1

‹Ç‹NDEK‹LER

mimaranEylül 2007 • Y›l: 1 • Say›: 2

Yay›n türü: Yerel süreli

Yay›nlayanMimarlar Odas› Konya fiubesi

M‹MARLAR ODASI ADINA SahibiM. Serdar IfiIK

Editör ve Yaz› ‹flleri SorumlusuRahmi ERDEM

Yay›n KoordinatörüHüseyin BAfiAR

Yay›n SekreterleriTülay KARADAYI YEN‹CE

Ayfl›n ÖZYURT

Yay›n Kurulu Rahmi ERDEM

O. Nuri DÜLGERLERMustafa ‹NCESAKALHavva ALKAN BALA

Deniz OKTAÇ ‹lhan KOÇ

Ayfl›n ÖZYURTHüseyin BAfiAR

Mustafa KORUMAZFatih CANAN

Tülay KARADAYI YEN‹CESami KALFAO⁄LUArma¤an GÜLEÇM. Feyza YARAR

Reklam YöneticisiSami KALFAO⁄LU

Yaz›flma AdresiM‹MARLAR ODASI KONYA fiUBES‹

Atatürk Caddesi No: 119 42040 Meram / KONYA

Tel: 0332. 353 47 17Faks: 0332. 353 41 61 mimaran@gmail.com

Ofset Haz›rl›kEKOL TANITIM

Kireçburnu, Alpaslan Sokak 42/1Tarabyaüstü 34457 ‹stanbul

Tel: 0212. 223 81 510212. 223 80 95

ekoltanitim@gmail.com

Bask›-CiltGÜZEL SANATLAR MATBAASI

‹stanbul, 0212. 503 58 40

Bask› TarihiEylül 2007

“mimaran” dergisi, Mimarlar Odas› üyelerineücretsiz olarak gönderilir.

Dergide yeralan yaz›larda ileri sürülengörüfllerin sorumlulu¤ yazarlar›na aittir.

ED‹TÖRDENMerhaba / Rahmi ERDEM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3

KÖPRÜMimar Muzaffer Bey ve Konya’daki Eserleri / Tülay KARADAYI YEN‹CE . . . . . . . . . . 4

YEN‹L‹KCam Yapraklar› / Brent RICHARDS / Çeviri: Tülay KARADAYI YEN‹CE . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8

SÖYLEfi‹EMRE AROLAT: “Mimarl›k benim için bir dünya görüflü üzerinden flekillenenve o denli tutarl› olan bir ifl üretmektir” Röportaj: Tülay KARADAYI YEN‹CE - Feyza YARAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11

DOSYA / KÜRESEL ISINMA ve M‹MARLIKKüresel Is›nma ve Mimarl›k / ‹lhan KOÇ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19Gezegenimizi Tehdit Eden De¤iflim: Küresel Is›nma / M. Emin AYDIN - Fatma BEDÜK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21

Eylül 2007ISSN 1307-3095

s.23 Sanayide kullan›lan fosil yak›tlardan kaynaklanan CO2 emisyonlar› küresel ›s›nman›n esas sebeplerindendir.

Kapak foto¤raf›: Commerzbank MerkezBinas›, Frankfurt, Almanya.

Ünlü mimar Sir Norman Fostertaraf›ndan 1997 y›l›nda Frankfurt’ta infla edilmifl olan Commerzbank binas›,anteni ile birlikte 300 m. yüksekli¤i ve 53 kat›yla dünyan›n ilk yüksek katl› ekolojik ofis binas›d›r. Yap›da cazipçal›flma alanlar› yaratacak genifl ve dikeyolarak flafl›rtmal› bahçeler kullan›lm›flt›r. Fonksiyonel olarak “yeflil” olarak tasarlanm›fl yap› yüksek olmas›na karfl›naç›labilir pencerelere sahiptir. Yapay klimatik sistemleri gerekti¤i zamandevreye giren binada, Atrium bofllu¤u birbaca olarak görevi görür. Yap›da (yandaflemas› görülen) do¤al havaland›rma veayd›nlatma sayesinde % 60 oran›ndaenerji tasarrufu yap›lmaktad›r.

içindekiler

Y›lda dört say› olarak yay›nlanan dergimizde, mimarl›k alan-lar›ndaki görgül çal›flmalara, derlemelere (en son literatürükapsaml› bir flekilde inceleyen yaz›lar, meta-analiz çal›flmalar›,model önerileri, olgu sorunlar› ve tart›flmalar› vb.), çevirilere veözgün kitap incelemelerine yer verilmektedir.

Mimaran’a gönderilen yaz›lar daha önce hiçbir yerdeyay›nlanmam›fl olmal›d›r. Herhangi bir sempozyum yada kongrede sunulan yaz›larda kongrenin ad›, yeri ve tarihi belirtilmelidir. Yaz›lar editör ve yay›n komisyonu taraf›ndan ön de¤erlendirmeye tabi tutulur.

Yay›nlanmak üzere dergiye gönderilecek yaz›lar, bafll›k sayfas›,ana metin, kaynaklar, (varsa) ekler ve yazar notlar› bölümleriniiçermelidir. Metinler Times New Roman karakterde, 12 punto ve 1,5 sat›raral›¤› ile yaz›lmal›d›r. Metine ait görseller, opak ya da saydamolarak verilemiyorsa, taramalar›n ve/veya dijital foto¤raflar›n (7 cm’den küçük olmayacak flekilde) olanaklar ölçüsünde büyükebatta, 300 dpi çözünürlükte jpeg veya tiff dosyalar› olarak verilmesi gerekir.

Yaz› Kurulu

s.51Ontario Gölü’nden CN (Canada National/Ulusal Kanada) Kulesi’yle Toronto.

‹Ç‹NDEK‹LER

Sürdürülebilir Mimarl›¤›n Kapsam›: Kavramsal Bir Çerçeveden Bak›fl / Gülser ÇELEB‹ - Arzuhan Burcu GÜLTEK‹N . . . . . . . . . . . . . 30Sürdürülebilir Mimaride Enerji Etkin Tasar›m Uygulamalar›n›n DünyadanBaz› Örnekler Üzerinden ‹ncelenmesi / Enes YAfiA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36Sürdürülebilir Kent Planlar› / Demet IRKLI ERYILDIZ - Semih ERYILDIZ - Özge YALÇINER . . 44Yap› Sektöründe Enerji Tasarrufuna Büyük Katk›: “EPS YALITIM-KALIPLI” YAPI ÜRET‹M S‹STEMLER‹ (ICFs) / ‹lhan KOÇ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59Küresel Is›nma Felaket Senaryosu mu? / Murat MEfiHUR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67Is› Yal›t›ms›z Yap›lar›n Atmosfer Kirlili¤ine ve Küresel Is›nmaya Etkisi / Naz›m KOÇU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70

Gelecek say›n›n dosya konusu: “M‹MARLIKTA KAOS”

E⁄‹T‹MSelçuk Üniversite Mimarl›k Bölümünde E¤itime Yeni Bir Bak›fl Getiren Uygulama Etkinli¤i / Havva ALKAN BALA . . . . . . . . . . . . . . . 79

SANATM.C. Escher’in Fonsuz Tasvirleri ve Türk Sanat›n›n Dili / ‹lham ENVERO⁄LU . . . . . . . . . . . . 92

ÇEV‹R‹Çevre Komisyonunun Seçti¤i “2007’nin En ‹yi 10 Projesi”nden Örnekler / Çeviri: Süheyla SIRAMKAYA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99

ETK‹NL‹KLER‹M‹ZMimarlar Odas› Konya fiubesi Etkinlik Haberleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106

SERBEST KÜRSÜ‹flletmeli Belediyecilik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109

YAYIN TANITIMLARI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111Karamano¤ullar› Dönemi MimarisiMimar SinanKonya Kitab› IX: Yeni ‹pek Yolu

fi‹‹RBacalar / Necip Faz›l KISAKÜREK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112

2

Mimaran Dergisi Yaz›m Kurallar›

s.38Finlandiya büyükelçilik binas›, yatay gölgeleme elemanlar›. Mimarlar Pekka Maki, Toni Peltola,Helsinki.

s.94Çatal Höyük duvar resmi, Konya. M.Ö. 7-5. bin y›l.

MER

HA

BA

…Birinci say›m›z›n ard›ndan ald›¤›m›z olumlu tepkiler bize güç ve cesaret verdi. Yay›nhayat›m›zda sizlere ikinci kez merhaba demenin heyecan›n› yafl›yoruz. Hepinize, Yay›nKurulumuz ad›na candan teflekkürler.

‹lk say›da yer veremedi¤imiz “Dosya” bölümü ile bu say›m›zdan itibaren her say›m›zdakarfl›laflacaks›n›z art›k. Bu say›m›zda yine mesle¤imizle ilgili birçok güncel, yerel, ulusal veuluslararas› konular› size sunmaya çal›flt›k:

• Geleneksel ile modern mimari aras›nda bizlere örnek olmas› bak›m›ndan “Köprü”bölümünde Birinci Ulusal Mimarl›k Ak›m›n›n en önemli mimarlar›ndan biri olanMimar Muzaffer Bey’in Konya’ya kazand›rd›¤› çok önemli kurumsal eserlerinintan›t›m› yap›lmaktad›r.

• Yap› ve teknoloji konusunda en son geliflmeleri takibe ald›¤›m›z “Yenilik”bölümünde, Brent Richards’›n kaleme ald›¤› “Cam Yapraklar›” isimli makaledegünümüz mimarisinde cam›n yap›da çok çeflitli kullan›m örnekleri ortaya konmaktad›r.

• SGM kapsam›nda konferans vermek için flubemize gelen Mimar Emre Arolat veorta¤› Gonca Ç›rako¤lu ile yap›lan mimarl›k ve e¤itimi üzerine kapsaml› bir röportaj“Söylefli” bölümümüzde yer almaktad›r.

• “Dosya” konumuz ise dünyan›n en güncel ve önemli olgusu olan “Küresel Is›nma”y›Mimarl›k ba¤lam›nda ele almakta ve çeflitli akademik çal›flmalarla, olgunun sebepoldu¤u sorunlara mesle¤imiz aç›s›ndan çözümler sunulmakta. Bu amaçla, ortayakonulan çal›flmalar›n birincisinde olgunun tan›m› ve oluflum sebepleri çevre bilimibak›m›ndan geniflçe ortaya konmakta ve etkilerinin dünya ve ülkemiz, hatta Konyaiçin neler olabilece¤ine iliflkin çok detayl› bilgi verilmektedir. Daha sonraki birkaççal›flmada ise günümüz dünyas›n›n en önemli anahtar kelimelerinden olan‘sürdürülebilirlik’ ve ‘enerji etkinlik’ aç›s›ndan sorununun çözümüne iliflkin mimarl›k(tasar›m ve yap› ölçe¤i) ve flehir planlama disiplinlerinin nas›l bir katk› yapabilece¤iortaya konmaktad›r. Son birkaç araflt›rma ile de, sorun, ‘yap› sektörü’ aç›s›ndan ve‘›s› yal›t›m›’ ba¤lam›nda detayl› olarak tan›mlanmakta ve çözümüne iliflkin olarakyap›labilecek uygulamalar ve çözüm önerileri vurgulanmaktad›r.

• “Etkinliklerimiz”de yine fiubemizin gerçeklefltirmifl oldu¤u çeflitli faaliyetler hakk›ndabirkaç foto¤raf ile k›sa bilgiler sunulmaktad›r.

• “Çeviri” bölümünde, dosya konusuyla iliflkili olarak, Amerikan Çevre Komisyonu’nunseçmifl oldu¤u 2007 y›l›n›n “En ‹yi 10 Yeflil Projesi”nin tan›t›m› yap›lmaktad›r.

