clár...fhorbairt an dara teanga de, bíonn sé casta cláir thumoideachais a chur i bhfeidhm go...

1

Clár

1. Réamhrá............................................................................................................. 2

2. AchoimreFheidhmeach........................................................................................... 3

3. Achoimrearbhuntáistíandátheangachais/antumoideachais............................................. 6

4. Dúshláinéagsúlaantumoideachais............................................................................. 6

5. Tréithedea-chleachtaisantumoideachais.................................................................... 7

a. Dea-chleachtaisóthaobhfairsingeantumtha.......................................................... 8

b. Dea-chleachtaisóthaobhstruchtúr,comhtháiteachtaguspleanáilanchláir...................... 9

c. Dea-chleachtaisóthaobhfreagrachta,ceannaireachtaagusluachálaagleibhéalnascoile...10

d. Dea-chleachtaisóthaobhanchuraclaimde............................................................11

e. Dea-chleachtaisóthaobhoideolaíochtade.............................................................12

f. Dea-chleachtaisóthaobhchaighdeánGaeilgenafoirne;oiliúintmhúinteoiríagusforbairtghairmiúilleanúnach........................................................................................13

g. Dea-chleachtaisóthaobhteagasccórasachagusúsáidnamórtheanga(anBéarla)..............14

h. Dea-chleachtaisóthaobhnascleisanteaghlach/pobal..............................................15

i. Dea-chleachtaisóthaobhúsáidnaGaeilgegosóisialtaachurchuncinn..........................16

j. Dea-chleachtaisóthaobhtacaíochtStáitagusacmhainní............................................17

6. Dea-chleachtaissanoideachaslán-Ghaeilge:Táscairícáilíochta.........................................18

a. Fairsingeantumtha.........................................................................................20

b. Struchtúr,comhtháiteacht&pleanáilanchláir........................................................21

c. Freagracht,ceannaireachtagusluacháil................................................................22

d. Curaclam.....................................................................................................23

e. Oideolaíocht.................................................................................................24

f. Oiliúintagusforbairtghairmiúilnamúinteoirí.........................................................25

g. Teagasccórasachagusúsáidnamórtheangasatumoideachas......................................26

h. Nasclepobal/teaghlach...................................................................................27

i. Úsáidshóisialtanasprioctheanga........................................................................28

j. Tacaíochtagusacmhainní..................................................................................29

7. Pleangníomhaíochta/pleanfeabhaisscoile................................................................30

8. Nótaí........................................................................................................... 31,32

2

Critéir aitheantais cuí um dhearbhú cáilíochta agus dea-chleachtais do bhunscoileanna agus iarbhunscoileanna lán-Ghaeilge ar bhonn uile Éireann

Réamhrá

T.J.ÓCeallaighagusAoifeNíShéaghdhaÚdairanTaighde

Is í Gaeloideachas a rinnemaoiniú ar an tuarascáil taighde seo - Critéir aitheantais cuí umdhearbhúcáilíochta agus dea-chleachtais do bhunscoileanna agus iarbhunscoileanna lán-Ghaeilge ar bhonn uileÉireann.Táantuarascáiltaighdedeiridharfáilagwww.gaeloideachas.ienóagwww.cogg.ie.Tátagairtíiomlánanabhfoinsíuilealuaitearsacháipéisseoarfáilann.

Táléargassacháipéisseoardhea-chleachtaisanoideachaislán-Ghaeilgeigcomhthéacsuile-oileándanahÉireann.Sacháipéis,cuirtearachoimrefheidhmeachantaighdearfáilagustugtarléargasarbhuntáistíagusardhúshláinarleithfaoimarabhaineannsiadleceistchastaantumoideachais.Cuirtearnadea-chleachtaisaitheantasalitríochtidirnáisiúntailáthairanléitheoraibhfoirmléaráideagusléirítearsamplaídenadea-chleachtais a bailíodhóna scoileanna a ghlacpáirt sa taighde.Ar deireadh, cuirtear uirlismheasúnaitheféinmheastóireachtaarfáil.Cégobhfuilanuirlisseofréamhaitheibhfírinnechomhthéacsúilanoideachaislán-Ghaeilge(marabhraithnarannpháirtithesataighdeí),táanuirlisailínithefreisinleisandea-chleachtasidirnáisiúntasatumoideachasteanga(maratáathbhreithnithesatuarascáilseo).Tásébeartaithegodtacóidhanuirlisféinmheastóireachtaseolescoileannalán-GhaeilgeagusGaeltachtaathbhreithniúagusmeasúnúcriticiúiladhéanamharcháilíochtghnéitheantsoláthairinascoilféin.

3

Achoimre Fheidhmeach

Inainneoinanéilimhmhéadaithearchláirtumoideachaisagusanratharéasúntaabhíonnorthuóthaobhfhorbairtandarateangade,bíonnsécastacláirthumoideachaisachuribhfeidhmgofóillagusuaireantaníéiríonnleochomhmaithisabhímidagsúilleis(Cavanagh&Cammarata,2015;Lyster&Tedick,2014;Tedick&Cammarata,2012;Tedick&Wesely,2015).

Igcomhthéacsnatíreseo,tá leid láidirannnachbhfuilancórasoideachaisGaeltachtaagfreastalgohiomlánarriachtanaisteangeolaíochtanandaltaí,goháirithecainteoirídúchaisnateanga,leisansolátharreathaoideachaissaGhaeltacht(AnRoinnOideachaisagusScileanna,2015;Lenoach,2014;Pétarváryetal.,2014);bíonndeacrachtaíagGaelcholáistíagusagIarbhunscoileannaGaeltachtateachtarmhúinteoiríábhairatácumasachnósástamúineadhtrímheánnaGaeilge(MacDonnachaetal.,2005;Máirtín,2006;ÓGrádaigh,2015);bíonnbrúrómhórarmhúinteoiríóéilimhnahoibreagusnísholáthraíteardóthainamaagustacaíochtadóibhdonphleanáil(NíDrisceoil,2015;UíAiniféin,2015);léiríonnmúinteoiríanfheasachtaranbhfreagrachtatáorthuabheithinasamhlachateangadándaltaíachléiríonnsiadbearnaísaneolasábhairagussaneolasoideolaíocharGhaeilge(ÓCeallaigh,2013,2016;ÓCualáin,2013;ÓGrádaigh,2015;UíAiniféin,2015);agusbíonndeacrachtagmúinteoiríanteangaachomhtháthúleteagascanábhairchunanfhoghlaimteangaamhéadúanoireadagusisféidiragusaganamcéanna,leibhéilardaghnóthachtálaacadúlaachinntiú(ÓCeallaigh,2013;ÓGrádaigh,2015;NíThuairisg,2014;UíShúilleabháin,2015).

IscéimeannaríthábhachtachaiadullmhúagusforbairtghairmiúilnamúinteoiríinéabhlóidantumoideachaiséifeachtaighteangainÉirinn.Marsinféin,táeasnamhmórtaighdearraonleathantopaicíabhaineannleforbairtmúinteoirísatumoideachas.Déantanafírinne,táeaspatuisceanaagainnarnádúrasaineolaisagusarnabealaí iséifeachtaíóthaobhnaforbarthagairmiúladechunariachtanaisachomhlíonadh.Áitímidgurrudbunriachtanachéantuiscintsinchunfreagairtgohoiriúnachdásainriachtanaisagus,arangcaoisin,chunfeabhasachurarcháilíochtfhoriomlánnagclártumoideachas.

Tugtar idir aitheantas agus luach don ghairm le bonn eolais a bhfuil glacadh forleathan leis agus atásonraithegopoiblí.Tríshainmhíniúathabhairtaraneolasatáriachtanachdomhúinteoirítumoideachaisagusarabhfuilaragcumas,leagtarsíoslebonneolaisnacaighdeáinlehaghaidhcáilíochtaígairmiúlaagus,gobunúsach,sainmhíniúarabhfuiligceistlebheithmarmhúinteoirtumoideachaisgairmiúil.

Tugannantaighdeseoléargasarréimsedhea-chleachtaisatáaitheantagohidirnáisiúntamarchleachtaisinmholtadoshuíomhannateagaiscarnóssuíomhannalán-GhaeilgeinÉirinn,saGhaeltachtaguslasmuighdi.Taréisiniúchadhadhéanamharnapríomhdhea-chleachtaisatáluaitesalitríochtidirnáisiúntaidtacaleisantumoideachas,d’fhéadfaíiadarangúiréimsíarleith:

• FairsingeanTumtha• Struchtúr,ComhtháiteachtagusPleanáilanChláir• Freagracht,CeannaireachtagusLuacháil• Curaclam

4

• Oideolaíocht• OiliúintagusForbairtGhairmiúilnaMúinteoirí• TeagascCórasachagusÚsáidnaMórtheangasaTumoideachas• NasclePobal/Teaghlach• ÚsáidShóisialtanaSprioctheanga• TacaíochtagusAcmhainní.

