christopher hitchens: genç felsefeciye mektuplar

7/25/2019 Christopher Hitchens: Gen Felsefeciye Mektuplar

1/125


2/125

CHRISTOPHER HITCHENS popler bir yazar , ke yazar , edi-

tr ve kitap eletirmenidir. The A t lan t i c Mon th ly , Van i t y Fai r ,

Gran ta ve Harpe r ' s gibi eitli yaynlar iin dzenli olarak yaz-

maktadr . Son kan kitaplar arasnda Blood, C lass , and Em pi -

r e ve A L on g S h o r t W ar yer a lma ktadr . Yaza r Washington,

DC'de yayor.


3/125

GEN FELSEFECYE

MEKTUPLAR

Christopher Hitchens

eviri: Zeynep Ertan

c n n t M TMUZAFFER AKPINARHLK KTPHANES

:oDemirba 2s ' l A l

'Tasnif N S2^ H J n


4/125

Christopher Hitchens, 2005

Basic Books

PRO FL YAYINCIL IK

Yazar /C h ris to p h e r Hitch ens

Orijinal A d / Le tte rs to a Young Contrarian

T r k e A d / Ge n Fels efe ciy e M ektuplar

Genel Koordinatr / Mnir stn

Genel Yayn Ynetmeni/C e m Kk

ev i r i/ Zeynep Ertan

Kapak Tasar m/Y u n u s Kara asla n

Tasar m / Adem enel

Bask-Ci l t / Kitap Matbaas

Davutpasa Cad. No: 123 Kat: 1

Topkap - stanb ul Tel : 0 212 8 2 99 10

1. BASKI EKM 2008

978-975-996-175-6

PROFL : 124

POPLER-BL M : 04

PROFL YAYINCILIK

ataleme Sk. No:52 K.3

Caalolu - STANBUL

www.profilkltap.com / b ilgifaprofilkitap.com

Tel. 0212. 51

5 11 Fak s. 0212. 5 1

5 12

Profil Yayncl k Maviaa Kltr Sanat Yayncl k Tic.Ltd.Sti markasdr.

Bu kitabn Trke yayn haklar Nurcihan Kesim L iterary Agency araclyla Profil

Yaynclk'a aittir. Yayncnn izni olmadan herhangi bir formda yaynlanamaz, kopyalanamaz ve

oaltlamaz. Ancak kaynak gsterilerek alnt yaplabilir.__________________________________________________
http://www.profilkltap.com/http://www.profilkltap.com/


5/125

Peter Sedgw ickin ansna


6/125

Sevgili X,

Art k bu kk k t tan gemiyi aknt ya b rakma zaman

geldiine gre, sana bu k apan m ektu bu nu balang olarak

yazmay d n d m . Kitap, editrler ve matba aclarn el inde ol-

duu s rada bi ldiin gibi ben de baka cephelerde meguldm.

Sana ai t baz sorular ban a u lat /Y olund an sapm baz sorularn

kula m a geldi: K endim in veya al m alarm n ktye ku llanl-

dn ya da halka ynelik yaynlarda yanl biimde sun uld u u-

nu grd m de nas l tepki ver iyordum?

Bunun k sa yan t , bu du rum a um ursam az la kap lmadan

alm olmamdr. Ben insanlara saldryor ve onlar eletiriyo-

rum; bunun kar l nda insanlardan hogr beklemeye hak-

km yok. Ayrca eletiri veya hab erleri um urs am ad n syleyen

yazarlara da inan m yoru m . A ncak dah a nceki eletir i veya ha -

ber k u p rlerin e d ay anan eletiri ve haberleri te k ra r tek ra r o k u -

m ak tan yoruluyorum. N i tekim her zaman, D aha nceki hedef-

leri arasn da Bili Clinto nn ya n sra R ahibe Teresa ve Prenses

D ian a d a bu lun an H itchen sn im diki hedefi.. . diye balayan ve

dn al nm szcklerden oluan s tandart biimde yazlm

b ir p a ra g ra f bala ngc m u tlaka bulu nur.


7/125

Gen Fe lsefeciye Mektupla.

Tahmin edecein gibi bu elbet te insann keyfini karan

b ir d u rum . ncelikle , m esle im in tek ra ra d t n n farz

edild iini g rm ek c an m skyor. H i kim se, Rahibe TeresayH a itideki D uv alier rejim ini scak karlad iin eletiren

H itchen s, dem ek gibi bir orij inal l ikte bi le bulunm uyor. M uh alif

gr lerin b ir kena ra at lmas veya lm e terk e di lme sinin gizli

kapakl yolu bu. Ancak beni yazmaya tevik eden ey kendime

acm am deildi . 2001 y l nn M ays ve H aziran aylar arasnd aki

b ir aylk dnem de bam a gele nle ri sana anlata ym .

V atikan n do ru d an b ir istei zerine, Ra hibe Teresannyaknda gerekleecek olan azizlik mertebesine karlyla il-

gi li o tu rum larda kar ta raf i in k an t sunm aya davet edildim .

G erek anlamyla eytan m A vukat n oy nam ak artc bir f r-

satt ve un u d a sylemeliyim ki, Kilise be nim liberal ele tirm en -

lerimd en ok dah a dik katl i ve vicda nl davrand . Kapal bir oda,

b ir ncil , b ir kasetalar, b ir M onsenyr, Bir Papaz ve Y ardm cs

(diyakoz) dinsel bir ortamda almyordu ifadem ve btn bul-gu ve f ikir lerimi sunmam isteniyordu. Bununla i lgi l i ayrnt lar

baka zam an anlataca m ; b u rad a nem li o la n bu kaydn im di

kkten dinci lerin tekel inde olmamas .

ngiliz televizyonu Prenses Diana ile i lgili geni kapsaml

b ir belgesel yaym lyor ve ona rabet etm eyenlerim ize (sonunda)

uygun yer ve zaman ayryor. Benimle olduka uzun sren bir

grm e yapld ve ksa bir sre ncesine ka da r m esleki bir tehl i-ke olan i s te r ik m ektup lardan ban a bi r pay dm edi . Bir keki k im

ikinci defa k ab artab ilirdi ki?

Slobodan M ilosevi mah kem e n n e km ak zere Laheye

g trld. M ali ya rdm vaat leri kar l nda Srbistanda n etkil i

b ir b iim de sa tn a lnm as na tam o la rak sev ind i im i syleye-

m em am a Day tonda mahkem eyle ibirlii i ine girmey i taah h t

etm esinden bu yan a y l lar get i ve bu k ad ar yeterdi. Srebrenika

ve Saraybosna ve Kosova i le i lgi l i bulunduum btn iddiala


8/125

Christopher H itchens

r ve Srp faizmini d ur du rm ak iin hibir ey yap m adm dan

dolay sunulan btn sama bahaneler i ve Bosnada durumun

m its iz grn d bt n o zam an dnd m ve yapt m o azeylerle gurur duymam iin kendime izin verdiim gibi , yapt-

m eylerin azlndan da u tan duydum .

Bili Clinto nm b ir u yu tur u cu satcs iin af alma ya a-

lan ve ayn zamanda tula kalnlndaki bir seyahat ekini

nasl edindiin i aklayan vey kardei Roger taraf nd an yazl

b ir n o tta Baka n m onayla yc p ara f b u lu n m u tu . H er zam an ki

gibi kan tlan an bir bedel y ok ifadesiyle ilgili gizlilik srm t,

anc ak Rich affnda n so nra C lintonm ucuz bir sahtek r olup ol-

m adn a d air bir kavgaya girebilm em in z erinde n aylar gemi

olduunu fark e t tim. nan n ban a, bun un baka tr l o lduu za-

man hatrl yorum.. .

Sava sular ve insa nla k ar ilenen su larla soru m lu ol-

du una dair sulamam kar lam ak zere te levizyonda meydan

oku duu m H enry K iss inger konuyu deit irm ek i in lg nca ve

um utsuzca b i r aba i ine g i rd i ve beni Nazi K at l iam n ink r

etm ekle sulad. (Ayrca Rahibe T eresada n ve her ned ense Jackie

Kennedyden bahsetme geleneini de srdrd.) Bu da hem ka-

ralam a nedeniyle hem de gereklerin ara trlm as yoluyla onu n

yetenekli ve bun u det h aline getirmi bir yalanc oldu un u gs-

termek iin kendisine kar yasal ilemleri balatmama neden

oldu. Daha nce onun hakknda yaz l o larak i fade e t t ik ler im

sayesinde benim onu dava etmem le onun beni dava e tm esi ara-

sndaki uyg unsuzluk aka grlyordu. An cak benim tek ka-

nt layabildiim ken di sylediklerim in do ru olmasyken, o ke n-

di sylediklerin in do ruluun u kan t layam ad , k i bu da nem li

b ir fa rk llk yaratyor. (Adla i Stevenson b ir defasnda R ichard

N ixon a yle dem iti: B enim h ak k m d a yalan sylem eyi b ra -

krsan ben de senin hakknda dorular sylemeyi b rakr m.

Buradaki ses uyumu ok houma gitse de Kamboya ve Kbrs

9


9/125

Gen Felsefeciye Mektuplar

ve ili ve D o u T im oru m ahv eden ad am la byle bir pazarla

girmeye hakkm yok.)

Dolaysyla bu be nim iin artc ve hariku lade bir ay oldu;

belk i de haya tm n en gzel ay. (A yn d nem de George O rw ellle

i lgi l i yznc y l al mam bi t i rdim. Onunla i lgi l i yazarken

yu kard aki ler in hepsinden dah a medeniydim.) Bunu sadece ken-

dimle vnm ek i in an latmyorum , ama y ine de vnd m

gizleyemem. hret kl tr ve bir grup ayaktakm ve sahtekr

avukatlar ve sahte devlet adamlar ve papazlar her eyi kendi-

lerine gre yorumlarken bunlarn etkisini gidermek iin aylar ,aylar geti . Elbette geri dneceklerdi. Onlar her zaman geri

dnerler. Asla brakp gitmezler. Ama zafer kazanacaklar kesin

deil. Ayrca iyi haberler veya iyi bir basnn oluturduu caf-

cafl ve aldatc bir gr nt de yer alan her eyden ok dah a tatl

aklam alar var.

Bu kon ulard an bazlarn i lerleyen sayfalarda pekit irecei-

mi umut ediyor ve bu nedenle beni yazmaya tevik et t iin iin

sana bir kez da ha teekk r ediyorum .

C hr is topher H i tchens

Stanford, K aliforniya

Bam szlk G n 2001


10/125

lerleyen sayfalarda 2000 yln n ilk ay larnd a ba na k ar yap-

lan meydan okumann geici kabuln bulacaksn . Kpr k p r

genlere bir tavsiyede bulunabil ir miydim; onlar hayal krkl-

na u ram akta n k urta rac ak b i r tavsiye? New Y orkta buluna n

N ew Schoold ak i rencile rim ve d ier k am p sle rin b ar ve ka

feler inde konu tuum renci ler aras nda b i rou dnyay daha

iyi b i r hale get i rm ek ve m m k n olduunca ke ndi bel i rledik leri

b ir hayat y aam ak (ta m o la rak ayn ey deil) k o n u su n d a m o -

das gemi m itleri hl koruyordu . Bu sohbetler zam an iinde

b irok farkl ek il a la rak so n u n d a beni, 68 k u a n n k r sal

b ir yesi ya d a k sm en sona eren, k sm en de seksen d ok uz olay-

lar nda dorua kan son devrimci ayaklanma dneminden sa

kalan b i r i o larak damgalayan her mil isaniyenin ar l n ze-

r imde h i s se tmeye ba lad m. Ard ndan bu konuyu mektup ta r-

znda, yani daha a k be lirtm ek gerekirse, Gen aire M ektuplar

ki tabndak i Rainer M aria Ri lke taraf nd an or taya a t lan b iimde

aklam am ve tart m am iin bir teklif geldi . lk tepk im B yronun

Y un anl larn kle gibi ku llanlm asn kna yan iirind e syledik-

lerini hatrlam ak oldu:

Ve bu kad ar zam an dr kutsal olan liriniz

Benim kiler g ib i ellere m i dmeliydi?


11/125


A ncak ou rencim b un un zam an ay rmaya deer ya da

en az nd an elenceli olabileceini d nd ve ilerleyen sayfalar-

daki mektuplar elenerek, btn rencileri temsil ediyormuasna ilerinden birine yazld.


