Δ¤¯ÓË

44 ñ I¶¶A™IA

√ ÁχÙ˘ ÃÚ‹ÛÙÔ˜ ∫·Ú¿ÏÔ˜ ¯·Ú·ÎÙËÚ›ÛÙËΠˆ˜

«ÌÈ· ·fi ÙȘ ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚ˜ Ê˘ÛÈÔÁӈ̛˜ Ù˘ Ï·ÛÙÈ-

΋˜ ÙÔ˘ ÂÈÎÔÛÙÔ‡ ·ÈÒÓ·». ∂ÚÌ‹Ó¢Û ڈÙfiÙ˘· ηÈ

‰˘Ó·ÌÈο ̤۷ ·fi ÙÔ ¤ÚÁÔ ÙÔ˘ ÙËÓ ÚÔÛˆÈ΋ ¢·È-

ÛıËÛ›· Î·È ÙË ‰ÂÍÈÔÙ¯ӛ· ÙÔ˘, ÙÔÓ ¿ÓıÚˆÔ Î·È ÙÔÓ

ÎfiÛÌÔ. ΔÔ ¿ÏÔÁÔ ˆ˜ ۇ̂ÔÏÔ Î·È ÌÂÙ·ÊÔÚ¿ ÚÔ·ÈÒ-

ÓÈˆÓ Ì‡ıˆÓ ›¯Â ÙË ı¤ÛË ÙÔ˘ ̤۷ ÛÙÔ Û‡ÓÔÏÔ Ù˘

ηÏÏÈÙ¯ÓÈ΋˜ ÎÏËÚÔÓÔÌÈ¿˜ Ô˘ Ì·˜ ¿ÊËÛÂ.

Χρήστος Καπράλος γεννήθηκε στο Παναιτωλικό Αγρινίου.Σπούδασε ζωγραφική στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών στηνΑθήνα και γλυπτική στο Παρίσι. Τα πρώιμα έργα του χαρα-κτηρίζονταν από ρεαλισμό με στοιχεία αφαίρεσης, αλλά σύντο-

μα απέκτησαν γνήσιο μοντερνιστικό ύφος. Το ανθρωποκεντρικόενδιαφέρον του διατηρήθηκε σε όλη την πορεία του έργου του. Εργά-στηκε στην Αθήνα, αλλά και στην Αίγινα επί τριάντα χρόνια, όπουτα εργαστήριά του έχουν γίνει σήμερα μουσείο.

Ο Καπράλος δούλευε κατευθείαν πάνω στο υλικό του χωρίς προ-σχέδια και επωφελείτο από το τυχαίο που το ενσωμάτωνε στην τελι-κή μορφοποίηση. Δούλευε εξίσου καλά την πλαστική, δηλαδή τονπηλό και το γύψο, αλλά και τη γλυπτική με υλικά όπως τον πωρόλι-θο, το ξύλο και το μέταλλο. Ιδιαίτερα, στα ξύλινα γλυπτά του, δου-λεμένα σε ευκάλυπτο, οι παρεμβάσεις του ήταν οι ελάχιστες στονέτοιμο κορμό και στα κλαδιά, καθώς ανακάλυπτε τη μορφή που έκρυ-βε μέσα του ο ίδιος ο κορμός.

Μοναδικό έργο του Καπράλου είναι «το μνημείο της μάχης τηςΠίνδου», όπου σε πωρόλιθο Αιγίνης δημιούργησε ένα μνημειακώνδιαστάσεων έργο με επτά ενότητες, σε σαράντα μέτρα μήκος. Σεαυτό το έργο επεξεργάστηκε το θέμα της ειρήνης και του πολέμουμε λιτές και αδρές μορφές, σε ρηχό ανάγλυφο. Το έργο αυτό βρί-σκεται στο περιστύλιο της Βουλής των Ελλήνων. Το 1962 εκπροσώ-πησε την Ελλάδα στην Μπιενάλε της Βενετίας και η τέχνη του εκτι-μήθηκε παγκοσμίως. Έργα του εξέθεσε στην Ευρώπη, στην Αμερι-κή, στον Καναδά, στην Ιαπωνία και αλλού.

