre m61duoc 1 tu6i bi dat trong goc toi tam cua nhakho moi ngay hon 2 tieng dong h6 d~ cho doi tre kia tinhruben nhau.

Chung ta thu phan tich xem t~i sao hanh dong cuacogai gili tre kia l~i anh huang den tinheach cua dua be.Thay vi hUOnganh n~ng hi~n hoa cua b!u trm, v61baukhong khi trong lanh thl dua be phcii thu minh trong gOctoi tam, ~m thap, hit thu khong khihoi ham cua nha kho.Chinh di~u nay ph!n nhi~u anh hUOng t61tinh khi lamlitram l;}ngcia dua tre. Mot dua trem61dUQC1tuoi thlauong nhien khong th~ hi~u dugc nhUng hanh vi tinh hI

18UKA "asaru

C6 mot cau chuyen the nay, hai vo ch6ng nha no d~ula nhUng ngum th~t tha, tinh tinh vui ve va duqc mQingum xung quanh rat yeu men. Nhung c~u con trai 1005 tuoi eua hQkhong hi~u sao l~i rat Mm Ii,d~ g~t gong.Trong khi d6 dua em trai 4 tuoi thl hom toan trai nguocv61ngum anh, et,lcki hieu dQng, khong I"\lt re, nhut nhatchut nao. Hai vg chong dAnv~t khong hi€u sao QUa100lc;tic6 tinh khi nhu v~y. HQ tim den bac 51 d~ xin Uri

2.9. Haythan trong chu y de'n moi tniC1ng·khi ta giao tre cho nguOi khac cham soc

theo cha me den song 0 B~cAu vi cong viec cua nguoichaoaxu Ia, be khong c6 ban d~ choi, ngay ngay khi chame di lam, be 0 m(,>tminh lam ban v61cuon truyen tranhKachi-kachi Yama. it lau sau em be nay d(,>tnhien tro nendien dai. Sau khi tim du moi nguyen nhan, nguoi ta m61phat hien ra rAngcuon truyen tranh rna em be dQCbi matdi mot trang cuoi cung. Truyen Ie ra ket thuc bang vieccai thien chien thang cai ac, nhung vi mat di trang cuoikhien cai ket khong di v~ dau ay gay nen tam li khong16ithoat cho em be.

Nhimg chuyen nhu the nay d6i v61nguoi 100chungta tuong nhu nho nhat khong bao gio can ban tam,nhung doi v61 tam hon tre, chung tiep nhan mot eachngay tho trong sang nhat, d~ rOic6 nhizng phan ling d('>cdao den rrurc nguor 100phai sUng so.

CttGOEN .Au .'-0 Tttl 01 .U~N

Tuy nhien, khong nho khong dong nghia voi viecchung ta da quen. Nhutoi da trinh bay o phan truoc, tatca nhung trai nghiern cua chung ta til khi moi lot longden khi 3 tuoi, 0 mot hinh thirc nao do se tro thanh motban do gam nhung soi day lien ket trong nao, tao nentang cho su truong thanh cua cluing taoNguoi ta da thunghiem r~ng, khi am chi mot nguOi bi thoi mien la nguOiay chi Ia mot dira tre 1 tuoi, thi nguOi do se co nlurnghanh dOng cung nhu each n6i chuyen giong y het dua tre1 tu6i. Dieu nay chung to con nguOi khong th~ 006-nhimg gi da xay ra hie ta con tho au, nhrmg nhimg thud6 da tro thanh nhung soi day lien ket trong nao, tbn taitrong cluing ta vinh vi~n.

Khi con nguot can ke voi cai chet, ho dOt nhien nhora nhung chuyen hoi tho be. Co thu tu6ng TanakaKakuei (1918-1993)cua Nhat, mot con nguoi da bao Iano ranh giot giua su song va cai chet tren chien tnrong, khinam tren giuOng benh dolk~ r~ng ong dang nhin thaynlumg ki niem thoi tho be lc1nluot hien ve rat ro rangtruoc mc'it.

Ong nh6 duQ'Cm~ d~n den mOt ngoi chua, 0 d6 c6mOtvi su dUng dqi trUDecong, ong nh& ca khuon rn~t,trang ph\lCct1ngnhu nhUng 1m n6i eua vi su kia. Chuyen

! nay sau do duQChoi l~i nguOi m~ clla c6 thli m6ng, baxac nh~n r~ng d6 chinh xac la nhUng gi rna 6ng trainghiem khimm 2 tuoL

ISUICI "asaru

Khi duoc hoi hay k~ lai nhUng ki niern thOi tho au .cua minh chc'ich~n ai trong chung ta cOOgchc1ngth~ nh& .het ra duQ'C,chi trir nhUng ki ni¢rn Cl!Cki an mQ1lg.Hon ,nfra, vi thli chung ta nh6 duQ'CnhUng chuyen da xay rakhi ta I, 2 tu6i thi da phc1nch~g phcii chuyen do in d~mtrong tam tri, rna leinha cha m~ hay nhUng nguOi xungquanh ke rna chUng ta nh6-I~i rna thoi.

2.10. Nhnng trai nghiem thai tho au lan~n tang cua hanh dc)ng va each hi duy cua·tre sau nay

cua co gat giu tre kia va nguot tinh. Nhrmg thir tuongtm;mg xem, trong g6c toi OOUngam thanh la kia se lamdua tre so hai, cam thay bat an den nhuong nao.

Hai vochong khi nghe den day moicam thay hoi tie<:biet bao vi da giao viec trong nom dua con l6n cua minhcho nguoi khac. Chung ta thong cam cho nguOi me boikhong du sire khoe cham soc hai dua con each nhau 1tuoi cung luc duoc, nhung gia khi do nguoi me nhay camnhan ra mot chut thi rnoi chuyen da khac roi. Ngay nay,vi nhimg li do khach quan khac nhau, nhieu nguOi mephai giao viec cham s6c con nho cho nguoi khac, Tuynhien hie nay viec eM y, kiem tra xem con minh dangduoc cham s6c trong mot rnoi tnrong nhu the nao la motdieu het sue can thiet,

(1) Vincent van Gogh (1853-1890) lit danh hQa Ha Lan thuQctruemg phai an tuong.

(2) Pablo Picasso (1881-1973) la hQa SI va nha dieu khAc limgdanh nguOiHy Ban Nha, m(>ttrong hai nguOi sang l~p truemg phail~p th~ trong hOi hQava dieu khAc.

2.11. Giao due tre khong tt,n tai mot khuonm§.u c6 dinh

6 cacphan tren, toi da. phan tich tir nhieu goc d(>khac nhau ve tarn quan trong cua viec tao mot truonggiao due tot cho tre. Duong nhien vai tro quan trong nhattrong nuoi day tre voinnam 6 nguoi me, Nguoi me duockivong phai luon quan tam sat sao den S\,l tru6ng thanhhang ngay cia con, de dua ra phuong phapgiao due philhop nhat. 6phan nay toi se trinh bay cac phuong phapcu the ay, hi vong no se tro thanh nhung tham khao huuich cho cac bit me. Khi toi khuyen cac bit me hay cho conminh nghe nhung ban nhac hay, cho con minh xemnhong birc tranh dep thi Ie duong nhien cac bit me se hoilai rfulg, cu the lit loai am nhac nao, nhimg btrc tranh cuahea si nao? Phan 1611cac bit me se nghi den nhac cuaBeethoven hay cua Mozart, tranh cua Van Cogh'" hayella Picasso(2).Ban than chung toi cOng tham khaO'y kienella nhieu chuyen gia xem nh~c nito, buc hQa nitO"lit totde gi6i thieu ehO'cae bit mE;!.Tuy nhien day chi lit nhfrngvi dl,l de tham khao chu khong phcii lit duy nhat. Con

Ilua lIasaru

Nguyen t6ng giarn doc Trung tarn Nghien CUuNikko (Nikko Research Center), ong Minato Moriatsu

diror sinh ra va trai qua thoi au tho 6 Trung Quoc, saudo ong ve Nhat va khong he biet su dung tieng Trung.Tuy nhien viti chuc nam sau, khi co dip phai di cong tac

Trung Qucc, trong buoi hQidarn co tinhhuong b~t buocphai dung tieng Trung thi d(>tnhien ong noi tieng Trungmot each tl,r nhien. Tat ca nlumg nguoi ban xu da thuc su

bat ngo ve tieng Trung phat am rat chuan cua ong, nenviec .dam phan vi the tro nen rat suon se.

Nhung cau chuyen ke tren chung to rfulg nhUng trainghiem va moi tnrong thai tho au da.khac sau vao trong

nao bo cua mOi con nguoi chung tao Nheng gi chung tatrai nghiem ti.r hie moi sinh ra cho den khoang 3 tu6i datro thanh nen mong cua hanh dong va each tu duy cuachung ta trong hien tai. Mot nen mong khong vong thclethi khong the nitO'xay nen nhUng toa nhit caO'tang do soduQ'C.Ho~c chi it, cho dil eo xay nen m<)tkhoi do 89nhrmg chi mot tr~n cuang phong hay m9t CO'l1 d(>ngdatse d~ dang pha huy tat ca.

CiaO'dl,lCtre thai au thO'C\,lC kiquan trQng bill no set~o ra nen mong vfrng chclc.Bay gia, neu cha mE:khongt~O'dl,lIlgcai nen mong cO'56 ay, thi sau nity mQino ll,tcde xay dclpm<)tnen mong khac se chi lit va ich.

eNG OEM MAuGll'o TNioi MU9N

19ikhong biet bao nhieu Ian trong qua trinh cham sOCcontre, Nhung nguoi xua quan ruem rang, be nhieu se t90thoi quen xau cho tre. Chung ta do tre khoc bAng each beva nl,lng chUng, hanh dong mang tinh thoi quen nay binhieu nguOi cho rang se lam hu tre, tre se nin khoc neuduoc be, va se khoc mai neu khong duoc be. Vay Sl,l thatleithe nao, co phai be se lam hu tre hay khong? Trongqua trinh nuoi day tre, chac hc1ncha me nao cung tamniem khong nen nuong chieu tre qua rrurc,khong thuongtre mot each mu quang. Nhung toi nghi ngo khi nguOi tanoi rang be tre la mot each nuong chieu tre qua mire. Motdua tre chua biet den ngon ngu, chua biet dua ra nhimgphan lIng beinghanh dong C1,l the thl khoc chinh la congcu duy nhat de chung the hien y minh vot nguoi xungquanh. Khi dua tre kh6e, khong it thl nhieu chung phatra tin hieu de bay to mot dieu gi do. Khiphat ra tin hieu. rna bi bo mac, dong nghia voi vi~e tre khong duQCdapUng nhu cau eua minh, nghia la tre mu6n giao tiepnhung khong duQ'Choi dap l<;li.

Mot dieu rna chung ta deu hieu la doi vOimot em bemOi sinh, Sl,l vu6t ve au yem eua ngum m~ co vai troquan trQng bi).cnhat cho Sl,l phat trien tam Ii6tre. Tien si

Harry Harlow truemg Trung tam Nghien CUll Bo linhtruOng, truOng d<;lihQcdanh tieng Wisconsin, Hoa Ki dalam thinghi~m tach mot con khi mOisinh ra khoi khim~,cho nuoi duemg bang khi m~ nhan t<;lOde theo doi phan.

ISUMlasaru

Tre dang quay rna duQCbe thl se nm khoc, vui cumtralc;li.Day cole Iii dieu mQiba m~ deu biet, va l~p di l~p

nguoi reltdl! bi loi cuon vao mot khuon rnau nhat dinh,Neu khong duoc khuyen C1,l the la hay lam nhu the nay,hay belt chu6c dung nhu the kia, thi co ve ho se khongyen tam. Nhimg su thirc la khong he co mot khuon m~unhat dinh trong viec giao due con tre. Chinh vi the, haydUng dap khuon, don gian hay day tre nhimg gi cac menghi la tot cho con la diroc. Toi nghi mot trong nhtmgdiem yeu c6hfru trong giao due cua nguOiNhat la chungta luon lam theo mot cong thtrc da dinh s~n. Tre len 4 thicho di mau giao, tron 6 tu6i thi di hoc lop mot, don thuandua theo thu6c do tu6i de quyet dinh mot tnrong hoc chotre rna bo qua nang luc thuc chat cua tre.

Tre mau giao duoc day ve tranh, duoc day demso, tre tieu hoc narn nhat duoc day each viet chu mem. Hiragana, len lop hai duoc day them chu Han. Tat cciduoc tuan theo mot khuon m~u may moe. Giao duetre truac tu6i mau gia'o cung v~y, neu khong c6 motchuc1nml,lC, mot eong thuc nhat djnh, chung ta se ratlung rung khong hiet bcit dau tu dau. Tuy nhien chungta hay tam ni~m dng khuon mau khong phai eM d~ta go bo tUclntheo, rna Iii cai de chung ta pha va vuonra ngoiii, nhu the c6 Ie mQi chuy~n se de dang hon.

2.12. Hay tq.o ra "t~t xgu" b6 tre nhi~u hdn

CHbOEN MAu Gll"o THioi MU9N

khan cho cac ba me neu nhu tre khong chiu ngu rnakhong duoc ngu chung. Tuy nhien toi chua timg nghe bame nao than phien v~ dieu nay. Hon mra, xet v~mat lamsao de giao due tinh each va tu duy cho tre mot each totnhat, thi toi e6 th~ dua ra nhung y nghia m6i v~ loi ichcua viec cho tre ngu. chung.

Li do dciu tien la v6i mot nguot me ban ngay bancong viec thi day la khoang thoi gian quy bau dechuyen tro eimg tre, Khoang thoi gian ay c6 the rat ngfungui, la khoang thoi gian tnroc khi tre ill vao giae ngu.Li do thu hai khoang thoi gian tre chuan bi chim vaogiae ngu chinh la hie h~ than kinh cua tre yen binh nhat,de tiep nhan thong tin nhat. Nhung khoanh khac naychi trir truong hop nguoi me ngu thiep di truoc, neu tahat ru cho tre nghe, ke chuyen cho tre, dQCsach cho trethi se e6 hieu qua hon bat cu khi nao, V6i nhong nguoicha ban ngay b~n vi~c ngoai xa hoi, thi khocinh kh~e omcon ngu luc nay ehinh Ia co hoi tuy¢t vm nhat de trochuy¢n cung con.

Co hi¢u truang truOng D;;tihQcToyo, giao su KayaSeiji ke r~ng rn6i bu6i toi tru6c khi di ngu. ong deu omchau vao long va dQcsach cho chau nghe. C6 nhUng khinua tinh nua rno dQe sach cho chau nghe, tuang chaungu.roi ong dUng doc, nhung mm nh~n ra chau van thueva cham chu liing nghe. Ong th6 10 rAng dQc sach ehochau nghe la mot vi~c C\.,Ieki c6 ich.6Lien Xo eli c6 hc1n..

IIOMAlasara

Nhu toi da n6i 6 phan tren, tir xua chUng ta hay quanni~m JIBe tre la mot t~t xau", tuong t1,r nhu v~y, cho trengu chung cung la mot t~t xau. Duong nhien se la kh6

ung tim kiem me cua con khi nay. Khi me nhan tao la haihinh nom mot lam bang vai, mot bang kim loai, Cac hinhnom nay duoc cai dcJ.tthiet bi t6a nhiet bang than nhietcua khi, c6 th~ dung dira nhe nhang, co gfu binh sua. Ketqua la khi con khong chi thich sua, hoi am rna con thichnhung cam gtac em ai, nhtmg dong tac dung dua nhu rungu. Tien S1 Harlow khang dinh r~ng con nguoi cungvay, khi moi sinh ra d~u tim kiem hoi am, bau sua, camgiac em ai binh yen, va ca nheng cai dong dua nhe nhangcua nguot me. Hanh dong om, be tre vao long dung duagiup ich rat nhieu trong viec nuoi duong tre c6 mot traitim kh6e manh.

"Hay tao ra t~t xau be tre nhieu hon" la mot each noipha chut cirong dieu hoa, nhimg toi chi mong muon cacba me dUng each nay d~ "giao tiep" voi tre nhieu hon,Cau be nguoi rimg n6i tieng ten la Victor of Aveyron(1788-1828)bi b6 roi trong rimg tir khi m6i sinh ra, dc1timg n6i r~ng e~u cam thay an toan nhat la khi duQCaido n~~ tay, chUng t6 dng haM dong nay se nuoi duemgtre thimh nguOi co tinh cam phong phu.

2.13. Ngu chung 1a cach giao ti~p khongth~ tuyet :yoi hdn vdi tre

CMboi .. Mlu .1(0 TNl0. MUq..

Khi do, cac me lai nham nrong rang con minh khong cokhieu am nhac, va lido de do thira lai la di truyen.

Ngay ca Beethoven hay Mozart neu diroc cham socboi mot nguOi me mu am nhac thi ch<lcchan ten cua haiong kh6ng the duoc nhac tm den"t~n ngay hom nay. Toico quan diem r~g, chinh nhfrng dtra tre bi coi la mu amnhac moi e6 d6i tai C,!Ctot. Vi sao u? Don gian bOi chungco the bat chuoc nguyen si nhimg am dieu lech lac rname da cho nghe.

Them mot vi du rura v~viec "mu am nhac" a tre cothe chua khoi, de chUng to rang "mu am nhac" khongphai do di truyen. Thay giao day violin hang dau cuaNhat, ong Suzuki Shinichi doltimg tiep nhan mot chu be6 tu6i bi coi la "mil am nhac" de chua trio That bat ngo lachu be dolkhac phuc xuat s~cdiem yeu co huu cua minh.COOgkhong phai la mot ngoai le, me cua chu la motnguoi hoan toan kern v~ am nhac. DuQ'Cnu6i day botnguOime kern v~ nhac nen con moi bi kern nhu the nay,nghi v~y nh<:tcsi Suzuki ben t~p cho chti be nghe l<:titatca nhfrng ban nh<:tcrna m~ da cho nghe nhung duQ'Cchinh sua dUng am di~u. Chu duQ'Ccho nghe l~i nhiingban nhc:tcdung am dic?u cci tram nghin Ian. Nha v~ynhUng mang am nhc:tesai l~ehda an sau trong b¢ nh& euachu be d~n d~n bt phai nh~t, thay vao do la nhfrng bannhc:teda duQCsua dung am scic.Va s,! "mu am nh<:tc" ruachti be da duQ'Cchua lanh thea each do.

IIUM Masarv

Toi timg dugc nghe nhieu ba me ca than: "Con traitoi chang co khieu am nhac hay hot hoa gi ca. cha nocung vay, dung la do di truyen rna nen". Thuc te chothay eha me khong co khieu thi da phan con cai ho cungkhong co khieu. Nhung t6i dam khang dinh mot di~ur~ng nang khieu khong phai do di truyen.

Thu gta su ban la nguOi me khong co khieu v~ amnhc:tc,hay noi cach khae b;;l.nmu tit v~ am di~u. Bc:tnhatcho con belmnghe nhung b! sai nhc:tedi~u, hay b<:tnmocho con b;;tnnghe nhfmg ban nhc:tcl~eh am di~u, thu hoid~u oc con bc:tnse tro nen the nao? Duong nhien nhungbai nh<:tcl~eh di~u ay se an sau vao trong ti~m thuc cuatre thea d,;mg nh~n thuc nguyen mango Khi tre hat,nht1ng am di~u dolduqc nguyen mang hoa ay se duQCtaihi~n y nguyen, tre se cat len tieng hat bi l~ch ve am di~u.

2.14.Dua trs diroc nuoi day boi nguoi me mufun nhac duong nhien se mu tit v~ fun nhac

mot bO mon nghien coo v~ phuong phap ngu. Cac nhanghien ciru dolchUngminh diroc r~ng khi con nguoi moichop mat, trong trang thai ngu chua sau, neu ta cho nghenht1ng thong tin, con nguCrise ghi nho darn sau mot each"vo thirc. Ap dung li luan nay vao khoanh khac hie trechuan bi chim vao giac ngu chac han se mang lai nhunghieu qua bat ngo,

CNC)OENMlu .1'0 TNl oi MUq..

Sau do vi giao su nay con lam mot thi nghiem khacnhu sau: Ong gUi9 phu nu tre den tham nhimg gia dinhc6 eon nh6 (y do tu6i 14 thang tu6i va cung thtrc hiennhung bai hoc giong nhu nhimg giao vien mam non kia.Khi cac em diroc 27 thang tu6i, ket qua ki~m tra da chothay chi so IQ ella cac be nay eao hon nhimg tre binhthirong khac tit 10 den 15 di~m, va a tat ca cac hang muclien quan den ngon ngfr cac em deu c6 ket qua xuat scie.

Cau chuyen ve thi nghiem thuc te a tren da rna ranhimg giai phap cat thien nu6i day con danh cho nlnmggia dinh ngheo, khi nguOi m~ phcii di tam rna khong c6dieu kien a nha cham con. Do la viec giao tiep, trochuy~n v6i con da chi mot ehut thm gian cung ia nhiingkich thich tuy¢t vOigiup tre phat trien qi tu¢. Th~m chi,thi nghi¢m tten con chi ra mot dieu r~g chi v6i m¢tnguOi xa l@den choi vOi tre rna da. dem l@ihi~u qua ror~t, huang ho vOi cac b~c cha m~ von d@tdao tinh yeuthuong chi can b6 chut cong phu thi hi¢u qua se con cao

.' han gap b(>i.

khu pho 6 chuot cua ngiroi da den. Ngoai tru ngay chunhat ra thi moi ngay nhtmg giao vien mam non nay deudanh khoang 1 gio d~ choi dua va noi chuyen voi timgem nh6. Tien SI tam li hoc R. Shaffer da giai thich day laphuong phap kich thich su tang tnrong tri nao cua trebang viec tap trung vao viec phat huy nang luc ngon ngucho tre.

alUKA "asaru

(1) Johannes Brahms (1833-1897) Iii nha SO~ nh~c, nguOi chihuy dim nh;;tC nguOi Due.

Trong cuon sach timg ban chay nhat tai My voi tuad~ "Cach m.;lnggiao due tre tho" da.de c~p den phuongphap day tre tu6i au tho nhu sau. Nh6m nghien cuuchuong trinh thli nghi¢m cho nhUng giao vien mam nonda qua lap huan luyen d~c bi~t v~ ki: nang nu6i d.;ly trenh6 den tham nhiing nha tre ho~c cac gia dinh va tienhanh d.;lycae em nh6. 0 thu d6 Washington, hQcung dalam thli nghi¢m nhu v~y. HQcho cae giao vien ma.mnonnay den nha eua 30 tre nh6 trong do tu6i 15 thang tu6i 6

2.15. Khi tre e a thi hay tro chuyen

Khong dimg lai (y rrurc do do, chu be Ida da. c6 th~chot nhimg ban concerto cua Johannes Brahms'!', haycua Beethoven mot each hoan hao. it lau sau chu be daduoc tham du dai hoi hoa tau am nhac t6 chirc (y

Canada. Qua nhung chuyen nay, chang phai qua loikhi khang dinh rang, kha nang cam thu am nhac cuatre, suy rong ra rmrc do phat trien cua tri nao, tinh eachcua tre diroc quyet dinh boo khong gi khac, ehinh hinhiing hanh dong thuong ngay cua nguoi me, Nhongdieu bo ell chi, nhirng tam tu tinh cam tuong chimg ratdoi binh thuong cua ngum me lai la nhung tac nhangay ra nhimg anh huong khong hrong tru6c duoc choban than con tre.

Tre (1giai do~ til 0 den 3 tutSicon chua noi s6i nenchung ta thuang hay co th6i quen dung ngon ngu tre convi dl.lnhu "con Clin" thay vin6i "con ch6", "xom m~ motcai nao" thay vi dung tu "thorn". The nhrmg b<;\nthayday tivi hay dai phat thanh dau co dUng ngon ngu tre

Mot Ian tinh co ngoi an trong nha hang t6i b.lt g~pmot cau chuyen the nay. Ban ben canh ban t6i co mot bame tre rung cau con trai 2 tuoi. Khi nguot phuc vu demdo an den, cau be da noi lai v6i nguOi phuc vu cau n6igiong nhu tren chuong trinh quang cao. Toi lay lam 1<;\ben quay sang hoi thi me cau be gicii thieh rang, vi caube da nho nhung Uri. quang cao tren tivi cua mon an nay,nen cu h~ gap mon nay la cau ta lai bcitchuoc n6i theo.

Nguoi 160 chung ta thuong se quen ngay 1m quangcao tren tivi hay radio, nhung tre con lai c6 the nho moteach rat chinh xae nhUng cau quang cao dai cua chuongtrinh do.

tinh yeu thuong thong qua OOUnggiao tiep v6:ime tilkhimoi sinh ra, thi ngucl ern gai lai rat it noi.

Cau chuyen nay da chung to cho cac bac cha me thaysu khac biet rat 100ve tri rue Ian tam hon giua nhong trerna cha me nhu la "nguoi ban trochuyen" va nhUng trebi bo roi & giai doan nay.

2.16. Khong can dung ngon ngu tre convdi tre

18UKAMasaru

Khi tre duoc 2 den 3 thang tutSila bitt dau biet nhoenmieng cum, biet e a khi nhin ngitm nhung S1,l vat, do v~txung quanh mlnh, day chinh la thoi diem tre dang ghi006 OOUngsu vat, nhUng hinh anh do vao nao. Tu hienao khong biet, bat ki loi nao me n6i, hanh dong nao melam tre da nhap tam vao trong dau tre. Chinh vi the, (1

thoi ki nay viec me c6 tra thanh nguOi ban tro chuyenm6i khi tre e a muon n6i chuyen hay kh6ng se anh huangrat iOOden S1,l phat tri~n tri tue cua tre,

Tren bao c6 ke Iai mot cau chuyen thuc te nhu thenay. Co mot doi vo chong tre hie sinh cau con trai daulong thi v~ song trong ngoi nha nho chi yen ven c6 10met vuong. Chinh vi phong nho nen ca me va be deuquan sat duoc nhau, de tranh nham chan thi nguOi merat hay n6i chuyen v6i con ke ca khi dang lam viec, vaduong nhien moi 1mnoi cua me deu v~g den tai cau be.Sau d6 gia dinh ay chuyen sang mot ngoi OOakhac 16'11hon va phong cung nhieu han, rOico em gai ra dOi.Thenhung voi dua be gai thi m~ l~i de be a trong phong ratxa khu bep nen hau nhu nhtlng hk ay hai m~ con khongth~ tro chuy~n v6i nhau duQC.Chinh vi S1,l khac bi~t v~moi truOng giao tiep v6i m~ nhu v~y rna ngum anh khiduQC7, 8 thang tutSida e6 the phat am nhUng illco nghia,trong khi co em gai du da qua 10 thang nhung l~ chi bibo toan nhUng til khong c6 y nghia. Hon the nua, trainguQCv6i nguOi anh hieu dong do duQCnu6i d~y trong

2.17. Co nhting viec lam cua eha me se VQ

ttnh gay ra n6i 89 hai trong ki lie cua con tre

Trong mat nguOi 100chung ta thi thoi ki au tho chinhla giai doan hanh phuc nhat trong cuoc dm vi chua phainem trai nhung hi, no, ai, 6 cua cuoc am. Nhrmg thirc tekhi nhin Iai tu6i au tho cua minh, ai cung deu cam nhanr~ng khong phai hie nao chung ta cung sO'ngtrong hanhphuc, Nguoi gia 60 tu6i co n6i 10 cua tuoi 60, va tre nhocung c6 nhung n6i 10 lang, so hai cua chinh mmh, vi dutre duQ'C1tu6i khi s~p len 2 tu6i cfing se co cam giae gido bat an ..

Neu di tim hieu t~i sao (y tre l~i xuat hi~n nhiing tamtr~ng va ca.mxuc 10 sO'hay bat an do, thi nguyen nhan (:y

day xuat phat tir fat nhieu dieu an sau MUng chuyennh6 M~t tuOng nhu 1a khong quan trc;mgrna eha m~,khong d~ y den.

Trong tt;lpchi cua "Trung tam nghien Ctlu va phattri~n giao dl,lc tre tu6i au tho" phat haM c6 ghi h;ti tnii

Mot nguOi me Phap khi con gai sap di lay chong danoi voi chang re nrong-lai the nay: "Con gai toi du khonge6 cua hoi mon, nhung co the noi tieng Phap chuanmire", du d~ chung ta thay viec not tieng me de chuanm1!Cquan trong den nhuong nao. Vi the (y giai doan autho, viec me va con tro chuyen bang ngon ngft chuan ladieu vo cung can thiet.

.IUKA Masaru

con d~ noi dau nao, nhung tre nho tcim2 tu6i van co th~nho chinh xac nhimg noi dung khong qua phirc tap,

Duong nhien la khi tre b~t dau bap born biet noi sechi phat am duoc nhtmg illcon ngong nhu "pa" thay vin6i la "ba", b6i vi giai doan nay co quan phat am cua trechua phat tri~n hoan toan, nen du tre muon noi tu dochinh xac nhung mieng chua th~ phat am chuan dU9C.

Chinh vi khi thay tre n6i ng<;mgchua thanh tieng ro rangnhu the, rna nhieu nguoi 100 chung ta lai vo tinh dinhkien rang minh ding can phai noi chuyen voi tre bangngon ngu tre con thi tre moi hieu. MOinguoikhong bietrang khi lam nhu the (y giai doan tre ill0 den 3 tu6i nayla vo tinh ta da lam mat di chtrc nang hinh thanh khanang not tieng chuan (y trong nao bo cua tre, de sau nay100len tre se rat kho sua t~t noi ngong cua minh.

Vi~chinh thanh ban do ngon ngu (y trong nao tre thaiki ill0 den 3 tu6i nay khong chi phl,l thuoc vao vi~c cham~ n6i chuy~n vOi tre, ma con thong qua vi~c tre duQCnghe cha m~ noi chuy~n vOi nhau, hay nhiing nguOixung quanh noi chuy~n. B~n thay day du khong candUng ngon ngu tre con de noi chuy~n vOitre, thi tre duQ'Cvai thang c6 khcinang hap thu tot van co th~ hieu duQ'C1m noi eua cha m~. Neu cha m~ khong lam nhu the thlden khi tre di mau giao se bl moi nguOi xung quanh b~tphch sua l.;tingon ngu chudn, nhu v~y tre se phiti vat vanh6' them mot Ian nua.

CNGOEN MAu 01A'0TN.oi MU~N

Khi ngc\m nhin khuon mat mot dtra tre dtroc nuoiduong boi cap VQ chong khong hoa thuan ban se nhanra ngay, than sAckhuon m~t tre c6 net gi d6 huon vakh6ng he tuoi tcinnhu nhiing tre khae. ChUng ta vAnlammOOgrimg nhiing gi xciyfa giua hai VQ'chong thi tre SO'sinh lam sao biet duQ'C.Nhung tre l;;tic6 m¢t b¢ nao nh<;lYben de e6 the cam nh~ nhUng kich thkh rat man cam ti:rm6i truoog xung quanh. Neu: nhu tre so sinh sOng trong.mot mOi truoog rna h~g ngay phcii chUng kien cha m~cai nhau lqch li~t thl tre se truOOgthanh nhu the nao?

2.18. Tre sd sinh co th~ hi~u cha me dangcai nhau

su Miyamoto chinh la mot vi du v6 cung sau sc\cd6i voinghien cuu giao due tre .tu6i au tho;

Chdc chan rang cam giac 10 so trong trai tim tre thoala eng khong chi til nhimg lai thoai giang nhu la dangdanh nhau cia nhiing bai kich No d6, rna 'con vi cam gtacco don va huon tUi vi bi me bo roi phai ngti mot minhtrong phong toL

Chi mot vi du nay t6i kh6ng the dua ra mot mot ketluan voi vang can phai lam gi, rna dieu t6i muon nhanmanh (] day la c6 nhiing chuyen nguoi 1611chung takhong he nghI den, eu nrong nhu khong quan trongnhung doi voi tre tho, n6 co the tro thanh nhimg ki ucrat sau lam ton thuong trai tim va tam hon con tre.

.SUICIlasara

nghiem ve thai tho au cua giao su Miyamoto Shotaro,nguoi tung la h¢i tnrong ella dai thien van Kwasan n6itieng cia Dai hoc Kyoto c6 viet:

"Cha t6i la mot nguoi rat thich kich N6 (mot loai kichtruyen thong cua Nhat). Thi thoang ong vAnhay tu tapban be tai nha va t~p di~n kich, Con me toi thi se ban ronde hung tra va chuan bi do an de dai khach. Khi ay t6ingu mot minh trong phong va moi Ian nghe nhimg doannhac eao trao giong nhu dang c6 xung dot xay ra ay lat6i deu kh6c vi cam thay 59' hai. M~ t6i chay ra xemkhach c6 chu y khong roi lai chay vao de toi nam xu6ngngU tiep. Cho den tan bay gia ki uc ve noi SQ' hai ay vancon am anh sau dam trong t6i". (trich "Tap chi gtao duetu6i au tho", kiphat hanh thang 4 nam 1971).

Cha me cua giao su Miyamoto du la trong nrongtUQ'I1gcung se khong bao gio c6 the nghi duoc rang,chinh so thich cua minh lai la nguyen nhan sinh ra noiSQ'hai cho con thai tho au, den khi con 100 len roi ki ucd6 cOOgkhong the x6a nhoa. The nhung nguQ'Cl<;li,giaosu Miyamoto vAnnh6 nhu in nhUng cau chuy~n c6 tichba ong ke cho ong nghe, hay hi nhUng han nh~c lam ongthich thti nhu ban Carmen, ban giao huang" AM trang"rna cha 6ng cho 6ng nghe.

Trong thai ki au thO'd6 c6 rat nhieu kiuc, t~ sao giaosu Miyamoto l~ vAn hi am anh bOi nhiing SQ'hai rnanhUng hclihat lqch N6 dem lc;1i?TrcHnghi~m nay cua giao

Chinh vi me Ia nguCrithan thiet, g§n gill v6i con nhattrong nhUng nam thang dau dOi,nen delc6 fat nhieu bam~ d610i r~ng nhfrng t~t x~u nhu lam Ii,itnoi, tinh eachhap tap nong miy rna mlnh khong co ch<icIa deu bi anhhuang tll' cha chung. Nhung nhling ba mE: del dQc denday d~u c6 th~ hi~u r~ng tinh each tot hay xau eua tredeu ehinh leiket qua eua S1;l giao dl,lcella ngum m~ ti:r khi

, tre mm sinh ra cho den bay gio.

