1

PARAZYTOLOGIA WYKADY 2009/2010

CHOROBY PASOYTNICZE BYDA, OWIEC I KZ

Zenon Sotysiak

By M.

2

TRYPANOSOMOZY U BYDA Gatunek: Trypanosoma brucei, Trypanosoma congolense, Trypanosoma vivax (wywouj chorob o nazwie "nagana") Trypanosoma ovansi wywouje chorob, "surra"u koni i wielbdw. Trypanosoma theileri, Trypanosoma melophagium.

Nagana Przyczyn choroby byda i maych przeuwaczy w rwnikowej Afryce, okrelanej mianem nagana, s 3 gatunki widrowcw: Trypanosoma brucei, Trypanosoma congolense, Trypanosoma vivax, nalece do rodziny Trypanosomatidae.

Morfologia widrowcw byda * Trypanosoma brucei, brucei jest form pleomorficzn ma postacie: wyduone, krtkie krpe i postacie porednie. * Trypanosoma vivax jest form monomorficz ma krtk wi i terminalnie usytuowany kinetoplast * Trypanosoma congolense jest form monomorficzn i posiada brzenie, (marginalnie) usytuowany kinetoplast.

NAGANA * widrowce pasoytujce u przeuwaczy i wywoujce zesp objaww chorobowych znanych pod nazw nagana, stanowi powany problem inwazjologiczny na caej szerokoci Afryki rwnikowej. * Wystpujce w Europie u przeuwaczy gatunki widrowcw wydaj si by niechorobotwrcze.

A - Trypanosoma brucei posta krtka, krpa B - Trypanosoma brucei posta duga, smuka

Obraz kliniczny Symptomy nagany * Okres inkubacji w przypadku naturalnej inwazji waha si w granicach 414 dni. * Dla byda chorobotwrcze s gwnie T. congolense i T. vivax. * (T. brucei wywouje zwykle poronn posta nagany).

PATOGENEZA TRYPANOSOMOZ * Obraz kliniczny rnych trypanosomoz zwierzcych jest podobny i sprowadza si do: * 1. Obrzku wzw chonnych i powikszenia ledziony z hiperplazj komrek i hipergamaglobulinemi. * 2. Anemii, * 3. Zmian zwyrodnieniowych komrek i naciekw zapalnych zlokalizowanych w rnych narzdach (minie szkieletowe, misie sercowy, OUN)

Obraz kliniczny ' Ostry przebieg choroby wystpuje zwykle u byda bardziej wraliwego (importowanego). ' Prowadzi do mierci w cigu 720 dni od wystpienia pierwszych objaww choroby, wyraajcych si nieregularnymi skokami temperatury (do 41 C), szybkim wychudzeniem i gwatownie postpujc niedokrwistoci. Przewleka posta nagany * Wystpuje najczciej u byda miejscowego, przebiega zwykle wrd objaww nieregularnie wzrastajcej temperatury, stopniowo postpujcej niedokrwistoci i wychudzenia. * Poza tym u zaraonych zwierzt obserwuje si niekiedy, obrzki, wycieki z nozdrzy, oczu oraz nieznaczne trudnoci w poruszaniu

3

Rozpoznawanie Objawy kliniczne mog nasuwa podejrzenie nagany, ale potwierdzeniem diagnozy jest stwierdzenie widrowcw w krwi obwodowej (w preparatach nie utrwalonych lub w barwionych rozmazach), co jest moliwe we wczesnych stadiach choroby. Z uwagi jednak na niewielk ilo trypanosom krcych w krwi u byda badania mikroskopowe powinno si przeprowadza szczeglnie dokadnie. W przypadkach przewlekych nagany, przestrzykiwanie krwi zwierzt podejrzanych wraliwym zwierztom laboratoryjnym umoliwia namnoenie pierwotniakw. Do tego celu uywa si zwykle psw, ktrym wstrzykuje si dootrzewnowe 1020 ml badanej krwi (myszom i szczurom w tym celu podaje si 12 ml krwi).

Zwalczanie * Quinapyramina (Antrycid-ICI) w postaci soli dwumetylosiarczanowej; stosuje si leczniczo w dawkach 5 mg/kg mc podskrnie w 10% roztworze wodnym (wiksze dawki mog by toksyczne z uwagi na do szybkie wchanianie tej soli antrycydu) * Diamidyna (Berenil-Hoechst) w dawkach 3,58 mg/kg m.c. w 7% roztworze wodnym podawa gboko dominiowo. Cakowita dawka dla zwierzcia nie powinna przekracza 4,0 g.

Typ: Sarcomastigophora Rzd: Trichomonadida - rzsistki * Rodzina Trichomanadidae

GATUNEK: * Tritrichomonas foetus * Trichomonas vaginalis Zaraza rzsistkowa Tritrichomonadoza (trichomonadosis) ' Wystpowanie. Pasoyt kosmopolityczny. W Polsce tritrichomonadoza byda stanowia w latach 19451960 powany problem inwazjologiezny ' Obecnie wystpuje sporadycznie

Morfologia pasoyta Trofozoit jest owalnego, rzadziej wrzecionowatego ksztatu dugoci 1225 i szerokoci 511 rn Owalne jdro zlokalizowane w przedzie ciaa Przed jdrem znajduje si blefaroplast. Z ciaek podstawowych pooonych w pobliu blefaroplastu wychodz 4 wici, z ktrych 3 s skierowane ku przodowi, a jedna, tzw. sterowa, biegnie ku tyowi wzdu krawdzi bony falujcej i koczy si wolno w tyle poza ciaem komrki. Trttrichomonas sp schemat budowy 1 - wici 2 blefaroplast i ciako podstawowe wici 3 - pete 4 cytosto 5 eberko (costa) 6 caiko parabazalne 7 - jderko 8 jdro 9 - asostyl 10 - bona falujca 11 wi sterowa

* Podstaw bony falujcej stanowi eberko (costa) odchodzce od blefaroplastu. * Nadaje ono take wypuko stronie grzbietowej pierwotniaka. * Midzy eberkiem a jdrem znajduje si ciako parabazalne o nieznanej funkcji (by moe wydzielniczej).

Umiejscowienie U krw * Gwnym miejscem osiedlenia jest macica. * W pochwie rzsistki umiejscawiaj si przejciowo po kryciu. U buhaja * Gwnym miejscem osiedlenia s fady bony luzowej napletka, odzi i prcia. Niekiedy mog wnika do ujcia cewki moczowej. Mimo doniesie wskazujcych na obecno rzsistkw w grnych odcinkach drg pciowych, tj. nasieniowodach, pcherzykach nasiennych, przyjdrzach, nie wydaje si to moliwe.

4

rdo zaraenia rdem zarazy jest chory buhaj, u ktrego przewleka inwazja przebiega zwykle bezobjawowo. Zaraanie odbywa si wycznie przez akt krycia lub drog sztucznego unasieniania nasieniem zanieczyszczonym rzsistkiem Moliwo mechanicznego przenoszenia pierwotniakw przez muchy, cik lub te narzdzia suce do zabiegw pielgnacyjnych, wydaj si nie mie praktycznego znaczenia.

ZMIANY POWODOWANE RZSISTKOWIC KRW Niepodno, Ronienia Obumarcie podu i ropomacicze Niewydalenie bon podowych i oyska co prowadzi do przewlekego ropnego zapalenia macicy, Wyjtkowo rzadko cia pomimo inwazji moe by donoszona, a pord moe odby si w terminie.

Rozpoznawanie 1. Stwierdzenie obecnoci rzsistka A/ materia wiey, nie utrwalony B/ materia utrwalony barwiony met. Giemsy. Ogldany pod powikszeniem obiektywu 100 > uyciem olejku imersyjnego.

MATERIA POBIERANY DO BADA OD BUHAJW * Stanowi zeskrobiny lub wypuczyny z uyciem pynu fizjologicznego. * Naley pobra z worka napletkowego i bada mikroskopowo. * Badanie winno by uzupenione metod namnaania rzsistkw w hodowli na poywkach.

MATERIA POBIERANY DO BADA OD KRW * Materia do bada od krw stanowi luz z pochwy, ktry winno si pobiera miedzy 2-3 tygodniem od czasu krycia lub te 2 dni przed, do 2 dni po trzech kolejnych rujach * W przypadku ropomacicza rop naley pobra z macicy. * W przypadku ronie naley poszukiwa rzsistka w poronionych podach, bonach i wodach podowych.

INTERPRETACJA WYNIKW * W masowej diagnostyce zarazy rzsistkowej krw moe by przydatny test lazowy * Polega na zlepieniu rzsistkw pod wpywem przeciwcia odpornociowych obecnych w luzie pochwowym krw zaraonych rzsistkiem Wykonania * Na szkieko z wgbieniem naley nanie badany luz i doda kropl hodowli rzsistka Wynik dodatni * Pod mikroskopem stwierdza si skupienia (zlepienia) si pierwotniakw.

LECZENIE TRITRICHOMONOZY BYDA U buhajw 1. Dimetridazol (Emtryl- Specia) Preparat ten podaje si doustnie w dawkach 50-60 mg/kg m.c. przez 45 kolejnych dni. Doylnie stosowa mona przez 5 dni w dawkach 10 mg/kg m.c. 2. Metronidazol okaza si rwnie/ skuteczny w leczeniu buhajw. Zalecany przez 3 dni, rano i wieczorem, dominiowo, w dawkach 2,5g w 30ml jaowego pynu fizjologicznego. * Poza tym naley raz dziennie puka worek napletkowy roztworem furacyny I : 5000, po czym wprowadzi 25 ml 1% Metronidazolu, * Zamkn otwr worka piercieniem gumowym na 1520 minut i masowa z dou do gry. U krw: * 1. Przy ropnych zapaleniach macicy stosuje si 2-3-krotne pukanie roztworami akryflawiny, trypoflawiny lub chloraminy w odstpach 10 dniowych. * 2. Metronidazol w 1% roztworze fizjologicznym stosowany co drugi dzie do macicy po 25-60 ml jest rwnie skuteczny.

KOKCYDIOZA BYDA U byda opisano 12 gatunkw rodzaju Eimeria. Spord gatunkw wystpujcych w Europie, chorobotwrcze dla byda i najczciej wystpujce s; * Eimeria bovis 28x20m, grube tobrunatne oocysty, 48-72h sporulacja, okres prepatentny 18-21dni * Eimeria zurni 18x17, grube ciemno-zielonawo-brunatne, 48-72h, 16-19dni * Eimeria elipsoidalis 21x15, grube bardzo ciemne 48-72h, 8-10dni * Eimeria auburnensis 37x22, grube to-brunatne, 48-72h, 17-18dni

Leki kokcydiostatyczne i zalecane do podawania doustnego u byda 1 Sulfaguanidyna - pierwszego dnia 0.2 g/kg m c, nastpne dawki 0,1 c/kg mc. przez 3-7 dni 2 Sulfatiazol - 0,15 g\kg mc przez 4-6 dni

5

3 Sulradmidyna (sulfametazyna) - pocztkowa dawka 0,2 g/kg m.c.; dawka podtrzymujce 0,1 g/kg m c. przez 3-4 dni 4 Sulfamerazyna - dawka pocztkowa w pierwszym dniu 0,15 g/kg m c, dawka podtrzymujca 0,07 g/kg mc przez nastpne dwa dni. 5 Amprolium (chlorowodorek) - w dawce 0,05 g/kg m c podawany per os przez 5-6 dni

KOKCYDIOZA OWIEC I KOZ ' U owiec jest 14, a kz 11 gatunkw rodzaju Eimeria. ' W Polsce stwierdzono 9 gatunkw, w tym wszystkie wymienione z ktrych najczciej wystpuj u owiec: Eimeria arloingi, Eimeria faurei, Eimeria intricata, Eimeria parva, Eimeria ninakohlyakimoyae

Kokcydia owiec A Eimeria pallida, B E. parva C - E. ninakohlyakimovi D E. faurei, E E. arloingi, F E. intricata G E. granulosa

LECZENIE KOKCYDIOZY OWIEC 1. Sulfaguanidyna - 0,1 - 0,3 p/kg mc na dob, w podzielonych dawkach, przez 35 dni 2. Sulfadimidyna (sulfametazyna) - dawka pocztkowa 0,2 g/kg mc, dawka podtrzymujca 0,1 g/kg mc, przez 3-5 dni 3 Sulfachloropirazina (Sulfatyt) w dawce 0,12 g/kg m.c, przez 35 dni. W trakcie leczenia wskazane jest podawanie jagnitom witamin A i E. 4. Etopabat, np krajowy Ethococcid oraz Amprolium (chlorowodorek) w dawca 50 mg/kg mc, przez kolejne 4 dni. 5. Kokcidiowit-Polfa (zawierajcy chlorowodorek amprolium oraz - witaminy A i K) w steniu 0,5% chlorowodorku amprolium w wodzie do picia podawa przez 21 dni Koltom z objawami kokcydiozy. a koltom nie wykazujcym objaww choroby, ale przebywajcym razem z chorymi, zaleca si podawa przez 14 dni.

BABESZJOZY BYDA (babesioses bovum) - Przyczyn tych chorb s 4 gatunki rodzaju Babesia - Babesia bigemina - wywoujca tzw, gorczk teksask; - Babesia bovis - wywoujca hemoglobinuri, czyli krwawy mocz; Babesia major - ktra wydaje si by mao chorobotwrcza. Babesia divergens- wywoujca tzw. Europejska hemoglobinuri byda.

Gorczka teksaska Babesia bigemina Wystpuje gwnie w strefie tropikalnej i subtropikalnej. W poudniowej Europie (kraje rdziemnomorskie) pojawia si w odosobnionych przypadkach. Przenosicielami s kleszcze: Boophilus annulatus, B. calcaratus, B decoloratus, B. microplus, Rhipicephalus bursa, Rh appendiculatus i Haemaphysalis punctata

Babesia bovis Hemoglobinuria byda Jest to babeszjoza wywoywana przez Babesza bovis, wystpujca - podobnie jak gorczka teksaska - w strefie subtropikalnej i tropikalnej. Przenosicielami s kleszcze: Boophilus calcaratus, B. annulatus, B. microplus, Rhipicephdlus bursa i Ixodes persulcatus

Babesia major * Przenosicielami s kleszcze, przypuszczalnie Ixodes ricinus i Haemaphysalis punctata. * Jest mao chorobotwrczy

6

Hemogiobinuria europejska * Jest to babeszjoza wywoywana w pnocnej Europie przez B. divergens. Naturalna inwazja zdarza si u byda. * Przenosicielem jest przede wszystkim kleszcz psi - Ixodes ricinus i Dermacentor reticulatus. * W Polsce wystpuje ogniskowe w sezonie wiosenno-letnim, gwnie na terenach zalesionych * Pastwiska rdlene lasw mieszanych.

