Çiçeklerin dili osmanlı zenpareleri gülçin ambros

EK DL (LSN-I EZHR) ve OSMANLI ZENPRELER

Edith Glin AMBROS ev.: zer ENDEYC

ZET iek dili Osmanl mparatorluunda kullanlan bir ifreli iletiim

biimidir. Birtakm kk ve tanabilir nesnelerin, eitli gsterilenleri karlad bu iletiim biiminde, gsterenler allagelmi sembolik anlamlar dnda kullanlmlardr. Makalede, iek dili hakknda baz tespitlere yer verilmi, bu arada kafiyeli Cockney jargonu ile Osmanl iek dili arasnda bir mukayese yaplmtr. Yaznn sonuna, eski stanbul apknlarna ait olduu dnlen bir de metin rnei eklenmitir.

Anahtar Kelimeler: iek dili, Osmanl, kafiyeli Cockney jargonu, zenpare THE LANGUAGE OF FLOWERS and OTTOMAN DON JUANS (ZENPRES)

ABSTRACT The "Language of Flowers" is a type of coded communication used in the

Ottoman Empire. In this type of communication a number of small portable items correspond to signifieds, but the signifiers are not used in their familiar symbolic sense. In the article, some particulars of the "language of flowers" are defined, and at the same time, a comparison between the Cockney rhyming slang and the Ottoman "language of flowers" is made. At the end of the article there is a sample text thought to belong to the Istanbul zenpres of former times.

Keywords: language of lower, Ottoman, Cockney rhyming slang, zenpare iek dili, Osmanl mparatorluunda kullanlan bir eit ifreli iletiime

genelde verilen addr. Bu iletiim biiminde, iekler, meyveler, sebzeler, tohumlar, ufak dal paralar; belki bir ine, bir ta, mrekkep, sa gibi bir miktar kk, tanabilir ve sradan madde gsteren ilevini grr. Bu madde toplamnn te birlik bir ksmn ieklerin oluturmas, iek dili adnn kullanlmasnda etkili olmu olmaldr. Bu iletiimde gsterilenler, gsterenlerin isimleri ile kafiyeli bir grup ksa mesajdr. Bu ikisi arasndaki kafiye ilikisi ise koddur. rnein:

snbl ben alayam sen gl (gsteren) (gsterilen) Kod = kafiye ilikisi; burada l XVIII. ve XIX. yzyllarda Osmanl mparatorluunda bu trden bir ifreli

iletiimin kullanld, dneme ait Avrupal kaynaklarca ortaya konmutur. Bu kaynaklar iekler ve -daha az miktarda- eitli dier nesneler ieren birtakm rnekler kaydetmilerdir. Sadece 16 rnek1 ieren birinci kaynak Lady Mary Wortley Montagu tarafndan, 1718 ylnda stanbuldan yazd bir mektubun

Arne A. Ambros ve Houchang E. Chechabiye yorum ve nerileri iin teekkr ederim. (E. G.

Ambros) Yaz, Edith Glin Ambrosun The Language of Flowers and Ottoman Don Juans (zenpres)

(Wiener Zeitshcrift fr die Kunde des Morgenlandes, 95. Band, Wien, 2005, 19-43) adl makalesinden tercme edilmitir. Yazdaki numaral tm dipnotlar, Sayn Ambrosa aittir.

1 Bu listedeki 17. rnek, drt msral bir bent olup esasen deiik bir tiptendir. nk gsterenin ad iirle kafiyeli deildir.

iek Dili (Lisn- Ezhr) ve Osmanl Zenpreleri 107

iinde verilmitir2. kincisi, nce 1809 ylnda 106 rnekle3 ve 1811 ylnda buna yaplan 42 ilave ile Joseph Hammer4 tarafndan yaymlanmtr5. Baka kaynaklar, rnein E. Raczyskinin Leh dili ile 1814te (1825te Almanca tercmesi) 6 ve J. Hutterin 1851de7 ortaya koyduklarnda olduu gibi, aslnda yalnzca Hammerin ilavesindeki 42 rnei iermektedir.

u ana kadar, sadece bir Osmanl kayna yaymlanmtr. 1303/1886 tarihli bu liste, stanbulun semtlerinden Koskada yazlmtr. 19858 ylnda Zsuzsa Kakuk tarafndan tantlm, 19869 ylnda Kakuk ve Cemil ztrk tarafndan yaymlanmtr. Kakuk bu rnein 218 rehber kelime ve 357 cevap ierdiini bildirmitir10. ada Trkiyede baz folklorik almalarda bu iek dilinden sz edildiini ve 61 rnekten oluan bir listenin, Diyarbakr folkloru hakkndaki bir yazda B. evket Beysanolu tarafndan verildiini tespit ettik.11

Prof. Dr. smail E. Ernsala ait bir mecmua, bir baka liste iermektedir (vr. 182a-183a). Bu listenin XVIII. yzylda derlenmi olmas mmkndr12 ve 87 gsteren ile 122 gsterilen iermektedir. Osmanl dnemindeki rneklerin azl gz nnde tutulursa, bu listenin yaymlanmas uygun grnmektedir. Prof. Ernsala, bu listeyi kullanma hakkn bana verme nezaketinde bulunduu iin iten teekkr ediyor ve listeyi burada transkripsiyonlu ve tercmeli olarak sunuyorum.