2.19. Tinh each cua me se d~ anh hUdngd6n eon nhat

dieu nay lai duoc hinh thanh thong qua nhfrng trainghiem gan nhu la v9 thirc chung ta nhan duoc 6 thoiki au tho,

Thay Suzuki da timg noi v6i cac bac eha me trongmot buoi dien thuyet nhu the nay: "Hom nay cac banhay ve nha va thir nhin vao mat con minh, cac ban coth~ doc dtroc roan bo nhung ki tIC ve cuoc song cua haivo chong tren khuon mat tre tho do". Cau n6i ay thucsu da gay cam xiic manh me khien toi khong bao gtoco th~ quen duoc,

Moi tnzong d~ nuoi day tre tuoi au tho khong canthiet phai la mot moi tnrong d~c biet. Mot gia dinh damam, hanh phuc, cha me yeu thuong, quan tam den nhau,do thuc su lit mot moi truong giao due tre tuoi au thotuy~t voi hon bat cu moi tnrong nao.

110M llasaru

---------------------------------------------------

Tat nhien tre se khong th~ nao hi~u mot each tuongt~n tUng loi n6i, nhung tre thu diroc chinh xac nhungcam xuc nhu ghet, gi~n du cua eha me. Va nhung camxuc ay dan hinh thanh trong nao tre, roi thOi gian troiqua ban se nhin thay khuon m~t tre fat buon, thleu vuitum hoat bat nhu nhimg dua tre khac, M<itto, rmii thing,mieng xinh co th~ la anh huang tiIdi truyen cua cha me,nhung bi~u hien tam trang tren khuon mat tre chinh latam guong chan thirc nhat phan anh cuoc song cua halvq chong. Toi aa nghe cau chuyen mot nguoi ban lam tu

van tam li k~ lai rang mot phu nu tre v6i khuon m~t.ratbuon va dau khd den trung tam d~ xin tu van, va nhinbieu hi~n khuon mat cua dua tre co dang be tren tay cungbuon va thieu sinh khi gtong het nhu khuon mat nguOime da khien ong vo cung kinh ngc;tc.

Mot dua tre duoc nuoi duong trong moi tnrong chitoan la S\l earn ghet, cciiva cua cha m«:thi khi chung 100len va den truemg chung se tro thanh mot dua tre nhuthe nao thi ch.ic cae b(;l,ncung c6 th~ hinh dung duQ'Cphcii khong?

Khi dieu tra l~i ho sO'eua nhfulg toi ph.;t.mtuoi vtthimh nien, chung ta nh~n ra m(>tS1,( th~t rAng hau hettuoi thO'cua cae em d6 deu trai qua trong ID(>tgia dinhbat h(;l,nh.Mbi hanh dong hay Ungxu eua chung ta d~ud\fa tren S\f thau hi~u nhfrng tieu chu~n d~o duc hayS\l hi~u biet nhan tinh, the thai trong cu(>csong nay, va

CMooiN Mlu ""0 TMloiMUqN

Tre con khi da tro thanh nguoi 100 deu nho rat sausiic nhimg ki uc tu6i tho duoc choi cimg cha cho du nochi leinhUng khoang thoi gian rat it oi. Chinh ban thantoi cung khong ngo nhung ki uc khi con trai toi con beduQ'Cdi luot van ngoai bien cung toi, duoc toi mua kern

.•sau rnoi IAn di dao. Mac du voi t6i do chi la nlumgchuyen rat binh thuong nhung lai la nhung ki niern rat

· vui va hanh phuc, da de lai an tuong sau darn cho con· t6i tOi t~n may ch1,lcnam sau.

anhieu gia dinh Nh~t, nguOi cha phai di him rat b~n·ron, thOi gian danh cho con rat it, vi~e nuoi d~y con caid~u do nguOi m~ dam nhi~m, vi the nguOi eha duQ'Chinh·dung Iii nguOi hay quat mAngva Ia nguOi.doi d§u trong·nhting cuQctranh lu~n vOicon cai. Thi thoang mOigiap•.m~t nhau nhung hau nhu tan nao cllng bt cha din nhAn,la lUAngse khien dua tre coi cha minh nhu ke dich, va ill

2.20. Cha tho d vdi viec giao due con thitinh each con se d~ trd nen meo m6

do nhu la deo khau trang, tranh nhung tiep xuc co nguyco lay benh. The nhung, Iai co rat it nguoi me de tam denviec lam sao tranh cho con hi lay nhiem nhung t~t xauhay diem yeu cua minh. Vi the toi muon nhan manh, neuban than me la mot nguoi hay 10 Icing, thi tinh each docung se nhiem sang con tham chi con nhanh va manhhan ca viec nhiem benh cam.

.IUIeA "asaro

C6 nft nhieu nguOida hieu lAm rcinggiao due tre s6mehinh la phuong phap de phat trien kha nang tri tu~ cuatre 0 nhimg con s6 co the do duoc nhu chi sO thong minh,kha nang nho clur Han ...Nhung xin cac bac cha me dungbo qua mot y nghia con quan trong hon ea cac chi s6 tren,do la khong phai nhtmg gi ta c6 "giao due" tre, rna ehinhnhung hanh dong, nhfrng tinh cam va cam xuc hangngay cua cha me se tro thanh nhung bai hoc gtao due coanh huang nhieu nhat d6i voi con tre.

NguOime khong gioi ve mat nao do thl dtra con clingco khuynh hirong se kern ve mat do. Suy rong ra thi motnguOime co tinh each l~m li cung se nuoi duong mot duacon co tinh each lam Iinhu vay, mot nguOi me hap tapvoi yang thi cung se nuoi day mot dua con e6 tinh haptap, voi yang. Chinh vi the rna neu tu ban than nguOimenhan ra rcingminh kern ve mat nao thi hay tim each khacphuc nhuoc diem d6 cho tre, vi du nhu me khong biethat thi co the mua nhieu bang nhac ve eho tre nghe. Tuynhien, nhUng van de kho hon lien quan den tinh each,cam xuc, cam gi.:k thi chung ta it d~ Y den va vi(!c suanhUng khiem khuyet ay khong he d~ dang nen doi hoinguOi rn~ phcii n6 h,rcva t~n tam hon rat nhieu.

Khi nguOim~ bi cam thi thuemg se lay b~nh sang ehocon. Vade khong lay b~nh eho con thiMu nhu ngurn m~nao cllng se !Cit can th~n trong each cham con (1thOigian

CNeJOEN .lu Gla'o TNloi .U,N

101

Vai hom tru6c, tinh co a tren xe dien, toi da duocclumg kien cuoc tro chuyen cua gia dinh ba nguoi gamcha me va eo con gai nh6 dang chuan bi di leo mii, Cocon gai nho tam 3 tuoi cu tiu tit tro chuyen voi cha sudtquang duong. Toi khong c6 y dinh nghe len cau chuyencua hai cha con ho nhung no h,r nhien lot vao tai toi. Khico con gai dO' nguoi cha: 1/10 Ian cia gam la bao nhieu?",nguoi cha da gia vo dua lai con bang each phat am trongtieng Nhat: "10 Mn ella gam la dao Guam, uoc gi minhden duoc dao do choi con nhi?".

NguOi me ngoi ben canh gia vt»nhu khong nghe thaygi va cham chu doc t9-Pchi. Nhin khung canh do, toi c6th~ ngam hi~u y cua nguoi me khong xen vao groa cauchuyen la mu6n d~ hai cha con co co hOitro chuyen nengvoi nhau. Hinh anh gia dmh ay da cho toi cam nhan bfutgtrue quan cua minh rang sau nay co be se duoc nuoi daythanh mot nguoi tuyet voi.

V6i nguoi 100 chung ta c6 nhimg cau chuy¢n chilachuyen phiem, nhung v6i tre con thi d6 l':\i la nhUngkhung canh d~ chung tha hon tuOng tUQ'11.gvao trong d6.Chi khi QUQ'Cnuoi du6ng arnoi truOng gia dinh rna m~c6vai tro nhu la nguOi lanh d,:\o,cha la nguOibao boc checho eho ea nha, thi.Qua tre rnm duqc nuoi d9-Yt6t. Chinhvi the se vo cung can thiet Q~nguOi cha danh thOi giantro chuyen va quan tam den con cai tru6c khi bi cuon vaocong vi¢c b~n ron va nhfrng rn~t m6i.

.80kA Masaru

do nay sinh thai do phan khang. Neu mot dua tre cotrang thai cam xuc khong on dinh thi se e6 khuynhhu6ng hau nhu khong c6 an tUQ'11.ggi v6i cha minh.

C6 Ie nhieu nguOi nghi ding thay vi mot nguOi menghiem khac, thi mot ong bo nghiem khac se c6 th~ nuoiduong con cai tro thanh th~n dong hay thien tai. Nhungdang tiee la neu doc lai ti~u su cua nhimg than d6ng thlta m6i nhan ra c6 rat nhieu nguoi tinh each da bi tonthuong va khiem khuyet illthuo con au tho. .

NguQClai cung co khong it nhung nguoi cha chi suetngay say xin, hroi bieng, khong d~ y gi den viec giao duecon cai, suot ngay danh dap vo con, khien vo con raduong khong dam ngang mat len. C6 khong it truonghop nhung dua tre duoc nuoi duong boi nguOi cha nhuthe thi tinh each se meo mo, khi 1611len d~ sa vao conduong pham toi.

Toi quan ni¢m r~ng nguOi m~ c6 vai tro quan trongnhat trong vi¢c giao d1,lctre & giai do<:l.nau thO',nhungkhong c6 nghia la toi ilng h¢ suy nghi ph6 thac viee nuoid~y con eho vq minh eua nhUng nguOi chaoNguOi chaphcii la mot nguOi trq Ii t6t cho nguOi m~ a giai do':\nauthO'nay, d6 chinh la vai tro ella nguOi cha trong gia dinh.Mot mlnh nguOi m~ se khong th~ t':\ora duQ'Cmot khongkhi gia dinh dAmam va h':\nh phuc duQC.

i

, nhanh, bOivi til khi moosinh ra tre da duQ'Ctiep xuc vOO

Ngay nay, da so phu nu tre deu co khuynh huongmuon di theo hinh mau gia dinh Ii tuong, do la gia dinhrieng khong co nhieu the he song chung mot nha va de .it con. Co nhieu nguyen nhan dan den tinh trang nay,vi du nhu do van d~ kinh te va nha a, nhong thay dditrong quan niern song. Nhung nhin til quan diem giao .due tre tuoi au tho thi khuynh huang nay 19ila di~ukh6ng duoc mong doi.

6 vao thoi ella minh ban than toi la tnrong hQ'Prathiem hoi khi la con mot. Chinh vi the toi da rat ghen Qvoi nhung ban co anh chi em. T6i thuong xuyen den choinha ella cacban de duoc trai qua cam giac gia dinh dong ..anh chi em, moi nguoi co ban de choi dua, de cai nhau,boa an that dong vui. Vamot dieu thu vi tOiphat hien rala a bat ki gia dinh nao cung the, nguOianh ca hau nhu ,d~u nhu mot thu llnh, tinh each rat nguOi Ion, tot bung, .kh6ng co tinh hieu thang,

Doi voi camnhan nay toi xin dua vi du, trong nhongnguOibemclla tei co mot nguOi gia dinh co ba anh em,c~u ta la con thu hai, tinh cach lanh lqi, m<;l.nhme, dil cob~anh bcitn9t cung kh6ng bao gio khoc. Ke ccikhi b~anhva em cung hi~p It!c19igay sue ep di nua thi c~u ta ctingnhat dtnh kh6ng ch~udau hang. Cole nhUng truOnghQP

giong nhu vay khong chi co toi rna dt nhieu nguOitrongcacban cting da timg g~p roi phai khong?

Cung 103.mot me sinh ra, cung duoc nuoi day dum.mot mai nha vay rna tai sao lai co st! khac nhau rat 1611, v~ tinh each va nang luc giua anh em voi nhau.den v~y?Chung ta v~n thuong cho rang, khi sinh dua thu hai, thtrba cha me se khong con nang niu, chieu chuong nhu la. khi sinh dtra dau long, do d6 tt! ban than tre se tro nen•.t\.! lap nhanh han anh chi chung. Nhung nhung nghienCUu gan day nhat v~ giao due tre tuoi au tho da chi rar~ngkhong chi co mot li do nhu tren.

Doi voi dua con dau long thi d~u eha me co tao ramor truong nuoi day nhu the nao eli mra, tre van chiu·anh huang nhieu nhat tu chinh cha me.NguQ'Clai, doi"v6i.tre sinh thu hai, thu ba thi se nhan duoc nhieu kich· thich tu ben ngoai rna bat dau tir chinh anh hay chi·minh, nhu bi bop rmii, go dau chang han. Chinh vi vay,..so voi anh, chi thi dira em thu hai co khuynh hu6ng co· tinh each hoat bat va manh me han. Chinh vi the neu ladua em thu ba, hay thu tu thi khuynh hu6ng phat trientinh each nhu the lai cang m<;l.nhme han, the It!c cungduQCren luy~n tot han. .

a lOphQcnh~c cung chUngminh dng gia dinh naoc6anh, chi duQ'Ccho hQcdan thl dua em cting se hQcrat

~: 102

18UKAlasara

2.21. Gia dinh co dong anh chi em S8 r~t t6t

105 :~

vQng con truong trong gia dinh. Nhung phai changchung ta dang bo qua MUng mat tot cua viec co nhieuthe h~ cung song trong mot gia dinh. Ong ba hau het lanhong nguoi thau hi~u nhung dao li hieu thuan tronggia dinh, da tUng duoc ren giua bOinhung l~nghi pheptAcoDau co the co nhimg dieu khong con duoc dung dentrong xa hoi hien nay, nhung nhung chuyen l~ nghiphep tAckinh tren, nhuong du6i thi 6 bat ctr thoi dainao, bat Cllmot quan h~ giua con nguoi voi con nguoinao cung deu can thiet.

Lay Iido ong bit nuong chieu chau de each li chauvoi ong ba, phai chang cac bac cha me dang phung phinhimg kinh nghiern song va sire anh huong vo cung quybau cua ong ba, Muon cho eon khong tro nen ich ki,ngang bu6ng thi cha me cung can c6 thai do that phanminh rach roi. Va han het cha me can phai khac cot ghitam nhiing lot noi, nhong hanh xu cua ong ba rna minhchua tich luy duoc d~ d~y d6 cho con tre.

Theo nhu 1m cua nguyen hieu tru6ng truOng D~i hQcTokyo danh tieng, giao su v~t li nOi tieng Kaya Seji kel~i, thOi tha au ong bianh huang m<:mhme nhat la tiIong ba. 6ng cua giao su Kaya khi do dang gill chuc chut~chthon Aikawa, thuQc tinh Kanagawa, la m9t nguOivo cUng nghiem khAc, Sl,l nghiem khAccua ong duQ'Cvirfug ong chi can di qua va ho mot tieng thi dua tre dangkh6c cung phcii nin ngay. The nhung Sl,l'nghiem kh~c

IIUIeAMasaru

Xa hoi hien dai ngay nay dang e6 xu huong gia tangso luong "gia dinh hat nhan" vi nhiing cap vg chong trekhong muon song cung eha me, viec ong ba mat di cohot tiep xuc voi con chau dan tra thanh mot dieu tat yeucua xa hoi hien dai. Cac bac cha me thu<'m.ghay so rangong ba nuong chieu chau, d~n den chau tro nen ich ki,uang bu6ng khong nghe Uri. Chinh vi the toi da thaynhieu c~p vg chong chuy~n ra ngoai 6 rieng trong ngoiOOatrQch~t chOi, thieu tien nghi v6i Iido c6 ong ba benciilOOthi khong giao d\lc con duQC.

Tuy nhien, gia dinh hc;ttnhan c6 thl,l'Cst! c~n thietden nhu v~y hay khong? NhUng Ii do khac lien quanden vi~c nuoi diilYtre van con rat nhieu nghi van. Tht!Cte thi ngay nay van con ton tc;tinhUng quan ni~m phongkien ki~u nhu an tuqng m~ chong, em chong, hay trQng

moi truOng am nhac thong qua nhUng bai hat, nhUng bannhac do anh, chi rninh luyen tap.

"Xuat than tU gia dinh ngheo dong 'con", mot cum ruchung ta thuong hay nghe khi doc ti~u su cua nhtmgdanh nhan hay nguoi nOitieng. C6 th~ n6i voi tre 006 thiviec cang c6 nhieu anh chi em se la mot moi truong tuongtac va kich thich rat cao c6 th~ giup tre hinh thanh nlumgkha nang phat tri~n virot troi ve nang hrc lcintinh each.

2.22. M6i quan h~ vdi ong ba la "chat tuongtac" tuyet voi cho tre

CHGOEN MAo ""'0 TN} 01 MV9N

107

thich da dang nhu la kich thich giua anh em voi nhau,giua tre cung dc) tuoL M~khong nen chi de con anha cangay voi minh, hay dan tre di dao ben ngoai that nhieu,hay cho tre choi cung voi nhung tre khac, Vrec lam naycua ngtroi me gUi gam cho tre bai hoc dau tien ve sinhhoat bay dan, va tren co sa do no khong chi nuoi dirongcho tre nhimg pham chat quan trong ve tinh cong dong,tinh chi huy va tinh hQP tac, rna con thuc ddy Sl,1' phattri~n tri tue cho tre.

Toi doc tren mot terbao co ghi lai mot thi nghiem"each li mot chu khl con sau khi sinh ra thi se anh hu6ngnhu the nao den cuoc song cua- con khi?". Day lit thinghiem cua giao su Harry Harlow rna toi da giOithieu aphan tru6c. Ciao su Harlow da dua ra mot ket quanghien ctru vo cung thu vi ve tinh cong dong cung Sl,1'

phat trien ve tri tue va Sl,1' giao hru giua dong IOCi'ivoinhau cua loai khi.

Ong da nhot nhung chu khi moo sinh ra trongnhling cai long, ben trong d~t binh sua rna chi d~ thora moi num sua d~ cho khi con bu. Dau tien ong lamthi nghi~m sau khi chu khi bi nh6t rieng 3 thang seduQ'C cho vao m¢t noi c6 nhUng chu khi du<;ycnuoi binhthuoog, d~ thea doi xem chu khi nay se hanh d¢ng nhuthe nelo. Ban d~u chli khi con rat hO'irOi, nhung sau d6chua den 1 tuan chli da vui VI? ehoi dua cung nhUngb~n khi khac.

IIUICA "asarv

== 106

The nhtmg chi c6 nhfrng kich thich don thuan giuam~ va be thi se khong th~ nao hi~u qua bAngnhling kich

Til dau euon sikh den .gia t6i da dan chUng C\1 thenhieu vi d1,lde cae bi~.nthay du<;ycvi~c nguOi m~ om ap,chieu chuc)ng tre trong nhUng nam thang dau dOl lanhUng kich thich tuy~t vOi,khong chi giup tre phat tri~nve tri tue, rna con c6 vai tro rat Ian trong vi~c hinh thanhcam xuc, tinh cam eua tre.

2.23. Choi cling nhau se giup tre xay dung"tinh cong ddng" va thuc d~y phat tri~n tri tue

cua ong khong phai la la mang bAng cam xuc rna tuchinh eot each va phong thai manh me. Chinh vi vay rnakhi giao su Kaya a thoi ki ph an khang thi dieu do cungkhong d~ lai tac dong xau nao, ngu<;yclai S1,l nghiem khacdo nuoi duong eho ong mot cot each kien cuong, khongde dang chiu dau hang truoc bat cu thir thach gi. Con bacua giao su Kaya Ia mot nguOi rat rrnrchien ill, lam nghedet vai cham chi quanh nam. C6 Ie chinh vi duoc anhhuong boi nhung due tinh do rna grao su Kaya da trothanh mot nguoi vo cung dang kham phuc voi tinh thanluon say me va chin chu, edn than trong timg cong viec,Ciao su tam li hoc Tago Akira da tung phan tich rangchinh ban linh va kha nang t~p trung nay la yeu to' coban d~ nuoi duong ghio su Kaya tro thanh mot nha khoahoc tam co the giOisau nay.

109 :~

Til xua den nay, con nguoi la mot dong vat xa hoimang ban nang bay dan rna neu xa roi xa hoi chung takhong th~ sinh ton duoc, Trong bo nao cua con nguoi conao tnroc, co kha nang dua ra chinh kien, co th~ tim eachdieu chinh giua tap th~ va ca nhan. Chinh vi the, neu nhuta khong can bang duoc ca nhan va tap the thi ta khongthe thich Ung duoc voi xa hoi.

C6 the lay duoc can bang nay hay khong tuy thuocvao each giao due tre a thoi ki au tho. Phai chang nhoqua trinh nuoi day a thoi ki au tho nen eon nguOi eo khanang dieu ehinh suy nghl ella ban than nhu cai nao candua ra chinh kien thi ta se dua ra chinh kien, cai nao cclnhop tac thi ta se hop hie. Tarn quan trong cua viec cho trenh6 choi cung nhau chinh la mang y nghia nay.

Khi tre duQ'C2 tu6i thay vi eho tre choi mot minh haycho tre ehoi cung b~n. Til tru6c den nay, tre duQ'Ceha m~bao boc, eo chinh kien ella minh, den hk nay tre se bcitdciuhoc duQ'Ccach hqp tae cimg v6i moi nguOi trong mott~p the. Dr nhien, co .nhieu Itie chinh kien eua minhkhong duQCcae bC:lnchap nh~n, tre se ehC:lYve khoc v6im~, hay coog eo khi ccihai eimg bat d6ng y kien, tre lamcho b;;mkhoe, nhtmg qua d6 tre se hoe du(;yccach lam thenao de song trong m<)t t~p th~ thong qua nhfrng hOi;lt..

2.24. Cai nhau sa giup tre phat tri~n "tinhcQng d6ng" va tinh each tich cue

18UIA "asaru

Tiep theo, ong lai lam thi nghiem cho chu khi bi eachli 6 thang vao mot noi co nhimg chu khi diroc nuoi binhthuong, ong quan sat thay chu khi nay hoan toan khongchoi cung nhimg chii khi khac, Han the mra, chu ta cuontron minh lai, nep sat minhvao goc Umgnhu th~ S9'bi aido bit nat va khong co ymuon giao luu cung nhung chukhi khac.

Sau do, eng lai cho nhUng chu khi bi each li 1 namvao chung mot long voi nlurng chu khi cung bi each litrong dieu kien giang nhu the, thi ket qua la chungkhong the choi dua hay giao tiep voi nhau. Va nhung chukhi duoc nuoi binh thuong khi cho vao o cung nhung chukhi bi nuoi each H, thi nhung chu khi duoc nuoi binhthuong nay til trang thai co cam giac co doc sang trangthai on ao, hoat bat mot each thai qua. Ngoai ra, chi sOthong minh ella nhung chu khi bi each li 6 thang tro lenkhong bang nlnmg chu khi duoc nuoi binh thuOng.

Sau khi doc bai bao cung ket qua thi nghiem nay toida nghI, truOng hgp tre sO'sinh phcii chang cfing giangnhu the miy?Thi nghi~m nay muon nhan mC:lnhmot dieur~ng tre sO'sinh duQ'Cnuoi duang trong mot moi truOngthieu Sl.l tiep xtlc, kich thich tu nhfrng tre sO'sinh dongIua se la mot chuoog ngC:lirat 1611cinhhuang den Sl.lhinhthanh tinh cach va tri tu~ ella tre. Gc1nday a thanh phd,chinh vi Sl.l tiep xuc giua hang xom v6i nhau tra nen itdi, nen nhUng nguOi m~ cung c6 con nh6 hay nen tichCl.fC giao luu v6i nhau han nfra.

2.25. Nhan bit§t nguci 1~ 18.bang chungchUng to kha nang "nhan thitc nguyen mang"cua tre phat tri~n

a nhfrng phan truoc toi da phan tich ve kha nangnhan thtrc nguyen mang tuyet voi ella tre sa sinh a ratnhieu g6c d¢ khac nhau. aday toi xin duoc giai thieh rohon ve hai clur "nguyen mang" d~ cac ban hieu,

Nguyen mang tieng Anh la "pattern", thirong dizocdung v6i y nghIa chi nhimg mo hinh, khuon mAu.adayt6i gQino la nguyen mang khong phai chi mang y nghlatren, rna no ham y den van de ve each tu duy, suy nghI.Co nghIa IA neu nguOi 100 chung ta thuemg khi nhin, haykhi nghe bat kimQt thu gi eung deu linh hoi no d1,1'atrennhUng Ii lu~ phue t~p, thi nguQCl~i tre tha se IInh h¢ithu d6 d\fa vao cam giae ella minh. Duong nhien la

T1,1'ban than tre se biet each xay d1,1'I1gcho chungnhong nguyen t~c rieng, cung nhau dua ra nhung ehinhkien ella ban than va cung nhau hop tacoNhu vay, ehame khong can thiet phai can thiep vao viec nay. Con neueha me co tinh can thiep vao cuoc cat nhau ella tre b~ngS1,1'phan doan cua nguOi Ion, la mcing rang tre cai nhaula hu, eho rang cai nhau la xau, thi se chi lam eho tre tranen nhut nhat, rut te, hoac se tro nen ngang buong.Chinh vi the, cai nhau chinh la bai hoc dAu tien cho trekhi bat dau buoc vao cuoc song xa hoi.

IBOIeA "asaro

~=110

dong nhu cung choi, cai nhau, hay gay Ion cung ban be.Dac biet, cai nhau gay Ion c6 mot y nghta vo cung quantrong giup nu6i duong tinh cong dong va suy nght, hanhdong tich C1,1'Ca tre,

Cai nhau cua tre can c6 ba kieu, 0.6 la: Til ban thanminh se chu dong dua ra tranh luan, cai nhau true tiepvoi ban va dap tra lai ban thea kieu an mieng tra mteng.a moi Ilia tu6i khac nhau thi each cai nhau cung cokhuynh huang thay doi, vi du nhu khi tre 2 tu6i thi cuoccai nhau se mang tinh thu dong la nhieu, ngu<;yclai khilen 3 tu6i tre se chu dong mot each tich C1,1'Ckhi b~t d~ucai nhau v6i ban. Hanh dong nay la mot bang chungclumg to tre muon khang dinh chinh kien ella minh va

khang dinh S1,1't1,1'lap ella ban than.

C6 th~ ke ra hang tram ngan li do de tre cai nhauva gay Ion, vi du nhu tranh gianh quyen so.huu dochoi, tranh gianh thu t1,1'de choi, hay n6i xau nhau ...,va khong co cUQCcai nhau nao rna khong co nguyennhan. Neu nhu cha rn~thay tre cai nhau rna kh6ng timhieu kI nguyen nhan, eho ding eai nhau Iii. xau, haykhong nen cai nhau, thi dieu 0.6 se khong dem I~i hi~uqua gi trong vi¢e giup tre phat huy tinh hqp tae. Vaduong nhien neu cha me can thi~p vitO vi~c tre con cainhau cung la lam mat di mQt ca hQide nuoi duang tinhcQng dOng Clla tre.

CMOOEN Mlu GU(OTMloi MUqM

"Mot vi vua ngu ngoc duoc bao quanh boi nhungtrung than mil quang", do la cau noi muon am chi moiquan he illxua den nay gnra cha me va con cai, dac bietla khi tre 0 tuoi. Vi sao nguOi ta lai vi von nhu the? Vi tremoi sinh ra chua biet gi nen cung gi6ng nhu mot vi vuang6c nghech, con cha me thi chieu chuong ngay lap tticnhong doi hoi ella tre cung khong khac gi nhung trungthan mu quang vay quanh vua.

Khi tre con & giai doan chi an, ngu thi khong co giphai ban, nhung khi duoc 2, 3 tu6i tre se Qua ra nhungdoi hoi uong bu6ng thoat ra khoi tam tay cha me, khiencha me cau g.it, Ia mang, bat phat. Hau het cha me hienay moi ba.t dau nghi den viec u6n nci.n cho con minh,da.n den ket qua la nheng ba me da bien thanh "me Ho"va nhUng huan luyen duoc cha me ap dung hau nhukhong dem lai hieu qua.

Khong biet cae b~c cha mE; co nh~n ra nguyen nhan6 day chfnh la vi khi tre agiai do~n 0 tu6i cha m~ da trottra thanh nhfrng "trung than mil quang" cua tre haykhOng. Khi len 2, 3 tu6i tre bu6c vao giai do~n belt daudua ra chinh kien cua ban than, hay noi ccich khac day. chinh la thOi ki phan khang, tre se khong tuan thea. nhiing mong mu6n hay suy nghi cua cha mE;. Thay tre. khong nghe 101thi cha m~ l;;ticang lam d fr han, cang..nghiem khci.chan, nhung no l;;ti t~o ra mot vong lufut

2.26. Day con tit thud con tho

18UKA "asarg

nhung li luan cua nguoi 100 thi khong h~ don gian d~ chotre con ap dung.

Di~u khien tai tro nen quan tam den kha nang nhanthtrc nguyen mang cua tre chinh la illkha nang phan bietkhuon mat ngtroi la voi khuon mat eha me cua tre. Motnguot ban cua toi lam nghe kinh doanh co mot con nho,khi be duoc 1 tu6i vai thang aa co th~ phan biet duockhuon mat cua hen 50 nhan vien trong co 56 san xuat.Moi nguOi deu co each th~ hien tinh cam, hay co nhieunguOi dc}tcho be nhong nickname nrt de thueng nhu"cun con", hay "cong chua nho". each nam bit nhungd~c trung cua mOinguOi ay & tre qua la ki dieu.

Noi Iii.50 ngiroi, nhung viec nho nhtrng dc}cdi~mkhac nhau tren khuon mat cua timg nguOi thi ngay ccivoi nguoi 1611cung con kh6 khan. V~ mat Ii thuyet thiviec nam ba.t duoc nhimg a~c trung phuc tap nhu v~yla dieu khong tuong. Neu khong tin thi cac ban hay thuviet ra giay d~ mieu ta khuon mat cua mot vai nguCrithan xem sao. Tai chi mu6n noi Qua vOi cae b~n mQtchut thai!

Nang l~e nh~n thuc nguyen mang tuy~t vOi euatre bi~u hi~n ro nhat chinh la tir khi duqc 6 thang tu6i.Noi cach khac, day cung chinh la thOi Qi~m tre ba.t a~ubiet phein bi~t nguOi I~ vOi cha m~. Va nang h,rc nh~nthuc nguyen mang nay a tre xuat sa.chan nhieu so v61nguOi 1611.

CHGei .. MAu GlMT"~OiMU9M

1. Tre bi benh, hoac tinh trang sire khoe khong t6t;

2. Tre bi met, bi doi, trang thai co th~ bi roi loan:

3.Tre cam thay kh6 chiu, so hai, bj kich dQngqua mue;

4. Tre khong duQ'Cv~n d(>ngdAydu nen eo th~6 tinhtr~ng du thua nang lu<;mg;

S. Tre gia vo cau kinh d~ muon c6 duQ'Ccai minhdoi hOi;

6. Tre bcit chuoc n6i gi~n tU ehinh cha m~ la nhUngnguO'ihay noi gi~n.

Nhin vcionhling Iido duQCli~t ke 0 tren chung ta c6th~ thay hau het nguyen nhan tre gcitgong, noi gi~n deuxuat phat tlrmoi truOng xung quanh, ho~e tu nhang thoi

vi the nguoi me se doc tam trang cua tre thong quanhung' s~c thai cam xuc bi~u hien tren khuon mat, d~ illdo biet each xu tri cho phu hop, Nhrmg cha me khongphai la ban than tre nen du eo gcingIigicii den dau dimracung khong th~ hieu tat ca tam tu cua tre, Nhieu khiehame chua nam duoc nguyen nhan vi sao tre noi gian, visao tre me nheo, thi da bi cuon vao du thu viec nha, hayviec co quan, nen hie ay se chi tlng ph6 tarn thoi cho quachuyen. Toi chac rang ai da lam cha me cling timg traiqua nhUng chuyen giong nhu the.

Giao su ve tam Ii hoc tre tho rat noi tieng Ia YamashitaToshio da chi ra 6nguyen nhan vi sao tre noi cau hay hemd6inhusau:

.BUICA "asaru

Tre trong dQ tu6i tu 0 den 3 tuoi thuemg van chuabiet each di~n d;;ttcam xuc eua minh bang 101n6i. Chinh

2.27. Tuc gi~n, ghen tt la bi~u hi~n trs dangkh6ng dUQcthoa man mong mu6n cua minh

quart la cang la mang, cang b~t phat thi tre cang tro nenphan khang manh me hon. f)~ khong xay ra tinh trangnay thi eha me chi co th~ uon ndn nghiem khac voi tre 0giai doan a tu6i, thoi ki rna tre chua biet dua ra chinhkien, chua c6 mam rn6ng phan khang,

Vi du (]giai doan tre moi sinh ra cac bac cha me hayluyen eho con thoi quen di ti~u, an dung gio giac dinhsan, tranh bo bua, bieng an, d~ sau nay khi vao ti~u hoctre se khong mile cac benh nhu tao bon hay c6 th6i quendi ti~u khong dung gto. NhUng suy nght r~ng tre 0 giaidoan a tuoi thi khong can vQi vang chinh la co hai chotre. a giai doan a tuoi, tre se khong cam nhan duoc thenao la cam giac dang bi ren voi nhung uon n<'innghiemkhac cua eha me.

Nguoc lai thi tre 6 giai doan tU 2 den 3 tuoi se camnhan rat ro nhUng uon nan nghiem khac do. Chinh vithe rna quan ni~m "Yeu cho roi cho vot, ghet cho ngotcho bui" 6 thO'iki nay se chi lam flClysinh trong tamh6n tre nhUng mam mong cua suy nghi phan khang.Do la H do vi sao hay" eho roi eho vot" con 6 thO'ikicon con chua biet the nao la "roi V<;>t".

CttGotN Mlu .... 0 TMloi MUqN

Toi xin duoc dua ra mot vi du.ve mot tat xau tu hoicon nho cua mot bien t~p vien 6 nha xuat ban rna toiquen. Khi n6i chuyen tru6c mat nguCri.khac, anh thuongxuyen dua tay len vuot hai 10mui. Neu cuoc tro chuyencang tro nen ding thcing, tam trang hoi hop, hoac khikhong gili duoc dang ngoi nghiem chinh thi hanh dongnay cua anh lai cang nhieu hon. San than anh cung nhanbiet duoc hanh dOng cua minh, nen thi thoang biet ykhong dua tay len mra, nhung khi nao noi chuyen quat~p trung thi anh se quen luon ca viec sua lai hanh dongdo cua minh.