Biologia pasoyta Rozwj rnych gatunkw rodzaju Babeszja przebiega podobnie i odbywa si u dwch ywicieli, a mianowicie: U krgowca, tj. byda, ktre jest ywicielem porednim i rozmnaa si w erytrocytach bezpciowo przez podzia, U bezkrgowca-kleszczy, ywicieli ostatecznych u ktrych ma miejsce gamogonia i sporogonia

- Schizogonia u byda Zaraenie byda nastpuje przez wprowadzenie do skry sporozoitw Babesia spp. wraz ze siln. Wnikaj one do krwinek czerwonych i dziel si przez endodiogeni lub podzia prosty. Sprozoity przeksztacaj si w trofozoity, ktre dziel si na dwa merozoity. Krwinka pka uwalniajc merozoity ktre atakuj nastpne krwinki. Po kilku pokoleniach w erytrocytach pojawiaj si gamonty - prekursory komrek pciowych.

- Sporogonia u kleszcza Po pobraniu krwi od krowy przez osobniki eskie kleszcza trawione s krwinki i wszystkie postacie pasoyta prcz gamontw. W Jelicie kleszcza z gametocytow powstaj gamety mskie i eskie, ktre cz si dajc zygot - ruchom ookinet. Ookinety docieraj do jajnikw kleszcza i wnikaj do oocytw. Tam przeksztacaj si w sporont, ktry incystuje si i dzieli na liczne sporoblasty. S one uwalniane w tkankach embrionalnych larwy kleszcza i jako sporocinty wnikaj do gruczow linowych, gdzie przeksztacaj si w inwazyjne sporozoity. Zapodnione samice kleszcza przekazuj pasoyty swemu potomstwu, ktre jest wektorem od pierwszego stadium larwalnego (L) Zdarza si, e kleszcze zaraaj si w stadiach larwalnych i wtedy nimfy zapewniaj dalsze przeniesienie pasoytw. Ookinety, ktre wnikny w jajnikach do oocytw, pozostaj w spoczynku w jaju, a take w rozwijajcych si z tych jaj larwach. Dalsze podziay ookinet nastpuj dopiero w nimfach i imago kleszczy. Jest to tzw. transowarialne i transstadialne przenoszenie pasoytw.

Obraz kliniczny Okres inkubacji w przypadku naturalnej inwazji B. bigemina waha si w granicach 8-14 dni, Choroba rozpoczyna si podwyszeniem temperatury do 41-42 C; 3-5 dnia od podwyszenia temperatury pojawia si krwawy mocz, po czym rozwija si znacznego stopnia niedokrwisto, ktra jest wynikiem niszczenia erytrocytw przez dzielce si pasoyty. Czsto niedokrwisto jest bardzo silnie wyraona, mimo niewielkiej intensywnoci inwazji. Objaw ten jest wynikiem powstaych przeciwko zmienionym przez pierwotniaki czerwonym krwinkom przeciwcia, bdcych autoprzeciwciaami (dochodzi do wzmoonej fagocytozy nie tylko opadnitych przez pasoyty erytrocytw, ale i wolnych od nich). W miar postpu choroby, obserwuje si objawy ze strony ukadu pokarmowego (biegunki, czsto krwawe), nerwowego oraz osabienie i przyspieszenie akcji serca. W cikim przebiegu choroby mier nastpuje na 38 dzie.

W Polsce wystpuje ogniskowe w sezonie wiosenno-letnim, gwnie na terenach zalesionych pastwiska rdlene lasw mieszanych.

RNE FORMY BABESIA BIGEMINA W ERYTROCYTACH BYDA

7

Obraz kliniczny Okres inkubacji wynosi okoo 7 dni. Pocztkowo obserwuje si oglne osabienie, podwyszenie temperatury do 41- 42C. Siln atoni wacza i przedodkw. W tym czasie wystpuje take utrata apetytu i znaczny spadek mlecznoci, przyczyn mleko moe by zabarwione rowo. Kilka dni pniej pojawia si biegunka, a nastpnie bardzo charakterystyczny objaw babeszjozy - krwawy mocz (haemoglobinuria). Rwnoczenie stwierdza si objawy szybko postpujcej niedokrwistoci, przypieszenie akcji serca do 120 uderze na min i znaczne zwolnienie czstotliwoci oddechw. Bony luzowe staj si blade, czsto taczkowo podbarwione. Zwierzta przed mierci s tak osabione, e si nie podnosz, a temperatura ciaa spada poniej normy.

Zmiany anatomopatologiczne W trakcie sekcji stwierdza si hydremi oraz daleko posunit niedokrwisto. Tkanki podskrna i bony surowicze s obrzke, surowiczo nacieczone, zwykle z taczkowym podbarwieniem. W jamach ciaa, a take w worku osierdziowym wysypuje czsto zwikszona ilo rowego lub tobrunatnego pynu surowiczego Wzy chonne s obrzke, narzdy wewntrzne wykazuj oznaki zwyrodnienia miszowego, a w wtrobie stwierdza si niekiedy zwyrodnienie tuszczowe Szczeglnie wyrane zmiany dotycz ledziony, ktra jest 3-4-krotnie powikszona, na przekroju czarnoczerwona, z wyranie powikszonymi grudkami chonnymi Nerki s nieznacznie powikszone, blade, z plamistym podbarwieniem hemoglobin i wybroczynami podtorebkowymi. Pcherz moczowy wypeniony jest ciemnoczerwonym lub ciemnobrunatnym moczem. Bona luzowa trawieca wykazuje oznaki przekrwienia oraz liczne ubytki nabonka, a bona luzowa jelit wykazuje oznaki ostrego lub przewlekego nieytowego zapalenia.

Rozpoznawanie Objawy kliniczne takie jak hemolityczna niedokrwisto z hemoglobinuri, stany gorczkowe i in. pojawiajce si w okrgach enzootycznego wystpowania babeszjozy. Stwierdzenie pierwotniakw w krwi obwodowej badanych zwierzt. Krew do bada pobiera naley z obwodowych naczy wosowatych w okresie podwyszonej temperatury Utrwalone rozmazy krwi, barwione barwnikiem Giemsy, bada si pod mikroskopem przy uyciu immersji. Zalecane jest take badanie grubych preparatw krwi, barwionych specjalnie przygotowanym, roztworem barwnika Giemsy. Mona uy do diagnostyki odczynu wizania dopeniacza Zaleca si do diagnozy babeszjoz byda stosowanie odczynw serologicznych: odczyn hemaglutynacji poredniej, immunofluorescencji oraz aglutynacji kartonowej card aggiutination test.

Hemoglobinuria europejska byda - Leczenie 1. Chinuronium sulfuricum 5% roztwr (Acaprin-Bayer. Babesan ICI) w dawkach 1 mg/kg m.c. Lek naley podawa wycznie podskrnie w miejsca, z ktrych wchanianie jest powolne, np. w fad piersiowy.

Uwaga! W przypadkach zaburze krenia, cakowit dawk dzieli na 2 - 3 czci i wstrzykiwa co kilka godzin.

2. Diamidyna (Berenil-Hoechst) w dawkach 3,5 mg/kg m.c. w 7% roztworze wodnym, podawa gboko dominiowo. 3. Amicarbalidisetional (Diampron) w dawkach 510 mg/kg m.c, podawany podskrnie lub dominiowo.

TEILERIOZY PRZEUWACZY * THEILERIA PARVA * THEILERIA LAWRENCEI * THEILERIA ANNULATA * THEILERIA HIRCI * THEILERIA OVIS * THEILERIA MUTANS

Teileriozy byda

Rodzina Theileriidae Wyrniamy 4 gatunki rodzaju Theileria:

8

Teileriozy byda 1. Theileria parva wywoujca tzw gorczk wschodniego wybrzea Afryki, (kleszcz-Rhipicephalus appendiculatus) 2. Theileria lawrencei, wywoujca tzw. Corridor disease, (kleszcz-Rhipicephalus appendiculatus) 3. Theileria annulata, wywoujca tzw. tropikaln teilerioz byda (kleszcze-Hyalomma dendritum, rodzaj Boophilus) 4. Theileria mutans, wywoujca tzw. rzekom teilerioz. (kleszcze- z rodzaju Rhipicephalus i Haemaphysalis)

Teilerioza owiec 1. Theileria ovis i Theileria hirci (kleszcze-Haemophysalis sulcata, Ornithodoros lahorensis, Rhipicephalus bursa, Dermocentor silvarum)

Rozwj pierwotniakw z rodzaju Theileria Odbywa si u dwch ywcieli U krgowca - byda, ywiciela poredniego u ktrego rozmnaaj si: bezpciowo, U bezkrgowca kleszczy (z rodzaju Rhpcephak* i Hyatoma) w jetoe ktrych rozmnaaj si; pciowo ywicielami ostatecznymi i przenosicielami s kleszcze

Toksoplazmoza (toxoplasmosis) PRZYCZYNA - Toxoplasma gondii Trofozoity w zalenoci od stadium rozwojowego i lokalizacji, zwane tachyzoitami, bradyzoitami (cystozoitami), sporozoitami. S ksztatu ukowatego, sierpawatego lub owalnego, wielkoci 2-7 x 24 m W tkankach ywicieli pierwotniaki stwierdza si je w pseudocystach lub cystach. Pseudocysty s to komrki ywiciela, najczciej makrofagi, monocyty, neutrofile, zawierajce liczne trofozoity zwane tachyzoitami zgrupowane zwykle na jednym z biegunw komrki.

Toksoplazmoza (toxoplasmosis)

A. tachyzoity B. Cysta w tkance mini C. Cysta tkankowa izolowana z mzgu D. Schizot z licznymi merozoitami E. Gameta mska F. Niesporulowana oocysta z kau kota G.sporulowana oocysta z cienk cian po 4 sporozoity

WYSTPOWANIE. Pasoyty kosmopolityczne.

YWICIEL OSTATECZNY. Kot i inne kotowate.

YWICIEL POREDNI ywicielami porednimi Toxoplasma gondii mog by wszystkie gatunki ssakw w tym konie, ptaki, gady, a nawet ryby.

TROFOZITY TOXOPLASMA GONDII

CYSTA TOXOPLASMA GONDII W MDKU

9

Pseudocysty s to komrki ywiciela, najczciej makrofagi, monocyty, neutrofile, zawierajce liczne trofozoity zgrupowane zwykle na jednym z biegunw komrki.

ywiciele poredni ' Cysty pozostaj w ywicielu przez cale ycie, ' S one szczeglnie liczne w miniach orodkowym ukadzie nerwowym, rwnie siatkwce. ' Cysty wystpuj w wielu narzdach, gwnie w mzgu, sercu i maniach. S kuliste lub owalne, o wymiarach 100-200 iim, i zawieraj liczne bradyzoity. Otoczk cysty jest pocztkowo bona komrki ywiciela. ' Powstajca po pewnym czasie torebka cznotkankowa, ulega z czasem wysyceniu solami wapnia. ' Przypadkowe pkniecie cysty wywouje odpowied immunologiczn ktra jest przyczyn objaww toksoplazmozy chronicznej. (m.in. chorioretinitis evolutiva). ' W cystach pasoyt namnaa si powoli (pod postaci bradyzoitw), dajc pocztek setkom postaci inwazyjnych.

SARKOCYSTOZA (SARCOCYSTOSIS)

Schemat cyklu rozwojowego sarkosporydii

1 oocysta 2 sporocysta 3 sporozoity 4 schizont 5 merozoity 6 moda cysta 7 dojrzaa cysta 8 zoity 9 gamonty 10 mikrogamont 11 makrogamont 12 syngamia 13 zygota 14 sporulowana oocysta

YWICIEL POREDNI - BYDO SARCOCYSTIS BOVICANIS (syn S. cruzi, S. fusiformis), SARCOCYSTIS BOVIFELIS (syn S. hirsuta), SARCOCYSTIS BOVIHOMIMIS (syn S hominis)

YWICIEL POREDNI - OWCE SARCOCYSTIS OVICANIS (syn S. tenella, Isospora bigemina). SARCOCYSTIS OVIFELIS (syn S. gigantea, S. medusiformis, Ispora bgemna).

YWICIEL POREDNI-KOZY S. CAPRICANIS, S. HIRCICANIS S. HIRCIFELIS

UMIEJSCOWIENIE - minie

YWICIEL OSTATECZNY-KOT S BOVIFELIS (syn S. hirsuta, S. fusiformis) S OVIFELIS (syn S tenella, S. gigantea, S. medusiformis, Isospora bigemina) S. PORCIFELIS (syn. S. suifelis)

TYP PLATYHELMINUTES - PAZICE Gromada Trematoda - Przywry Robaki spaszczone grzbietowo-brzusznie pokryte worem skrno-miniowym zaopatrzone w dwie przyssawki - gbow i brzuszn Pierwotna jama ciaa wypeniona jest lun tkank parenchym

10

W rozwoju przywr wntrzniakw wystpuj zasadniczo nastpujce stadia larwalne 1. miracidium - urzsiona larwa, opuszczajca skorupk jaja w rodowisku zewntrznym lub dopiero w ywicielu porednim 2. sporocysta - larwa w ksztacie woreczka pozbawiona rzsek, zawierajaca kule zarodkowe, ktre daj pocztek nowej postaci larwalnej redii 3. redia larwa z wyksztacon gardziel i nierozwidlonym jelitem rodkowym 4. cerkaria larwa z zawizkami wszystkich narzdw, zaopatrzona zwykle w ruchliwy wyrostek ogonowy 5. adoleskaria otorbiona cerkaria w rodowisku zewntrznym (na dbach trawy, powierzchni wody itp.)