• “E¤itim”e iliflkin Selçuk Üniversitesi Mimarl›k Bölümü’nde bölüm ö¤retim elemanlar›ve ö¤rencilerinin kat›lm›fl oldu¤u ve teorinin somutlaflt›r›ld›¤› K›fl Okulu uygulamaetkinlikleri (workshops) farkl› 4 atölye grubu olarak (Puzzle&Pattern, Aray›fl,Arch+Art ve Giriflim), raporlar› ile birlikte tan›t›lmaktad›r.

• “Sanat” bölümünde ça¤dafl resimle, geleneksel süsleme (tezyinat) sanat›m›zaras›ndaki ilgi çekici benzerliklere dikkat çekmektedir.

• “Serbest Kürsü”de Konya merkezinde Meram Belediyesinin semt ölçe¤inde gerçeklefltirmifl oldu¤u Meram Yaka Park›’n›n planlama safhas›ndan bugüne kadarkiserencâm›, elefltirel bir bak›flla irdelenmektedir.

• “fiiir” bölümünde, mimari yap› ve/veya elemanlarla ilgili olarak bulabildi¤imiz fliirler-den, bu say›m›zda Necip Faz›l KISAKÜREK’in “Bacalar” fliiri yer almakta.

Bir sonraki dergimizin (3.say›) ‘Dosya’ konu bafll›¤›n›n “Mimarl›kta Kaos” ve 4. Say›m›z›n‘Dosya’ konusunun da “Mevlânâ Y›l›n›n Ard›ndan” olaca¤›n› hat›rlatarak, her iki say› içinde, katk›lar›n›z› bekledi¤imizi hat›rlat›yoruz. Gelecek çal›flmalar›n, dergimizin yaz›m

kurallar› çerçevesinde 10 sahifeyi geçmemesini özellikle rica ediyoruz.

Gelecek say›m›zda buluflmak dile¤iyle…

Rahmi Erdem

ED‹TÖRDEN

3

ak›n tarihimizde Abide-i Hürriyetmimar› olarak tan›nan Mimar Mu-zaffer Bey, Birinci Ulusal Mimarl›k

Ak›m›n›n en ünlü mimarlar›ndand›r. Osman-l› mimarisinin son döneminde, yapt›¤› çokyönlü çal›flmalar› ve farkl› sanatç› yönüylekarfl›m›za ç›kan Muzaffer Bey, k›sa süren ya-flam›n›n belki de en önemi eserlerini Kon-ya’da vermifltir

1883 y›l›nda ‹stanbul’da do¤an MuzafferBey, ‹ptidai ve Rüfltiye ö¤renimini ‹stan-bul’da tamamlad›ktan sonra, Hal›c›o¤lu’ndaMühendishane-i Berri-i Humayun’un yan›n-da Hendese-i Mülkiye Mektebine de bir süredevam etmifltir. Sahip oldu¤u yüksek resimkabiliyeti ile Yusuf Razi Bey’in dikkatini çe-ken Muzaffer Bey, Yusuf Razi Bey taraf›n-dan kardefli Mimar Vedat Bey’e tavsiye edil-mifl ve O’nun dönemin ünlü mimar› olan Ve-dat Tek’in yan›nda çal›flmas›n› sa¤lam›flt›r.Burada mimarl›kla ilgili resim ve projeleryapan Muzaffer Bey, ayn› zamanda mimarVedat Bey’in ‹stanbul’daki en önemli yap›la-r›ndan Sirkeci Büyük Postane, arkas›ndaki

Hoca Hubyar Mescidi, Sultanahmet’teki Ta-pu ve Kadastro binalar› yap›m›nda büyükeme¤i geçmifl, yap›lar›n oluflmas› ve tamam-lanmas›nda büyük yarar› dokunmufltur.

Bu uygulamalar›n yan› s›ra MuzafferBey, II.Meflrutiyet’in ilan›ndan sonra Ka-dastro Fen Heyetinde görev alm›fl, Hendese-iMülkiye Mektebinde mimarl›k ö¤retmenyard›mc›s› görevini yüklenmifltir. Bu y›llardaSultan Reflat’›n Mimar Vedat Bey’i SaraylarBafl mimarl›¤›’na atamas›yla Muzaffer Beyde Posta ve Telgraf Nezareti Mimarl›¤›’nagetirilmifltir. Posta ve Telgraf naz›r› OksanEfendi, bu s›ralarda Londra’da bast›r›lmas›kararlaflt›r›lan posta pullar›n›n haz›rlanmas›görevini Muzaffer Bey’e vermifl, ulusalürünlerden etkiler tafl›yan, ilginç özelliklergösteren Muzaffer Bey’in resimleri, ‹ngiliz-ler taraf›ndan gerçek bir sanatç› ifli olarak ni-telendirilmifltir.

Bu y›llarda 31 Mart olay›nda flehit düflen-ler için bir an›t yapt›rma karar› al›nm›fl ve biryar›flma aç›lm›flt›r. 1909 y›l› Nisan ay›ndaaç›lan bu yar›flmaya, ünlü Türk sanatkarlar-

Tülay Karaday› Yenice, Arafl. Gör. Selçuk Üniversitesi Mühendislik, Mimarl›kFakültesi Mimarl›k Bölümü.

KÖPRÜ

4

Y

M‹MAR MUZAFFER BEY ve KONYA’DAK‹ ESERLER‹

Tülay KARADAYI YEN‹CE

dan Mimar Kemalettin Bey, Mimar VedatBey, Konstantin Kiryakidi Efendi, MimarVedat Bey’in ö¤rencilerinden Muzaffer Beyve yabanc› sanatkarlardan dönemin ünlü si-mas› Mösyö Valaury kat›lm›fl, birincilik ödü-lünü ise Mimar Muzaffer Bey alarak k›sa za-manda ün kazanm›flt›r.

An›t, Muzaffer Bey taraf›ndan II.Meflru-tiyet u¤runa flehit düflen subay ve erlerin an›-s›na dikilecektir. Yap›t, mermer bir kaideüzerine dikilmifl bir top namlusu fleklinde ta-sarlanm›flt›r. An›t›n içi cami olarak düflünül-müfl, kemerlerle birbirine ba¤layan üç aya¤adayanmaktad›r Mimar Muzaffer bu an›tta,Klasik Osmanl› Mimari’sinin gelifltirilmiflmimari elemanlar› ve bezeme motiflerindenyararlanm›fl, geçmifl ile bulundu¤u ça¤ ara-s›nda ba¤lant› kurmaya çal›flm›flt›r. Yap›ld›¤›y›llarda büyük yank› yapan an›t, döneminegemen mimari ak›m› olan Neo-Klasik /Biri-ci Ulusal Mimari Ak›m›’n›n bütün ö¤eleridenenmifl, kendi dönemi içinde baflar›l› biran›t olarak ün yapm›flt›r.

Hürriyet An›t’›n›n yap›m›ndan sonra Pos-ta ve Telgraf Nezaret Mimarl›¤›ndan ayr›lanMimar Muzaffer Bey, Konya Valisi HüsnüBey’in ça¤r›s› üzerine Vilayet Baflmimar›görevinde bulunmak üzere Konya’ya gel-mifltir.

1914 y›l›nda Konya’ya gelen Mimar Mu-zaffer, Konya’da yap›lmas› istenen ve baz›-lar›n›n ön çal›flmalar› bafllam›fl olan yap›lar-dan Dar-ül Muallimin (Erkek Ö¤retmenOkulu) ve Dar-ül Muallimat (K›z Ö¤retmenOkulu) yap›lar› için gerekli kiflileri yetifltir-meye çal›flm›flt›r. Mimar Muzaffer’in Dar-ülMuallimin’in ard›ndan Konya Haras›’n›oluflturmakla görevlendirildi¤i, bunlar›n ya-n› s›ra daha önce temelleri at›lan, yar›m b›ra-k›lan Dar-ül Muallimat’›n tamamlanmas›ndaçal›flt›¤› görülmektedir.

Mimar Muzaffer Bey Dar-ül Mualli-min/Konya Erkek Lisesi/Gazi Lisesini 1917y›l›nda tamamlad›ktan sonra, daha öncedentemelleri at›lan Dar-ül Mualimat’›n (K›z Ö¤-retmen Lisesi) yap›m›na bafllam›flt›r.

Bugün Selçuk Üniversitesi Rektörlük Bi-nas› olarak hizmet veren yap›, 1915 y›l›ndaMevlana Türbesi civar›nda Hac› Fasihzade

5

KÖPRÜ

Mimar Muzaffer Bey.

Mimar Vedat Bey (Tek) ile birlikte infla ettikleri HocaHobyar Mescidi (1905-09), yap›m›na kat›ld›¤› yineMimar Vedat Bey’in önemli yap›lar›ndan Sirkeci Büyük Postane (1903-09).

Abide-i Hürriyet (1911)

Memduh’un evinde tek s›n›fl› olarak aç›lanDar-ül Mualimat (K›z Ö¤retmen Lisesi)okulunun 1924 y›l›nda buraya tafl›nmas› ileK›z Muallim Mektebi ad›n› alm›flt›r. Bu ya-p›da çal›flan usta ve iflçilerin aç›klamalar›nagöre Mimar Muzaffer Bey, di¤er yap›lar›ndaoldu¤u gibi bu yap›s›nda da en küçük ayr›n-t›ya kadar çizimlerini tamamlam›fl, ayr›caölümüne kadar uygulaman›n bafl›nda bulun-mufltur.

Mimar Muzaffer, bu yap›lar›n yap›m› sü-rerken, de¤iflik aflamalar geçiren Konya Zi-raat Abidesi’ni tamamlamaya çal›flm›flt›r.Günümüz Atatürk An›t›’n›n kaidesini olufltu-ran Ziraat Abidesi; Mimar Muzaffer Bey ta-raf›ndan Konya’n›n bir ziraat memleketi ol-mas› nedeniyle, bunu sembolize eden ka¤n›,bu¤day, baflak demetleri ve birkaç köylü bu-lunan abide kompozisyonunu haz›rlay›p is-tasyon yolu üzerine infla ettirmeyi planlam›fl-t›r. Plan›n› devrin resmi makamlar›na sun-mufl, plan ve teklif be¤enilmifl ve derhal in-flas›na geçilmifltir. Bir hayli de inflas› ilerle-mifltir. Ancak Birinci Dünya Savafl› bafllama-s›yla ortaya ç›kan baz› maddi ve manevi ne-denlerle inflaa durdurulmufltur. 1920 y›l›ndaMimar Muammer Bey’in ölümü üzerine pro-

6

Dar-ül Muallimin / Konya Erkek Lisesi /Gazi Lisesi.

Konya, Dar-ül Muallimat / K›z MuallimMektebi / K›z Ö¤retmen Lisesi.

KÖPRÜ

Tasar›m› Mimar Muzaffer Bey’eait posta pullar›.

je tümüyle uygulanamam›fl biçimde sona er-mifltir.

Ziraat Abidesinde, Mimar Muzaffer BeySelçuklu dönemi, Beylikler dönemi ve Os-manl› dönemi tafl iflçili¤inin bezeme örnekle-rini kullanm›flt›r. Bunu yaparken bu bezeme-leri birebir kullanmam›fl, onlara kendi yoru-munu katm›fl ve bezemeye gerekti¤i orandayer vermifltir. Kubbeciklerdeki palmetlerde,sütuncedeki vazo ve çiçek kompozisyonun-da, kavisli al›nl›ktaki palmetlerde MimarMuzaffer Bey’in yorumu ön plana ç›km›flt›r.Neo-Klasik dönemin bütün özellikleriniKonya Ziraat Abidesi’nde büyük bir ustal›klasergilemifltir.