Theo nhu loi anh k~ lai, khi anh con nh6 da rat th~cm~c t~i sao hai 16mui tren khuon m~t minh l~i mat candoi nhu the. Khi anh duQ'C2, 3 tuoi thi trong khi choi trogi d6 anh thuOng hay vo tu dua tay len ngoay mlii. Moikhi nhu v~y cha anh l(,'liquat con ngay ca tru6c m~t khachrna khong he e ngc;ticon minh se xau h6 "Con kh6ngduQ'Clam the, kh6ng 1a10mui se to len day". Thu<'mgxuyen bi n6i nhi~u Ian nhu the, ngay l~p tuc anh l(:liduatay b6p mui d~ cho hai 16mlii nh6 li[li.T~t xau nay vAn"

2.28. Cuoi khuyet di~m.cua tre trudc matnguci khac se khien t6n thucng §.y con mai

phai la che ngl,fhay de nen nhtrng cam xuc ella tre, rna lalay di nhUng gi la nguyen nhan khien tarn trang tre tronen batman.

IIUICA "asaru

~% 116

quen uon ndn ella eha me. Neu nhu eha me khong cogAng loai b6 nhung nguyen nhan nay rna chi biet quatmang, hoac eho rang do la do tinh hay quay nhieu cuatre rna b6 qua, thi se chi khien tre cang phan khang manhme va uong buong hon.

C6 nhieu cha me nghYr~g minh se eo giing hi€u tamtrang rna con, nhung rat it ngiroi biet each d~t minh vaovi tri ella con d~ hi~u vi sao eon lei de buc boi va cau gi~n.Nhung mong muon hay doi hoi ehinh dang cua tre canphai diroc cong nhan, con nhung mong muon khongchinh dang thi hay dep qua mot ben, neu cha me rnathieu di due tinh can thietd€ tao duoc lap truong vongvang thi se lam eho tinh each ella tre tro nen lech lac.

NguQ'Clai, tam trang ghen q thuong duoc bi~u hienkhi tre diroc khoang 1,5 tu6i. Tu tnroc den nay hie naocung duoc cha me chieu chuong nhat nha, gio khi cothem em be, tre se tro nen ghen q voi em vi khong con laso mot trong nha. Thi thoang, tre cung co bi€u hien ghenti khi thay cha m~ n6i ehuy~n V4i ve vOinhau rna quenmat tre. Neu thli tim hieu nhUng nguyen nhan d~n denhanh d<)ng clla tr~ ta se thay c6 rat nhieu truOng hQPnhUng hanh dong ay biit nguon tir hun Iighen tt.

NhUng hanh d<)ngnhu n6i cau hay ghen q cua tretat yeu deu co nguyen nhan, rna h[m het deu bAtnguontU tam 11bat man vi mong muon cua minh khong duQ'Cdap tIng. Dieu rna cha m~ c~n phai lam hie nay khong

cH4)O€" Miu clioTM\oi MUqN

119

C6 Ie nhieu nguOi da va dang nghi rang trong viecnuoi day tre neuso sanh giua "khen ngoi" va lilamang",thi ro rang lilamang" duong nhu c6 uy luc de lam tre sohan nhieu. Nhung xin cac ban cho voi ket luan nhu vay,Viec bi quat mang se khien ban than tre.sinh ra nhUngtai nang khac thuang gi6ng nhu mot vo hQcquanh minhde de khang l~i nhilng 1m la mcing d6. Day chi leimotcaeh noi nguQC?~ bao hi~n hOivi d6i v&ivi~c nu6i dc;tytre thi ca hai hanh dong "khen ngQi" va lilamiing" deucan phai duQCsuy xet mot each het sue cAnth~n.

T6i xin vi dt,lwang hop t6i g~p 6 mot nha hang giadinh. 6 eho lay do u6ng, ngum m~ lay binh d\lllg nu6ctrai cay rot VelO e6c, be trai khoang 2 tu6i dUng ben Cc;tnh...

2.29. Khen ngoi tre se t6t hon 13.la mang

rat d~ hi anhhuong boi nhung tac dong XWlgquanh, nentre se hi t6n thuang tinh than.

C6 mot cau chuyen the nay, neu nhu tre nh6 nao hoihe hay bi nguoi khac cum nhao vi co mai t6c buon cumthi khi 100 len tre se c6 khuynh hu6ng rat hay de quenmu, mac du neu kh6ng doi mu thi se hi ban he che nhao,That khong ngo chinh cai suy nghi phai ghi nho neuquen mil se hi ban che cum ay lai dem den mot ap lirephuc tap trong tam li ella tre, Nha than kinh va tam li hQCvi dai nguoi Due, Sigmund Freud (1856-1939)da dua rakhong it nhong vi du gi6ng nhir tnrong hop tren,

,

IBUKA Masaru

khong sua duoc k~ca khi anh biit d~u di hoc, sau do anhthuong xuyen bi ban be lanh nhat, xa lanh. Chinh vi thehie nao anh cling cam thay tu ti, dan dan tro thanh nguoithu minh lat va suy nghi thieu tu tin.

Qua thuc khi quan sat ki khuon mat anh thi toi thaymui anh co hoi to nhung khong den rrurc qua khd.Nhung dau cho 16mui anh co to qua kh6 di mra, thitruoc mat nguoi khac eha anh cling khong nen phephan cong khai khuyet diem cua con minh nhir the vidieu do se lam t6n thuang tam hon non nat ella con tre.Nhung anh da that may man vi co ba noi la ngiroi daluon che cho cho anh, roi sau khi anh 1611len ba da k~Iai cho anh nghe nguon can t~t xau ella mmh. Anh vann6i dua la c6 Ie chinh nho nhu v~y rna du khong suaduoc t~t xau do, nhung anh van co the tru6ng thanh vagiao tiep ngoai xa hoi nhu mot ngirot binh thuong.Nhung t6i tin r~ng day kh6ng phai la diu chuyen dua,Va neu c6 khong la Sl! th?t di nua thi tt;lisao chi vi m¢t

chuy~n nho nhu the xay ra tu hoi eon au tha lc;tikhienanh tra thanh mot nguOi thieu tv tin va tinh cach traml~ng nhu v~y.

Kh6ng chi gi&ih.;m& cau chuy~n nay, t6i da thay corat nhieu cha m~ khong c~n de y la con c6 hiet hay kh6ngnhtmg tru6c m~t ngum khac Iu6n dem khuyet di~m cuacon ra d~ che gi~u. Dau nhiing khuyet diem ay chi ratnho, nhtmg vi a thm ki au tha, tre vo cling man cam va

CMGoiM Mia CIAOTM\oi MU9M

121 ::

Thay Suzuki c6 ke li';licho toi nghe nhfrng cau chuy~n(}lOphQccua thay. C6 nhi~u tre chi tam 2, 3 tuoi nhtmgngay nao co.ng duQ'Cme dan den lOphQc dan cua thay.

giao due biet khen ngoi tre mot each kheo leo va dunghie thay cho la mang s~ dem lai hieu qua rat IOn.

D~u vay, v~n c6 nhung tnrong hop khong the khongla mang tre. Khi do khong phai chi biet phu dinh nhonghanh dong hay suy nghi cua tre rna eha me can phai giaithich nguyen nhan cho tre hieu, hoac dua ra nhling 100de nghi hay nhung phuong an thay the de trao dOivoitre, Vi du nhu khi nhin thay tre chuan bi xe to bao rnaminh v~n con dang doc do, thi thay vi quat tre va gi~nglay to bao khoi tay tre, hay dua cho tre mot to bao co.khac de thay the rei nhe nhang lay to bao moi khoi taytre. BOivi to bao dang la noi de tre the hien su hung thuva kham pha the gi6i thong qua hanh d¢ng xe, neu bicha me lay di mat rna khong c6 vat thay the thi se gayeho tre trc che ve tam li. Truong hQ'P neu khong e6phuong an thay the thi cha me can phai giai thich chotre hieu vi sao tre khong duoc lam vay. Tre chi.can banthan minh thay thuyet ph\ic thong qua thai dO cua eham~, chu kh6ng nhat thiet phai hieu Iido mot each logichay Iilu~n phuc ti';lp.

2.30. HUng thll la li~u thu6c t6t nh§t gitiptre ham mu6n hQct~p

IIUIeA "asaru

== 120

nao". Khiay, th~t bat nga la c~u be da mim cuoo noiv6i thay: "Con se lam du(_)'cthay i';l"va lam thee nhUnggi thay di';ly.D6i v6i viec d<;lytre nh6 thi phuong phap

nhin thay me him nhu the cung muon giup me nen dabcitchuoc de lam theo. Nhung tre Iai 16'r6t trao ra ngoaiva tran tren m~t ban. Nguoi me nhin thay nhu the li~nquat mang tre: "Troi a, do het ra ngoai rai. Me da n6i conkhong duoc lam rai rna". Hanh dong la mang tre va camdoan tre cua ngirot me ay la rat sai lam. Tre se cam thayrat mau thujin vi minh thi bi mang, nhimg anh chi minhhan minh co I, 2 tuoi thi lai duoc me nho "Con lay giupme duoc khong". D6i voi tre con dau eho tre c6 the lamsai, hay lam hong thi viec dau tien cha me can lam la thuanhan va khen ngoi "Con me gioi qua", sau do thi giupcon do bot lai va dem ve cho cua minh la du rai.

Thay Suzuki cung timg ke cho toi nghe nhung cauchuyen thu v! quanh tinh hu6ng khen ngoi va la mangtre cua cac bac cha me. 0 lop hoc violin c6 mot cauhoc tro bi moi nguOi che danh dim rat vung ve. Homd6 thay Suzuki da n6i voi c~u ay: "Con thu keo violincho thay nghe thu xem mio" va qua nhien dung nhuInQi nguOi n6i, c~u be keo vo eimg t~. Nhung khi aythay vi che c~u be, thay Suzuki da mlm cuOi khen:"Con choi kha Urn". R6i sau d6 thay chi d~n cho c~ube: "0 dO<;innay thay choi nhu the nay, khong biet conco ehoi d\..{<;XC_khong nhi. Con keo thu cho thay nghe.. '

CNcJoi" MAu CIAOTN"IOi MU9M

nang choi nhac xuat scic khien thay Suzuki vo cungkinh ng~c. Cau noi "Yeu thich cai gi thi se gi6i cai d6"qua la dung, dac biet la doi voi giao due tre nho thikhong co phuong phap giao due nao hieu qua hon eachtao hung thu cho tre.

agiai doan au tho nay vai tro 100 nhat ella cha me la

tim, khoi ggi hung thu eho tre. Thay vi day tre lam toanthi hay lam cho tre co hung thu voi chu so truoc, thay viday tre viet chir, hoc ve thi hay lam cho tre co hung thuvoi viec viet, ve truoc. Hay n6i each khac, vai tro cia chame chinh la tao ra buoc dem chuan bi cho giai doan bitdau day tre.

Muon tre ve tranh nhung lai khong dua cho tre butmau va giay thi duong nhien la tre khong th~co hUngthu. Vi the hay d~ but rnau, giay ve quanh tre de loi keosu hung thu cia tre v6i nhimg dl,lng C1,ldo. Toi van vivon vui rolngvi~e khong dua cho tre cai gi rna b~t tre cohUng thu khong khac gi vi~c bc;m huan luy~n chu cho nhab~n ngoi xu6ng rna khong cho no mieng moi nao.

Neu thu hoi nhfrng nguOi 100 gh~t nghe nh~c, gheth(>ihQa thi se thay phan nhieu trong so hQhoi be bi cham~ ep hQc nhUng thu do ho~(: la hAu nhu khong c6 CO'

hOi tiep xuc. Nhu v~yI chUng ta da hieu duQ'C tam quantr<;>ngella hUng thu d6i v6i vi~c hQc la nhu the mlo.

IBUICAMasaru

~~ 122

Ban dAu, hau het cac em deu khong co hung thu gt voiviec hoc violin, rna chi thich chay nhay, nhin ben no ng6ben kia hay nhom duoi gAmban. C6 nhieu cha me da epcon minh hoc violin (y giai doan 3 tuoi vi nghr rolnghocsom thi se giup con tre phat trien tai nang tu som, nhungtruOng hop tre da kh6c m6i khi bi cha me bat hoc danden ghet choi dan violin khong phai la hiern.

Doi voi nhimg tre khoc hay la ghet hoc dan nhu thethi viec dAu tien rna thay Suzuki lam la tao hung thuvoi violin eho tre bolng each danh lac hirong. Thay sekhong day tre ngay lap rue, rna gia va huang dan chome cua tre each 51.1 dung dan. Dong thoi hie do thay sedffcho tre ngoi nghe va nhincac ban cung trang lua choidan violin. Khoang 2 den 3 thang sau tre d§ nho duocgiai dieu cua cac ban nhac, va rat hao hung muon tl,lrninh danh dan. Nhung hie nay thay vful chua cho tredanh dan ngay. Thay quan sat xern tre nao thuc sumuon danh dan rna khong th~ kien nhan noi nua thi lued6 mOibc'itdau d~y. Doi vOi tre nao ch~rn nhat thi quatrinh nay phai mat 6 thang.

"HUng thu chinh la chat xuc tac tot nhat d~ tre hammuon hQc t~p" chinh la phuong cham giao dl,lc tronglOp hoc dan violin eua thay Suzuki. Theo nhu 100 thayn6i thi tre khong he thi<;hrna van ell ep tre ph"HhQC,d61a phuong phap giao d1,lctbi nhat. Nhiing tre cohUng thu v61 vi~c hoc violin da the hi~n nhfrng kha

eNjoiN MAuGlio TNloi MUqN

(1) Su iY Nh~t c6 th~ lay Vf!, sinh con nhu mQt nguOi pham trAn."

Cam nhan cia ca nhan toi ve phuong phap doc daonay la khong lam cho nguoi nghe cam thay su cuong epphai nho, rna nguoc lai n6 giong ta vira hoc illvungnhung vira nhu dang nghe nhac tho khi tram b6ng, hielai du duong. Phuong phap doc dao nay vua giai quyetdiroc viec lam the nao de khoi goi hung thu cho tre tronghoc tap, vua dem lai nhUng thanh qua nIt to 100cho nengiao due tre o thoi ki au tho cua My. Niroc Nhat cole ratcan hoc phuong phap tao ra kich thich ve kha nang camthu giai dieu rat tuyet voi ella tre illphuong phap nay.

Nhdc den hoc t~p tat ca chung ta thuong c6 xu hu6ngtir choi mot each vo thtrc, bot vi ngay ti:r khi con nho hoct~p deldiroc ta quan niem giong nhu la Sl,l' thuc ep, trongkhi ban chat cua hoc t~p chinh leixuat phat til su hungthu de co dong hrc hoc tap mot each vui ve.

Toi co mot nguOi quen la su tfl,ltri mot ngoi chua, cc}ucon trai m6i 3 tu6i eua vi su do del thuoc long nhilng baikinh rna nguOi cha thuOng hay doc(l).Tieng doc kinh Phc}tcimg v6i tieng go rna da t~o ra nh.ipdi~u rat d~_divao longnguOi,vi the no deldi veiobo nelomot each t\l.nhien khientre khong phai kho luy~n rna van nho duQCde dang.

lai trong nao tre mot each t\l nhien, D6 ehinh la li do rnan6 delrat duoc cac b~ cha me aMy tin tuOng mua ve choconminh.

.8UM "aSaru

(I) NguOi dtch thay dOi cho phil hop vOib<)ndoc Viet Nam.

2.31. Tre d~ dang nhd nhtrng gi co k€t hopvan di~u uy~n chuyen

Ngay tru6c aMy c6 mot san pham bang thu am danhcho tre nho ten la "Fox in Stocks" rat duoc yeu thich. Ungvoi moi buc tranh minh hoa la mot cum gom hai tu c6duoi phat am gi6ng nhau 'd~ tao nen van dieu, duoc ghiam lai trong bang de cha me rna cho tre nghe. Vi du nhu"fox in stocks" hay la "knox in box" deu c6 duoi "ks",trong tieng Anh c6 rat nhieu til c6 the ghep lai giong nhuvay de tao ra nhimg nhip di~u uyen chuyen, c6 van dieuvui tuoi se lam tre thich thu va nho nhanh hon.

Con trong tieng Viet cung co the tim thay rat nhieutir ghep tao thanh nhip tho uy~n chuyen nhu vay rna tarat de b~t g~p trong nhung tir tuong thanh, tuong hinhhay la trong ca ciao, tuc ngfr, vi du nhu "su6i chay r6crach", "rimg cay xao xac" va "sao sang lap lanh" lanhong ngon tU rat dep lai mang hinh anh rat doi gan g-uivoi dOi thuong'",

Khong chi vOi tre nh6 rna ban than nguOi 1611chungta khi nghe nhUng van di~u nay cling thay rat de nha.Nhfrng bang thu am gi6ng nhu tren khong phciila d~ b~ttre nha mot cach guqng ep nhfrng tu Vl,ll1g,rna chinhnhfrng van di~u uy~n ehuyen ella cck tit ghep fiy delh.ru

CNOOEN MAu ... 10 TH' oi MU~N

bang nhung do choi hay nhung cau chuyen thu V! de thuhut va gay long tin otre. V6i tre, thich thu 1<\dieu tot,nen nhung nguoi dem den cho tre su thich thu do cungla nhung ngiroi t6t rna khong he nghi ngo, dAn den viectre d~ dang di theo nhung ke bat c6c.

Chinh vi the, su hoa tron giua hai khai niem "vui Veilva "dieu tot" chinh la giai doan dau tien, tiep theo traiqua nhieu kinhnghiern nua tre se biit dau hi~u duoc r~ngkhen cung dong nghia vot dieu tot. Khi tre giup me viecvat rna duoc me khen thi tre hieu rang gnip me viec vatchinh la mot dieu tot. Nguoc lai voi dieu do, tre se dequan niem nham rAngnhimg dieu xau lit nhung dieu lienquan den tam trang khong vui, vi du nhu "dang tiec","buon te" hay cam giac "hoi han". Do do neu bi cha memang mo, hay danh dap thi tre se chuyen tu tam trangkhong vui sang nhan thuc rang minh da lam viec xau.

Vi du nhu khi tre choi dan rat do, hay la khong nhodu<;yc m~t chu rna cha m~ la miing hay go vao dau tre, thise khien tre cam nh~n r~ng nhfrng thu rna tre dang duQ'Cd~y ay la nhiing thu xau xa dang gay ra t6n thuong vanoi buon cho ban than tre. Chinh vi the, viec choi dancling se tro thanh giong nhu hanh d(>nglam va coc, deula nhiing vi¢c xau d6i vOi tre. Rat nhieu nguOi t_rongchung ta khi da 16'11len rbi vAnkhong th~ bo quan niemghet tieng Anh, ghet hQCdan la bOicam giac "khang vuive gi" khi b! ep h9C nhu the tU hoi be d~ l<;li.

.IUKA "asarv

~: 126

2.32. Tre se suy nghI tieu cue khi bi ehame mdng

Khi con ban lam va bat hay va cua kinh ban co rnangcon khong? Nguoi 100chung ta c6 th~ phan doan duocdau la viec tot va xau dua vao nhong quan niem dao duexcihQihay kinh nghiem duoc tich luy illkhi moi sinh raden nay, con tre nho rnoi chi co mat tren doi nay duoc1,2 narn nen ro rang tre se chua th~ hi~u duoc nhtmgchuyen nhu lam va do 1<\xau hay tot. C6 th~ viec bi chame mang gay gcitse khien tre ghi nho d~ tv nhu voi minhIan sau khong tai pham nua, nhung dong thoi hanh dongdo cua cha me ciing da lam hong tinh sang tao cua tre.

Nghien cuu duoc thuc hien boi giao su nghien ctruve tam Ii tre tho Aoki Seishiro d~ xem tre suy nghtnhu the nao d6i voi viec tot va viec xau, da dua ra ketqua viec tot la nhimg viec tre cam thay "viec do ratthu vi", hay "viec d6 vui nh(m". Vi dl,l nhu c6 nhi~utin da dang tren bao ve viec tre em bi dl,l d6 hay b.itcoc, sau khi tre duQ'c binh yen tra ve nha, m9i nguOideu hoi to;lisao tn~l~i di theo nhfrng ngum bit c6c do,thi hau het tre deu tra 1mdng: "Vi chu (ang) d6 rat lavui hnh va thu vi nen con da di theo. H9 khang phaila ngum xau".

NguQ'Clo;li,nhfrng ke b.it c6c tre con deu la nhlingnguOi da tim hiffu rat ki tam li tre, nen da biet each dl,l tre

eNGOENMitt GI~OTit} oi Mu6M. .

Tre con e6 th~ tu minh nhan ra cellnao rna ban than minhthich trong rat nhieu ST,t_v~tda dang rna tre duoc tiep xucvoi the gioi, va cung tu ban than tre se muon duy trisausac S1,lhimg thti va dam me voi cai do. Nhimg hie nay serat can den su tro giup va dinh hu6ng til eha me. Y nghiaquan trong nhat aday rna toi muon nhan manh la khi d~Y thay tre c6 hUng thti va dam me d~cbiet voi mot cai gi,cha me hay nhanh chong c6 phan img kip thoi d~ gniptre duy tri su himg thu va dam me do.

Nhu hie nay t6i da n6i, dau hieu hung thu cua tre chinhii mam trong giay 1M va tham chi se thui chot di ratnhanh, nen vai tro cua eha me khi phat hien ra mam nonmoi nhti la hay lam sao d~ giup mam non do tnrongthanh. Cha me khong th~ danh S1,1' quan tam nhu nhauden tat ca moi himg thu cua tre. Dieu rna cha me nen lamlit hay eho tre e6 nhieu co hoi d~ tiep xuc va thu sue voinhung gi tre c6 hung thu, say me.

Toi xin duQ'Ct6m tlit m9t dO<;lntrong leithu ella motnguOi eha k~ ve kinh nghi~m ella ban than trong vi~ett;\ora va duy tri niem say me eho can trai minh. Ngumcha ay lam cong vi~e tu van eho mot cong ty a thanh. phDMatsuyama. Khi c~u con trai duQ'c 1 tu6i 2 thang,khong biet til baa giD' c~u be da e6 hUng thu d;}ebi~t vOichu "no" (mot chu ra't hay dimg trong tieng Nh~td~ chi56hUll), moi khi ngoi an tren ban eo db an nao c6 chu"no", tren tivi a ban tin thai tiet eo ehu d6 la c~u dell

Vi vay, thai do eo ban nhat cua eha me khi uon nancan cai khong phai la ap d~t quan niem tot xau ellaminh eho eon rna hay th~ hien eho tre biet su hai longvui ve khi tre lam dung, va su khong hai long khi trelam sai. Tuy thuoc vao each la mang hay each khenngoi cua cha me rna tre se phat huy duoc nlumg khanang cua minh.

2.33. Hay giup tre duy trl long hieu kt vdinhtmg gt tre co hung thu

Nhu toi da n6i a phan tren rAng hung thu ehinh la .chat xuc tac rat 1611d~ gnip tre c6 ham muon va dong luchoc tap. Nhung d~ duy tri sir himg thti voi nhung tre c6tinh hieu ki manh me qua la mot viec vo rung kh6. Toie6 th~ lay mot hinh anh ~n du d~ vi von nhu the nay,nhUng thu rna tre hUng thu va to mo giong nhu mot danca du mau siie boi loi tung tang hoac doi khi den moteach don d~p lien tiep, c}\itm~ muon t6m lay mot controng s6 d6 d~ t~p trung hUng thu vao can ca do, nhung .ket qua nguqc l<;lila tre se la toang len khong d6ng y va .khong muon can ca d6. Han nua, chinh vi long hieu kiva ham hi~u biet nhu v~y nen tre co th~ tiep nh~n tu tMgiOi ben ngocH rat nhieu nhfrng kich thich va kinl1.nghi~m da d<;lng,nhUng die~ rat can thiet cho qua trinhtruOng thanh ca ve m~t th~ chat va tri tu~.

Chi e6 dieu khong phcii lue nao tinh than to mo v~ .

long hieu ki doi vOi tat c~ mQi S1,lviee ct1ng la dieu t6t.

CMeJOEN MAu G'a'O TM)oi MU9N IIUIeA "asaru

~~ 128

,)

,jqI,

cua chiec may tinh. Khong phai tre nghe nhieu Ian clingkhong chan, rna chinh xac la 6 thoi ki nay tre chua bietthe nao la chan.Vi the, viec l~p di lap lai se gnip bo naocua tre hinh thanh duong ket noi thong tin mot eachchinh xac. Tre sau khi sinh 3 thang da co nhung kha nangdang kinh ng~c, do Ia mot ngay cho tre nghe di nghe lainhieu Ian k~ ca nhung ban nhac kho den dau tre ding coth~00&duoc.

Su lap di lap lai 6 thoi ki nay khong chi gnip trehinh thanh duong ket noi giita cac te bao trong nao rnacon giup nuoi duong hung thu va dam me cua tre.Thong qua viec duoc cha me cho nghe nhieu ban nhac,nhieu loai nhac, doc cho nghe nhieu cuon truyen thieunhi, tre se dua ra tin hieu cho cha me biet nhong bannhac hay cau chuyen nao rna minh thich. Khong chivay, tt! ban than tre con hinh thanh trong dAuminh ratnhieu cau hoi "Vi sao lat the?". Do do, nho phucmgphap lap di l~p lat eho tre, ta se gtup tre 00& thuoc longnhUng cau chuy~n, ban nh~c tre duQ'Cnghe, dong thOi6 tren phucmg di~n khae no con giup tre tang them

. hung thu va ham muon hoc hoi nhiing dieu lien quanden nhfrng dieu do.

Li do t~i sao 6 thOikinay vi~c dem l~ hUng thu chotre l~iquan trong den v~y thi nhieu khong k~ xiet. HUngthu la ngon nguon quan trong nhat d~ sinh ra dQng h._rc

.. thuc day ham muon hoc tc}.p,lao d9ng va thue dc1ytien ..

.8UICI "asa",

Nguoi Ian chung ta rna mot ngay phai nghe lap dil~p lai cung mot cau chuyen t&i 3, 4lc1n thi khong khacnao nhu bi tra tan. Va mot nguOi nong tinh nhu toi thlchi nghe l~p l~i cau chuy~n den lfut thu hai thoi cOOgaukhien tai thay kho cNu va mat kien nhan rbi. M9t nguOithieu kien nhan nhu toi khi con la m9t dua tre dil chiucham chu nghe di nghe l~i cung rn9t truy~n c6 tichkhong biet chan thi qua dling la dieu .kh6 tin.

S1,ll~pdi l~p l~ia thOikiau thO'eo rn9t y nghia quantr(;mgvi no co tac dl,IDggiup hinh thanh dUOngtiep nh~thong tin chu~ xiic& trong nilo giong nhu trong 6 cting

2.34. Lap di lap lai 18.phuong phap t6i l1Utao hung thu cho tre

thich thu chi tay vao roi noi: "No". Khi cau diroc 1 tuoi4 thang thi da nho diroc chit cai trong bang chtt cai, thayvay cha cau be dil day nhUng chu cai con lai va cau bedil nho rat nhanh.

Khi cau be duoc 1 tu6i 6 thang, cha cau be thay caurat co hUng thu voi logo cua cac nhan hieu dien gia dung,xe dap ... the nen ong dil cling choi voi cau OOUngtro dovui OOutim logo hay bi~u tuong dung cua ten cac hangn6i tieng, va nguQ'Clai. Neu nhin qua, nhieu nguOi senghi dng nhrmg no luc cua cha cau be dung la vo nghia, .nhung each lam cua nguoi cha nay co y nghia rat sau s~cgiup tre duy tri hung thu va niem say me sau nay.

CMGotM MAu CIA'OTM\oi MUttl

133 :~

(1)Emile Waldteufel (1837-1915)nha so~n nh~c n6i tiengnguOiPhap.

Hau het cac bac cha me deu mong muon nu6i daycon minh tro thanh nhfrng dua tre co oc sang tao. Vatrong cuon Sikh nay cung co mot vai cho toi aa noi venang hzc sang tao cua tre.

That dang tiec la giao due a tnrong hoc chi chu trongden viec nhoi nhet kien thuc vao dau hoc sinh. Co fatnhieu tre duoc dao tao thanh nhitng hoc sinh gi6i, chamngoan nhizng cuoi cung khi 16'11len chung lai loay hoay

, khong biet minh em phat lam gikhi ra dOi..Chinh tilhien. tl1l,1'cdo, chu truong trong giao dl,1ctu6,i au tha cia t6i laem phai nuoi duang nang ll,l'csang t~o mang tinh roll

. d¢ng cho tre.

2.35. DUng dap tat nhtrng y tl1dng cua tren~u mucin tre 18. ngiroi e6 nang hrc sang tao

do la ban nhac n6i tieng "The Skaters Waltz" ella EmileWaldteufel(l}. Nhu vay be da diroc nuoi duong trong

, , m6i tnrong kh6ng co su kich thich nen cham phan ung,nhung lai co dQ cam thu am nhac v6 cung cao. Ca uchuyen ve em be nay da cho t6i mot lot grao huan saus~cva mot bai hoc quy gta d6i vot viec giao due tre tu6iau tho,

bQcua con nguoi. Khi chung ta mong muon lam mot caigi do, no khong th~ bih d§.u rumot to giay trang tinh.D§.u tien hung thu se sinh ra dong lire va mong muon,sau do mong muon se thuc d~y con nguoi ta tien bQhan.Tre sa sinh neu duoc cha me doc cho nghe nhong cauchuyen c6 tich, thi khi duoc 1 den 2 tu6i tre se co hungthu voi sach truyen, va dan dan he cam theiyrat gan giiithieh thu voi nhUng cau clnr trong truyen, sau do la tremuon tuban than minh co th~ doc duoc,

Co mot d6i vo chong tre cung di lam a c6ng ty nenphai gUi dtra con duoc 1 tu6i 2 thang cho nha tre gmnha. That dang tiec sau mot thoi gian di nha tre, duabe bi nghi ngo la tri tu~ cham phat tri~n vi phan lingrat cham chap. Nhung dieu ki la la khi dtra tre duoc 4,5 tu6i thi Iai nho am nhac fat tot, fat ham muon duochoc violin va piano.

Cha me cua be rat ng~e nhien nen da thu tim hi~unha tre nay thi phat hien fa mot su that, tre em a daydeu kh6ng du<;ycd~y do va eung kh6ng duqe a trongm6i truemg co yeu to kich thich kha nang phat tri~n tritue eho tre. Chi co dieu khi di ngu hay trong khi v~dQng tre deu duQ'Cnghe nhiing ban nh~c giao huangdanh cho thieu nhi ella Mozart va Schubert(l}, cUng veri

·IIUkA "asaru

(1) Franz Schubert (1797-1828) la nha so~n nhCilcnguOi Ao.

Tiep theo toi xin duoc trich trong cu6n tap chi"Ciao due tre tu6i au tho" cau chuyen tuong tuong thuvi nhung rat sang tao cua mot be 5 tuoi. Rat mong cacbac cha me hay thira nhan nhimg dil!u be noi, tir dobiet eoi trong vii;!egiao d1,lctre nh6. "Zeniya lay motcai hop thi phat hii;!n ra trong h¢p e6 rat nhieu dongtien vang. C~u ben mang no ve nha thi nhfrng d6ngtien yang li,iibien thanh nhfrng chi€c lei.Sau do a dum

.. l~i eo chie'c hOp-.Khi c~u thu rna ra xem thi co baonhieu hoa qua hi~n ra. Sau do Zeniya da an nhfrng quado. Roi c~u ch~y ra thao nguyen hili nhUng bong hoa.Cau chuy~n den day la het".

Nha khoa hoe, hoa 5ivi dai tieu bi~u cho thoi kiPhuchung Leonardo da Vinci,(1452-1519)da tung ke lai rang,khi con rat nh6 ong da luon cam nhan r~g hinh dangcia nhUng vet rurt ran a tren tuOngnha gi6ng nhu nhungrna nu dang chuan bi bay ra kh6i tuong, hoac gi6ng nhunhung con quai vat dang thi tham hay dang thach dauvoi nhau. Gia su nguot 100ve mot chiec binh hoa, nhungco khi tre nh6 se lai tuong nrong ra no gi6ng nhu hinhanh mot con ca rat to dang ha mieng chuan bi dop moLCha me thay tre noi nhu v~y thi lai lam ra ve hi~u bietphu dinh lai suy nghia cua tre la: "Con dung Iii changbiet gi, day dau phai la con ca rna la cai binh hoa". Dieudo vo tinh da lam tre mat di nang hrc sang tao vira motnhu mam.

IIUIeA "asaru

Sang tao lil gi? Rat kho d~ c6 th~ dinh nghia moteach ngan g(;>nhai chu nay. Trong St;rhi~u biet cua canhan, giai doan dau tien no la 51,l tuong tuong cung khanang true quan duoc phat huy mot each tu do xuatphat tu trong niem hUng thii, long hieu ki va ham hi~ubiet, sau do khi n6 len mot buoc cao hon thi do la 51,1

phat minh ra nhimg san pham hay tim ra nhimg thurna ehua ai phat hien ra. Nang luc sang tao diroc phathuy cao do nghia la co th~ tim ra nhimg Ii luan hayphuong phap mang tinh khach quan, tu duy Ii luan va :xuat phat diem eho nang lire do chinh Iiikha nang cam.thu, cam xuc mang tinh chu quan a thoi ki au tho,Nhu 'vay, xuat phat di~m cho nang hrc sang tao va tuongtuong ella tre chinh la tri nrong nrong, va nhin tu quanniem cua nguOi 1611 thi do Iii nhung suy nghi khongtuong mang tinh phi hien thuc,

Vi du nhu eho tre earn choi nhimg con bup be ngontay ngo nghinh hay la nhung con thu nhoi bong thi ~se cam nh~n r~g Il).oicon bup be do cftng nhu nhung ,. nguOi b;;m,ban than tre se lien tuOng ding minh nhu IiinhUng con thu trong vuan thu, dt;ra viio kinh nghi~~duQCdi choi a vuOn thu rna tv ban than tre se sang t",C?ra nhUng cau ehuyi;!nrat doc dao. Ho;Jc Iii vOiding motbue tranh nhrmg d.m nh~ eua tre se linh ho~t hon nguOi100rat nhi~u.

eNGoE'... Au Gll'o TN)oi MU9"

137 ~~

d~ am chi rang nang hzc cua tre (y giai doan nay chuamang tinh tu duy suy luan nen hau nhu n6 duoc hinhthanh nho vao true quan, Chinh vi Ii do do rna dieu quantrong nhat doi voi giao due tre (y gi_!lidoan 0 den 3 tu6ikhong phai day tre hieu Ii Ie, Ii Iuan hay la nhimg kinang, ki thuat, rna chinh la dimg lam mat di kha nangtrue quan trong tre.