Tanm: Zsuzsa Kakuk iek dilinin zelliklerini, 1886 yazmasna13 ve J. Hutter

tarafndan Hammerin ilavesine zde olarak verilen listeye dayanarak tantmtr. Biz de aadaki dikkatleri eklemek istiyoruz.

Bize gre bu ifreli iletiim biiminin en arpc zellii, onu kullananlarn, allm armlardan ve mecazlardan vazgemeye raz olmalardr. Gl de dhil olmak zere (bkz. aadaki liste no.36), gsterenlerin znde sembolik bir anlam yoktur.

Ne gnlk ilikiler ne de trkler, maniler gibi halka tutulan Osmanl iirleri, dilin mecazl kullanmndan mahrum kaldklar iin, bu durum

2 Letters of Lady Mary Wortley Montague, Written During Her Travels in Europe, Asia and Africa; to

Which are Added Poems by Same Author, stereotype edition, Paris 1800, pp. 159-161. 3 Bu listedeki 107. rnek Lady Montagunun 17. rnei ile ayndr. (bkz. dipnot: 1) 4 Sonraki ad: von Hammer-Purgstall. 5 Sur le langage des fleurs, Fundgruben des Orients, I, Wien, 1809, p. 32-42; Natchtrag zum

symbolischen Wrterbuche der Hareme, ibid., II, Wien 1811, pp. 206-209. 6 Maleriche Reise in einigen Provinzen des Osmanischen Reichs. Aus dem Polnischen des Herrn

Grafen Eduard Raczyski bersetzt. Herausgegeben von Friedr. Heinr. von der Hagen, Breslau, 1825. Grme imknna eriemediimiz bu kitap hakkndaki bilgi, Zsuzsa Kakuk ve Cemil ztrkten alnmtr: Lisn- Ezhr, Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae, XL (1986), pp. 7-8. Bu eser, bir sre nce Peter Zieme tarafndan yaymland (ayn balk, Budapest 1997)

7 Von Orsova bis Kiutahia. Von J. Hutter vorm. Hauptmann in der ungarischen Armee, Braunschweig 1851, 2. Anhang: Kurzes Wrterbuch der trkischen Blumensprache. Bu kitap hakknda bkz.: Suzanne Kakuk, ber die trkische Blumensprache, Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae, XXIII (1970), pp. 285-295; 42 rnekten oluan liste s. 289-293te verilmitir.

8 Zsuzsa Kakuk, Lisn-i Ezhr (1886), Beinci Milletler Aras Trkoloji Kongresi, stanbul, 23-28 Eyll 1985, Tebliler: I. Trk Dili, cilt 1 (stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi), stanbul 1985, s. 149-156.

9 bkz. dipnot: 5, s. 3-37. 10 Kakuk, Lisn-i Ezhr (1886), s. 150. 11 Diyarbakr Folkloru, cilt 1, Diyarbakr 1943, s. 238-240; bizim gremediimiz bu yayndan u iki

eserde bahsedilmektedir: Ferhat Slac, Seyahatnamelerin Inda, Trk Dili, IV/44 (1955) ve Kakuk, Lisn-i Ezhr (1886), s. 155.

12 Bu mecmua XVIII. asrdan sonra yaam herhangi bir edibi iermedii iin, onun XVIII. asrdan daha ge bir dnemde derlenip yazlmad mantkl grnmektedir. Listenin dili bu gre uygun mahiyettedir.

13 Kakuk, Lisn- Ezhr (1886).

Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature

and History of Turkish or Turkic Volume 2/4 Fall 2007

108 Edith Glin AMBROS (ev. zer ENDEYC)

gerekten kayda deerdir14. Aydn ve yar aydn evrelerin, divan iirinin ruhunu yanstt sylenebilecek gazelleri mecazlarla doludur. Nitekim gl vb. ile sembolik dzlemdeki kavramlarla kurulan bir ak macerasnn asrlarca srdrld sylenebilir. Divan iirinin uyandrd genel intiba Batdaki Rose is a rose is a rose is a rose15un Osmanl versiyonudur. Buna karn iek dilinde dil, kavramsal deil fonolojik dzlemde kullanlr.

Goethe West-stlicher Divannda bu szde iek dilinin, sadece hassas duygular ieren, fazlaca zarif bir anlatm olarak dnlmemesi konusunda bizi uyarr16. Tarafmzdan sunulan liste, bu zellii, nceden yaymlanan listelerden daha iyi aklayacaktr. nk liste Osmanl apknlarnn kullanm iin tasarlanan bir listedir, ksacas, apknlar iin bir eit belletici(aide-mmoire)dir. Bu, ayn zamanda, iek dilinin yalnzca kadnlar tarafndan kullanlmadn gsterir; ancak yine de kadnlar onu erkeklerden daha ziyade kullanm olabilirler.

Eldeki listede -byk bir olaslkla- stanbuldaki apknlarn (zenprelerin) gereksinimleri ile hassaten uyuan birka belirgin gsterilen vardr. Bununla birlikte bu liste, e ya da ok benzer baz rnekleri dier listelerle paylar. Karlatrma gayesi ile listemize dier listelerden ilgili maddeleri ekledik.

iek dilinin bizim listemizce rneklenen zellikleri: 1. Gsterenin tek var olu nedeni, uygun bir kafiye salamaktr. rnein,

yaznn ve yazarlarn sembol olan mrekkep aadaki gsterilene sahiptir: mrekkebadam degilsn hey merkeb 1.1. ki ya da daha fazla gsteren ayn ya da birbirinin hemen hemen

ayns olan gsterilene sahip olabilir. rnein, Lady Montagunun mektubundaki gl ile apknlarn listesindeki snbl ayn gsterileni paylamaktadr.