Είχε προσωπικό χυτήριο στο Κουκάκι και χύτευε ο ίδιος τα χάλκι-να γλυπτά του με την αρχαία τεχνική του «χαμένου κεριού» και άλλεςπρωτότυπες τεχνικές που ανακάλυπτε. Αυτό μαρτυρά την πλήρη γνώ-ση και τον έλεγχο όλων των λεπτομερειών της πορείας μιας αυθε-ντικής γλυπτικής τέχνης από τη σύλληψη της πρώτης ιδέας, τη μετα-φορά της ιδέας σε πηλό και σε γύψο, κατόπιν σε καλούπι, σε χύτευ-ση και τελικά στο φινίρισμα του ολοκληρωμένου έργου. Αυτή είναιη μοναδική μαστοριά του Καπράλου, σε αντιδιαστολή με πολλούςσύγχρονους γλύπτες, που η μορφοποίηση της ιδέας τους σταματάστο προσχέδιο ή στον πηλό και στη συνέχεια ειδικευμένοι τεχνίτεςαναλαμβάνουν όλα τα υπόλοιπα, με παντογράφους και διάφοραάλλα εργαλεία και μηχανήματα.

Στο πλαίσιο του ενδιαφέροντός του για τον κόσμο με την έννοιατου συλλογικού και του όλου, ο Καπράλος γοητεύτηκε από τη μορ-φή του αλόγου και την απέδωσε με μοντέρνο τρόπο σε μοναδικάέργα, που θα μείνουν και θα διατηρήσουν τη φρεσκάδα τους μέσαστο χρόνο.

Το έργο «πληγωμένο άλογο» (εικ. 2) του 1959 είναι ένα μεγάλουμεγέθους μπρούτζινο γλυπτό. Σε αυτό συνδυάζεται με τον πιο ευρη-

√ªª √√ ¡¡ ΔΔ ∂∂ ƒƒ ¡¡ √√ ππ ∂∂ §§ §§ ∏∏ ¡¡ ∂∂ ™™ ∫∫ ∞∞ §§ §§ ππ ΔΔ ∂∂ Ãà ¡¡ ∂∂ ™™

Γράφει ο Γιώργος Σιγάλας*

* Ο Δρ. Γιώργος Σιγάλας είναι ζωγράφος, Σύμβουλος Καλλιτεχνικών Μαθημάτων του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου και φίλιππος. http://www.georgesigalas.wordpress.com

ΕΕιικκ.. 11:: Χρήστος Καπράλος (1909-1993), Άρμα, μπρούντζος, 1969, 156 x 265 x 62 εκ.© Εθνική Πινακοθήκη και Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτζου.

ÃÚ‹ÛÙÔ˜∫·�Ú¿ÏÔ˜(1909 - 1993)

q g

ματικό τρόπο η αρχαία ελληνική γλυπτική παράδοση και η πρωτο-τυπία του μοντερνισμού. Ο συνδυασμός αυτός των δύο στοιχείων,της παράδοσης δηλαδή και του μοντερνισμού, κυριάρχησε σε όλητην πορεία της δημιουργικής ζωής του Καπράλου. Εάν δεχτούμε τηνέννοια της ελληνικότητας στη σύγχρονη τέχνη, ο Χρήστος Καπρά-λος, που είναι γνήσιος εκφραστής της, δεν κοιτά το ένδοξο παρελ-θόν της αρχαιοελληνικής γλυπτικής, προσπαθώντας να το αντιγρά-ψει. Έχει μελετήσει όμως την ουσία της αρχαϊκής, της γεωμετρικήςκαι της κλασσικής τέχνης. Το αποτέλεσμα της μελέτης αυτής ανα-φύεται στο έργο του με μια νέα σύγχρονη δυναμική. Το «πληγωμέ-νο άλογο» έχει σαφήνεια στο ύφος. Η πρωτοτυπία έγκειται κυρίως

στο κόψιμο του σώματος. Μόνο το μπροστινό μέρος του σώματος,τα μπροστινά πόδια, ο λαιμός και το κεφάλι του αλόγου συμμετέ-χουν στη σύνθεση. Μας θυμίζει το περίφημο αρχαϊκό μαρμάρινοάλογο χωρίς αναβάτη (490 π.χ.) που βρέθηκε στο Ερεχθείο και εκτί-θεται στο Μουσείο της Ακρόπολης. Και αυτό περιορίζεται μόνο στομπροστινό του μέρος. Η έννοια του πληγωμένου αναδύεται σε όλοτης το τραγικό μεγαλείο από τον καμπυλωμένο προς τα κάτω λαιμόκαι το κεφάλι που ανήμπορο ακουμπά στο έδαφος, στηρίζονταςόμως μορφολογικά όλη τη σύνθεση. Το άλογο αντιστέκεται. Παρα-μένει όρθιο, στυλώνοντας τα πόδια του δυνατά στη ζωή. Η τεχνικήτου είναι συγκολλημένα φύλλα μπρούντζου. Το γλυπτό είναι εσωτε-