Mimar Sinan döneminin Konya’daki ün-lü yap›s› Selimiye Cami’nin onar›m›n› üst-lendi¤i anlafl›lan Mimar Muzaffer Bey, Kon-ya'daki ilk eseri olan Dar-ül Muallimin’i (Er-kek Ö¤retmen Okulu) tamamlamayabilmesi-ne karfl›n; 37 yafl›nda 26 Mart 1920 günü, va-kitsiz ölümü nedeniyle, Dar-ül Muallimat(K›z ö¤retmen okulu), Ziraat Abidesi gibibaz› eserlerini tamamlayamam›flt›r. MimarMuzaffer Beyin yar›m kalan bu eserleri, ça-l›flmalar› esnas›nda yetifltirdi¤i Mimar Falih(Ülkü) taraf›ndan tamamlanm›flt›r.

Ölümünden sonra Sadrettin Konevi Tür-besininin avlusuna defnedilen Mimar Mu-zaffer’in mezar›, daha sonra kald›r›larak kay-bolmufl ve bafl› ucunda yer alan mezar tafl› dakaybedilmifltir.

fiüphesiz Mimar Muzaffer Bey’in k›sahayat› içinde Konya, Konya’n›n kültürel mi-ras› içerisinde Mimar Muzaffer Bey’in eser-leri önemli yer tutar. Yaflam› boyunca, çokgüç koflullarda çal›flmas›na ra¤men, yap›tla-r›nda titiz bir çal›flma sergilemifltir. Dönemi-nin yayg›n an›tsal görünüfllü cephe anlay›fl›n›eserlerinde biraz yumuflatarak iç-d›fl iliflkile-rini kurmaya çal›flm›flt›r. Ayr›ca Selçuklu veOsmanl› mimarisinde karfl›m›za ç›kan çini vebezeme örneklerini, eserlerinde baflar›l› birflekilde yeniden yorumlayabilmifltir.

Kaynaklar:

• “Abide-i Hürriyet”, 1958, ‹stanbul Ansiklopedisi,cilt1, ‹stanbul.

• Anonim, 1973, “Konya 1973 ‹l Y›ll›¤›”, Yeni KitapBas›mevi, Konya.

• Altan, M., 1948, “Mimar Muzaffer”, Mimarl›k, No.2,Ankara.

• Atlan, K., 1948, “Konya’da Ölen K›ymetli SanatkarMimar Muzafferin Mezar›”, Konya Halkevi Ayl›kKültür Dergisi, y›l XI, say›115, Konya.

• Sözen, M., Dülgerler, O.,N., 1978, “MimarMuzaffer’in Konya Ö¤retmen Lisesi”, ODTÜMimarl›k Fakültesi Dergisi, cilt 4, say› 1, Ankara.

• Karaday›, T., 2004 , “Konya Atatürk An›t›”, YüksekLisans Semineri, S.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, Konya.

7

Mimar Muzaffer’in yar›m kalan Konya Ziraat Abidesi ve yap› detay›.

KÖPRÜ

am bir yap› malzemesi olarak bizimiç ve d›fl mekân›m›z aras›nda özel birtabaka ve kendi zaman›n›n mimarisi-

ni bar›nd›r›p a盤a ç›kart›r. Mimarlar›n mini-mal bir çevresel örtü pefline düflmeleri evrim-sel ve indirgeyici bir yaklafl›m yaratm›fl, böy-lece cam ça¤dafl mimarinin hâkim ve gereklibir giydirme malzemesi haline gelmifltir.

Özellikle, cam teknolojisindeki yeni ge-liflmeler, özel filmlerin, yap›flt›r›c›lar›n vekaplamalar›n da kullan›lmas›yla, cam›n tambir strüktürel malzeme olarak kullan›labil-mesine olanak vermifltir. Sonradan, uzaysaltasar›m fikri daha önemli hale gelmifl ve do¤-ru ifade edildi¤inde kendi taraf›nda yenilikçibir sanat tariflemifltir.

Bu yaklafl›m “yer”in bir konu olarak eleal›nmas›n› ve kat› formlar›n, kabuklar›n, ör-tülerin yarat›lmas›ndan ve yap›n›n mühen-dislefltirilmifl dilinden uzaklaflmay› kapsa-maktad›r. Bu, binalar›n gerçekten çok duyu-sal ve çok yüzlü bir metafizik tecrübesi ol-malar› için derinlik, bulufl, gizem ve gölgeyesahip olma potansiyeline izin vermifltir

Yaprakl› CamHollanda’da Alphen aan den Rijn’deki bele-diye binas› Erick van Egeraat AssociatedArchitects taraf›ndan tasarlanm›fl ve 2002 y›-l›nda tamamlanm›flt›r. 70000lik flehir bütünmerkezinin yeniden geliflimi için büyük birtutkuya sahiptir ve serbest biçimli e¤risel be-lediye binas› ana plan›n merkezi noktas›n›oluflturmaktad›r.

Belediye meclisi, yaklafl›mlar›n› ve yerelhalkla saydam, aç›k ve davetkâr bir bina ara-c›l›¤›yla iletiflim kurma yöntemini yönetimeanlatmak için çabalad›. Binan›n görüntüsüdo¤rudan bu tutkuyla ilgilidir ve her fleydenönce saydam cam cephesi ile ifade edilmifltir.

Ifl›¤›n ve iç mekân için kullan›lan do¤almalzemelerin seçimi kurum binas›n›n kamu-sal karakterini güçlendirmektedir ve ziyaret-çiler ile vatandafllar› kamusal hayata kat›lma-lar› için cesaretlendirme niyetindedir.

Tüm biçim flimdiki kentsel ba¤lamdakiölçek farkl›l›klar› ile iliflki kuracak ve onlar›yeniden birlefltirecek bir biçimde tariflen-mifltir. Bina, bir tarafta Raul Wallenberg

8

C

CAM YAPRAKLARI

Brent RICHARDSÇeviri: Tülay KARADAYI YEN‹CE

YEN‹L‹K

Tülay Karaday› Yenice, Arafl. Gör. Selçuk Üniversitesi Mühendislik, Mimarl›kFakültesi Mimarl›k Bölümü.

Meydan›’n›n kent ölçe¤ine cevap vermekiçin daha yüksekken di¤er yandan ise konutbölgesine yöneldi¤inde ölçek aç›s›ndan dahamütevaz›dir.

Ana girifl; Stadhuispleini adresleyen gü-neydo¤u köflede konumland›r›lm›flt›r. Bu anagirifl, giriflin üzerine ç›karak halk taraf›ndanulafl›labilirli¤inin vurguland›¤› meclis odas›-na ulaflan genifl merdivenlerin bulundu¤u fe-rah bir resepsiyon alan›na aç›lmaktad›r.

D›fl cepheler belediye binas›, servis bölü-mü ve yönetim tesislerinden oluflan üç parça-y› birlefltiren ve paketleyen, sürekli ancak ta-bakal› bir kabuk olarak ele al›nm›flt›r. Farkl›tabakalar, örttü¤ü fonksiyona uygun bir yü-zey a盤a vuracak flekilde birbiri üzerindekaymaktad›r.

Binan›n d›fl görüntüsünü niteleyen çiftk›vr›ml› sertlefltirilmifl cam paneller üstte vealtta paslanmaz çelik U profil kesitler ile ye-rinde tutulmaktad›r. Binan›n tüm yüzeyinikaplayan fotografik olarak uygulanm›fl yap-rak – bask› deseni bir yapboz gibi bir arayagelmektedir.

‹çeride ve d›flar›da dekoratif etki ayr›cagünefl kontrolü ve bina kullan›c›lar› için birmiktar mahremiyet sa¤lamaktad›r. Do¤rudangünefl ›fl›¤›na maruz kalan cephelerde desendaha yo¤un görünmekte ve yaprakl› bir or-man› hat›rlatan serin gölgeler atmaktad›r.Günefl kazan›m›n›n ve parlakl›¤›n azald›¤›noktalarda desenin de inceldi¤i görülmekte-dir.

Görüntüsünün de¤iflimiyle, sezgisiyleçevreye karfl›l›k veren bukalemuna benzerbir flekilde, belediye binas› da hem program-sal ve mekânsal gereksinimlere karfl›l›k ver-mifl hem de kendi ba¤lam›ndaki kentsel nü-anslara hassasiyetle tepki göstermifltir. Bele-diye binas›n›n tarihi an›tsal imaj›na yenilme-den, bina yine de flehrin içinde bir simgeseliflaret ve radikal yeni bir varl›k olmufltur. Bubina, büyüyen toplumun imaj›n› yans›tanaç›k, davetkâr ve ulafl›labilir bir kurumdur.

Tabakalanm›fl CamHollanda cam endüstrisinin yuvas› olan Le-erdam’daki Laminata Evi (2002) bir sanatç›için cam bir ev olarak programlanm›fl veKruunenberg Van der Erve Architecten tara-

f›ndan Leerdam Bar›nd›rma fiirketi için ta-sarlanm›flt›r

Planda tek katl› ve düz çat›l› olan ev bo-yuna iki parçaya ayr›lm›fl, büyük bölüm ikiçift kiflilik yatak odas›, banyo ve çal›flma bö-lümünden oluflan ana evi bar›nd›rm›flt›r. Da-ha küçük olan k›s›m bir banyo ve girifl holü-nü bar›nd›rmaktad›r. ‹ki kanat aras›nda aç›kplanl› bir yaflama ve yemek yeme mekân›,buna bitiflik bir teras ve bir garaj ve stüdyomekân›n›n bulundu¤u bodruma inen iki katyüksekli¤inde aç›k bir girifl avlusu bulun-maktad›r.

Laminata Evi’nde ana cepheler için camkullan›lm›flt›r ancak tipik düz - tabaka ya daçift – cam birimler halinde de¤ildir. Daha zi-

9

Hollanda da Alphen aanden Rijn’deki belediyebinas› Erick van EgeraatAssociated Architectstaraf›ndan tasarlanm›flt›r.Cam cephe tabakalar› ört-tükleri fonksiyona uygunde¤iflilik gösteren yüzeylerortaya ç›karmaktad›r.

Çift k›vr›ml›, sertlefltirilmiflcam paneller bir yaprakdeseninde kaplanm›fl bu dahem günefl kontrolü hemde bina kullan›c›lar› için birmahremiyet sa¤lam›flt›r.

Alphen aan den Rijn’dekibelediye binas›n›n anagirifli, meclis odas›na ulaflangenifl bir merdivenin debulundu¤u ferah veayd›nl›k bir resepsiyonalan›na aç›lmaktad›r.

Çift k›vr›ml› cam panellerüzerinde fotografik olarakuygulanm›fl yaprakdesenleri.

Zemin kat plan› ve boyunakesit Alphen aan denRijn’de belediye binas›,Hollanda proje: Erick vanEgeraat AssociatedArchitects.

Çizim: Erick van EgeraatAssociated Architects

YEN‹L‹K

yade duvarlar ve gerçe¤i söylemek gerekirsetüm yap› bütünüyle camdan oluflmufltur. Bubina sakinlerinin mahremiyet ve güvenlikgereksinimlerine cevap verirken ayn› zaman-da cam tabakalar› strüktürel eleman olarakkullanan cesur bir deneydir.

Ev 2/5 inç (1 cm) kal›nl›¤›nda ayr› yap-rakl› cam tabakalar›ndan oluflmufltur. Bunlar10000 tane dikine y›¤›lm›fl ayr› tabakalardanoluflmufl, bu tabakalar ayr› ayr› kesilmifl, sili-

kon esasl› bir yap›flkanla arazide yap›flt›r›l-m›flt›r. Sonuçta elde edilen duvarlar›n kal›n-l›klar› 8 inç (20 cm) ile 6 – _ feet (2 m) ara-s›nda de¤iflmektedir.