1.2. Bir gsteren birden fazla gsterilene sahip olabilir. rnein: ekerseni midem17 eker Bu, phesiz bir iltifattr. Fakat ekerin bir dier gsterileni, bunun aksidir

ve kaba bir syleyie sahiptir (bkz. liste nu.15.2). Bu da, birisinin mesajn yanl anlama tehlikesini gsterir.

1.3. Allm armlar genelde gsterenin seiminde rol oynamazlar. rnein:

Baka yerlerde bdem ounlukla gzlerin tasviri iin kullanlr: badem gzl gibi. Ancak bu listede, badem iin iki gsterilen verilmesine ramen, bunlarn ikisinin de (nu. 11.1 ve 11.2) gzle ilgisi yoktur. Gerekte, bunlardan biri kiraz gibi etli, krmz bir meyveye ok daha uygun olurdu.

bdemleblerinden bir yol dadam 2. Gsterilenlerin eitli listelerde ou kez zde yahut birbirine ok

benzer olmas (aaya baknz), bunlarn annda akla gelmediini gsterir. Daha dorusu, bir gsterenler ve gsterilenler repertuar vardr. Bir kimse bu repertuara aina idiyse, doru gsteren ve gsterileni seebiliyordu. Gizlilik unsuru, bu ortak repertuarn nceden bilinmesinin gerekliliinden kaynaklanyordu.

14 Kakuk, Lisn- Ezhr (1886), s. 151.: Trk halk edebiyatnda ve trelerinde umumen tannm

iek sembollerine mesel: ilek = iyilik, tatllk, defne = an, eref, zafer, []- malzememizdeki cevaplarda rastlanmaz. Yaktrmalarmzda kafiye ve redif sembolden daha mhimdir.

15 Gertrude Steinin (1874-1946) Sacred Emily adl iirinde geen ve genelde yanl olarak A rose is a rose is a rose eklinde bilinen msra.

16 West-stlicher Divannn Blumen- und Zeichenwechsel adl blm (herausgegeben und erlutert von Hans-J. Weitz mit Essays zum, ,Divan von Hugo von Hofmannsthal, Oskar Loerke und Karl Krolow, Frankfurt am Main 1998), 193-196.

17 Bkz. dipnot: 31.

Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature

and History of Turkish or Turkic Volume 2/4 Fall 2007


3. Tanm olarak bir gizli dil, balangta snrl, belirli bir grup insann, yabanclar tarafndan anlalmadan iletiim kurabilmek iin yaratp kullandklar bir dildir. iek dili, muhtemelen tasvip edilmeyen cinsel ilikilerde duygusal mesaj alveriinde gizlilik ihtiyacndan domutur. Bu, bilhassa bizim listemizde grlen bir durumdur. Bununla birlikte, kafiyeli cmlelerdeki szck hazinesinin, standart dile ait olmadna dair bir iaret yoktur. Bu yzden iek dili, argo veya jargon ile bir gizlilik unsurunu paylasa da, onlarn dilbilimsel zelliklerinden yoksundur.

4. Gizliliin derecesi: kafiyeli Cockney jargonu ile bir karlatrma. Bildiimiz gibi, kafiyeli Cockney jargonunu en basit eklinde bir ift szck

kullanlr, bunlardan ikincisi kastedilen, fakat sylenmeyen szckle kafiyelidir. Szck ifti iinde sylenen, birincisidir. Kastedilen szck, genellikle anlam ilikisinde garip grnr. rnein, I just had a talk with my trouble (Az nce belmla konutum) cmlesi, I just had a talk with my wife (Az nce karmla konutum) olarak anlalmaldr. nk bununla ilikili szck ifti wife (e, kar) ve strife (bel, kavga)dr; wife, strife ile kafiyelidir. Bundan habersiz biri gene de troublen baka bir ey yerine kullanldn dnebilir. Baz balamlarda baka bir szcn kastedildii hemen anlalmaz, bu da kanlmaz bir ekilde yanl anlamaya neden olur. rnein, I have a new whistle (Yeni bir ddm var) cmlesi, arka plandaki whistle (ddk) ve flute (flt) ikilisinden dolay I have a new suit (Yeni bir takm elbisem var) olarak anlalmayarak, yanl yorumlanabilir.

Kafiyeli Cockney jargonunun arac dil iken, Osmanlnn iek dilinin arac dil deildir, yahut her zaman dil deildir. Soru udur: Alcya her zaman bir nesne verilmi veya gnderilmi midir? Yoksa alcya yalnzca nesne isminin sylendii de oluyor muydu?

Bir iek veya baka bir nesne her zaman verilmi veya gnderilmi ise; Osmanl iek dilinin gizlilik derecesi kafiyeli Cockney jargonundan daha stndr. nk nesneler, gizli bir dilin kullanldn kendiliinden belirtmez; ya da, gizli mesajn yaygn armlar ve mecaz anlamlar sayesinde karlabilen bir mesaj olduuna iaret eder. rnein, iirsel bir klie olduu iin bir servi dal paras, alcnn gzel endam ve yrynn vldn akla getirebilir. Ancak iek dili balamnda servi dal, iki mesaj iin ortak gsterendir: Nin edesin bize cevri ya da Gel bize fevr. Birden fazla seenek, konuyu daha da kartrr, bu nedenle mesajn gerek anlam, nesnelerin daha ok allagelmi ekilde yorumlanmasyla korunur.