Tásémaraidhmagantaighdeseodea-chleachtaisdobhunscoileannaagusiarbhunscoileannalán-Ghaeilgearbhonnuile-oileándaaaithintarmhaithe lecritéiraitheantaisa leagadhsíosdonearnáil. Isderéirdearcadhmúinteoraeolaighagusdearcadhatáfréamhaithesaseomrarangaafhéachtararnagnéithesin.Sastaidéar,déantariarrachtpeirspictíochtaíaguscleachtaismúinteoiríiscoileannalán-Ghaeilge/Gaeltachtathuaidhagustheasindáilledea-chleachtaisantumoideachaisa‘léamh’chunteachtarthuiscintíníosfearr,arbhríonnabunriachtanachaagusarshaibhreasuathúil.Gineadhsonraíó120múinteoirtríúsáidabhaintasmodhannacáilíochtúlaéagsúla,.i.agallaimhleathstruchtúrthaagusgrúpaífócais.

Tuganntorthaíantaighdeseospléachadhdúinnarmhórándea-chleachtaisatáibhfeidhmagmúinteoiríbunscoileagusiarbhunscoileatáagteagasctríGhaeilgesaGhaeltachtaguslasmuighdi.Feicteargobhfuildea-chleachtaisáiritheibhfeidhmtrasnaanréimsecatagóirídea-chleachtaisatáaitheantasalitríochtidirnáisiúntaaguscuirteariadseoiláthairibhfoirmtáblaísaphacáisteseo.Léirítear,áfach,gobhfuildea-chleachtaisáirithedoshroichtefaoiláthairdedheascanandúshlánmóratároimhantumoideachasigcoitinne,goháiritheiréimsenahoideolaíochtateagaiscagusinoiliúintagusforbairtghairmiúilleanúintnamúinteoirí.

Tugtarletuiscintidtorthaíantaighdegombíonnnanitheseoaleanasagteastáilchunathrúachuribhfeidhmgorathúil:

• Deiseannachunathbhreithniúagusforbairtadhéanamharangcleachtasaonairnóarangcleachtasscoileuileatáailínitheleisandea-chleachtasidirnáisiúntasatumoideachas

• Eispéirisforbarthagairmiúlaardchaighdeáin• Creat reachtaíochta agus rialála agus freagrúlacht institiúideach chun aghaidh a thabhairt ar

riachtanaisthábhachtachaphráinneachaabhaineanngosainiúilleisanoideachaslán-Ghaeilge.

5

Achoimre ar bhuntáistí an dátheangachais/an tumoideachais(ÓCeallaigh,2013:33)

Buntáiste TagairtFeasacht mheititheangeolaíochBíonn daoine dátheangacha níos feasaí ar theangacha agus ar an gcaoi a n oibríonn siad.

Bialystok&Codd,1997;Bournot-Trites&Denizot,2005;Galambos&Hakuta,1988;Harley,Hart&Swain,1986;Lyster,Collins&Ballinger,2009;Lyster,Quiroga&Ballinger,2013.

Íogaireacht chumarsáideBíonn daoine dátheangacha níos íogaire i leith miondifríochtaí sa chumarsáid.

Baker,2007;Ben-Zeev,1977;Genesee,Lambert&Tucker,1975.

Solúbthacht chognaíochIs cruthaithí agus is solúbtha daoine dátheangacha ina gcuid smaointeoireachta.

Cummins,1975,1977;Lambert,Tucker&d’Anglejan,1973;Lazuruk,2007;Ricciardelli,1992.

Smaointeoireacht iltreoch, neamhspleáchas réimse, aithint patrún agus fadhbréiteach Is minic a bhíonn sé níos éasca ar dhaoine dátheangacha fios an bhealaigh a dhéanamh amach agus patrúin agus figiúirí folaithe a fheiceáil.

Baker,2001;Bialystok,2001;Bialystok&Martin2004;Cenoz&Genesee,1998;Peal&Lambert,1962.

Foirmiú coincheapa, aicmiú, cruthaitheacht, réasúnú analachúil, agus scileanna amharcspásúlaAgus eolas acu ar airíonna struchtúracha dhá theanga, bíonn daoine dátheangacha níos éifeachtaí agus iad ag díchódú.

Bialystoketal.,2008;Diaz&Klingler,1991.

Feidhmiú feidhmiúcháin níos airde agus cuimhne eipeasóideach níos fearrBíonn ar chumas daoine dátheangacha gabháil d’ionchódú agus d’aisghabháil straitéiseach agus cuimhneamh ar imeachtaí.

Bialystok,Craik&Luc,2008;Salvatierra&Rosselli,2011;Schroeder&Marian,2012;Wodnieckaetal.,2010.

Iolrachas cultúrtha, leathanaigeantacht, agus tuiscintIs mó an teagmháil le cultúir agus le teangacha eile a sholáthraítear leis an dátheangachas, agus cothaítear caidreamh eatarthu leis.

Genesee,1987;Met,1994;Rebuffot,1993.

Éascaíocht maidir leis an tríú teanga a fhoghlaimIs éasca teangacha eile a fhoghlaim nuair a bhíonn dhá theanga ag duine cheana féin.

Cenoz,2004;Cenoz&Valencia,1994;Sanz,2000.

Cothromaíocht deiseannaÉiríonn go maith sa tumoideachas le daltaí ó chúlraí éagsúla socheacnamaíocha, eitneacha agus dúchasacha.

Bruck,Tucker&Jakimik,1975;Caldas&Boudreaux,1999;Holobow,Genesee&Lambert,1991;Lindholm-Leary,2001;Slaughter,1997.

Buntáistí eacnamaíochaBíonn deiseanna fostaíochta níos fearr sa mhargadh domhanda ar fáil do dhaoine a bhfuil inniúlachtaí dátheangacha nó ilteangacha acu.

Baker,2001,2007;Cloud,Genesee&Hamayan.2000.

Gnóthachtáil acadúilBíonn gnóthachtáil acadúil daltaí tumoideachais ar aon dul le gnóthachtáil daltaí eile, nó níos fearr ná iad.

Cloud,Genesee&Hamayan,2000;Genesee,1987,2004;Hamers&Blanc,2000;Lambert&Tucker,1972;Lindholm-Leary,2001;Lindholm-Leary&Howard,2008;Gilleeceetal.,2011;Swain&Lapkin,1982;Turnbull,Lapkin&Hart,2001.

Inniúlachtaí T1Tar éis tréimhse leanúnach ama, bíonn gnóthachtáil T1 na ndaltaí lán-tumoideachais luaith ar aon dul le daltaí nach bhfuil sa tumoideachas, agus is minic fiú gurb airde a ngnóthachtáil.

Bourton-Trites&Reeder,2001;Genesee,1987,2004;Gilleeceetal.,2011;Lambertetal.,1993;ÓhAinféin,2007;Parsons&Lyddy,2009;Turnbull,Lapkin&Hart,2001.

Inniúlachtaí T2Éiríonn le daltaí tumoideachais leibhéil inniúlachta i bhfad níos airde a bhaint amach in T2 ná mar a éiríonn le daltaí nach bhfuil sa chóras tumoideachais a dhéanann staidéar ar T2 mar ábhar scoile.

Campbelletal.,1985;Genesee,1987;Genesee&Lindholm-Leary,2013;Hamers&Blanc,2000;Harris,1984;Harris&Murtagh,1987,1988;Harrisetal.,2006;Lindholm-Leary&Howard,2008;Lyster,2007;Skutnabb-Kangas,2000.

6

Dúshláin éagsúla an tumoideachais

Dúshlán TagairtEasnaimh theangeolaíocha ar oilteacht T2 na ndaltaí tumoideachaisBíonn scileanna ginchumais teanga na ndaltaí tumoideachais tearcfhorbartha i réimsí amhail cruinneas agus castacht gramadaí, sainiúlacht léacsach agus oiriúnacht shochtheangeolaíoch.

Genesee&Lindholm-Leary,2013;Harleyetal.,1990;ÓDuibhir,2009;Swain&Johnson,1997.