12/125

Sevgili X,

Radikal ya da kart bir hayatn nasl yaanacan bana

sorarken hem benim gu rurum u o kam hem de beni u tan d r-

m oluyorsun. G uru rum u okuyorsun nk , tan m olarak bir

varlk tek bana b ir mo del sun am ayaca halde (ve gr ayr-

l iinde yaanyorsa taklit de edilmemelidir) birinin modeli

olabi leceimi im a ediyorsun. U tanm am n nedeni ise ne srd -n nvan . ok tuh af b i r du rum ama d i l im iz ve k l trm zd e

sylemek istediini tam olarak karlayacak bir szck o lmad

b ir gerek. Soylu m u h a lif nvan iddia ed ilm ek ten ok kaza

nlm aldr ; sadece f ikir uyu m azlnd an ok zveri ve r iski de

ifade eder ve rnek gsterilen ve cesur pek ok erkek ve kadna

verilen bir n van dr . Ra dik al faydal ve onu r verici bir ter im -

dir birok ynden benim tercih ett iim bir szcktr ancakbaka b ir m ek tup ta ta rtaca m gib i eitli salk u y arla rn da

b eraberinde getir ir. Geriye kalan ifadelerin ban a b u y ru k ,

serseri m ay n , as i, sab rsz gen ad am , at sin e i hep si

de duy gu ierikli ve hor gren ve belki de bu ned enle biraz k -

k drc szcklerdir . Bunlardan toplumun, efkatli bir

aile gibi, tuhaflklar hogrd ve hatta takdir ett ii anla-

labilir. ko no klas t terim i bile nad iren olum suz anla m da , dahaok im gelerin k r lm asn n zararsz bir enerji boaltm oldu u-

nu anlatmak iin kullanlr . Hatta bu eilimi onaylayan resm


13/125

ifadeler de bulunur ve bunlardan sonuncusu da vlmeye deer

o lduu dn len ku tunun d nda dnm ek t i r . Um uyorum

ki k t o cu kTu ktan m ezun olup "huysuz ihtiyar olana kad ar

uzu n yaarm. D aha sonra soy um uzu n m thi tenezz l ben

da ha k k b ir ocu kke n retilere kar gelen tecrbeli bir kii

olan E.P. T ho m pso nm o luturdu u m anal bir ifadedir kem ik-

ler im in etraf n sarabilir.

Eer kutu nun ok fazla dna karsanz bu ddfa daha

az hogrl bir dille karlarsnz. Buradaki anahtar sz-

ckler fanatik, ba belas, uyumsuz ya da honutsuzdur.

Bunlar n aras nda A kn tya Kar ya da A k m a Kargibi balk-

lar la kendind en honut birok biyografi bulm ak da m m kn dr.

(New York entelektelleri arkadalaryla ilgili yazan Harold

Rosenberg bir defasnda bu oku la topluca bam sz zihinler s-

r s ad n verm iti.)

Bu arada elence endstrisinin bitmeyen talepleri de bizi

dier eletir i s t i l ler inden ve bunlar takdir etme yollar ndan

m ah ru m bra km ak la tehdit ediyor. H icivli ya da alayc ol-

m ak a rtk baka ekilde ele alnyor; hicivci hzl kon uan bir si-

nik olurken, alayc yalnzca ineleyici ya da ken dini d n en ve

gz ak oluyor. AlayVroni gibi de erli ve yeri d old uru lam az

b ir szck an o m i i in tem bel b ir eanlam l szck h aline gel-

diinde , orijina llik iin ok az yer kalyor.

Yaknm ay bir kena ra brakalm . G r ayrlna gerekten

elverilibir dev irde yaam ay bek lem ek fazla olur. Ve ou insan,

ou zaman onay veya gvence aramay tercih eder. Bu da bizi

ar tm am aldr (ve bu arada, b un lar kendi iler inde aalana -

cak istekler de deildir) . Yine de her dnemde kendilerini bir

ekilde fa rkl h isseden in san lar vardr . nsa nlk bun u kabul etse

de etmese de bu tr insan lara ok ey borlu oldu unu sylemek

yanl olmaz. (Bu arada teekkr beklemeyin. Bir muhalefetinin hayatnn zor olmas beklenir.)



14/125


Baz din ve tarikatlarla ilgili armlar olmasa imdi bir

tanm olarak ie yarayabilecek kart grl ifadesini kulla-

nrdm . Ayn sorun zg r d n celi ifadesinde de var. A ma bu

ter im m uhtemelen daha iyi, nk insann k endi i in d nm e-

si ko nusu nda nem li bir noktaya deiniyor. Bamsz zihn in z

ne dn d nd e deil, nasld n d nd e yatar. En telektel

terim i balangta Yzba A lfred Dre yfu sun su luluu na in a-

nan Fransadakiler tarafndan uydurulmutur. Nihil izme kar

koruduklarnn yaayan, uyum ve dzen iinde bir toplum ol-

duunu dnyorlard ve bu kmseyici szc hastal kl ,

i dnyasn inceleyen, hain ve gsz olduunu dndkleri

kiilere kar kullandlar. Szck bugn bile bu arm tam

anlamyla kayb etm em it ir anca k b ir hakaret o larak ok daha az

sklkta kullanlr. (Ve hepsi de hakaret ya da aalamak zere

oluturulan Tutucu, em presyon ist ve kadn ha klar sa vun u-

cusu gibi, hedefleri tar afn da n alna rak guru rla tanm lardr.)

nsan entelektel oldu u nu iddia ederken, bir m uh alif olm a id

diasndayken hissett iine be nzer bir utan duyuyor, anca k Emile

/o la figr insana cesaret veriyor ve adalet iin verdii benzersiz

mca delesi tek bir kii tara fn d an nelerin ba arlabileceine d air

lmsz rneklerden birini tekil ediyor.

Aslnda Zola, hakszl a uram bir adamn savunmasn

yapmak iin ok fazla entelektel kapasiteye gerek duymamt.

nce, romanlarnn sosyal arka plan iin de kullanmaya alk

olduu hitap ve gazetecilik becerilerini uygulad. Bunlar onu

tartlmaz gereklerin sahibi yapt. Ama gerekler tek bana

yeterli deildi , n k Dreyfus k art lar gerek davalarn san -

n gerekten sulu ya da susuz olm as zerine k urm am lard .

Aka devletin karlar iin davann yeniden almamasnn

dah a iyi olacan savunu yorlard. D avann yeniden alm as an -

cak kuru m lara ve dzene o lan kam u gvenini sarsm aya yarard .

Neden bu risk a ln sn d ki? Ve bu neden b ir Yahudi i in yaplsn


15/125

d? Bu nede nle D reyfus tara ftarla r gereklerle ilgili ya nld klar

konusunda deil , tehlikeli , vatan haini, din dman olduklar

konu sund aki sulam alara gs germek zorund a kald lar; baz

sagrl kiiler i kavgadan uzak tutmaya alan sulamalard

bunlar.

Ant ik Roma zamanlar ndan kalma b ir deyi vard r : Fiat

ju s titia - rua t caelu m. Siz adaleti uygulayn, brakn gkyz

yerle bir olsun. Her de virde, kabile dayan m as ya da sosyal b ir-

leme gibi da ha nem li m enfaa tler in adalet talepler inden nce

geldiini savunanlar olmutur. Birey ya da gerein, dzen

gibi farazi karlar iin kurban edilemeyecei, Bat medeniye-

tinin bir aksiyomu sayl yor. Am a aslnda bu t r kurb an lar s ka

verilmekte. Bu ideale en azndan sahte bir ballk gsterildii

kadaryla, bu sonu sak in bir yaam iin var olan toplu igdye

kar bireysel mcadelelerin bir sonucudur. Emile Zola herhangi

ciddi ve h m an istik bir radik al iin m odel oluturabil ir ; n k

sadece b irey in e l inden a l namaz haklar n savunmakla kalma-m, yapt hcumu kler ikalizm, rkla i lgil i nefret , mili tar izm

ve ulus ve devlet fetiizmi ile oynanan aalk rol de kapsa-

ya ca k ekilde ge ne lletirm itir. O n u n 1897 ve 1898 y llar n a ait

m ektup halinde ki ser t ve zekice ha zr lana n kam panyas, gelecek

yirm inci yzy l bu lan dran by k m cadeleler in ou iin b ir

al oy un uy m u gibi oku nab ilir.

En nl mektubu o lan J A ccuse u (Suluyorum) lken incu m hu rbakan na yazm adan nce Zolanm Fransan n gen-

ler ine ve Fransann kend isine de ak me ktuplar sun du u nu

insanlar unutuyor. Kendisini bozulan eli t kesimi eletirmekle

s n r lamam, kamuoyuna ayna tu tarak kendi i rk in l ik ler in in

yan sm asn grm eler ini salam t . Genlere, Latin Q ua rterm

Polonya ve Y unan istan iin anlayla dolu oldu u cesur g nler i

hatr latt ktan sonra, Dreyfus taraf tar lar na kar gster i ler ya-p an rencile re duyduu tik sin tiy i yazm t:



16/125


Ge nlerimiz arasnda Yah udi aleyhtarlar var, yle mi? Bu

aptalca zehir onlarn zihinlerini harap edip ruhlarn m

rt t im diden? Domaya y z tu tmu y irminci yz y l

iin ne kadar zc, ne kadar endie verici bir durum.

nsan H akla r Bildir is i nden y z yl sonra , stn hogr

ve zgrlk yasasnd an y z y l sonra, din savama, ba-

nazlklarn en nefret uyandran ve en aptalcasna geri d-

nyoruz!

Bozulan ah laki atm osferi anlatan Zola arpc bir imge kul-

lanyor:

Utan verici bir terr h k m sryor, en cesurlar korkaa

dnyorve vatan h a iniy a da rvet alc olarak sulan-

m ak korkusuyla kimse d nd klerini sylemeye cesaret

edemiyor. Bata adalet iin ortaya kan birka gazete de

im di okuyucularnn nnde am ur i inde srnyor.. .

V atandalardan un lar d n m esini istedii Fransz ulusu-

na yazd m ektubu nd a bu konuya tekrar deiniyor :

Tehlikenin tam da kamuoyunun bu koyu inat l nda

y a tt n n /a rk nd a m s n z? Y z kadar gazete her gn ka-

m uo yun un D reyfusun susuz bu lunm asn istemediini ,

sulu bulunmasnn lkenin gvenlii iin gerekli oldu-

unu tekrar ediyor. Ve eer yetkili kiiler byle bir aldat-

maann gerei bastrmasndanfaydalanrsa, sizin de ne

kad ar sulu olacanz biliyor m usun uz?

Toplumu anal iz ederken asla soyut olmayan Zola, kendine

gveni olmayan kalabal k i le onlarn gklere kard gl

ad am lar ve orduyla aralarnd a var olan neredeyse sadom azoist

ilikiyi o rtaya k arm t:

?


17/125

Gen F elsefeciye Mektuplar

Vicd an nz bir yo klayn . G erekten istediiniz ona sald

ran hibir ey yokk en sa vunm a yapa n bir Ordu m uy du ?

Birden vere k gklere karm a ih tiyac duydu u nu z kl deil m iyd i yoksa?

A slnda sizdeki h en z gerek cum huriyet i kam deil; t y

l bir m ifer gr nts sizi hl daha ok heyeca nland

ryor, ara m za bir kral geldii an on a k oluyo rsunu z...

D n d n z Ord u deil, grne gre hayalle riniz i

ssleyen General.

Bana gre ilerinde en iyisi Zolan n Kilise n in su ortak l

kon usun dak i do rudan ve ll itham d :

Nere ye doru y r d n biliyor m usun Fransa? Rom a

Kilisesi ne doru gidiyorsun, en nemli ocuklarnn ona

kar savat gem iteki hog rs zlk ve teokrasiye d

nyorsun... Bugn Yahudi aleyhtarlarnn taktikleri ok

basit. nsan lar etkilem ek iin bo yere krek eken Katolikkilisesi, ii kulpleri kurdu ve haclarn saysn katlad;

onlar geri kazanmay ya da yeniden sunan etrafnda

toplamay baaramad. Sorun kesin olarak halledildi,

kiliseler bo kald, insanlar inanlarn kaybetti. Ve ite,

onlara Yahudi aleyhtar fkeyi bulatrma y m m kn k

lan artlar olutu ve bu banazlk virs ile zehirlenenler

sokaklarda K ahr olsun Yah udiler! Yah udilere l m ! diyebarmaya baladlar... Fransa halk banaz ve ikenceci

insanlara dntrldkten sonra, bu kadar zorluk kar

s n da y en ik den in san haklarna duyduklar sevg i ve

cmertlikleri kalplerinden skp atlnca, phesiz Tanr

gerisin i halledecektir.