Cau chuyen toi se k~ tiep theo day la mot vi du ratd~c biet, duoc thay giao Suzuki ghi chep lai trong cuonsach cua minh k~ ve viec thay Suzuki da day cau be bimil ten la Teichi choi.violin. Day la mot trong nhung cauchuyen n6i ve tam quan trong ella viec nuoi duong truequan cho tre.

Viec day mot cau be song trong bong toi chua he bietden hinh dang cia chiec violin nhu the nao, choi mot Ioainhac C\}. doi hoi kithuat cam thu va do nhay cam cao nhuviolin qua la dieu vt: cung kh6 khan. DAu vay, thaySuzuki cung da day cho Teichi b~ng tat ca cac phuongphap voi tat cciSl:l'nhan n~i eua minh. Dau tien, thay d~ycho Teichi each c~m cay vi va luy~n t~p ehuy~n dong cayvi sang phcii sang tr<ii va len xuong. Tiep den la each d~dAucay vi dam velo long ban tay trai d~ c~u luy~n camgiae "nhin thay cay vi".

MDi dau, C?U hOelntoan khong lam duQCva khangtrting Ian nao, nhtmg sau d6 1 tuan thi trong 5 Ian c~u

IIUM IClSCIru

Con nguoi diroc trang bi nhUng ghk quan e6 th~nhan biet ro rang d6 la thi giac, thinh giac, vi gtac, khtrugiac, va xuc giac. The nhung, ngoai 5 giac quan do conco mot giac quan rura got la giae quan thtr 6. Tat ca cluingta d~u thira nhan rang nu gioi c6 giac quan thu 6 ratmanh, rna vi du di~n hinh do la nhan biet rat nhay benkhi chong ngoai tinh. C6 th~ vi du nay khong phai lahoan hao lam nhung toi muon n6i r~ng giac quan thu 6la mot yeu to vo cung quan trong quyet dinh rat nhieuden su thanh bai cua con ngiroi trong rat nhieu truOnghop. Ngiroi nao co giac quan thu 6 tot thi chung ta goihe la "nguoi co tnrc giac tot". Rat nhieu nha khoa hoc,nha phat minh vi dai hay nguOi n6i tieng, dua trennhUng kinh nghiem duoc tieh luy trong mot qua trinhlau dai da giup ho e6 mot true qua:n,rat nhay ben, giup

, ho t<i\Odl:l'flgmQt Sl:l'nghi~p lAylUng.

Trve sick nay co th~ eoi la quan tre;>ngnhat trong tatcci cae giae quan eua con nguOi. N6 nhu mQt trl:l'C quanmang tinh dong v~t, hay d(}.ikhai n6 chinh la trve quanvuqt qua ca nang It,!cella tu duy va phan doan mang tinhIilu~n.

Nhu toi da timg n6i trong nhUng ph~n truoc, tre (y

giai dO<i\ntir 0 den 3 tu6i mang tinh dong v~t nhi~u han

2.36. Hay giup tre phat huy giac quan thu6 thay VI day It luan hay kI thuat

CNOOEMMAu G'A~TNl 0. MU9N

139 :~

phan biet qua nhieu rang nola con trai, hay nola con gaithi phai bAtbuoc ap dung phuong phap giao due nhu thenay, nhu the kia.

Thirc the, cho den khi tre 3 tu6i thi hau nhu ve matth~ chat hay tinh than deu khong co su phan biet nhieula con trai hay con gai. NguOi Nhat thuong hay phan vandung each xung ho nhu the nao doi v6i tre sosinh la traihay gai ngay nr ban dau chinh la vi du d~ phan anh suynghI phan biet giOi tinh cua tre, nhung d6i voi chau Authi ho deu dung dai til nhan xung trung tinh d~ goi rnakhong can phan biet d6 la be trai hay be gai.

Bieu hien be ngoai cia tre "trong dung la con trai"hay "trong dUng la con gai" Cling phai sau vai nam moibieu hien ro. Mot nghien ciru ella gtao su tam Ii tre tho"Wan Stein da chUng minh r~ng nhung bi~u hien ro rangnhat ve tinh each hay hanh d¢ng the hien giOi tinh ellatre la khi tre bat dc1uqua 3 tu6i, sau do den tam 4, 5 tu6ithi Ia each vui choi, each dung nhung db choi, C6 nghiala cho den khi tre 3 tu6i thi hau nhu khong c6 su phanbiet ve giOi tinh, eimg lam thi chi qua each di ve sinh ellatre rna thoi.

M~c dil v~y, ngay illkhi tre m6i sinh ra, tily thuQcgiOi tinh cua tre rna cha m~ da tv quyet dtnh se gi6i h<:lfleho tre m~c gi, cai nao thi phil hqp v6i con trai, cai nao ladanh cho con gai, each cham sOC,tiep me v6i con ra sao.

.IOkA "asaru

cung da dam trung duoc 2, 3 lan, va tiep thea thl khongchi co long ban tay rna den cac dau ng6n tay cau cung dadam tning duoc. Ket qua cua nhung nl> lire phi thuOngd6 la sau 1 nam hoc violin, cau da bi~u di~n vo cung dieuluyen mot tac pham rat kh6 cua nha soan nhac nguoiDue Friedrich Seitz (1848-1918)o nha hat Hibiya. Thanhqua nay chinh la nho vao nl>luc luyen tap ella Teichi d~cam nhan vi tri dau cay vi bang trai tim va bang tnrc gi,kcua minh.

Thong thuong thi true quan hay giac quan thti 6 leisu t6ng hop cao dQ cua 5 giac quan con lai, nhung voiID¢t true quan duoc luyen t~p nhu tnrong hop cia c~ube Teichi, thi chUng ta khong th~ phu dinh rang no s~gnip mai giua 5 giac quan con lai ella con nguOi tro nenhoan thien hon.

2.37. Ciao due tre so sinh khong phan bietgidi tinh

Bat ki cha me nao khi rnoi sinh con ra se deu mangtrong minh nhUng mong u6c vo t~n rang sau nay conminh 100 len se la nguOi m<:lnhme, gi6i giang va songbiet suy nghI den nguOi khae. Qua th~t la nhiing mO"u6c ..nay ella cha m~ deu xuat phat tit trai tim chti khong h~co ehut tinh toan gi. Giae rnO"thi khong e6 gi6i h<:lnnencha rn~ c6 th~ rnO"u6c bao nhieu cUng duQC,chi c6 di~ukhi dua tre vita duQCsinh ra thi cha m~ da ap d~t y thuc

Llie nay toi mong cae b~c cha m~hay tiep nh~nnhOng cau hoi d6 cua tre va hay tra 1m tre thanh th1,lC6mot muc d(>nhat dinb. BOivi neu cha m~ chi cum xoacho qua chuy~n, hay la n6i d6i thi tre se khong hai longhay chap nh~ cau tra Urid6. 'Thaido ngi;\ingimg, dom~t

nghi rang viec giao due gi6i tinh cho tre sau khi tre vaotieu hoc, hay sau khi vao trung hoc la viec lam vo ich.Boi viec lam nay gi6ng OOukieu ban nang ve giOi tinhcua con ngum diroc ~n di eho den thoi kinhat dinh nao

do, sau do den thoiki tru6ng thanh thi day mot each dondap. Thoi ki tre 2,3 tu6i, cha me deu ngai not voi trenhUng cau chuyen ve giOi tinh nen thay vi noi that laitoan noi doi tre, den khi tre 100 len thl moi bat dau daytre nhung dieu do khien cho ca nguoi day 1~ nguOi dirocday deu cam thay xau ho, e ngai.

Mac du tre nho van con 6 trang thai trung gian venhan thirc giOitinh, nhung khi duoc 2, 3 tu6i tre bat dauco nhung to mo va hieu ki manh me ve S1,1' khac biet gi6i.Tre se OO~nthay su khac biet 100ve OOUngbo phan trenco the cua eha me, tre se hoi cha me nhimg cau hoi nithien nhien nhu: "Tai sao ng1,lcme to rna ngl,lc bo laikhong to nhu the?". Hoac la neu gia dinh co them thanhvien m6i ra dOi tre se hoi cha m~: liTre con duQ'Csinh ranhu the mIo?".

.8ua "asaru

Van de gieiod'l,lcgiOitinh trong truOng hQc timg ratnhieu IAnduQ'Cbao chi dua tin va khai theic.Nhung toi

2.38. Hay dg_ytre v~ giao d1).c gidi tlnh thayvi n6i d6i

Con ban than tre thi khi moi sinh ra chua biet duoc banthan minh thieh cai gi, ghet cai gi, nhung cha me da luonthay tre quyet dinh kieu nhu "Con trai thi khong macquan ao do, vi trong loe loet lAm"rna khong biet rang cothe dieu do lai gay can tro S1,lphat trien cua tre.

Neu noi thang ra thicho den khi tre 3 tu6i be trai macquell ao mau do hay la cho be gai choi bong da hoac choido choi la xe 0 to, tau Ilia cung khong co van de gi. DUngbao giGthay be trai noi thich choi blip be rna mang be Ia"d6 con gat", hay dimg thay be gai noi thich choi dau vatrna ngan cam mot each thing thimg.

Nha tho n6i tieng nguoi Due la Rainer Maria Rilke(1875-1926) cung la mot ngiroi rna khi con 000 rat thichmac quan ao cua con gill, nhung ong hom toan khong cotinh each gi6ng nhu con gat. Dieu t6i muon noi 6 daychinh la thay vi 10 lang r~ng dieu do anh huong den gi6itinh cua tre thi cac bac cha me nen suy nghi den viecchinh nhUng quan niem co htru cua minh trong viec quych'l,lpphan bi~t danh cho con trai, con gai khi tre chuaden 3 tu6i da vo tinh lam gi6i h~n fat nhieu kha nang vatai nang phong phli rna tre co.

Thoi dai bay gio la thot dai cua tivi, khac voi thoidai khi chung ta vira moi sinh ra. Doi voi tre con thi thegi6i rna khong c6 tivi la dieu khong th~ tuong tuc;mgduoc. Cha me rna khong biet ten nhimg nhan v~t haycau chuyen rna tre hay xem tren tivi thl nhieu khinlurng cuoc n6i chuyen giua cha me va con tre sekhong dien ra vui ve.

Chinh vi the doi voi nhung tre nh6 chua co quanniem v~ thoi gian thi tivi d6ng vai tro nhu Ia chiec dongh6 vo cung chinh xac. Nlurng chuang trinh tren tivi duocphat l~p di l~p lai co tinh quy luat vao thoi gian nhat dinhse la nen tang d~ tao cho tre quan niem chinh xac ve thoigian. Vi du OOuchuong trinh bu6i sang bcitdAu la chame se di lam, hay chuong trinh buoi t6i bat dau.Ia chasap di lam ve, hay co d~n chuang trinh kia xuat hien las~p den gia phcii di ngil.

Binh thuemg, tre 006 chi co khai ni¢m v~ hi¢n t.;tichuchua co y thuc ro rang v~ qua khu va tu~g lai. NhfrngtU ngii nhu "tru6c kia", "sau nay" hay la "hom qua","ngay Il1ai" chi dUQ\:tre hi~u va co th~ su dt.mg khi bcitdau duQ'Ckhoeing 2,5 tu6i. Co nghia la, khai ni¢m thmgian til luc tre co th~ Ii gicH den khi tre co the S11 dt.mgmot each thanh tht,lc giong nhu mot S1:l thua nh~n chua

2.39. Quan niem cua tre v~ thai gian duochinh thanh tit thai quen sinh hoat dung quy tac

18UKA "asarv

xau h6 cua cha me vi quan niern r~g tre khong nen biet

v~ van d~ tinh due, vo tinh se gay ra cho tre nhimg to monghi van meo mo.

o nhimg tnrong hop nhu the nay tre 2, 3 tu6i ratnhay cam nen se nhin ra duoc nhtmg 101noi doi khongco tinh thuyet phuc cua cha me. _Cuoicung, tre co th~ gillva da hi~u dieu cha me noi, nhung boi chinh thai do cuacha me khac voi moi khi lai d~n den tac dung nguQ'Cleigia tang nhUng to mo mang y nghta tieu C\!C (y tre.

Dieu nay rung nrong nr nhu viec v§n con nhongtranh luan rang con la tre con thi chua th~ hi~u duoc

nhung van d~ v~ giOi tinh. Vi~cdung nhung til ngfr lanhmanh, thong tin kien thtrc chinh xac d~ gicii thich cho trev~ gi6i tinh va tinh due se giup tre cam nhan gi6i tinhhay tinh due nhu leimot cai gi thuoc v~ ban than minhmot each h,r nhien.

Khong n6i doi tre ruc la dua mot van d~ te nhi kh6giciithich nhu van d~ gi6i tinh hay tinh dt,lctilben trongb6ng toi ra ngoai sang. Co th~ nguCri16'11chung ta chuath~ vUt b6 quan ni¢m r~ng tinh dt,lCla mot di~u gi do nhanhap, dang xau h6 cAn duQ'Cche giau di, nhung phaichang do chinh la h~u qua ella vi~c chUng ta da khongduQ'Cdc;lydb dung da.n ve gi6i tinh va tinh dt,lcngay tirkhi ta con (y thOikiau tho.

145 :~

Thay vao do, nguoi me co the dung each noi khac di chotre d~ hieu va chap nhan nhu "Khi trOi t6i thi tre con phaidingU". Chinh nhimg thoi quen sinh hoat dung quy luatva co quy tac nay se Ia nen tang giup tre Ii giai duoc khainiem mang tinh trim tuong ve giiYgiac. D6i voi tre nhothi thoi quen sinh hoat moi ngay ehinh la mot chiec dongho sinh hoc, Vi the, mot thoi quen sinh hoat khong coquy luat va quy tae se khong th~ sinh ra mot duec dongho sinh hoc chuan xac duoc.

2.40. Nhtrng ban tin thoi s1,1se giup tre n6iti€ng Nhat chuan

Toi da duoc nghe mot nguoi me ke rang khicon chiduoc 2 tu6i chi deu cho con nghe nhung chuong trinhthoi su phat tren tivi va tren song radio m6i ngay, de renluyen cho con noi tieng Nhat chuan.

Co Ie se co nhieu bac cha me nghi ngorang tre connh6 nhu the lam sao li gi:ii duoc ban tin thoi St,l g6mtoan nhiing tit kho. Nhung muc dich cua viec cho trenghe ban tin thOi sq ehinh la de tre hinh thanh duqeeach n6i tieng Nh~t chuc1n thong qua viec duQ'Cngheeach phat am tieng Nh~t chinh xac, each len xu6ng,ng<it nhjp d~ co duQ'c giQng noi tq nhien, ehu khongphai de tre hieu nhfrng noi dung trong ban tin thiYiSt,l.

Neu suy nghi rong hon thl chung ta se nh~ ra r~g,khi chung ta hQc tieng nu6c ngmU thi ban than phai b6

IIUMMasarv

~= 144

thuc su ro rang trong suy nghi cia tre. The nhung chi cohtxem tivi 1 tuan voi nhUng chuong trinh diroc lap di l~plai thi 6 mot rmrc dO nao do tre co th~ narn bat duocnhung khai niern phuc tap nhu qua khir, hien tai vatuong lai.

Nhung chuong trinh tren tivi se co thoi gian chuanxac va tinh quy luat hon rat nhieu nhUng quy luat ve thaigian duoc hinh thanh tu thoi quen cua chung ta, nhu labuc5isang sau khi day thi an sang, hay buc5itoi cha di lamve thl ca nha se an com toLChinh quy luat chinh xac nayIa mot nhan to vo cung quan trong uom mam cho trekhai niem ve thoi gian.

Tinh quy luat thoi gian nay cung nen duoc cha meap dung cho tre trong cuoc sOng hang ngay. Y toi muonnhan manh 6 day ehinh la viec dua ra nhung quy luatdung ve thoi gian d~ xay dung cho tre quan niern ve thaigian, chir khong don th,ufutchi leitao cho tre quy luat thaigian khi nao cho bu, khi nao cho an.

C6 nhUng ba m~ da d~y cho tre each dQc thm giantren d6ng h6 du tre chua biet dQc chu so, cUng chua Iigi,H duQ'Cy -nghla chii' sO'la gi, nhung viec lam d6 sekhong gitip tre lam quen duQ'Cv6i kim dong ho d~ nh6duQ'Cthai gian bOi vi tre chua he duQ'Ctiep xuc quanhUng gi lien quan den no. Day la mot truOng hc;>prnatre se khong hieu vi sao khi m~ vita chi tay vao kim dongho vila noi v6i tre "8 gio roi nen con phai di ngu. thei".

Trong cuoc song hien dai tivi la mot tlur khong thtfthieu mac du tivi cung eo rat nhieu van d~ gay tac hai.Tivi leithu giup moi nguOi giai tri, xa stress. Con xet trenkhia canh giao due thi ngoai nhUng chuang trinh danheho giao due, tin rue, su kien ra, nhUng chuang trinh khacd~u gay ra nhieu tac hai. Nhieu ngum se cho rang 0 mOichuang trinh phat song viec phai danh ra bao nhieu phutcho quang cao qua leithoi gian va be>khong co tac dunggi voi giao due.

.Nhimg nhin tir quan di~m giao due, toi muon danhgia lai vai tro cua nhfrng chuong trinh quang cao trentivi. Chinh vi tinh qnh tranh cao tren thi truang nencac san pham quang cae d~u doi hoi ngum sang ti;lophai dciu tu dan dl,lflgcong phu va t1mi, de lam sao conoi dung hay nhat vOi nhUng cau van hoa mi, nhUnghinh anh d~p nhat nh~m t90 an tuqng vOi khan gia,dong thOi thong qua do ngum xem co th~ cam nh~nduQ'Choi tho eua thm d9i, S1,l qnh tranh eua xa hOicong

2.41. Hay cho tre xem nhttng hinh anhquang cao tren tivi

Chinh vi y nghia nhu tren nen phuong phap hieuqua la hay cho tre nghe di nghe lai hang ngay giongn6i cua nhUng phat thanh vien hay nguOi d~n ehuongtrinh, nhimg nguOi da duoc ren luyen triet d~ d~ n6ingon ngu chuan.

laUM Nasaru

ra rat nhieu cong sue, S1,l chuyen tam n6 hrc, tim toinhong phuong phap hoc hieu qua nhat, con doi vOitiengme de thi hau nhu chang ai trong chung ta bo chut suynghi xem IlTiengme de rna khong th~ n6i chuan duoc thise the nao?". Tat ca chung ta d~u phat am thee ngu di~ucua minh va n6i thee phong each rieng cua minh,

Viec phat am hay ~6i thee ngu dieu rieng d6i khikhong dung cua chung ta d~u duoc hinh thanh ti.r moitru6ng rna ta diroc nuoi duong. Sau d6, viec dung nglidieu hay phat am nay cu lap di lap lai m6i ngay, den khichung ta 100 len thikhong btet tv khi nao n6 da tro thanhmot th6i quen cua ban than rna khi ta nhan ra va muonsua thi vo cung kh6 khan. Cu nhu the, nhung th6i quenn6i sai cua cha me itnhieu dan dan se lai lay nhiem sangcho con, sau d6 con cai ho cung se lai truyen sang ehocon chau cua minh, cU lap di lap lai noi tiep nhau nhuvay, dAnden tieng me de bi h6n loan va dan mat di bansac goc,

Khoa h9C da clnmg minh r~ng mot khi ngon ngfrehufu da duQ'Chinh thanh 0duang mon nh~n thuc trongtri nao cua tre, thi dit tre e6 phcii nghe nhUng ngon ngfrkhong chufu, hay th~m chi Ia bi bua vay bOinhfrng ngonngfr mOicia giOitre hay tieng 16ngdi nua tre cUngkhongbi chim trong do, rna se tv biet each phan bi~t chinh xaccach dUng nhUng ngon ngfr d6 trong timg truang h<;>pmot each thich hqp.

149 =~

Toi da timg thay & rat nhieu phim cua mroc ngoaicanh nhUng nguOi than trong gia dinh hay la ban be cungnhau vui ve hat nhung bai hat tap th~. Dac biet, nhtmgnguOi chua rung duoc hoc qua ve am nhac OOunlnmgnguoi nong dan, cao bOi, hay du muc thuong hat moteach ngau hung, va nhung loi ca mang tinh ngau hungdo da h,r nhien hoa nhjp t;;tOthanh m¢t dan hQP xuemgvo cimg hai hoa. Duang nhien co th~ tren phim anh nenno eta duQ'Cchuan bt tru6c, nlumg hay thu nhin nguOiNh~t, hau nhu ai CUngda timg duQ'ChQcam nh;;tC,chi itIa each dQc cac n6t nh~c nhung hau nhu chua bao giachung ta t;;tOra duQ'Ckhong khi hat t~p th~ ki~u ngauhUng gi6ng nhu v~y.

a day toi khong he co y so sanh xem am nh;;tCphuong Tay va am nh~c truyen thong Nh~t cai nao uu ...

2.42. Hay day tre hoa am truck d~ co camthu am nhac t6t

doi hoi phai lam sao truyen dat thong diep mot each suetich va an tuong nhat, Va chinh trong OOUngbi~u hiensue tich va an tuong ay khong ngo lai An chua OOOOgdieu kidieu danh trung tam li tre 000. Day chinh la lidotoi muon danh gia lai OOUnghieu qua tuyet vot cia cacchuong trinh quang cao tren tivi. Gia su tre c6 te xemnhong chuang trinh quang cao rna nguOi 1611xem th.rydo mat vi xau he; di mta, thi no cUng khong du d~ gaytac hai den han than tee.

.8UkI lIasaru

nghiep. Nhong ai c6 con nho hay thu nhin nhan moteach cong bang mot su that hi~n nhlen la tre 000 nltthich thti va xem mot each say me cac chuang trinhquang cao tren tivi.

C6 hai li de khien chuang trinh quang cao thu hutduoc su chu y cua tre. Do chinh la su lap di lap lai moteach kien tri, va dung phuang phap bi~u hien mot eachtnrc tiep nhimg thong dtep da loai bo elinhung cai ruomra, phuc tap. Hai d~c trung ro net nay khong chi c6 {y cacchuang trinh quang cao tren tivi, rna cluing ta c6 th~ thayn6 {y tren dai, tren cac trang quang cao tren bao va tapchi. Nhung trong so d6, tivi chiem mot vi tri vo cung d~cbiet boi no la strkethQP tuyet voicia cac giac quan thongqua hieu qua cua hinhanh, am thanh.

Chinh to chat dac trung nay cua chuang trinh quangcao tren tivi vua c6 hieu qua ve am thanh, hinh anh, vUaco tac dung lap di lap lai, no se tac dong true tiep giuptie phat tri~n nang ll,le nh~n thue nguyen mang mot eachhieuqua.

a chuang tru6c toi da timg de c~p den m¢t chuangtrinh truyen hinh danh cho thieu nhi rat duQ'Cham root;;tiMy c6 ten la "Sesame street", chuang trinh nay vanhUng san phAm hQc t~p thee cae chuang trinh quangcao deu duQCdaOOgia cao ve tinh hieu qua gitip tre phathuy tn tu~. Qua th~t moi chuang trinh quang cao sanphArochi keo dai til 50 giay den 1phut nen no Iuon duQ'C

CHOOEM_lu GI~OTH)oi MUq..

C6 hon 1.000em nho tham gia buoi bi~u di~n violintat hOi cho tri~n lam quae te dien ra tai Nhat, Mac du 11gia buoi bi~u dien m6i bcitdau, nhung tiI tru6c 8 gia sangnhimg em nho m6i chi 3, 4 tudi da tap trung tai hoi

tnrong, tu the dung dot rat nghiem chinh, ngay ngandu6i thoi tiet rat lanh. Ngay ca nguoi lon dUng 30 phutdu6i troi lanh nhu the cung da mat kien nh~n roi, vayrna nhimg em nh6 nhir vay lai co th~ chiu d1,lIlgcat lanhtrong thoi.gian dai nhu vay qua la dang kham phuc,

Mac dau noi nhu vay khong phai toi muon khen ngoinhUng dua tre ti.r 006 oou the rna da biet binh trnh nhungum 100, bOi tre nh6 thi nen ho;;ttbat vui ve dUng v6ituoi clla minh. Di~u toi muon nhan m;;tnh6 truOng h91'nay chinh la chung ta can phcii phan bi¢t ro rang hai vi¢cho;;ttbat vOivi¢c khang t~p trung trong khi lam vi¢c. Doiv6i con ngum thi tinh sao nhang kh6 t~p trung chinh lavan de gay kh6 khan:nhat trong cong vi~c,bOineu khongth~t~p trung khi lam mOt viec gi, no se anh huoog den ..

2.43. Day am nhac 18.each nuoi dmmg khanang tap trung eho tre

chat thuc St,I cua m6i don am. Nguoi 100chung ta chilngphai da 100 len trong moi tnzong giao due nhu the nenluon co suy nghr ban than khong th~ nao hoc duoc camam m¢t each tron ven,

18ua ftasaru

Tuy nhien, thay vi day cho tre tung am doc lap haycho tre nghe hoa am ella do mi son va do pha la, d~ trehi~u su khac nhau do thi se nhanh hon. Cai rna tre e6 th~tiep thu vao trong dau rat nhanh d6 la nhCinggi c6 cautrue C1,lC bo, nguyen mang duoc lap di lap lai rna chi dnmang mot y nghia Mat dinh nao d6 thoi. Vi du doi v6ihinh hoa cnng the, no khong chi don gian gom cac di~mva dUOngke, rna nhfrng cai d6 chi la nhUng yeu to'd~ cauthanh nen net d~c trung ro r~t nhat clla m¢t cau truenguyen khO'i.

Am cung nhu v~y. Neu c6 St,l ket h91' giua cae donam l;;tiv6i nhau, thi tre se de dang thong qua mO'ilien hetuong h6 giua cae don am d6 d~ nc1mbc1tb~ng cam gickella minh, thong qua d6 se nh~n thuc duQ'Cchinh xac ban

viet hon, moi truong am nhac ella Nhat da nuoi duongchung ta e6 mot dac trung ttr thoi xa xua d6 la co rat itnhimg am chong xep len nhau tao thanh S1,lhoa am. Neulien tuOng den nhimg th~ loai nhac dan toe ella Nhat nhunhac dong dao, dan ca hay nhac truyen thong moi nguoise nhan thay ngay. Them vao do la giao due am nhac ellaNhat Ban cho den gia co th~ n6i la da bo qua viec nhanmanh viec di~u chinh nhip tiet tau cua cac am rna chi chutrong nhieu den giai dieu. Ngum 100 thuong hay quanniem la hoa am qua kh6 v6i tre nen bi\t dau phai day chotre ti.r don am.

CHootM Mlu GlIO THl oi MUqM

153 :~

Ngoai tac dl,lng nuoi dUOngkha nang t~p trung chotre nhu toi da de c~p 6 chuang tru6c, viee d~y violin chotre con c6 them m¢t hi¢u qua vo cimg tuy~t vOi khactrong giao dl,lc tre tho. D6 chinh la nuoi duang tre thanhnhUng con nguOi c6 nang l\lc thu hut nhi~u nguOi khac, ..

2.44. Hoc violin gitip nuoi d9-Ytinh thfm chihuy d tre

di choi cung ban hang x6m, the nhung thanh tich hoc vant6t", khien cho nheng ai phai dau dau voi bai tap v~ nhahoac dang on thi tham ghen 4. Nghe den day co nhieubac cha me se tuong tuong ra rang nhong tre do suot ngaybi cha me ep ngai litrong phong d~ hoc, trong gi6ng nhunhimg con mot sach 6m yeu. Thuc te khong phai nhu vay,tat ca cac tre d6 deu la nhfrng tre vo cung khoe rnanh vac6 tri rue thong minh.

Cau n6i "xoa diu being am nhac" nghia la am nhacse xoa dtu n6i dau cua con nguoi, nuoi duong tinh camt6t dep, va hoan thien nhan each cung nhu ve dep tamhan chung ta mot each tu nhien. Dau tien Ia violin vanhung bai hoc am nhac se nuoi duong kha nang t~ptrung cua chUng ta tu viec luyen tap di luyen t~p lai tUngbai hoc. Co th~ n6i am nhac cung gi6ng nhu mot cong cudong gop rat nhieu vao S\l hinh thanh nhan each cuanguOi h9Cn6.

IIUICI Kasaru

toan bo, ta lai phai ton them nhieu thoi gian d~ hoanthanh no, dful den nang hrc xu li cong vtec cua chUng taell hep dan lai,

NguQ'Clai, neu nhu tre nao c6 nang luc t~p trung thicung c6 nghia tre se phat huy them duoc nIt nhieu khanang tuyet voi khac. Chung ta thuong nghe nhan xetding tre nao hoc nhac tir s6m thi se c6 tac phong va eachcu xu rat tot. N6i den each cu xu t6t chung ta se lientuong den hinh anh tre duoc cha me uon riclnnlt nghiemkhac, dan den tre nhu nhung ong cu non hay ba cu non.The nhung tuyet nhien khong phai nhu vay. Khong h~c6 chuyen tre se nhin thai d¢ cua cha me d~ hoc each cuxu, rna chinh la nho tre c6 th~ tap trung vao m6i mot suviec mot each t\,1' nhien. Nen doi v6i viec h9C tap cungnhu the, cung mot thoi gian tre tap trung han thi ket quah9C t~p ding tot han. Chuy¢n duang nhien xay ra tiepthee Ul tre co nhi~u thOi gian d~ choi han, ngay cci khichoi nhUng tro th~ thao tre cung luon t~p trung d~ gianhduQ'Cket qua cao nhat.

Ket qua m¢t cu¢c di~u tra ngau nhien (y lap hoc violincu.a th~y Suzuki da cho m¢t ket qua rat bat ngo, h~u hettat ca nhUng nguOi m~ khi duQ'Choi ve vi~c hoc t~p euacon cai deu c6 dmg cau tra lOi tuong h,r nhau "Con toihau nhu khong phai hoc hanh vat va gi trong nhUng kihQCthi mm It;tltmg chu", hay la liVe den nha la n6 cht;ty

:t 152

CMGOeNMlu ""0 TNl 01 MU~N

Day am nh<;lCla mot trong nhUng phuong phap giaod\lc tre tho dem lC;lirat nhieu hi~u qua tuy~t vOi. M¢ttrong 56 d6la am nh<;lCco th~ lam thay d6i khuon m~ttre tho ngay illkhi mm sinh ra. Theo Ie thong thuangchung ta viin cho d.ng hinh dang khuon m~t ciing giongnhu nh6m mau va mau mcitdeu duQCquyet dtnh bOiyeuto di truyen. Duong nhien day la ket lu~ da du<;)CchUngminh bOi khoa hQcva la Sl,T th~t kho thay d6i. .

2.45. Tre duoc hoc am nhac tii .nho se c6mot khuon mat dep khi Ion len

cac em se phat huy duoc kha nang lanh dao doi hoi trongcuoc song t~p the ... -

MQttrong nhung vi du dien hinh chinh la tnrong hop. ella nha chi huy dan nhac gtao huong Berlin vo cung n6itieng the gi6i Toyoda Koji, mot hoc tro cung ella thaySuzuki. Chi huy truong cua mot dan nhac giao huong lavi tri doi hoi kha nang Ianh dao tuyet voi vi no dai diencho ca dan nhac,

Ngoai trtrong hop cua Toyoda Koji, thi con ratnhieu hoc tro a lap hoc violin cua thay Suzuki cung datro thanh nhung nguoi a vi tri chi huy dan nhac. Dunhieu nguoi chi mot a dQtu6i 30, nhung ho da la nguoichi huy nlurng thanh vien khac den tu cac quoc giakhac nhau c6 van hoa, khi chat khac nhau nhu Dire, Mya nhimg dan nhac giao huong ndi tieng tren the gi6i.

.IUkI Masara

~=154

Thea cuon sach "Tam li tre tho" cua nha tam Iihoc,tien sl Yamashita Toshiro, tinh each lanh dao cua treduoc the hien & giai doan dau tien, d6 la du choi bencanh ban di mra, thi nlurng suy nghi hay each choi cuatre khong he bi anh huong hay bi xao tron boi ban. Giafdoan thu hai d6 la tu ban than tre se lit nguoi dira ranhung each choi moi va litnguOi.choi dau tien trong moitro choi hay thao tac cung ban. Do chinh la nhung phamchat dau tien cua tre c6 kha nang lanh dao.

Nang h,rcnay ro rang deu chung quy 1C;li& nang ll,Tc

sang tC;lova kha nang t~p trung duQCnuoi duoog nhavaovi~c hoc violin rna toi da n6i a chuong tru6c. Nhfmg hoctro a lOphoe violin clla thay Suzuki deu khong phai 1anhUng can mot sach xanh xao yeu at rna c6 m¢t di~m d~cbi~t, d6 la da phan cae em deu vo cung kh6e m<;lnh,hO<;ltbat, va nhu la nhfrng tu6ng quan nh6 tren tr~n gia. Honthe nua, sau nay khi cac em tru&ng thanh ra ngoai xii h¢i,

nghla hi kha nang lanh dao, C6 rat nhieu ngiroi delngonhan khi cho rang kha nang lanh dao t~p the chi danhcho the gi6i ciia ngiroi 1611,con nguoi chi hinh thanh nanghrc do sau khi da tro thanh ngum 1611.Thuc te cho thaythoi ki hinh thanh nang lire lanh dao den sam ngoai sutuong tuong cua chung ta, vi du nhtr neu de hai dira tre2 tuoi choi v6i nhau thi cith.in se c6 mot dua tre d6ng vaitro lanh Q<;lOQua tre con lai.