Úsáid na tumtheangaBíonn T1 in úsáid ag daltaí i gcomhthéacsanna inar gá T2 a úsáid. Fiú má úsáidtear an tumtheanga i suíomhanna scoile, ní gá go bhfágann sé sin go n úsáidfear an tumtheanga i suíomhanna neamh-acadúla.

Broner&Tedick,2011;Genesee&Lindholm-Leary,2013;MacDonnachaetal,2005;Péterváryetal,2014;Potowski,2004;ÓGiollagáinetal,2007.

Soláthar do chainteoirí dúchaisI gcomhthéascanna ina bhfuil cainteoirí dúchais agus foghlaimeoirí le chéile, bíonn sé fíordhúshlánach cothromaíocht teanga a chur chun cinn (i. cothromaíocht a thabhairt d’fhorbairt na chéad teanga agus múineadh an dara teanga). Bíonn tacaíocht idirdhealaitheach riachtanach.

Amrein&Pena,2000;Hickey,2001;Lewis,2007;NíShéaghdha,2010;ÓBrolcháin2015;ÓGiollagáinetal.,2007;Péterváryetal.,2014;Valdés,1997.

Measúnú ar an délitearthachtTagarmharcanna atá bunaithe le haghaidh chainteoirí aonteangacha na mórtheanga sa tsochaí a bhíonn in úsáid ag lucht an oideachais. Ní chuimsítear go hiomlán forbairt na délitearthachta ná na hil-litearthachta faoi thagarmharcanna agus faoi chuir chuige aonteangacha i leith na litearthachta agus na forbartha teanga.

Hopewell&Escamilla,2014;Moll,2001;Moll&Dworin,1996.

Riachtanais oideachais speisialtaIs minic a bhíonn imní ar lucht oideachais, ar lucht déanta beartais agus ar thuismitheoirí maidir le hoiriúnacht agus le héifeachtacht an tumoideachais do dhaltaí a bhféadfadh deacrachtaí acadúla a bheith orthu, in ainneoin go bhfuil sé léirithe go comhsheasmhach sa taighde gur féidir le daltaí atá i mbaol agus ar cainteoirí Béarla iad na leibhéil inniúlachta chéanna in T1 agus an leibhéal gnóthachtála céanna a bhaint amach i gcomparáid le daltaí i mbaol deacrachtaí atá i gclár nach bhfuil ach an teanga dhúchais in úsáid ann.

Bruck,1978,1982;Genesee&Lindholm-Leary,2013;Genesee&Fortune,2014;Myers,2009;Holobow,Genesee&Lambert,1991;Thomas,Collier&Collier,2011.

Ullmhú easnamhach múinteoirí le haghaidh an tumoideachaisTá easpa sa tsain-oiliúint tosaigh agus san fhorbairt ghairmiúil leanúnach atá ar fáil do mhúinteoirí an tumoideachais chun déileáil leis an suíomh ina bhfuil siad ag obair.

MacDonnachaetal.,2005;Máirtín,2006;NíShéaghdha,2010;NíThuairisg,2014;Mayetal,2004;ÓCeallaigh,2013;ÓDuibhir,2006,2009;ÓDuibhiretal.2015;ÓGrádaigh,2015;ÓMurchú,2003;Tedick,2008;UíShúilleabháin,2015.

Comhtháthú ábhair agus teangaBíonn deacrachtaí móra ag múinteoirí tumoideachais breith ar conas is féidir an teanga a chomhtháthú i dteagasc an ábhair ar bhealach bríoch.

Genesee&Lindholm-Leary,2013;ÓCeallaigh,2013,Tedick&Cammarata,2012;Walker&Tedick,2000.

Inniúlacht múinteoirí tumoideachaisTugann múinteoirí ar cainteoirí dúchais iad agus múinteoirí nach cainteoirí dúchais iad araon le fios go mbíonn tacaíocht leanúnach ag teastáil uathu ar mhaithe lena n inniúlacht féin sa tumtheanga.

Fortune,Tedick&Walker,2008;ÓCeallaigh,2013;ÓGrádaigh,2015.

Saineolas tumoideachais agus acmhainní ábharthaNí bhíonn na hacmhainní riachtanacha ná na speisialtóirí dátheangacha riachtanacha le fáil i líon mór clár tumoideachais chun an tacaíocht teagaisc, an measúnú agus na hidirghabhálacha a bhíonn ag teastáil a chur ar fáil.

Genesee,2007;FortuneleMenke,2010.

Freagracht agus córais tacaíochta an StáitBíonn easpa tacaíochta (beartais/treoracha) agus easpa maoinithe ar leibhéal an stáit chun tacú leis an gcóras.

Genesee&Fortune,2014;Mayetal,2004;Péterváryetal.,2014;Tedick,2015.

7

Tréithe dea-chleachtais an tumoideachais

8

Dea-chleachtais ó thaobh fairsinge an tumtha

Dúshlán Dea-ChleachtaisPolasaí scoile soiléir • Polasaíscoilean-soiléirmaidirleisanméidtumadhgurgáadhéanamhsa

Ghaeilge,.i.teagasciomlánnascoileseachasancuraclamBéarla.

Obair riaradh na scoile • Gombeadhobairiomlánnascoile,BordBainistíochta,CoisteTuismitheoirí,searmanais,ócáidí,aoichainteoirítríGhaeilge.

Ócáidí seach-churaclaim • Gombeadhócáidíseach-churaclaimnascoileáreáchtáiltríGhaeilgechomhmóragusisféidir,turaisscoile,rangannataréisscoile,imeachtaílescoileannaeile,srl.

Obair ranga • GombeadhanobairrangaarsiúltríGhaeilge.• GombeadhanobairbhailearsiúltríGhaeilge(seachasdonrangBéarlaagus

teangachaeile).• gombeadhscrúduitheándéanamhtríGhaeilgeagusobairphraiticiúilá

déanamhtríGhaeilge.

Téacsleabhair • GombeadhpolasaíaganscoiltéacsleabhairGhaeilgeaúsáidnuairatásiadoiriúnach(cinneadhfoirne).

• Ant-uasmhéidtéacsleabhair/nótaíGaeilgegurféidirachurfaoibhráidnandaltaí.

• LeasteorantaabhaintastéacsleabhairBhéarla.• AbheithnuálachaguscruthaitheachigcruthúáiseannateagaisctríGhaeilgele

múinteoiríeile.• DaltaíaúsáidchunáiseannaachruthúarlínetríGhaeilge.

Polasaí litearthachta • Polasaíluath-thumadhiomlánsaGhaeilgeanchéaddábhliainsabhunscoilchunscileannalitearthachtanaGaeilgeadhaingniúardtús.

• Scéimeanna,feachtaisaguscóraispointíchunanléitheoireachtsadátheangaaspreagadharchomhchéim.

• ComórtaisléitheoireachtaagusscríbhneoireachtachunléitheoireachtagusscríbhneoireachtnaGaeilgeafhorbairtagusaspreagadharchomhchéimleisanmBéarla.

9

Dea-chleachtais ó thaobh struchtúr, comhtháiteacht agus pleanáil an chláir

Dúshlán Dea-ChleachtaisEaspa ionchas teanga, caighdeán

• Pleanceartleagthaamachagfoireannnascoilemaidirleisanionchasteangagogachrang/bliain.

• Anteangagurcheartabheitháfoghlaimgachbliain,pleancomhtháiteóbhliaingobliaináleagansíos.

Cleachtais dhifriúla ag múinteoirí difriúla

• Comhoibriúidirmúinteoirínascoilechunleanúnachasagusstruchtúraontaitheabhaintamach–uaireantaachloigPháircanChrócaighaúsáidchuigeseo.

Easpa roinnt dea-chleachtais

• Namúinteoiríathabhairtlechéilechundea-chleachtaisaroinntagusclároideachaisnascoileaphleanáilgoceimniúiltrínaranganna.

Rannóg ábhar a chomhtháthú

• Múinteoiríábharabheithagobairgodlúthlechéileiniarbhunscoileannaagusimbuncumarsáidelemúinteoirínan-ábharsiniscoileannaeile–gréasánleictreonachcothaithechuigesinarmhionscála.

Struchtúr an chláir ag athrú le foireann nua

• Dea-ChleachtaisStruchtúr,pleanaguspolasaínascoileleagthasíosan-soiléiragleibhéalanBhordBainistíochta.Níathróidhsélepríomhoidenuanólefoireannnua.

Easpa comhtháiteachta idir na leibhéil éagsúla tumoideachais (réamhscolaíocht-bunscolaíocht-iarbhunscolaíocht)

• Ceangalachothúidiranbhunscoilagusannaíonraagusidiranbhunscoilagusaniarbhunscoil–aontúarchaighdeánidirnaleibhéil.