Bu, Swift ,ten beri g r lm em i idd ette bir fkeydi. O ka dar

ki Zola LAuroreun n sayfasnda C um hu rba ka n Felix Faurea

18


18/125


hi tap ederken yaln zca i tham belges in in ayrn t lar n tam am -

lyor ve gericilerden oluan bir grubu ifte su ilemekle itham

ediyordu susuz bir ada m sulu gsterm ek ve sulu birini akla-

mak. (Yetkil ilerin tarafsz ve tu h af bir biim de adl hata olarak

ad land rmaktan ho land k la r durumlar dnrken , susuz

olann mahkmiyet in in , sulu o lann kendi l i inden aklanmas-

n da ierdi in i un utm am ak gerekir . Buradaki , ocuun dm e-

si deil, krtaj edilmesidir.)

Zolay d ikkat le oku du unu z zam an daha sonras nda

Ira n sa y V erdun da n V ichye ve aslnda g sterm elik m ah -

kemeleri ve kamplar ve asker alaylar ve yanlmaz liderleri ile

b t n A vrupay b a s tran delilik ler ve sular k ars n d a d ah a az

ar rs n z . Ayrca gn m zd e he r gn denem elerin i srd rd -

grlen papaln nede n Yahudiler, Pro testanlar ve ina nm a-

yanlarla olan gemii hakknda hibir zaman ak ve drst bir

aklama oluturamadn da daha iyi anlayacaksnz. Ve blb u n la rn hepsi hay r dem e h ak k n k u llan an ve zam ann d a ,

yine basit ekilde sylediimiz gibi m ah ke m ed e deil de sank

sandalye sinde srarla rna deva m e den (Z olann baaryla yapt

gibi) k ara rl ve prensipli tek bir bireyden edinilebiliyor.

Eski zamanlardan yaplabilecek bir baka gzlem, cesare-

tin kendi bana en nemli erdemlerden biri olmasa da erdem-

lerin uygulanm asn m m k n k lan vas f o lduudur. Yine, bu

onun kat entelektel blgesinin dnda kalmasna neden

olur. Galileo, Kilise papazlarnn benimsedikleri evren bilimi alt

usl e den b ir keifte bulu nm u olabilir, anc ak ikenc e letleriyle

tehdit edildiinde abucak fikrinden caymtr. Elbette ki gne

ve gezegenler bu inkrdan etkilenmemitir ve Vatikan ne der-

se ilesin gezegenler gnein etrafnda dnmeye devam etmitir.

(< alile on in k endisi de ink r n bitirirke n belli belirsiz "epur si

move A m a dn yor, diye m rld an m olabilir.)

1


19/125

Ama o bize kabul edilmi retilere kar kan bir cesa-

retten ok, amasz bir sorgulama rnei sunuyor. Onun adna

baka la rn n cesur olm as gerekti , tp k Zola n n D reyfus adnaolm as gerektii gibi. (Bu arada , im di Zolanm yan l yak lan

b ir ate ve tk an an bir baca y z n d en kazara b o u lm ak tan ziya-

de, yatanda ldrlm olmas git t ike daha muhtemel gr-

nyor; by k a dam lar n kendi zam anlar nda ya da lkeler inde

pek sk o n u rlan d rlm ad n m b ir baka kan t daha.)

V ietnam da A m erikal bir asker olduu srada My L aideki

kyllerin 1968 ylnda korkun bir ekilde katledilmesine dair

ka ntlar toplayp aa kard za m an ksa bir sreliine n l

olan arkada m Ron R idenh ouru sk sk dn r m . Bir insan

iin yzlem esi en zo r olan eylerden biri de savatayken ke n d i

tara f nn yanl tara f olduu sonu cun a varm asdr . Sessiz kalma k

ve takm oyuncusu olmak konusundaki bask, kart gre

sahip olan lara hem en yap tr lacak korkak lk ya da ihanet su-

lam alar ile daha da glenir. Sr t nd an v u rm ak ya da dm a-

na cep hane v erm ek gibi baskya yol aan ifadelerin kkeni de bu

ikilem den g elir ve her zam an it tifak olmaya zorlam ada y ardm c

o lm ak zere oradadr . Buna d irenm ek ve A m er ikal subaylar n

ve askerlerin geleneksel sava ka nu nla r na tabi oldu u k on usu n-

da srar etmek iin Ron Ridenhour pek ok insan utanacaklar

kadar gvenli konumlara yerletirdi/kyaslandnda ok daha

gvenli yerlere getirdi.Bir defasnda bana syledii gibi m u h -

temelen, bir kitap dkn ya da yrei acma dolu sivri akll

b irin in deil de, fak ir beyaz A rizon al iyi b ir ailen in olu olm as

da ken disine yardm c oldu. H atrladn a gre her ey, eitimsiz

bir er o la rak ranzasnda u zanm , b ir grup askerin kulbedeki

sadece siyah olan askerlere bir gece saldrs planladklarna ku-

lak m isafir i olmasyla balamt . Ron ranz asnn ze rinde o tu -

rup azndan u szcklerin ktn sylyor, Bunu yapmaya

Gen Felsefeciye M ektuplar

20


20/125


kalkarsanz, karnzda nce beni bulursunuz. Genelde olduu

gibi bir kiinin kararl l , gcn kalabalktan alanlarn cesa-

retini krmaya yetmiti . Ama unu unutma, o nemli an gelene

kad ar bu ekilde da vran aca na d air hibir fikri yoktu.

Haya t m boyunca b i rok lkede ve top lumda ok say da

cesur m uh al if le tanm a ve konu m a ansna ve erefine sahip

oldum. Byk ounlukla (onla r ta ra f ndan se i lmekten ok

ksm en o nlar sem i olan) kar iye r ler inin balang no ktas-

n yaamlar n n i lk dnemler inde kendi le r in i b i r grte bu-

lunmak ya da b i r gr savunmak zorunda h isse t t ik le r i b i r

olayda buluyor lar . Bazen d ard an bir f ikr in sun uld u u ve bu -

nun kk sald da oluyor. Bertrand Russel Otobiyografi sin de

b iraz k o rk u veren b ir P rite n o lan b y k a n n e s in in ken d is ine

bo sayfalarn en sevdii metinlerle doldurduu bir ncil ver-

d iin i sylyor. B un lar n a rasnd a K tlk i in k alabal n

pein den g itm em elis in de yer alyordu . O n u n bu m etn i v u rg u -

la ma s ha ya tmn da ha son r a k i dne m inde k k a z n lk la r a

a it o lm aktan ko rkm am am sa lad . H r is t iyanla r n i lerde ba-

lar na inecek olan ekic in bu eki lde onaylandn grmek

ok e tkileyici.

Genellikle gelecekteki bir muhalifin vaftiz edilmesi bir

kabad aylk ya da ba nazlk olayna k ar ken diliinden gelien

direnme ya da bir para pedagojik aptall a kar meydan oku-

ma gibi planlanmayan bir ekilde gerekleir. Bu tr tepkilerin

sonradan retilmi bir eyden ok, doutan gelen bir eyden

kay nak land n d n m ek iin yeterince sebep vardr . Nickleby

kriz an m a ka dar zavall Sm ike savu naca n bilmez. No am

Cho m sky gen bir de likanl yken H iroshim anm yok olu hab er-

lerini dinlediini ve konuabilecei kimse olmadn dn-d iin uzaklap yalnz kalmak istediini hatr l yor. Bu tr

tepkilerin doutan olduuna inanmak yreklendi r ic i o lurdu;

1


21/125

nk o zaman bunlar n orada o lmaya devam edecekler inden

em in olur ve varlklar iin iyi rne klerin ya da erdem hikyele-

r in in ak tar lm asna bal o lmazdk .

Belki de sevgili X, bu rnek lerde ke nd ind en bir eyler bula-

b ilirsin ; keyf o toriteye ya da k itle lerin aptalca fik irlerine kar az

da olsa diren m e eilimi veya zgr bir zihinden kan incelikle

ilenmi bir deyile karlatnda bir eylerin farkna varma

heyecan. yleyse, yazmaya devam edelim ki benim den eyim -

lerimden faydalanmak istediini syleyerek beni onurlandrm

olsan da, ben d e senin den eyim lerinden faydalanabileyim . u an

iin siniklerin profesyonel hayr deyiciler 'de bahsederken bir

noktada, b ir an lamda hakl o lduklar n ak l nda tu t . Muhalefet

o lm ak n ih i l is t o lmak deildir. Ve bu nd an geimini ka zan m ann

makul veya belirli bir yolu yoktur. Bu, yaptn bir ey deil, ol-

du u n b ir eydir.


T)


22/125

Bence Rilke tarafn da n su nu lan neri ok ho, nk ben i ze-

r inde h ak ta lep edem eyeceim ve norm alde sahip olm adm ki-

ilerle ayn yola kartyor. A yn zam an da tep ki gsterece im b ir

ey veriyor ban a. Elbette R ilkenin m ek tup larn n inc e zevkini

,'k beeniyorum, ama yine de cilal sluplar ve saygl, nazik

nu b an a fazla yu m uak geliyor. (Ona g sterilen iirlerin okda iyi olmad olduka ak ve bunu daha vurgulayarak sy-

lyebilirdi.) Ayrca mektuplar, 1914 ylnn hemen ncesindeki

gn lerden bize do ru esen h afif hastalkl bir m asum iyet hava-

sm veriyor. (George Dangerfield, size hararetle nerebileceim

ithi kitab The Strange Death ofLiberal Englandda,zellikle

usiyetsiz Rup ert Brooke tar zn da , b un u sert bir ekilde ele ah-

yor.)

En titiz ellerde bile .pheli bu ldu u m A lm an ro m an tizm ve

idealizm t rlerin i sergileyen Rilkenin baz iir ve dz y azlarna

ila benzer bir i t iraz sunulabilir , rnein insanlar rklardan ve

uluslardan sanki bunlar kiilikmi ve ruhlar ve kaderleri var-

gibi ya da bun a ben zer ekilde ko nu tuk larnd a m utlaka ve

. nnda sav unm aya geerim . A yrca Rilkenin din sel-ruh ani ya-

ma tarz ba na ar duyg usal geliyor. U stas Au guste R od inden

..untn d in bir faaliyet o labilecein i ve iirin heykel k ad ar k esin


23/125

olmay hedefleyebilecein rendii dorudur. Ancak bu biraz

kymetli ikinci el versiyonuyla tatmin olmaktansa, geriye dnp

Spinoz ay orijinalind en ok um ak da ha iyi olacaktr.Kendi yaamnda Rilke romantik idealizmin baz kt ta-

raflar n rnek lendirm itir. rnein DA nnu nzio ve M arinett i

ve dier szde estetler gibi M uss olininin cazibesine ka plm -

tr. P sikoan alizi sevmem i ve zellikle Fre udda n nefret etm itir

(ahsi mektuplar onun bir f i losemityahudisevere yakn oldu-

u nu gsteriyordu). H epsind en nem lisi ve be nim iin en zorlu

tes ttir ironiye kukuyla ba kard . Tpk m ek tuplat bir genceyazd gibi:

zellikle yaratc olmadn anlarda seni kontrol etmesi

ne izin verme. Tam anlamyla yaratc olduunda, sanki

hayat yakalamann bir baka yoluymuasna onu kul

lanmaya al. Safa kullanldnda, o da saftr ve ondan

utanmaya gerek yoktur; ama onunla ok yaknlatn

hissedersen, bu artan yaknlktan korkarsan o zaman

nnd e k k ve aresiz hissedecei by k ve ciddi kon u

lara dn. lerin derin liine in; orada ironi asla saldr m az

- ve bykln kenarna geldiinde, dnyay bu ekilde

alglam ann varlnn bir gerekliliinden ka yn akla np

kaynaklanmadn bul. nk ciddi lerin etkisi altn

dayken ya senden uzaklaacaktr (eer kazara gelimise)

ya da (gerekten i indeyse ve sa na aitse ) g le necek ve cid

di bir ara haline gelerek sanatn oluturabilecein ens

trm anla rn arasnda yer ini alacaktr.

ngilizlik yapyor olabilirim am a bu A lntdaki Byk h arf-

lerle yazma tarz ve gereksiz tekrar yapma eilimi beni hemen,

Evelyn W aug hun ksa rom an The Loved One' da geen, t

veren bir ke yazarna trnak yemekle baa kmas iin iste-nen y ardm ze rine ke ya zarnn asistanna, Geen sefer ona


24


24/125


ne demitik? diye sormas ve Gzel zerine Meditasyon, ce-

vab zerine, Ona meditasyona devam etmesini syle, dedii

an hatrlatyor. roni yapmak bu kadar kolay deil. (Rilke daha

sonra asla ayr tutulm ad iki eserle ilgi li bize ku rna zca alm a-

ya devam ediyor: ncil ve byk DanimarkalI air Jens Peter

Jacobsenin kitaplar. Bu dind arlk Jacobsenin Freud ve T hom as

M ann tarafn da n hak kyla takd ir edilen ve bir eit D anim arkalI

Gen Werthero lan m uhteem rom an N ie ls Lyhnen erisini biraz

bozuyor.)