Cam›n oyuldu¤u “b›çak” ile yap›lan k›v-r›ml› yol en iyi, giriflten ana yaflam alanlar›nakadar tüm kuzey – güney uzunlu¤unu geçenana koridorda görülmektedir. Burada camçekilmekte ve ince ince bilenmifl bir heykelsikütle içinde akmaktad›r. Cam tabakalar›n›naç›kta kalan uçlar›, ›fl›k ve gölge oyunlar›yladuvarlar›n yüzeyinde hafifçe dalgalananbeklenmedik derecede zengin bir desen ya-ratmaktad›r.

Kal›nl›klar› eflit olmayan duvarlar›n için-den geçen de¤iflken ›fl›k, en kal›n duvarlar›nyo¤un koruyucu opakl›¤›ndan en ince levha-lar›n berrak fleffafl›¤›nda son bulan çarp›c›bir etki yarat›r.

Araflt›rma, gelifltirme ve yap›m program›-n›n dört buçuk y›l› bulan uzunlu¤u cam lev-halar› tutabilecek uygun yap›flt›r›c›y› bul-makta karfl›lafl›lan zorluktur. Bununla bera-ber kullan›lan yap›flt›r›c›n›n cam›n genleflmeve k›r›lganl›¤›n› bar›nd›r›rken UV dirençli ve

devaml› esnek olmas›n› sa¤layacak devrimcibir solüsyon gelifltirmifltir.

Böylece bütünde esneklik sa¤lamak ama-c›yla her cam tabakas› aras›nda belirli birmiktar strüktürel hareket muhafaza edilmifl-tir. Güç söz konusu oldu¤unda, tek bir tabakabir çekiç ile parçalanabilirken birlikte al›n-m›fl yaprakl› cam betondan daha sa¤lamd›r.

Deneysel solüsyon mimarlar›n, ön araflt›r-ma çal›flmas›ndan sorumlu olan merkeziDelft’te bulunan Hollanda Fen BilimleriEnstitüsü’nün, cam üretimini üstlenen camfirmas› Saint Gobain’in ve Merkezi Ooster-haut’ta olan Den Braven Sealants’›n eflsiz ifl-birli¤inin bir sonucu olmufltur.

Bina beton bir döfleme üzerine oturmaktave yeralt›ndan ›s›tma ve elektrik kablo kanal›sistemi ile servis almaktad›r. Kal›n duvarlar›s› kazan›m›n›, yaz mevsiminde s›cakl›k dal-galanmalar›n› ve so¤utmaya duyulacak ihti-yac› ortadan kald›racak flekilde emerek içeri-ye geçirmeden da¤›t›r. Bununla beraber ayn›duvarlar›n servis kablolamas› için geçirgen-lik yaratmadaki yetersizlikten dolay› özel birmeydan okuma sergiledi¤i görülmektedir.

Sonuç di¤er cam binalardan farkl› olarakflafl›rt›c› bir ustal›kt›r. Ifl›¤› ele al›fl› ve “buzabenzer” hacimsel kütlesiyle eflsizdir. Cam›nmimari bir malzeme olarak kullan›m›n›n ön-ceki deneysel tecrübelerinden farkl› olarakmimarlar Gerard Kruunenberg ve Paul Vander Erve malzemenin deneysel özellikleriniyenilemenin yolunu bulmufllard›r.

Laminata Evi’nde cam k›r›lganl›¤›n› kay-bederek a¤›r bir hale gelir ve kütle ile hacimelde eder. Sonuç tamamen cam›n bir yap›malzemesi olarak kullan›m›n› yeniden ta-n›mlar ve sonuç olarak mimari bir devrimitemsil eder.

Kaynak: www.architectureweek.com

Foto¤raflar: Dennis Gilbert

10

Laminata Evi Zemin kat plan›.

Çizim: Kruunenberg Van der ErveArchitecten

New Glass Architecture, from Yale University Press. Image: Yale University Press andLaurence King, photo by Dennis Gilbert

Leerdam’da Laminata Evi.,Hollanda proje:Kruunenberg Van der ErveArchitecten ,10 000yaprakl› cam tabakas›ndanoluflmufltur.

Laminata Evi içindeki , camduvarlar taraf›ndanyarat›lan de¤iflken derecelisaydaml›k ve ›fl›k kalitesi.

Koridorda, yontulmufl camçekilir ve duvar yüzey-lerinde hafifçe dalgalananbir desen yaratarak akar.

YEN‹L‹K

endine has oluflturdu¤u mimari kim-li¤iyle mimarl›k dünyas›n›n yak›n-dan takip etti¤i Emre Arolat ve ora¤›

Gonca Ç›rako¤lu, TMMOB Mimarlar Odas›Konya fiubesi’nin düzenledi¤i organizasyonsebebiyle Nisan ay›nda Konya’da idi. Kendi-siyle mimarl›¤›n gidiflat›ndan akademi dün-yas›na, ifl yaflam›ndan ald›¤› ödüllere, kendiö¤rencili¤inden flimdiki e¤itim anlay›fl›nakadar her fleyi konufltuk. Samimi üslubuylarenklenen bu söylefliyi keyifle okuman›z›ümid ederek Emre Arolat ve Gonca Ç›rako¤-lu’na bir kez daha teflekkürlerimizi sunar›z.

• Çok klifle bir soru olacak belki ama ne-den mimarl›k? Ailenizin ikinci nesil mi-mar› olman›z›n bu tercihinize ne gibi etki-leri oldu?Nerdeyse yüzde yüz etkilemifltir. Yani üni-versite seçim döneminde mimarl›k d›fl›ndahiçbir fley düflünmüyordum. Hatta çok ilginçbir fleydir, dört-befl üniversite tercihi yapm›fl-t›m. Ama soranlara hep flunu diyordum, enson s›raya Konya mimarl›¤› yazd›m baflka

hiçbir fley yazmad›m. O hep akl›mda kalm›fl-t›r. ‹cap ederse Konya’da da okurum, mimar-l›k okumak istiyordum, ama baflka yerdeokumam diye düflünüyordum.

• 1998 y›l›ndan beri çeflitli üniversitelerdeatölye yürütücülü¤ü yapmaktas›n›z. Hemiçeriden hem d›flar›dan birisi olarak mi-marl›k akademi yas›ndaki mimarl›k e¤iti-mi anlay›fl›n›z› nas›l de¤erlendiriyorsu-nuz?Genel olarak mimarl›k e¤itimini çok sorunlubuluyorum. Bunu sadece e¤iticilerin veyaö¤rencilerin sorunu olarak de¤il dünyan›n birsorunu olarak da görebilirim. Çünkü mimar-l›k asl›nda -yani benim anlad›¤›m kadar›yla-do¤rudan do¤ruya bir tak›m üsluplar, birta-k›m flekiller, biçimler, motifler üretmek de-¤il, her yap›lan iflle bir söz üretmek, bir cüm-le üretmek ve bir dünya görüflü üzerinden fle-killenen ve o denli tutarl› olan bir ifl üretmek-tir. Bu anlamda mimarl›k e¤itiminin böyleverildi¤ini düflünmüyorum Türkiye’de. Hattaçok ilginç bir fleydir, bu e¤itimcilerin bir ço-

11

SÖYLEfi‹

Emre Arolat:“Mimarl›k benim içinbir dünya görüflü üzerinden flekillenen ve o denli tutarl› olanbir ifl üretmektir”

Röportaj: Tülay KARADAYI YEN‹CE - Feyza YARAR

K

¤unun “mimarl›¤›n bir sözü olmal›d›r” sözü-ne de kars› görüyorum ben bunu. Prati¤iniçinde biri olarak yani yap›p eden birisi ola-rak söyledi¤im zaman bana sanki uzaydangelmiflim gibi bakan pek çok mimarl›k e¤i-timcisiyle karfl›lafl›yorum. Böyle bir sorunoldu¤unu söyleyebilirim ama onun d›fl›ndadünyan›n geçirmekte oldu¤u çalkant›, kaotikdurum, bir çok noktadan geçifl hali, dünyan›nbu kadar adaletsizlikler üzerine kurulu halive bu adaletsizliklerin dünyaya neredeysebütünüyle hakim olan kapitalist üretim ve tü-ketim mekanizmalar› taraf›ndan kendinimeflrulaflt›rma biçiminin mimarl›¤› da çokönemli bir flekilde etkiledi¤ini düflünüyorum.Dolay›s›yla mimarlar bu türden bir üretiminajanlar› haline, onlar› daha güzel yapan in-sanlar haline getiriliyorlar. E¤itim de nere-deyse bunun üzerine kurulu. Bu anlamda çoksorunlu oldu¤unu düflünüyorum.• Sizin ald›¤›n›z e¤itim ve ortaya ç›kan so-

nuçlar ile bugünkü e¤itim ve ortaya ç›kansonuçlar aras›nda ne gibi farklar görüle-bilir?Benim kendi e¤itim dönemimi mukayeseedebilmem için o dönemdeki okullar› da bil-mem gerekir. Bunlar› bilmiyorum. Hat›rla-m›yorum aç›kças› bizim kendi küçük dünya-m›z d›fl›nda e¤itim dünyas›nda neler oluyor-du. Takip etmemize imkan yoktu çünkü. Sözgelimi ben bir kaç y›ld›r befl alt› tane ö¤rencijüri üyeli¤inde bulundum. Ama ben ö¤ren-ciyken sadece bir tane ö¤renci yar›flmas› ol-mufltu. O da ‹ngiltere’de düzenlenen bir ya-r›flmayd›. Biz ona girmifltik. Çok da hevesle-nerek, dokuz yüz küsür proje ars›ndan seçile-ce¤imizi falan zannederek girmifltik. Birinciolmad›¤›m›za çok flafl›rm›flt›k. Birinci olmay›b›rak›n sergilenecek projeler aras›nda kendi-mizi göremeyince herhalde bizim projemizoraya gitmedi diye flüphelenmifltik. O dereceemindik yani.

Bugünkü ö¤rencilerin birbirleriyle kur-duklar› iletiflim, hem dünyayla hem kendile-riyle kurduklar› iletiflim bizim dönemimiz-den çok farkl›. Bu sebeple bizim dönemle budönemi mukayese ederken aradaki en büyükfark›n bu kudretli iletiflim oldu¤unu söyleye-bilirim. Fakat genellikle söyledi¤im ve bu je-nerasyondaki arkadafllar›n al›narak çok k›z-d›klar› bir fley var. Bunu ben kendi kufla¤›miçin de söyleyebilirim hatta bafllang›c›n›n bi-zim kuflak oldu¤unu söyleyebilirim. Ama bu-gün e¤itim alan ö¤rencilerin iletifliminin bukadar kolaylaflmas›yla, internetin bu kadarinan›lmaz h›zla insanlar›n bilgiye ulafl›m›n›sa¤lamas›yla önemli bir bicimde kolaylaflt›-r›c› bir etkisinin oldu¤unu ve bu kolaylaflt›r›-c› etkinin de biraz afyon gibi oldu¤unu, ula-fl›lan bilginin derinlefltirilmesi bak›m›ndanarkadafllar›m›z› biraz tembellefltirdi¤ini dü-flünüyorum. Çok kolay bilgiye ulaflarak ya-tayda çok h›zl› kat etme yani benim akl›m›nalmayaca¤› kadar h›zl› kat etme hem yetisinehem her türlü fiziksel becerisine ve imkân›nasahip olan bir topluluk düflünün. Ama o top-lulu¤un içinde o bilgiye ulaflt›ktan sonra dagerçekten o bilgiyi dibine kadar süzüp içsel-lefltirme noktas›nda hakikaten çok çabuk s›-k›lan ve bunu yapmaktan kolayl›kla imtina

12

SÖYLEfi‹

eden bir genç kuflak var. Bugünkü e¤itiminen büyük sorunlar›ndan bir di¤eri de bencebudur. Tabii çok istisnai durumlar da var.