CMOOEN Mlu GII(OTMl 0. MU9N

157 :~

2. La che' d¢ dinh duong da duoc cciithien:

3. La Sl,l tiep xuc thuong xuyen va doi dao voi amnhac.

Tre sau khi sinh 1 thang c6 the se it chiu anh huangboi trinh d¢ giao due ella nguoi me, Ma tre so sinhnhan nhieu nhat chinh leisu tiep xuc voi am nhac thongqua tieng bang thu, radio, va tivi. Day chinh la bangchimg de khang dinh tre 50' sinh e6 nghe nhac". (luocphan cuoi)

Hon the rura, ong Maruo con ke lai chuyen ong d6ngvai tro nhu mot giam khao trong mot chuong trlnh canhac va ong da de y thay su thay d6i ve biEfucam trenguong mat cua nhUng nguOi nghe qua timg bai vOinhCtngthe lo~i am nh~c khac nhau. C6 phai do am nh~clam thay d6i bieu cam tren m~t nguOi nghe, hay la donhUng ngum c6 khuon m~t giong nhau thi thich cimgmot lo~i nh~c, chua the kh~ng dlnh ch~c ch~n nhUng ketlu~n d6 duQC,nhung ro rang vi dl.,l.nay da dua ra m¢t Iithuyet vo cimg thu vi.

nhan ra rang sau chien tranh, dung mao cua nhimg treso-sinh del thay d6i ra:tnhieu, (gian luoc). Nguyen nhand~ den su thay d6i nay la do:

1. Trinh d¢ giao due ella nhimg nguoi me del duocnang cao:

.SUICAMasaru

Chi co dieu tir kinh nghiern cua ban than, cac band~u co thEfnhan ra rang khuon mat ella eon nguoi se thayd6i rat nhieu trong qua trinh truong thanh, NhUng vi dunho phau thuat tham my nhu til mat be chuyen thanhmat to, hay la rmii thap nang thanh mui cao thi khongnoi lam gi, nhung nhung duong net toan dien nhu thfulthai cua khuon mat thi la thu thay d6i kha nhieu,

Nhung tre 000 nao thoi kiau tho diroc hoc OO~chaydiroc cho nghe nhac nhieu thi su thay doi nhu the daduoc bieu hien 6 thuc teoamot bu6i tap trung nhung bame ling tuyen lam nhan vien moi cia "Trung tam nghienciru giao due tre tu6i au tho" delco mot cuoc tranh luanvo cung thu vi. £)6 la ban d~u nhung ba me be tre moisinh den trung tarn thi dua tre nao cung nhu nhau, chi latre so sinh. Nhung sau do 4 thang, nhimg tre nao duoccha me cho nghe ban nhac "Serenade Khuc nhac chieu"cua Mozart moi ngay thea nhu thi nghiem, thi so voinhimg tre khac doi mat cia chung se sang hon, cac dongrae cung hoat bat lanh I~hon, bieu hien thi vo cimg sinhdong va vui ttroi,

Lien quan de~ chuy~n nay, Maruo Kencho (1901-1986),mot nha binh lu~n amnh~c, dong thm la mot dil!nvien, tac gia co sue hap dan 1611da gUicho toi m¢t hi thuvo cung thu vi nhu sau:

"T6i da c6 rat nhi~u kinh nghi~m v~ hi~u qua vi d~iella am nh~e. C6 m¢t so nguOi m~ timt va nh~y ben da

159 ==

Chay di ciroi di

Be tron hai tu6i day

Tu sang nay.

Nhfrng bai tho haiku a tren la tac ph~m cua nha thon6i tieng cuol thoi Edo Kobayashi Issa (1763-1827).0nhung lop hoc thuc nghiem hay tnrong mau giao gnip trethong minh deu su d\tng nhfrng bai tho haiku gi6ng nhuvay d~ giup tre phat tri~n kha nang ghi nho,

Li do chon haiku dau tien la vi no la tho ngcln co vanluat duoc quy dinh ro rang nen rat de nho, Ngoai ra, n6diroc chon bOivi mot li do noa hi tre can hoc thuoc vaghinho nhimg thu gilip nuoi duong tam honva trai timcua tre, c6 mot cot each thanh tao cao quy, co gia tri tont~imai mai khi ghi nho n6 suot cuoc doi, va phai gan gillthan thiet voi tre nho.

'Moi ngay tnrong deu cho cac em doc mot cau thotrong bai haiku giong nhu bai tho toi giOi thieu a tren,sau do la noi chuyen ve m6i su vat phong canh ling vottimg cau tho d6 d~ vira tao hting thu cho cac em vua d~cac em hOCthuoc, Ngay tiep theo, cac em se vua dQClaicau tho ngay hom tnroc hoc, vira nho cau tho moi, Ngay

Futatsu ninaruzo

Kesa kara wa

Haewarae

IBUM "asaru

(1) Tho haiku la thE!tho cua NMt gem ba cau co luat ve s6 til&mOicau la 3-5-3.

Yuki tokeru

Tokeruto hato no

Naku kikana

Tuyet tan

Cho chim cau ea hat

Tren canh cay

Nekono ko ga

Choito osaeru

Ki noha kana

Chu mea nh6

Dang nghich dua

Chiec leikho

Ngoai ra dung tU quan di~m am nhac co lien quanmat thiet den viec tao ra my nhan, ong da ap dung motphuong phap lam nguoi ta quy€n ru hon goi la "Lam depbang am nhac", day la mot phuong phap gnip con nguOitra nen dep hon bang each d~t co th~ trong moi truongam nhac. C6 th~ n6i day cung la mot each suy nghi khaccua /IAm nhac anh huang den eon nguoi".

2.46. Tho haiku!" la giao cu t6t nhat day trekha nang ghi nhd

CNoofN Miu GlAOTNi oi MU9N

6' ehuong dau hen toi c6 giai thich v6i mQi nguOir~g viec di;lytre hQcnhi;lc,hQCchu, h9Ctieng Anh khongphai nhclm m1,lCdich t9-0ra nhUng thien tai hay chuyen·gia v~ nhfrng linh Vl,lC do, mit n6 lit nhUng yeu to' kich·thich gay cinh huang nIt t6t den 5l,l phat tri~n toan dien·cho nclobo cia tre. Duong nhien, vOim6i tre thi khong

giao Cl..1cua phuong phap giup tre phat tri~n kha nang -tri tue ma thoi.

Neu tre co hUng thu voi ea dao, b~i hat d6ng dao thithay b~g haiku cac bac cha me e6 th~ ap dung nhimgbai d6 d~ day tre. Dieu toi muon nhan manh aday do litb¢ nao cua tre c6 trang bi sc\n thiet bi co kha nang ghinho tuyet voi co the hoc thuoc long may tram bai tho nhutren. Thiet bi ghi nho nay neu khong diroc S11 dung thise cun di, con neu duoc su dung cang nhieu thi n6 se

· cang lam viec nang suat, xoay chuyen nhanh va dungluong cang 100hon,

Trong giai doan til 0 den 3 tu6i tre vm con hung thuvoi viec I~pdi lap lai, hay su dung tat ca moi phuong phapd~nuoi duong nang hrc ghi nho nay, nhung &giai doan

· ke tiep thi toi khuyen cac bac cha me hay tranh xa viec coi· day tre hQCthuoc long nhu la mot phuong phap giao due,

2.47. Tre gioi mQt mon thi se co tl,t tin vai·tAt ea cae mon khac

.IOkA "aSarU

~: 160

nao cung l~p di lap lai nhu the delgiup cac em nho duochet cac bai haiku mot each thich thu va vui ve.

Trong khoang thoi gian nay, co nhong em ban dAumat toi 10Ian lc)pdi lap lai rna van chua nho duoc bai,tuy nhien khi sang den ki hoc thu hai thi chi em 3, 4 lIDla cac em delco th~ nho duoc rOi,va den ki thu ba thl chican 1, 2 Ian lit cac em delnho duoc rat nhanh. Chi trongvong 1nam rna cac em da nho duoc 570 bai haiku cuanha tho Kobayashi Issa,

Di~u quan trong nhat khi day cac em hoc cac bai thonay la phai lap di lap lai va on lai bai, 11m cac em quencung khong em d~ y den, thay co lai d~ cac em doc laithem IAnruza. Chinh nho each luyen tap nhu vay rna e6nhung tre chiem nghe 4, SIan la da co th~ ghi nho nlumgcau chuyen dai ca nghin che.

N6i nhir vay nhung c6 Ie van co nhimg bac cha mecam thay nghi nga va th~c mAc vi sao Ii;lib~t tre hQcthuoe long nhfrng bai haiku cia Kobayashi Issa. Ban dAuban than toi eung k~chliet phe phan each d~y chli trQngden viec hQc thuoe long. Nhung a thmkimau giao vi~ceho tre hQc thuoc long tha haiku khong phai v6i ml,1edich d~ tre nh&nhUng bai tha d6, n6 chila mot giao cl,1huan .luyen vOi ml..1cdich thong qua &iao C\.l d6 nuoiduoog nAng l\lc tri tue, kha nAng sang t~o, tu duy vakham pha eua tre. ThO'haiku chi ta m¢t trong nhUng

CMC>OE.. Mlo _.0 TM)oi MO+..

<1i~unay delchting to rang cau co St,I tu tin tuyet doi v6iban than minh. Sau do cung voi su tu tin do cau delluyent~p rat tien bo, Va illmot cau be nhut nhat tnroc kia, giac~u tranen vui ve, hoat bat trong cuoc song dm thuOng.Cau delbiet bat chu6c each chi huy de dung tru6c nhung·hoc sinh 1611 tu6i hon, ve den nha cau chu dong t~p trung.. nlumg cau ban hang xom tnzoc kia von hay treu chocminh de hu6ng dAncac ban choi tro choi, each n6i chuyencung ngon ngfr cung t\l tin va tot han tru6c rat nhieu.

Khong chi doi voi tre tho rna vi du gi6ng nhu the nayt6i cling delg~p &thoi kihoc sinh. Khi d6 c6 mot ban namtrong lop rat ghet cac mon tu nhien, rna chi thieh hocmon tieng Anh. Ban dau S\l nhiet huyet cho m6n tiengAnh cung rat it, nhung roi cu hQCtimg chut mot thi caunho them diroc illV\lIlgtieng Anh, dan dan cau nho duocnhieu han, rbi sau khi mon tieng Anh da tra thanh themanh cau lien b~t dau tap trung tlur sue voi cac mon hoc· khac, va ket qua la c~u da thu duQCket qua hQCt~p rat· tuy~t V01. D~c bi~t la 6 nhUng gia h<;>cn6i ella m6n tieng..Anh, khi delco si\n S,!t\l tin, dan dan c~u noi rat gi6i va· toedo n6i chuy~n tien bl) rat nhanh.

V~y day, ngay ca v6i ngum 1611thi s,! t\l tin cfing c6·hieu qua ki di~u nhu v~y. Vi the rna v6i tre nh6 tam Iivan con it chuy~n phai 10 l~g thi neu du<;>cnuoi duooglong t\l tin, chi mat muoi phtit la tre co the chuan bi tam..Iisfu1 sang d~ phat huy het khcinang ella minh.

chi duoc nhan mot rna cang nhan duoc nhieu su kichthich thi cang tot.

Nhung, neu tap tnmg day cho tre mot lmh vue naomot each triet d~ thi amot y nghia khac no ding dem laihieu qua vt:cimg to 1611. "Gioi mot nghe thi d6i voi nhUngngh~ khac ta cung co tu tin", day chinh la hieu qua ciaviec gioi mot mon nao do.

Co rat nhieu vi du thuc te d~ kiem chUng cho cau neinay. Vi du nhu a lop hoc nhac ella thc1ySuzuki c6 motcau be m6i tron 3 tu6i rat hay khoc nhe. Ban dau thaynhan thay cau be phat am hay noi deu bi ngQng chtikhong chuan nhu nhung ban cung tu6i, va hie nao cungnap sau hmg me, d~ cau earn violin thi cau ding khongbiet each keo d~ phat ra tieng, dong mot chut la chi bi~tkhoc nhe, Lieu co phai la vi nhUng c~u ban hang xom cuacau be nay roan nhUng tre nghich nggm thich treu chocban, thay cau be phat am ngong nhu the nen hay treuchQclam cho c~u khoc, va tach c~u ra khoi nhom khong?

Sau do la 1 thang roi 2 thang troi qua, nha S\l chi dAnkheo leo va timi ella thay Suzuki rna c~u bedelbiet choidan, sau nua nam c~u del co th~ choi duQ'CnhUng ban·nh<:lCrna nhUng b<:lflkhac khong th~ choi dm;lC.

D~c bi~t, c~u delphat huy duQ'Cmot tai nang dangkinh ng<:lcdo la co th~ dimg ngon tay d~ bUng day danviolin thee phong cach pizzicato (ki thu~t gay dan), va

18UMlasara

Duong nhien khong phai vi ban co tri nho tbi honnhfrng nguoi khac, rna nguoc 19i la tri nho cua tre conqua tuyet voi nen tre m6i d~ dang thAng ban. Vay thisu khac biet v~ kha nang ghi nho nay sinh ra illdau.Neu quan sat ki chic chin ban se nhan thay rang tre conkhong nho don thuan vi tri cua timg quan bai nhunguot 1611.Khong biet bang each nao tre coi toan boquan bai nhu la mot tam tham hoa, vi tri mOi quan bainhu la vi tri cua mot hoa van tren tam tham. Neu cac

. b9n nho 19i(y chuong truoc tei da tung noi den thi sehi~u d.ng day ehinh la mot vi du di~n hinh cua kha

.'nang nhan thuc nguyen mang cua tre nh6. Ngtrot 100chung ta thi dUng li tri ghi nho vi tri mOi quan bai theoeach rat phirc tap no nam (y vi tri thu may til trai qua,

-.thu may til tren xu6ng, nen d6 Ia Ii do rna chung takhong lam duoc nhu tre eon.

. Nh~n thuc nguyen mang chinh la m9t kha nangtuy~t vOi eua tre thO'ma nguOi 100 eo muon b~t ehu6c

..:cUngkhong th~. Nao bo se ghi nh~n timg d~e trung•nguyen mang vao trong te bao nao mot eaeh tue thi,.ncirnbit n6 chinh Xclenen neu suy rong ra thi n6 khong,comot phuong phap ghi nh& co tinh h<;>pIinao co th~.bat chu6c duQ'C.

Vi dl;lnhu tre chi can nh&m9t Ian thi ehi can nhinthoang qua chiec xe 6 to chl;lytren duang c\ing c6 th~

IKUIeANasaru

C6 Ie hau nhu ai cung biet den tro choi nit bai d~luyen su tap trung bang quan bai Tay, Luat choi rat dangian, do la chi can dan 52 quan bai ra san, nguOi choidause l~t 2 quan bai len, neu 2 quan bai trung 56 thi se duoclay 2quan bai d6, con neu khong trung s6 thi phai l~t up19id~nhirong phien cho nguoi ke tiep, cu the den khi het52 quan rna ben nao c6 nhieu quan bai han thi se thing.C6 th~moi nhin vao moi nguOi se cho ra.ngday la tro giMtri don gian nhung thirc te thi khi choi v6i tre con nguOi100 19ithay kh6 va thuong hay bi thua. Khong tin bantlur choi v6i tre 2, 3 tu6i xem. NguOi 100 thuong duangduong tv dAcnghi rang tro choi nay chang can gi den kithuat, chi don gtan la van de ghi nho ma thoi, the nhungkhi bat dau choi thi 19ikhong he thAng d~ dang nhumlnhnghi.

Vi dl;lnhu ban d~u khi l~t len va up 19ita se chu dongnha la quan at na.rn thu 4 ben phai tinh illtren xu6ng,quan Q na.m thu 2 ben tnli tinh tit tren xu6ng, the nhung .chi sau 2, 3 Ian rut bai thi ta khong biet quan bcUluc naynh&gia nam &dau nua. Cuoi eimg la eli l~t d9i biet dau: .19itning v6i anh mAt rat tl,l tin truOc m~t tre. NguQCl~tre rat vo tuMnluQtrut duQCqum bai rna khong c~ phciinhQc cong d~ nh6 v~tri nhu nguOi 100.

2.48. Tro choi t~p trung vdi bai Tay S8 nuoidtlong nang luc ttl duy eho tre

CNGOENMlu ""0 TMi oi MU9N

Luc nay dieu quan trong nhat rna ngiroi me cAnlamla nuoi duong suy rtghI va ham muon cua tre thong quanhiing hanh dong nhu tren, tU do nuoi duong nang lucsang tao cho tre,

Cho tre cam but sap mau va but chi thi tre se cam butrna ve khap moi noi ti:r tren ban den tren nrong, hoac khiban dua cho tre to giay thi tre se ng§u nhien vach trengiay nhung duong ke, hoac co khi la cam to giay d~ xechoi. Doi voi ngiroi 1611chung ta thi nhung duong gachtren giay do chang co y nghIa gi ca, nhung voi tre no laila bi~u hien y muon cua ban than.

Th~t dang tiec la nhieu bac cha me khong hi~u dieudo delva tinh ngan can ymuon th~ hien suy nghI cua banthan nay a tre. Nhieu eha me da vo tinh ap d~t nhungkhai niem va suy nghi diroc l~p s~n len hanh dong cuatre, vi du OOuchi cho tre hinh tron phai ve nhu the nay,qua tao phai mall do, hay la but sap mall con phai camnhu the nay. Hoac la noi voi tre lien khiic "khong duoc"nhu "Khong duQ'Cxe sikh", "Khong duQCve but sap raban", "Khong duQ'Cxe V1,ln giay nhu the" ...

Toi del timg den choi nhieu nha co tre con ma trongphong duqc sdp xep rat gon gang, ngan nclp khong heco gic1'yv\ln rci lung tung. Qua thve til sang tOi toinguOi m~ vila phcii quay cuong vOicon cai, vila giti ginrho nha cua ngan ncip thi dUng la rat dang kham ph\lc. '"

18UkA Masaru

=: 166

noi dung duoc ten nuoc san xuat chiec xe nay, bot vinho kha nang ghi nho nguyen mang rna tre co th~ lamduoc dieu nay.

Chinh vi nhu vay, thong qua nhung tro choi, thongqua am nhac tre co th~ phat huy nlumg tai nang va tritue rna minh co. Con cha mechinh la nhfrng tro thu bbenghip tre phat huy tai nang do bang each cung choi v6itre, cung nghe tre hat, cung ve tranh, du r~ng co th~nhimg viec lam do se chang c6 y nghIa nhieu voi nguOi1611cluing ta, nhung voi tre no se co anh huong rat Ionden tuong lai.

2.49. Tre cang bie't c~m but chi va sap mausam cang t6t

Khi tre so sinh duqc 8 thang tutSi thi ngoai viec dung ::duoc ngon tay cai, tre eo th~ dung 4 ngon tay con lai d~ ,cam nam do vat mot each tv do. Doi voi ngiroi 100chung ta thi viec tv do cam nam do vat la hanh dt)ng :qua d~ dang, nhung thuc te doi voi tre 000 hanh d¢ng ,nay b giai dOC;ln8 thang tu6i la am hi~u quan trongchUng minh nang Ivc eua tre del duQ'Cphat tri~n rn¢tcach khoe mC;lnhva toan di~n. Day la thai ki tre biet dua 'tay ra cho m~ ndm, xe giay hay dung tay choc VelO'

nhfrng v~t mem, d§y thimg dvng do choi d~ no xoay,1a nhfrng bi~u hi~n dAu tien eua ,thai ki tre muon th~ ,hi~n y muon cua ban than.

CMGoiN MAu caao TMlol MU9M

Khi tre cam but chi, but mau tren tay, ta giay trfugtruoc mcit nhu rna ra trong dAu chUng m9t the giOi baola, nhfrng hinh anh hi~n ra thea tUng net but Ia nhiingtrai nghi~rn lithu rna nguOi 100chung ta khong th~ hinh "

tre. Nhtrng d~ xuat tam huyet ay thuc S1,l nlt sc1cben vatrung dich. D~e biet voi tu each mot hoa sl, ong dua ranhfrng giM phap cho cac ba me khi con minh bat dauco hung thti t~p ve tranh. HQa si bat dAu til chu de"Cong viec dau tien cua ve tranh la chon eo giay philhop". The nhung thtrc ~ela cac truong mau gtao haynha tre noi chung, cac ba me noi rieng khi day tre vetranh se chi dua cho tre mot kh6 giay nhat dinh, 6trirong cac eo giao se phat cho cac em nhong trang giayda duoc thong nhat kho, duang nhien cac em ai cungnh~ ai khong duoc quyen chon kh6 giay theo y nrongcua ban than.

Nhu toi da de cap a cac phan tnroc, each lam nhuthe nay cua cac me, cac co giao dong nghia v6i viec apd~t cac em phai thea mot guy dao da dinh s~n, rat baiban nhung that may moe, giong nhu "Tre con thi nenhat dong dao", "Tre eon doc truyen dong thoai". Cir nhuvay nguOi 100 eta vo tinh xay dung cho tre mot quandi~m co hfru, khang bao gia darn vuQ't ra khoi khuanmau da dtnh. Til do tre se nghI tranh ve thi nen dimgkha giay the nay, ve kh6 nay se duQ'Cme khen, duQ'C cocho di€m cao ...

. ISUM Masaru

~=168

Tai da tUng e6 nhieu dip trao d6i cung hoa SI vetranh minh hoa Manabe Hiroshi, nguOi. c6 nhieu hiepham dang tren t~p chi "Nghien ctiu va phat tri~n tretha" va biet duQ'Cong th1,lcS1,lla ngum co nhieu trantra ve cach giao dl,lc tre tho hien nay ella chung taoT6icung tUng de c~p den vi~c ong da dua ra nhfrng phatbi~u v~ nhfrng de XUiltquan trong cho viec'd~y d6 con

2.50. Gi8:'yct1 naD thi nguoi haD haD cB do

Co dieu, nhimg viec lam nay cua me lai tra thanh sucan tro cho ham muon sang tao cua tre nho, day la di~urat nghiem trong,

Nhong hanh dong tre dung ngon tay d~ thao tacnhu nem sach, xe giay hay keo day thung dung do choise kich thich tri tue cua tre phat tri~n, lam phong phuthem nang luc sang tao cua tre. Vi the d~ cho tre earnbut chi, but sap cang s6m thi se cang phat huy hieu quav~ phat tri~n kha nang tri tue cho con tre.

Chi co dieu, neu nhu cha me cho tre cam but, sapmau nhung lai biit tre phai lam nhu the nay, lam nhu thekia theo yminh, thi nguQClai se chi tao mam mong khientre tro nen hap tap, nong nay rna thai.

Viec dung hinh phat nghiem khac, uon min thea kiluat thep va be g~y nhimg ham muon sang tao cua tre rukhi tre con nho cOng tuang tu nhu nhfrng sai lam tren.

eNOoE.. Miu GI~OTN)oi M","

Dt;totru&c tei dQc m<)tbai viet cua phu nhan nhavan Sakaguchi Ango, tac gia cua cuO:n "Lu~n suythocii" duQ'cnhieu ngum biet den. Ba than phien rilng ..

Ban than toi cung nhieu Mnbi con gai minh qua trachvi chieu chau, mua nhieu 0.6choi cho chau. Mua 0.&choicho chau d~ rOi bi mang, chang khac nao tu mua daybuoc minh, nhung nhln vao each lam cua nguoi Au - My,toi nhan thay minh cung phai suy nghi lai. Theo nhieunha tam 11hoc, cho tre qua nhieu 0.&choi se khienchungco tinh 10' dang. Tre kh6 t~p trung vao mot viec nhatdinh, chong chan, de dang tU be thu dang lam d~ chuyensang thu moi. Chi voi mot m6n 0.6choi, tre cung co th~nghi ra vo so tro d~ choi dua, vi the co khi mot mieng g6,mot chiec mlp chai nhieu khi lam tre thich thu hon hinnhimg do choi dilt tien ban ngoai cua hieu la vi vay.

Cha me nao cting muon con c6 duoc duc tinh kientri va sang tao, neu vay viec thea man tat ca moi doi hoicua tre, cho tre song trong mot can phong tran ngap dochoi citkhong phai la each lam hay. Nguoi Nhat c6 cau"Uong rirou chtr dUng d~ ruou uong minh", y n6i phailam chu duoc minh khi uong ruou. Toi lien tuOOgrilngkhi c6 qua nhieu 0.6chai thi chinh xac la tre dang bt dochai lQidl;IDg,hon Iil dang chai v6i.chUng.

2.52. MQt can phong qua ngan nap se can.tro slj phat tri~n eua tre

IIUIeA "asaru

Toi d~ Y thay co ve nhu cacba me Nhat rat chieu conva cho cluing qua nhieu 0.6choi. Tai cac cira hang ban 0.6choi, khi tre nhong nheo doi thu nay thu kia it ba me duaing ran n6i "khong" v6i tre, va cuoi cung s~ voi vInhcua tre cung duoc me dap tmg cho du la mien cirong.Trong khi 0.6, tt;lichau Au hay My, cae ba m~ Tay hiemkhi nhuc;m.gbo, dil tre c6 kh6c, gao thet. T~i cae quoc gianay, ngoai nhUng dtp nhu Giang sinh hay sinh nh~t,hiem khi 10.tre duQ'Ccha m~ t~ng qua, cung hiem khi .ngum ta thay cha m~ dan cae con den cac cua hang ban .do chai. HQcho r~g dap lIng tat ca nhUng voi vinh cuatre khong phai la th~ hi~n tinh yeu thuong v6i.chUng, rnanguQ'CIt;tise gay tac dong xau len chUng.

dung ra het duoc. The gi6i bao la rna tre tuong nrongduang nhien se khong g6i gQn trong mot khd giay hep.Neu co th~ toi chi muon kho giay du rong d~ cac em vira

ng&i h&t tren 0.6 vua thea thue tung hoanh su sang t<;10cua minh. Khong th~ ki vQng nhimg mam non nay c6 du

sue sang tao, du sire manh d~ ganh vac tuong lai ngaymai, neu chung ta go b6 va d6ng khuon chung trong motkhoang khong gian eo hep. Don gian vi giay'cO'nao taonguoi hao hao cO' 0.6.

2.51. Qua nhieu de,choi se lam tre eo tinh10 dang

173

Tuy nhien, neu n6i vi the rna chung ta bien canphong tre tr6ng r9ng nhu mot cai san, hoac chi d~nhung dung ClJ. that an toan, khong goc canh nhon, neuchclngmay tre co lam roi cnng khong vtr thi can xem xetlai. a cac phan tnroc t6i da ke ve nha giao due, bac S1Montessori. Theo quan diem cua ba, hanh de;.ngdungtay cham vao do v~t Cling la mot trai nghiem ve xuc giacquy bau d6i vot tre, Viec chung ta thuc Sl,l nen lam latao di~u kien t6i da eho tre tiep xuc voi hIt ca su phongphu cua su vat, illgo ge, to nho eho den nang nhe, D~tre duoc kham pha kh6ng gian quanh minh, duoc timtoi, phat hien, cam nghich do vat, d6i khi lam d6, d6ikhi xe vun, tham chi pha hong chung, tat ca nhimg sutim kiern, trai nghiem ay giup ich cho su phat trien trisang tao, 6c kham pha & tre.

Mot can phong day .ip den rmrc Ion xon do dac giupcae nghe 51tCilone!TInguan cam hUng sang tCilO.Nhlingviec rna nguOi 100 chung ta ngh1 th~t nham chan, th~tnguy hiem lCilila nhUng lieu thuoc kich thich hfru hieucho viec phat trien tri tuang tuc;mg,dong thOi giup ichtrong phM trien tri tue, 6c sang t~o ctia tre.

D6i hie tre bay bi¢n do choi kh.ip nha, v6 tinh va vaochiec binh hoa roi kh6c thet len, nhung xin khcing dinhr~ng chinh day mm thl,lc Sl! la nhfrng trai nghiem v6cimg quy bau cho tre d~ truang thanh.

IIUIeA "asaru

phong cua chong minh, nha van Ango bira bai valuom thuom den n6i khong biet Q~tchan vao ch6 naotrong phong o~khong dung vao do. Neu ba tv y dondep, s~p xep lai khong biet chong se bi ong danh dentham tim mat may.

Sl,l that la khong chi rieng nha van Ango rna phandong nhung nha hoat dong thee thien hu6ng nghe thuat,su dung ocsang tao khac d~u nhu vay. Can phong cuaho bua bon do OCilC,gi6ng nhu mot cua hang tap h6a thunho vay. Phai chang c6 mot su lien quan giua su sang taova sv bira bon? T6i cho ding co, Chinh nhung vat 6 xungquanh lap ttrc dap vao mat, lot vao tai se c6 ~a nang trothanh nhimg nguon cam hung, hay lam I6e len nhengsang kien doc dao cho nguOi nghe S1.

D~ cap den cau chuyen nay boi vi t6i nhan fa rang,cang nhirng ba me quan tam den con cai cang la nhimgnguOi c6 khuynh hu6ng nhanh tay don d~p do dCilCrnacon da bay ra. Phai thua nh~n me;.tdi~u khi tre den tu6it~p bo, rOi t~p di thi nhfrng eu chi, di(!u be;.cua chungkh6luOng tru6c duQ'C,duang nhien se khien nguOi 100phcii 10 1clng.Tre e6 th~ tien tay d~p va cai binh hoa d~ttien, dua vao mieng nhai dOCilnday dien, ICilikhong bietchimg ngil chong gong tru&c b~c them. Vi the, nguOiIOn chung ta bAng each nay cach khac co g~ng giam teida nhUng rui ro c6 th~ ~p den v6i tre. Day h~n cung Iiidieu hqp Ii.

CMOOENMlu .'-0 TMlol MUqN

viec con con la thay d6i vi tri cai dem cua ghe ngoi thoiding lam tre han doi kh6c thet len.Tat ca nheng lieu naychung to, tre so sinh rat nhay earn voi su thay d6i ciamoi tnrong xung quanh.

Tre d<)tnhien kh6c oa khi vua moi cuoi hon ho, trebong dung bieng an, sang con khoe rna chieu tv nhienphat sot ... nguyen nhan chinh la tre rat man-cam da camnhan duoc nhimg thay d6i .moi truong rna nguOi 1611chung ta thi khong nhan ra. Vi the viec n6i tre kh6c rnakhong c6 Ii do chi la cam nhan ap d~tcUa nguOi 1611,con

". voi tre moi thu deu c6 nguyen co.

Su thay d6i cua moi truongnot mQt eachdon gianla Sl,lpha va tr~t tv xung quanh '"ori co rna tre da nhanthuc duoc. Cai trat tv von dI lamtre "hailong" naybien thanh trat tl,l"kh6ng hai long", dt nhien tre phaidua ra phan ung.

Qua nhung viec nay chung ta nhan ra mot dieu dinga tre t6n tc;tim¢t giac quan tr~t tl,l, nh~y ben hart h~nnguOi16'11.Tre khong chi nh~n thlIc tUng s\r v~t mQtcachrbi rc;tc,chung e6 th~ cam nh~n ba.ng tn;rc quan s\llienquan gifra Sl,lv~t nay vOiS\lv~t kia, kha niing logic naydan dan se giup ich cho Sl,lphat tri~rt tu duy a tre. Cautnie nao bQrna tre duQCvun'dap dan dan tU nhUng tacQQngben ngoai va ti.r hanh Q<)ngrna nguOi 100.V~ymQtdieu can thiet la chUng ta dimg vo tinh giam dc;tplen tr~ttI,r the giOiquan cua tre.

IIVICAlasara

~=174

Nhu phan tru6c toi da trinh bay, mot can phong quachin chu khong he tot cho tre. Nhung dieu nay khongdong nghia voi khuyen khich cac bac cha me nen d~ dodac trong nha lung tung, bua bai, lam xong khong dondep. Toi da trinh bay nhieu Ian ve kha nang "nhan thiicnguyen mang" cue tot a tte tho, chung c6 giac quan camthu hinh khoi, vi tri, mau s~c d~c biet thinh nhay, Khanang nhan thirc nguyen mang duoc boi diip nho tre duoctiep xiic lap di lap lai nhieu Ian cimg mot su vat.

Nlnmg dieu nay da duoc ki~m chung qua nhung thinghiem cua bac.si Montessori, giao su Jean Piaget cungnhu nhieu nha tam li hoc khac. Vi du, da.nmot dira tre 5thang tu6i di dao bang xe noi, qua khu V\lCc6 mot buctuong mall yang tren d6 co lat nhimg vien da hoa cuongtrang. Dua tre khi tr6ng tha'y canh nay to thai dQ r~tkhoai chi, cubi ra't tuoi.Vi~cnay duQ'Cl~p di l~p lc;tihangngay, cu nhu the moi Ian nhin th~y nhUng vien da hoangubi ta nh~n thay anh m~t n6 sang len ve vui su611g.M<)tthi d\l khac, tren chiec ban hang ngay bong dungban diUthem mot chiec 0 mau len tren, bc;tnse thay duQC., .phan Ung cau c6 kh6 chtu eua tre. Moi Ian t~ cho trebc;tnbe b~g tay phai, nhung mQthom bc;tnthu be b~ngtay trai, tre se han d6i va giay gi\la Ic;tthuang. Hay chi

2.53. Tre khong thich nguoi khac thay d6itr~t tu rna chung da sap dat

CNooi .. Mlu GI~OTNl01MU9N

HQa sl tranh minh hoa Manabe Hiroshi, nguCri.mangden nhtmg Ian gi6 m6i cho bo mon tranh minh hoa NhatBan b~ng net ve timi, d~c sciccung la ngtroi c6 nhieu ykien dong g6p rat d¢c dao cho giao d\1c tre tuoi au tho,ban than ong cUng thu nghi~m nhUng phuong phap d~cbi~t do khi nuoi di;lycon ccliminh. VOiong con cclichinhIf!cua de danh quy gia cho tuong lai. Toi xin ke ve quandiem cua ong khi n6i den do choi cho tre.

liToi khong bao gia mua cho con nhfrng man do choiaa duQClcip rap hoan thien ban ngoai cia hi~u rna chi

2.55. D6 choi hmh thuc dep khong htru Ichbang d6 choi tre thay tlni vi khi so vao

each tot nhat la be tre nam hoi nghieng, nhu thechung c6 the chu dong quan sat di~n bien ella su vat moteach h;lnhien nhat. Thay vi "ep" tre xem nhiing do v~tnhat dinh, hay de tre chu d¢ng hon b~g each d~t tre vaovi tri quan sat thuan loi hi boi the.

nhiing khong lam tre yen tam, rna nguQClai khien trephai no hrc thich ung -voi kich thich manh, khong tunhien, c6 the gay gi~t minh S(,Y hai, D~t dia vi vao motdira tre moi sinh, dang khat khao tiep thu nhung kichthich moi la tU moi tnrong xung quanh, duong nhienchung se dao mat nhin ngam moi thu xuat hien rnakhong he phong bi. Chung ta hoan toan khong nen tancong vao "diem yeu" nay cua tre,

.81KA "asaru

Nhin vao gnrong ngu cua dtra tre moi sinh, toi chotnghi toimot chuyen, do la tre thuOng nhin cai gi khi dirocd~t nam tren gnrong. Tremoi sinh khong c6 du kha nangcu dong dau the nen don gian chung chi c6 th~ dua m~tlen tran nha, b6ng di~n hoac canh quat tran. Doi khinguoi 100 ng6 mat vao dua gton voi tre roi lai di ra. Tatca chi giOihan (1mire d6.