6. metacerkaria posta inwazyjna otorbiona w drugim ywicielu porednim, larwa ta jest odpowiednikiem adoleskarii

1. Przewd pokarmowy do prymitywny, rozpoczyna si: Na dnie przyssawki gbowej Przechodz w krtk gardziel, Przeyk, Dwa jelita rodkowe koczce si lepo Czci pokarmu nie strawione wydalane poprzez otwr gbowy

2. Ukad wydzielniczy typu protonefridialnago (komrki pomykowe), kanaliki wyprowadzajce - czce si w jeden wsplny otwierajcy si w tylnej czci ciaa - porus excretorius

Przywry w wikszoci s obojnakami Narzd rozrodczy eski skada si z zasadniczych gruczow: pojedynczego jajnika (germinarium) produkujcego komrki jajowe i tnikw (vitelarium) produkujcych komrki tkowe (zapasowe, odywcze) Z jajnika wychodzi krtki jajowd (oviductus), ktry czy si z kocowym odcinkiem, wsplnego przewodu tnikowego tworzc ootyp otoczony gruczoem Mehlisa W ootypie ma miejsce formowanie jaj z jednej komrki jajowe ??tnikowych oraz zapodnienie Gruczo Mehlisa wydala ciecz uatwiajc przechodzenie jaj przez macic Ciecz ta bierze udzia w formowaniu si skorupki jaj Z ootypu wychodzi macica ktrej ujcie znajduje si w przedniej czci ciaa przywry obok ujcia narzdu pciowego mskiego

Narzd pciowy mski skada si: - z dwch jder /testes/ - dwch nasieniowodw ktre cz si w - jeden nieparzysty przewd wytryskowy /ductus ejaculatorius/ - w kocowym odcinku przechodzi przez uminion torebk /prcie cirrus/ Prcie funkcjonuje jako narzd kopulacyjny mski Ekhm tu kawaka ni kija nie wida may laczek ;)

ywiciele poredni przywr (do sprawdzenia pisownia): A Limnea stangnalis B Limnea/Galba truncatula C Helicelta ericetorum D Zebrina detritis E Planorbis corneus F Bulincus contortus G Bithynia leachi

11

PRZYWRY U PRZEUWACZY Choroba motylicza czyli fascioloza (fasciolosis) Motylica wtrobowa Fasciola hepatica przywra naleca do rodziny Fasciolidea

Pasoyt kosmopolityczna W Polsce ekstensywnoci inwazji motylicy u byda Na pnocy kraju waha si w granicach od 18 do 79% a w rejonach centralnych i poudniowych od 22 do 29% Ekstensywno inwazji owiec w kraju waha si w granicach od 2 do 69%

Dugo ciaa 18-51mm barwy biaoszarej lub szarobrzowej. Ksztatu listkowatego o wyranie stokowatym przednim kocu ciaa Oskrek przedniej czci ciaa pokryty licznymi drobnymi stokowatymi kolcami Przyssawka gbowa zlokalizowana na wierzchoku stoka Nieco wiksza przyssawka brzuszna, zlokalizowana jest po stronie brzusznej w niewielkiej odlegoci od przyssawki gbowej.

Sporocysta Fasciola hepatica limaki Galba truncatula jajo i cerkaria fasciola hepatica

ywiciel poredni i ostateczny Rola ywiciela poredniego peni kilka gatunkw limakw z rodziny Limnaeidae W naszych warunkach klimatycznych ywicielem porednim jest Galba truncatula, poza tym Galba occulta i Limnaea siagnalis ywiciel ostateczny to owce, kozy, winie, zajce, krliki oraz czowiek

Umiejscowienie Gwnym miejscem pasoytowania s przewody ciowe wtroby, w ktrych lokalizuj si dojrzae pciowo przywry Niekiedy motylice mog osiedla si w pucach, wzach chonnych, ledzionie i innych narzdach wewntrznych oraz tkance podskrnej, w ktrych to miejscach (z wyjtkiem puc) nie osigaj dojrzaoci pciowej

Rozwj u ywiciela poredniego Czas trwania rozwoju stadiw larwalnych motylicy w ywicielu porednim, od wniknicia miracidium do wyksztacenia cerkarii, waha si w granicach od 5 do 13 tygodni W naszych warunkach klimatycznych rozwj motylicy w organizmie ywiciela poredniego do stadium cerkarii trwa w lecie 35 do 55 dni Cerkarie po wydostaniu si do rodowiska wodnego trac ogonek i otorbiaj si na trawach, rolinach wodnych Incystowane cerkarie jako metacerkarie

Drogi inwazji i wdrwki pasoyta do miejsca osiedlenia Mode motylice uwalniaj si z cyst i rozpoczynaj wdrwk do przewodw ciowych wtroby 1. Gwn drog wdrwek modych motylic do miejsca swego usadowienia si jest droga czynnego przebijanie si przez cian jelita do jamy otrzewnowej, a std przez torebk wtrobow i misz wtroby 2. Take droga prowadzca przez ukad yy wrotnej Mode motylice przebijaj si przez cian jelita, wnikaj do naczy krwiononych ukadu wrotnego i z krwi wdruj do wtroby, gdzie czynnie wydostaj si ze wiata naczy i rozpoczynaj wdrwk przez misz wtrobowy

12

Obraz kliniczny fasciolozy byda Bydo wydaje si mniej wraliwe na inwazj motylicy anieli owce Wdrwka modych pasoytw przez misz wtrobowy w okresie prepatentnym, powoduje powane uszkodzenia Obecno dojrzaych przywr w przewodach ciowych powoduje proces w przewodach ciowych powoduje proces zapalny cian, a take okolicznej tkanki

Ostra fascioloza U byda rzadko, wystpuje ostry lub podostry przebieg choroby Taki przebieg choroby, wystpujcy w okresie prepatentnym, dotyczy zwykle zwierzt modych przebywajcych na pastwiskach Objawy kliniczne wyraaj si ostrymi biegunkami, pogarszajcym si stanem oglnym, utrat apetytu i osabieniem motoryki wacza Stwierdza si bolesno w okolicy wtroby na skutek ostrego stanu zapalnego

Obraz kliniczny fasciolozy owiec U owiec przebieg tej choroby moe by ostry, podostry lub przewleky, trwajcy niekiedy latami Motylica u owiec moe y do 11 lat

Posta ostra Zwykle pnym latem lub jesieni i powstaje w wyniku inwazji pasoytw Pojawia si biegunka, bak apetytu i osowiao. W zwizku z ostrym stanem zapalnym wtroby stwierdza si w trakcie palpacji bolesno i powikszenie tego narzdu Oddechy i akcja serca mog by przyspieszone, przy normalnej, a nawet obnionej temperaturze ciaa, objawy niedokrwistoci oraz powikszenie brzucha (pozorne wzdcie) na skutek gromadzenia si znacznych ilocipynu w jamie brzusznej i nage zejcia miertelne owiec

Posta przewleka Wystpuje zwykle przy redniej i maej intensywnoci inwazji Pocztkowe objawy chorobowe, takie jak zaburzenia w trawieniu, osabienie, niedokrwisto s sabo wyraone Dopiero w okresie zimy, wrd wszystkich objaww obserwowanych w postaci podostrej, nieco tylko sabiej wyraonych, do ktrych doczaj si take objawy wskazujce na schorzenie wtroby, tj. zmienny apatyt, stopniowa atonia przedodkw i jelit, niekiedy taczka

Przewlek fascioloza wtroby

Przewleka fascioloza owiec W badaniach laboratoryjnych stwierdza si w fazie ostrej i przewlekej inwazji hiperbilirubinemi hipoalbuminemi hiperglobulinemi gamma, spadek wskanikw czerwonokrwinkowych oraz zmiany w ukadzie biaokrwinkowym, ze szczeglnie wyran eozynofili

mier nastpuje najczciej pod koniec zimy wrd oznak oglnego charactwa Stan zdrowia pozostaych przy yciu owiec po przezimowaniu i wyjciu na pastwiska ulega zwykle poprawie mimo istniejcej inwazji Zwierzta te, wydalaj wraz z kaem jaja przyczyniaj si do rozprzestrzeniania choroby motyliczej

13

Zmiany anatomopatologiczne w fasciolozie byda i owiec Pod wpywem masowego wnikania modych motylic w misz wtrobowy, powstaje urazowe, ostre zapalenie wtroby (hepatitis distomatosa acuta) Na powierzchni wtroby obserwowa mona punkcikowate otworki prowadzce do korytarzy wypenionych krwi i rozpadymi hepatocytami, na dnie ktrych znajduj si mode przywry Pod torebk wtrobow widoczne s liczne drobne wybroczyny

Zwalczanie Stosuje si preparaty z rnych grup chemicznych - ALBENDAZOL 10mg/kg u byda doustnie, 7,6 mg/kg u owiec doustnie - NETOBIMIN 20mg/kg u byda i owiec doustnie - TRIKLABENDAZOL 12mg/kg u byda, 10mg/kg u owiec - KLOZANTEL 10mg/kg u byda i owiec - KLORSULON 7 mg/kg u byda i owiec doustnie lub 4mg/kg podskrnie - RAFOKSANID 7,5mg/kg u byda i owiec doustnie - NITROKSYNIL 7,5mg/kg u byda i owiec doustnie - OKSYLOZANID 10mg/kg u byda, 17mg/kg u owiec - BROMOFENOFOS 12mg/kg u byda doustnie

Choroba motyliczkowa, czyli dikrocelioza (dicrocoeliosis) Motyliczka wtrobowa Dicrococoelium dentriticum, przywra naleca do rodziny Dicrocoelidae Wystpowanie: Europa (szczeglnie kraje bakaskie), Azja, pnocna Afryka, Ameryka pnocna i poudniowa W Polsce szczeglnie wysok ekstensywno (od 13 do 80%) stwierdzono w poudniowo wschodnich i poudniowych czciach kraju oraz w wojewdztwach pnocnych od 6 do 97%

MORFOLOGIA PASOYTA Dugo ciaa od 6 - 15 mm Ksztat lancetowaty o zwonym przednim odcinku i zaokrglonym tylnym Posiada dwie przyssawki. Brzuszna przyssawka jest wiksza od gbowej Asymetryczne jaja, na jednym z biegunw wieczko, otoczone grub skorupk posiada w peni wyksztacone miracidium.

ywiciel ostateczny Przede wszystkim owce, poza tym bydo, kozy, dzikie przeuwacze, rzadziej winie, konie, gryzonie i zajczaki (krliki, zajce) oraz czowiek ywiciel poredni I- limaki ldowe. II- Mrwki

Umiejscowienie U ywicieli ostatecznych przywry te lokalizuj si w przewodach ciowych wtroby

CYKL ROZWOJOWY MOTYUCZKI WTROBOWEJ 1 motyliczka 2 jajo z miracidium 3 sporocysta I rzdu 4 sporocysta II rzdu 5 cerkaria 6 metacerkaria Dugo cyklu rozwojowego Dicrocoelium dendriticum W organizmie pierwszego ywiciela poredniego trwa 3-6 m-cy U gwnych ywicieli porednich, tj. limakw z rodzajw Zebrina i Helicella, rozwj trwa ok. 120 dni W krajach poudniowych, o cieplejszym klimacie, okres rozwoju moe by krtszy

Obraz kliniczny Saba inwazja D. dendriticum nie wywouje objaww klinicznych Intensywna inwazja (do kilku tysicy przywr) powadzi do stopniowego wychudzenia spadku masy ciaa zwierzt U modych osobnikw spowodowa moe zahamowanie rozwoju

Zmiany anatomopatologiczne Przewleky stan zapalny przewodw ciowych, zgrubienie cian, rozstrze wiata przewodw oraz proliferacja U byda obserwuje si powstanie rozstrzeni naczyniowych pod wpywem inwazji motyliczki U owiec przy intensywnej inwazji, stwierdza si biaawoszare plamy na powierzchni wtroby, bdce wyrazem rozplemu tkanki cznej wikszych i wosowatych przewodw ciowych co w konsekwencji prowadzi do marskoci wtroby

14

Rozpoznawanie 1. Przyyciowe rozpoznanie polega na stwierdzeniu charakterystycznych jaj w kale metod sedymentacji 2. W metodzie flotacji uyte pyny powinny mie moliwie duy ciar waciwy, jak np. szko wodne 3. W badaniach sekcyjnych podstaw diagnozy stanowi stwierdzenie przywr w przewodach ciowych wtroby

ZWALCZANIE U OWIEC Do eliminacji D. dendriticum u owiec zaleca si prbenzimidazole i benzimidazole: ALBENDAZOL 15mg/kg doustnie jednorazowo lub 7,5mg/kg dwukrotnie w odstpach 15-20dniowych FEBANTEL 50mg/kg jednorazowo doustnie FANBENDAZOL 100mg/kg jednorazowo doustnie lub 20mg/kg przez 5 dni NETOBIMIN 20mg/kg jednorazowo doustnie MABENDAZOL 80mg/kg jednorazowo doustnie

ZWALCZANIE U BYDA U byda w leczeniu dikroceliozy skuteczny jest: FENBENDAZOL 33mg/kg jednorazowo doustnie NETBIMIN 20mg/kg jednorazowo doustnie

EURYTEMA PANCREATUM Rodzina:Dicrocoellidae Synonim: Przywra trzustki

Miejsce osiedlenia przewody trzustki a czasami przewd ciowy i dwunastnica

ywiciel ostateczny bydo, bawoy, owce, kozy ywiciel poredni 1. limak ldowy z rodzaju: Bradybaeria 2. Konik polny z rodzaju Conocephalus

Saba czy te umiarkowana inwazja powoduje sabe skutki u ywicieli ostatecznych - silna inwazja wywouje sporadycznie chorob syndrom wyniszczenia - brak jest specyficznych objaww lecz wyranie stwierdza si utrat wagi - silna inwazja moe prowadzi do pogrubienia przewodw trzustki i ich wknienia - przywry mog by rwnie w tkance parynchymalnej trzustki. Stan ten prowadzi do przewlekego rdmiszowego zapalenia trzustki

Paramfistomoza (paramphistomosis) Przywra Patamphistomum cervi, naley do rodziny Paramphistomatidae jest gwn przyczyn Paramfistomatazy (paramphistomatosis) byda

Parampphistomum cervi Paramphistomum cervi - jajo

ywicielem porednim Paramphistomum sp. w naszej szerokoci geograficznej s limaki sodkowodne Planorbis planorbis i Anisus vortex u ktrych cay cykl rozwojowy tej przywry trwa ok. 3 m-cy