Bugün e¤itim gören çok parlak, söyledi-¤imin çok d›fl›nda duran ö¤renciler de var.Çeflitli üniversitelerde çeflitli vesilelerle on-larla karfl›lafl›yorum. Söz gelimi benim ö¤-rencili¤imdeki bilinç seviyemle, fark›ndal›kseviyemle onlar›nki aras›nda da¤lar var. Yaniçok önemli miktarda önde gidiyorlar. Bu an-lamda çok flansl› olduklar›n› düflünüyorum.Bu flans› iyi de¤erlendirenlerin de gelecektemimarl›k mesle¤ini Türkiye’de oluflturabile-ce¤i fikrindeyim. Bugün benim içinde bulun-du¤um Bilgi Üniversitesi’nin Mimarl›k yük-sek lisans program›nda biz bu y›l ilk defa yir-mi ö¤renci mezun ediyoruz. Bunlardan bir-kaç tanesinin çok önemli ifller yapacaklar›n›düflünüyorum.

• Mimarl›k m› e¤itimcilik mi sizi daha çokheyecanland›r›yor?Duruma göre de¤iflir. Bir gün bir ö¤renciningözünde herhangi bir duyguyu sizinle pay-laflt›¤›n› ve sizin orada bulunman›zdan dola-y› mutluluk duydu¤unu gördü¤ünüzde ald›-¤›n›z hazla bir ifl yaparken, bir müflteriye su-num yapt›¤›n›zda -en damar›ndan söylüyo-rum- o müflterinin yüzündeki gülücü¤ü gizle-yememesinin getirdi¤i haz aras›nda çok fazlabir fark yok bence. ‹kisinin de zaman içindeçok güzel taraflar› var. Çok da birbirindenkopuk fleyler oldu¤unu düflünmüyorum aç›k-ças›.

• Biraz da projelerinizden bahsedelim.Dalaman Havaliman› projeniz Türki-ye’den kat›l›mlarda ilk kez uluslararas›bir ödül ald›. Bu Türk mimarl›¤› aç›s›n-dan oldukça önemlidir. Bize projenizi veödülünüzü anlatabilir misiniz?1997 y›l›yd› yanl›fl hat›rlam›yorsam. Türki-ye’de Devlet Hava Meydanlar› ‹flletmesi üçtane hava liman› için yar›flmas› açt›. BunlarBodrum, Ankara ve ‹zmir hava limanlar›yd›.O dönemde bunlar›n ortak çal›flmalar›, jüritoplant›lar› yap›ld›. ‹zmir hava liman›n›n jü-risinde babam da vard›. Neflet Arolat bugün-kü mimarl›k ortam›n›n benimsemeyece¤i,

kendine göre etik kurallar zincirinin içindeyaflayan bir adamd›r. Bu jüri toplant›lar›ndaflöyle bir fley konuflulmufl; bir yar›flmada jüriolan öbür yar›flmaya girmesin çünkü hikaye-ler ortak konufluluyor. Babam gelip bana bu-nu söyledi¤i zaman ben biraz üzüldüm. Kefl-ke biz de Ankara veya Bodrum’a girebilsey-dik diye düflündüm ama giremedik. Sonra birseneye yak›n bir zaman geçti. O yar›flmalarbitti, dereceler seçildi. Bu arada yar›flmadabelirlenen o etik kurala kimsenin uymad›¤›n›da gördüm. Hatta o uymayanlardan bir taneside (Bünyamin Derman) sürekli olarak banagelip bu yar›flmaya beraber girelim teklifindebulunuyordu. Birlikte Uluda¤ Üniversite-si’nde atölye yönetiyorduk. Yolda gider ge-lirken sürekli olarak böyle bir teklifte bulun-du¤undan peki dedim, kabul ettim. Böylecebu yar›flmaya birlikte girdik. Bugün alttan ç›-kan asmalar›n yap›n›n üstünü nas›l örttü¤ü-nü, direkt günefl ›fl›¤›ndan yap›y› nas›l koru-du¤unu görünce her yerde yap›lan bir fley ol-du¤unu fark edip bunu tekrar ettik. ÇünküDalaman asl›nda benim ilk eskizini çizdi¤imgünden beri bir çardak projesidir. Bugün fluanda da bulundu¤umuz yerin (Meram) kon-forunu sa¤layan, bizi oradan buraya getirena¤açlar›n burada yaratm›fl oldu¤u mikrokli-matik etkidir. Dalaman Hava Liman› her ya-p›da olabilece¤i gibi yöresel bir tak›m ba¤-lamsal durumlar› veya iklimsel durumlar› so-runsallaflt›ran, onun üzerinden geliflen birprojedir. Gar binas› da olabilirdi, otel de ola-bilirdi veya çok daha baflka bir fley de olabi-lirdi ama o yönden bizim için binalar çokfark etmiyor.

Bizim dünya görüflümüze göre ifllevleribinalar› çok önemli ölçüde etkilemezler. Oyap›n›n içindeki insanlar›n rahat etmesiönemlidir. O anlamda kurgumuz çok basit biryap›d›r. Bünyamin ilk defa bana da bir eskizgösterdi¤inde -di¤er üç havaliman› yar›flma-s›n› çok iyi bildi¤i, ikisinde jüri olup öbür iki-sine de kat›lm›fl oldu¤u için- proje neredeysebir ayakl› hava liman› gibiydi. Çok iyi bili-yordu, flu flekilde girilip ç›k›l›r, flöyle olur.Ben de aç›kça söyleyeyim hiç bilmiyordum.Gözüm de korkmuyordu ama basit bir fley gi-bi gözüküyordu. ‹ki büyük holü var, bir giri-

13

“Dalaman Hava Liman›her yap›da olabilece¤i gibiyöresel bir tak›m ba¤lamsal durumlar› veyaiklimsel durumlar› sorunsallaflt›ran, onunüzerinden geliflen bir projedir. Gar binas› daolabilirdi, otel de olabilirdiveya çok daha baflka birfley de olabilirdi ama oyönden bizim için binalarçok fark etmiyor. Bizim dünya görüflümüzegöre ifllevleri binalar› çok önemli ölçüde etkilemezler. O yap›n›n içindeki insanlar›n rahat etmesiönemlidir. O anlamda kurgumuz çok basit bir yap›d›r. ”

SÖYLEfi‹

fli, bir ç›k›fl› var neticede. ‹lk defa o eskizigösterdi¤imde “a¤abey o böyle olmaz” de-miflti. Ben de nas›l olmaz yapar›z bunu senin-le demifltim ve yapt›k da. Hakikaten çok fay-dal› oldu. Yüze yak›n kat›l›mc› oldu. Netice-sinde biz bu yar›flmay› kazanaca¤›m›z› hiçdüflünmüyorduk. 1999 y›l›ndan 2004 y›l›nakadar proje tamamen uyudu. Biz sadece ko-nuflmakla kald›k ve sonra da tamamen unut-tuk. Devletin yat›r›m politikalar› böyle öngördü. 2004 y›l›nda yap-ifllet-devret ihalesiaç›ld› ve biz o hava liman›n›n inflaat›n› yap-mak üzere bütün üretim hayat› boyunca birapartman dahi infla etmemifl bir inflaat firma-s›yla, 120 bin metre kare kapal› alan› olan,bütün dünyadaki güvenlik standartlar› ve ha-valiman› standartlar› en üst düzeyde olmas›beklenen bir uluslararas› hava liman› termi-nalini bir buçuk y›l gibi bir sürede uygulama,her türlü imalat, detay olmak üzere ve mesle-ki kontrol sürecini içeren oldukça dertli birsüreçte Gonca ile ikimiz epey de yaln›z kala-rak projeyi bitirdik. Onun üstünü de benimbiraz k›nad›¤›m biçimde Gonca çok fazla üst-lendi. Çok fazla benimsedi projeyi hatta yap›bitti¤i zaman a¤lad›. Bizim için çok de¤erli,özel bir yap› oldu. Çünkü biraz da markajyapmak, kendimizi kollamak yüzünden çokfleye karfl› - idare, eski orta¤›m›z, idareniniçindeki kötü niyetli mimarlar- kendimizi ko-rumak üzere, her hafta Gonca ile hiç sektir-meden Dalaman’a gittik. ‹nflaatla uygulamaprojelerini birlikte yürüttük. Çünkü yap-ifllet-devret öyle bir ihale yöntemi ki 1/500 ölçeklialt› y›ll›k veya befl y›ll›k yar›flma projesini birmüteahhide veriyor, al bunu infla et, flu kadarda süren var diyor. Müteahhidin elinde hiçbirfley yok, yar›n projeleri istiyorum diyor. Biruluslararas› havaliman› terminalinden bahse-diyoruz. Biz böyle yapt›k diyorsun. Müteah-hit ertesi gün kaz›k makinelerini getiriyor.Makineleri, kaz›k çakma aletlerini gördü¤ü-müzde ortada henüz hiçbir fley yoktu. Benonlar› gördü¤ümde flok geçirdim, yand›kflimdi biz ne yapaca¤›z dedim. Bitti¤inde ha-valiman›na indi¤imizde gece 12 gibiydi, ora-n›n bitmifl oldu¤unu anlad›k gerçekten. Bi-zim için çok özel bir yerdi.

Bizim için çok özel bir yerde ömrümüz

boyunca duracak o yap›dan dolay› ald›¤›m›zödülü çok fazla önemsemiyorum. Ald›¤›m›zgün biraz daha fazla önemsemifltim. Çokönemli bir fley oldu¤unu düflündü¤ümü itirafetmeliyim. Sonra gelen bilgileri okudu¤um-da bu hava liman›n›n çevresel faktörleri iyide¤erlendirdi¤i, çardak olgusunun benzerhava limanlar›na göre yüzde k›rk oran›ndadaha az enerji tüketti¤i gibi yorumlar vard›.Bunlar›n hepsi gerçek, hepsi do¤ru. Ama buhava liman› çevreci bir mecradan ötürü ödülald›ysa bence ortada çok büyük bir gaf var.Çünkü hiçbir hava liman› çevreci olmaz as-l›nda. Hitap etti¤i kesim do¤rudan do¤ruyaçevreyi kirleten kesimdir. Uçak dedi¤imizfley çevreyi en çok kirleten cisimdir. Ayr›cabir hava liman› çok elitistik bir yap›d›r. Onuniçine yüksek para vererek seyahat edebilecekinsanlar girebilirler. Bir fakir o hava liman›-na ancak temizlikçi olarak girebilir. Böylebir yap›yla biz çevreci taraftan ödül ald›ysakbu iflin içinde bir gaf var. Bence bir daha tek-rar gözden geçirmeleri laz›m ödülü.

• Tek konut, büyük ölçekli konut yerlefl-meleri, kamusal ve özel yönetim yap›lar›,al›flverifl merkezleri, kültür yap›lar›, sana-yi yap›lar› gibi birçok farkl› özellik ve öl-çekte proje ve uygulamalar›n›z var. Sosyaltoplu konut uygulamalar›n›n süregeldi¤iflu günlerde size böyle bir taleple gelen ol-du mu? Neden yürütülen toplu konut pro-jelerinde tek tip projeler görüyoruz sizce?Bundan 15-20 y›l evvel bizim duayenimizolarak kabul etti¤imiz sevgili a¤abeyimizDo¤an Tekeli bir konuflmas›nda Türkiye’demimar›n hiç yerinin olmad›¤›ndan, mimari-nin art›k sayg›n bir meslek olmad›¤›ndan veTürkiye’de hiçbir yap›n›n mimar›n›n ad›n-dan an›lmad›¤›n› söz etmiflti. Çok da do¤ruy-du bu. fiimdi birkaç y›ld›r flöyle bir gerçekvar ortada. Gerek Do¤an Bey’in yap›lar› ge-rek bizim yap›lar›m›z mimar›n›n ad›yla sat›l-maya baflland›.