Mot sob~c cha me tam li hon se mua nhimg con roidung dua, nhung chiec chuong gi6 phat ra tieng nhactreo 10hrng tren tran nha, de lam tang" d¢ song dong".Day la each lam rat hay d~ tang kich thich cho tre,nhung neu nghi nhu the la qua du voi tre thi toi thucSl,l ban khoan.

Sir ban khoan nay duoc giM dap khi toi doc tai lieuve phuong phap nuoi day tre cua nha giao due hang dau,bac S1Montessori.

Theo bac S1 dua tre (1giai dOi;lnnay dang thieu antuQrlgeua cam gilk, d~ tre trong tri:lflgthai te nhi;ltnhamchan chc1cch~ khong th~ lam th6a man con thieu thonay. D~pha VO Sl,l nham chan va co doc cho tre, ngum 100thinh thoang se tho m~t quan sat, ti;locam giac yen tamcho tre. Tuy nhien nht1ng hanh dong ki~u nhu yay khong

2.54. DUng mang eho tre xem, hay dua tred~n noi d~ xem

thi doi voi chung nhung mon do choi chi de ngam, chi"

bam nut cho chay qua chay lai chang co gi thu vi ca.Chung khong thea man voi nhUng m6n do da hoanthien, chang lien quan den minh. Ban co the mua chochung mot chiec tau hoa dieu khien tt,l d¢ng d~t tien,nhung cai rna chung say me lai la ... thao tung duong rayva lip ghep lai theo y minh.

Toi da de cap den phuong phap giao due Montessori,da va dang rat duoc ua chuong tai chau Au. VOiquandiem tre con cling la mot nhan to ella xa hoi, nen do choi

cung duqc thiet ke cong phu gan giii voi sinh hoat

thirong nhat cua con nguoi. Nhung chtec chen bat dadang, tron bong co, su st tho rap co, nhiing chiec binhnhieu kich ca tuong ung voi nhieu loai nap khac nhaucho tre ti mi phan loai. C6 gia dinh & Bonn con lam h~mot bo do choi de tre tv dom cue, dom khuy tao nennhung mieng ghep being vai ngo nghInh.

Trong suy nghi cua nguOi 1611chung ta ton t~i m¢tdpili nghia co hfru ve do choi cho tre,rAng do choi phaithe nay, thekia. Nhung thl.,lCtekhong phciinhu v~y, doivOitre, cang nhUng do v~t gm giii vOi cu¢c song xung

. quanh, t~o duqc "niem han hoan khi d~t rnl,lC tieu" cangkhien tre say me, lam thea man duQ'Ctinh sang t~o vonco san trong tre.

.IUM "asara

mua cho chung nhong m6n do rna chung buoc phai b6cong sue ti mi de hoan thien. Nhieu hie g~p nhimg dochoi phuc tap, chung vua meu mao vira U,p ghep. Tuyvay chung cling hieu rang chua lap ghep thanh cong lado ban than chua co g~ng het sue nen chang may khichung tim kiem su giup da cua cha me, Khong l~p ghephoan thien thi chang choi duoc, nghi vay chung songchet lam cho bang duoc moo thoi". Theo toi day la motphuong phap giao due het sire thong minh cua ong, Cairna nen gtao due cia chung ta dang thieu chinh la chuatao ra duoc cho tre "niem han hoan khi dat muc tieu",nhung thanh qua dat duoc sau khi bo rna hoi cong suebao gia cung lam con nguoi vui strong, han hoan hon lalam mot viec khi da thay tru6c ket qua.

Tren thi tnrong bay ban vt: so nhUng do choi, muonhinh van trang, mau sac phong phu, co nhnng thu chican nhan nut la co the bay nhay,phat ra tieng noi, Nhungdo choi nay den chinh nguOi IOncluing ta con bi me hoac,huong ho1a tre nho. B6 ra mot khoan tien khong nh6 demua cho con tre, luc dc1uchung se nhay dng len sungsuoog, nhung st,rth~t phu phang 1atre ,rat nhanh chan,sau mot thOi gian ng~n nhln chUng cha d~p, hay vm x6mon do dlit tien, cha m~ mlo ch~g x6t ru¢t.

St,rth~t "cay dcing"nay ch~ch;in cha m~ nao cUngdam¢t lc1ntrai qua. Nhung mot thl.,lCte it nguOi de y la chodu m¢t dua tre moosinh hay mot dua tre tu6i mau giao

CM4ioiN Mlu GlM TN' oi MU9N

. .181 =~

Toi da de cap den tieu chi ciia do choi cho tre la nentranh nhung thu da hoan thien siln co tren thi tnrong,nhimg do choi khong chi dep v~ hinh thtrc, rna phai baogom nhimg thu kich truch xuc giac, so-vao thay thich full.De dap tIng duqc tieu chi nay, nhUng do choi nhu thenao la thich hQ'phon ca?

Tai da quan sat xung quanh va nh~n ra d.ng OOiingdo choi mOinha-t dang bay ban tren thi truOng thua xaOOUngdo choi dan gian moc m~c truyen thong lau dffieua Nh~t Ban. Mot trong so do chiOOla dat nc}n,gaphinh (Origami) va celtgiay (Kirigami). Cac do choi nay ~

2.57. f)~t nan, g~p hinh va cat gi8'y, nhtrngtro choi moe mac rna nuoi duong tinh sang taoeho tre

M6n do choi du delt tien den may nhung khong khoigoi cho tre su sang.tao, su to mo, cung chi la m6n dokhong co gi hap dan voi tre. ChelChcinnhieu bac chamekhi sinh dtia con dau long da mua ca ruiido choi cho con,nhung den dUa thu hai, soluqng do choi giam di dang ke.Boi chame nhan ra rfulgmua do choi cho tre theo suy nghi:cua nguoi 100khong hap dan tre nhu ho tu6ng nrong.

Trong tam hon tre tho, nlnmg thir nhin thay, nhungthtr cham vao, tat ca deu la do choi. Chang can thiet phaicho tre choi voi nhiing do delttien duoc ban san, hay phaichoi dung voi muc dich von di cua n6.

IBUKA Nasaru

VOi ngum 100, sach la thu d~ doc, de xem, be>xephinh bang go duong nhien la d~ xep nen nhtmg toa nha,nhiing ngon thap. Tuy nhien, voi tre vai tro cua nhiingthu nay don thuan khong dimg lai ad6.

Khong chi sach va bo do xep hmh, rna tat ca nlurngdo choi khac khi lam ra da mang s~n mot muc dich, moteach choi nhat dinh. Nguoi 100day tre each choi, nhungnhieu khi tre lai choi bang each khong giong ai, nlumghie nay hau het cac bac cha me se uon min tre choi cho"dung each". Tuy nhien moi nguoic§.n hieu rfug viec tre.choi theo each cua rieng minh, mien la tre thay thich thuthi choi each nay hay each kia deu la choi ca. Su go bocling nhac cua nguDi.100 se chi lam thui chot tinh sangtao, tham chi lam tre ma-thung choi rna thai.

Me>tquy~n sach nhieu khi tra thanh dUOnghihn choxe a to qua It,li,tra thanh cuon va cho tre ve tranh, th~mchi tra thanh doi tuqng d~ tre xe gap con v~t. Neu nguOi100 quy dinh CtIngnhelt sach chi de doc thl tha ngay tild§.udimg dua sach cho tre con tot hon, bOinhu the chidem It,lihi~u qua toi t~ cho tre rna thai. Mot hie nao dokhi tre 100len, tre se nh~ ra sach dimg de xem, de dQCla each choi thu vi nha-t.

2.56. Voi tre sach khong hcln la thit d~ doc,h¢ d6 x€p hmh khong h§.n la d~ x€p

Qua cae phein tren toi aa trinh bay suy nghi eua minhve cach cho tre choi.ellng nhu eaeh mua 00 ehoi.eho tre.Choi. dan hay hQe ti€ng Anh ngoai m1,lCdich von di lamong tre biet gay oan, biet n6i ngo(;lingfr thanh th(;lOthim1,lCdieh quan trQng hon cci ehinh la thong qua nhiiIl,g

2.58. "Di~n kjch" thuc dgy Hnh sang tc;LO

. (J tre

thu vi rura, tre se bat dau bi€t trai rong cue oat ra, va"Day la cai dia",_gap hai mep to gtay lai "Day la conthuyen", cuOOuth€ tre sang tao them nhieu hlnh thu kh6hon. Chinh OOUngeach choi nay la nhung hat giong giuptre phat trien kha nang da dang cua ban than, dap ungvoi nhimg nhu cau ngay cang cao ung voi m6i giai doanphat trien. Tat ca O~llbat dau illnhung viec tuong chungdon gian nhat,

MQt dua tre duoc lam quen voi dat nan tiI sam va

mot dua tre khong nhu vay, gifra hai oua tre nay khil6nlen se khac nhau hoan toan v~ kha nang tao hinh khci.Van o~ khong nam (y ch6 quen hay khong quen, thichhay khong thich, rna chinh tro choi nan dat va gap hinhaa hinh thanh su khac nhau ve cau true trong nao, ve 6csang tao cia hai dira tre. Tro choi nay con di lien voi renluy¢n 09 kheo leo eua doi ban tay cOOgOOunang h,rc mophong St,l' v~t cua tre.

laUKA Masaru

mang mot d~c di~m chung, neu d~ nguyen nhu vay donthuan cluing chang co hinh thu d~c sac gi, chi la mot rnanguyen lieu. Chinh su cong phu va sang tao cua tre setao nen OOUnghinh thu d9Cdao va ng9 nghmh. Vi th€,OOUngtro choi nrong chimg moe mac nay moi la congcu kich thich su phat trien tu duy t9t bac cua tre, khi rnabo nao ella chung dang trong qua trinh duoc hoan thientung ngay.

Gia su ta dua eho mot dua tre trong dl) tuoi ill0 d€n1tuoi mot it oat nan va giay gap hlnh, duong nhien, trekhong th~ gap hay nan ra mot hinh thu co nghia nao ca,chi don thuan cam nam, call xe. Nlurng cu chi khong cobat ki mot y d6 nao nay tu6ng chimg vo ich, nhungkhong phai nhu vay. Ban thu nghi rna xem C\,l.Coat nan,manh giay gap sau mot hoi bi tre nghich ngQ'In,duongnhien se bien dang. Hinh thu hoan toan khac voi trangthai ban dau nay hien ra tru6c mat tre, day hc1nla m9tSt,l' kham pha mm me, m9t trai nghi¢m quy bau vOi tre.

B~ng thu ehoi.nay, tre se bi€t "nhO" d~ nhUng camnh~n xuc gi,k, ni~m truch thu khi ol)ng ch;;tmvao Cl,lC dat,manh giay nhu th€ nao, o~ rOi l~p oi l~p l(;1ithao tae donhi~u Ian. Tre se hQcoUQ'Cm9t cach tn.rcquan moi quanh~ tuong quan gifra vi¢c dung tay ch(;1mvao v~t va v~td6 bi€n d;;tng.

Dan dan tre se OO~nthuc ra reingchi bop qua bop l~iCl,lC doltset, vo nhall hay xe v\).n to' giay gap khong con

CMGOENMAu GIAO TMioi MU~"

Phai thua nhan rang kich khong mang 19ithanhqua rue thor. Nheng dua tre choi dien kich khi vao tieuhoc, nam dau va nam thu hai khong tr9i hon, tham trikern hon so voi ban cung hra, tuy nhien den nam thtrba, t6c d9 tu duy tang d9t bien, chiing se bo xa ban be.Tot xin duoc giOithieu khai IUQ'eve "dien kich" de moinguoi hieu.

Noi den choi dien kich toi phai nhan manh rang,dien kich khong don thuan la "dong gia" hay bat chuocthuan my. Dien kich la mot loai hlnh hoat dong sang tao,tre dien ta nhting suy nghi, cam nhan cua mmh khongphai bang mot nhac C\I, hay mot cay but chi mau, rnabang ehinh ell chi di~u b9 cua co the. N6 cung khongphai don thuan chi la bu6i bieu dien doc thuoc long motcau chuyen.

Mot trong nhung hieu qua thay ro cua nhimg duatre da tUng choi dong kich lei1611len thuong fat tv: tinkhi dtmg tru6c dam dong noi len y kien hay hung bien.Tuy nhien hi~u qua eua kieh khong chi dimg l~i 6 do,quan trQng hon cci chinh 1a St;l khat khao va sang t<;lOdang nay mam trong tre da duQ'Cth~ hi~n theinh mothinh dang ro net, hon nua l~i duqc ket hQP heii hoacling chung b~n. Y nghia nguyen goc eua vi~c chO'i

chinh la tv: do the hi~n ban than, va ehoi dien ktch dath6a man duQ'Ctieu chi do.

IIUteA "aSaru

(1) Ten g6c "Lessons From Childhood; Some Aspects of theEarly Life of Unusual Men and Women" cua hai vqch6ng RonaldStanley Illingworth, Cynthia M. Illingworth, xuat ban m'im1966.

viec nay giup tre phat trien toi da kha nang cua ban than.Voi Y nghia do thi choi cUng gi6ng nhu hoc, cung gi6ngnhu luyen tap danh dan.

Vq chong Illingworth, tac ghi cu6n "Phat hien tainang - Thoi tho au cua cac nhan vat kiet xuat"(l) trong loi

ket cua cu6n sach da viet: "Du co tra thanh vi dai hay

khong, mot dua tre sinh ra khong ke giai cap xa hoi,huyet th6ng, mau da deu la nhong sinh linh gia tri, c6

quyen duoc yeu thuang, khich l~va giup do de phat huytat ca nhimg gi t6t dep nhat cua ban than". Nguoi 1611

chung ta c6 nghia vu phai yeu thuong, khich I~va nangdo nheng sinh linh ay. Dong thoi doi hoi phai kien nhanthea doi, cho doi thanh qua tuong lai,

Nha sang tac truyen d6ng thoai Maki Goro da dexu6ng rang de tre phat huy t6i da sue sang tao cua ban

than hay cho tre "dien kich". Ong n6i them: "Kich tham

sau vao tre m9t each ill ill, timg ehut m9t nen ngum,m~

khong de dang nh~ ra hi~u qua cua no tru&cm<itduQ'C.

Nhung thl..lcte c6 rat nhieu ba m~ V9i vang khong dukien tri de cho con "choi vOilqeh".

CNG OEN Mlu CIAOTNl oi MU9N

Hay thu quan sat xem quanh b~ e6 bao nhieu nguOithu~n tay trai. T6i doan chAccling chi c6 mot den hainguOi. Nhiing nguOi thu~ ca hai tay ch~cchcincon hiemhan nua. Toi khong dam chcicAdam va Eva, nguOi narn

2.60. Hay luy~n cho tre ca tay phai l~ntay trai

Giai doan bu sua me, tri tue ella tre khong phattrien doc lap voi phat tri~n th~ chat, rna lien quan matthiet voi moi eu dong cua co-the cung nhu tri gtac. Phantnroc toi da nhan rnanh tre tap boi trong giai doan 0tudi khong chi thuc d~y phat trien co bap, rna con lamthan kinh phan xa thinh nhay han. Thay Akuzu clingkhang dinh van dong th~ chat a tre khong chi nang caohoat dong cua cac co quan, t6 chtrc trong co th~ rna congiup co th~ phan lIng tot han voi nhfrng tac dong e6 haitilmoi tnrong.

Str that la chi can sua me va Sl,l trong nom toi thieuthi mot dira tre cung 1611len duoc. Tuy nhien neu chi c6the tre khong th~ phat tri~n duoc nhung nang hrc vo t~ntiem fu1 trong cc th~. V~n dong co th~ khong nheng phattrien xuang, co bap rna con gtup phat tri~n tri nao, cac coquan noi tang ben trong co th~.Vay nen nguot ta v~n n6idua tre thong minh thuemg s6m biet di, phai chang chinhbOivi co th~ chung duQ'Cv~ d¢ng nhieu nen d~n den trinao cUng phat tri~n han.

ISUkA "asarU

~=186

Khi tiI ruroc ngoai tro ve, toi thay hoi that vQng vieach di bo ella nguoi Nhat. Thay Akuzu Kunio, giangvien tnrong Dai hoc su pham Tokyo (nay la tnrong Daihoc Tsukuba) dong thoi nghien CUu tai "Trung tamnghien CUuva phat tri~n giao due tre tu6i au tho", da ligiai each di yeu 6t ella da 56nguoi Nhat la do ho khongduoc day nhtmg dong tac co ban nhu di, dUng dungeach, a giai doan rna "vi mach" he than kinh diroc hinhthanh, chinh la giai doan bu sua me.

Dua tre sinh ra nhanh thi khoang 8 thang la bcitd.luchap chung tap di. (Jgiai doan nay neu khong duoc daycac thao tac di, dung f:.0' ban mot each chinh xac, thi suotdoi dira tre d6 khong th~ sua duoc, B6i hoat dong "di,dung" ding hoan toan gi6ng nhu viec tiep thu ngon ngir,amnh~e.

B~tdau tilml,lCnay va nhUng m\).ctiep thea toi muonde c~p den van de phat tri~n th~ chat cho tre. Toi muonnhan m~nh d~ cac b~c cha m~ nh& rAng,a giai do~ thO'au khong d~y tre nhfrng dong tac cO'ban nhat thi sau nayse la qua muon. Dong thOi nguOi dOi c6 cau "Tri tu~thong minh ~n tren mot CO'th~ khoe m~" d~ nhanm~ rhlg hay thong qua giao dl,1cth~ chat cho con tre,d~ gay kich thich len Sl,l phat tri~n tu duy mot cach hi~uquanhat.

2.59. Nhtrng dua tre cd tht1 cang 'hay vand9ng tht tri tue phat trit1n cang nhanh

CMOOEN MAu CIAO TH~oiMU9N

GAllday ct1ngmOtphAlldo tai n~n giao thong xay ranhieu nen ta it thay bong dang tre con ch<;lynhay tren caekhu pho. HQa ho.in ta thay chUng tren duang thi cam

cam giac cung nhu eu dong tay phai cua ho cung guQ'Ilgg<;lOgi6ng nhu tay trai cua chung taoDieu nay chUng t6neu khong luyen tap thi den cam dua cung Ia mot baitoan kho doi voi tay phai cua chung tao

Thay Suzuki Shinichi noi vui rAng khi thuan ca haitay. B¢nao cia khi thua xa con nguOi la dieu khong phaiban cai, nhung doi tay chung co th~linh hoat leo treo haycam thuc an. H6a ra ban tay trai cua da so nhan loai thualoai khi. Mot so tnrong hop ca biet, nguOi me thuongdung tay phai d~ lam viec khac, be con bang tay trai chobu, khi d6 tay phai cia dua tre bi ep vao bung me, chitay trai duoc tu do qua qU<;lngbau sua me. LOOlen chutmfa thea thoi quen tre cam but viet bang tay trai, camnam d6 vat chu yeu bang tay trai, dan dan tay trai thuanhon tay phai luc nao rna nguoi me khong hay.

Til do c6 th~ khang dinh con ngizoi neu duoc luy~nngay illbe thi kha nang thu~n ca hai tay la vi~c het sucbinh thuang. Toi da timg noi luy~n t~p cae ng6n tay semang l<;li1<;Yiich to 100cho phat tri~n tri tu~.Til Y nghiado neu suy r(mg ra thi vi~ckhong su d\tI1gtay trai la mOtsl,llang phi 16'11cia con nguOi chung tao.

2.61. Cang cho tre di bQ nhi~u ding co l<;1i

IIUkA "asaru

va nguOi.nu dAu tien do chua troi tao ra ngay xua cothuan tay phai hay khong, nhung khong biet illbao giatrong nhan thirc cua nhan loai, thuan tay phai moi la ph6bien. Nhiing dung cu th~ thao hay d6 dung hang ngayphan 1611thiet ke d~ phuc V1,l nguoi thuan tay phai. Vi the,duong nhien cha me se uon ncincon su dung tay phai.

Ngiroi ta da thong ke ti 1~nguOi.My thuan tay trainhieu hon hfut nguOiNhat. Xet mot each toan dien nguOithuan tay phai chiem da phan, V~y co din cu nao chongminh con ngiroi nen thuan tay phai? Cung co gia thuyetcho rang dung tay trai tao ganh nang cho tim. Nhung toichua tha'y thong ke khoa hoc nao noi nguOi thuan tay traid~ mciccac benh ve tim mach, Khong nhong the nhungnguoi thuan tay trai thuong luyen t~p them tay phai, khithuan ca hai tay ho g~p nhieu thuan tien, chang han khiphai viet mot tai lieu dai,

Toi nh~ thay nhieu ich lQineu thu~n ca hai tay, vabcitdau luy~n thul nhung den lua tu6i nay chuy~n do lakhong th~. Viet tay trai ehu ngu~ch ngo~c nhu giun, nemqua b6ng chay thi khong bao gia bay theo ymuon.

Nghi cho cung, tay trai hay tay phc.iidell la hai be)ph~n tren co th~ chUng ta, khong c6 chuy~n caimQCtruoccai mQcsau nen duong nhien chung trai qua nhung namthang giong h~t nhau, cau t<;lOding giong nhau, vi v~ycai kh.k duy nhat co th~ nghi den la mue d(>t~p luy~nkhi chUng ta con be rna thoi. NhCingnguDi thu~n tay trai,

eNe-OENMiu Glio THl oi MU9N

Toi muon k~ cau chuyen ve Ikeda Keiko, nu vandong vien th~ due dung cu da gianh duoc huy chuongdong Olympic Tokyo 1964, sau khi ket thuc su nghiepvan dong vien ba tra thanh huan luyen vien diu dcitnhung the he tre, C6 mot bai phong su ke;ve ba duQ'Cdang tren t~p chi "Phattri~nnhi dong" nhu sau: Von deuIa v~ d¢ng vien th~ d':lC dvng Cl,l.nen sau khi sinh ngumcon dau long, hai VO' chong ba da cho con lam quen vOinhiing bai the;d1,1cdanh rieng cho tremOisinh, va nhiing"bclit~p nhao Ion tu luc chua day tu6i. Khi bu6c vao lOpm¢t, dua be da khien thay co va cae bc;tndong trang lUakinhng~c khi thl,lchi~n nhiing bru nhao l¢n qua ban ghe.

chan thi mot dira tre mai mai chi dimg lai 6 mire biet borna thoi, Qua d6 chung ta thay duoc tam quan trong cuaviec day tre biet di dung each la nhu the nao.

Co mot gia thuyet r~g nhiing nguoi di rna co camgiac nhu dang Ie chan mot each nang ne la nhtmg nguoia giai d0911 tap di, phai mang mot doi giay qua rong sovoi ban chan minh. Khi nao cling phai y thuc d~ giaykhong tuot khoi chan khien buoc di khong duoc uyenchuyen nhip nhang nhu mong muon. Khong biet giathuyet nay chinh xac den mire d¢ nao, nhung voi banthan toi day la mot gia thuyet co li,

2.62. Than kinh van dQng phat tri~n phuthuoc vao each ren luyen

.BUICI Masaru

giac chung dang duoc me keo di hon la dang t\t di. Tru6ckhibao bien do thoi dai ban ron kho eo thoi gian cho tretap di nhieu duoc, toi muon trinh bay d~moi nguoi hi~uviec "di" voi tre eo y nghta 100 lao nhu the nao,

"Di" la dong tac van dong di~n hmh, S11 dungkhoang 400 trong t6ng so 639 coblip trong co the. Dongthoi van dong nay hoan toan khac voi "lao dong", n6khong he go bo rna nhrp nhang, thuc hien - nghi - thuchien - nghi. Theo thay giao Akuzu, each di dUng chinhla ben co nay thuc hien, eon ben co kia nghi va nguQClai,cu nhu the van dong giua cac eo duoc dong dieu hoa,hop li ve thoi gian va khong gian, chinh dieu nay lamhoat dong cua nao tro nen nhip nhang uy~n chuyen,

Chung ta thuong nghe noi mot nha van khi lam viecmet se di dao mot vong, bong nhien nhung y ruong sangtac hien len trong dau. Khong con nghi ngo gi rura dongtac "di" mang lai mot hieu qua to 1611.

"Di" la mot ho~t dong da tru thanh Ie dI nhien, ratdbi binh thuOng trong euoc song sinh ho~t hang ngaycua con ngum. Tuy nruen tei muon nhAc l~i chuy~n haico g<iingum soi Amala va Kamala da k~ a chuong dd~d~ thay rAng" di bAnghai chan" khong phai duong nruensinh ra rna c6, noi each khac, no khong phai kha nangbfut sinh cua con ngum, rna phch trai qua mot qua trinht~p luy~n. Gia su mQinguOl xung quanh deu di b~g bon

CNGOEN MAu CIA"OTN} oi MUqN

T6i da de c~p den vi~c tre con mOi vai thang tu6icUng co th~ biet boi, tre ch~p chUng biet di clng co th~biet truqt patin neu cho t~p. Nhung lc;tthay nhUng nguOitru6ng thanh neu khong biet boi, hay khong biet truqtpatin thidau coluyen t~p cham chi Cl1ngchua chiic thanhcongoNhieu truOng hop luyen mai khong thay lien bo,cuoi cUng danh b6 cuOco

duoc nguoi eha huan luyen d~c biet illkhi m6i 11 thangtuOi, nguoi anh trai thi muon hon, mai den khi 2,5 tuOi

moi duoc cha cho t~p luyen. Cung vi dieu nay 6cac cuocthi chay viet da, nguoi anh tuy nhanh nhung khong hcin

hie nao cung ve dich dAu tien, con co em gai vua chayvua yay tay chao khan gia cnng du sue dat vi tri so mot.Cung la anh em nhung eo th~noi, nang lire van dong ciaho dtroc quyet dinh chinh boi thoi di~m bat dAu duochuan luyen,

Toi xin duoc ket luan r~ng kha nang van dong cuamot con nguoi chiu anh huong ro ret illmoi tnrong vasu khO luyen hon Ia di truyen. Nguoi ta van noi anh nayco than kinh van dong sieu viet, anh kia thi khong,nhung noi mot each chinh xac phai Ia anh nay song trongmoi truOng kich thich van dong, con anh ki~ thi khong,

2.63. Th~ thao cang bat dAu sam cang ti€nbQnhanh

.IUICANasaru

Hai vochong ba tam diic, h,r hao ve con dAu long va chorang ta't ca la do gene di truyen. it lau sau ho sinh nguoicon thu hai, lc\nnay ho khong c6 thOigian de cho con t~pnhung bai the due hay luyen t~p nhu nguoi con dAu. .Khi100 len, nguoi con nay khong the nhao Ion, trong cayt

chuoi hay bat cUbai tap kh6 nao. Luc nay Ikeda moi vale, nang hrc van dong cua con khong phai do di truyennhu ba von lam nrong.

Phai thira nhan v6c dang co th~, nhimg kinang vandong doi hoi S\l kheo leo cua doi ban tay d~ chiu anhhu6ng cua gene di truyen hon. Tuy nhien su dung vaphat tri~ nhong kt nang a'y nhu the nao hoan toan doluyen t~p rna thanh. MQtnguoi thira hu6ng than hinh litu6ng illdi truyen, thich hop cho boi loi hay chay vietda, nhung neu khong co su t~p luyen thl tat ca nhung themanh ay chi gi~m chan tai ch6 6rrurc tiem nang. NguQ'CIai mot dUa tre khong duoc thua hu6ng nhUng yeu to th~chat Ii tu6ng de tro thanh van dong vien th~ thao, nhungneu duQ'Ct~p luy~n dUng each ngay tir nho, toi dam chAcdua tre ay se co nang l\lc hon nguOi.

Toi nh~c l;;ticau chuy~n ve "Hai anh em thien taithong th;;tO5 ngo;;tingu", hai nguOi co v6c dang tuongdoi khiem ton, nhung ngay til nh6 da cham chi t~p ch;;tybQva chong d~y, khi 100 len ho co than kinh v~ donghon han nguOi binh thuang. D~c bi~t ngum em gai ail

eMbOE" MAuCIAOTN" 01Mut"

195 :~

. Duong nhien ngay ca khi choi cting doi hoi phiii c6nhling kinang nhu S\l chu y den xll1":gquanh hay nangh,rct~p trung. Urn the nhling trai nghiem don gian nay segiup fch rat nhieu cho viec hinh thanh than kinhv~ d9ngva phat tri~n tu duy & tre rna toi deltimg n6i aphan truoc.

Nguyen hieu tru6ng truemg D~i hQCTokyo danhtieng, giao su Kaya Seiji, C(ing k~ rang hoi nh6 ong

6phan nay toi muon noi "DUng ngai sai tre lam thatnhieu cong viec", nhung voi mot dieu kien cha me khongklv<;mgvao thanh qua hay mtrc de>hom thanh cua tre.U do rat don gian la voi tre nho chung khong phan bietcai nao la "choi", cai nao la "cong viec". Hay noi moteach khac, voi tre rnoi viec deu la choi, va nguoc lai choicling la mot cong viec.

Doi voi tre nho moi viec deu khong can co muc dichro rang, cu lam la lam rna thai. Duong nhien nguoi 100chUng ta thl khac, lam bat cu dieu gideu co muc dich rorang, doi hoi dat den mot ket qua nhat dinh. Vi the notro thanh di~m khac nhau khingtroi 100sai tre lam m(>tvtec gi do voi khi cho tre choi. C6 nghia la khi giao chotre cong vtec du Ia nho nhat, chung ta C11ngphai day trethat ti mi cac trinh tv thao tac, each dua ngon tay, tu theella cO'th~.

2~64.Vdi tre khong tt,n tai ranh gidi gitta"choi" va "cong viec"

ISUICI Masaru

~: 194

Li do cua hien nrong nay toi da trinh bay a cacphan truoc, than kinh van d(mg d~ phat tri~n hon khinao b(>van con nhieu "khoang trong". Ban than toitung belt dau tap choi golf khi del ngoai 30 tuoi, bo rakha nhieu thoi gian va cong sue luyen t~p nhungkhong tien b(>duoc bao nhieu. Toi ctr thay tiec, gia nhuminh bat diu choi til som hon thi co le khong phai kh6cong nhu the nay.

Toi c6 mot anh ban ngvoi My ten la Steiner. Steinerd~c biet thich choi golf, anh con day hai nguoi con choingay tit khi chung con nh6. Con trai 16nbiit dau tap tilnam len 9 con con trai ut thi tit nam len 7. 8 nam sau di~mchap (handicap) cia cau anh la 9, trong khi cua cau em1a7, dieu nay cho thay cau em choi kha hon cau anh ratnhieu. Toi xin n6i them la khong hiin cau em co thin kinhvan d(>ng tot hon. Ngiroc lai, cau anh co v6c dang th~thao hon hAnem, xet t6ng th~ ve mat th~ thao, cau anhcon c6 phin trQihon.

Steiner lay lam 1~tc;tisao rieng man golf dua con trainh61~i trQihon hAnanh mlnh nhu v~y. Steiner quan sattheo doi rat ki hai dua con d~ tim cau tra lOi, nhungkhong tim ra. Di~m khac nhau duy nhat cole chi la m9tdua dUQ{:luy~n t~p hie 7 tuoi, con mOtdlia 9 tuoL Co th~rut ra ket lu~n rcing khong chi rieng golf, rna mc;>imonth~ thao khac cting v~y, cang bcitdau s6m bao nhieu thikha nang tien b(>se nhanh bay nhieu.

CHGOEN MAu G.a'o THiol MUqw

tat ca cho thay mot dieu cac bac cha me rat chu trong denviec lam sao d~ nuoi day con minh tot nhat, Nhung c6mot dieu toi cam thay hoi dang tiec la hAu het cac baccha me d~u c6 suy nghi, giao due s6m atre la d~ bien conthanh thien tai, d~ con dat duoc thanh tich xuat sac khiden truong.

C6 ba me khong tin tre nh6 tiem an nhimg nang lucv6 han, rna cho rang phuong phap giao due toi uu nhatla lam sao gnip tre phat tri~n th~ chat d~ c6 th~ song controng moi tinh huong xau nhat, Nguoi me nay con duara y kien: "Phuong phap giao due 0 tnrong hQChien naydang tbn dong nhieu van de, nhieu dieu con bat cap,nhUng dua tre duoc phat tri~n nang hrc nho gtao dues6m khi den truOng c6 tiep tuc nang cao hon mra nanglire ay hay khong con la mot nghi van. Ton cong sire giaodue tre s6m d~ rbi chung bi go bo boi m6i truong giaod1,1cnha truOng, cuoi cimg cOOgdimg l~i 6 muc do hQcsinh uu rut dieu nay th~t lang phi, giao d\lc s6m duongnhien trathanh cach hun dAuvoi du6i chuot".

Cong b~ng rna n6i phuong pMp giao d1,lccua nhatruOng hi~n nay con nhieu di~u chua 'hoan thi~n. Banthan t6i ciing la mot trong nhUng ngum khong dbng tinh

. vOigiao d1,lchi~ nay. Tre con tron 6 tuoi thivao ti~u hQC,cu thea da ~y len trung hQc cO' so, trurtg hQcph6 thongrbi d~i hQc.Lo trinh nay la mot thi~t thoi 100cho nhUngngum c6 tai nang, dong thm 1(\ganh n~g cho nhUng

IIUICA Masaru

MOt to t~p chi sau khi dang tai bai viet eua t6i v~phuong phap nuoi d~y tre, da nh~n rat nhieu phan h6iilld(>cgia. Ph~n dong tilcacba me k~hQda ap d1,1ngthenay thekia vOicon cai, ho<}cmuonh6i xem cach lam nhuthe nay dUng hay sai, va ciing c6 nhUng y kien nghi ngahay phan bien rat :tqch li~t. Oil tan thanh hay pharr bien,

thuong hay gilip cha me nho co ngoai vuori, va day IanhUng trai nghiem vo cung quy bau cho ban than ong,Danh r~ng nhung viec nhu choi dan violin, n6i tiengAnh khong phai cha me nao cung du nrong tan d~ chiday con tre, nhung ben canh do nhong viec rat g~n giiivoi cuoc song thuong nhat nhu nh6 co, tu6i cay thinhieu vo k~, do la nhtmg c6ng C1,1d~ cha me day coneach vira lam vira hoc.