Dier taraftan, gizli iletiim biiminde nesne gndermek zorunlu deil idiyse, bir baka deyile, bir nesnenin ismi yksek sesle syleniyor idiyse, gizli bir dilin varl hemen anlalr ve bu durumda iek dilinin gizlilik derecesi kafiyeli Cockney jargonununkinden daha stn olamaz.

Bu hususta farkl grler vardr. Lady Montagu, kk bir torba iinde bir Trk ak mektubu olarak 17 nesne gndermi ve bu nesnelerin her birinin nasl yorumlanmas gerektiini, onunla ilgili kafiyeli mesaj da alntlayp tercme ederek aklamtr. Ayrca unlar da eklemitir: Parmaklarnz asla mrekkeplemeden tartabilir, sitem edebilir, ya da ak, dostluk ve nezaket mektuplar ve hatta haberler ieren mektuplar gnderebilirsiniz.18 Bu, sz konusu mesajlarn ne yazld ne de sylendiini ima etmektedir. Hammer, signes reus (alnan iaretler)19den bahsederek maddi nesnelere imada bulunur. Hutter da nesnenin alcsnn, verilen hediyenin adn sylemesi gerektiini ve

18 Letters of Lady Mary, p. 161; italik yazlan ksm, orijinalinde italik deildir.

Turkish Studies

19 Sur de langage des fleurs, s. 35: [iek dili,] alnan iaretler (signes reus) dolaysyla hiyeroglif nitelikli olup, bu alnan iaretleri, basit fikirler belirtmek iin deil, btn bir seri fikri ya da iddetli hissi belirtmek iin kullanmaktadr.

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 2/4 Fall 2007


uygun mesajn ne olduunu dnmesi gerektiini yazar. Burada, nesnelerden ve sylenen szlerden oluan bir birleimle kar karyayz20. 1886 yazmasnn mellifi iek dilinden, konuulan ve yazlan dilden ayr bir iaretler dili olarak bahsetmektedir21. B. evket Beysanolu, Diyarbakrda uydurma denen gsteren (sylenen)lerden bahsetmekte, nesnelerin verildiinden ya da gnderildiinden sz etmemektedir22.

Daha eski listelerdeki gsterenlerin ou tanabilir nesnelerdir. Sz konusu aalar olduunda, bir dal parasnn verildii ya da yolland tahmin edilebilir. Kakuk, 1886 listesinde ekirge ve trtl dnda hayvanlarn; kirpik, sa ve trnak dnda organlarn yer almadn ifade eder23. Bizim listemizde de hayvan yoktur ve insan vcudunun organik ksmlarndan yalnzca sa bulunmaktadr. Bu nesnelerin hepsi tanabilir olduundan, bunlarn alcya verilmi ya da yollanm olmasna bir engel yoktur.

5. Balangta ait olduu grubun kimliini yanstan bir gizli dil, zamanla daha geni bir insan topluluunca tannmaya balayarak, bu snrlayc zelliini kaybeder. Gizlilii de ayn lde azalr. Bu srece bir rnek olarak, akla yeniden kafiyeli Cockney jargonu gelmektedir.

Osmanl iek dili, herhalde zamanla gittike artan sayda insan tarafndan anlalmaya balamtr. Mary Montagu, 1718de yle yazar: Tahminimce, bu kullanm iin bir milyon msra dzenlenmitir. Kendisine ait bir msra bulunmayan ne bir renk, ne bir iek, ne bir yabani ot, ne bir meyve, ne ot, ne akl ta ne de ty vardr.24 Dier yandan Hammer, bir yzyl sonra bu dilin yzden fazla gsteren ve gsterilene (de signes et de phrases reues) sahip olmadn yazmaktadr25. Hammere gnderme yaparak sylediine gre, Raczysky de Lady Montagunun iddiasna phe ile bakmaktadr; bu muhalif dncesinin gerekesi ise, o zamanki Trk kadnlarnn genel eitim dzeyinin dk olmasdr26. Hutter, daha olumlu bir bak asna sahiptir; o, Trk halknn kafiye ve bilmecede son derece iyi olduunu ifade eder ve Hammer ile Raczysky gibi iek dilini yalnzca kadnlarn kullanmyla snrlamaz27. Hammerin ve 1886 listesinin ve daha eski olmas mmkn apknlara ait listenin birbirlerine benzerlii kayda deer ldedir (bkz. aadaki liste.) Bu da, iek dilinin XIX. yzylda, hem kadnlar hem de erkekler tarafndan kullanlan, olduka ufak bir gsteren ve gsterilen standart stokuna sahip olduunu ima etmektedir. O zamana kadar, en azndan bu ufak standart stok (repertuar) byk oranda gizlilik zelliini kaybetmi olmaldr. Dier taraftan yalnzca apknlarn listesinde bulunan belirgin veya kaba gsterilenler, bunlar bilenler daha az sayda olduundan; herhalde nispeten gizlilik niteliine sahipti.