• Anréamhscolaíocht(naíonra)abheithlonnaithearshuíomhnabunscoileagusleanúnachasidirpolasaíteanga.

• AnstiúrthóirnaíonraabheitharBhordBainistíochtanabunscoile.• Cláraistriúscoile(béimarchumasteanga)idiranbhunscoilagusan

iarbhunscoil.• Iarbhunscoilidteagmháillebunscoileannamaidirlecaighdeánteangaaleagan

síosdoniontráilsaniarbhunscoil.• Torthaífoghlamthaceimniúilleanúnachabheithannónnaíonragodtían

bhunscolaíochtgodtíaniarbhunscolaíochtlán-Ghaeilge.

10

Dea-chleachtais ó thaobh freagrachta, ceannaireachta agus luachála ag leibhéal na scoile

Dúshlán Dea-ChleachtaisEaspa ceannaireachta agus freagrachta ag leibhéal na bainistíochta

• Polasaísoiléirachothaíonnaontachtfoirnechunnacaighdeáinisfearrashroichint.

• Ceannaireachtachothúónmbarranuasagusimeascnafoirne–ceannairírangbhlianta(bunscolaíocht)agusceannaireábhar(iarbhunscolaíocht)afhorbairtchunglacadhlefreagracht.

Easpa freagrachta don mhúineadh trí Ghaeilge

• CórasgogcaithfearmúinteoiríábharoibriúlechéilechunpleanannaábhararéiteachagusfreagrachtaghlacadhdonmhúineadhábhartríGhaeilge.

• Fochoistílaistighdenscoilchundéileáillemórcheisteannacaighdeánsnamórghnéithe–litearthacht,uimhirtheacht,teanga,riachtanasspeisialta.

Easpa ceannaireachta agus freagrachta idir scoileanna

• Gréasánabhunúidirscoileannasacheantarchundea-chleachtaisaroinntagusfreagrachtaghlacadhascaighdeánardoideachaistríGhaeilgeachurarfáilgoháitiúil.Caighdeánaleagansíosagusashroichint.

Easpa uirlisí measúnaithe cuí(tástálacha caighdeánacha gan a bheith oiriúnach don nGaeloideachas, dar le roinnt mhaith múinteoirí)

• Caighdeán/slattomhaisneamhoifigiúiláleaganamachagroinntscoileannaiadféin-cadleisabhfuilsiadagsúilagdeireadhanchórais(bunscolaíochtaagusiarbhunscolaíochta).

• CoisteLitearthachtaIarbhunscoileadhéanannmeasúnúarchaighdeánGaeilgeagusBéarlanandaltaíagusachuireannpleangnímhlechéilechundíriúarlaigíteanganandaltaí.

• MeasúnúdearthaathástálannanBéarlaagusanGhaeilgeislíchothromagusníaistriúanmeasúnúGaeilgearangceannBéarla.

11

Dea-chleachtais ó thaobh an churaclaim de

Dúshlán Dea-ChleachtaisMeasúnú teanga róshimplí agus curaclam róbhunúsach go háirithe ag an dara leibhéal

• Imeachtóngcuraclamaguscurleis.• Móránábhardílissachanúintaúsáidagustarraingóáiseanna/téacsannado

bhliantaníossine.• Sárchainteoiríónbpobalathabhairtisteachagusdaltaíachuramachgodtí

sárchainteoirí.• Ganabheithagmúineadhdonscrúdú,múindonsaol.

Gan difreálú suntasach sa churaclam d’fhoghlaimeoirí éagsúla (foghlaimeoirí, cainteoirí dúchais, riachtanais speisialta)

• Difreálúadhéanamhsarang,obairghrúpa,tascannadifriúlaagdaltaíéagsúla.

Gan dóthain béime i gcuraclam na n-ábhar ar mhúineadh na Gaeilge

• BéimaguspleandomhúineadhnaGaeilgetrídnahábhairarfadsabhunscoilagussaniar-bhunscoil.

Curaclam teanga gan a bheith nasctha le cultúr, leis an oidhreacht agus leis an tsochtheangeolaíocht

• AnGhaeilgeamhúineadhigcomhthéacsanchultúir,nahoidhreachtaagusnasochtheangeolaíochta.

• Feasachtteangaachothúimeascnandaltaí,ceardlannaareáchtáilfaoitheangachaeileagusfaoichúrsaísochtheangeolaíochta.

Nach bhfuil an curaclam ag feidhmiú ag leibhéal a spreagann smaointeoireacht ardleibhéil nó teanga ardleibhéil

• Ceachtannateangaamhúineadhaspreagannardleibhéalsmaointeoireachtaagusteanga,teangashóisialtasanáireamh.

12

Dea-chleachtais ó thaobh oideolaíochta de

Dúshlán Dea-ChleachtaisLeibhéal teanga na ndaltaí an-mheascaithe

• Difreálúadhéanamhsaseomraranga,spriocannadifriúlad’fhoghlaimeoirídifriúla,ardspriocannasaibhritheteangadochainteoirídúchais.

• Roghannadifriúlateangamarchuiddenaceachtannacéanna,obairghrúpa.• Leaganachaéagsúladenatéacsannacéannainúsáidchunceachtannaadhearadh.• Rangannaascaradhinangrúpaíderéircumaisteanga.• CórasDroichidsaniarbhunscoilchuntacúledaltaíatálagóthaobhnateanga.• Idirbhliainidiranbhunscoilagusaniarbhunscoilchundíriúarscileannateangaarleibhéil

éagsúla(anchéadbhliaindenmheánscoil).• Áiseannaán-aistriúagmúinteoiríaonairchundéileáilleisantacaíochtfoghlama/

riachtanaisspeisialtatríGhaeilge.• ComhoibriúidirmúinteoirítacaíochtafoghlamthaatáagobairtríGhaeilge–gréasánbeag

cruthaitheigceantaramháin.• IonadTacaíochtaFoghlamthamarchroíláriscoileannaáiritheinabhfuiltacaíochtden

scothácurarfáiltríGhaeilgeagustríBhéarladeréirmarisgá.

Ag teagasc ábhair trí Ghaeilge gan a bheith ag teagasc Gaeilge trí na hábhair

• Teagascanábhair(m.shStair,Tíreolas,Eolaíocht)agusdíritheartheagascnateangaant-amarfad.

• Rannógábhararscoilimbunpleanannachungnéitheáirithedenteangaamhúineadhtrídanábhar(M.sh.AimsirG.Ch–Stair,M.Ord–EacnamaíochtBhaile).

• PleanscoilearconasanGhaeilgeamhúineadhtrínahábhairgoléir.• Measúnaithe/tascannaathástálannanteangaagusantábharlechéile(aitheantasdon

teangasnamarcanna).• Feasachtteangaachothúagusfocaildhifriúlaarthéarmaíchunnachmbeidhdeacracht

agnadaltaílepáipéirscrúduitheasGaeilge.

Easpa cruinnis sa Ghaeilge ag na daltaí

• PolasaíaganscoilganglacadhledrochGhaeilge,abheithigcónaídírithearfhoirmnateanga.

• StraitéisírangaforbarthaagmúinteoiríchunnapríomhbhotúinsaGhaeilgeacheartú–díriúarbhotúnamháingachseachtain,gachmí.

• Spriocannateangaagusgramadaíaggachrangarscoil,curiláthairgachmíoscomhairnascoilearnabotúinaceartaíodh.

• CeadagdaltaíGaeilgenamúinteoiríacheartú,m.shtograathabhairtdóibh10sampladenTuisealGin.míchruinngachseachtainaaimsiú.

• Straitéisíceartaitheaathrú,féincheartú,piar-cheartú,marcannabreisedoGhaeilgechruinninaistístaire,idtionscadailEolaíochta,srl.

Gá le béim ar chumarsáid trí Ghaeilge/ aschur teanga/ úsáid na teanga sa rang

• Teagascspraíúilghníomhachadhíríonnarangcumarsáid(goháiritheagtúsanchóraisnuairatámórándaltaíganaonGhaeilge).

• Ceachtanna/rangannaachuireannbéimarghníomhachtaíaguscaint–m.shNuachtnaSeachtaineógachrangathaifeadadhagusachraoladhóidirchumnascoile/oifiganphríomhoidegachseachtain.

• Tascannaranga/nádúrnahoibreabhainistiúchunachinntiúgobhfuilmóránteangaóbhéalinúsáididirnadaltaídoghníomhaíochtaíanranga.