Buna ka r olarak elim izde R ilkenin , azimli yaz ara biraz faz-

la heyecanl da olsa artc biimde zekice tavsiyesi bulunuyor:

Yapm an gereken tek bir ey var. Ke ndi iine dn. Se ni y a z

m aya iten nede ni bul; kk lerini yr e inin d erinliklerine

salp salmad na bak; ya zm an yasaklansa lm ek zoru nda

kalp kalma yacan ke ndine itiraf et. H epsinden nem li

si; gecenin en sessiz saatinde kendine unu sor: yazmal

m y m ? Derin bir cevap iin k en di derinliklerine dair Ve

eer bu cevap onaylayacak ekilde nlyorsa, bu soruyu

gl, basit bir Y a zm al ym ile karlyorsan, o za m an

ha ya tn bu gereklilie gre olutur...

ok daha az etkili szlerle olmakla birlikte, yllardr

yaz derslerimde benim de sylemeye altm ey buydu.ste di in iz ide il mecbur o ldu unu zu hissetm el is in iz . Bunu v u r-

gulamak ok nemli , nk tam olarak emin o lmasak da, bu

istek ya da ihtiya ile isel srg n ya da fikir ay rlna da ya nm a

tutkusu, topluma biraz dar bir ada yaama karar arasnda bir

iliki b ulun uyo r.

Rilkedeki dier olumlu ve onaylayc bir unsur da Erosa

yaklamdr. Hem zgrletirici bir g hem de lm ar-tran lara en iyi cevap olarak cinsellikle ilgili yk sek bir nsezisi


25/125

vard . Fallik iirler de nilen yedi iiri, cesur M arvell ve M etafizik

g nlerind en bu y ana ak konu lu olmayan en iyi i ir ler arasnd a-

dr; sevimenin gerekesini kendi i inde barndrdn aka

ilan ederler. Lett erseserinde bun a kar ihtiyatldr, anc ak R odin

m utlak a g u ru r du yard; bu iirlerde heykeltralk vardr. Birinci

D ny a S avann ikinci knda yazlm olm alar tesad f de-

il; Th ana tos o g nlerd e ok yaygnd (Rilkenin anlad ek-

liyle savan geliini, medeniyet iin bir felaket olarak grmek)

ve bununla ilgili bir eyler sylenmeli ve yaplmalyd. Bulduu

zm , hem Pragda doan bir Alm an olarak Slav kim liini hemde F ransann i t ibarn yi ti ren d i l inde y azarak U hlan d t iplerini

fke lendirebi len b i r Alm an o larak kozm opol it k iml iini do ru -

lam ak iin cinsel arzuyu h em gizlice hem de aka ifade etm ek-

ti. Bu on un faizmle ilgili dah a son rak i aptallklarn a dayan m ay

da ha da zorlatryor.

A nc ak iin z elikide yatyor: ng iliz dilind e K ipling den

La rkine ka da r en sevdiim airlerin o u baz zam anlard a ra-dikal biimler alan et ik konservatizme yaknlklaryla , ve ayn

zamanda buna ramen, byk ve muhteem etkiler yarat t lar .

R ilken in ya ln z lk i le ilgili yazdklar nedeniyle dolayl olarak

bu lu n d u u b t n m eydan o ku m alar ve k o rk u lm asn d an ok

kucak a lmas gereken tarzn kabul ediyorum. Radikal ya da

eletirel bir kiiliin zihinsel ve ah laki d on an m nd a bu tah ak -

ku k b yk nem tayor. Rilke ayn zam and a din ve ibadetin ka -nlmaz hayal kr kl , di l in tanm layc nem i, kabile ve koz-

mopoli t arasndaki mcadele, M it telE uropa nn kade ri, B irinci

D n ya S ava nn hl zehirleyici etkisi, Fre ud un etkisi ve iro -

ninin yinelenen nemi gibi konulara da deinmemi salyor.

Devam etm ek iin im dil ik bu ka da r yeterl i.



26/125

Son me ktubu n ban a ulat nda Cesur Yeni D ny a kav ram nn

yarat cs Aldous Huxleyin makalelerini okuyordum. Okurken

iaretlediim bir para gra f iletme m e izin ver:

Homer yanl yordu, diye yazd Efesl i Herakli tus.

Homer , Tanr la r ve insanlar a rasndaki bu ekime or tadan

kalka bi l ir m i!derken yan l yordu . Evrenin yok olm as i in dua

et t i ini grm y ord u; yak ar duyu lsayd , her ey sona ererdi .

B unla r spe rhm anis t l e r in ze r inde durm as ge reken szle r.

Sa lam b i r m kem m el li i hed ef a l rken yok o luu h edef l iyor-

lar as l nda . Hindular gerei duyurma zeksna ve cesare t ine

sahipt i ; Nirva na , yani aba lar yla ulam aya a l t k lar hedef,

hi lik ti r. Y aamn o ldu u yerde tutars z l k , b ln m e ve eki-

me de vardr.

Grne gre uzlamann (dokuz bal hayvana verilenisim lerden bir idir) en tepedeki iyi oldu una in an an larda bir ap -

tal l k olduu konusunu kavramsn. Neden aptal l k gibi bir

hakare t szc kul lanyorum ? ki nedenle bu bana do ru g-

rnyor ; bun lardan ilk i insan lar n aslnda m cadele ler inin so-

nu nu n geldii ve genel bir m em nu niyet ve m utluluk hissinin ya -

and zihnin D isneyland m da yaam ak istem ediine dair olan

inancm. Bu, kendi aalayc balamnda bir aptallk olurdu;

A tmal lar balangta bu terim i dah a ha fif bir anlam da kullan


27/125

Gen Felsefeciye M ektuplar

mlard. d itois szcn kamu ileriyle ilgilenmeyen kiiler

iin kullanrlard.

kinc i ne de nim dah a az sezgisel. Bu istei gerekten iim iz-

de beslesek bile, neyse ki elde edem ezdik. Bir t r o larak elbette

ki sava ve dier rekabet ve kskanlk biimlerinin neden oldu-

u d ehet ve zara rdan esef duyabil ir iz . A ncak bu, yaam m zda

anlam azlklarla ve zihinsel yaam m zda tart m a ve m n ak a-

alarla ilerlediim iz gereini deitiremez. D iyalektik ka vr am -

na onu savunanlarn duyduu gven ksmen sars lm olabil ir

ancak bu, onu reddetmemize msaade e tmez . Kv lc mlar n

yanm as i in at m a ve ka rt lklar olm aldr . Ken dinden em in

bir b ili rk iid en , ta rtm an n k tan dah a ok s o lu tu rd u u

gr n m uhtem elen duy m usund ur. M utlaka gerein o ya da

bu k u tu p ta deil de arada b ir yerde yatt sana sylenm itir .

Ve san rm m add elerin s iyah ya da beyaz deil , grinin farkl ton -

lar olduu sonucuna varan eski , gzel sz duyduundan da

em in olabilir im .

Buna karl k olarak sana baz gzlemlerim i sun m am a izin

verir misin? Bir fizik kanunu olarak snn tek olmasa da n

balca kayna o ld u u n u bil iy oruz. G nei oda scak l na d -

rm ek kesin bir souk olu turm an n yan s ra da hie in -

direcek tir. Gerek yalan syleyemez, am a syleyebilseydi, arad a

bir yerde syle rdi. Baz c id di so ru lara gre , ik iy e ay racak bir

farkl lk yoktur; g ereklik ve yalan arasnd a b ir sentez aranm az;

gn e bir gn dou da ve bir gn b atda dom az. Chiarascuro ya

da ayd nlk ve karanla gelecek olursak karm za kan basm a-

kalp deyi biraz da ha sa natsaldr. (Birka yl nce G ettysb urg da

yen iden s ahn eye ko yu lan Sava izlerken d efterim e, G ri gi-

yenlerin s iyah ve beyazlarn adna dnmeye koullandn

yazmtm.) Ne siyah ne de beyaz gerek bir renktir, ama ikisi

de g i deildir.


28/125


Gereksiz tekrarlar pusuda, evreni kuatmak iin bekli-

yor. Yunan khin, stn bilgelii ok Bir ey Deil eklinde

duyurmutu; gnmzn tembel evir isi , tam olarak ayn eyi

ifade etmeyen H er eyde ll lk . Yu nan s ti l inin sim etri ve

dengeyi sessizce vurgulamas takdir ediliyor; peki ya bu denge

alt st olur ve zam an d alrsa? O z am an lll n ne anla-

m kalr? U zlamay i t ibarda n dm ek olarak gren John Brown

gibi fana tikler ve m utlak iyetiler olmasayd, G ettys bu rgdak i Gri

niformalar kullanlmayabilir ya da yenilmeyebilirdi . phesiz

sen de kendi rne klerini bu labilirsin.

Anlama ve nezaket hususlarna nem veriyorsan, tar t ma

ve kavga hususlaryla ilgili de iyi bir donanma sahip olmalsn;

nk aksi takd irde orta no kta igal edilecek ve senin bu ka -

rarda ya da bunun ne ve nerede olduunu belir lemede hibir

yardm n o lmad an tan m lanm olacakt r. Yani, Huxleyinkine

parale l o larak eserlerin i o k udu um D ala i L a m a n n s t n zek-

sna gvenmediin srece. te aydnlanm kiinin kendi szle-

rinin kapsam l ve ok satan evir isi olan The Ar t ofHappiness: A

H andb ookfor Liv in g (M utluluk Sanat: Yaam iin Elkitab) ad l

kitabn giriinde konumay yapt kiiye syledikleri:

H ayatm zn gerek am acn n m utluluu aram ak o ldu

una inanyorum. Bu ak. ster bir dine inanalm ister

inanmayalm ya da ister u dine ister bu dine inanalm,

hepimiz hayatta daha iyi bir eyi aryoruz. Bu nedenle,

bana gre, ha yatm zn gerek y n m utlulua dorudur.

Dalai Lama Arizonada byk bir kitleye hitap ettii sy-

levine bu ekilde balyor. Sylenebilecek en iyi ey, bir dizi sa-

malktan bahsettiidir . Nedeni sonuca balayan bir para sakz

bile bu lunm uyor; konum ac k an tlam ak z o run d a olduu eyivarsayyor. Tuh af olansa son cm lesinde, insan bey ninin syle-

yecek bir sz olabileceine dair eski moda ve materyalist kav

29


29/125

ram vercesine bana gre ifadesinin eklenmi olmasdr. Bir

zamanlar Bombay dndaki Poonada bir aramda biraz vakit

geirm itim. Ken disine zengin Bat l lar ve aznlk Avrupal kr a-liyet ai lesi arasn da krl ve b y k bir icraat oluturan o za m a-

nn gu rusu Bhagw an Shree Rajneesh ha kk nd a bir BBC belgeseli

yapm ak am acyla rahip ya rdm cs rol yapyordum. H er ey bir

dzendi elbette disko felsefesinin kutsal tedarikis i dnyann

en byk ve zel Rolls Royce koleksiyonuna sahipti ama en

iyi hatrladm bilginlerle birlikte yaplan sabah darshanyd.