6. XIX. yzyl sonuna ait, Kakuk ve ztrk tarafndan yaynlanan liste, soyutlamaya doru bir adm daha atm grnmektedir. Burada nesnenin ismi deil, miktarn temsil eden rakam kafiye iin esastr. rnein:

Karanfil bir: Olalm seninle bir. Karanfil :Bulumamz oldu g.

20 Kakuk-ztrk, Lisn-i Ezhr, s. 8: [] bir erkek ya da kadn, gnlnn setii kiiye, bir iek ya

da kk bir nesne gnderirse; ya da yanndan geerken sunarsa, hediyeyi alann hediyenin adn sylemesi ve bununla kafiyeli, duruma uygun sz aramas gerekmektedir.

21 Sayfa 31de. 22 En azndan Ferhat Slacnn Seyahatnamelerin Inda adl yazsnda alntlanan blmde byle

bir ibare yoktur. 23 Kakuk, Lisan- Ezhr (1886), s. 151. 24 Letters of Lady Mary, s. 161. 25 Sur le langage des fleurs, s. 35. 26 Kakuk-ztrk, Lisan-i Ezhr, s. 7-8. 27 a.g.e. s. 8.

Turkish Studies




Bizim listemizde bu tr bir rnek yoktur. Transkripsiyon: Bu liste, olduka rasgele dzenlenmitir. Nesnelerden bazs birbirine

benzer trde olup olmamalarna gre gruplanmtr. Ancak bir tutarllk ya da alfabetik sralama sz konusu deildir.

apknlara ait listede halk syleyiini yanstan birok iaret vardr. Bre (nu. 8) gibi kaba ifadelere ilaveten, isimler birok defa halkn kulland biimde verilmitir. rnein cevz, halk telaffuzunu gerektiren biimiyle eu2 (ceviz) olarak yazlmtr (nu: 8). Metinde derdine [< derde (M < ) nu. 6] rneinde olduu gibi modern nl uyumunun belirtileri bulunmaktadr; bu yzden biz transkripsiyonda herhangi bir imla iaretinin bulunmad yerlerde de modern nl uyumu imlasn tercih ettik.

Yazmada nesne iin (kirec, fnd, tula) pe pee olmayan ikier kayt vardr; ikinci kaytlar, nesnenin ilk kaydndan sonra gelecek ekilde yerletirildi. ki nesne (nne, fesleen) iin birinci kayd kelime kelime tekrar eden ikinci bir kayt vardr, bunlardan ikincisi karld.

Lady Montagu, Hammer, 1886 yazmas ve Diyarbakr listesinde bulunan rnekleri, karlatrma amacyla metnimize ekledik. 1886 yazmas ve Diyarbakr listesindeki gsterilenleri, Kakuk ve ztrkn makalelerinden alntladk.

[182a-183a] Der beyn- muamm-y zen-pre: Birderlere her br lzm olan manlardr ki vatile her biri bi uru eder

1. etmekmmkn m seni pmek zde kafiye szcHammer:Niyetimdir seni pmek (Nijetim dir seni opmek) 1886 Yazmas:Kastm seni pmek Diyarbakr nu. 46: Meramm seni pmek benzemeyen:1886 Yazmas:Murada ermek Neden bizi terk etmek

2.penr (dU)gel efendim oynuma gir

3.uzotur dmdz benzemeyen:Hammer:Yanarm gece gndz (Janarim ghedje gundouze)

4. biberbize bir belli aber zdee yakn:Lady Montagu:Bize bir doru haber Hammer:Ver bize bir haber (Wer bize bir khaber) benzemeyen:1886 Yazmas:Cierim yanar tter

5.1darcn (s2 , ancak kafiye halk syleniindeki biimi gerektiriyor)sensin benim arcm zdee yakn:1886 Yazmas:Benim harcmsn benzer:Lady Montagu:Sen gel ben ekeyim senin harcn (Sen ghel chekeim senin hargin)

Turkish Studies




Hammer:ekerim harcn (Tschekerim chardschin)

5.2. darcn (s2 , yukardaki gibi)ben lrm gr arcm zdee yakn:1886 Yazmas:Ben leyim sen gr harcm benzer szck seimi:Hammer:lrsen grrm harcn (lursen grurim khardjin)

6. aranfil (qHd)derdine (M) d oldum, lim bil zde kafiye szc:1886 Yazmas:Kadrimi bil

7. aule (uU aullann halk syleyiindeki biimi) uyarm male zdee yakn:HammerGelir misin makle (Gelurmisin makol) benzemeyen:1886 Yazmas:Geti mi makbule Yolladnz geti pek makbule

8. ceviz (eu2) ne bu bre cevriiz (eJu2) zdee yakn: 1886 Yazmas:Nedir bize cevriniz benzemeyen:1886 Yazmas:Aramzda deniz Sen orada ben burada ne renk kald ne beniz Siz kapudan biz reis bakalm dmeni evirir miyiz

9.1.kirazleblerini (vMd*) emeyim (emim? r) biraz

9.2.kiraztenh szm var size biraz zde kafiye szc:Hammer:Gel elenelim biraz (Gel eglenelim bir aze) 1886 Yazmas:Bekle biraz Severim biraz Elenelim biraz benzemeyen:Diyarbakr nu. 59:Biri al biri beyaz Diyarbakr nu. 60:Ne kadar yesen gene az