• Tionscadailrangaachuireannnadaltaíidteagmháillesárchainteoirí/suíomhannanádúrthanateangaarbhonnrialta–m.sh.agallaimhadhéanamhsaphobal,srl.

• Anteicneolaíochtaúsáidarmhaitheletascannacumarsáideachaóbhéalachruthú–daltaíagcruthúáiseannabeaga,i-leabhar,aipeanna,ceachtannabeagaMata,tríGhaeilge.

13

Dea-chleachtais ó thaobh chaighdeán Gaeilge na foirne; oiliúint mhúinteoirí agus forbairt ghairmiúil leanúnach

Dúshlán Dea-ChleachtaisCaighdeánteanganamúinteoirí

• Íoschaighdeánteangaleagthaamachsascoilachaithfeadhabheithagmúinteoiríchunteagascann(m.sh.leibhéalB2/C1TEG)achdeacairéseoachuribhfeidhmgohiomlángantacaíochtStáit.

• Rangannateangaatáábharbunaithearfáilarscoildomhúinteoiríaguséigeantachgondéanfadhmúinteoirífaoibhunanchaighdeáiniad.

• Tacaíochtcruthú/ceartúáiseannateagaiscarfáildomhúinteoiríarchaighdeánísealGaeilge.

• Scéimtacaíochta/sparánachtaarfáildomhúinteoiríchunfeabhasachuraragcuidGaeilge.

• Tacaíochtarfáildomhúinteoirígurcainteoirídúchaisiadchunanteangaatheagasctrídanábhar.

OiliúintmhúinteoirítríBhéarla,easpacleachtadharanábhartríGhaeilge(iarbhunscolaíocht)agusansuíomhtumoideachais(bunscolaíochtGhaeltachtaagusGhaelscoile)

• Córasmeantóireachtaacheanglaíonnmúinteoirínuacháilithelemúinteoiríletaithínamblianta.

• SpeisialtóirídonteagasctríGhaeilgearantalamhchunceisteannanamúinteoiríafhreagairtfaoinagcuidábhairtríGhaeilge.

• Córas/gréasánacheanglaíonnmúinteoirí/scoileannachundea-chleachtaisaroinntaguscomhairlefaoiábhairtríGhaeilgearoinnt.Comhdhearadháiseannaaguscomhaistriúchán.

• Nascfoirmeáltaidirscoileannaigceantaréagsúla,m.sh.GaelscoilagusGaeltacht.

• Brúleanúnachachoimeádaranbhfeachtasdonbhunoiliúintchuídontumoideachasleisnamodúilatáriachtanach.

Gandóthainfreastailarmhúinteoirítumoideachaisóthaobhforbairtghairmiúilleanúnach

• Cúrsaírialtaachurarfáildomhúinteoirínascoileingnéitheabhaineannleisantumoideachas–m.shteagascteangaagusábhar,forbairtscileannadé-litearthachtachomhionanna,múineadhtrídandarateanga,trídangcéadteanga.

• Múinteoiríamhealladhidtreocúrsaíiarchéime–m.sh.M.Oid.sanOideachaslán-Ghaeilge,MAidteagascTeangacha.

• Ceangalaguscomhoibriúlemúinteoiríeile/scoileannaeile.

14

Dea-chleachtais ó thaobh teagasc córasach agus úsáid na mórtheanga (an Béarla)

Dúshlán Dea-ChleachtaisÉiginnteacht maidir le cathain gur cheart tús a chur leis an mBéarla

• FormhórnascoileannaagcurtúsleisanmBéarlaagdeireadhnanaíonáinmhóranótúsrangahaon,agglacadhletreoirnáisiúntaagusidirnáisiúnta.

Éiginnteacht maidir le ról agus úsáid an Bhéarla sa chóras

• MúineadhcórasachéifeachtacharanmBéarla(agúsáidscéimeannaléitheoireachtagrádaithe)gachbliaininadhiaidhsin.

• Léitheoireacht,scríbhneoireachtagusscileannacuriláthairóbhéalafhorbairtsaBhéarlalelinnanchórais.Agcinntiúgombeadhnascileannacomhionannsadátheanga.

Éiginnteacht maidir le teoiricí trasteangaithe .i. ar cheart an Béarla a úsáid ar mhaithe leis an bhfoghlaim trí Ghaeilge a chur chun cinn

• GanbhéimachurarscileannatrasteangaitheróluathsachórastumoideachaisnóbheadhsédeacairanGhaeilgeachothú,darleisnamúinteoirí.

Éiginnteacht maidir le téarmaíocht na n-ábhar a thabhairt do na daltaí i mBéarla ag fágáil na bunscoile/na hiarbhunscoile

• Ganéseoadhéanamhsabhunscoil,níhéseocúramnabunscoiletumoideachaisdarleisnamúinteoirí.

• Faoidheireadhnahiarbhunscolaíochta,bíonnnatéarmaísealbhaitheagnadaltaígonádúrthaóthéacsleabhair/áiseannateagaisceile.Murabhfuil,tárólagnamúinteoiríanBéarlaathabhairtdóibh,darleformhórnamúinteoirí.

Éiginnteacht faoi conas cur chuige idirdhealaithe a chur i bhfeidhm do mhúineadh Béarla i measc chainteoirí dúchais Gaeilge

• Curchuigebeagánéagsúil.CeachtannaachuireannbéimarfhorbairtstórfhocailagusarfhíneáltachtsaBhéarlanachmbeadhagcainteoirídúchaisGaeilge.

15

Dea-chleachtais ó thaobh nasc leis an teaghlach/pobal

Dúshlán Dea-ChleachtaisDodhéanta caighdeán ard tumoideachais a bhaint amach gan tacaíocht tuismitheoirí/pobal

• Nascláidirletuismitheoirí,oícheantaoscailteagmíniúpolasaithescoileagusantacaíochtatáagteastáiluathu.

• RangannaGaeilgeobair-bhailebunaithedothuismitheoirí.• ÓcáidíGaeilge/BricfeastaGaelachdothuismitheoirí.• AnPobalagussárchainteoiríónbpobalathabhairtisteacharscoilgominicchun

dulibhfeidhmarnadaltaí.• Nadaltaíachuramachgodtíanpobalgominic,agallaimhadhéanamhle

sárchainteoirí,obairbhaileagbailiúeolaisósheantuismitheoirí.• Nascleclubannaóige/drámaíocht/spraoi/sportlasmuighdenscoil.• ÓcáidíGaelachaanphobailafhógairtarscoil,gréasánGaelachathógáil.• Múinteoiríagobairarthograíteangasaphoballasmuighd’amscoile.

16

Dea-chleachtais ó thaobh úsáid na Gaeilge go sóisialta a chur chun cinn

Dúshlán Dea-ChleachtaisEaspa Cumais na ndaltaí i dteanga Shóisialta

• Béimachurarmhúineadhteangashóisialtaagusteangaimearthadonadaltaísnaranganna.

• Straitéisíéagsúlaclóis–cluichíclóisamhúineadhdonaleanaíógatríGhaeilgeaguscúntóirí/daltaíníossineachurimbunanchlóischunimirtleo.

Úsáid an Bhéarla i dtreis go sóisialta

• IonchasláidiribpolasaínascoilegurbíanGhaeilgeabheidhinúsáidgosóisialtaagmúinteoiríagusdaltaí.

• Caidreamhmaithidirmúinteoiríagusdaltaíchunanpolasaíseoachuribhfeidhm.

• Feachtais/duaiseannaóthaobhanrangisfearr,anduineisfearrchunanGhaeilgealabhairtisachurchuncinn.

• RiailnaGaeilgeibhfeidhmaguscóraspionóismábhristearanriail.Daltaísinsearachanascoileachurigceannasaranbhfeachtas.

• Nascláidirachothúidirnadaltaíagussárchainteoiríónbpobal,iadathabhairtisteachchunamsóisialtaachaitheamhleisnadaltaí.

• Nasclegrúpaíóigesaphobalchunlabhairtshóisialtanateangaachurchuncinnidteanntaachéile.

• Imeachtaírialtaachuireannbéimarangcaintshóisialta–drámaíocht,díospóireachtaí,féilteOireachtais,s.rl.

• NasclescoilGhaeltachta/Gaelscoileilechunlabhairtnateangaachurchuncinn.

• FéinmheastóireachtscoileaúsáidchunanGhaeilgeóbhéalgosóisialtaachurchuncinn.Leabhránleteanganeamhfhoirmeálta/Gaeilgeshóisialtaachruthúarscoilagusascaipeadharnadaltaíagusarnamúinteoirí.