Obraz kliniczny Dojrzae przywry powoduj niedowad przedodkw, wzdcia oraz zaburzenia w trawieniu, a stopie nasilenia tych objaww zaley od intensywnoci inwazji Nieznaczna inwazja moe przebiega bezobjawowo Mode postacie przywr s znacznie bardziej chorobotwrcze wywouj paramfistomatoz jelitow, ktra nierzadko moe mie przebieg miertelny

15

W tym przypadku objawy chorobowe pojawiaj si w pierwszej poowie sezonu pastwiskowego (maj, czerwiec), zwykle po 2-3 tygodniach pobytu zwierzt na pastwisku Pocztkowo obserwuje si stopniow utrat apetytu, biegunk i osabienie W miar trwania procesu chorobowego zwierzta chudn, wystpuj objawy niedokrwistoci i biegunka

Zmiany anatomopatologiczne Parafistomoza wacza i czepca Intensywna inwazja P. cervi powoduje zanikowe lub przerostowe przewleke zapalenie wacza i czepca Na powierzchni bony luzowej stwierdza si zwykle sterczce swobodnie do wiata przedodkw bardzo liczne przywry Wystpuje ostre, nieytowe lub krwotoczne zapalenie bony luzowej dwunastnicy i pocztkowych odcinkw jelita cienkiego, niekiedy z obecnoci licznych drobnych wybroczyn W luzie, bonie luzowej i podluzowej tych odcinkw jelit znajduj si zwykle bardzo liczne mode postacie pasoyta, ktrych wielko nie przekracza trzech milimetrw

Rozpoznawanie Metody koproskopowe (sedymentacja) umoliwiaj rozpoznanie inwazji w przedodkach przez stwierdzenie charakterystycznych jaj tej przywry Paramfistomatoza jelitowa, wywoywana modymi formami P. cervi, rozpoznawana moe by wycznie sekcyjnie

ZWALCZANIE NIKLOZANID (Yomesan, Marisonil-Bayer, krajowy- Savermin-Polfa) w dawkach 50mg/kg dziaa skutecznie na dojrzae przywry w waczu? oraz u owiec na mode postacie pasoyta w dwunastnicy MENICHLOFOLAN (Bilevon M-Bayer) w dawkach 2-4mg/kg wykazuje znaczn skuteczno na inwazj jelitow (mode przywry) i nieco mniejsz na dojrzae pasoyty BITHIONOL w dawkach 25-35 mg/kg dla byda i 50mg/kg dla owiec RESORCYLAN wykazuje u kz w dawkach 65mg.kg wysok skuteczno na mode i dojrzae postacie TERENOL-HOECHST stosowany w dawkach okoo 65mg/kg jest bardzo skuteczny w stosunku do modych i dojrzaych postaci pasoyta

Schistozomoza byda (schistosomatosis) Etiologia. Przyczyn choroby s rozdzielnopciowe przywry z rodzaju Schistosoma - gatunek Schistosoma bovis pasoytujcym u przeuwaczy domowych w naczyniach krwiononych. Inwazja ta rozprzestrzeniona jest w Afryce, Azji i na Dalekim Wschodzie. W rejonie Morza rdziemnego oraz w Afryce Wschodniej.

Morfologia pasoyta Samiec (9-22 mm dugoci) Ma poniej tylnej przyssawki dwa fady brzuszne, ograniczajce tzw. rynienk pciow (canalis gynaecophorus), w ktrej umieszczona jest dusza Samica (dugoci do 28 mm) Jaja, o rednich wymiarach 60x80 m maj wrzecionowaty ksztat i zaopatrzone s w kolec na jednym z biegunw.

Morfologia przywry Schistosoma sp. 1. przyssawka gbowa 2. gerdziel 3. przyssawka brzuszna 4. otwr pciowy 5. jdra 6. jelito 7. rynienka pciowa 8. macica 9. gruczoy Mehlisa 10. ootyp 11. jajowd 12. jajnik 13. przewd tnika 14. wsplny kana tnika 15. ztniki

ywiciele przywry ywiciel ostateczny. Bydo, owce i kozy. ywiciel poredni. limaki - Bulinus truncatus, B. contortus, Physopsis africanus i inne, yjce gwnie w wodach stojcych lub leniwym nurcie

16

Umiejscowienie Wystpujce zawsze parami dojrzae przywry umiejscawiaj si niekiedy w duej iloci w yle wrotnej i yach krezkowych. Poza tym mog pasoytowa w maych yach cian jelit, a niekiedy nawet - w yach ledziony i trzustki.

Biologia pasoyta Samice skadaj jaja w maych naczyniach ylnych cian jelit. Przedostaj si one dziki kolcom oraz litycznym substancjom (zawartym wewntrz jaja) rozluniajcym tkanki, przez cian naczy i jelit do wiata przewodu pokarmowego, a std do rodowiska zewntrznego. W rodowisku wodnym z jaj wylgaj si miracidia, z ktrych po wnikniciu do limakw - ywicieli porednich rozwijaj si (poprzez sporocysty pierwszego i drugiego rzdu) w formy inwazyjne - furkocerkarie, zaopatrzone w rozwidlony ogonek i gruczoy penetracyjne. Inwazja nastpuje per cutis w trakcie pojenia lub przebywania zwierzt w wodzie Po wnikniciu do ukadu krwiononego mode przywry rozpoczynaj wdrwk do miejsca swej lokalizacji. Okres prepatentny S. bovis u cielt wynosi 48 dni. Dugo ycia przywr w ywicielu ostatecznym okrela si na kilka do kilkunastu lat.

Obraz kliniczny Dziaanie chorobotwrcze pasoytw sprowadza si do pobierania krwi i dziaania toksycznego na organizm ywiciela (produkty przemiany matem przywr). Mechaniczne uszkodzenie naczy przez same pasoyty jest niewielkie, silne natomiast uszkodzenia cian naczy i jelit powstaj na skutek przebijania si jaj do wiata jelit. Objawy kliniczne schistosomatozy s mao charakterystyczne. Najczciej stwierdza si znacznego stopnia niedokrwisto, przyspieszenie oddechw, wychudzenie, utrat apetytu, wodnisty ka, niekiedy z domieszk krwi, oraz oglne osabienie.

Zmiany anatomopatologiczne U sekcjonowanych zwierzt w przypadkach zaawansowanych i przewlekych czsto stwierdza si: marsko wtroby zakrzepic (thrombosis) w midzyzrazikowych odgazieniach yy wrotnej, (powodowana obecnoci martwych przywr) zogw jaj zatykajcych wiato naczy.

Rodzaj Schistosoma A S. hematobium B S. japonicum C S. mansoni

Schistosoma japonicum Samiec-25 mm Samica-30 mm ywiciel ostateczny: bydo, ko, owca, koza, pies, kot, krlik, winia i czowiek ywiciel poredni: limak z rodzaju Oncomelania

Schistosoma mansoni Samiec-10 mm Samica -12 mm ywiciel poredni -limak z rodzaju Biomphalaria i Tropicorbis

Schistosoma haematobium Samiec-15 mm Samica -20 mm ywiciel poredni- limak z rodzaju Bulinus i Physopsis

OBRAZ KLINICZNY W przebiegu klinicznym schistosomoz obserwuje si: 1. Faz widu, 2. Faz toksyczno-alergiczn, 3. Faz traumatyczno-narzdow

17

TASIEMCZYCE PRZEUWACZY

Moniezjoza (monieziosis) Przyczyn schorzenia s tasiemce nalece do rodziny Anoplocephalidae Moniezia expansa, Moniezia benedeni Wystpowanie. S to pasoyty o szerokim zasigu geograficznym. W Polsce wystpuj powszechnie, a ekstensywno ich inwazji, u byda waha si w granicach od 9,5 do 14,7%. u owiec od 1,4 do 83,6%.

MONIEZIA EXPANSA Dugo 4-10 m Skoleks nieuzbrojony, kulisty Czony szersze ni dusze zawieraj podwjny aparat pciowy Gruczoy midzyczonowe piercieniowatego ksztatu uoone rzdem na tylnej krawdzi czonu. Jaja nieregularnie kuliste, czsto trjktne zawieraj w rodku aparat gruszkowaty (osonka ksztatu gruszki otaczajca zarodek)

MONIEZIA BENEDENI Dugo 0,4-4 m Skoleks nieuzbrojony, czworoktny, Czony szersze ni dusze zawieraj podwjny aparat pciowy Gruczoy midzyczonowe cienione w jedno pasmo uoone w rodkowej czci tylnej krawdzi czonw. Jaja 4-5 ktne lub nieregularnie kuliste zawieraj w rodku aparat gruszkowaty (osonka ksztatu gruszki otaczajca zarodek)

ywiciele i umiejscowienie pasoyta ywiciel poredni. Mae roztocza (mechowce) z nadrodziny Oribatoidea. ywiciel ostateczny. Owce, kozy, bydo, bawoy oraz dzikie przeuwacze, Umiejscowienie. Jelito cienkie.

Moniezia expansa

Biologia pasoyta W rodowisku zewntrznym mae roztocza mechowce z rodzajw Galumna. Peloribates, Scheloribates wystpujce na pastwiskach wyjadaj z jaj tych tasiemcw aparaty gruszkowate zawierajce larw. Uwolnione w przewodzie pokarmowym mechowcw onkosfery wdruj do jamy ciaa i przeksztacaj si po okoo 100-300 dniach w stadium inwazyjne-cystocekoid. Po zjedzeniu wraz z traw mechowca larwy tasiemcw uwalniaj si w jelicie, szybko rosn i osigaj dojrzao pciow. Okres prepatentny trwa 5-7 tygodni. Okres patentny 2-6 miesicy.

Wystpowanie moniezjozy 1. Jest zalene od mechowcw bytujcych nie tylko na wilgotnych, o prchnicowym podou pastwiskach zacienionych krzewami (pastwiska lene), ale take na terenach suchych, o podou piaszczystym, 2. Dugi okres ycia (okoo 2 lat) porednich ywicieli tasiemcw z rodzaju Moniezia umoliwia cysticerkoidom tych tasiemcw zachowanie zdolnoci inwazyjnych do kilkunastu (18 - 20) miesicy. 3. Najwraliwsze s zwierzta mode, w wieku do 6 miesicy, ktre zwykle ulegaj masowemu zaraaniu. W tych przypadkach liczba tasiemcw, dochodzi do kilkudziesiciu osobnikw.

Obraz kliniczny Nie jest charakterystyczny. Stopie nasilenia objaww zaley przede, wszystkim od intensywnoci inwazji, wieku i gatunku zwierzt.

18

Jagnita s bardziej wraliwe na inwazj tasiemcw ni cielta. Wystpuj zaburzenia ze strony ukadu pokarmowego, wyraajce si utrat apetytu i sab biegunk. Biegunka wystpuje na przemian z zaparciami. W biegunkowym kale stwierdza si czony lub fragmenty strobili tasiemcw Zaznaczaj si objawy niedokrwistoci. U jagnit wena traci poysk, staje si sucha i amliwa, poza tym trac one szybko na wadze, s osabione, odstaje od stada. U chorych jagnit obserwowa mona objawy nerwowe takie, jak zarzucanie, gowy na grzbiet oraz niezborne lub maneowe ruchy W przypadku silnej inwazji zaczopowanie jelit przez kby tasiemcw powoduje objawy morzyskowe oraz wzdcia, prowadzce szybko do mierci Inwazja saba przebiega bezobjawowo. Tasiemce te maj wyranie ujemny wpyw na wzrost i rozwj jagnit.

Zmiany anatomopatologiczne 1. Nieytowe zapalenie bony luzowej jelit cienkich. 2. W miejscach przyczepu pasoytw stwierdza si nacieki eozynofilne, ogniska martwicowe, a kosmki jelitowe ulegaj zanikowi. 3. W przypadku intensywnej inwazji, na skutek intoksykacji mog wystpi zmiany w wtrobie w postaci zwyrodnienia tuszczowego. 4. U jagnit, stwierdza sic oglne wyniszczenie, obrzki characze oraz znacznego stopnia niedokrwisto.

Rozpoznawanie 1. Charakterystycznym symptomem moniezjozy jest pojawienie si w kale chorych zwierzt mniejszych lub wikszych fragmentw strobili tasiemcw 2. W badaniach koproskopowych, przy uyciu metody flotacji, stwierdza sic obecno charakterystycznych jaj z aparatem gruszkowatym. 3. Odczyny serologiczne nie znajduj zastosowania dla celw diagnostycznych

Zwalczanie moniezjozy Doustnie jednorazowo 1. Albendazol 3,8-5 mg/kg m. c. dla owiec 10 mg/kg m.c. 2. Fenbendazol 10 mg/kg 3. Febantel 5-15 mg/kg mc 4 Mebendazol 10-20 mg/kg mc. 5 Netobimin 20 mg/kg m.c 6 Oksfendazol 5 mg/kg m c 7. Prazikwantel 3,75 mg/kg m.c. 8. Niklozamid (Savermin-Polfa, Mansonil-Bayer, Yomesan-Bayer) jest bezpieczny i skuteczny w leczeniu moniezjozy byda i owiec Stosuje sic w dawkach 50 - 75 mg/kg m c. Produkowany w Polsce Savermin (bdcy kompleksem niklozamidu i piperazyny) moe by stosowany do indywidualnego (tabletki) lub grupowego (granulat) odrobaczama owiec w dawkach 80-120 mg/kg mc. Preparat ten podawany w dawkach 120 mg/kg m c. przez 3 kolejne dni. wykazuje 100% skuteczno. 9. Bithionol zalecany jest dla byda w dawkach 20 - 25 mg/kg m c, dla owiec 175 - 220 mg/kg m.c 10. Bunamidyna (Bunarndynum hydrochloricum) w dawkach 12,5 - 25 mg/kg mc skutecznie leczy moniezjoz owiec 11. Resorantel (Terenol-Hoechst) Polecany jest do rutynowej terapii moniezjozy w dawkach 65 mg/kg mc. cechuje si du skutecznoci

Zapobieganie inwazji tasiemcw Moniezia sp. 1. Stosowania zabiegw profilaktycznych na terenach pastwiskowych oraz w stosunku do pogowia zwierzt dotknitych inwazj 2. Tereny przede wszystkim wilgotne, poza tym zacienione (pastwiska lene), nie powinny by one wykorzystywane do bezporedniego wypasu zwierzt, a przynajmniej do wypasu we wczesnych godzinach rannych i po zachodzie soca 3. W miar moliwoci naley prowadzi oddzielny wypas jagnit i zwierzt dorosych 4. Osusza tereny drog melioracji. 5. Z chemicznych metod niszczenia mechowcw zalecane dawniej opryskiwanie k i pastwisk akarycydami nie powinno dzisiaj by stosowane 6. Odrobaczanie powinno by przeprowadzone przynajmniej dwukrotnie w cigu roku, t.j. przed wypuszczeniem owiec na pastwisko i po zakoczonym sezonie pastwiskowym. (Po zabiegach terapeutycznych zwierzta naley przetrzyma w pomieszczeniach przez 2 - 3 dni) 7. Zebrany z tych pomieszcze nawz podda biotermicznemu odkaaniu 8. Przeprowadzenie terapii preimaginalnej, po okoo 4 - 5 tygodniach od wypuszczenia owiec na pastwisko. Terapia ta uwalnia zwierzta od tasiemcw nim pasoyty te osign dojrzao pciow, a wydalane strobile nie zawieraj jeszcze dojrzaych jaj i nie stanowi rda zaraenia dla ywicieli porednich.