I¶¶A™IA ñ 45

ΕΕιικκ.. 22:: Χρήστος Καπράλος (1909-1993), Πληγωμένο άλογο, 1959, μπρούντζος, 99 x37 x 90εκ. © Εθνική Πινακοθήκη και Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτζου

q g

του δεν είναι κοινότυπα ωραίο. Η ομορφιά του βρίσκεται στη δύνα-μη της άποψης του ενεργού θεατή.

Σε ένα άρμα (εικ. 3) από τερακότα (ψημένος πηλός) ο Καπράλοςμεταφέρει όλη τη λεπτεπίλεπτη γοητεία των μικρών αρχαιοελληνι-κών αναθεμάτων, που από τις ανασκαφές των ταφικών ερευνών εκτί-θενται στις βιτρίνες των μουσείων όλου του κόσμου. Όμως και εδώυπογράφει μια νέα δυναμική. Είναι μια επανασύνθεση μιας άποψης,μιας νέας ευρηματικής αντιμετώπισης με ελάχιστα στοιχεία της έννοι-ας άλογο, ηνίοχος, άρμα. Και εδώ επαναλαμβάνεται το εύρημα τουκαμπυλωμένου λαιμού του αλόγου. Ακόμη και σε ένα μικρών δια-στάσεων έργο του Καπράλου, σου γεννάται η αίσθηση του απτικού.Πραγματικά, θες να το αγγίξεις, να το πιάσεις, να το χαϊδέψεις, νανιώσεις την αίσθηση της αφής στην επιφάνειά του από τα σημάδιαπου άφησαν τα εργαλεία του Καπράλου, που δούλεψαν τον πηλό,να ακολουθήσεις τα ίχνη από τα δάχτυλά του, που τον έπλασαν.Έχουν γράψει για τον Καπράλο πως σκεφτόταν με τα δάχτυλά του,με τα χέρια του. Και πράγματι, αυτό το έργο αναδεικνύει αυτή τηδιάσταση, τις σχέσεις της ιδέας με τη μαγική τεχνική των χεριών τουΚαπράλου, σε άμεση επαφή με το υγρό χώμα, τον πηλό.

Δ¤¯ÓË

46 ñ I¶¶A™IA

ρικά κενό και αυτό δείχνει την ιδιαίτερη μαεστρία του Καπράλουστην ανάπτυξη του όγκου. Χαρακτηριστικό του έργου είναι οιοξείες γωνίες και οι τριγωνικές συγκολλήσεις που πλάθουν το λαι-μό και το σώμα, σε αντιδιαστολή με τις καμπύλες στο κεφάλι τουαλόγου και τις κάθετες ευθείες των ποδιών. Εάν αφαιρέσουμε τοάλογο ως θέμα και δούμε το έργο ως αφηρημένη μορφή, θαεκπλαγούμε από την τεράστια δυναμική της κεντρικής φόρμαςπου ξεπηδά από το έδαφος και αναπτύσσει καμπυλώνοντας τονόγκο της στο χώρο. Το πίσω μέρος του αλόγου που λείπει είναιπραγματικά περιττό. Εάν παρετίθετο, θα αδυνάτιζε οπτικά το κύριοεύρημα της δυναμικής καμπύλης του λαιμού. Δεν μπορεί, ολοκλη-ρώνοντας να μην παρατηρήσουμε τις οξείες γωνίες της χαίτης,που απειλητικές και κοφτερές προεκτείνονται προς τα εμπρός,προστατεύοντας το πληγωμένο άλογο. Το έργο είναι τόσο σημα-ντικό, που ακόμη και αν ήταν το μοναδικό έργο που είχε φτιάξειο Καπράλος, θα γινόταν ορόσημο στην ιστορία της τέχνης.