17

Dea-chleachtais ó thaobh tacaíocht Stáit agus acmhainní

Dúshlán Dea-ChleachtaisEaspa tuisceana agus aitheantas don earnáil ag leibhéal an Stáit

• AnPolasaídonOideachasGaeltachtaachuribhfeidhmagusbreisacmhainnídaonnachuige.

Easpa tuisceana agus treorach

• Leanúintleisantuiscintaguscleachtaisgobhfuiltearagforbairtcumasagusnósmhaireachtaúsáidedonteanga.

Maoiniú gan a bheith leordhóthanach chun áiseanna a chruthú ar bhonn leanúnach don tumoideachas

• Meithealmúinteoiríagcruthúagcuidáiseannaféin,leabhair,taifidfíseagusfuaime,áiseannaarlíne.

Easpa foirne. Cóimheas ró-ard idir múinteoirí agus daltaí nach dtugann gné bhreise múineadh na teanga san áireamh

• Cúntóirírangaagusteangaaúsáiddonchéaddábhliaindontumoideachaschundíriúarghnéitheteanga(saGhaeltachtagusidTuaisceartÉireann).SaTuaisceartbíonnbeirtmhúinteoiríceadaithedonchéad/darabliainsabhunscoil.

• AitheantasDEISafháilchuncoibhneasidirmúinteoiríagusdaltaíaísliú.

Easpa gutha ag an earnáil • AbheithgníomhachsaneagraíochtGaeloideachasnóarmeithealmúinteoiríarbhonnáitiúil.

Easpa tacaíochta áitiúil, scoileanna ag braith go bhfuil siad ag obair leo féin

• ScoileannasaGhaeltachtagsúilgombeidhanPolasaídonOideachasGaeltachtaagusanPhleanáilTeangacomhtháite,gombeadhcabhairagustacaíochtarfáildóibhchundulibhfeidhmarthuismitheoirí.

18

Dea-chleachtais san oideachas lán-Ghaeilge: Táscairí cáilíochta

Taréisduitantuarascáiltaighdearabhfuilanuirlisseobunaithealéamh,bacheartgombeadhtuiscintshoiléiragatarabhfuillefáilsataighdeidirnáisiúntamaidirleisandea-chleachtassatumoideachas.Bacheartgombeadhtuiscintshoiléiragatarfhírinníanchomhthéacs,nadúshláinagusnamoltaíinaleithsinarinnemúinteoirísanoideachaslán-Ghaeilge(faoimaratácurthainiúlagnarannpháirtithesataighde).

Is féidirTáscairí cáilíochtamaidir leis andea-chleachtas sanoideachas lán-Ghaeilge (.i. an teimpléadthall)aúsáidmaruirlisféinmheastóireachtascoileabhaineanngosonrachleisanoideachaslán-Ghaeilge.Cé go bhfuil an uirlis seo fréamhaithe i bhfírinne chomhthéacsúil an oideachais lán-Ghaeilge (mar abhraithnarannpháirtithesataighdeí),táanuirlisailínithefreisinleisandea-chleachtasidirnáisiúntasatumoideachasteanga(maratáathbhreithnithesatuarascáilseo).Tásébeartaithegodtacóidhanuirlisféinmheastóireachtaseolescoileannalán-GhaeilgeagusGaeltachtaathbhreithniúagusmeasúnúcriticiúiladhéanamharcháilíochtghnéitheantsoláthairinascoilféin.Mariarrachtchunathrúdea-phleanáilteabhfuilúdarmaithleisathabhairtchuncríche,moltaranuirlissinaúsáidigcomharleisnadoiciméidseoaleanas:

• TreoirlíntemaidirleFéinmheastóireachtScoile,2016-2020(AnRoinnOideachais&Scileanna)• AgBreathnúaranScoilAgainne,2016:Creatcáilíochta(AnRoinnOideachais&Scileanna)• TreoirlínteabhaineannleisanbPolasaídonOideachasGaeltachta2017-2022(doscoileannalonnaithe

saGhaeltachtamháin)

Bíonn feidhmeanna éagsúla ag an uirlis féinmheastóireachta scoile a bhaineann go sonrach leis antumoideachas, Táscairí cáilíochta maidir leis an dea-chleachtas san oideachas lán-Ghaeilge, nuair aúsáidtearíleisnadoiciméidthuasluaite.(Támaraidhmleisnafeidhmeannasinarfadfeabhasachurarthorthaí.)Seothíosliostadechuiddenafeidhmeannasin:

• comhráitedoimhnedúshlánachaaspreagadhaguspáirtaghlacadhiontumaidirleisangcleachtaslán-Ghaeilge

• físafhorbairtagusachuriniúl• machnamhadhéanamharambaintearamachagusarcheisteanna,agussaincheisteannamaidirleis

angcuribhfeidhmaphlé(.i.cultúircheistiúcháinachruthú)• spriocanna (tosaíochtaí comhaontaithe) inláimhsithe agus intomhaiste a leagan amach tríd an

gcinnteoireachtchomhoibríoch• monatóireachtadhéanamharathruithelehimeachtamaagusmeasúnúadhéanamharanméiddul

chuncinnatádéantairéimsísainaitheantainargáfeabhasadhéanamh.i.rath/torthaífoghlamaathomhas

• tuairisciúgorialtaarbhaintamachspriocannapleanáilte• anleanúnachasachothútrídanbpleanáilscoileuile• spriocanna,pleanannaagustáscairírathaadhéanamhtrédhearcach• prionsabailchreidimhaguspatrúinchleachtaissheanbhunaitheaathrú• pleanforbarthagairmiúladonscoiluileadhearadhchunaghaidhathabhairtarriachtanaisforbartha

gairmiúlashainaitheantanafoirne.

19

Moltar duit na táscairí sainaitheanta a úsáid chun comparáid a dhéanamh idir dearcthaí éagsúla nabpáirtithe leasmharaaran leibhéalreathacur ibhfeidhm,agus láidreachtaídochláirféinagusréimsíargáfeabhasadhéanamhorthuashainaithint.B’fhéidirgurmhaithleatdostádasreathaamheastríaghaidhathabhairtarnatáscairíarfad,nób’fhéidirgurbhfhearrleatdíriúarcheannnódhóagusmion-iniúchadhadhéanamhorthusin(.i.tríghabháildophróiseasatriallachnaféinmheastóireachtascoile–fócasashainaithint,fianaiseabhailiú,anailísagusbreithiúnasadhéanamh,tuarascáilaguspleanfeabhaisascríobhagusaroinnt,anpleanfeabhaisachuribhfeidhm,monatóireachtadhéanamharghníomharthaagusantioncharamheasúnú).

Sainaithnítearpríomhtháscairícáilíochta(táscairí)andea-chleachtaisisuíomhannatumoideachaislegachceanndenalipéidseoaleanas.Léirítearleisnatuairisceoiríinadhiaidhsinconasisfearrisféidirgachtáscairecáilíochtaarandea-chleachtasabhaintamach.

20

Dea-chleachtais san oideachas lán-Ghaeilge: Táscairí agus Tuairisceoirí

1–leforbairt 2–imbéalforbartha 3–inniúil

Táscaire Fairsinge an tumtha 1 2 3

Tuairisceoir Tácurchuigelán-tumoideachaisluaithibhfeidhmsascoilinanúsáidtearanGhaeilgegoforleathanmartheanganacumarsáidesascoil(idirmúinteoiríant-amarfad,túsáitedonGhaeilgeidirmúinteoiríagustuismitheoirí,coistetuismitheoiríagfeidhmiútríGhaeilge,BordBainistíochtaagfeidhmiútríGhaeilge,tacaíochtfhoghlamaarfáiltríGhaeilge),martheangaanteagaiscsascoil(gachábharseachasanBéarlatríGhaeilge)agusmartheangaantsóisialaithe(polasaíláidiráchuribhfeidhmsascoilmaidirlelabhairtshóisialtanaGaeilgeidirnadaltaí).

Tuairisceoir CuireannnamúinteoiríarfadeiseamláirdeGhaeilgechruinnarfáildonadaltaíagussoláthraíonnsiadionchuroptamachdíritheagusneamhdhírithechunnadaltaíanochtadhdoghnéitheéagsúladenteangaidtimpeallachtaíatásaibhiróthaobhteangade.

Tuairisceoir BaintearleasascuirchuigeatáscafláilteagusleabaithesachomhthéacsileithanteagaiscagusnafoghlamachunanGhaeilgeamhealladhagusidirghníomhaíochttríGhaeilgeaspreagadhimeascnandaltaí(marshamplascéalaíochtchoiteann,amhráin,rainnghníomhaíochta,rólghlacadh)

Tuairisceoir TríGhaeilgeachuirteartúsleteagascnalitearthachtaardtús(i.tréimhsedhábhliaindeluath-thumadh,clárfonaice/foghraíochtagrádaitheGaeilgeinúsáidagusoiliúintarnamúinteoiríchuigesin,míniúsoiléirarangcleachtasseodophobalnascoile)

Tuairisceoir DéantargnéitheteangaatádúshlánachóthaobhnacognaíochtadesaGhaeilge(marshamplasainfhoclóir,eiseamláiríábhartha,gnéithenagramadaíabhaineanngosainiúillehábhairanchuraclaim)ashainaithint,déantarpleanáillenanaghaidh,déantariadachomhtháthúigceachtannaagusdéantarmeasúnúorthuchunteangaafhorbairtabhíonnagteastáilchuneolasacadúilagusscileannasóisialtaafhoghlaim.

21



Táscaire Struchtúr, comhtháiteacht & pleanáil an chláir 1 2 3

Tuairisceoir Earcaíonnaguscoinníonnanscoilfoireannardchaighdeáin(idirfhoireannteagaisc,riaracháinagustacaíochta)agabhfuilnacáilíochtaícuíagusard-inniúlachtsaGhaeilge.

Tuairisceoir Isanndophleancomhordaithearfudnascoileuilechunspriocannagrádaitheandátheangachais,nadélitearthachtaagusnahinniúlachtacultúrthaabhaintamach,aguschuntorthaífoghlamaacadúlaiomchuídoghrúpaíblianaabhaintamachaganamcéanna.

Tuairisceoir TápleannascoilemaidirleforbairtteangaaguslitearthachtasolúbthagoleorchunfreastalarriachtanaissealbhaitheteangafhoghlaimeoiríT1agusT2naGaeilgeaguschunleasabhaintfreisinasnatairbhícognaíochabreiseabhaineannleisandátheangachas.

Tuairisceoir Cruthaíonnaguscoinníonnanscoilbonneagarlenadtacaítearledulchuncinnnandaltaíagusmeasúnúorthu,pleanáilscoileuile,curibhfeidhm,measúnachtaguscuntasacht.

Tuairisceoir Déanannanscoilsonraíabhailiúgocórasachlefáilamachanbhfuilspriocannateangaagusacadúlaágcomhlíonadh,agusdéantarnasonraímeasúnachtaachomhtháthúsaphleanáilmaidirlecleachtaisteagaiscabhaineanngosonrachleisantumoideachasarleibhéalscoileuile.

22



Táscaire Freagracht, ceannaireacht agus luacháil 1 2 3

Tuairisceoir Isceannaireláidir,éifeachtacheolachatásaphríomhoideachuireannfís,spriocanna,bunfhealsúnachtagustorthaíanoideachaislán-Ghaeilgeiniúlgosoiléirdonfhoireannagusdophobalnascoileigcoitinne.Isféidirleis/léianfhaisnéissinaúsáidarbhealachcruthaitheachchunanteolasascaipeadhardhaoineeileaguschuntacúgoréamhghníomhachleisanscoiloscomhairpobailéagsúla.

Tuairisceoir Tánaróilagusfreagrachtaímaidirlepróisisagusnósannaimeachtanascoilelán-Ghaeilgesainmhínithegosoiléiribpolasaíagusigcleachtaslecinntiúgurbiadanteagascagusanfhoghlaiméifeachtachispríomhchúramnascoilelán-Ghaeilgeigcónaí.

Tuairisceoir Tánamúinteoiríeolacharphróiseasforbarthaandátheangachais,agusarthairbhíantumoideachaisagusandátheangachais,agusbíonnsiadsástaagcuideolaisafhorbairtgoleanúnachagusant-eolassinaphléletuismitheoirí/caomhnóirí.

Tuairisceoir CreideannnamúinteoiríagusanfhoireannscoilearfadgurféidirlegachaondaltaardchaighdeánfoghlamaabhaintamachingachréimseacadúilagusinniúlachtiomlánabhaintamachsaGhaeilgeagussaBhéarlaaraon.

Tuairisceoir Ismúinteoiríteangaagusábhairaraoniadnamúinteoiríarfad,tátorthaífoghlamabeartaitheluaitegosoiléiracumaidirlehábharagusteanga,cuireannsiadionchaisshoiléireiniúlmaidirlehúsáidnatumtheanga,agusféachannsiadorthuféinmaréascaitheoirínaforbarthateangalaistighdenseomrarangaaguslasmuighdearaon.Éiríonnleoanfhoghlaim/anfhorbairtteangaathomhaisóbhliaingobliain(i.caighdeántúsagusdeireadhnabunscolaíochta/nahiarbhunscolaíochtaaleagansíos).

23



Táscaire Curaclam 1 2 3

Tuairisceoir TáardchaighdeáinshoiléireaganscoilmaidirleforbairtteangasaGhaeilgeagussaBhéarla,legnóthachanacadúilaguslecultúraraon.

Tuairisceoir CuimsítearleisangcuraclamtorthaífoghlamadonfhoghlaimteangasaGhaeilgeagussaBhéarladogachdalta,agusníhionannnatorthaísind’fhoghlaimeoiríT1agusT2.Táionchaisardaanndondághrúpa.

Tuairisceoir Táancuraclamagusanteagascoiriúnachóthaobhnaforbarthadelehaghaidhgachdalta.

Tuairisceoir Bíonnnagníomhaíochtaímeasúnaithebarántúilaguséagsúil,agusléirítearardchaighdeáinteangaagusacadúlaleo.

Tuairisceoir Déantarancuraclamabhainistiúarbhealaíatáábharthaóthaobhanchultúirde.

24



Táscaire Oideolaíocht 1 2 3

Tuairisceoir CuirtearteagascfollasachteangaarfáilgocórasachsaGhaeilgeingachréimseábhairseachasanBéarlaidtimpeallachtfoghlamaatásaibhiróthaobhT2de,agusbaineannnamúinteoiríleasasstraitéisíéagsúlalecinntiúgodtuigeannnadaltaíantábhar,marshamplaforbairtarréamheolas,leasabhaintasgnáthaimhagusstruchtúir,parafrása,cineálachaéagsúlaceisteanna,raonleathangnéithe,úsáidcomharthaíochtacoirp,srl.

Tuairisceoir Baintearleasasteicnícíteagaiscéagsúla,marshamplastraitéisífoghlamagníomhaí,comharfhoghlaim,ionaidfoghlama,grúpaísolúbtha,chunnadaltaíarfad(.i.idirfhoghlaimeoiríT1agusT2naGaeilge)aspreagadhchunleibhéilníosairdeúsáidteteangaaguscognaíochtaabhaintamach.

Tuairisceoir Cruthaíonnmúinteoirídeiseannalehaghaidhúsáidbhríochteanga,idirghníomhaíochtaagussaibhriúcháinlecurarchumasdaltaíabheithfeasacharstruchtúirtheangashainiúlaagusiadathabhairtfaoideara,aguschunforbairtteangacruinneóbhéalagusiscríbhinnaghiniúintarfudanchuraclaim.

Tuairisceoir Déantarteagascnateangaagusnalitearthachtaachomhtháthúleteagascacadúildúshlánach,agusbaineannmúinteoiríleasasteicnícíaiseolaischeartaithighéifeachtachaabhaineannleisanteangaagusleisanábhararaonarbhonncomhsheasmhach.

Tuairisceoir TáanmeasúnúdírithearriachtanaisspeisialtanandaltaíatáagfoghlaimábharacadúiltríGhaeilgemarT1nómarT2,agustádlúthbhaintidiranmeasúnúagusanteagasc.

25



Táscaire Oiliúint agus forbairt ghairmiúil na múinteoirí 1 2 3

Tuairisceoir Isanndodhian-phleanforbarthagairmiúlaatácuimsitheachagusuileghabhálach,agusatáfréamhaitheisaincheisteannatábhachtachaagusisainriachtanaisnafoirnesascoillán-Ghaeilge.

Tuairisceoir Tápleanannagníomhaíochtadonfhorbairtghairmiúilbunaithearriachtanaisagustápleanannanamballfoirnearleithagteachtlepleanforiomlánnascoile.

Tuairisceoir Bíonnnamúinteoiríarfadaggabháild’fhoghlaimleanúnachagusd’fhorbairtghairmiúil,rudachuireannaragcumasmachnamhagusforbairtadhéanamharabhforbairtteangaféinagusarasaineolasoideolaíochabhaineanngosainiúilleisantumoideachas.