D~ tre tu do vui choi, chay nhay chang em b6 e6nghuong d~n se nhan cho cha me bao nhieu. C6 sai tre lamnhUng viec v~t trong nha thl euoi cung chang ra dau vaodau, cUng phai mat thot gian lam lai, V6i suy nghi nhuthe, nhieu bac cha me se vien co "N6 con nh6 sai no lamviec tOi nghiep him" d~ thoai thac giao viec cho tre.Nhung voi tre d6 la mot lang phi 100, voi tre lam vieccung la choi, lam va choi d~u mang l~i hi~u qua nhudang hQCv~y.

2.65. Dc;tytre som khong phcii vdi m1,lcdichchu~n bi cho tre vao lap mot

CM~oiN.Au .. aoTMi O•• U9N

199 :~

tiern &n trong tre la kh6ng c6 gioi han, neu kh6ng giaodue d~ phat tri€n nhUng nang hrc ay thi e rang sau nayse tra nen qua muon.

Chac hcin se c6 y kien phan hoi rang: "T6i rat hi~unhimg gi rna 6ng n6i. Tuy nhien v61hoan canh gia dinh,t6i kh6ng c6 du thoi gian cung nhu tien bac d€ nu6i daycon dung each nay duoc, Ket C\lCgiao due s6m cho trechi thich hQP voi so it nhung giadinh kha gia rna thoi".Tuy nhien, toi nhan manh r~g nuoi day con tre kh6nggtong nhu di du lich hay tham gta nhimg tro gicii tri.Nuoi day con tre khong don gian den rrurcchi can co tienbac va thoi gian thl at cUng lam duoc,

Thirc ra thi cung co khong it nguoi cha nguoi me chocon hoc dan, hoc tieng Anh til nh6 kh6ng hcin vi tuanglai con cai rna don thuan chi d€ khoe vOithien ha nha t6ic6 dieu kien, Nhung day chi la m¢t bQph~n nh6 trongxa hQi, hau het nhfrng cha m~ tam huyet vOi viec giaod\lc con cciise scht sang tim mQi cach kiem tien va thmgian danh cho con.

. M~t khac, nhfrng phuong phcip ton kern tien b~c nhucho con hQcdan, hQc tieng Anh kh6ng phcii la each duynhat d€ ghip con phat tri~n het kha nang. HQcdan, hQctieng Anh chi la m¢t trong muon van phuong phap danden cai dich cuoi cullg vi S1..l phat tri~n eua con tre rnath6i. MQtnguOi cha, mQtnguOi m~ neu th~t S1..l toan tamtoan y vi con tbi cholechan se nghi ra nhfrng phuong ,

18UIeA "asaru

nguOi c6 nang hrc yeu hon. Phuong phap giao due maym6c nay lieu c6 dao tao nen nhung the he du nang lucganh vac trong trach xa h(>ito 100 trong th~ kiXXIhaykh6ng? T6i tin rang kh6ng.

Tuy nhien, t6i cho rang chinh vi nen giao due connhieu yeu kern nhu men nay, vai tro cua giao due som atre tho cang phai duoc coi trong. Tre duoc ap dungphuong phap giao due som chac chan se dat thanh tichcao trong hoc tap. Trong m6i tnzong giao due nhoi nhet,benh thanh tich nhirmen tai, t6i tin chung ding van phattri€n timg biroc vitng chac, MQtcai cay khida c6 mot caigoc vUrtg chac, khoe manh thi d6i mat v61moi bao t6phong ba van co th~ dung vqng, kh6ng d~ dang Sl,lpd6.

Mat khac, che d¢ giao due nha mrong hien nay t6idam bao kh6ng th€ tiep tuc ton tai trong nam hoac mumnam t61.Che d(>gtao due dao tao nen nhung nhan taidi~m s6 phai thay d6i de phu hQ'Pv61 S1..l phat trt€n euathOi di}i.Cach suy nghi cua nguOi m~ ve giao dl,lcsOmcho tre se chi ph6i va quyet dinh v~ menh cla dat nu6'Ctrong 20,30mlm t61.Chinh vi Ie d6 vai tro cua nguOi m~doi v61 tuong lai cua cac con n6i rieng va cia dat nu6'Cn6i chung la v6 cUngto IOn.

2.66. Dclu khang co thai gian hay ti~n b~cvan co th~ giao d\lc con tre .

Trong cac phan nh6 t6i da dua ra cac da.n chUng nhutieng Anh, am nh~c, toan hQe d€ chUng minh nang h,rc

201 =~

Qua hai chuong tnroc toi da dua ra nhung vi du C1,l

th~ d~ noi ve thuc te cia phuong phap giao due tre tu6iau tho. Sinh con ra, sat sao theo doi con 1611len timg ngaytimg gio, chi bao cho con til nhung dieu nho nhat, khongai khac chinh la ngtroi me, Giai doan co th~ noi la quantrong nhat trong cuoc dOicon nguoi la giai doan ill0 den3 tuoi, tat ca viec nuoi day duoc giao pho cho d6i ban taycua nguoi me. DUacon, bao vat quy gta nay song chet rasao, thanh con nguOi nhu the nao phu thuoc vao chinhcac ban, nguOi diroc uy thac thien chuc nguOi me ti:r giayphut dUa tre cat tieng khoc chao dot. a chuong nay, t6ixin duQCghi lai nhung cam nhan chan thuc nhat til cuocsong hang ngay, ve vai tro to 1611cia nguOi me doi voigiao due tu6i au tho,

3.1. Ngirci me khong co muc tieu ra rang,khong th~ thanh cong trong viec nuoi day con

Chuong3:Giao due rre tu6i iu tho-ch{ nguOi me; moi co th~lam dUQ'C

== 200

phap con hay hon hoc dan, hoc ti€ng Anh rat nhieu. Daycling la tam niem rna toi muon gUi g<lmden dOcgia.

Gia su nhu tai nang .cuaeon tre diroc quyet dinh boithoi gian va tien bac, v~y tai sao tren the giOinay vfu1cocon nha giau hoc dot, eon nha ngheo hoc gioi? Ciao duecon tre khong phai lam diroc vi co thoi gian va tien bac,rna c~ tinhyeu thuong va no h"IC vo han cua nguOi cha,nguoi me. Ngoai hai thu do khong each nao lam nay nonhung mam tai nang tiem c1ntrong tre duoc.

C"GOiN .Ao G.A"o T..~oiMO'"

"Hang ngay toi m~t, t6i rmii nuoi con da du metnhoai, thigia dau quan tam den d<;lycon s6rn v6i d<;lyconmu(m", hay "NhUng li thuyet nay th~t Ii tuOng nhung.dau d~ thl,tChi~n". £>6 la nhUng y kien danh gia. vephuang phap giao d1,letre s6m c1.ia minhmit toi thuemgxuyen nh~ duQ'C.

The nhung, toi nghi r~ng cac b~c cha m~ da ph<;lmphai m¢t sai Mm 16'11,do la' da phan bi~t r<;lchror gillanuoi con, cham s6c con vOid;;tycon. Chinh viec nuoi con,cham soc con hang ngay se tck dQng ave tiep den tam

3.2. Vdi phu nil khong viec gi quan tronghon viec nuoi day con

the nao dam bao dua tre ay se thich hQPcho thoi dai moi?. Neu chi nuoi day con bang suy nghi thien can va chi nhln6 hien tai, nguOi me ay chinh la dang khong hom thanhtrach nhiem nuoi day con cat cia minh.

Khong nguOi me nao lai khong cau mong con minhnen nguoi, Ngtroi me du phai hi sinh, du phai chiu thietthoi cung cam chiu, mien sao c6 the dem den cho connhung gi tot dep nhat. Muon vay thi di~u quan trongnhat chinh la ban than nguOi me se suy nghi nhu thenaov~ nhUng di~u tuyet voi nhat d6. Neu ban suy nghi c6hu, chi chu trong nhfrng loi ich tru6c mat, khong c6 muctieu ro fang cho tuang lai, toi xin khang dinh b?I1chuabiet each lam me.

IIUKAlasaru

~=202

V6i che dOgiao due cua rurocNhat hien nay, chi canhoc hanh cham chi mot chut, ai ai cling c6 th~ dau vaomet truong dai hoc nao do, khong c6 su phan bi¢t giaicap xa hoi hay su giau ngheo, Day cithan la mot di~utuyet voi khong the chci cai, nhung nguoc lai no phatsinh ra nhting van d~ n6i com nhu xa hOicUabang cap,xa hOicua hoc V!.

Khong vao diroc dai hoc ban khong c6 co hoi tienthan, vi the buoc phai lao dIlUvao hoc. Khong t6t nghiepmot truong dai hoc hang dau thiban khong c6 co h¢i lamviec 6mot cong ty danh tieng, vi the ngay tit tieu hoc banphai gong minh Iuyen thi roi lai luyen thi. Khong it bame cho rang suy cho cung giao due s6m 6 tre cnng khonggi khac ngoai muc dich ay.

Tuy nhien v6i su thay d6i khong ngimg cua xa hoihien dai, suy nghi tren lieu se thong dung den khi nao?Ngay hom nay dang lit sO'mot, chac gi ngay mai van the.N6i mot each khac thi chuy~n tre 16'11len, b~t dau di vaothe giOicua nguOil6n, la chuy~n ctia tuong lai 20, 30namsau. Khi d6 gia hi quan rna nguOim~ dang mang bay giaduong nhien la khong con dung nlla.

Chi nirn bit nhting IQ'i ich tru6c m~t, giao d1,lctreb~g tchrinhin h<;lnh~p, thi ch~c ch~ dUa tre ay khangphai la mot con nguOi rna xa hoi tuong lai can. Dua trehi~n t;;tichinh la tuang lai ctia xii h¢i sau nay. NguOi m~nuoi d;;tycon rna khong c6 mOtm1,lctieu lau dai, thi lam

CNOOEN Mlu clio TN}oi MU,M

205 =~

aphAn tru6c toi da timg noi muon nuoi d~y con totthi bcitbUQcphai thay d6i caChtu duy eua nguOim~. NoimQt each khac, giao dl,lc tre tu6i au tho phai bcit dau tilghio dl,lc nguOi m~. Nhiing phuong phap giao dl,lc rnacuon sach nay d~ c~p den d~u xuat phat til ml,lCdich ,

3.3. D~y con bat dAu til d<;ly m~

Doi v6i phu nu, S\T nghiep vi dai nhat chinh la sinhcon va nuoi day con khoe manh, truong thanh,

Khrttep xuc v6i nhimg ngtroi phu mi dang lam me,thay giao Suzuki Shinichi da nhin ho va noi: "Con nhieuviec phai him nen toi khong co thoi gian cham soc conchu dao u? Tren dOi nay con co viec gi quan trong honviec day db con cai sao? Ne~ that S\T la co thi cac chi sinhcon ra d~ lam gi. B6 ra 50, 60 nam lam xong cong viecquan trong ay rbi hay tinh den chuyen sinh con thi co tothon khong?".

Toi nghr khong co cau til nao chinh xac va sue tichhon cau noi cia thay Suzuki de d.i~ndat vai tro cia nguOime trong viec nuoi day con cai,Vi su nghiep giao due tretho cao ca, va mong dong gop duoc phan nao cho S\T

nghiep ay cung la mot trong nhUng dong co d~ toi vietnen cuon sach nay.

Vai tro quan trong nhat trong giao due tre tho khongthuoc v~ nguOi cha, ngiroi thay hay xa hoi, rna chinh languOi m~, nguOi da mang n~g de dau sinh ra dUa tre.

IIUM ftasaru

~: 204

hon, nhan each cua dua tre, vi the' goi la cham soc connhung do chinh la day con, giao due con roi,

Vi di~u kien kinh te',nhieu gia dinh ccl hai vq ch6ngphai di lam nen khong co nhieu thoi gian chrr con. Hayco khong it phu nu muon duoc di lam d~ chUng to minhngoai xa hoi, NguQ'Clai cung co rat nhieu phu nu vita

I

hoan thanh tot cong viec xa hci vita nuoi day con rat chudao. Tuy thuoc vao hoan canh va di~u kien gia dinh rnangiroi phu nu vira sip xep va vun yen vi~c nha lai vualam tron trach nhiem cia nguoi me, Tinh yeu thuong dagiup nguOime vuot len kho khan d~ nuoi day con minhv§.nluon t6n tai trong the gim nay.

Nguoi ta noi trong cuoc dOinguOiphu rut, hie ho suynghi chin chclnnhat la thoi di~m dang mang thai, chudnbi lam me. HQse nght v~ dua con be bong sap chao doi,chuan bi tam 11lam sao tro thanh mot nguOi me tot d~nuoi day eon minh. Tuy nhien, khi vua sinh con xong,caeba m~ thuOng eo xu hu6ng xuat hi~n tam Iinh~ nhomnhu vita d~t xuong mQt ganh n~g, d~ rbi quen di rc\ngmAmcay mm mQecAnco du anh neingm~t trOiva ngu6nnu6c mat d~ 1611len. Dam duong trach nhiem ay khongai khac chinh la nguOi m~. The nen sinh con ra mm chllahoan thanh mQtcong vi~c,cong vi~ tiep theo quan tronghon dang cha don nguOim~ 0 phia tru6c, dola cong vi~d~y do eon.

CMQOEN .lv GI~OTHioi MV+tl

207 ==

Chiec bAynguy hi~m nhat trong viec gtao due tre thochinh la nguoi me quan tam thai qua t6i viec giao duecon, va rat nhieu truong hop roi vao tu man hoac rna

tu6ng hao huyen. Duong nhien la viec mo nzong cho conla me)tdieu khong sai, the nhung co rat nhieu ba me delkhong he d~ y rang thai de)cua minh del thay d6i, khienban than tra thanh mot nguoi me luon ap d~t va de)cdom v6i con minh.

Nguyen nhan dan den tinh tr~g nay la nguOi m~hAu nhu chi dong eua a trong nha m¢t minh, ca ngayphcHquay cu6ng v6i vi~e nha, v6i .cham con nen gi6ngnhu roi vao tr~ng thai bi phong toa. Chinh cai giOih~nhQ bt bo h~p trong do del lam nguOi m~ luon suy nghir~g viec nuoi d~y con la trach nhiem cia rieng ban thanminh, nen khong chia se n6 cho nhUng thanh vien khactrong gia dinh nhu ch6ng hay be m~ hai ben, me)t dieu~

Ngay ca nhung nguOi lam chuyen mon ve giao duecung vay, ho khong-chi nhan su gtao due de sau nay daylai nguoi khac, rna con phai hoc rat nhieu thli can thietlien quan den con nguOi. Cung mang y nghia gi6ng nhirthe nen toi mong muon nguot me, cling chinh la nguoitha.y da.u tien va vi dai nhat cua tre cling can phai hoctren rat nhieu phuong dien va thanh nguOi tu tin, thuctien de nuoi day con minh tot nhat.

3.4. Hay nhln con d~ hoc t~p

IIUkA Masaru

== 206

mu6n rna rong to1mnhln cho nhUng ba me v~ nhung gilien quan den gtao due tre tho, nen no cung co th~ coinhu la mot phan danh cho gtao due ngtroi me.

Cach n6i tren co phan hoi that Ie v6i cac ba me,nhung doc gia cua cu6n sach nay. Tuy nhien chung taphai hi~u rAngviec day tre, d~cbiet la day tre agiai doantil 0 den 3 tu6i khong th~ pho mac cho mot ai khac. Banthan nguoi me phai tuminh may mo tim hi~u, hoc hoi,suy nghi de tien hanh rna thoi. Duong nhien, dua trechua dit nhan thtrc de hieu vi sao each day nay la t6t nhatv6i chung, hay chung phai lam cai nay rna khong duoclam cai kia. Tre cung khong the tu minh chon loc tilnhimg gi chung duoc day, r6i pho thac ban than minhcho cai do.

"Neu co phuong phap giao due nao t6t thi vui longhay day no cho con toi di", co nhimg nguoi me vo trachnhiem ki~u nhu v~y thi khong noi lam gi. Nhung, tat caeac b~c cha m~ tren the gi6i nay deu mu6n h,r minh xacnh~, l\la ch<;>nphuong phap giao d1,lcrna ban than minhth\lCS\l da tham imum.

V~y thi, vi~c dAu tien ngum m~ cAnghi nhala banthan minh ding phai "hoc". NguOi 1611khac v6i con trea chO hQco suy nghi:cua ban than. "Giao d1,lcnguOi m~"co the la m¢t tit hoi cao ng~o, nhung no nhan m~ dngban than nguOi m~ thay cm thiet phcii hQc cai gi, chukhong phai can d~y cho nguOi m~ ccligi.

CNGoi .. _lu GlA'oTNl oi _u~..

Nhfrng nguOi duQCgQila thien tili 6 tren the giOinayco rat nhieu. Qua th\tc nhung nguOi d6 vOitai nang thienbfun hon nguOi eua minh da c6 nhUng cong hien to 100cho tien b<)ella xa hOiva h<,inhphue ctia nhan lo~i. Thenhtmg, nguqc lQi e6 m¢t S\l th~t r~ng khong it nguOi,

3.5. NguOi IDE} quan trong hdn nguoi chatrong vi~c nuoi dQy con nen nguoi

Montessori da n6i mot dieu vo cung thu vi: "Nghien CUudau nen d~ biet duoc co th~ xac thit con nguot duoc thuchien 6 xac chet, nhung nghien ciru d~ biet duoc tinh thancua con nguoi thi duoc thuc hi~n 6 mam song vua moisinh ra, nghia la nghien ciru tre tho" .

Duong nhien la toi khong muon n6i den van de nhanchUng hoc hay triet hoc, Vi~e nguoi me roi vao S1,I dOcdoan hay la t1,T man chinh la da danh mat di ban thanminh. Tire la ban than nguOi me da khong th~ binh tinhd~ quan sat va phan doan mot each khach quan nhimgsuy nghi va thai d¢ ella ban than.

f)~ khong bi nhu the thi dieu quan trong nhat 6 dayla hay xem xet ngon ngfr, tam h6n va bi~u hien cam xuccua tre voi mot thai d<)cong bang vo tu. Neu phat hi~nra dieu gi moi me ill trong d6, thl co nghIa la cha me datv kham pha fa chinh ban than mlnh, hon the mra n6 con13.nhting kham pha cua tri tu~ va kinh nghi~m quantrQng Ungdl,lng tr1,Ictiep VelO vi~c nu6i d<,iycon tre.

IIUICI lasara

~=208

(1) Nguyen van: The child is father of the man,·

can thiet trong vi~c day do con cai. Ngoai ra khong chico viec n¢i tro va viec nuoi day con, moi viec xay ra benngoai xa hOi rOng 100 ceng ra't can mOi nguoi chung taphai quan tam va chu y den.

f)~ nhung suy nghI doc dean va tv phu khong dfu1cha me rei vao phuong phap giao due ich kichi nghI denloi ich ca nhan, hay phuong phap giao due phu phiem lachay theo thanh tich d~ khoe me, thi viec hoc hoi ill eachhoc t~p rna con tre la dieu vo cung quan trong d~ giupeha me tranh duoc dieu a'y.

Nha tho nguOi Anh, William Wordsworth (1770-1850),da c6 mot cau tho noi tieng: "Tre con la cha me cua .nguoi 100(1)".Ngoai ra toi da tung nhieu IAngiOithieu venha giao due nOitieng Montessori, be).da n6i mot cau noitieng: "Tre tho chinh la nguoi thay cua chung ta". NhCingcau noi y nghIa nay khong chi danh cho giao due tre tho,n6 con khang dinh rang doi vOinhan sinh quan rOng 100thi tre nh6 da d<,iycho nguOi 100chUng ta ra'tnhieu dieu.

Til co xua con nguOi da hi~u duQCtam quan trongcua vi~c hi~u ve ban than, va no h,rchet minh d~ lamdieu d6. Khong chi don thuAn la tin ngueng hay y kienchu quan, ma con chUng minh duQ'Cb~ng khoa hQc.S1,Iphat tri~n cua sinh v~t hQc,YhQcva tam IihQcda chUngminh n6 mOt cach Cl,l th~. Lien quan den dieu nay, ba.

ngon ngfr hoc va s6 hoc, rna eng con thuong tien hanhday nhung kien thtrc do mot each than trong dua trennhimg phuong cham giao d\1Cnhat qulin do chinh ban

Ithan minh sang tao ra: Lieu co phai nho duoc nuoi daytrong moi truong nhu the nen vai nam sau Pascal daphat huy duoc nhung tai nangxuat cluing nhu mot nhatoan hoc, nha vat lihoc, va nha triet hoc ton giao? Ongdel viet mot cau n6i n6i tieng rna co le ai ai cung biettrong cuon "Tu tuOng" d6 la: "Con nguoi chang qua chinhu la mot cay say, Nhung la mot cay say biet suy nghi".

The nhung thten tat fiy da ra di a tuOi 39, va c6 Iekhong nhi~u ngum duQ'Cbiet den 1m boe b~ch eua ongr~g til"khi ong 16 tu6i khong ngay nao tinh th~n cia ong"duQCyen 6n. M~ ong mat nam eng duQ'C3 tu6i nen engkhong he biet den tinh thuong cUa m~, ong cOOgkhongduQ'Cgiao lUll cOOgnhUng b~ cOOglua, rna chi dug<:nuoi d~y trong S\l giao d\1cnghiem khc1ceua nguCrichaoKhong th~ phu nh~n rAng,chinh nhUng dieu nay delmang l~i nhUng t6n thuong vo cimg 100v~m~t th~ chatIan tinh than cho Pascal.

Pascal nhan duoc 5\1 giao due trong gia dinh moteach triet d~ til nguoi cha cua minh, nguoi da nuoi hivong con minh sau nay se la mot nguCrivi dai. Cha ciaPascal da til b6 cong viec cua mot quan chuc hanh ehinhd~ chuyen tam vao viec day db con. Ong khong chi epPascal hoc nhimg kien thirc nhu d!a H, lich SU, triet hoc,

" "

18UkAMasaru

=~210

trong so d6 da co mot cuoc song chua h!nla hanh phuc,c6 th~ vi nhong 11 do nhu c6 mot co th~ khong kh6emanh, hay la c6 trang thai tam Hkhong 6n dinh.

Dau cho co la thiza thi toi v~n phai khang dinh rangnhung nguoi nay khong hAnvua sinh ra da la thien tai,cung khong phai vua sinh ra da bi lap di hay th~ chatbi suy nhtroc. Va khi di tim hi~u nguyen nhan vi sao,thi cau tra 1616 day lai chinh la su gtao d\1Ctrong giadinh 6 thoi ki au tho rna cha me cua ho, d~c biet lanhimg nguoi cha Iii nhtrng ngiroi quan tam thai qua doivoi viec giao due con tu som, Viecmot nguoi eha nhiethuyet voi gtao d\1Ccon bang su uyen bac ella minhkhong c6 gi la xau ca.Chinh nhonhtmg nguoi cha nhuvay da nuoi day nhung dua tre c6 tai nang tuyet voihon hein nguoi binh thuong,

The nhung, c6 rat nhieu truong hop chinh vi nhiettam qua vOivi~c d~y con rna ngum cha da cam con rninhduQCgiao lUll cimg nhUng dua tre khac, hay khong chocon minh c6 th61gian vui cheri.Chinh vi khong duQCd~ynhUng bai hQcco ban v~ tirth cong d6ng, giao tiep xa hoiva v~n dong 0 thOikiau tha da d~n den vi~c tai nang ayphM tri~n mOt cach thlen lech. Mot vi d\l c6 th~ coi ladi~ hinh trong 56 d6 chinh la wemg hQ'Pcita nha triethoc vi d~i nguOi Phap, Blaise Pascal (1623-1662), tac giacua cu6n "Tu tuOng".

cHiloi'M MAu .. ~OTHioi MU+tt

~=212

Khong biet vi Iido gi rna trong tiengdue" lai co phat am giong nhu "cuang chef' .Chinh vi Iido do, co khong it nguoi delhi~ ...giao due tre agiai doan au tho la phuongbo qua nhung ham muon, hung thu coo treep tre mac du tre chan ghet. Qua that, tredUQCsinh ra thi khong th~ biet bi~u hien ythan rang thich cai nay hay ghet cai kia. Tuyme co th~ nhan biet duoc Sl,l phan khangthich thu tiep nhan cai nay, hay nhat dmh

Vai tro cua nguOi me leiquan sat timido va gUi eho tre nhimg kich thiehmuon. Con neu kim kep mot each vo H,lam mat di Sl,l hUng thu ella tre thi chi ..............,~.....tac d\lng nguQ'C:

Khong biet cophai do y nghia cia til IImi;1nhme khong, hay nhl1ng ai dUng tren ~pgiao d\lc cfulg d~u suy nghi thcii qua, rna

.viec rat don gian dUQ{:thuc hien hang ngaychinh la giao due,

eon tre bAt dau biet noi tieng me de thi hau nhue6 bac rna me nao nghi rang minh delday tiengcho con. V~y day chinh Ia mot vi du v~ giao due

hien rna khong h~ co chu truong giao due.

noi, hanh dong, va S\l' bi~u hien tinh cam cua. me deltruyen eho tre mot each vo cung nhay cam,delhinh thanh nen tinh each va nang hrc cia tre.each khac thi chinh sinh hoat di~n ra hang ngay

phap giao due rna khong h~ co chu truongVi~c ta day eho tre eID gi chidon thuan Iamottien cia giao due, chu no khong bao ham toan

mo-hi!:l cia giao due.

su danh du cua truong Dai hoc Chiba, nha giaotho Tago Akira delnghien ctru rat nhieu vi! thoicua nhung nguoi n6i tieng tren nhieu linhvue,

ra r~g cang khonggay ap hrc d~ tao ra dQng hrcthi se cang tao ra hieu qua giao due tuyet voi, Cola, chinh viec quan tam va thau hi~u sau sAc til... nguOi xung quanh danh cho nguOi me, rbi tiep

dua tre chinh Ia bu6c dau tien ella giao d\lC

au thO'. Nha hoa hQCn6i tieng nguOi DUe,Wilhelm Ostwald (1853-1932), del dua ra ket

_.LO.V ....1'.. cuon "Lu~n vi nhan" rAng: liThe gi6i. duQ'Ctilam hi~u va sach", nhtmg l~t nguQ'CIi;livan '

Thien tai co th~ duoc nuot day du6i.ngiroi chaoNhung mot con nguOi co th~ 100tot duoc hai mat th~ chat va tinh than, thiban tay nuoi day ella nguoi me rna thoi, ~'L&&U''''''

toi muon nhan manh r~ng viec nuoi day treco tinh thuc ti~n chi co duy nhat nguOime

laUKA lIasaro

215 =~

thai, rna quan trong hon la sau khi tre sinh ra den khitre duoc 3 tuoi. .

Trong CU9C s6ng nay co khong it nhimg nguOi chada chon vui nhungmam song tir bong toi nay sang bongt6i khac, rat nhieu phu nu bi ton thuong ve mat tinh thAntit viec pha thai. Nhung nhUng nguOi cha vo trach nhiemkhi pho thac viec sinh con va nuoi day con cho nguot memot each rat binh than con dang trach hon,

HQa 51ve tranh minh hoa noi tieng Manabe Hiroshideldung tir "vUt b6 con" d~ noi ve viec nhUng nguCrichavo trach nhiem pho mac het til viec sinh de va nuoi daycon cho nguOime, va doi v6i toi thi viec "vUt b6 con" naycon mang t(>in~g hon la "pha thai".

"VUt bo con" d~u cho co dua ra tram ngan li do thichac chan la chkg co li do nao co th~ chap nhan duoc.

. Va ket qua cia viec "vUt bo con" delkhien cho gia dinhban va ruroc Nhat roi vao bat hanh tir 20, 30 nam tnroc.

Nhu viec keu goi bai tnt rna tuy a My da khong. thanh cong phciichang Clingla bOiket qua tit vi~cnhUngong bo ba me My del "vUt b6 con" tit 20,30 na.m truoc.Toi da mong nuoc Nh~t khong di theo vet xe do nhu the.Va d~ lam duQ'Cdi~u do thi toi muon nhan miilnhden vaitro quan trQngcua nguOi m~ sau khi sinh con. Do do rna"vtit b6 con" la dieu khong th~ tha thu duQ'C. ~

IIUteA Masarv

~: 214

M6i nam co khoang 2 trieu tre em duoc sinh ra. Neunhu tru6c kia theo phong trao de cang nhieu cang tot thigia d~ co 5, 6 nguoi con la chuyen' fat binh thuong, thingay nay ti l~ sinh san da giam rat rnanh dan den binhquan m6i gia dinh chi c6'tu 1 den 2 con. Hay n6i moteach khac, tre em bay gier diroc sinh ra da co tinh kehoach ro rang, tre sa sinh da duoc chuan bi chu dao vemoi mat d~ tra thanh nhtmg dua t¢ uu hi.

The nhung nhimg dua tre duoc colla uu tti nay co","," "

duoc gUi gelm trong mot mot-truong nuoi diilY·thic;hhQ'Pnhat hay khong, thi th1,lcte cho thay khong·.phciinhuv~y. Tru&c khi sinh, cha me len kehoi;1ch vocimg

.• . I

ki luOng, nhung sau khi sin~ tre ra thi ngay l~p ilkvi~c nuoi di;1ytoan b¢ pho :th~c het cho nguOi me.

';:";~8.'"-9rnmgnhien vi~c c~n thiet d€ fen ke hOiilChchi tiet va:'~~~kiluOngnay khong chi danh cho mm-giai d~..mang

3.7. Khong bo do gina chtmg viec nu6i day con

de, doi voi giao due rna cang cuong ep, nhoi nhet thi secang co hai.

Doi vot Ostwald thi sach ia thir khong duoc cha medua cho, rna no nen nam anhUng noi rna chi cAntre v6itay toi thi se cham den. Nhtmg illngu rna Ostwald duocnghe illcha me khong mang tinh cuong ep nhu "Hay trothanh ngum vi dai", rna chinh la am hieu "Bome tinnhatdinh con se tra thanh ngiroi vi dai",

CMOOEN Miu _.,(0 TNl oiMU,M

Nhung, giai doan day tre bang each lap di lap lidmang tinh dong vat, hay uon nin nghiem khac rna trekhong cu tuyet chi den khi tre 2 tuoi la ket thuc, con saugiai doan nay, tre se bit dau dira ra chinh kien va thehien y chi cia ban than. Khi ire qua 2 tu6i cung la thoiki vai tro "me H6" can phai ket thuc. Con neu thoi kinay cha me bo qua suy nghi hay earn xtic cua tre rna apd~t suy nghi cua ban than vao tre thi nguoc lai se chilam cho tre nay sinh tinh phan khang khong chiu ngheloi, dan den vai tro "me Ho" tuyet voi tnroc kia tro nenvo ich.

Tuy nhien aNh~t khi tre da qua giai dO(i\fl2 tuoi vabcit dau c6 chinh kien cua ban than thi s6 IU(mgnhiingba "m~Ho"dQt nhien lCilibit dau ta.ngVQl. Nhiing ba m~truac kia von dtu dang chieu chuQng con thi nay dQtnhien bien thanh nhiing ba m~ vo cimg nghiem khic, hienao ct1ngbit con "Khong duQ'C lam cciinay, khong duO(:lam cciiIda". Phcin chieu trong mit con tre la hinh anhnhfrng bcim~ dang sQ'nhu quai v~t, day cting khong phaila Sl!so saM voli. Nhfrng ba m~ nghiem khic nay diI cht

tinh dong v~t deu c6 mot y nghia rat 1611.Giai doan naychic6 nhiing nguoi nhu "me HO" m6i lam duoc dieu do.

Ngoai ra, nhiing nguoi xung quanh cung se luon tothai dQ ling hQ,cam thong va hiep luc v6i nhung ba metre nhiet tam muon day con m.inh trong dQ tuoi tU 0 den2 tu6i.

IIUIeAlasaru

:: 216

Day la cau chuyen toi gap trong mot chuyen cong hie

aruroc ngoai. Khi toi di vao mot nha hang thi aban phiatnroc mat da co mot phu nu tre cung dira tre khoang 2tu6i dang an duoc rura chUng.The nhung khong biet caube nhln thay v~t the gi la nhu con sau l~n vao dau d6trong thtrc an nen nhat quyet khong chiu an. The Ia nguOime tre da nghiem mat mang dua tre, lay tay phat vaomong tre may cai. Cho den khi bila an cia hai me conket tht1cnguOi me tre cung khong them chu y den duatre mac cho cau be kh6e va gao rat to.

Con neu aNhat, g~p mzong h9P nhu the thl khongbiet co phai la nguoi me vi ngai thai dQ cua moi nguOixung quanh nen da lam du moi each dap ling nhu caucua tre nhu db danh, d6i m6n an khac cho tre de tre thaikhong khoc mra. Con nhung nguoi xung quanh thi to rokhuon mijt buc boi vi bi tieng khoc cua tre lam phien nense nhinnguOi rn~b~ng eon mcitkh6 cNu.

chiic h~n nhiing nguOi m~ Nh~t khi chUng kiennhiing ba m~ nu&c ngoai nhu .the se phe phan nhiingnguOi m~ d6la "m~H6".The nhung lam "m~Ho" clingc6 nhiing diem t6t rna ta khong nger den. Doi vOi tre 2tu6i, khi duem.gket noi giua cac te bao trong nao vanchua hoan thi~n thl nhfrng hanh dong l~p di l~p l~imangtinh dQng v~t, hay nhiing uon nan nghiern khciemang

3.B. COth~ lam "me H6" d6n khi tre len 2 tu6i

ettGoi ... i••10 TMloj.....

Co ba me khi du dinh bat dau cho con theo hQCcai gido da den hoi thay Suzuki: "Thay xem con t6i co thanh caigi duoc kh6ng?". Thay lien tra loi: "No khong thanh cai giduoc dau". Duong nhien la khi nghe thay nhu the nguOime da firtkinh ngac va khuon mat th~hien ro su tiult vQng.Khi ay thay Suzuki da tiep loi: "No khong thanh v~t e6 th~dung duoc, Nhung no se thanh nguOi co th~ dung dUQ'C(tai gioi)".