Toplantya gidi len yolda , a lev krm z s turu nc u renkte k imo no

lor iinde ac verecek kadar gzel iki KaliforniyalI kz tarafn-

dan tepeden t rnaa ko k lanm ak zorundaydn z . B unun neden i

B hagw ani, m ritlerin in diliyle v cu du n un baz alerjileri ol-

m as gibi m ad di bir gerekten ko rum ak t . Bu gzel koklayc la

rm b tn alkol veya tt n izlerini saptamas bekleniyordu. Ve

her sabah, olmam gerektii gibi keskin kokulu halimle bu t i t iz

testi geiyordum. Kiisel olarak bana alerji yapansa gl rengin

deki her afak vaktinde, ayak kab larn kart lm as gereken yer-

de du ran b y k levhayd. Levhada yle yazyordu, A yakk ablar

ve zihinler, kap da brak lm aldr . G ln o lduu kesin am a uy-

gulanabil irse zararl da ayn zamanda; ki bir putun ayaklar a l-

tnda akl yok etm ek gibi ha dd ini b i lm ez ve is terik bir is tek olan

Loyolann Cizvit e m ri Dei sacrifi cum in te llectu s (A kln kurban

edilii) iin d e bu genel olara k byleydi.

nemli dinlerin Cennet i le i lgi l i ikna edici bir aklama

yapamam as s ka gzlemlenen b i r durum dur . Cehennem i ta s-

vir etmekte daha iyi lerdir; i lk Hris t iyan dogmatis t lerinden

Tertul l ian , Cennet i anla tmak i in Cehennemin canl l n-

dan faydalanmtr. Lanetlilere ikence edildii dncesinin,

Cennet teki haz lar a ras nda olacana karar vermit i r . Bu an-

tropomorfizmin en azndan biraz olsun etkis i olmutur. Dier

durumla rdak i so run k imsen in c idd i b i imde ak l n lmn


30


30/125

Christoph er Hitchens

isteyemeyeceidir. Ve akim salad haz ve dller endie, b e-

lirsizl ik, atm a ve ha tta u m utsu zluk tan ayr lam az.

Seni nereye gtrmeye altm eminim anlamsmdr.

D in ve inan sorusun u dah a sonrak i b i r yazm am za saklam ak

is t iyorum ancak benden , son mektubumdan sonra , daha nce

b u n u n la ilgili b i im lendiric i b ir deney im den geip gem ediim i

anlatmam istemisin. Yaadm olay nemsiz de olsa bu so-

runun yant evet. Yaklak on yamdayken bir ncil dersinde

b u lu n d u u m srad a (ilah iy a t ad n verd i im iz bu olay g n l k

kilise ziyaretleri gibi zorunluydu ve imdiki gibi o zaman da en

sevdiim kon ulardan b ir iydi) retm en Tanr n n Doa daki

eserlerini i lahi olarak okumaya balad . Ne kadar muhteem,

diyordu, aalarn ve bitkilerin yeil olmas; gzlerimiz iin en

dinlendirici renk. Onun yerine aalar ve imenlerin mor ya da

tu ru n cu oldu un u bir hayal edin. O yata klorofi l veya fototro

p iz m le ilgil i h ib ir f ik rim yoktu ; T asarm K an t ya da E vrim e

Kar Yaratl ile ilgili pek bilgim olduu da sylenemezdi.

Sadece ocuk su ve henz b iimlenm em i korteksim le yle d -

nd m h at r l yorum : Ah, aptal o lma.

Bu nedenle iki eyden tamamen eminim. Bunlardan i lki ,

i s ter gemiin teokrat ik despot izmine, i s ter gnmzn daha

modernletiri lmi total i tarizmine gmlm olsun (ya da is-

tersen sray deitirebiliriz) eitimsiz insanlarn bile isel bir

direnme kapasitelerinin olduu ve kendileri dnmeseler bile

ak l larna gelen dncelere sahip oldu klardr . B unu tecr bele-

rim izle de b il iyoruz, nk despot izm dt and a m ut laka bu

tr insanlar yerden b itmi g ib i kar lar ortaya. A ma b un u tm e-

varm yoluyla da bilebileceimize inanyorum .

lkinin bir sonucu olan kincisi ise doal olarak, eletirel ya

da ironik yeti lerimizin bize hibir faydasnn dokunmayacapuslu ve u y u tu ru cu b ir N irv an aya ulamay am a ed in m em e-

miz. Ahitlerin bize srekli olarak yapmamz syledii gibi son

31


31/125


suz kr , m inn et ta rh k ve tapnm a ha l in i hayal e t t i in iz zaman,

cehennem kad ar ko rkun bi r h i l ik ve konformizm dnyas yla

karlarsnz. N ee ve srekli bir m utlulu k ve uyu m ha lini ha-

yal e t t iiniz zaman Huxleyin btn yeteneklerini kullanarak

resm edeb ildii can sknts, am aszlk ve tah m in e dilebilirlik

dny as gelir gzn z n nn e. Sadece bir baka kutsal m etin,

m u tlu lu k tar utan du ym ad an bahseder. Am a 1776 ylnd a bile

bu k av ram d an yalnzca zorlu b ir m c ^ e le n in so n u cu n d a bah-

sedilebilecei, ancak o zaman balanabilecei dnlyordu.

N as l y o ru m la rsak y orum layalm , u gzel pein de o lm a ifa-desi dier b tn balam larda an lamsz kalacaktr.

Bu vesile ile unu syleyerek bitiriyorum mektubumu: Dile

her zam an dikkat e t.


32/125

M ektub un u al nca ok sevindim . A ptal l k veya bat l inan ya

da kon t ro l ed ilmeyen ye tk i ih t im al in in insa n n gzn ko r-

k u t tu u v e h a rcan an b u n ca u zu n zam an n g r n e g re b u

tr eylere kar hibir baar getirmedii doru. Ancak bu za-

lim koullarn tesini ya da iini grmek iin yok edilemez bir

igd olduu da doru. Bunu bir baka deyile hakszl k ve

mant ks z l n insan ha l in in ka n lmaz para la r o lduu , an-

cak bun lara meydan ok un m as n n da ka n lm az o lduu ek-

l inde sy lemek de m m k n . S igmund F reudun V iyanadak i

an t nd a yle yazyor: M an tn sesi az am a sra rcdr .

Filozof ve ilahiya t lar bu n u farkl ekil lerde d n m veya

aklam ve bize i lahi bir biimde alanan bir vicdana kar-

lk verdi im izi ya da A dam Sm ithin dn d gib i ya n-

m zda dnd k ler im ize ve yap t k la r mza g rnm ez b ir t an k

tadmz ve saygdeer seyircide iyi bir izlenim brakmaya

al t m z varsaym lardr. ki varsaym n da do ru o lmas

gerekmiyor ; do utan ge len bu ruh un var o lduu nu b i lm em iz

yeterl i . Ancak bu zell iin hepimizin iinde gizl i olduu farz

edilse bile bun un genell ikle bu ekilde yani gizl i ka ldn ek-

lem em iz lazm. V arl tek bana h ibir eyi garan ti etm iyor ve

o katal i t ik veya Prometheusu an , yaln zca b i r b i rey bu ses in

p as if d in ley ic isi o lm ay b rak p k o num ac ya d a tem silc i o lm a-

ya haz r old u un da gerekleiyor.


33/125


Benden cesaret verici rnekler istemisin. Elenceli bir

posterde grebilecein ya da in san n neesini yerine geti ren

b ir paro la o larak kullanlabilecek t rd e bir slo gan verm ek is te -miyorum. Yine, nemli olan birinin ne dnd deil , nas l

dnddr. Ancak insan zeksnn sadece kart olann ta-

mamen zerine kan ve atalarmzn u an karlatmzdan

da ha iddetli m uhalefetle nasl ba ettikle rini g sterebilecek baz

p a rlak an la r vardr .

M art in du G ard n L ie u tenan t Colo nel M a u m o rt (Yarbay

Maumort) adl eserinde Alain, birinci kuraln buna kuralla-rn kural diyor ekici olana meydan okuma sanat olduunu

sylyor. Bunu bir sanat olarak tanmlad fark ediliyor: bir

insann kendisini sadece prensip ya da belki kibir nedeniyle o-

u nlu un beenis ine gvenm eyen bir kii olarak ortaya koym a-

s yeterli deildir; bu zppelie ve duygusuzlua kayar. Ancak

insan larn s k s k yanlsam alara ve n yarglara ba landn ve

yalnzca dogma veya Ortodoksluun sessiz kurbanlar olmadk-

lar n grmek mmkndr . rnein , d inine ok bal b i r k im-

seyle tarttysan, bu anlamazla onun kendine saygs ve gu-

ru run un da dahi l o lduunu ve ond an ta r t t nz b i r noktadan

ok daha fazlasndan vazgemesini istediini fark edeceksin.

Candan yurtsever ya da monari ve aris tokrasinin hayranlar

iin de ayn ey geerli. Ballk insan larla ilgili du ru m lard a ok

etkili bir g; kleliinin erefli ve gnll olduuna ikna edi-

len birine zihinsel kle muamelesi edebil irs iniz/etmenizde bir

saknca y oktur.

Bu uyar y yapt k tan sonra , kendis i ta r t mann hkm-

dar olabilecekken tart m an n kendi iin deerli, hatta gerek-

li olduunu fark eden Sr Kari Popper ile ilgili bir gzlemime

gemek ist iyorum . O nun da fark et t ii gibi , bir tart m ad a ayn

derecede m uh alif iki kiiden h erhang i b irinin dierini gerekten

ikna etmeyi ya da fikrini deitirmeyi baarmas ok nadir

34


34/125


rast lanan bir durum dur . Fakat hakkyla y rtlen b ir ta r t m a-

da iki muhalif in de tam olaak baladklar yerde bit irmeleri de

ayn derecede nadir rastlanan bir durumdur. Tavizler , rtularve dzeltmeler yaplacaktr, ve her balang noktas grnte

ayn kalsa bile deiimden gemi olacaktr. En salam gr-

nen sistem bile bu ku rald an m ua f deildir. (Isaac D eutsc he rm

eski ve kire tu tm u Sovye tler Birlii ile ilgili ileri g rl bir

biim de syle di i gibi, Plus cest la m em e chose, p lu s ca chang e

[Deitike aynlar].)

Bu sanatn ustalarnn birbir inin keif ler ini ne kadar sk

tek rar e ttiklerin i g rm ek artc. George Orvvell, asl so ru m -

luluun insan lara d uy m ak istemed ikleri eyleri syleyebilmekte

yattn sylemiti. John S tua rt Mili (ho bir tesa d ftr ki, ke n-

disi B ertran d R usselln vaftiz babasdr) herkes tem el bir nerm e

zerinde uzlasa bile, insanlar ilk bataki iddialarn nasl savu-

na cak larn u nu tm asn lar diye, uzlam a g sterm eyen o tek kiiye

kulak vermek gerektiini sylemitir. En sevdii nkteyi syle-

mesi istenen K ari M arx, de omnibus disputandum de m itir (her

eyden phe etmek gerekir) . Onun hayranlarnn ounun

bu deyiin z n u nu tm u o lm alar ne yazk . Rosa Luxem burg

iddetle, zgrln her eyden nce farkl dnenler iin z-

gr lk olduunu savunmutur . Are opagitica adl eserinde John

M ilton, biri neyin do ru o lduuna inan rsa inansn, bu nu n yan

I n iddialarna m aru z kalm as gerektiini, nk a nca k d r st

ve ak bir dvte do ru olann hakl oldu unu iddia edebilece-

ini ya da um abilecein ifade etmitir. Frederick Do uglass, m -

cadele etmeden gerei ya da adaleti bekleyenlerin tpk frtna

olmadan denizi hayal edebilenlere benzediini sylemitir.