10.1. fine (metinde byle)ye de kine

10.2. vinerabi drme peine (MA) benzer szck seimi:Diyarbakr nu. 58:Peine dme

10.3.vineyad girmesin (ud) ikimizin (eLJ) iine

Turkish Studies




benzemeyen:1886 Yazmas:Ks (dorusu: Ksl) olduun yrle bir daha grme

11.1.bdemleblerinden bir yol dadam

11.2.bdembulunur dem benzer:Hammer:Bulaym sana bir dem (Bulaim sana bir adem) zde kafiye szc:1886 Yazmas:Sevdiin olsa dem ki yzl dem Grmedim sen gibi dem Diyarbakr nu. 49:Yeter cevrin hey dem

12.1. avunyr derinden sen de cnm avu

12.2.avunetdi barm n

13.1.arbuznedir sende olan buz

13.2.arbuzalurum (u) seni ayam baarsa dz

14.1.emmme28il-misin tamma

14.2.emmme29gndereyim seni cnm amma

15.1.ekerseni midem30 eker

zdee yakn:Hammer:Yreim seni eker (Yureghim seni tscheker) Canm seni eker (Dschanim seni tscheker) 1886 YazmasCanm seni pek eker Gnlm sizi eker zde kafiye szc:Diyarbakr nu. 45Paray cepten eker

15.2.ekerrst gelen seni s...r

16.1ldenisterim seni Mevldan zdee yakn1886 Yazmas:Sizi dilerim mevlden

16.2 ldennab ede seni baa Yaradan benzemeyen:1886 YazmasMailim canden

28 Yazmada eddesiz. 29 Yazmada eddesiz.

Turkish Studies

30 madam olmas da muhtemeldir. mada istemek, can ekmek; bkz. Trkiyede Halk Azndan Derleme Szl, IX, Ankara, 1977, s. 3100.




Nerde kald vaaden

17.1.bnderdinden (b) oldum zebn zde:Lady Montagu, Hammer, 1886 Yazmas

17.2.bn seni yasndan dr olmasun (uL) odun

18.1.noud31derdinden (b) oldum b- od32

zde1886 Yazmas

18.2.noud33imden ora bizi unud benzemeyen:1886 Yazmas:Al beni sinende uyut Diyarbakr nu. 23:Gel beni okut

19.1.servbize gel fevr benzer:HammerTez gel grrsn beni (Thez ghel gorursin beni)

19.2.serv nin edersin bize cevri benzemeyen:Hammer:Daima severim seni

20.1.parayregim oldu yara benzer:Hammer:Oldu yreim yara (Oldi yureghim yara)

20.2.parainanmazsan (seLUM) ardm ara 1886 Yazmas:Ardm ara benzemeyen:1886 Yazmas:Benim avare

21.1.akcagrelim bir pkca34

21.2.acadikdi mi size bir boca benzemeyen:Hammer:Grrsem seni yreim oldu bae (Gorursem seni jureghim oldi bagdche)

22.1.ahvedayanamam ben bu ahre

22.2.ahvevar hey s...... ahbe benzemeyen:Hammer:Yetiir bana etme latife (Yetichur etme bana latife)

31 Yazmada: ile. 32 Yazmada: ile 33 Yazmada: ile 34 Yazmada b ile.

Turkish Studies




23.1.ipekarlalm pek pek

23.2.ipekvar hey oca kpek zde kafiye szc:Hammer:Var ekil kpek (War jikghil kopek) 1886 Yazmas:Kapnda olaym kpek

24.1.acal beni ac zde:1886 Yazmas zdee yaknHammer:Beni al da ka (Beni alda katche) zde kafiye szc:Hammer:Benden ka (Benden katche)

24.2.acsizi nezin ac benzemeyen:Lady Montagu:Basmasn ta (Bazmazun tatch) Hammer:Sensin bama ta (Sen sin bachime tadche) Derdime bul ila (Derdime boul iladje)

25.1. ulayarn gece bize ura

25.2.ulaghce bize ura benzer:Hammer:Yolun derse bana ura (Jolun doscherse bana oghra) 1886 Yazmas:Yolun dtke bize ura Gelip getike ura 26. aikimiz bir yere oyalm ba zdee yakn:1886 Yazmas:kimiz koyalm bir yasta ba benzer:Hammer:Bir yasta iki ba (Bir jasdighe iki bache) benzemeyen:1886 Yazmas:Gzmden akan: kanl ya

27.arapuda (bu) olaym esr zdee yakn:Lady Montagu:Olaym sana esir (Oliim sana yazir) Hammer:Olaym sana esir (Olaim sana yessir) Olaym esir (Olaim yessir) zde kafiye szc:1886 Yazmas:Ben oldum esir

28.1. mrekkebadam degilsin hey merkep [182b] 28.2.mrekkebvar hey oca kpek

29.ll (ll, leyla olarak bilinir)etdi mi bize bu eli

Turkish Studies




30.ozalabize gelin (s*) gezerek

31.1.ttnahdmz olsun btn benzer:1886 Yazmas:Bulmadm ahde (dorusu ahidde) btn zde kafiye szc:Hammer:Severim seni bsbtn (Severim seni buzbuotun) 31.2.ttnne fendr seni gt