Konut mimarl›¤› dedi¤imiz fley Türki-ye’de sorumsallaflt›r›lan bir fley de¤ildi. Ko-nut piyasas›, konuttaki al›m sat›m örgütlen-meleri mimari üzerinden geliflmiyordu. Amabugün özellikle belirli bir kesime, o elitistik

14

“Bu hava liman› çevrecibir mecradan ötürü ödülald›ysa bence ortada çokbüyük bir gaf var. Çünkühiçbir hava liman› çevreciolmaz asl›nda. Hitapetti¤i kesim do¤rudando¤ruya çevreyi kirletenkesimdir. Uçak dedi¤imizfley çevreyi en çok kirleten cisimdir. Ayr›ca bir hava liman› çok elitistik bir yap›d›r.Onun içine yüksek paravererek seyahat edebilecek insanlar girebilirler. Bir fakir ohava liman›na ancak temizlikçi olarak girebilir.Böyle bir yap›yla bizçevreci taraftan ödülald›ysak bu iflin içinde birgaf var. Bence bir dahatekrar gözden geçirmelerilaz›m ödülü.”

SÖYLEfi‹

duruma hitap eden konutlar›n tasar›m› de¤ilama tasar›m›n sat›fl gücü yani tasar›mc›s›önemli olmaya baflland›. Ben eskisine göreyap›lan tasar›mlar›n da iyi, önemli, güçlü ol-du¤unu düflünmüyorum. Tasar›m bir metahaline gelip sat›labilir bir hale dönüfltü. Yanibugün bir kesimin fiyat› art›yor, bu yüzdeyüz gerçek. Sadece bizim ismimizi görereksat›n alacaklar›n say›s› hiç de az›msanacakgibi de¤il. Gerçekten ne yapt›¤›m›z› görüp,gerçekten çok fazla benimseyip ondan keyifal›p sat›n alanlar›n say›s›n›n çok az oldu¤unusöyleyebilirim. Çünkü sat›fllar› projenin bit-mifli üzerinden olmuyor. Birtak›m boyal› re-simler üzerinden oluyor. Dolay›s›yla bunungerçek auras›n›n, gerçek tad›n›n herhangi bi-risine verilmesine imkan yok.

Biz iyi yap›yoruz onun için iyi sat›l›yordiyen varsa onu bir gözden geçirsin diyece-¤im. Henüz ne yapt›¤›n› bilmeden yap›l›yorbu ifller. Olsa olsa daha evvel yapm›fl olduk-lar› bir referans olabilir. Ancak henüz çok ye-ni olan mimarinin veya tasar›m›n sat›flta yeniolma durumu bir alt segmente çok fazla ulafl-mad›. Sosyal toplu konut dedi¤imiz konubaflka türden mekanizmalar› içeriyor. Oradaüretim do¤rudan do¤ruya merkezi idare tara-f›ndan kontrol edilen bir hikayenin parças›.Merkezi idareye yak›n olan ak›l vericilerinflu anda uygun gördükleri sistem budur. Yar›nbir gün Türkiye’de her fley de¤iflir, Türkiyedo¤ru yolu kolay bulan bir ülkedir, ben öyletahmin ediyorum o yolu da bulur ve sonunakadar tüketir. Bu durumda da bizim mimarla-r›m›z›n düflünmesi laz›m, peki flimdi biz neyapaca¤›z diye. Çünkü ben mimarlar›n bunahaz›r olduklar›n› düflünmüyorum.

• Geçen sene Ekim ay›nda Milli ReasüransSanat Galerisi için haz›rlad›¤›n›z “…na-zaran” sergisinden bahsedelim. Bir röpor-taj›n›zda “bizi en çok sevindiren sergininmimarl›k dünyas›n›n d›fl›ndaki izleyici ta-raf›ndan fark edilmifl, izlenmifl ve oldukçayo¤unluklu bir biçimde yorumlanm›fl ol-mas›” diyorsunuz. Bu sözlerinizden sergi-nizin hedefledi¤inizden de öte bir baflar›yaulaflt›¤›n› okuyoruz. Bize bu sergiyi ve ya-ratt›¤› etkiyi anlatabilir misiniz?

Bu sözlerimden iki fley okunabilir: Bir barda-¤›n dolu taraf›, bir bofl taraf›. Mimarl›k dün-yas› d›fl›nda ald›¤›m›z tepkileri önemserkenbelirli bir dolay›mla mimarl›k dünyas› için-den almad›¤›m›z tepkileri de önemsiyoruz.Bu anlamda serginin baflar›s›n›n ne oldu¤ubenim çok iyi bildi¤im bir konu de¤il. Sergiuzman› da de¤ilim. Mimarl›k sergisinin neoldu¤unu da çok iyi bilmiyorum aç›kças›.

Baflar›y› bir tarafa koyarsak o cümleyi ku-rarken söylemeye çal›flt›¤›m fley asl›nda ger-çekten mimarl›k dünyas›n›n d›fl›nda mimarl›-¤›n tüketilebilir bir fley olmas›, mimarl›¤›nkonuflulabilir bir fley olmas›, sorunsallaflt›r›l-mas›, ayr›flt›r›lmas›, kendi aralar›ndaki fark-lar›n bir araya getirilmesini çok de¤erli bul-mamd›r. Bu ba¤lamda çok iyi oldu¤unu söy-leyebilirim. Serginin bizim için çok e¤iticioldu¤unu söyleyebilirim.

Di¤er boyutuna mimarl›k dünyas›n›n tep-kisine bakt›¤›m›zda insan iki fleyden flüphe-lenebilir. Bir yapt›¤› iflin gerçekten tepki al-maya muktedir olmayacak kadar önemsiz birifl oldu¤unu düflünebilir. Kimse bir fley söyle-me zahmetinde bulunmad›, o kadar önemsizdiyebilirsiniz. Ya da mimarl›k dünyas›n›nsuskunlu¤u üzerine düflünebilirsiniz. Benmoralimi bozmamak için ikinciyi tercih edi-yorum.

• “…nazaran” sergisi ‹stanbul Teflviki-ye’de aç›ld›, daha sonra Kayseri’ye gitti.Hedefte Trabzon, Ankara, ‹zmir, Denizlive Bursa vard›. Sergi bu illerde de aç›ld›m›? Nas›l yorumland›?Trabzon ve Ankara’da aç›ld› bitti. Asl›nda ‹z-mir’de aç›lmay› bekliyor. Sonbaharda ‹z-mir’de aç›lacak. Ondan sonra da Türkiye tu-runu tamamlam›fl olacak.

• Önceki sorudan hareketle flunu da sor-madan geçmeyelim. ‹stanbul’dan bak›ld›-¤›nda maalesef “taflra” olarak nitelendiri-len Anadolu kentlerindeki mimarl›k çaba-lar› hakk›nda neler düflünüyorsunuz? Me-sela serginizin büyük flehirlerden ziyadeAnadolu ile buluflmas› özellikle mi düflü-nülmüfltü?‹stanbul’dan bak›nca taflra denmiyor. ‹stan-

15

“Konya için umutluydumfakat do¤rusunu söylemem gerekirse yeniyap›laflman›n gördü¤ümkadar›yla çok iyi oldu¤unusöyleyemem. Konyagerçekten çok önemli biryer. Bu kadar önemli biryerde ciddi bir kayg›olmas› gerekir, mimariproje yapanlar›n ciddi birtutuklulu¤unun olmas›gerekir. Bu tutuklulu¤ugöremedim ben, bütünyap›lar oldukça cüretkargözüküyor.”

SÖYLEfi‹

bul’un d›fl›ndaki kentlere zaten taflra deni-yor.Bu ‹stanbul bazl› bir söylem de¤il. Türk-çe’den gelen bir fley onun için bunun kötü ol-du¤unu düflünmüyorum. Neticede bu bir tarifbiçimi, ben bunun üstüne çok fazla durmu-yorum aç›kças›. Söz gelimi ‹stanbul’un d›-fl›ndaki pek çok kentin ortalama mimarl›kdüzeyinin ‹stanbul’un ortalama mimarl›k dü-zeyinin çok üstünde oldu¤unu düflünüyorum.Örnek vermek gerekirse ‹zmir’i rahatl›klasöyleyebilirim. Ankara ve Eskiflehir’in de buflekilde oldu¤unu ekleyebilirim. Ankara’n›nson dönem biraz ‹stanbullaflmas›n› bir kenarakoyarak elbette.

Konya için umutluydum fakat do¤rusunusöylemem gerekirse yeni yap›laflman›n gör-dü¤üm kadar›yla çok iyi oldu¤unu söyleye-mem. Konya gerçekten çok önemli bir yer.Bu kadar önemli bir yerde ciddi bir kayg› ol-mas› gerekir, mimari proje yapanlar›n ciddibir tutuklulu¤unun olmas› gerekir. Bu tutuk-lulu¤u göremedim ben, bütün yap›lar olduk-ça cüretkar gözüküyor. Türkiye’de mimarl›-¤›n genel problemleri neyse ‹stanbul’da,Konya’da, Eskiflehir’de, ‹zmir’de, Bursa’dada ayn› problemlerin oldu¤unu düflünüyo-rum. Bunun d›fl›nda Serginin dolafl›yor olma-s› sanat galerisinin tasarrufudur. Oran›n yö-neticisi X var. X çok ilginç bir han›m. Hol-landa as›ll› bir han›m ama Türkiye’ye çokafl›k birisi. Türkiye’deki di¤er kentlerin de busergiyi görmesini istiyordu ve olabildi¤i ka-dar o da bize destek verdi. Rotasyon, iliflkilerba¤lam›nda destekler verdi ve biz de bu ser-giyi üç-dört kentte açabildik. Kayseri’de,Trabzon’da bu iki kentte çok ilginç tepkilerin-‹stanbul’un d›fl›nda- al›nd›¤›n› söyleyebili-rim. Benim taraf›mdan ve heyecanla bu ser-giye bak›ld›¤›n› söyleyebilirim.

Ankara biraz daha ‹stanbul gibi bakt› ser-giye. Bizim için de flöyle bir keyfi oldu. Biz-ler büroda sürekli e¤itim yapanlar›z ve bera-ber o sergilerin aç›l›fl›na gittik. Söyleflilereberaber kat›ld›k bürodaki arkadafllarla, her-kes bir fleyler söyledi. Onlara da birtak›m so-rular soruldu ve bir paylaflma ortam› olufltu.O anlamada bir de¤eri oldu serginin. Akl›m›-za gelmeyen fleylerdi bunlar.• Mimarl›k camias›na yap›sal anlamda ge-

tirdi¤iniz kazan›mlar yan›nda yay›mlan-m›fl birçok makaleniz de mevcut. Bu ba¤-lamda mimarl›k kuramlar›n›n oluflturul-mas›, tart›fl›lmas› hususunda yap›lan ya-y›nlar› yeterli buluyor musunuz? Sizcebunlar›n etkileri ne düzeyde?Yeterli buluyorum aç›kças›, hatta fazla bilebuluyorum. Etkilerinin ne düzeyde oldu¤unukonuflmadan evvel flunu belirtmek isterim.Birtak›m yay›nlar›n çok parlak bafllayan se-rüvenlerinin inan›lmaz bir flekilde yozlaflarakdevam etti¤ini görüyoruz. Sadece yaz›l› ba-s›n olarak de¤il yeni bir medya arac› olan in-ternet üzerindeki forumlar›n da etkisinin ge-nellikle yozlaflma etkisinde oldu¤unu görü-yorum. Dolay›s›yla bunlar›n çok da etkili ol-du¤unu söyleyemeyiz. Bu yozlaflma insanla-r› bu tür mecralardan koparmaya bafll›yor. Ozaman da onlar kendi etkinliklerini kaybet-meye do¤ru gidiyorlar.