19

Inne tasiemczyce przeuwaczy Poza tasiemcami z rodzaju Moniezia tasiemczyce przeuwaczy mog by wywoywane przez

Avitellina centripunctata Dugo ciaa 1 - 1,5 m szeroko do 4 mm, rozwj tego tasiemca jest dotychczas nieznany,

Stilesia globipunctata Dugo ciaa do 60 cm, szeroko 2,5 mm, ywicielami porednimi s roztocza z rodziny Scheloribatidae i Ceratozetidae

Stilesia vittata Dugo. ciaa do 23 cm. szeroka do1,9 mm, rozwj tego gatunku tasiemca jest dotychczas nieznany,

Thysaniezia giardi Dugo ciaa 2 4,5 m, szeroko do 9 mm. ywicielami porednimi s roztocza z rodziny Galumna i Scheloribates

Wymienione gatunki tasiemcw lokalizuj si w jelicie cienkim.

Wgrzyca byda (cysticercosis bovum) Choroby wywoywane przez formy larwalne Etiologia. Przyczyn choroby jest Cysticercus bovis, forma larwalna tasiemca Taenia saginata Wystpowanie Pasoyt ten jest kosmopolityczny. Morfologia pasoyta Cysticercus bovis jest pcherzykiem o wymiarach 7-9 x 4-6 mm, z wpuklonym do wntrza skoleksem, charakterystycznym dla tasiemca dojrzaego, tj. nieuzbrojonego posiadajcego 4 przyssawki, (nie posiada ryjka i hakw). ywiciel ostateczny- Czowiek U czowieka dojrzay tasiemiec pasoytuje w jelicie cienkim ywiciel poredni - Bydo. Umiejscowienie Wgry bydlce Cysticercus bovis umiejscawiaj si w tkance cznej mini poprzecznie prkowanych, (minie uchwy, misie sercowy (u cielt), minie przeyku, minie jzyka, minie midzyebrowe.

Biologia pasoyta Czony Taenia saginata wydalane s z kaem czowieka do rodowiska Jaja mog by rozsiewane w trakcie czynnego ich wypezania z odbytu Zaraane byda nastpuje przez zjadanie taj z ktrych uwalniaj si onkosfery i wnikaj do naczy ylnych lub chonnych przewodu pokarmowego zwierzt Krwiobiegiem, via serce, wdruj one po caym organizmie i osiadaj si w tkance cznej mini poprzecznie prtkowanych. Po okoo 4 miesicach rozwijaj si w inwazyjne wgry

DROGI ZARAENIA BYDA CYSTICERKOZ 1. Per os. 2. Istnieje rwnie moliwo inwazji rdmacicznej. Czowiek zaraa si, zjadajc surowe, niedosmaone lub niedogotowane miso wolowe zawierajce wgry. Taenia saginata dojrzewa w jelicie cienkim czowieka w cigu 2-3 miesicy.

Obraz kliniczny Cysticerkoza byda przebiega zwykle bezobjawowo. Jedynie u modych cielt w przypadku bardzo intensywnej inwazji, obserwowa mona podwyszenie temperatury, przyspieszenie oddechw i ttna oraz biegunk. Niekiedy (w przypadkach znacznej inwazji minia sercowego) mog wystpi - zaburzenia w akcji serca, a take przypadki mierci

Zmiany anatomopatologiczne Zwykle nie stwierdza si zmian chorobowych wywoanych obecnoci wgrw z uwagi na ma intensywno inwazji W przypadkach obumarcia wgrw, obserwuje si rnej wielkoci ogniska martwicowe (od ebka szpilki do ziarna grochu) otoczone grub cznotkankow otoczk, wewntrz ktrej znajduj si ltozielonkawa serowata masa, ulegajca z czasem zwapnieniu

Rozpoznawanie Rozpoznanie wgrzycy zwykle nastpuje podczas obowizujcego badania poubojowego i polega na: Stwierdzeniu obecnoci wgrw rozwijajcych si w cigu 4 miesicy, ktre przez dugi czas nie wywouj adnej reakcji miejscowej i zachowuj zdolno do inwazji przez 2-2,5 roku.

20

OWSICA OWIEC I KZ SKRJABINEMA OVIS Wystpowanie Pasoyty kosmopolityczne

Morfologa pasoyta Samiec dugoci 2-3.5 mm, szerokoci 0,-0,2 mm. Odcinek ogonowy zaopatrzony w mae skrzydeka ogonowe podparte dwiema parami brodawek. Szczecinka kopulacyjna pojedyncza Samica dugoci 7,5-8,1 mm Otwr pciowy znajduje sic nieco przed rodkiem ciaa. Jaja asymetryczne (spaszczone na boku i jeden koniec zaostrzony, otoczone grub skorupk (55-63 x 30-34m).

OWSICA OWIEC I KZ (SKRJABINEMOSIS) ywiciel Owce, kozy i niektre gatunki gazeli Umiejscowienie Okrnica, Jelito lepe Biologa pasoyta Skadane jaja zawieraj wyksztacon larw III stadium Zaraenie nastpuje per os, po czym w jelicie cienkim larwy opuszczaj skorupk jajow Po 14 - 17 dniach larwy osigu IV stadium, a po 25 dniach nicienie dojrzewaj pciowo

GLISTNICA CIELT Neoaskarydoza (neoascaridosis) Glistnic cielt wywouje Neoascaris vitulorum glista naleca do rodziny Anisakidae. Wystpowanie Pasoyty kosmopolityczne.

YWICIEL I UMIEJSCOWIENIE ywiciel. Bydo (cielta w wieku do 4 miesicy) Umiejscowienie. Jelito cienkie.

BIOLOGIA PASOYTA W wydalonych z kaem jajach rozwija si larwa ktra linieje w jaju i osiga L II. LII s inwazyjne. Rozwj jaj do stadium inwazyjnego w temp 26C trwa 11 dni Po pokniciu jaj przez cielta larwy opuszczaj otoczki w jelicie cienkim wnikaj do naczy i wdruj wraz z krwi przez wtrob, prawe serce i puca W pucach larwy przedostaj si przez naczynia yy pucnej do krwiobiegu duego i zanoszone s do ronych narzdw (wdrwka somatyczna) T drog larwy N. vitulorum wdruj take u zwierzt ciarnych przez oysko do wtroby i puc podw Dojrzae glisty spotyka w jelicie cienkim dwutygodniowych cielt

Obraz kliniczny Przebieg choroby jest zwykle przewleky Sabo wyraone objawy kliniczne obserwowa mona tylko u cielt w wieku poniej 4 m-cy W przypadkach intensywnej inwazji wystpi mog objawy morzyskowe i biegunka lub zaparcia Niekiedy wydychana przez cielta powietrze oraz mocz maj charakterystyczn kwaskowat wo, przypominajc zapach acetonu a bo kwasu mitowego U zaraonych cielt obserwowa mona wychudzenia i zahamowanie rozwoju

Zmiany anatomopatologiczne W miejscu lokalizacji pasoytw, t.j. w jelitach cienkich, stwierdza si zmiany o charakterze nieytowego zapalenia Rozpoznawanie Badanie koproskopowe przy uyciu metody dekantacji umoliwia stwierdzenie jaj tych pasoytw. Rozpoznanie pomiertne polega na stwierdzenie podczas sekcji obecnoci glist w jelicie cienkim

ZWALCZANIE Sole piperazyny, np adipinian piperazyny (Antivermina-Polfa), cytrynian piperazyny (Bioscaridina-Biowet), w dawkach 200-220 mg/kg m.c .dla byda 240-360 mg/kg mc dla owiec (Nilverm) czy Fenbendazolu (Panacur) w leczeniu glistnicy cielt, to prby zastosowana tych preparatw wydaj si wskazane Zapobieganie Zalecenia dotyczce przestrzegania warunkw higienicznych w oborach oraz kompostowania nawozu wydaj si suszne

21

Wgorczyca przeuwaczy, strongyloidoza (strongyloidosis) Przyczyn wgorczycy, gwnie jagnit, rzadziej cielt, jest wgorek Strongyloides papillosus - rodzina Strongyloididae.

U nicieni nalecych do tej rodziny zachodzi zjawisko przemiany pokole tj. wystpowania w cyklu yciowym 1) pokolenia wolno yjcego. rozdzielnopciowego, z gardzieli typu rabditoidalnego i 2) pokolenia pasoytniczego samic partenogenetycznych o dugiej walcowatej gardzieli (typu filarioidalnego) Form pasoytnicz S. papillosus s wycznie samice partenogenetyczne.

Strongyloides papillosus Wystpowanie i morfologia pasoyta Pasoyty kosmopolityczne. Dugo ciaa samicy 4,8-8 mm. Otwr pciowy zlokalizowany w tylnej 1/3 dugoci ciaa. Jaja mae, owalnego ksztatu, o wymiarach 40-60 x 24-36 m, otoczone cienk skorupk, zawieraj uoon w ksztacie litery U larw.

ywiciel i umiejscowienie Owce, kozy, a take u byda (cielta), dzikie przeuwacze, krliki i szczury. Umiejscowienie. Jelito cienkie.

BIOLOGIA STRONGYLOIDES PAPILLOSUS CYKL PROSTY Z jaj, wydalanych wraz z kaem, wylgaj si po kilkunastu godzinach larwy pierwszego stadium, Maj budowy gardzieli (z dwoma gruszkowatymi wzdciami, oddzielonymi w rodkowej czyci przeweniem) Przypominaj gardziel wolno yjcych nicieni z rodzaju Rhabditis). Zwane s larwami rabditoidalnymi. Larwy te w rodowisku zewntrznym liniej dwukrotnie i przeksztacaj si w larwy inwazyjne filarioidalne (III stadium). Larwa inwazyjna filarioidalna (523-655 m) jest przeszo dwukrotnie dusza oraz posiada walcowaty ksztat gardzieli, ktra jest duga, zajmuje bowiem prawie poow dugoci ciaa larwy. ZOONY CYKL ROZWOJOWY Rabditoidalne larwy, wyklute z jaj zoonych przez samic pasoytnicz, przeksztacaj si po czterech linieniach (okoo 4% tych larw) w rodowisku zewntrznym (okoo 4 dnia od wykucia z jaj) w wolno yjce pokolenie samcw i samic. Samice po zapodnieniu (5 dnia) skladajn jaja, a powstae z nich larwy, po dwukrotnym linieniu, osigaj (okoo 4 dnia) stadium inwazyjne.

DROGI INWAZJI STRONGYLOIDES PAPILLOSUS 1. Zaraenie zwierzt odbywa si gownie przez skr, Larwy wgorka (L3) migruj drog krwionon przez prawe serce do puc, gdzie czynnie przenikaj do pcherzykw pucnych, wdruj ze luzem, do oskrzeli, tchawicy, stad po wykasaniu i pokniciu lokalizuj si ostatecznie w jelicie cienkim gdzie po odbyciu dwch linie przeksztacaj si w dojrzae pasoytnicze samice. Okres prepatentny trwa 6-9 dni. 2. Inwazja moe nastpi take per os Larwy wgorka wnikaj w bon luzow jamy ustnej lub przeyku i odbywaj wdrwki drog krwionon podobnie jak w przypadku inwazji przez skr 2/a Zaraenie per os cielt sscych moe nastpi poprzez siar lub mleko matki W wyniku intensywnej inwazji (midzy 84 a 12 dniem przed wycieleniem) ciarnej krowy larwy przedostaj si do siary, a pniej do mleka w ktrym s obecne przez 33 dni 3. Istnieje take moliwo rdmacicznego zakaenia cielt w przypadkach inwazji S. papillosus u krw wysokociarnych

Objawy kliniczne U cielt objawy kliniczne s sabo wyraone. U cielt obserwuje si biegunk, utrat apetytu i masy ciaa. U jagnit w pocztkowym okresie bardzo silnego zaraenia mog wystpowa lokalne zmiany zapalne skry w miejscu wnikania larw. 3-5 dni po inwazji Na skutek migracji przez puca obserwowa mona objawy ze strony ukadu oddechowego w postaci kaszlu, a niekiedy dusznoci 17dni po inwazji Po zakoczeniu wdrwek i osiedleniu si nicieni w jelicie cienkim, pojawiaj si objawy kliniczne ze strony ukadu pokarmowego, wyraajce si biegunk, zmniejszonym apetytem i postpujcym wychudzeniem. U owiec starszych strongyloidoza przebiega zwykle bezobjawowo.

22

Zmiany anatomopatologiczne W pucach, mona stwierdzi drobne wybroczyny oraz ogniskowe rdmiszowe zapalenie puc Zwykle jednak zmiany anatomo-patologiczne dotycz jelita cienkiego i przedstawiaj obraz nieytowego zapalenia bony luzowej. W miejscu lokalizacji nicieni obserwowa mona, niekiedy punkcikowate wybroczyny oraz ubytki nabonka.

Rozpoznawanie Rozpoznanie przyyciowe Stwierdzenie charakterystycznych jaj w kale metod flotacji. W przypadku badania kau niewieego pobranego po kilku do kilkunastu godzin stwierdza si charakterystyczne larwy przy uyciu metody Baermanna lub Vajdy Rozpoznanie pomiertne Stwierdzenie obecnoci nicieni Strongyloides papillosus jest moliwe drog mikroskopowego badania zeskrobin bony luzowej jelit cienkich.