Day chi la cau choi chu bong gi6 cfu du eho y thtrc sahuu cua cha me dOi voi con cai minh von mong muoncon emminh cang a trong tAmmAt minh cang nhieu cangtot. Chinh nhUng cha m~ co suy nghi coi con cciila v~t sahfru cu.aminh thiCling se b6 qua y.ehi cia ban than tre.Duong nhien la ngay ca v6i nhfrng dua tre da mang s~y chi ella ban than tru&c do thi suy ngru nay cia cae b~ccha m~ ding giong nhu mot toi cie.DUng di theo hu6ngch~m~nuoi dr,tytre cciigi, rna nen di theo hu6ng d~ trecon"too len cUngv6i cciigi.

theo tat ca nhung gi cha me noi. "T6i thimuon con minhsau nay se la kisu" hay la "T6i muon con minh se la nhacsi" la nhUng nguyen vQng rna ra:tnhieu cac bac cha meden tim cac nha tu van, giong nhu ho den mot ti~m mayquan ao rna dua ra yeu cau vay. Trong nhnng cauchuyen cua thay Suzuki ve viec nay co mot cau chuyennhusau.

18.. "asarv

Co Ie da co nhiing bac eha me timg trai qua viec catnhau voi con vi no tro nen uong bu6ng, kieu cang va hiedo dua tre da quay lat not v6i cha me rang: "Con co nhocha me sinh ra minh dau, nen dimg co hie nao ding canthi~p vao vi~ cu.acon". DUng la nhu v~y, tre con thi lamsao co th~tl,lsinh ra minh duQC.Toan bo trach nhi~m lienquan den S\l ton t~ ella dua tre deu ttlUQc ve cha m~. Conghia la vi~ nu6i d~y d~ dua tre co th~ tranen tl,ll~p vatruOng thanh duong nhien la nghia ~~ ella cha m(:'!.

The nh\IDg trong ph~m vi trach nhi~m va nghia Vl,l

ma t6i noi a tren thi vi~ dang kinh ng~c aday la co quanhieu b~e eha m~ da ngo nh~ rAng con cai se pMi lam

3.9. Con cai khong phai la v~t so htru ciiaeha me

don thuan la noi nhieu, c~n nhan nhieu nhung doi voitre thi do la Sl,l tra tan tinh than kinh khung.

Cho den khi tre duoc 2 tu6i hay lam mot ba "me H6"nghiem khdc voi con, con v6i tre sau 2 tu6i thi hay lammot nguoi me th~thien diu. Day ehinh la hinh anh nguoime li tuOng va tuyet vot nha:t doi v6i giao due tre tho,

Duong nhien khong th~ nao ngay l~p nrc rna tilmenghiem khac chuyen sang me hien diu m9t each donthuan duoc, dieu quan trong nhat 6 day la viec hru y dennhimg thm di~m can phai thay d6i nhu tren nhu la motthai d9 co ban cua cha me trong viec nuoi day tre.

CMC)OEM Mlu .. iOT....oiMU ...

221 ==

The nhung, chang may ch6c giao due sau chien tranh(1945)da bi chi trich la dang di qua da, Den khiphuongphap giao due Spartan (Ia phuong phap giao due vocimg nghiem khcle thoi co dai Hy Lap) duoc xu6ng len,thl ngay l~p rue cac ba me deu chay theo va da co ratnhieu ba me yeu cau ong ba khong duoc nuong chieuchau qua rna phai nghiem khac la mang chau nhieu hon.Nhong ngum me nhu the nay chclechan se lai thay doiton chi cua ban than, tiep theo lai vtrt bo ngay phuongphap giao due Spartan va eho rang giao due theo chunghia tv nhien (ruc la cu d~ tre 100 len khong la mang,khong khich l~khong dinh hu6ng) la tot.

Hinh nhu cac ba me da ng¢ nhan giao due cho tretho cung giong nhu thor trang, luon chay theo nhimgtrao luu dang thinh hanh. C6 th~ noi, giao due tuoi autho dang bung no rat manh me, nhung nhieu nguoi dakhong hieu duoc ban chat va tam quan trong cua n6 moteach th'l,lC St..Inen da bo khong it cong suc vao giao d\lcsOmchi bOivi phuong phap nay dang bUng no va duQCham mo.

Bat kivi~c nao minhnghi Ia hay va ap dt,mg no vaoth\lC te deu khong phcii la mQt vie<: xau. Chi cO dieu neunhu ngum theiy vi di;linhat va gan gill nhat v6i tre Iangum m~ rna mat di tinh chti dOng thi giao d\lc tre thase khong th~ th'l,lC hi~n du<;x::Phuong phap giao d\lc theochu nghia tv nhien, d~ tre 100 len tt,r do hay Ia phuong'

.IUICI "asaru

I_j_

:: 220

Sau chien tranh, sau khi ehe do giao due mot duoctri~n khai, giao due theo chu nghia dan chii duoc hinhthanh da giup cho rat .nhieu nhan tciimoi duoc phat huyhet 6 moi mat, The nhung nguoc lai, trong S'I,lbien doi xahoi vo rung manh liet do da noi com len fat nhieu nhirocdi~m. Ngay ca. bay gio co le cung vfu1co rat itnguoi suynghi nghiem tuc va than trong ve dai hoc. Cac bac chame deu nhiet tinh suy nghi giao due tre trong moi tru6nggia dinh thi can phai lam nhfrng gi.

Chi co dieu dang tiec lit cang nhi~t tam vOigiao d\1ccho tre thi cac b~c cha m~ cang e6 khuynh huOOgmC;lnhla mat dan di tinh tv chu eua ngum lam eha m~, vi eumuon cho con cai minh tiep xuc vOi nhling cciigi mOinhat va nhanh nhat. Nhting ngum m~ noi tiep nhau phudtnh giao d\1c tru&c chien tranh, cho r~ng giao d'l;1cvanuoi dC;lytre til tru&cden nay deu la sai lam, nen da chotre duQ'Clam mQi·thu rna chung thich, d~c bi~t Ia khongcho ong ba dong den chau du chila mot ngon tay.

3.10. Nguoi me thieu tu tin thi khong th~nuoi day con t6t

NghIa V'l;1cua cha me la tao cho tre mot moi tnrongphong phu voi nhieu kich thich gnip tre c6 nhieu khanang lua chon d~ phat hien ra minh yeu thich cai gi,minh se 100len voi cai gi ngay til khi con nho, Tuong laicua tre khong phai la vat s6 htiu cua ai, rna tre la vat sohtiu cua chinh ban than tre.

CMGOEM MAu GI.-O TMloi MU9M

223 :~

Nlumg ba me co suy nghi tu phu, hu vinh nhu vi dutren khong phai la it. Mac du giao due tuoi au tho khongphai la phuong phap giao due uu viet tao ra nhimg thientai, nhung se khong phai la noi qua d~ khang dinhrAngchinh nhimg suy nghi h,r cao h,r dai gi6ng nhu the naycia cac ba me la mot nguyen nhan lam cho moi nguOinhln phuong phap giao due tuoi au tho bang mot chieckinh mau lech lac. Thuc te thi khong biet co phai vinhong dua tre diroc nhUng ba me h,r phu nay cho hocpiano, violin nen tre rung h,r nhien hinh thanh trong dauminh nhUng suy nghi ganh dua, minh la thien tai, vadem den eho tre thoi kieu eang h,r phl,1hay khong. Th~tuong phi khi hQc piano hay violin. Le ra no ta phuongphap giup tre phat tri~n va thang hoa tai nang cua minh,thi nhUng suy nghi do da vo tinh bop ch.et suy nghi va·tam hon trong sang cua tre.

Hqc piano hay choi dan violin tuyet nhien khongphcii la m¢t viec gi qua d~c biet. No chi nhu Iamot giaoCl,1 rna thong qua viec hQc tre se n~m b~t duc;YCdi~u gi,'

"Con toi co tainang dac biet khac nhung dua tre binhthuOng khac nen tei phai cho no hoc piano", hay la "Vinha hang xom cling cho can di hoc nen tei cung phai chocan di hoc violin".

3.11. Tre S8 phat tri~n l~ch lac neu cha mesuy nghI tu phu

ISUICI Rasaru

~=222

phap giao due ha khac kHi!uSpartan cung d~u cAnphaimy thu¢c vao rnoi truong va d¢ tuoi cia tre, va cUngchila mot phuong phap d~ nuoi day tre tho. Nhung nokhong phai la tat ca.

Di~u t6t nhat rna nguoi me nen lam cho tre chinh lahay tu tin vao ban than minh. Con neu ngiroi me chi chaythea trao hrunhay til phuong phap nay rbi lai voi sangphuong phap kia thi se chi dem den ket qua tbi t~ chocon rna thoi. Doi voi tUng viec du nho be nhat cung hayh,r tin vao ban than, va hay beltdau khi ban than delthauhi~u va nam ro v~ no chinh la each lam t6t nhat. Boi visu kien quyet day tv tin cua cha me chinh la di~u canthiet nhat d6i voi viec nuoi day con minh.

Neu thai d¢ cua ch.ame Ctf khang khang luon chominh dung, quan niem cimg nhac thl hoan toan khong.co lot gi cho viec nuoi day can tre. Hay la nhimg cha menao day con thea ki~u lam gi cling lam lay le, d~i khaiqua loa, khong den nm den ch6n, thi cting khong bao gibnuoi duemg tre thanh nhfmg con nguOi tuy~t vOiduQ'C.

Giao dl,1ctre nh6 chinh la cong vi~c cao ccinhat vaquail trQng nhat cua nguOi m~. se khong co thai gianranh d~ nguai m~ co th~ ngm tay. Tei mong cae b~e cham~hay loc;t.ib6 thai d¢ cting nhi1c,tam Iich~y theo phongtrao theo sO'dong, hay thoi quen d~i khai qua loa, va haysuy nghi mQt each chan th~c.~at d~ giao dl,1ctre s6mchinh la mQtphan cia minh.

CMGO€M Mlu GlAO™~oi MU9M

225 :~

Toi duoc nghe tir thAy Suzuki Shinichi mot cauchuyen the nay. COmot nguoi me no hie nao c11ngthanvan nhung cau giong nhu muon doi dAu vOi con minh,ki~u nhu: "86 toi dung la bat hanh nen moi bi ong troi

ban cho dua con hu don nhu the nay". Khi d6 thAySuzukida n6i voi ba me rAng: "Bat hanh chinh la do each nuoiday cua chi d6 chtr,Vi hie nao chi ding qua trach con, biitn6 sua chua, nen tre da tv thu minh lai va khuon mat tronen cau c6 kho chiu voi chi hie nao khong hay. Da.u laquan he cha me va con catdi ruta thl xet tren phuong dienla con nguoi voi con ngum, cha me va con cai vAn canphai ton trong ve thau hi~u nhau, ban than cha me neunhan thay minh co IOithl hay thanh th~t nhan 16iva hayd~ con cai tha thu cho minh". Sau d6 mot thoi gian, nguoime do da rat vui ve k~ lai rang co delchu dong xin loi conm6i khi ban than lam sai, va dUa tre da n6i chuyen nhenhang hon voi me, hai me con del lay lai duoc moi quanh~ tinh cam than thiet nhu ngay xua.

Doi vOi nhfrng ba m~ nghiem .khiichay doi hoi quanhieu, ki vQng qua nhieu vo tinh t;;tothanh ap l\lc ehocon thi khi ba:t dau nh~n biet duQCdieu d6, tre se dungkhuon m~t phan khang d~ n6i vOim~ nhUng y nghi batman cia minh nhu: "Vi m~ co phai hQc dau nen muonn6i gi rna chAng duQ'C".Ro fang la cau n6i tren da th~hi~n S\l mau thucin, khong ga:n ket vOi nhau giua suynghi eua m~ va suy nghi ella tre.

.,,

Ilva Masaru

"Con cai c6 may ai hi~u long cha m~" la cau noi rnacac b~c cha m~ thuOng hay ca than m6i khi con cai minhkhong chiu nghe theo 1mnoi cia minh, nhung th\lC S\l

co phcii loi lAmthuQc ve con cciihay khong? Toi thl chod,ng nguyen nhan cua vi~c nay n~m aphia cha m~.

phat huy duoc kha nang nao ella ban than rna thoi, Vithe rna v6i viec hoc piano hay violin thi nhung cha menao cang suy nghi h,r phu thi lai cang khong dat duocnhimg hieu qua tuyet vm rna viec hoc nay dem lai.

Thay Suzuki k~ rAng a lap hoc violin ella thAy quabao the h~ da co den vai ngan hoc. tro del choi gioi honthAy.HQcviolin khong co che,cho nhtmg suy nghi rangminh chi hoc d~ choi duoc violin, chi ban than minh choigioi violin. Gia su neu viec di hoc violin co xuat phat tilsuy nghi tv phu ella cha me la muon con minh thanh d~cbiet di rura, thl viec hQCviolin cling khong bao gia thoaman duoc nhong ao vQng va su h,r cao tv dai do. Nhuv~y, hoac la vUt bo suy nghi kieu cmg tv phu, hoac la tilbo viec hoc dan.

Vi du nhu con trai cia toi cling nho hoc violin rna del.tro nen tv tin hon rat nhieu, va a hau het cac mat khaccllng deu c6 nhUng hi~u qua rat tuy~t vm.

3.12. l)~ con thay d6i thi tntoc ti€m cha m~cAn phiii thay d6i

"Can han cha la nha c6 phuc" hay "Tro han thay,tro ngoan" la nlumgcau rue ngu noi ve viec can cai gi6ihan cha m~ va hoc tro gi6i han thAy rna chung ta. thu6ng nghe. Toi nghi ban chat thqc 51,leua giao d1,1cchinh la nhu v~y.

Toi da noi nhieu IAna cac chuang tru6c clng nangl\Ic ella tre khong phai la do bAm sinh, gia su cU cho dngnang h;rc cua tre deu duQ'Cdi truyen toan bo tir cha m~thi it nhat ct1ng phai nuoi dC;lycan cai ngang bc\ng vOinang l\Ic cua cha m~.

Toi nghi co rat it cha me luon manh mieng ra lenhcho can "Lam cai -nay di, nho cai kia di" trong khi banthan minh thi hroi nhac khong chiu co gAng,nhimg vAnmuon can minh "Sau nay can rna gioi giang tro thanhngiroi thanh dat thi cha me ding duoc rna may rna matvoi thien ha", Nhung cac bac cha me em phai giac ngod.ng neu ban than minh la cha me rna khong n6 luc it. nhat la nhu each rna hoa s1Manabe :Hiroshi da lam voican ong, thi giao due tre tho se k.h6ng th~ thanh congduoc, Tilmot nguoi cha, nguoi me bieng nhac nhung chican n6 hrc va blet each thuc hanh thi chac chan se thoaman duoc nhung dieu kien toi thi~u nhat giup cho canminh tot hon va phat huy duoc tai nang ella chung.

3.13. Giao due chinh la nuoi day tre d~"con hon cha"

IIUKA lasaru

Tre se khong baa gia nghe 101neu nhucha m~·su6t - _.ngay rna mieng ra la ra lenh, la quat mang, thuc giuc.DAu tien cha me phai la nguot lam dieu do tren thuc techo tre xem. Muon tre co dong luc dAy du d~ tru6ngthanh rna tre n6 luc phan dau mum phan, trong khi docha me lai chi phan dau mot, hai phan lay l~ d~ cho trevui thi tuyet nhien, tre se khong baa gia truoog thanhthea nhimg gi rna cha me mong muon. Dieu tat yeu (]day la khong chi lam cung can mot vai viec nao do, rnacha me con phai cho can thay duoc S\Ico giing va n6 lirecua ban than minh.

HQa si ve tranh minh hoa ne>itieng Manabe Hiroshida k~ lai kinh nghiem la thuong xuyen vao bon t<im mrocnong cung can d~day can cam nhan huong vi cia S\Ikhe>cue thong qua nhung giot mo hoi. Th\ICchat hanh dongay khong phai la d~ thu cho tre trai nghiem su chiu d\IDgtrong hoi nong va nhiet do tir bon ruroc nong. Khi cimgngoi voi tre trong bon nu&cn6ng, ong da phai suy nghirat ki va sau s~c nhUng de tai khac nhau d~ noi chuy~ncOOgcan minh, chu khong don thuan chi la nhUng de taigiong nhau, vi nhu the 5e lam cho tre cam thay nhamchan. Nola nhUng cau chuyen giong nhu truyen "NganIe mot dem" d~ dem de'nS\IhUng thu, sang ~o, va t~oan tUQ'Ilgm~ cho tre, chu k.hong don thum chi lanhUng cau d1,1tre nhu "Neu can ngoan thi bo se mua quacho con".

Chung ta dang song trong mot the gi6i bien d6ikhong ngimg. St,ltien bl) cua khoa hQcki thu~t da mangl~i cho chUng ta nhUng ti~ nghi va v~t eMt phong phukhien chUng ta kinh ng"'c. Tru6c day may vi tinh chigiong nhu ml)t chiec may.tinh dUng d~ tinh toan nhfrngphep tinhva con 50nhanh hon con ngum, thl gia day noco vai tro gm nhu bo nao cia con nguOi.

do sau nay thanh thay giao, va hQCtro cia thAygiclodolai khong gi6i hon thay minh thi ket C\lC la chung ta sechi giam chan mai 6 thoi ki do da. Dieu do se khong th~ki vQng dem den su tien bo hay nang tam van hoa lenducc, Chinh vi the, dieu hi~n nhien la bdt buoc hoc tro.phM Ia nguoi virot qua tam cao cua thay".

Doan trich tren co th~ hoi dai, nhung nhung gi rnathay Suzuki noi del tac dong manh me vao nhUng gi toi .noi luc da.u.

Duong nhien la cha me, nhUng nguOi thay dau tienva vi dat nhat cia con lai khong he muon nuoi day cond~ chUng gi6i hon minh. Chinh vi nhu the' nen doi voivan de hQCvan cang cm thiet phai loai b6 di cai suy nghicua cha me r~g minh 6 trinh dQnay nen mong sao concai cung dat dUQ(:trinh dl) ngang nhu minh la duoc.

3.14. Nhtrng nguoi pi~t tin tltOngnguai khacse la tuong lai Nhat Ban 0 th~ ki XXI

18UU ltasan

BAng su nuoi day cua cha me nhimg neu con caikhong gi6i giang hon cha me chtit nao thi duong nhiennguyen nhan la do su hroi bieng cua cha me. Doi voitre con thi cha me chinh Ia nguoi thay da.u hen va vidai nhat,

Lien quan den dieu nay, toi xin dUQ(:gi6i thieu nhungcau chuyen thuc ti~n 6 gia dinh vo cung thii vi rna thaySuzuki da viet trong cudn sach cua minh voi tua de"Phuong phap luan ve giao due tre tho cia toi".

"OI6p hoc violin nao cia minh toi cung deu cho trenghe di nghe lai nhieu Ian bang thu am ban nhac, sau dose cho tre t~p choi violin. Va 1m nao toi cung noi voi tre"Thay mong cac em hay choi hay hon bang thu am nay".Vi tat ca hQCtro deu la tre nh6 nen chung deu rat honnhien dap lai "D~,vang a" th~t to, roi cham chi luyen t~pd~ choi hay han bang thu am kia. Qua that la sau motthoi gian, cac em da choi hay hon bang thu am ban nhackia that. Bang thu am kia chinh la bai do toi choi, nenthay ket qua nay cua cac em toi da vo cUng vui mimg.Thong thuOng thinguyen tcic616p hQccua toi la lam saohQcsinh bcitbUQcphai choi violin gi6i hon thay. Toi daquy d~ r~g ai choi gi6i hon thAy thi nguOi do m6i lah<:>ctro cia toi. Va nhUng h<;>csinh khong choi gi6i hontoi thi se phai hQCt~p til nhUng b~ be khac.

T~i sao toi l~i nOinhu v~y, dola vi neu nhu mot hQctro khong th~ gi6i hon thAy giao cia minh, neu hQCtro

cMOof .. Mlu GliOTHloi MU~"

Tat ca nhrmg ai tren bac tieu hQCthl deu c6 the hieuduoc nhung li thuyet nhu "Hay tin tuong vao nguOikhac" hay la "Dimg lam phien den nhUng nguOi khac",The nhung, Iithuyet thl co the hieu nhung thuc hanh thllC;likhong the, do la con nguoi. Neu nhu chi duoc nghe Iithuyet tiI nguOi khac, rOi sau d6 khi gap truong hopgiong nhu li thuyet thi thuc hanh theo, viec do se khongsinh ra niem tin gifra con nguoi v6i con nguOi. Niem tinvao ngtroi khac hay la tin nrongIAnnhau chi c6 th~ duocsinh ra khi dAu tien tqban than chung ta nhan ra moteach tqnhien nhUng gi von co.

Dieu dang mung la tinh each va tri nao cua tre nho~vm con la mot trang giay trang, Nhimg gi tre duoc tiepxuc, duoc nuoi day tU thoi ki nhan thuc nguyen mang sekhong bi quen lang khi tre 100len, va tre se gop phan taora mot xa hQi tuyet voi,

D~u tre co thong minh gi6i giang bao nhieu di nlianhung IC;likhong the t:ii1 tuOOgvao nguOi khac thl ctingkhong the kivQng gi (1 tuoog IaL

Giao d\lC a truemg hoc ChC;lythee ehu nghia thi eu,chu nghia thanh tich la nguyen nhan 100da lam gia tang5l..1 thieu niem tin vao nhau, vi the tru6c khi b~t dAuvaomau giao hay di hoc, nghia la agiai dOC;lntU 0 den 3 tu6itre can duQ'Cd~y nhUng dieu co ban de xay dl,lllg longtin giua con nguOi. Chinh dieu d6 la m1,tCdich th\lc S\l

cia giao d\lc tre tu6i au tho.

Nhiing irudi~m giong OOutren nhieu khong k~ xiet,co dieu su tien b<)cua khoa hoc kithuat da.lam suy nghicua con ngiroi thay d6i ra-tnhieu eimg v6i su tien ich vaphong phu ve v~t cha-t.Ban cha-tcua con nguOi la khiduoc th6a man ve v~t cha-tthl semuon tim. su th6a manve mat tinh than. Toi nghi rfutg da..den hie ban than m6inguOi chung ta cAnphcii suy nghi mot each nghiem rueden va-nde vai tro cua con nguoi trong the gi6i nay la gt,con nguOi co th~ thay d6i the gi6i phai la nguOi OOuthenao? The nhung, cung v6i sq bien d6i cua xa hoi, mot khicon nguOi da. co suy nghi rbi thi thay d6i ho la rat kho.Chinh vi the chi co tre con, nhimg nguoi se tnzong thanhtrong tuong lai m6i la nguOi co th~ uy thac (y xa.h<)imoi.D6 cung lei mot li do rna toi nghi la vo cung quan trongtrong giao due tre tu6i au tho.

Va khi nhin ra the gi6i hi~ tC;li,toi nghi rfutg dieu conthieu s6t nMt trong the gi6i chUng ta dang song do chinh

la long tin gilia con nguOi v6i con nguOi. Nguyen OOaneua nhiing van de nhu xa. h<)imea mo bien dC;lng,0nhi~m, van de b~t nC;ltnhau (y tru6:ng hoc hay noi lamvi~c,c6 th~ noi deu xuat phat tUvi~econ nguOi da khongth~ tin tuOOgnhau. Da.ucho dOisong sinh hOC;ltc6 ti~ich, day dit v~t chat bao nhieu di nua thi con nguOikhong th~ song m<)tcach hoa binh va hC;lnhphuc trongm<)txa h<)ithieu long tin (1nhau.

ISUUIlHanCttOoiN .Iu Glio TNloi MU9N

6 cuon sach nay toi del timg nhan manh nhieu IAnrang suy nghi can ban cua phuong phap giao due somkhong phai la giao due de; tao ra thien tai, hay nhungchuyen gia dac biet ve mot linh vue nao do. N6 chi xuatphat tilmong muon lam sao de;phat huy nhong kha nangella tre, va mong muon m5i dua tre 16n len dimg mangnhong tinh each nhu phan khang hay khong nghe loi,

Cung voi su phat trien rue racua van minh nhan loaihay St,lphat trien cao do v~ kinh te, (y dau do nhieu noitren the giOivS.ncon ton tai chien tranh va su phan bietchung toe, su thu dich nhau giua cac dan toe. Qua thircsu ra dCri.cua cac to chirc quoc te nhu Lien Hop Quoc,UNESCO, WHO delgop phan giin ket nhung con nguCri.tren the giOiIC;\ivOinhau, thiit ch~t tri thuc nhan loC;\ivihoa binh the giOi.The nhung the giOirna nguOi16nchungta lam chu c6 the cling tin tuOng nhau, chia se vOinhau,tha thu cho nhau, hay la.cling tc;\ora mot rnoi truOng sinhsong an binh rna xuat phat tir sau trong trai tim thi quala.mot vi~c vo cOOgkh6. Cang truOng thanh, ngum 16nchUng ta lC;\i cang kh6 gC;\tb6 nhting suy nghi hay th6iquen da an sau vao ban than moi nguCri.nhu Sl,l thu hAn,S\l chia ngQt se bui khi kh6 khan, ac cam voi nhting dantoc khac mau da, ton giao.

Nhung nguoi IOn chung ta khong th~ d~ nhungthien kien del dinh sgn, nhung ngo nhan nhu vay laynhiem sang the h~ tre tho, nhung chu nhan wong lai ellathe gi6i. Tam hon tre tho (y giai doan til 0 den 3 tuoi nhumot trang giay trang, chua h~ biet the nao la su thu <itchdan toe, hay cam giac phan biet chung toe. Chinh trongthoi ki nay neu tre duoc nuoi day rna khong co su phanbiet giua cac dan toe thi tre se 100 len va ti€p nhan mot.each tunhien rang "Viec con nguoi chung ta tren trai datnay c6 mau da khac nhau, cung giong nhu khuon mathay voc dang cua chung ta khac nhau rna thoi". Con neukhong nhu the thi chang qua boi vi tre delbi thoi vao dAunlumg tu tuong, suy nghi phan biet, hay la chiu su canthiep cua nguoi IOn.Neu chung ta thuc su muon di timhoa binh cho nhan loai thi ngoai viec tac dong tich eiretren phuong dien chinh tri doi voi tmh hinh the gi6i hientai, se hieu qua hon neu chung ta chu trong den vi~c giaod\lC the h~ thieu nhi, nhUng nguOi semlrn biit the gi6itrong tuang lai. Hoa binh the giOi th~t st,l dC;\tduQ'Ckhong phcli 6 theh~ eua chUng ta, rna hi (y the h~ tre emtuong lai.

DU nhUng gi t6i dang lam d~ dC;\tduQCmong u6c d6vS.nchua thay ket qua thl,lC te, nhung toi khong h~ sQ'lan6 se khong thanh. Tat cci nhUng gi toi noi trong cuonsach nay d~u xuat phat til nhUng suy nghi rat co ban cok€t h9}Jch~t che vOiphuong phap lu~, d~ dap ting l~i

3.15. Chi co tre nho rndi xoa bo chien tranhva ki thi chimg toc

.8UteA "asaru

Nam 1992, Ibuka la nha kinh doanh, kiem kI thuatgia dAu tien nhan duoc hum chuang van hoa "Bunka­kunsho". Nheng hoat dong ella ong trong linh vue kinhdoanh doldua cong ty Sony tUmot cong xuOngnh6 vuontcim ra the giro, gop phan gin gAm giae rna va hi vongcho rat nhieu nguOi Nhat sau chien tranh. Tren linh vuenghien ciru nuoi day tre tu6i au tho ong cung dolco e6nghien to 100cho nen van hoa Nhat Ban.

Co duyen da dua eng Ibuka den voi giao due tre tu6iau tho da duoc viet (y dciu cuon sach nay, do la xuat phattil Ian song phan d6i dai hoe di~n ra (ykhap noi tren mrocNhat vao nhUng narn 1960.Duong thoi da co rat nhieutri thuc va hQCgia phe phan van de gtao due 6 dat hQC,nhung hau nhu khong co ai suy nghi sau sAcva nghiemrue ve van de do nhu eng Ibuka. Tiep theo, illsuy nghive tcim quan trong cua giao due tre tu6i au tho d6i vrothe h~ tuong lai cua ruroc Nhat 6 the kiXXI,ong delti!n

Phuong phap giao due ere tu6i ~utho cua Ibuka - lOihinh ella nhagiao Tago Akira, glao su danh dutnrong D~ hoc Chiba

51,t mong doi cua cac bac cha me. Nhung no khong conghia la nhung gi duoc viet ra deu dung hoan toan haykhong co cho de phan bien. Tuy nhien, dieu toi mongmu6n la nhong y kien thao luan ve nuoi day tre tho, dc}cbiet la nuoi day tre tU 0 tu6i 6 eu6n sach nay se duoc apdung va tien hanh (y NhM va tren the giOi.Ngoai ra, toitin r~ng cu6n sach se phat huy dAydu vai tro nhu nguoidan duong chi 16icho cac bac cha me.

..........eNGor.._Iu .1'0 TNloi MU~"

Sau do, trai qua gan 30 nam, toi dil vt: rung kinh n~boi khi doc lai nhimg chu truong duoc viet trong cuonsach nay, no vfu1khong he cu. Duong thoi hie xuat bancuon sach nhUng Ii luan ella ong Ibuka "Giao due tre ti.ro den 3 tu6i se tao ra nang luc va nhan each cho trEY'vAnbi coi la gia thuyet, nhung sau do cung voi su phat tri~cua nghien cuu ve sinh li nao thi nhong If luan ay moidiroc chung minh la dung d<in.Va cluing ta eful phai kinh .n~ ong Ibuka 6 su nhay ben va cam nhan thien tai ciaminh khinam bcit chinh xac chan licia giao due tre somtnroc thoi dai nhu the.

Bay gio, nhung nhan thtrc giao due ti.r 0 tuoi, hay giaodue tre tho ail duoc cong nhan m(>teach rong rai,S\lquantam cia B(>Ciao due doi voi gtao due tre thoi kibtl suame da dtroc nang cao len rat nhieu. Nguoi aa thay d6isuy nghi cua toi ve giao due tre woi au tho ti.r trong gO'cr~ chinh Ia ong Ibuka. Khong chi dimg l;;ti6 Nh~t, cuonsaeh nay da duQ'Cdjch 6 rat nhieu nu6c tren the giOi, vaJIll lu~ Ibuka" khong chi dAn diit eho S\l nghiep giaod\,lc tre tu6i au thO' cia the giOi, rna nhUng dong g6p cuano cho den gia da chUng to them duQ'Ctam anh hu6ngvan hoa sau scic khong th~ nao do duQ'C.

Dei v6i ong Ibuka, ciieu ong 10 lfulg nhat bay gia lagiao d\,lc tre tu6i au thO'co duQCtiep nh~ m(>teach dUngdcin hay khong. Neu d(,)Ceuon sach nay thi m9i nguOi se

hi~u, ong Ibuka ktch li~t phan aO'i vi~e nhoi nhet kien

hanh nghien CUu ve giao due tre thoi ki btl sua me, vanam 1969 ong dil sang lap "Trung tam nghien cuu vaphat tri~n gtao due tre tu6i au tho",

Khi trung tam nghien CUll duoc thanh lap thi toicung hop tac tren vai tro la nha tam li hoc. Th€ nhrmg

vao thoi ay khong c6 nhieu nguot hi~u duqc y nghia cot

lot ve tam quan trong cua giao due tiI 0 tu6i rna ongIbuka chu truong. Dil co rat nhieu tri thirc chi can nghetoi tiI gtao due tiI 0 tu6i la len ti€ng phan dOi, ngay cav6i nhung hoc gia cung th€, deu c6 phong trao phan doimanh me viec giao due tre ti.r thoi kibtl sua, vi cho r~gtre 0 tu6i chua hi~u bi€t gi nen viec giao due nay la phicong vc ich,

Th€ nhung, chu truong cua ong Ibuka cho rang "Giaodue tre ti.r 0 den 3 tu6i la vo cung quantrong de phat huy

kha nang cia tre thd' thi khong g~p S\l phan doi nao ti.rdu lu~n. Nam 1971,ong dil xuat ban cuon sach dau tienve giao d\lc tre tho vOi t\,l'a de "Cha d€n ma.u giao thi dilmuOn", va duQ'CmQi nguOi g<;>ila /Ill lu~n Ibuka". Va

nguOi dau tien thau hi~u mOt each sau scic va chan th\lCnhat "Ll lu~ Ibuka" l;;tichinh la nhUng nguOi mE;!quantam d€n vi~c nuoi d;;ty con minh. Rat nhieu nhiing la thucam dOngnhu "T6iail aUQ(:m6rOng tammcitve nu6i d;;tycon cai" duQ'Cgm ve trung tam ti.r nhfrng ba mE:dil apdl,lllg phuong 'phap nuoi d;;ty ti.r 0 tu6i vao th\le teo

.IUIeAlas ..

Trich trong cu6n NCh&d€nmAu giio thi damu(.')n"tei ban nazn 1999,NXB Sunmark.

cho moi ngiroi. Cuon sach nay dii gUi g~ nhiing Iiluanve giao due tre tuoi au tho, khien no giong nhu mot cuonkinh thanh ve giao due tre som, va y nghia chan thucnhat cua no cung gi6ng nhu tinh "CO di~n" cang ve saucang t6a sang.

thuc cho tre tuoi au tho de him buoc dem chufut bi chogiao due 6 truong hQC.NhUng quan niem giao due chichay thee viec nang chi so thong minh IQ, vao truOngmAu giao tot, vao tnrong hoc hang d~u, la nhung suynghi xa voi nhat doi voi suy nghi cua ong ve giao due tretuoi au tho, The nhung tren the giOi nay nhung nguoinhu the vAnkhong phai la it.

Hon mra, ong Ibuka con nhan manh den S1.,l vi daicua "sue manh giao due" tilnguOi me, dang tiec la ngaynay khong co nhieu phu rur tre hieu va lam thea dieu do.Nheng nguOi me rna khi con con nh6 thivo trach nhiem"vUtb6 con", va den giai doan giao due tiep nhan tri thucthi thay doi dOt ngot don ep con hoc, se khong bao gionuoi day duoc nhimg dua tre co long hieu kimanh liet,co tinh h,t lap, tu chu hay co mot tam hon phong phuduoc. Nhung viec nhu v~y thi tirmot phan tu the ki tru6cong Ibuka da kich li~t len an.

MOtnguoi ghet nhin lai phia sau nhu Ibuka chac senoi rang "Tham chi 'Cho den mau giao thl da muon'cung da la qua tre roi". Tuy nhien, cuon sach nay denbay *giovAncon nguyen tinh thoi dai.

Cuon sach /I co di~n" khong chi don thuan day lacuon sach cu. rna voi bat ki thoi dai nao no cung de laian tuong sau scic,va dua ra phuong cham song dung dcin

IIUkA Nasan