32.1.llebize gel gle gle zde kafiye szc:1886 Yazmas:Gel leyim gle gle benzemeyen:Hammer:Sana oldum kle (Sana oldum Kole)

32.2.lleolalm senile bile

33.avayr bandan (bMA) sav zde kafiye szc:1886 Yazmas:Yrin ikiyse birini sav benzemeyen:1886 Yazmas:Elime geti bir av

34.1. amaly m bize egri bama

34.2.amader mi bizi (A) yama

34.3.amamurdm snee mak benzemeyen:1886 Yazmas: vay gidi ahmak

35.1.naldr glden kni zdee yakn:Hammer:Kaldr aradan kni (Kaldr aradan kni)

35.2.ngel s.....m seni

36.1.glsneme ol gel blbl zde kafiye szc:Diyarbakr nu. 34:nerde blbl

36.2.glolaym apuda (bu) ul zde kafiye szc:Hammer:Derdinden oldum kul (Derdinden oldim kul) benzemeyen:Lady Montagu, Hammer: Ben alarm sen gl (Ben aglarum sen gul) 1886 Yazmas:Sevmezsen de bari yzme gl

37.snblben alayam (r*) sen gl zdee yakn:Hammer:Ben alarm sen gl (Ben aglarm sen gl) zde kafiye szc:1886 Yazmas:Sevmezsen de yzme gl benzemeyen: Hammer:kimiz blbl (Ikimiz

Turkish Studies




bulbul)

38.nnearayn seni cna benzemeyen:1886 Yazmas:Kl oldum yana yana

39.llesen odu beni bu le zdee yakn:1886 Yazmas:Kodun beni bu hale benzer:1886 Yazmas:Aknla girdim bu hale benzemeyen:1886 Yazmas:Gnl byle giderse meskenim tmarhane

40. benefeal beni dizinde (be) oa (metinde byle) zde kafiye szc:1886 Yazmas:Yrini kov da beni oka Yrinden ge beni oka benzemeyen:1886 Yazmas:Nadim ol ettiin ie

41. portaalevvel beni al benzemeyen:Hammer:Buyur, bir hafta bizde kal (Boyour, bir hafta bizde kal) 1886 Yazmas:Sevdiinden artta kal Diyarbakr nu. 61:Gel bir gece bizde kal

42.1. uruncutsun seni ulunc

42.2.uruncolmayalm yle glnc zde kafiye szc:Hammer:Etmem bizi leme glnc (Etme bizi aleme gulundje) benzemeyen:1886 Yazmas: ahin ol bana u Yrime kavuursam gn tutarm oru

43.1.limonetme bize oyun

43.2.limonblbl ol sneme on zdee yakn:1886 Yazmas:ahin ol sineme kon benzemeyen:Hammer:Bir azn var dilin on (Bir aghzun war dilun on) 1886 Yazmas:Azn bir dilin on

44.cm isterim senden ibrm

45.sazcevr etme baa a z zde kafiye szc:Hammer:Severim seni ya kz (Severim seni ya kize) 1886 Yazmas:Gnlm aldn a kz: ine ine rtme beni duadan unutma benzemeyen:Hammer:Biz mtakz (Bis mschtakis)

Turkish Studies




1886 Yazmas:Biz size mtakz: ineyip yutmayasnz Bizleri duadan unutmayasnz

46. feslegen:seni snemde besleyem

47.1.kireceski yrinden (bU) gec benzer:Hammer:[ki] sevdiin var ise birinden vazge ([ki] Sevdighun war ise birinden waz ghetche) ki ise birinden vazge (Iki ise birinden getsch) 1886 Yazmas:Yrin ikiyse birinden ge

47.2.kirecya sev ya vazge zdee yakn:1886 Yazmas:ya sev ya ge

48.1. zenceblseverim seni bil

48.2.zenceblderdinden (b) oldum erre35 bil benzemeyen:1886 Yazmas:Aknzla oldum zelil ve sefil

49.1.fnd (fnd fakat kafiye funduk syleniini gerektiriyor) biz size ksdk

49.2.fnd (bM)biz seni dst and benzemeyen:Hammer:Biz size sndk (bis sise sighindik) 1886 Yazmas:Biz sizi umduk Siz gelmeyeli yr bulduk Sizlerden umduk Biz sizi umduk baktk gelmediniz gayrsn bulduk

50.imraln (vM*I) bana (MA) devir zde:Hammer

51.oansnem saa yoran benzemeyen:Hammer:Ellerini bana kocan (Elleruni bana kochan)

52.armsabirbirimize cnm arla 35 Yazmada: z ile

Turkish Studies




benzer:1886 Yazmas:Sarm sarm sarlsak

53.tata36nin durmazsn ahde zdee yakn:1886 YazmasDurmadn ahidde benzemeyen:Hammer:Beklerim seni bu hafta (Beklerim sana metinde byle- bu hafta) Grelim bu hafta Lnet olsun byle bahta 54.incrdelisin saa zincr benzer:1886 Yazmas:Kr etmez demir zincir zde kafiye szc:Hammer:Burnuma taktn bir zincir (Bornuma takdun bir ziudjir) 1886 Yazmas:Boynuna tak zincir Senin iin salarm zincir

54.2.incralt yan gecir benzemeyen:Diyarbakr nu. 21:Badem ile ho yenir

55.yrsevdigim (ru) baa yar benzemeyen:Hammer:Beni ldrrler rakibler (Beni ldururlar rakiblar) 1886 Yazmas:Yregim size uyar