Türkiye’de hala birkaç tane önemsenecekmimarl›k dergisinin oldu¤unu düflünüyorum.Onlar›n içindeki pek çok makalenin, seçilmiflyaz›n›n, tercümenin gerçekten önemli oldu-¤unu düflünüyorum. Onun d›fl›nda bence çokönemli bir mimar olan babam›n hayat›ndahayal dahi edemeyecek kadar mimar›n vemimarl›¤›n popülerlefltirdi¤i bir ortamda ya-fl›yoruz.

Bu ortam zaman zaman mimar› hatta mi-marl›¤› oldu¤undan daha da önemli bir yerekoyabiliyor. Önemli olan bence mimarl›kdünyas›n›n bunu nas›l de¤erlendirece¤idir.Tüm hikayenin burada problemleflmeye bafl-lad›¤›n› düflünüyorum. Sözler bafll›yor, hadibir ortam olufltural›m, hadi bir forum olufltu-ral›m bir platform oluflturmaya bafllayal›mdeniyor. Bunlar çok iyi niyetle bafllayan fley-ler. Alt yap›s› sa¤lam olmayan, kültürel biri-kimi sa¤lam olamayan bir toplum taraf›ndançok kolayl›kla farkl› mecralara kayd›r›labili-yor. Birbirine sataflma, her yap›lan› elefltir-me, ac›mas›zca yarg›lama noktas›na kadargidebiliyor. Özellikle internet forumlar›, neyaz›k ki gittikleri yer hep bu nokta oluyor.‹nsan baz› durumlarda ne kadar güzel, keflkebu devam etse diye bakt›¤› birtak›m fleylerisonunda art›k hiçbir zaman görmez, bakmaz

16

SÖYLEfi‹

ve önemsemez hale geliyor. Bunlardan benceTürkiye’de çok fazla var.

• Dergimizi nas›l buldunuz? Bu konudaAnadolu’daki çal›flmalar› nas›l de¤erlen-diriyorsunuz? ‹lk defa Kayseri’de de yay›nlanm›fl bir dergigörmüfltüm, Tol dergisi. O dergiyi gördü¤ümzaman çok flafl›rm›flt›m. Kayseri’ye gitti¤im-de oradaki bir tak›m kafaya takm›fl insanlar›nbu dergiyi devam ettirdi¤ini gördüm. Bu türyerlerde mimarl›k ad›na birkaç fleyin çokönemli oldu¤unu düflünüyorum. Birincisioda. Odan›n kendisinin mesleki duruflununbu tür yerler için önemli oldu¤u kanaatinde-yim. ‹stanbul’u kaybetti¤imizi düflünüyo-rum. Bu tür popülasyon için oda menfleili ya-y›nlar›n da birkaç kafaya takm›fl insan tara-f›ndan iyi organize edilebilebilir. Çünkü or-tada büyük bir boflluk var. O iyi de¤erlendi-rildi¤i sürece ‹stanbul’da yay›nlanan herhan-gi bir dergide kolayl›kla kendine yer bulama-yacak bir yaz› burada kendisine çok rahat yerbulabilir. Önemli olan onun iyi bir edisyontaraf›ndan yürütülmesidir bence.

Mimaran’a baflar›lar diliyorum. Yeni birdergi, mutlaka eksikler olacakt›r. Fakat ç›k›-yor olmas› bence önemli bir durumdur. Bun-dan sonras› için daha önemli olan iyi ç›k›yorolmas›, düzenli ç›k›yor olmas›. Burada bunuyürütecek bir güç oldu¤unu görüyorum.

• Bu say›da dosya konumuz “ekolojik mi-marl›k”. Bu konudaki düflüncelerinizi ö¤-renebilir miyiz?Küresel ›s›nman›n mimarl›¤›n problemi ol-du¤unu düflünmüyorum aç›kças›. Küresel›s›nma hepimizin, mimarl›¤›n, huku¤un vedaha bir ço¤unun problemi. Mimarl›k bu ko-nuda nas›l bir tedbir alabilir? ‹klime ve duru-ma ra¤men durumla çeliflen, onunla çat›flanfleyler yap›p bunu bir cambazl›k olarak gör-menin ve bunun üzerinden mimari kurmayaçabalaman›n hele bu flekilde bir ortamda saç-ma oldu¤unu düflünüyorum. O anlamda ya-p›n›n yerle kurdu¤u iliflkinin ve iklimsel ve-rilerin gözetilmesinin zaten otomatik olarakdo¤ruya yani pasif tasar›ma etkisi vard›r. Bumimarl›¤›n tek problemi de¤ildir ama prob-lemlerinden bir tanesidir, çok da önemlidir.

• 20 y›ll›k meslek hayat›n›zda sizde en faz-la heyecan ve coflku uyand›ran eserinizhangisiydi? Sizin hala akl›n›z› çelen “kefl-ke yapsayd›m” dedi¤iniz ya da “mutlakayapaca¤›m” dedi¤iniz bir proje var m›?97 y›l›nda böyle bir soru soruldu¤unda birhava liman› yapmak isterim demifltim. Sonrabu havaliman› yar›flmalar› oldu. Bugün öylebir düflüncem yok aç›kças›. Yani bundan son-ra flunu yapmak isterim diyece¤im bir durumyok. Ama Tanr› beni mimarl›k üzerindeninanmayaca¤›m bir ifl yapmaya sürükleme-sin, o hale getirmesin. Bir tek bunu istiyo-rum, onun d›fl›nda hiçbir fley istemiyorum.

• Sizi en çok etkileyen yerli ve yabanc› mi-marlar ve en be¤endi¤iniz projeler neler-dir?Türkiye’de flu ana kadarki modern ça¤dabakt›¤›m›zda beni en çok etkileyen isim Ha-luk Baysan olmufltur. Haluk Baysan’›n yapt›-¤› ifllerin Türkiye için çok iç aç›c›, iyi iflleroldu¤unu düflünüyorum. Kendisini hayat›n›nson döneminde tan›ma flans›na erifltim. Çokde¤erli bir insand› gerçekten.

Mimarl›¤a bak›fl aç›s›n› ve dünya görüflü-nü çok önemsedi¤im, yapt›¤› ifllere çok sayg›duydu¤um ama dünya görüflüyle yüzde yüziliflki kuramad›¤›m bir baflka isim de TurgutCansever’dir. Türkiye için bence çok önemlibir insand›r. ‹fllerinin anlam›, kavramsal bo-yutu ayr›d›r. Her iflini de¤il ama genellikleyapt›¤› iflleri güzel buldu¤umu söyleyebili-rim. Onun d›fl›nda da Türkiye d›fl›nda bugünmimarl›k yapan Amelie Edgü kiflinin iflleriniher seferinde merak ederek inceliyorum, ba-k›yorum, önemsiyorum. Apayr› bir dünyadayaflad›¤›n›, bu modernist dünyan›n bask›s›n-dan uzak yaflayabildi¤ini, o bask›ndan kaça-rak üretebildi¤ini ve o özgürlü¤ün de yap›la-r›nda bizim hiçbir flekilde yapmaya yanafla-mayaca¤›m›z bir tat b›rakt›¤›n› düflünüyo-rum. Bu yüzden de yapt›klar›n› hiçbir flekildeulafl›lamayacak görüp zevk al›yorum.

• Gonca Han›m, siz 2002 y›l›nda EmreBey’le çal›flmaya bafllad›n›z. Sizin hayat›-n›zda 2000 öncesi ve sonras›na de¤inirsekbize neler söylersiniz?

17

SÖYLEfi‹

Öncesi ve sonras› bambaflka. Öncesi birazokul sonras› bocalama biraz da tecrübesizlikdönemi. Mimari görüfl olarak da çok fazlabelirgin bir fley söyleyemezdim. Zaten önceyüksek lisans yapt›m. O dönemde çal›flt›¤›mifl yerlerinde benim için projeye nas›l baflla-n›r, merdiven nas›l çizilir, sistem kesiti nedirdönemi. Daha fazla iflin teknik boyutlar›n›kapatmaya yönelikti. 2002’ de Emre ile çal›fl-maya bafllad›ktan sonra iflin bambaflka birboyutunu gördüm. Okul zaman› ö¤renilen-lerle hayat görüflünü mimar nas›l bir arayagetirir, bu projeler nas›l harmanlan›r, nas›lsunulur ve kabul edilir? O tarafa geçtim, ger-çek mimarl›k hayat›m›n ondan sonra bafllad›-¤›n› söyleyebilirim.

• Emre Bey nas›l bir çal›flma arkadafl›?Emre’nin çal›flma ortam›na ilk girdi¤imdehayret etmifltim. Dedi¤im gibi orada çal›fl-maya bafllad›¤›mda çok tecrübeli de¤ildim.Emre’nin yapt›klar›na inanamam›flt›m. Çokflafl›rm›flt›m, bu adam bu riskleri nas›l al›yordiye. Ekip birkaç kifliydi tabi ki, O arkadande¤erlendirmeler yap›yordu. Orada çokflafl›rd›¤›m› hat›rl›yorum ve Emre’nin tavr›hep böyleydi.

• Peki Emre Bey sizce Gonca Han›m nas›lbir ifl arkadafl›?Ben 17 y›l boyunca annemle ve babamla or-takl›k yapt›m. San›yorum sonras›nda onlar-dan sonra herhangi biriyle ortakl›k yapmakbenim için çok zor bir karard›. Bir ara çok or-takl› büro yürütmek gibi bir düflüncem vard›.Bunun önemli bir ifl oldu¤unu düflünüyor-dum. ‹tiraf etmeyelim ki bugünlerde çok ay-n› fikirde de¤ilim. Çünkü Gonca kadar iyi birortak bulabilece¤imi düflünmüyorum.

• Genç bir mimar olarak, genç mimarlarane tavsiye edebilirsiniz?Baflar›l› olman›n tek flart› var. Ya bu iflihemen b›rakabilirler ya da çok çal›flmalar›,sabretmeleri gerek. Dana önemlisi bu iflisahiplenmek.

• Ben bu ifli yapmayaca¤›m, b›rakaca¤›mdedi¤iniz oldu mu?Hiç olamad› yapacak baflka bir fley yok çün-kü.

• Sohbetimizde verdi¤iniz cevaplardanmodernite ile bir derdiniz oldu¤unu görü-yoruz. Bu ba¤lamda yerellik sizin için nekadar önemli? Bütün bu kaotizmin içindesizin durmay› tercih etti¤iniz yer neresi?Asl›nda çok önemli. Modernitenin içindeyerelli¤in de bir sorunsal oldu¤unu düflünüy-orum aç›kças›. Mimarl›k üzerinden bakacakoldu¤umuzda da mimarl›¤›n çok yerel ol-mas› gerekti¤ini düflünüyorum. Yani heryap›n›n tam o yere göre olmas› fikrindeyim.Hatta kültür merkezinin (Mevlana KültürMerkezi) yerinin de¤iflmesini bilmiyordum.Hakikaten çok ikircikli bir konu. Moder-niteyle hepimizin bir derdinin olmas› gerekir.Bu dünyadan çok memnun olan varsa kafas›oldukça havalarda uçuyor demektir. Nerededurmay› seçti¤imi sordunuz. Ben de oray›ar›yorum, aç›kças› bulabilece¤imizi de san-m›yorum. Biraz kaybedece¤ini bildi¤iniz birkavgan›n içinde olmak gibi bir fley.

• Teflekkür ederiz.