Στο «άρμα» (εικ. 1) αναδεικνύει όλη την πρωτοτυπία της μοντέρ-νας αντίληψής του που ρίζωνε όμως στην αρχαία Ελλάδα. Οι αρχαϊ-κοί χρόνοι είναι μπροστά μας. Η λιτότητα, τα μαθηματικά, η γεωμε-τρία, τα βασικά γεωμετρικά σχήματα, ο κύκλος, το τρίγωνο, η ευθεία,όλη η βάση της γεωμετρίας του σύμπαντος αναδεικνύονται στη λιτό-τητα του έργου. Ο Καπράλος έχει πετάξει κάθε τι περιττό. Ο ηνίο-χος, το άρμα, ο τροχός, το κεφάλι του αλόγου, μέσα από τη μονα-δική λιτότητα, αφήνουν το θεατή να φανταστεί με τον πιο γλαφυρότρόπο την πλήρη σκηνή του θριαμβευτή ηνίοχου, στεφανωμένουμετά τη νίκη του. Τα οργανικά στοιχεία, δηλαδή, ο ηνίοχος και τοκεφάλι του αλόγου, συναρμόζουν μοναδικά με τα υλικά στοιχεία, τοντροχό, τον άξονα και τη βάση του άρματος. Ο τροχός μοιάζει ναείναι παρμένος, έτοιμος, από μια άμαξα που την έσερνε άλογο στηνΑίγινα, όπου συνήθιζε να ζει ο καλλιτέχνης πολλούς μήνες κάθε χρό-νο. Είναι η ενσωμάτωση έτοιμου αντικειμένου (readymade), κατε-ξοχήν στοιχείο μοντερνισμού.

Από το έργο έχει αφαιρεθεί το ατομικό στοιχείο. Δεν πρόκειται γιαέναν μοναδικό ηνίοχο σε ένα συγκεκριμένο άρμα. Το έργο έχει συμπε-ριλάβει, με έναν καθολικό τρόπο, την έννοια όλων των ηνιόχων, τωναρμάτων και των αλόγων της ιστορίας. Ο Καπράλος το έχει περά-σει στο επίπεδο της πιο αφηρημένης καθολικής έννοιας. Αυτό τοέργο μας θυμίζει θραύσματα αρχαίων ελληνικών αγαλμάτων, ταοποία συνθέτει ο αρχαιολόγος με τα λίγα τμήματα που έχει ανακα-λύψει, και μένει πλέον στη φαντασία του θεατή να συνθέσει το όλον.Και αυτή ακριβώς είναι η διάσταση που θέλει ο Καπράλος να δώσειστο έργο του. Βάζει το θεατή να δημιουργήσει μαζί του. Θέλει έναδημιουργικό θεατή. Θέλει η ίδια η θέαση να χτίζει, να ολοκληρώνει,να προεκτείνει και η απόλαυση να έρχεται όχι από την παθητικότη-τα, αλλά την ενεργητική συμμετοχή του θεατή. Ο Καπράλος γεννάένα ερωτηματικό. Ξεκινάει από τη βάση της φιλοσοφίας και ζητά τηναπορία του θεατή μπροστά στο έργο. Το έργο του Καπράλου δενείναι εύκολο και δεν είναι με κανένα τρόπο διακοσμητικό. Το έργο

ΜΜ.. ΛΛααμμππρράάκκηη--ΠΠλλάάκκαα,, ΑΑ.. ΖΖεερρββοούύ ««ΧΧρρήήσσττοοςς ΚΚααππρράάλλοοςς»»,, Εκδ. Δημοσιο-γραφικός Οργανισμός Λαμπράκη, Αθήνα, 2009««ΧΧ.. ΚΚααππρράάλλοοςς»» ΛΛεεξξιικκόό ΕΕλλλλήήννωωνν ΚΚααλλλλιιττεεχχννώώνν,, Τόμος 2, εκδ. οίκος“Μέλισσα”, Αθήνα, 1998ΕΕκκππααιιδδεευυττιικκήή ΤΤηηλλεεόόρραασσηη,, ««ΣΣμμίίλληη κκααιι ππέέττρραα 2200οοςς ααιιώώννααςς ΧΧρρ.. ΚΚααππρράάλλοοςς»»,,www.edutv.gr

μπμ§π√°ƒ∞ºπ∞

ΕΕιικκ.. 33:: Χρήστος Καπράλος (1909-1993), Άρμα, 1960, τερακότα, 19 x 8 x 9 εκ. © Εθνική Πινακοθήκη και Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτζου

q g