Tuairisceoir Cuirteartacaíochtchuíarfáildobhaillfoirne,marshamplacruinnitherialta,amchunbreathnúarchomhghleacaitheimbunteagaiscaguslehaghaidhoiliúnaimeasccomhghleacaithe,pleanáilchomhoibríochaguscomhtheagasc,machnamhagusaiseolas.

26



Táscaire Teagasc córasach agus úsáid na mórtheanga sa tumoideachas 1 2 3

Tuairisceoir Coinnítearnateangachateagaiscscarthaamachónachéileagusforbraítearcleachtaisdélitearthachtalemódseicheamhach.

Tuairisceoir SateagascfollasachsaBhéarla,déantarforbairtarchoincheapaarfoghlaimíodhiadtríGhaeilgeagusdéantaraistriúscileannaaguscomhtháthúidirteangachaagustharstuachurchuncinn(.i.déantarforbairtníossainiúlaarnabuntáistímeititheangeolaíochaabhaineannleisandátheangachassuimitheach).

Tuairisceoir DéantaranteagascsaBhéarlaaailíniúleisnatorthaífoghlamaatáleagthasíosagusdéantarpleanáildodhifreálúdílischunfreastalarriachtanaisnandaltaí.

Tuairisceoir SoláthraíonnfíschoiteannionchaisshoiléiredonadaltaímaidirlehúsáidT1/T2aguscuirtearfeabhasarchomhsheasmhachtchleachtaisnamúinteoiríderéirmarabhaineannlehúsáidT1/T2saseomrarangalán-Ghaeilge.

Tuairisceoir Bíonnmúinteoiríagobairaslámhaachéilechunoideolaíochtaítras-teangaaoireanndonchomhthéacsashainaithintchunairdnandaltaíatharraingtgofollasacharnacosúlachtaíagusnadifríochtaíidirnateangachaatáacuaguschunstraitéisífoghlamalárnachaathreisiúarbhealachcomhordaithe.

27



Táscaire Nasc le pobal/teaghlach 1 2 3

Tuairisceoir Cuirteartorthaíoideachaislán-Ghaeilgeiniúlgopoiblíarbhealachfollasachtráthúilchunmíthuiscintíasheachaint.

Tuairisceoir Tábonneagarfreagrúilaganscoilmaidirlecaidreamhdearfach,gníomhachagusleanúnachleteaghlachnandaltaíagusleisanbpobal,marshamplaseirbhísíbríochatacaíochtaagusoideachaisdothuismitheoirí/caomhnóirí,treoirathabhairtdothuismitheoirí/caomhnóirímaidirlehacmhainnípobailaaimsiúagusaláimhseáilderéirmariscuí,toghchánionadaithenadtuismitheoiríagusdaoinedeonacha,ábhairasGaeilgeachurarfáillenanúsáidsabhaile,freagraíarábhairimníabhíonnarthuismitheoirí/caomhnóiríaullmhúagusascaipeadhibhfoirmbileogaeolais,ábhairfhoilsithemaidirletorthaísanoideachaslán-Ghaeilgeashainaithintagusachurarfáil,nameáinshóisialtaaúsáidchunnanaiscidiranbaileagusanscoilafheabhsú.

Tuairisceoir Cuimsíteargachpáirtíleasmharleisanbpróiseaspleanáladonscoiluile(marshamplatuismitheoirí/caomhnóirí,múinteoirí,anpobal,daltaí)agusléiríonnfísagusspriocannanascoileanméidachuireannnapáirtitheleasmharaarfadarfáil.

Tuairisceoir Tugannanscoilaiseolasréamhghníomhach,soiléiraguscuiditheachdotheaghlaighmaidirledulchuncinnnandaltaíagusoibríonnanscoiligcomharleochunstraitéisíashainaithintagusasholátharchuncabhrúlefoghlaimanlinbh/naleanaí(nuairnachionannanteangateagaiscagusadteangaféin).

Tuairisceoir Cuireannanscoiliniúlgocomhsheasmhachdothuismitheoirí/caomhnóirígurbéanrudistábhachtaíarfadinagcuidrannpháirtíochtanátimpeallachtshaibhirthacúilachurarfáiligcéadteangaanlinbhionasgurféidirleisnamúinteoirílán-Ghaeilgelán-tairbheabhaintasnascileannaagusasnameontaatáforbarthasachéadteangaagusnaláidreachtaísinaúsáidchuncabhrúlehinniúlachtafhorbairtsaGhaeilgenósaBhéarla.

28



Táscaire Úsáid shóisialta na sprioctheanga 1 2 3

Tuairisceoir DéantargnéithedenGhaeilgelehaghaidhgnáth-idirghníomhaíochtaísóisialtalaethúlaashainaithint,déantarpleanáillenanaghaidhagusdéantariadatheagascarbhealaíatáiomchuígosóisialtaagusgocultúrthaarbhonnscoileuile(.i.anGhaeilgeabhíonnagteastáilchuncríochadílsesaghnáthshaol).

Tuairisceoir CuirtearionchaisshoiléiremaidirlehúsáidnaGaeilgemartheangaantsóisialaitheiniúldonadaltaí.

Tuairisceoir Ibpolasaitheagusigcleachtaisnascoile,spreagtarnadaltaíchunanGhaeilgeaúsáidmartheanganacumarsáideagusantsóisialaithesaseomrarangaaguslasmuighde(marshampladreasachtaínóduaiseannaachurarfáilatáoiriúnachdonaois/leibhéal).

Tuairisceoir Déanannanfhoireannmonatóireachtagusmeasúnúcomhsheasmhacharandulchuncinnarbhealaítacúlacumasaithe,agusúsáideannsiadsonraíchunréimsífeabhaisashainaithintaguspleanáillehaghaidhsaibhriúagusforbairtteangabhreisesaGhaeilgechunfreastalarriachtanaisnandaltaíarbhonnnascoileuile.

Tuairisceoir BaineannanscoilleasasacmhainníGaeilgeanphobail,marshamplacuireadhathabhairtd’aoichainteoiríchunlabhairtleisanrang,dularthuraisallamuighinagcuimsítearúsáiddhílisnaGaeilge,leasabhaintasnameáinGhaeilgeagusascuidiúteicneolaíochta,srl.

29



Táscaire Tacaíocht agus acmhainní 1 2 3

Tuairisceoir Tánapáirtitheleasmharaarfadtiomantadorathanoideachaislán-Ghaeilge/Gaeltachtaagusdíríonnsiadabprionsabailchreidimhagusamiantaarbhealachcórasachaontaitheiniarrachtaíchuntacúleteanga,cultúragusféiniúlachtnaGaeilge/naGaeltachta,aguschuniadsinathógáilagusaathbheochan.

Tuairisceoir Déantarstraitéisfaisnéise,atábunaithearantaighdeisfearratáarfáilarshaintréitheanoideachaiséifeachtaighlán-Ghaeilgeagusarbhuntáistíandátheangachais,afhorbairtdeshíoragusascaipeadharnapáirtitheleasmharaarfad.

Tuairisceoir Féachtararfhorbairtdhátheangachnandaltaíarfadmarfhreagrachtscoileuile,agusléirítearésinibpolasaithe,saphleanáil,sanfhorfheidhmiúchánagussamheasúnú.

Tuairisceoir Déantarábhairfoghlamadílseardchaighdeáinadhearadhagusaúsáidarbhealaídílseigcomhthéacsannaatáoiriúnachagusfreagrúilóthaobhanchultúirdelehaghaidhnafoghlama.

Tuairisceoir Baintearleasasuirlisímeasúnaitheatábailí,iontaofaagusoiriúnachdonchomhthéacschunanfhorbairtteangasaGhaeilgeagussaBhéarlaarianú,chunspriocannaforbarthateangaachuriniúldopháirtitheleasmharaaguschuntagarmharcannaaleagansíosmarthreoirdonfhoghlaimdhifreálachagusdonphróiseasmeasúnaithesascoiluile.

30

Tásc

aire

ai

thea

nta

Tuai

risc

eoir

ai

thea

nta

Spri

oc-

feab

hais

Gní

omha

rtha

ri

acht

anac

haFr

eagr

acht

Scál

a am

aCr

itéi

r ra

tha

Dát

a at

hbhr

eith

nith

e

Dea-chleachtais san oideachas lán-Ghaeilge: Táscairí cáilíochtaPlean gníomhaíochta / plean feabhais scoile

31

Nótaí

32

Nótaí

clár...fhorbairt an dara teanga de, bíonn sé casta cláir thumoideachais a chur i bhfeidhm go...

Documents