56.abaiki yaa bir duda benzemeyen:HammerGel hlime bak (Gel halime bak)

57.dbgzelligine (MJu) merab

58.ay37etme bize bu edy

59.elmabenim etdigime (LJb) alma zde kafiye szc:Diyarbakr nu. 16:Akama kalma benzemeyen:Hammer:Gel yanma 1886 Yazmas:Beni sevdaya salma Gnlm alp beni ferdaya salma ster al ister alma Ahm alma Yadlar yanna alma

36 Yazmada: ile

Turkish Studies

37 Bir tr kuma. (bkz. Mehmet Zeki Pakaln, Osmanl Tarih Deyimleri ve Terimleri Szl, I, stanbul, 1983, s. 765.)




60.emrdeski dstu unud zde kafiye szcDiyarbakr nu. 56:Gel beni unut benzemeyen:Lady Montagu:Ver bize bir umut (Ver bize hir -dorusu: bir- umut) Hammer:Ver bana bir umud (Wer bana bir omoude) 1886 Yazmas:Al beni yut

61.1.telii yosa bize gel benzer:Lady Montagu:lyorum tez gel (Ulugorum tez ghel) Hammer:Bu gece gel (Bou ghedje gel) 1886 Yazmas:Bize tez gel

61.2.telazac (o2) tenhya gel zdee yakn:1886 Yazmas:Tenhya gel

62.1.ibrimsenile biter iim zdee yakn:1886 Yazmas:Seninle biter her iim ok benzer:1886 Yazmas:Seninledir her iim zde kafiye szc:Hammer:Allaha kald iim (Allaha Kaldi -metinde byle- ichime)

62.2.ibrim uuru altnda var iim (r) benzemeyen:Hammer:Nedir bize bu hm (Ne dir bise bu hicschim)

63. igdebir baa ver bir de u yigide

64. balaal beni oynuda ala zdee yan:1886 Yazmas:Al beni sinende sakla benzer: Hammer:Al beni sakla (Al beni sakla) benzemeyen:Hammer:Glerim, sen patla (Glerim, sen batla)

65.bgrlcebize de gel ghce benzemeyen1886 Yazmas:Efendim keyfin nice

66.tireAllh murd vere benzemeyen:Hammer:Grrsen beni ditre (Gorursen beni ditr)

67.mercnbeni at arcan benzemeyen:Hammer:Veririm sana bu can (Weririm sana bu djan) Feda olsun bin can (Feda

Turkish Studies




olsun bin dschan) 1886 Yazmas:Seni sever her can kimiz bir can

68.1amanderdinden (b) ldm amn [183a] 68.2.amanyo mu sende mn benzemeyen:Hammer:Sarlalm bir zaman (Sarilalim bir zeman) 1886 Yazmas:Sen misin dnyada heman Grmemiz ne zaman Yok mu bir tenha mekan

69.yapraya sev beni ya bra zdee yakn1886 Yazmasya sev ya brak (metinde byle)

70. ayaa ggs ggsme daya

71.zerdlyrim serv dal

72.pgel beni p

73.amgecsn (u) saa ricm

74. ignegel szm dile zdee yakn:Hammer:Szm dile (Szumi digne) 1886 Yazmas:Szm dinle benzemeyen:1886 Yazmas:nim inim inle

75.sgdversnler saa t benzer szck seimi:Hammer:Ver bana bir t (Wer bana bir ogout)

76.enryrecigim yanar zdee benzer:Hammer, 1886 Yazmas:Yregim yanar (Yureghim janar) benzemeyen:1886 Yazmas:Oldu bana byk r ektiim r Diyarbakr nu. 55:Seni sevdim etme r

77.nergisseverim seni hergiz benzemeyen:1886 Yazmas:Yreimi deldiniz Oturalm diz-be-diz Syleelim yz-be-yz

78.arpaekme beni arpa

Turkish Studies




zde:1886 Yazmas zde kafiye szc:1886 Yazmas:Ettiin sard sarpa benzemeyen:Diyarbakr nu. 27:Allah evini yapa

79.darsyle mrm var

80.maraarma bizi asra

81.amaselm bizden kesme benzemeyen: Hammer Kapma basma (Kapouma basma)

82. budayhey sana (M) bulunur olay benzemeyen:1886 Yazmas Grmeyeli oldu drt ay Diyarbakr nu. 25:Paran varsa al her ay

83. ie il olmam bu ie zde:Hammer zde kafiye szc:Hammer:Elimi vermem ie (Elimi vermem ische) 1886 Yazmas:Ne baladn beceremeyecein ie benzemeyen:1886 Yazmas:Nedir sendeki endie

84. orulardya lzm doru

85. misk-i rm38Bir yol zsem uuru (vMuI2) (ykleme halinin eski telaffuzu kafiyeye daha uygun dmektedir)

86.zmvar hey iki gzm ok benzer:1886 Yazmas:Gel iki gzm zde kafiye szc:Lady Montagu, Hammer: Benim iki gzm (Benim iki Guzum-metinde byle) 1886 Yazmas:Sensin benim iki gzm Cihan gzeli olsa yine sizde gzm

87b bize f cevb

38 Yazmada: v vJ

Turkish Studies



Çiçeklerin dili osmanlı zenpareleri gülçin ambros

Documents