Farkna vardm bu nokta lar sana , bunlar n nemini he-

nz anlam am olanlar faydalansn diye sunm uyo rum . De te fa -

bula narratur. te sen in h ikye n yle: ken di ni tehlik eye a tara k

bu t r b ir gr benim sed i inde re tm ekten ziy ade ne kadar


35/125


ok renmen gereken ey olduunu unutuyorsun. Varsaytktn

eitici eitimli olmaltdtr. Ve bize (olduka hizipi ama tant-

mnt kendi iinde barndran) monoteizmin evi olma gibinaho ko nu m un dan daha iyi o lm ayan sebeplerle sk sk ku tsal

olara k n m z e sunu lan K udste , do ru luk ve kesinliin evin-

de, sevdiim bir arkadam bulunuyor. Ad Dr. Israel Shahak;

uz un yl lar boyu nca srai l in san ve Sivil H aklar D ernei nin

bakan o la rak rnek te kil edecek h izm etlerde b u lu nd u . 1940

ncesi Polonyasnda Yahud i bir gen olm a ve son rasn da tar if

edilemez yokluk ve kayplarn neticesinde sa kalmas gibi ha-

yatndaki hibir eyin onu, ykc olan eyi ho karlamasna

neden olmas beklenemez. Yine de baz olaylarla ilgili fikrini

sord u um da, so uk kan l ve kas tl bir biimde u cevab verdi:

Baz yreklendirici kutuplama belirtileri var. Bu ifadesinde

saygszlk saylabilecek hibir ey yok; uzun ve tehlikeli bir ha-

yat onu, fikir ve prensipler aka att zaman netliin sz

ko nusu olabileceine ina nd rm t . atm a sancl olabilir ama

hibir duru m da sancs z zm var o lm az ve bu nu a ram ak biz i

aklszlk ve anlamszlk gibi sancl sonulara, yani deve kuu-

m m tanr latr>lm asna g trr.

Bunu bi r de ak ls z lar n b ize her gn sunduu utanmaz

neri lerle karlatr . Drst tart malar yerine bize sunulan

iyileme ile ilgili basmakalp szler. Birlik fikrine, herhangi

b ir b l n m e veya d ah a da k t s b l c l k ka v ram n a gre

ok daha fazla imtiyazlar tannyor. Ne zam an b lc poli t ika-

lar n su landn duysam olduum yerde bzlrm - sanki

p o litik an n kend isi tan m it ib ariy le b ln m ek dem ek deilm i

gibi . Yar eit imli insanlar, btn amac dnmenin sancs n

hafifletmek olan tarik atlara kat lyor ya da endieyi orta da n kal-

drd iddia edilen ilalar alyor. N irvan a ve kade rcilii vu rgu la-

yan doulu dinler, Batllar iin terapi olarak yeniden paketleni-

yor VC'b asm akalp s zle r ve gereksiz tek ra rla r b u n la r bilgelikle


36/125


zamanlarda uygarca davranmann cazibesi gerekten ar tmtr .

Tek sorun insanlar dntrmeyi umut eden ve sonuta onlar

b aarsz b ir deneyin a tk r nym esine yakan lard r.

Mkemmelliyetiler ve banazlar kr labil ir ama bkle

mezler; benim deneyimlerime gre, azalan gelir veya baka bir

ey nedeniyle tkeneb ilirler; Santaya nanm fanatik tan m n

dn alacak olursak, sonlar n gremedikler i zaman abalar -

n iki misline kartyorlar. Kendini, Basil Davidson gibi, nefret

dolu yabanc igalindeki lmcl bir fikir atmas iinde bu-

lursan, o zaman bir banaz olduun iin affedilebilir ve hatta

olm adn iin eletirilebilirsin. Bu t r zalim ce im tiha nla r nad ir

olur an ca k karlnd a dehet sunabilirler. U zun bir sre ierde

kalmak ve senin rett iin ya da benimsediin hayallerden uzak

b ir hayat s rm ek istiyorsan o zam an sana banazlk ve hak l ol-

d u u n u bilen k ii sem ptom lar n fark ed ip bu nlardan kanm a-

n n eririm . M uh alif iin pheci bir zihniyet, en az he rhan gi bir

prensip zrh k ad a r nem lidir.

RR


37/125


maskeliyor. (Anthony Powell , muhteem roman dizisi A Dance

to the M usic o f Tim eda kt niyetli Dr. Trelawneyin taraftar-

lar n tanmlarken bu tr mantra lar n bar ndrd apta l l klar

ok iyi yakalyor. Tarikatn statlar birbirlerini u selamlama

ve cevap ekliyle tanyorlar: Her eyin z, gerein tanrsdr

ve Hayallerin hayali grmenin korluunu iyiletirir. Ne zaman

Son, M utlak, Snrn tesi ve serebral kortek sin ke nd ini sefahate

teslim ettii dier alanlarla ilgili bir gevezelie ahit olsam, ak-

lm a b u gelir.)

topyay iermeyen bir dnya haritas , der Oscar Wilde,

bak lm aya dem ezdir. Asil b ir duyarllk ve G radg rind ve fay-

dac lara duyulan gven. Ama unutma ki , topyann kendis i

de zorbalktr ve lman ve atmasz idealle ilgili konuulanla-

r n ou da ayn ekilde grnd nd en daha tehd i tkrdr . Bu

Sonlar ve M utlaklar, M ke m m elik gir iim leridir , ki bu da tabi-

ri caizse gizliden M utlakiyeti bir dn ced ir. (Budist bir rahip

tara fn da n o ldu u gibi yaz lan ve Zen itaati ve dis iplin inin sava

ncesi Japon em peryalizm i biim inde oynad m thi rol gz-

ler n ne seren Brian V ictorian n Zen at W ar adl muhteem

kitabna bir gz atmalsn.)

Mkemmelliyetil ii reddederken, insan doasn sadece

olduu haliyle almak gibi bunun tersi bir hataya dmeni iste-

m iyorum . B alkanlarda an tiN azi tara ftar savalarla geirdiiyllara d air fevkalade bir biyog rafi yazm olan ark ad am Basil

Davidson, tecrbelerinden nsan doasn deitiremezsiniz,

diyen tem bel nermeyi desteklem enin yanl olduu sonucu na

varm t . D ediine gre bu nu n dah a ktye de itiini bir inci

kayn aktan grm t. B undan u sonucu m u karm al b ir yne

doru deitirilebiliyorsa, dier yne de deitirilebilir? Tam

olarak deil: biz memeliyiz ve prefrontal lobumuz (en azndangenetik mhendislik yeterince i ler leyene kadar) ok kk ve

adrenalin bezi ok byk. Yine de, uygarlk artrlabilir ve baz

37


38/125

imdi bana , byle bir hayat n hangi amaca adanmas gerekt i-

ini soruyo rsun. Bir an lam da asl nok tay ka rm sn dem ek-

tir , nk ben byle bir hayatn kendi iinde yaanmaya deer

o lduuna inanyorum (ve bunu savunduumu umuyorum) .

Ama belki de bu, sadece iin zerimdeki yalandrma etkisini

gster iyordun D aha nce szn e t tiim sinir bozucu Sabrsz

Gen Adam terimi ya da etiketiyle acemi tipler, bir evredengeen tecrbesiz gen isyan k rlar olarak yerlerini bu lurlar . John

O sborne un s radan oy unu Look Back in A ngerda bakahram an

limmy Porter , bir keresinde olduka etkil i bir biimde geriye

iyi, cesur hibir dav ann k alm ad n ha yk rdnd a kendisiyle

ilgili monologlarndan birini gerekletiriyordu. Bu sz, varlk

sal m itsizliin be delinin kab ard bir dnem olan 1950li yl la-

r n o r ta lar nd aki bi l in l i likte hedef ini bulm utu.

Birka yl iinde, eklememe gerek yok ki, milyonlarca gen

insan V atandal k H aklar hareketi , te rm on kleer s ta t izm e ka r-

mcadele ve inhindideki haksz savan bitmesi gibi, ayn

derecede cesur olm asa da iyi davalarla uram ak iin A nlam sz

oland an vazgem itir . Ben de bizzat bu d nem den oldu u m u ve

gerekten m thi baz an lara i lk elden ahit oldu u m u syleye-

bilirim . (Sen zel o la rak is tem edike sana kendi h ikyelerim i

anla tmamalym; a l tml y l la rdan kalma bir radikal in cephe

an larnd an dah a skc hibir ey olm adn biliyorum .)


39/125

Szde zengin ve hayal krkl iindeki ellili yllardaki hi

kimse, btn bunlarn geliini grmemiti; yksek ideallere ya

da herhangi bir ideale sahip insanlar iin gelecekte frsatlar ola-ca nd an oldu ka em inim . Anc ak 1968 ile 1989 yllar aras nda ki

olduka uzu n dn em de dier bir deyile tketici kapitalizm ine

kar olan ou devrimcinin birer s ivil toplum insan haklar

eylemcilerine bakalat dnemde nemli sayda dinginlik

ve durma fas l lar olmutur. nemli birok muhalifin hayatta

kalmak iin bir strateji gelitirmesinin amac da bu eylemsizlik

ve realpolitik yllarnd a h ayatta k alabilme kti. K saca, m gibiyaam aya k ara r verm ilerdi.

Kulaa lml gelmekle birlikte aslnda derinden ykc ve

i ron ik o lan bu ka ra r a lma sorumlu luunu hang i yaza r n s t-

lenebi leceinden em in deil im . O zam anlar Anlam sz n van m

gerekten h ak eden bir toplum ve lked e m arjinal bir oyun y aza-

r ve air o lara k alan Vaclav Havel, orijinal isyan c ve kavgac

ba lam n d a d iren iin, za m an n O rta A vrupasnd a im kn szoldu u nu fark etmiti. Bu neden le sank i zgr bir top lum un bir

vatan da olarak yayorm u gibi; sank i y alan sylem ek ve ko r-

kaklk, vatanseverliin zorunlu grevleri deilmi gibi; sanki

h k m eti gerekten, evrensel insan ha kla rn saygn bir yere ko -

yan eitli szleme ve anlamalar imzalam gibi (ki gerek-

ten imzalamt) yaamaya alt. Bu taktie Gszn Gc

ad n verdi n k , anlam azlk neredeyse yasak lanab il ir olmak -

la birlikte, gerekte mecburi bir uzlamada srar eden bir devle-

tin aptal grnmesi olduka kolaydr . nsanlar zerinde yzde

100 kontrol elde edemezsiniz ve edebilseniz bile, bunu srekli

yapamazsnz. Neyse ki , herhangi bir insann st lenemeyecei

kadar fazla sorumluluk gerektir ir yine de bu, kontrol dkn-

lerinin bun u denemeye devam etm esini engellemez.

Yaklak ayn zamanlarda ve ou ayn eyden farkl bir

b iim de k o rk m u halde (Souk Savan n k lee r s il ah yary


40


40/125

Christophe r Hitchens

la rktc il ikisi) , sana daha nce tavsiye etmi olduum

Profesr E. P. Thompson, sanki zgr ve bamsz bir Avrupa

varm gibi yaadmz ne srd. Baz insanlar bu iki

adamdan ayn cmlede bahsedi ld i inde h l raha ts z o lab i-

liyorlar ve Thompson asla ikisinin de ayn r iskleri aldn

sylemezdi fakat as l nda insan haklar ve s i lahsz lanma ha-

reke tlerinin ikisi balang ta gizli bir sem biyo tik i likiye sahip

olup sonunda olduka yakn i l iki iine girdiler . Dnemin baz

devle t ad am lar n n an la r nd an da kesin o la rak b ild i im iz

gibi, on larn va rsay m larn yenilemeye sevk eden ey, o yl la-

rn inat , vahet iermey en, k ltre l ve po lit ik isyanlaryd. Bu

sre genellikle, gerek an lam la iron i arasn da ki olaan il iki-

de b ir te rs yz o lma du rum un u gerekt i rm it ir . Tm poplas

yonlar n gereksiz ynet ic i ler ini a rmfolding ve is t ihza eylemi

i le indirdikler i 1989 y l nn Halk Gc hareket inin temeli

ksm en, dik tat r M arco sun f rsat bir erken seim istedii

ve semenlerin de onu ciddiye ald 1985 ylndaki Filipinde

yatyordu. Sanki oylar serbest ve adilmi gibi davranmlar

ve bu nu o hale getirm ilerdi. (Sovyetler Birlii nin M anila b -

yke l isin in M arcosun ta ra f n tu tm u o lduu u nu tu lm u ger-

ei de ayn tr de bir g stergeydi.)

Yine, bu efsanevi anlar sanki, ou zaman yaptklar gibi,

aykr dncelere sahip o lanlar hakl karm ve ou zam an

olduklar gibi, iyi, cesur nedenler olduklar aikrm gibi ak-

tarmaya soyundum. Ancak zafer iht imalinin e lde edi lemez g-

rnd uzun, hazinli yl lar da hatr lamak gerekir . O yllar n

her g n nde , m gibi tavrn n srd rlm esi gerekti , ta ki o-

alan etkisi grlene kadar. En nemli m gibi uygulaycla-

rnn ou T ho m pso nn kendisi ve o zam an eko slovakyada

olan Frantisek Kriegel gibi adamlar dahil iyimser ancak so-uk kan l provalar n s rdrm olduklar by k eser i grecek

kad ar uzun yaam adlar.