ZWALCZANIE STRONGYLOIDOZY U PRZEUWACZY 1. Tiabbendazol-MSD (Hetmintazol-Biowet), w dawkach 50-100 mg/kg jest jednym z najskuteczniejszym lekw 2. Tetramizol (Nilverm-ICI, Biowt), w dawkach 15mg/kg mc, jest czciowo 3. Fenbendazol (Panacur-Hoechst) w dawkach 7,5mg/kg mc dla byda i 5,5mg/kg mc dla owiec, jest uznany za bardzo skuteczny 4. Albendazol 3,5 mg/kg owce jednorazowo doustnie 5. Lewamizol 5 mg/kg 6. Abemektyna 200g/kg 7. Iwermektyna 200g/kg 8. Doramektyna 200g/kg 9. Epmomektyna 500/kg bydo, pour-on

Diktiokauloza byda (Dictyocaulosis bovum) Dictyocaulus viviparus (rodzina Dictyocaulidae)

Nicienie do dugie, nitkowate, barwy szarobiaej Samiec dugosci 30-55 mm Torebka kopulacyjna jest krtka, ale do dobrze rozwinita. Szczecinki kopulacyjne gbczastej budowy, s krtkie, krpe i brzowo zabawione Samica dugoci 60-80 mm Otwr pciowy jest zlokalizowany w pobliu rodka ciaa Jaja. o wymiarach 85x51 m, zawieraj w momencie zoenia wyksztacon larw W kale byda wylgnite larwy I stadium maj 300-400 m dugoci i zawieraj wewntrz liczne ziarnistoci

ywiciel Bydo, ubr oraz inne dzikie przeuwacze, np. sarny, jelenie, daniele, osie.

Umiejscowienie Tchawica, oskrzela.

Biologia Dictyocaulus viviparus i D. filaria Jaja skadane przez samice w tchawicy i oskrzelach zawieraj larwy, ktre mog opuszcza skorupk jajow jeszcze w drogach oddechowych i by wydalane podczas kaszlu na zewntrz. Wiksza cz jaj zostaje wykrztuszona, poknita i dopiero w przewodzie pokarmowym wylgaj si larwy, ktre z kaem wydostaj si na zewntrz Wydalone larwy I stadium maj przewd pokarmowy wypeniony ziarnistociami (materia zapasowy) Liniej one dwukrotnie u D. viviparus w czacie 3-10 dni. a u D. filaria po 4-7 dniach i jako larwy III stadium (okryte dwiema wylinkami) s inwazyjne Zwierzta zaraaj si przez poknicie inwazyjnych larw wraz z traw lub wod W jelicie cienkim ywiciela larwy przenikaj przez cian jelita do wzw chonnych krezkowych, gdzie przebywaj okoo 7 dni (trzecia linka) (L4) Larwy L4 z wzw chonnych wdruj naczyniami chonnymi a nastpnie ylnymi do prawego serca i maym krwiobiegiem (juz okoo 7 dnia) przedostaj si do puc Po przebiciu cian naczy wosowatych docieraa one do pcherzykw pucnych skd migruj do coraz to wikszych odgazie oskrzeli, gdzie odbywaj (okoo 15 dni) czwarte linienie (LV) Dojrzao pciow uzyskuj po 21-24 dniach Okres prepatentny zaley od wieku zwierzt, ich odpornoci i pory roku waha ci od 21 do 28 dni. Dla D. filaria wynosi 4-8 tyg. U jagnit okres ten jest 4-5 tyg

23

Dictyocaulus filaria Morfologia pasoyta Samiec dugoci 20-80 mm Torebka kopulacyjna krtka. Szczecinki kopulacyjne budowy gbczastej Samica 30-112 mm. Otwr pciowy w pobliu rodka ciaa Jaja w momencie skadania posiadaj wyksztacon larw Larwy I stadium w kale owiec s dugoci 480-580 m i szerokoci 25-28 m, zaopatrzone na przednim kocu ciaa w guziczek bdcy zgrubieniem oskrka Ogon ich jest krtki, tpy. Komrki jelita wypenione s licznymi ciemnymi ziarnistociami. stanowicymi materia odywczy ywiciel Gwnie owce, kozy poza tym muflony, daniele, jelenie, sarny Umiejscowienie: Tchawica i oskrzela

Cykl rozwojowy D. filaria

Biologia Dictyocaulus filaria 1. Jaja skadane przez samice w tchawicy i oskrzelach, dostaj si wraz ze luzem do garda i s poykane. 2. Podczas wdrwki przez przewd pokarmowy wylgaj si z nich larwy (I stadium), ktre wydalane s wraz z kaem do rodowiska zewntrznego. 3. Cz larw moe opuszcza skorupk jajow jeszcze w drogach oddechowych i by wykrztuszona na zewntrz 4. Stadium inwazyjne (L3) osigaj one w odpowiednich warunkach rodowiska, tj. w temperaturze 25-27C i przy dostatecznej wilgotnoci, po okoo 5-7 dniach, liniejc w tym czasie dwukrotnie. 5. Podczas chodw (np. pozna jesieni) okres rozwoju do stadium inwazyjnego moe si znacznie przedua. 6. Cz larw L3 nie zrzuca wylinek oskrkowych i pozostaje otoczona obydwiema.

DIKTIOKAULOZA PRZEUWACZY OBJAWY KLINICZNE DICTIOKAULOZY 1) Kaszel 2) Duszno 3) Wypyw z nosa Objawy pojawiaj si 7 - 8 dnia (po dotarciu larw IV stadium do puc) Kaszel pojawia si okoo 7 - 10 dnia po zaraeniu, przed wystpieniem dusznoci i wwczas pst on pierwszym objawem robaczycy puc Duszno powstaje w wyniku gromadzenia si wysiku zapalnego, ktry zatyka mniejsze i wiksze oskrzela. W tym samym czasie stwierdza si przyspieszenie oddechw nawet do 100. W przypadkach bardzo intensywnego pierwszego zaraenia zwierzt modych przebieg diktiokaulozy jest zwykle ostry i prowadzi do mierci w nastpstwie obrzku puc W tym okresie wystpuj krtkie i rzadkie napady suchego kaszlu, ktry w miar pogbiania si procesu chorobowego staje si czstszy i wilgotny Prawie rwnoczenie z wystpieniem dusznoci pojawia si jedno- lub obustronny wyciek luzowy z nosa, w miar trwania procesu chorobowego przechodzi w luzowo-ropny, a nastpnie ropny W pocztkowym okresie dusznoci stwierdza si zaostrzenie szmeru pcherzykowego puc, a niekiedy sabe i suche rzenie Po kilku dniach rzenie staje si wilgotne, drobno lub grubobakowe Przy opukiwaniu stwierdza si ogniskowe stumienia Temperatura ciaa moe podwysza si do 40C, a ttno przyspiesza do 100-120 uderze/min

24

Czstotliwo oddechw moe wzrosn do 100/min Poza tymi obserwuje si u chorych zwierzt utrat apetytu, nastroszenie sierci, osowienie, odstawanie od stada, polegiwanie i biegunka.

Larwy i stadium nicieni pucnych u owiec D. fillaria A koniec przedni, B koniec tylny Muellerius capillaris C koniec przedni D koniec tylny Protostrongylus kochi E koniec tylny C. nigrescens F koniec tylny G larwa I stadium nicienia pucnego u byda

SZCZEPIENIE PRZECIW DICTIOKAULOZIE Zaleca si czynne uodparnianie przez podawanie szczepionki zawierajcej inaktywowane, inwazyjne larwy D. viviparus Krajowa szczepionka pod nazwa EL-Dic jest oparta na inaktywowanych promieniami jonizujcymi inwazyjnych larwach, ktrych dawka I zawiera - 1000 larw, a dawka II - 1500 law. Termin wanoci wynosi miesic. a) szczepienia naley przeprowadza tylko na terenach, na ktrych diktiokaulaza wystpuje: powinny by one przeprowadzone dwukrotne. b) cielta poddawane pierwszemu szczepieniu (w lutym lub marcu) powinny ukoczy 4-8 tygodni ycia i by zdrowe c) drugie szczepienie (w kwietniu) majce na celu utrwalenie powstajcej odpornoci naley przeprowadzi po 4 6 tygodniach Trzeba chroni szczepione zwierzta przed zakaeniem diktiokauloz nie wypuszcza na pastwiska d) rozpoczcie wypasu powinno nastpi 3 - 4 tygodnie po drugim szczepieniu. Dwukrotne podanie szczepionki wywouje praktycznie dugotrwa odporno (przypuszczalnie trwajc przez cale ycie)

ZAPOBIEGANIE DICTIOKAULOZIE 1. Wychw cielt musi si odbywa w izolacji od zwierzaj starszych, na suchych nie poronitych traw oklnikach. Siano i trawa uywane do karmienia powinny pochodzi z k, na ktrych nie wypasano zwierzt, co daje gwarancj, e s one wolne od larw pasoytw. Do pojenia naley uywa wody studziennej. Ka cielt z oklnikw naley sprzta co 3 dni 2. Cielta urodzone jesieni lub wiosn naley wypasa oddzielnie. Izolowa od starszej o rok jaowizny, stanowi ona bowiem (w wiosennym szczycie intensywnoci diktiokaulozy) gwne rdo inwazji. 3. Naley stosowa kwaterowy wypas, przy ktrym naley uwzgldnia szybki, trwajcy w warunkach optymalnych 3 dni rozwj larw do stadium inwazyjnego. Powrt na kwater moe nastpi po kilku miesicach 4. Zaleca si budowanie sztucznych wodopojw umoliwiajcych higieniczne pojenie i odgradzanie roww melioracyjnych oraz zbiornikw wd stojcych znajdujcych si na pastwiskach (miejsce inwazji) 5. Zapobieganie dictiokaulozie owiec polega na odrobaczaniu caego pogowia (Nilverm), po raz pierwszy przed wiosennym wypasem, drugi raz po miesicu od wypuszczenia na pastwisko i trzeci pn jesieni

Zwalczanie diktiokaulozy byda Do zwalczania diktiokaulozy byda, owiec i kz stosuje si: 1. Levamizol (Nivern pro iniectione ICI, Biowet) stonowany podskrnie w damkach 5mg/kg mc; 7,5 mg/kg mc doustnie u owiec i kz; 10 mg/kg mc pour-on bydo, jednorazowo 2. Fenbendazol (Panacur-Hoechst) w leczeniu diktiokaulozy przeuwaczy jest rwnie bardzo (100%) skuteczny, zalecane dawki dla byda wynosz 7,5 mg/kg mc, dla owiec przy D. filaria 5 mg/kg doustnie, jednorazowo 3. Netobimin 7,5 mg/kg mc owce, kozy i bydo jednorazowo, doustnie 4. Oksfendazol 5 mg/kg mc kozy, 4,5 mg/kg mc bydo, doustnie, jednorazowo 5. Albendazol 3,5-7,5 mg/kg mc owce,7,5 mg/kg mc kozy i bydo, doustnie, jednorazowo 6. Febantel 5mg/kg mc owce, kozy; 7,5 mg/kg mc bydo, kozy jednorazowo doustnie 7. Mebendazol 20 mg/kg mc, owce, kozy 10-20 mg/kg m c .jednorazowo

25

8. Abamektyna 200g/kg mc bydo, podskrnie jednorazowo 9. Iwermektyna 200g/kg mc bydo owce kozy podskrnie, 500 g/kg mc bydo pour-on jednorazowo 10 Doramektyna 200g/kg mc bydo, owce podskrnie, 500 g/kg mc, bydo pour-on jednorazowo 11 Epinomektyna 500 g/kg mc pour-on jednorazowo 12 Moksydeklyna 200g/kg mc bydo, podskrnie; owce doustnie 500 g/kg mc byda, pour-on jednorazowo

Protostrongylidoza owiec i kz (Protostrongylidosis ovium et caprorum) Rodzaj Protostrongylus, Muellerius, Cystocaulus i Neostrongylus

Protostrongylus kochi seu rufescens Samiec dugoci 23-45 mm, szer 0,15-0,20 mm torebka kopulacyjna do dobrze rozwinita. szczecinki pciowe gbczaste, poprzecznie prkowane Samica dugoci 25-65 mm, szer 0,16-0,22 mm Otwr pciowy zlokalizowany w pobliu odbytu. Larwy I stadium s bardzo ruchliwe, dugoci 320-400 m Koniec ogona lekko falisto wygity z dwoma pytkimi wciciami w poowie swej dugoci ywiciel poredni limaki ldowe, wodno-ldowe Lokalizacja: rednie i mae oskrzeliki.

Muellerius capillaris Samiec dugoci 12-15 mm, szer 0,02-0,04 mm Tylny koniec ciaa okrcony w ksztacie korkocigu. Torebka kopulacyjna sabo rozwinita. Szczecinki pciowe ciemnobrzowe, poprzecznie prkowane, dugoci 150-180 m, Samica dugoci 17-30 mm szer 0,04-0,6 mm Otwr pciowy zlokalizowany w pobliu otworu odbytowego Larwy I stadium dugoci 300-320m, szer 12-16m Koniec ogona przecinkowato wygity, zaopatrzony po stronie grzbietowej w kolec ywiciel poredni limaki Lokalizacja: Kocowe oskrzeliki pcherzyki pucne

Cystocaulus ocreatus seu nigrescens Samiec dugoci 18-90 mm Torebka kopulacyjna do dobrze rozwinita. Szczecinki pciowe gbczaste, to zabarwione, dugoci 270-370 m z delikatnymi poprzecznie prkowanym skrzydekami w tylnej poowie Samica dugoci 90-160 mm Otwr pciowy zlokalizowany w pobliu odbytu Larwy I stadium dugoci 340-480 m Koniec ogona przecinkowato wygity, podzielony na dwa odcinki. Przed przednim odcinkiem po stronie grzbietowej wystpuje wyrany kolec. ywiciel poredni: limaki Lokalizacja : Kocowe oskrzeliki i pcherzyki pucne

Neostrongylus linearis Samiec dugoci 5-8 mm Torebka kopulacyjna do dobrze rozwinita szersza ni dusza. Szczecinki pciowe ronej dugoci 160-180 m Samica dugoci 13-15 mm Otwr pciowy zlokalizowany w pobliu odbytu Larwy I stadium dugoci 300-400 m Koniec ogona prosty podzielony na dwa odcinki. Przed przednim odcinkiem, po stronie grzbietowej wystpuje sabo rozwinity kolec ywiciel poredni limaki Umiejscowienie: Kocowe oskrzeliki i pcherzyki pucne

Biologia nicieni Protostrongylidae Larwy (I stadium) tych nicieni wykluwaj si w drogach oddechowych ywicieli ostatecznych. Po wykrztuszeniu i pokniciu wydalane s z kalem, gdzie Po napotkaniu ywicieli porednich zostaj przez nich poknite lub te wnikaj czynnie przez powoki zewntrzne do limakw ldowych z rodzin: Limnaeidae, Zonitidae, Helicidae, Vertigidae, Enidae oraz limakw wodno-ldowych z rodziny Succineidae. U limakw larwy odbywaj dwie kolejne linki i osigaj stadium inwazyjne (L3) po okoo 12-35 dniach. Owce zwykle ulegaj inwazji po zjedzeniu zaraanych limakw, rzadziej natomiast przez zjadanie inwazyjnych larw po wydostaniu si ich ze limaka. Z przewodu pokarmowego zwierzt larwy przez cian jelit cienkich dostaj si do wzw chonnych krezkowych, gdzie odbywaj trzecie linienie, po czym wraz z chonk, a nastpnie krwi dostaj si do puc W pucach liniej po raz czwarty i dojrzewaj pciowo. Okres prepatentny waha si w granicach od 35 do 60 dni.

26

Protostrongylidoza puc

Zwalczanie Protostrongylidozy ALBENDAZOL (5 MG/KG M C DOUSTNIE OWCE FENBENDAZOL 15MG/KG M C DOUSTNIE KOZY FEBANTEL 5MG/KG M C .DOUSTNIE OWCE IWERMEKTYNA 200-400g/kg mc PODSKRNIE DORAMEKTYNA 200 g/kg mc PODSKRNIE MOKSYDEKT YNA 200 g/kg mc PODSKRNIE

Ancylostomozy przeuwaczy Bunostomatoza, bunostomatosis Nicienie nale do rodziny Ancylostomatidae -Bunostomum phlebotomum -Bunostomum trigonocephalum Chorobotwrczo tych nicieni jest znaczna, S hematofagami.

Bunostomum phlebotomum Torebka gbowa nicieni z rodzaju Bunostomum jest do dua, zaopatrzona u wejcia do torebki w dwie pksiycowate listewki tnce. Na jej dnie znajduj si liczne zbki Samiec 10-18 mm dugoci,. zaopatrzony w dobrze rozwinit, asymetryczn torebk kopulacyjn. Szczecinki pciowe nitkowate, bardzo dugie bo od 3,5 do 4,5 mm Samica 16-25 mm dugoci Otwr pciowy zlokalizowany nieco przed rodkiem ciaa Jaja z 4-8 blastomerami (w momencie wydalania z kaem) Larwy inwazyjne (III stadium) s otoczone pochewk wylinkow Bunostomum trigonocephalum Samiec 11-17 mm dugoci. Torebka kopulacyjna dobrze rozwinita, asymetryczna Samica 13,7- 26 mm dugoci. Otwr pciowy zlokalizowany w przedniej poowie, nieco przed rodkiem ciaa Larwy inwazyjne Dugo wraz z wylink, wynosi 528-995 m. Gardziel z zaznaczonym w tyle banieczkowatym rozszerzeniem. Jelito zbudowane z 16 komrek, niewyranie odgraniczonych od siebie, zawierajcych nieliczne jasne ziarnistoci

YWICIEL I UMIEJSCOWIENIE B. phlehotomum - bydo B. trigonoccphalum- owce, kozy, sarny i niektre inne dzikie przeuwacze. Umiejscowienie - jelito cienkie, rzadziej grube.

Biologia pasoytw Larwy wylgaj si z jaj w rodowisku zewntrznym po 24-48h, dwukrotnie liniej i osigaj stadium inwazyjne (L3) po okoo 6-8 dniach.

Drogi inwazji Zaraanie B. phlebotomum nastpowa moe nastpujcymi trzema drogami 1. Przez skr (najczciej) W tym przypadku larwy wnikaj do naczy krwiononych, migruj wraz z krwi przez prawe serce, okoo 10 dnia przez puca

27

(gdzie odbywaj trzeci link), oskrzela, tchawic, skd wykasane i poknite lokalizuj si ostatecznie w jelicie cienkim. Po kolejnym 4 linieniu osigaj dojrzao pciow Okres prepatentny trwa od 57 do 79 dni 2. Przez jam ustn (znacznie rzadziej) Przyjmuje si, e poknite z wod lub karm inwazyjne larwy B. phlebotomum osiedlaj si w jelicie cienkim, gdzie dojrzewaj pciowo. Mog wnika do naczy krwiononych i chonnych jelita i migrowa przez ukad krwionony, podobnie jak w przypadku inwazji per cutis. 3. Moe zdarza si rwnie rdmaciczna inwazja Drogi inwazji B. trigonocephalum s podobne, przy czym w przypadku inwazji per os larwy wnikaj do naczy krwiononych bony luzowej jelita i odbywaj wdrwk przez ukad krwionony i puca, gdzie midzy 10-14 dniem liniej po raz trzeci Po wykaszaniu i pokniciu lokalizuj si w jelicie cienkim, gdzie okoo 4 tygodnia po inwazji nastpuje 4 linienie Okres prepatentny (bez wzgldu na drog inwazji) trwa 49 do 53 dni

Objawy kliniczne 1. Bardzo intensywna inwazja przez skr moe powodowa wykwity skrne o charakterze zapalnym, a znaczny wid moe by przyczyn mechanicznych uszkodze skory 2. Objawy chorobowe pojawiaj si po osiedleniu nicieni w jelicie cienkim Wyraaj si one przewlek biegunk, czsto z domieszk krwi w kale, utrat apetytu, wychudzeniem, obrzkami okolicy podgardla oraz koczyn a niekiedy take wodnic ogln i szybko pojawiajc si niedokrwistoci Nicienie take produkuj substancje antykoagulacyjne oraz toksyny hemolityczne, powodujce krwawienia z ranek bony luzowej jelit oraz spadek poziomu hemoglobiny i liczby erytrocytw wywoujc w efekcie objawy silnej niedokrwistoci U jagnit zejcia miertelne wrd objaww oglnego wyniszczenia nie nale do rzadkoci

Zmiany anatomopatologiczne W przypadkach znaczna inwazji per cutis mona stwierdzi lokalne zmiany zapalne skory oraz liczne wybroczyny w pucach Zmiany w jelitach cienkich Bona luzowa jelit cienkich |est obrzka, z obecnoci drobnych ognisk krwotocznych i ubytkw a niekiedy nalotu wloknkowego Tre jelita moe zawiera domieszk krwi U sekcjonowanych zwierzt (szczeglnie jagnit) stwierdza si oglne wyniszczenie oraz oznaki wodnicy

Zwalczanie Tetramizol (Nilverm ICI, Biowet), w dawkach 15 mg/kg m.c. Tiabendazol-MSD (krajowy Helmintazol-Biowet), w dawkach 50-100 mg/kg m.c. Mebendazol- 20 mg/kg owce, doustnie, jednorazowo Albendazol -3,5-7,5 mg/kg kozy i bydo, doustnie, jednorazowo Netobimin-7,5 mg. Owce, bydo, doustnie, jednorazowo. Fenbendazol-5mg/kg owce, kozy; 7,5 mg/kg bydo, doustnie, jednorazowo Abamektyna 200 g /kg bydo, podskrnie, jednorazowo Iwermektyna 200 g/kg podskrnie, 500g/kg bydo pour-on, jednorazowo Epinomektyna 500 g/kg bydo pour-on, jednorazowo Moksydektyna 200 g/kg podskrnie

EZOFAGOSTOMOZA U PRZEUWACZY Rodzina Strongylidae Oesophagostomum radiatum - u byda Oesophagostomum venulosum- u owiec Oesophagostomum columbianum- u owiec

MORFOLOGIA 1 .Gowowy odcinek ma wzdcie oskrkowe oddzielone od reszty ciaa poprzeczn bruzda. Samce przecitnie wielkoci 15-16 mm, a samice 18-20 mm. Torebka gbowa maa pozbawiona zbw. Jaja owalne o gadkich skorupkach zawieraj do 16 blastomerw.

CYKL ROZWOJOWY Z jaj wydalonych z kaem wylgaj si larwy LI po okoo 16-72 h. Liniej dwukrotnie i po 4-8 dniach osigaj LIII. Inwazyjne larwy po dostaniu si wraz z karm wdruj do kocowego odcinka jelita cienkiego, gdzie wnikaj w bon luzow (faza histotropowa), gdzie liniej (LIV). Po wypadniciu do wiata jelita wdruj do jelita grubego, liniej po raz czwarty i przeksztacaj si w LV. Dojrzao pciow uzyskuj po 30-42 dniach

28

ZMIANY ANAT.PAT Obecno larw w cianie jelita przy pierwotnej, nieduej inwazji nie wywouje zmian Powtrna inwazja przyczynia si do zaostrzenia procesu chorobowego, ostrego zapalenia jelit cienkich i biegunki. Nastpnie dochodzi do wytwrczo-komrkowego zapalenia guzkowatego typu alergicznego co powoduje zahamowanie rozwoju larw L4. Czste reinwazje prowadz do przewlekego przebiegu choroby.

Trichostrongylidoza byda i owiec (trichostrongylidosis) Etiologia. Przyczyn choroby s liczne gatunki nicieni z rodziny Trichostrongylidae, nastpujcych rodzajw: Trichostrongylus, Ostertagia, Cooperia, Haemonchus Nematodirus W zalenoci od dominacji jednego z tych rodzajw lub gatunkw i predylekcji do miejsca jego osiedlenia, schorzenie moe dotyczy trawieca lub jelita cienkiego, lub te trawieca i jelita.

WYSTPOWANIE Pasoyty kosmopolityczne. W Polsce wystpuj powszechnie, a ekstensywno inwazji jest rna dla poszczeglnych gatunkw tych nicieni.

CHARAKTERYSTYKA RODZINY TRICHOSTRONGYLIDAE Gatunki nicieni rodzaju Haemonchus i Ostertagia pasoytuje prawie wycznie w trawiecu. Trichostrongylus, Cooperia, Nematodirus s pasoytami jelita cienkiego (z wyjtkiem Trichostrongylus axei. ktry take pasoytuje w trawiecu) Inwazja jest zwykle mieszana, przy czym jeden z gatunkw moe dominowa. 1. mae rozmiary (z wyjtkiem Haemonchus i Nemayodirus) 2. nitkoway ksztat ciaa 3. brak wyranej torebki gbowej (jest szcztkowa) 4. obecno u samcw duej czsto trjpatowej torebki kopulacyjnej, ze szczeglnie silnie rozwinitymi patami bocznymi i nikym patem grzbietowym 5. podwjne szczecinki pciowe s dugie nitkowate lub krtkie i krpe. 6. u samic kocowy odcinek macicy, silnie uminiony, tworzy tzw. jajomiot, sucy do wydalania jaj 7. cykl rozwojowy u caej rodziny jest podobny

Rodzaj Trichostrongylus Torebka kopulacyjna samcw rodzaju Trichostrongylus zbudowana jest z silnie rozwinitych dwch patw bocznych. Pat grzbietowy jest niky lub nie wystpuje.

Gatunek- Trichostrongylus axei ywiciel: Trichostrongylus axei s konie, owce, kozy, sarny, bydo i inne przeuwacze oraz czowiek. Umiejscowienie U przeuwaczy gownie w trawiecu, U koni natomiast w odku i przednim odcinku dwunastnicy.

Gatunek Trichostrongylus colubriformis ywiciel T. colubriformis s owce, kozy, bydo, dzikie przeuwacze, niektre gryzonie oraz czowiek. Umiejscowienie Przedni odcinek jelita cienkiego, rzadziej trawieniec.

Gatunek Trichostrongylus vitrinus Umiejscowienie Nicienie te umiejscawiaj si w trawiecu (odek) jelicie cienkim ywiciel T. vitrinus s owce, kozy, bydo, niektre dzikie przeuwacze oraz czowiek.

Gatunek Ostertagia ostertagi ywiciel Bydo, rzadziej owce, kozy i niektre dzikie przeuwacze. Umiejscowienie Trawieniec, rzadko przedni odcinek dwunastnicy.

29

Gatunek Ostertagia lyrata ywiciel Bydo, rzadziej owce, jelenie i sarny Umiejscowienie Trawieniec.

Gatunek Ostertagia circumcincta ywiciel owce, kozy, wyjtkowo bydo, niektre dzikie przeuwacze (kozice) oraz czowiek. Umiejscowienie Gwnie w trawiencu (odku), rzadko w pocztkowym odcinku dwunastnicy.

Gatunek Ostertagia trifurcata ywiciel owce, kozy, wyjtkowo bydo i niektre dzikie przeuwacze. Umiejscowienie Trawieniec, a niekiedy tylko w pocztkowym odcinku dwunastnicy

Gatunek Osiertagia pinnata ywiciel Owce i inne przeuwacze. Umiejscowienie Trawieniec i jelito cienkie.

Gatunek Cooperia oncophora ywiciel Bydo, przypadkowo owce, kozy Umiejscowienie Jelito cienkie.

Gatunek Cooperia punctata ywiciel Bydo, czasem owce, wielbdy i jeleniowate Umiejscowienie Jelito cienkie.

Gatunek Cooperia pectinata ywiciel Bydo, rzadziej owce. Umiejscowienie Jelito cienkie, bardzo rzadko w trawiecu.

Gatunek Cooperia curticei ywiciel Owce, kozy oraz niektre dzikie przeuwacze, np. jelenie i daniele. Umiejscowienie Jelito cienkie.

Rodzaj Haemonchus Torebka gbowa bardzo sabo rozwinita, z maym zbem na jej grzbietowej ciance. Wystpuj, brodawki szyjne uoone symetrycznie.

Haemonchus contortus

30

ywiciel Owce, kozy, bydo, renifery, jelenie kozice, ubry i inne dzikie przeuwacze W literaturze wiele doniesie sugeruje wystpowanie dwch gatunkw rodzaju Haemonchus (na podstawie pewnych cech morfologicznych i biologicznych), z ktrych H placei traktowany jest jako typowy pasoyt byda, H. contortus to pasoyt owiec Umiejscowienie Trawieniec.