.1


41/125


Buna daha baka rnekler de eklenebilir . Victoria dnemi-

nin son lar nda, bu num aran n us tas o lan ama sadece num arac

o lmayan O scar W ilde , sanki ah lk i ik iyzl lk hk m srm

yormu gibi yaamaya ve hareket etmeye karar verdi. 1960l

yllarn ba larnd a Dee p So uthta Rosa Parks (kendi yoruc u k-

yafet provalarndan sonra) sanki alkan siyah bir kadn iten

sonra bir otobste oturabi l iyormu gibi davranmaya karar

vermiti. 1970li yllarda Moskovada, Aleksandr Solzhenitsyn,

sanki bireysel bir aratrmac kendi lkesinin tarihini aratra

bili r ve b u lg u la rn yay m la yabili rm i g ib i y azm aya k a ra r ver-

di. B unlarn hepsi, geree uygun d avran arak, i ronik h areket et-

m ilerdir. H er d uru m da da, ar t k bi ldiimiz gibi otoriteler nce

duygusuz davranmaya, sonra duygusuz grnmeye zor lanm

ve son un da da gelecek nesi ller in ka t f ik ir ler ine ku rba n olm u-

lard. Ancak bu, hibir ekilde garanti edilen bir sonu olmayp

mutlaka m gibi tarznn srdrlmesinin ok zor olduu

g nler olm utur .

Bu nedenle tek nerebileceim (bu ve dier iyi rneklerin

incelenm esinin dnda) bu tu tum un bir ksm n gel it irmeye

almandr. Olaan bir gnde, sen de eitl i kabadaylk veya

banazlk t rleriy le ya da genel iradeye yanl b ir ek ilde bavu-

rulmas veya yetkinin ufak tefek suistimaliyle karlaabilirsin.

Eer siyasi bir ball n varsa, ksa dnemli bir amaca hizmet

eden bir yalan veya yar gerei kabul etmen iin sana glgeli birneden su nulabi li r . Herkes bu tr a nlarda n gemek iin takt ikler

gelitirir; sanki bunlarn ho grlmesi gerekmiyormu ve bun-

lar ka nlm az m gibi da vran m ay a al.


42/125

V I

Yukardakilere eklenecek bir not: bu tr bir davran tarzna

kar (kendi zih nin de bile) duyaca n tartm ala ra h azrlkl ol.

Bunlardan bazlar ok ayartcdr . Bunun ne fark yaratt n

sana sorabilirler (veya sen ken din e sorabilirsin). G recein gibi

bu soruya gzel b ir cevap yok. Evren A n lam sz o lab ilir ve in -

san hayat her halk rda ksadr . An cak bu, an lam sz ter im ini

m antksz veya gereksiz olduu ak eylere sak lam ad m z a n-

lam na gelmez. nsan doasn ya da nsan D oasn de itirm e-

yi um am azsn; gereksiz tek rar olsa da yeterince d oru dur, nk

I)oa belirlenm itir . A ncak hi kimse b tn insan dav ran ya

da insan tavrn b u temelde de itir i lem ez olarak kabu l etmez.

Pasif l ik ve kabullenmeye yaplan dier arlar daha kur-

nazdr; bazlar kiiyi alak gnllle davet eder. Sen kimsinde yarglk yapyorsun? Sana soran kim? H er neyse, im di ka r

( , kmann zaman m? Belki daha uygun bir zaman beklemeli-

yiz. Ve ite d m an a ce ph ane verm e tehlikesi yok mu?

Bu tr ayar tm alar defe tm ek i in yanm da bulun du rdu um

k favori m etn im vardr. B un lard an biri Geo rge Orvvell ta ra -

lndan Kasm 1945 tarihinde yazlan ve Bir Camdan eriye,

yim serlikle balkl m aka ledir. K zl O rd u n n N azi igalind ekiAvrupann o un u ksa sre nce kurta rm oldu u ve kurta

u larla ilgili herh an gi b ir eletiride bu lu n m an n baz evrelerde


43/125

kt o lduunun dnld b i r dnemde y a z y o r d u . Ancak

Orwellin alt sosyalist haftalk yayn olan Tribune n

Viyana muhabiri , Sovyet glerinin ehirde gerekletirdiklerizorlam a ve yam alam alardan ba hsetmeyi gerekli grm t:

Tribune'n Viyana muhabirinin son makalesi, onu /

ve ya la n a olarak nitelendiren ve bakalarnn a d in oldu-

unu syleyebilecekleri dier sulamalarda bulunmann

yan sra gerekleri syle di in i bilse bile sess iz kalm as ge-

rektiine dair ciddi imalarda buluna n pek ok fkeli mek-

tuba yol amtr.

N e zam an A ve B bir bir in e kar durum la rda olsalar, her

kim A ya saldrr ya da o nu eletirirse, B ye yard m etm ek

ve su ortaklnda bulunmakla sulanr. Ve genellikle,

tarafsz ve ksa sreli bir analizde grlecei gibi, ileri

B iin kolaylatrd doru dur. Bu nedenle A nn destek-

ilerine susup eletirmemelerini syle: ya da en azndan

"yapc eletiride b ulun m ala rn, ki bu pra tikte he r za-

man olumlu eletiri anlamna gelir. Ve buradan bilinen

gereklerin b astrlm as ve ar ptlm asnn bir gaze tecinin

en nem li grevi olduunu savun m aya gem ek iin geriye

sadece k k bir ad m kalr.

Srecin etki et ti i m kem m el bir rnei sunm ak gerekirse,

Orwell henz bitmi olan savataki Nazi propagandasnn akl

l l ndan bahsetmitir:

D ierlerin in y an nda E.M . Forstern H in dis ta n'a Bir

Geit kitabn yaymlyorlar. Ve imd iye ka da r bildiim

kada ryla doru olma yan alntya bav urm alar bile ge-

rekmedi. Kitap sadece esasen doru olduu iin, Faist

propagandann am ala rn a h izm et etm ek am acy la kul-

lanlab ilirdi. B lake e gre,

Gen Fel$efecye Mektuplar

LU


44/125

$t

h enstopherHCh

Kt niyetle sylenen bir gerek

Uydurabilecein bt n ya lan lan ye ner

'( kendi aklamalarnn Axis radyosunda kendisine

geri dndn gren herkes bunun gcunu hissedecek-

tr. Aslnda popler olmayan davalar savunacak ekilde

yazan ya da tart m aya yol am as m u htem el ola ylarn

didi olan herkes, sadece d r st a klam alar prensipten

yoksun rakip ler ta rafndan kullanlabilecek ifadeler iere-

(ei iin, gerekleri bastrm ak ya da a rptma k y n nd ek ikorkaka ayart lma durumunu bil ir . Ancak dnlmesi

gereken, uz un d nem li etkilerdir.

Uzun dnemli bu sonular dnp ayn zaman-


45/125

Gen Fe lsefeciye Mektuplar

mamanz gerektiidir - bunlar karlama cesaretinizin

olmayacandan korktuunuz beklentilerdir. Biraz d

nlnce K am a id diasnn , bunu kullanan in sanla rn eylemin adil olmadn kantlayamayacam kabul ettii

anlamn ierdii aka grlecektir Kantlayabilirlerse

bu, bu nu ya pm am ak iin tek ve yeterli bir neden olacaktr

ve bu iddia lzumsuz olacaktr.

Tehlikeli Emsal Prensibi ise, sen ya da senin eit derecede

korkak haleflerinin ex hypothesi (dnlemez) anlam da

esasen farkl, ancak gr nte im dikine benzeyen iler

deki bir durumda doruyu yapma cesaretinin olmamas

korkusuyla u anda doru olduu kukusuz bir eylemde

bu lunm am an z gerektiidir. Al lm olmayan her kam u

eylem i ya y an ltr ya da doru ise, tehlikeli bir emsaldir.

B unun sonucunda hi bir e yin ilk ola rak yap lm am as ge

rektii anlam kar.

Baka bir id dia da Vakit Gelm edi"dir . V aktin den nce

Prensibi, insanlarn u anda, u anda doru olduun u d

ndkleri eyi yap m a m as gerektii, nk b unun doru

olduunu d nd kleri ann hen z gelmediidir .

H ayat n n i le rleyen ksm nda bu tr iddia ve kay tarm a d u-

rum lar nn bi r kom binasyonu ile kar laacandan em in olabi-

lirs in ve sana bu nu ga ranti ediyorum . Her seferinde bu nlarn her

biriyle m cadele etm e enerjisin i bu lam ayabilirsin ; k ay n a k la rn

b u n la r i in k u llan m ay p d ah a iyi ya da u ygun b ir g n e sak la-

may is tediini grebil irs in. Kendindeki bu eil ime dikkat et .

zell ikle bu nu yapm ay am alam asan bile bu t r avu tucu ve

ayart c formllerden birini kendin dile getirmi olduunu gr-

d n o korku n gn e kar te t ikte ol.


46/125


(Aklma gelmiken sana, ne din ne de dnyevi unsurlarn

ie yaramad bir rnek vermek istiyorum. Ara sra yaayacak,ne yazk ki , tek hayatm olduunu ve bunun bir dakikasn bi le

umutsuz uzlamalara harcamayacam sylemeyi faydal bulu-

rum . Sonra u d nce gelir kend iliinden: tek bir m re sahipken

bu nem siz m cadele yi suya b a tra ra k b iraz zam an kazanam az

mym? lmden sonraki yaam umut edenlerin de ayn ekil-

de ancak baka bi r deyimle ayar t ld klar n tahmin ediyorum

ou, sub specie aeterni tat is/sonsuzluk asndan bakldndanemsiz grnen prensip meseleleridir.)


47/125


48/125

Micro cosm ographia y be enm ene sev indim . Bal bana bir ke-yif e lbe tte , ancak onu ayn zam anda ou so runu n as lnda ol-

duka basi t olduunu hatr la t t i in de yanmda saklyorum.

Burada kk bir paradoks yatyor; szde entelektellerin ii,

ar basitletirme veya sadeletirm eyle m cadele e tm ek ve asln-

da, bundan daha karmaktr . En azndan iin bir ksm budur.

Ancak, karm aklklarn ne kada r s kl kla perdelem e yolu ola-

rak kullanldm fark etm i olmals n. B urada O ccam n nlus turas n memnuniye t le kul lanmak, gereks iz varsaymlardan

kurtu lmak ve as l nda , her eyin grndnden daha az k a r-

mak olduunu bildirmek gereklidir . Kendi deneyimlerimde

ok sk olarak, temel bir ada let ya da prensip m eselesi sz ko nu -

su oldu u nd a d tan gelen ya da ilgisiz ka rm aklk lar iin iine

sokulur.

Burada vereceim en iyi rnek, sevgili arkadam SalmanIhshdienin du ru m u olacaktr. Belki de, 1989 ylnd a teok ratik

b fe tva ile kendisine sa ld rld n d a y azar a rk ad ala rn n onu

savunmaya komu olacaklarn dneceksin. Burada, bir c-

mertlik teklifinin elik ettii ve sz konusu teokrasinin bir va

.mda bile olmayan bir kurgu yazarna ynetilen cinayete ak

m tevik vard. Devam eden m rlt ve tered d tlerin m ikta rn

grsen arrdn. Roman biraz saldr m ieriyordu yoksa?

A aba dini bt n M slm anlarn duygu lar dikka te alnmaya


49/125

Gen Fe lsefeciye Mektuplar

cak myd? Belasn aram yor muydu? M uh ak kak ne yaptn

b il iyordu ve b u n a benzer eyler. G enell ik le yasa ve dzen ve te-

rr kar t ok ulu nd an olan eitli kde m li Batl devlet adam larbenzer k aam ak form lle re s nm t r.

R om anda ki kfirce veya dnyevi un su rda n endie duyan ya

da duyduunu syleyenlerle yaplan halka ak mnazaralarda

her za m an, b akn , bir eyi ihtim al d brak alm diye balardm .

Edeb bir figr pah asna cinayetin kkrt lm asna phe duy m a-

dan kar ktnz varsayabilir miyim? Gven verici bu szn

nasl abucak kapldn ya da kaliteli bir biim de sun uldu u nugrm ek ok eit iciydi. Bu t r du rum lard a d aha fazla tart m az -

dm. Yani o durumda bir basit letiriciydim ve safl mla gurur

duyuyordum.

Yine deneyimlerimden bir baka rnek daha. 1968 yl nda

K baya gittim. D ev rim ok yeniydi; Che G ueva rann lm

henz birka aylk bir anyd; Ca stroitler kend i sosyalizm t rle-

rinin kasvetl i Rusya rneini model almayacan iddia et t i ler;

ok fazla oyun ve hogr vard. Bunu hindsight/ngr ile se-

ninle i l ikilendirmek istemiyorum, nk o zaman Fidelizm

ile ilgili gl tereddtleri bulunan Marksist bir grubun yesiy-

dim (ve is tersen sana poli t ik oluumumun yksn bir baka

m ektu pta anlat rm ). H er neyse, tart m ala r ve iddialar yound u

ve V ietnam ve Paris ve Prag y lnda g r n e gre ve bazen de

yleydi gerekten nemliydi. zellikle Kba sinemasna nem-

li katkda bulunmu Santiago Alvarez ile yaplan bir semineri

anmsyorum. Film, Kba devriminin zel bir aracyd ve bize

onun zincirsiz olduunu garanti ediyordu. Tamamen zincirsiz?

ey, dedi hafife glmseyerek, yaplmayan bir ey var. Liderin

hicivli betimlem esine izin verilmeyecek. (H afif glm sem esinin

nedeni aslnda herhangi birinin byle bir eye niyet etmeyi bile

d n m esi fikriydi.) O lduka basit bir dille, Ca stro ile ilgili anakonu yasak blgeye giriyorsa, zaten gerek bir hiciv ya da eleti

0


50/125


r inin olamayacan syledim. Kar devrimci terimini daha

nce duymu ve grmtm ama tm c iddiyet iyle uyguland-

n i lk defa duy uyo rdum . Y ine, byle temel bir noktay v urg u-lamak cesare t ine sahip olduumu iddia e tmiyorum ve mevcut

olanlardan baz la r nn ktlenme r i skini de st lenmiyorum.

Ancak dncemi sunduum srada oluan lm sessizl iini

unutamam. Tbbi bakm ve okuryazarl ktaki i ler lemelerle i lgi-

l i baz lar samimi olan birok vg duyduumuz baka bir

toplant da Kbal bir vatandan kendi dergisini kurabil ip ku-

ramayacan ya da lkesinin dna seyahat edip tekrar lkesi-ne dn p d nem eyeceini sordum . Yine, sanki byle bir soruyu

ancak narsist ve salksz biri dile getirebilirmi gibi bir sahne

olutu. O z am an da n bu yan a K baya pek ok defa gitt im ve bu

ve bu nu n gibi sorularn acilen cevaplanm as gerekt iini (ve erte-

lenm elerinin toplum iin kesinlikle lm cl oldu unu ) grdm.

O zamanlar, sadece aka ortada olan soruyor ve belki de so-

nu ta A ngloSakson am pirizm i iin sylenecek bir ey oldu un u

kefediyordum.

Kk ocukla plak kral n hikyesini vmemiz boa de-

il . Halk bi lgel iinin savunucusu deil im ama bu hikye test i

gemitir , nk Orwell in bir zamanlar baka bir balamda

sylediklerini vurguluyor: grlmesi en zor olan ey, genellik-

le burnunuzun ucunda oland r . Ve ayr ca , ok nadi r o lmamak

zere, aka ortada olan fark etmeme konusunda nemli birtoplum sal bask da vardr . H er annebaba, o cu klarn n ned en

szc n renip kul lanmay a balad an b ilir . G ky z nn

neden mavi olduunu hl bi lmiyorum (bi r zamanlar bi l iyor-

dum ama unut tum), fakat Baba, bu adam neden sokakta ya t -

yor? sorusuna ve fazla al t m olgulara aklamalar bulmak

zorunda kaldm. Irk l k zehri bulam toplumlarda rnek

davranlar sergileyen (enfeksiyondan doutan etkilenmeyen)ocuklar olmutur. Elbet te ocuklar ideal let irmemek gerekir ,

51


51/125

Gen Felsefeciye Mektupla

nk kolaylkla etki al t nda kal r lar ve beyin ykamann kolay

hed efleridir. Ve elbette m asum iyet de sizi ayn yere gtrecektir.

rnein bir termonkleer sava balatmann yanl olduunuam a im ha si lahlarn hazrlam an n yanl deil, aslnda yalnzca

tedbi r iin olduu nu savu nm anz i in ye ter ince byyene kada r

deney imle bi lgi lenm i olm an z gerekir . Ya da bir birey tarafn -

dan ilense iren bulunacak bir suun bir devlet tarafndan

ilendiinde affedi lebi l i r olduunu. Ancak bunlar olgunluun,

key fini derken karaca m z dlleridir .

Biz uyum salayabilen bir trz ve bu zel l iimiz hayattakalmamz salamtr . Ancak bu zel l ik bir tehdit de olutu-

rabilir; baz tehlikelere alabilir ve ok ge olana kadar onlar

fark edemeyebil ir iz . N kleer si lahlar bun a en bariz rn ektir ; sen

b u n u ok u rk en ger ekte asker b ir n ifo rm a giy iy or ve k o ru n m a -

sz ka lan bi r s iperde bulunuyorsun. Gc senin r zandan kay-

na klan m ay an ve seni harcan abil ir , a t labi l i r olarak gren ins an -

larn hevesinden dolay varsn. Sadece askere alndn an farkedemedin. Normal bir hayat , gereklerin iindeki bu en ok

gze arp an hi de gerek deilm i gibi yaam aya ba ldr.

Kendime he r gn ben i bu konuma koyan b i r hkmet in

meruluunu onaylamadm sylyorum. Hepsini de bi r ka-

lemde yok e tm e ha kk n kend i ler inde buldu klar btn mevcut,

gelecek ve gemi yaam biimlerini brakn, benim zerimde

yaam ve lm gcn seilmi liderlerime bile vermiyorum.Bu gc verip vermeyeceim de, bir an iin bunu bakalarnn

adna verme h akk m oldu unu dnsek bile , k i buna sahip ol-

du um a bi r an i in bile inanm yorum , bana sorulm ad .

Ancak, bir bakanla ya da bu rej imin kdemli bir grevli-

siyle bulutuumda, ki sk sk f rsat bulduum bir ayrcal kt r ,

C aligulann kan l e lleriyle tokalayorm uum gibi da vran m yo -

rum. (Ara sra kalbimde ve zihnimde olan bi lselerdi , lanet len-

mi (i l i olduklar yerde bzleceklerini dnerek kendi ken


52/125


dime elenirim.) Bylece bilisel ve duygusal bir uyumsuzluk

yayorum . En fazla syleyebileceim, da ha iyi gn leri beklerken

b u n u bilinli yapy or olduum .

Krelme du rum lar ve al lm olanla mcadele etm ek iin

elinden geleni yap. A ikr ve belirli olan sorg ulam ak, de omni-

bus dubitandum (h er eyden ph e edilecektir) dey iinin n em li

b ir esid ir .


53/125


54/125

Krelme du rum lar ve al lm oland an nas l kana can soru-

yorsun. Sana k k ve belki de g ln bir rn ek verebilir im . New

York Timesgazetesi her gn, n sayfasndaki bir ku tun un iinde

b ir p aro la yaym lyor. B aslm aya U ygun B tn H aberler, yaz-

yor. Bunu y l lardr her g n sylyor. K urallara uygu n b u sayfa-

nn ou oku yuc usun un , bu m anetlenm i ve gsteril i z ihinsel

m alzeme sim gesini fark etmeyi oktan brak tn dn yoru m .

Ben de bu parlak, klk merakls, debdebeli, budalaca iddiannhl orada olup olm adn her gn ko ntrol ediyorum. S onra da

b en i hl sin ir edip e tm ed i in i k ontro l ediyorum . Sonra, sa dece

kendi duyacam bir sesle, neden ba na h aka ret ediyorlar ve beni

neyle kart r yorlar ve grnd kadar kendini beenmi ve

eletirici ve klk merakls deilse ne gibi bir anlama geldiini

hl haykrabil iyorsam, o zaman en azndan kalbimin hl at t -

ndan emin oluyorum.

Daha sk bir zihinsel idman semeyi isteyebilirsin ama ben

bu g n l k sk n t in f z y o n u n u n m r m u za tt n a in an y o -

r u m .


55/125

Fark etmeden et t iim baz szlerden dindar bir inan sahibi ol-

m ad m tahm in e tmi grnyorsun . Tam an lam y la d rs t

olm ak iin, k ltr m z n genelleen bil inm ezcil iinin paras

o lduum iz lenimini b rakmamam gerekir . Ant i te is t o lduum

kadar bi le bir a teis t deil im; yalnzca btn dinlerin ayn ya-

lann vers iyonlar olduunu iddia etmekle kalmyorum, ayn

zamanda kil iselerin ve din inancn etkis inin gerekten zararl

olduunu savunuyorum. Dine dair yanl iddialar incelerken,

baz duygusal m addecile rin istiyorm u g ib i/g rn te yapt

gibi/bunlar doru olsayd demiyorum/. Yapt biimde bunla-

r n doru olmas n i s temiyorum. nan sahipler in i inanlar n-

dan tr k skanm yorum . T m hikyenin kt b i r per i m asal

o lduu nu d n rken raha t m ; inan sahiplerin in iddia la r ger-

ekten do ru olsayd, hayat ok zc olurdu.

Bunu neden sylyorum? Hayatlarn beikten mezara ka-

dar i lahi bir den etim al t nda yaam ak is teyen insan lar olabilir;

da im b i r gze t im ve takip . Ama ben bundan daha korkun ya

da acayip bir ey dne m iyorum . Bu denetim , yum uak huylu

ise bir anlamda daha kt olurdu. (Sonuta bu konuda yanld-

m or taya karsa cevabm haz r : mahkeme huzurunda inan-

szla da ir d rst bir inan nedeniyle gveni hak et t iim i ve her

ekilde ik iyzllk veya da lkavuk luk su lamas ndan aklanm am

gerektiini iddia ederdim. Her eye gc yeten ve her eyi bilen


56/125


b ir v a rlk m fik t rdense , bu sav u n m a n n Blaise Pascal ta ra -

fndan poplerlet ir i len trde deersiz herhangi bir safsatadan

da ha ya rarl olma sn beklerim . A yrca B ertrand Russel ln sun -

duu daha az prensipl i ve daha aldat c , deneysel savunmadan

da faydalanm ak da m m k nd r: Ah T anr m, bize ye ter ince ka-

n t verm edin.)

San r m bu inan , insan zgrm gibi yaamay umut

ederse gerekli olan zihinsel ve ahlaki kaynaklarla ilgilidir.

A m erikann do u tan g n ah zer ine s klk la tekrar eden bi r

dnced e T ho m as Jefferson yle dedi: Ta nrnn adi l oldu u -

nu hat r laynca lkem adna iim t it r iyor. A ncak b ir tan r varsa

ve gerekten adi lse, o zaman inan sahiplerinin t i t remesi iin

pek neden olm azd; bu, akla gele bilecek b t n dnyevi kaygla ra

a r basacak bir av un tu olurdu.

Sknt du rum un da glerini inan lar ndan a lan ve ahlka

benden s t n pek ok cesur erkek ve k a d n la tan tm . A ncak ne

zaman bununla i lgi l i yazmak veya konumak isteseler , kendimi

onlarn zihinsel ve ahlaki standart larnn ani dyle sars l-

m bu lurum . Ta nry kendi tara flarn da istiyor ve iini yaptn

d n y orlar pek i bu, en iyi ihtima lle, ar bir tekben cilik de-

il de nedir? Sonutan kanta varyorlar; en byk kaynamz

zihnimizdir ve zihin, kant lanmas gereken eyin varsaylmas

retilerek eitilemez.

Bu kibir ve mantkszlk, en alakgnll ve zverili din

olum lam alardan bile ayr lamaz. G erek bi r inan sahibi , bu ra-

da bir ama iin bulunduuna ve stn bir Varl n gerek bir

i lgi konusu olduuna inanmaldr ; ayrca bu stn Varl n ne

istediine dair en az bir iarete sahip olduunu iddia etmelidir.

Kendime de zamannd

christopher hitchens: genç felsefeciye mektuplar

Documents