Rodzaj: Nematodirus Oskrek przedniego koca ciaa nicieni tego rodzaju tworzy poprzecznie prkowane, pcherzykowate wzdcie

Gatunek Nematodims filicollis

ywiciel Owce, kozy, bydo, sarny, jelenie, daniele i inne dzikie przeuwacze. Umiejscowienie Jelito cienkie.

31

Gatunek Nematodirus helvetianus ywiciel bydo, rzadziej owce i kozy. Umiejscowienie jelito cienkie.

Gatunek Nematodirus spathiger ywiciel owce, kozy, bydo i dzikie przeuwacze. Umiejscowienie jelito cienkie.

Haemonchus contortus

Zaraanie nastpuje na pastwiskach DROGA ALIMENTARNA W przewodzie pokarmowym zwierzt larwy lokalizuje si w trawiecu lub jelicie cienkim, gdzie odbywaj dalsze dwie linki i osigaj dojrzao pciow Larwy rodzaju Ostertagia wnikaj w gruczoy bony luzowej trawieca i tworz guzki (faza histotropowa), a larwy Cooperia wnikaj zwykle do krypt midzy kosmkami jelita cienkiego, gdzie odbywaj cz swego rozwoju Okres prepatentny trwa okoo 3 tygodnie.

CHARAKTERYSTYCZNE FENOMENY 1) zahamowanie rozwoju larw (ang inhbition phenomenon) wstrzymanie rozwoju w organizmie ywiciela, tzw. larwy drzemice). 2) nagy wzrost wydalanie jaj na wiosn (ang. spring rise - skok wiosenny), skorelowanego ze znacznym wzrostem iloci larwalnych i dojrzaych postaci pasoytw. 3) spontanicznego wyleczenia (ang. self cure samowyleczenie).

RODA INWAZJI NICIENI Z RODZINY TRICHOSTRONGYLIDAE 1. Gwnym rdem inwazji nicieni z rodziny Trichostrongylidae s pastwiska, na ktrych pasce si starsze zwierzta rozsiewaj jaja tych pasoytw 2. W oborach i owczarniach mimo znacznie gorszych warunkw do rozwoju i bytowania larw, cz larw moe rozwin si do stadium inwazyjnego i powodowa zaraanie zwierzt Wydalanie jaj z kalem nastpuje w cigu caego roku. ale liczba wydalanych jaj waha si w zalenoci od pory roku (a nawet dnia). 3 Nagromadzenie inwazyjnych larw na pastwiskach zaley od liczby zwierzt i stopnia wilgotnoci pastwisk

OSTERTAGIOZA BYDA (OSTERTAGIOSIS) Zaraanie per os na pastwiskach larwami III stadium, ktre osigaj inwazyjno po 5-9 dniach. W waczu, po odbyciu linki, osigaj IV stadium larwalne, wdruj do trawieca, gdzie wnikaj do gruczow bony luzowej i po 2-3 dniach po zaraeniu tworz mae guzki. Po kilku dalszych dniach bona luzowa trawieca wykazuje nieznaczny obrzk, guzki powikszaj si do wielkoci ebka szpilki, a obecne w nich larwy liniej powtrnie, po czym jako V stadium midzy 14 a 20 dniem inwazji, przyczepiaj si do bony luzowej trawieca i dojrzewaj pciowo. Jaja pojawiaj si w kale miedzy 18 a 23 dniem po inwazji. Bezporednio potem, bo do 28 dnia, moe wystpi reakcja spontanicznego samowyleczenia i w zwizku z tym spadek wydalania jaj

32

Ostertagia ostertagi w cyklu rocznym w warunkach klimatycznych Polski wykazay dwa szczyty intensywnoci inwazji form dojrzaych tego gatunku. Pierwszy wiosenny szczyt, najwyszy, wystpuje w maju. Drugi w sierpniu stanowi najwiksze zagroenie inwazjologiczne dla wypasanych zwierzt.

Ostertagia ostertagi

OBJAWY KLINICZNE OSTERTAGIOZY Wynikiem migracji pasoytw do gruczow bony luzowej trawieca powoduje uszkodzenie gruczow odka i upoledzenie wydzielania kwasu solnego i wzrost pH. Nastpstwem tego s zaburzenia w trawieniu, prowadzce do strat biaka i powstawania obrzkw. Rozrnia si dwa typy tej inwazji: Typ I ostertagioza letnia. Typ II ostertagioza zimowa.

Typ I ostertagioza letnia Wystpuje u cielt w pierwszym sezonie pastwiskowym. Cielta urodzone jesieni zaraaj si po raz pierwszy inwazyjnymi larwami, ktre przezimoway, ale larwy te rzadko s w stanie wywoa objawy kliniczne z uwagi na niezbyt du ich ilo; Po zakoczonym rozwoju nicieni w organizmie tych cielt, staj si one siewcami jaj i rozprzestrzeniaj je na pastwisku, przez co potguj rdo inwazji Te cielta w wyniku wiosennej inwazji. uzyskuj pewien stopie odpornoci, ktra chroni je przed wybuchem ciszej postaci klinicznej W miar trwania wypasu zaraenie pastwisk staje si coraz wiksze, szczeglnie wwczas kiedy odbywa si wsplny wypas ze zwierztami starszymi dotknitymi t inwazj Pastwiska takie stanowi due niebezpieczestwo da cielt urodzonych wiosn, ktre wychodz na wypas w lecie Intensywne zaraanie tych cielt w poowie lata prowadzi do wybuchu klinicznej postaci letniej ostertagiozy. OBJAWY KLINICZNE OSTERTAGIOZY U chorych zwierzaj obserwuje si: utrat apetytu, znacznie nasilon biegunk (ka jest koloru zielonego) oraz szybka i znaczn utrat masy ciaa. Przy braku leczenia mog zdarza si zejcia miertelne.

Typ ll-ostertagioza zimowa Wystpuje zwykle w zimie lub wczesna wiosn, tj. po duszym okresie od zakoczenia sezonu pastwiskowego to zarwno u ciem, jak te/ u zwierzt starszych, szczeglnie u krw mlecznych Zdarza si najczciej u tych zwierzt, ktre do pnej jesieni pozostaway na pastwiskach w znacznym stopniu zanieczyszczonych larwami. Byy karmione w oborach jesiennymi zielonkami z zaraonych terenw. Mimo intensywnego zaraenia tych zwierzt rozwj ponad 80% larw zostaje wstrzymany na stadium IV i mimo tego, ze pozostaje one w gruczoach bony luzowej trawieca nie wywouje objaww klinicznych (nie s chorobotwrcze). Proces ten, uwaany obecnie za fizjologiczny, zachodzi u zwierza bez wzgldu na ich stan immunologiczny. Po spdzeniu zwierzt do obory sprawiaj one wraenie zupenie zdrowych, mimo e s nosicielami czysto bardzo znacznej iloci larw IV stadium. To stadium choroby okrelane jest czsto jako stadium przedkliniczne Dopiero po upywie kilku (4-6) miesicy dochodzi do masowego dojrzewania tych drzemicych larw i wybuchu choroby

OBRAZ KLINICZNY 1. obfita, wodnista biegunka 2. utrata apetytu. 3. wychudzenie 4. niedokrwisto 5. obrzki podskrne 6. spadku masy ciaa

33

ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE Na drugi dzie po zaraeniu lawy wnikaj (gwnie w okolicy dna odwiernika) do gruczow trawieca, ktre powikszaj si i staj si widoczne, pocztkowo jako mae szarobiae guzki na bonie luzowej, powikszajce si i zlewajce ze sob w miar trwania inwazji. Czwartego dnia s one wielkoci ebka szpilki, a 6-8 dnia rednica ich osiga kilka milimetrw Na wierzchokach tych guzkw znajduj si otwory widoczne jako kraterowate brunatne wklnicia. Bona luzowa trawieca jest przekrwiona, nieznacznie obrzka, pod koniec fazy histotropowej wolne od inwazji gruczoy ssiadujce ze zmienionymi ulegaj rwnie proliferacji Z chwil wydostania si larw (okoo 19 dnia po inwazji) bona luzowa wykazuje objawy zapalenia nieytowego (zmiany luzowato-zuszczajce). Po spontanicznym samowyleczeniu oznaki nieytu ustpuj, tylko gruczoy pozostaj jeszcze powikszone przez duszy okres

ZAPOBIEGANIE 1. W przypadkach duych obszarw pastwiskowych zwierzta powinny korzysta stale z nowych pastwisk, z ktrych przynajmniej przez ostatni rok nie korzystay zwierzta podatne na zaraenie. 2. Zwierzta naley dwukrotnie w cigu sezonu pastwiskowego odrobacza 3. Terminy odrobaczania powinny by cile skorelowane z dynamika wystpowania pasoytw w cyklu rocznym. 4. W naszych warunkach klimatycznych odrobaczanie powinno nastpi w kocu kwietnia lub na pocztku maja i w pierwszej poowie sierpnia, wwczas uniemoliwi ono wybuch letniej ostertagiozy. 5. W celu zapobiegania ostertagiozie zimowej zaleca si albo wczesne koczenie sezonu pastwiskowego, co jest praktycznie trudne do przeprowadzenia, 6. Zaleca si dodatkow terapi jesienn, ktr powinno si wykonywa we wrzeniu.

Trichostrongylidozy maych przeuwaczy Inwazje te stanowi due zagroenie przede wszystkim dla hodowli owiec, znacznie wiksze anieli dla byda, do czsto bowiem s przyczyn: - zej miertelnych jagnit. - duych strat gospodarczych, poprzez zmniejszanie przyrostw wagowych, wydajnoci strzynej oraz patologicznych zmian weny, obniajcych znacznie jej warto.

HEMONCHOZA U OWIEC (haemonchosis) U owiec i kz inwazja ta wywoywana jest przez Haemonchus contortus. Nicie ten, stanowi zagroenie inwazjologiczne dla owiec przez cay sezon pastwiskowy.

CHOROBOTWRCZO U jagnit gwatowny skok zaraenia w naszych warunkach klimatycznych zdarza si midzy majem i czerwcem. Ten stopie zaraenia moe powiksza si u jagnit w cigu dalszych miesicy i osign szczyt we wrzeniu Chorobotwrczo H. contortus dla owiec jest bardzo dua! Obecno larw w bonie luzowej trawieca powoduje wzrost pH jego treci z 2.2-2,8 do 5,8-6.8 szczeglnie znaczny midzy drugim a sidmym dniem po zaraeniu, oraz osabienie dziaalnoci enzymw. Stany zapalne bony luzowej trawieca, powoduj upoledzenie trawienia (szczeglnie biaka) i wykorzystywania karmy, co prowadzi do oglnego, wyniszczenia Dojrzale nicienie, bdc hematofagami powoduj ubytki krwi ktre w przypadku intensywnej inwazji powadzi do znacznego stopnia niedokrwistoci. Poza wyran blado bon luzowych, badaniem hematologicznym stwierdza si znaczny spadek liczby czerwonych krwinek, poziomu hemoglobiny i liczby hematokrytowej z eozynofili W przebiegu hemonchozy wystpuj zaburzenia rwnowagi biakowej, przejawiajce si obnieniem poziomu biaka cakowitego, wzrostem gamma-globulin i spadkiem poziomu albumin Zaburzenia w trawieniu oraz zapalenie nieytowe odka. Zaburzenia w trawieniu oraz zapalenie nieytowe odka przyczyniaj si do wystpienia biegunki, niekiedy na przemian z zaparciami. Zmniejszenie apetytu, postpujce osabienie, charactwo i obrzk okolicy podszczytowej.

Haemonchus contortus

34

Zmiany anatomopatologiczne U sekcjonowanych zwierzt, stwierdza si znacznego stopnia - niedokrwisto. - obrzk tkanki podskrnej. - zanik tkanki tuszczowej, ktra take ulega galaretowatemu obrzkowi Poza tym stwierdza si: - zwikszona ilo pynu w jamach brzusznej i piersiowej oraz w worku osierdziowym. - w trawiecu stwierdza si mniej lub bardziej liczne ogniska krwotoczne, wybroczyny i naderki. Zgrubiaa bona luzowa moe by pokrya znaczna, iloci gstego, krwistego lub brunatno zabarwionego luzu, a w przewlekych przypadkach rozlegymi nalotami wknikowymi. Zwykle stwierdza si take obecno licznych nicieni H. contortus. Skpa tre pokarmowa trawieca moe zawiera domieszk krwi.

Zwalczanie Uodparnianie procznych jagnit drog dwukrotnego podawania napromieniowanych larw inwazyjnych H. contortus daje wyniki pozytywne, ale nie znalazo praktycznego zastosowania. Natomiast nie stwierdzono u jagnit sscych nabywania odpornoci biernej pod wpywem przeciwcia pobranych z siar.

Rozpoznawanie trichostrongylidoz byda i owiec 1. Badania koproskopowe wieo pobranego kau przy uyciu metody flotacji 2. Stwierdzenie w 1g kau przy zastosowaniu metody ilociowej wikszej liczby do charakterystycznych jaj (owalnych, w cienkich skorupkach, zawierajcych wewntrz blastomerv) stanw podstaw oglnej diagnozy. 3. Obserwacja objaww Mronych, badania morfologiczne larw uzyskanych z hodowli. 4. W badaniach sekcyjnych naley zwraca uwag na obecno w trawiecu i jelicie cienkim dojrzaych nicieni lub ich larw 5. Badanie treci pokarmowej oraz zeskrobin z bon luzowych przewodu pokarmowego powinno si przeprowadza pod lup dwuoczn 6. Serologiczne i alergiczne badania diagnostyczne nie &t stosowane z uwagi na brak specyficznoci

Zwalczanie trichostrongylidoz W planowaniu akcji zwalczania trichostrongylidoz powinno si uwzgldni 1. specyfik epizootiologii tych robaczyc w danych warunkach geoklimatycznych, 2. metody i warunki wychowu oraz wypasu zwierzt.

Podstaw powodzenia w zwalczaniu jest: 1. rozpoznanie inwazji, 2. wybr odpowiedniego leku, 3. ustalenie terminw przeprowadzenia terapii.

W przypadkach wystpienia objaww klinicznych inwazji w stadzie, terapia powinna by natychmiast