18

SÖYLEfi‹

ilindi¤i üzere son y›llarda dünya top-lumlar›n› önemli ölçüde tehdit edenen önemli iki sorundan birisi mevcut

(fosil) “enerji kaynaklar›n›n tükenmesi” (kö-mür, petrol, do¤al gaz ve nükleer enerji), birdi¤er ise “küresel ›s›nma” olgusudur. Bun-lardan birincisine çözüm olarak alternatif(dönüflümlü, yenilenebilir) enerji kaynaklar›(günefl, su gücü, jeotermal, rüzgar, dalga vb.)ortaya konmaktad›r ve günümüzde üretimle-ri ve kullan›mlar›nda çok h›zl› ad›mlar at›l-maktad›r. ‹kinci önemli sorun, küresel ›s›nmaiçin çözüm ise birinciye göre çok daha zor-dur. Çünkü bu sorunun kayna¤› ço¤unluklafosil yak›tlar›n (birinci sorun ile ilgili) yan-mas› sonucu ortaya ç›kan karbondioksit(CO2) gaz›n›n (sera gaz›) atmosfere kar›fl-mas› ile meydana gelmektedir. Bunu yan› s›-ra di¤er kimyasal sera gazlar› da (çeflitli kar-bon bileflikleri, CFC, CH4, vb) ikinci derecesebep oldu¤u bilinmektedir. Toplumlar yafla-m›n› sürdürebilmek, dolay›s›yla ekonomi veteknoloji yar›fl›nda geri kalmamak için mev-cut fosil enerjilerden sonuna kadar faydalan-

mak zorunda hissediyor kendini. Tabi, bununiçin birkaç çözüm ortaya at›lmaktad›r. Bun-lardan birisi, mevcut fosil enerji enerjilerinidaha az (yal›t›m) veya dikkatli kullanmak(baca filtresi); di¤eri ise yukar›da bahsi ge-çen yenilenebilir enerjilerin üretimini art›r-mak ve kullanmakt›r. Fakat bu yöntem ileriteknoloji gerektirdi¤i için henüz az geliflmiflve bizim gibi geliflmekte olan ülkeler için he-nüz zor ve pahal› çözümdür. Haliyle bizimgibi ülkeler bir yandan yeni, dönüflümlüenerji kaynaklar›n›n kullan›lmas› için çok ça-ba sarf etmesi gerekirken, bir yandan damevcut enerji kaynaklar›n› (öz kaynaklar ve-ya sat›n al›nan) en ekonomik flekilde tüket-menin yollar›n› bulmak zorundad›r.Bu dosya konumuzda, mesle¤imizle çok ya-k›ndan ilgili olan birinci sorunun çözümüneiliflkin çözüm önerilerini bir baflka say›da eleal›nmas› gerekti¤ini kabul ederek, ikinci so-runun yani küresel ›s›nma’n›n ne oldu¤u veçözüm önerilerine iliflkin, özellikle mesle¤i-miz ba¤lam›nda bir tak›m araflt›rmalar sunul-maktad›r. Yukar›da k›saca özetlenmifl olan

‹lhan Koç, Yrd. Doç. Dr. Selçuk Üniversitesi Mühendislik, Mimarl›kFakültesi Mimarl›k Bölümü.

19

Dosya: KÜRESEL ISINMA ve M‹MARLIK

KÜRESEL ISINMA VE M‹MARLIK

‹lhan KOÇ

B

küresel ›s›nma olgusunun ne oldu¤u dosya-m›z›n ilk makalesinde detayl› olarak ortayakonmufltur. Sera gazlar›n›n sebep oldu¤u ik-limsel de¤ifliklikler (küresel ›s›nma) son y›l-larda çok tehlikeli bölgesel ve küresel çevreolaylar›n›n ortaya ç›kmas›na sebep olmakta-d›r. Buna en son örnek olarak geçen ay (Tem-muz-2007) ortalar›nda ‹ngiltere’nin iç bölge-lerinde meydana gelen sel felaketi gösterile-bilir.

Son y›llarda bilim adamlar› taraf›ndançok s›k olarak gündeme getirilen bu önemlisoruna çözüm kuflkusuz sebep oldu¤u bilinenatmosfere sal›nan sera gazlar›n›n miktar›n›nzarar vermeyecek orana indirilmesidir. Seragazlar›n›n çeflitli kaynaklar (her eflit üretimdeve binalar›n ›s›t›lma/so¤utulmas›nda fosilyak›tlar kullan›lmas›, orman/an›z yang›n›,hayvan d›flk›s›, deodorantlar, vs.) taraf›ndanüretildi¤i bilinmektedir. Fakat oransal olarakincelendi¤inde, ABD Enerji Bilgi Yönetimi-nin (US Energy Information Administration)2000 y›l› verilerine göre ABD’deki küresel›s›nmaya sebep olan sera gaz› emisyonununhemen hemen yar›s›ndan (%48, ki bu orandünya geneli için daha büyüktür) yap› sektö-

rü, geri kalan›ndan ise ulafl›m (%27) ve en-düstri (% 25) sorumludur. Yine, ABD’de üre-tilen elektri¤in % 76’s›n›n binalar›n kullan›-m› için tüketilmektedir.1 Bu verileri dünyaiçin genellemek gerekirse küresel ›s›nman›ngenelde dünyam›za özelde ise ülkemize ver-di¤i zararlar›ndan kaç›nmak için yap› sektö-ründe acil önlemler al›nmas› gerekti¤i ortayaç›kmaktad›r. Bu önlemlere kuflkusuz ülkemi-zin daha fazla ihtiyac› vard›r. Çünkü biz bat›-l› geliflmifl ülkelere k›yasla daha küçük birekonomiyiz ve tüketti¤imiz enerjinin %60’n›ithal eden bir ülke olarak buna mecburuz.Mevcut yap›lar›m›z›n enerji kullan›m› dikka-te al›n›rsa ki bu konuda oran itibar› ile duru-mumuz ne kadar vahim oldu¤u görülecektir.Yani ister mevcut yap›lar›m›z› ›s› yal›t›m›uygulamas› ile olsun, ister yeni yap›lar›m›z›modern enerji etkin yap›m sistemleri ile ol-sun, kullan›lacak enerji çeflitleri (gelenekselve modern/yenilenebilir) ve de sahip oldu¤u-muz sosyo-ekonomik flartlarda dikkate al›na-rak dikkate al›narak ülkemiz yap› sektöründeçok önemli bilimsel ve pratik çal›flmalar ya-p›lmas› gerekmektedir.

Bu amaçla, bu önemli soruna katk› yapa-bilmek ad›na dergimizin bu say›s›nda dosyakonusu olarak “Küresel Is›nma ve Mimar-l›k” bafll›¤› seçildi. Dosyada yer alan maka-lelerin içeriklerine bak›ld›¤›nda; ele al›nançal›flmalar›n birincisinde “Küresel Is›nma”olgusunun tan›m› ve oluflum sebepleri çevrebilimi bak›m›ndan geniflçe ortaya konmaktave bu olgunun etkilerinin dünya ve ülkemiz,hatta Konya için neler olabilece¤ine iliflkinçok detayl› bilgi verilmektedir. Daha sonrakibirkaç çal›flmada ise günümüz dünyas›n›n enönemli anahtar kelimelerinden olan ‘sürdü-rülebilirlik’ kavram› bak›m›ndan küresel›s›nma sorununun çözümüne iliflkin olarakmimarl›k ve flehirsel planlama disiplinlerininnas›l bir katk› yapabilece¤ini ortaya koymak-tad›rlar. Di¤er birkaç araflt›rma ise yine sorun“yap› sektörü” aç›s›ndan detayl› olarak ta-n›mlanmakta ve çözümüne iliflkin olarak ya-p›labilecek uygulamalar ve çözüm önerilerivurgulanmaktad›r.

1. www.architecture2030.org

20

Dosya: KÜRESEL ISINMA ve M‹MARLIK

Dünyam›z, özellikle sanayi üretiminin veorman yang›nlar›n›n art›rd›¤› seragazlar›n›n sebeb oldu¤u iklimselde¤iflikliklerin sonucunda seller, kurakl›kgibi çok tehlikeli bölgesel ve küresel çevre olaylar›yla karfl› karfl›ya.

ünya’n›n iklimi de¤iflmekte midir?Cevap flüphesiz ki; “evet”. Ekvator-dan kutuplara, okyanuslardan en

yüksek zirvelere kadar kendini hissettiren bude¤iflim ve üzerine yap›lan araflt›rmalar bucevab› desteklemekte ve elde elden verilercevaplanmas› güç olan baflka bir soruyu aklagetirmektedir; “‹klim neden de¤iflmekte-dir?”.

Uzun dönemde, yeryüzünün, güneflten al-d›¤› enerji kadar enerjiyi uzaya vermesi gere-kir. Günefl enerjisi yeryüzüne k›sa dalga bo-yu radyasyon olarak ulafl›r. Gelen radyasyo-nun bir bölümü, yeryüzünün yüzeyi ve at-mosfer taraf›ndan geri yans›t›l›r.

fiekil 1. Günefl ›fl›nlar›n›n dünya yüzeyinde ve atmosferde tutulmas›

Gezegenimizin yüzeyi taraf›ndan yukar›-ya sal›nan k›z›lötesi radyasyonun büyük bö-lümü atmosferdeki su buhar›, karbondioksitve di¤er sera gazlar› taraf›ndan emilir. Bugazlar enerjinin, yeryüzünden geldi¤i gibido¤rudan uzaya geçmesini engeller. Birbiriy-le etkileflimli birçok süreç (radyasyon, havaak›mlar›, buharlaflma, bulut oluflumu ve ya¤-mur dahil) enerjiyi atmosferin daha üst taba-kalar›na tafl›r ve enerji oradan uzaya aktar›l›r.Atmosferdeki gazlar›n gelen günefl ›fl›n›m›nakarfl› geçirgen, buna karfl›l›k geri sal›nanuzun dalgal› yer ›fl›n›m›na karfl› çok daha azgeçirgen olmas› nedeniyle Yerküre’nin bek-lenenden daha fazla ›s›nmas›n› sa¤layan ve›s› dengesini düzenleyen bu süreç, sera etki-si olarak adland›r›lmaktad›r.1

Birleflmifl Milletler ve Dünya MeteorolojiTeflkilat› taraf›ndan 2001’de üçüncüsü ger-çeklefltirilen Hükümetler aras› ‹klim De¤i-flikli¤i Paneli’nde haz›rlanan de¤erlendirmeraporuna göre, küresel ortalama s›cakl›klar›ngeçmifl binlerce y›lda, 20. yy.da gerçekleflenart›fltan daha fazla de¤iflmifl olmas› olas› gö-

Mehmet Emin Ayd›n, Prof. Dr. Fatma Bedük, Arfl. Grv. Selçuk Üniversitesi Müh. Mim. FakültesiÇevre Mühendisli¤i Bölümü.

21

Dosya: KÜRESEL ISINMA ve M‹MARLIK

Gezegenimizi Tehdit Eden De¤iflim:KÜRESEL ISINMA

Mehmet Emin AYDIN - Fatma BEDÜK

D

rülmemektedir.2 Ancak 19. yüzy›l›n ortalar›n-da gerçekleflen sanayi devriminden bu yana,insan etkinliklerinin de iklimi etkiledi¤i yenibir döneme girilmifltir. Özellikle fosil yak›tla-r›n yak›lmas›, arazi kullan›m› de¤ifliklikleri,ormans›zlaflma ve sanayi süreçleri gibi insanetkinlikleri sonucunda, atmosferdeki sera gaz›birikimleri h›zla art›fl göstermifltir.3

19. yy.›n sonlar›ndan bu yana, ortalamaküresel yeryüzü s›cakl›¤› 0,6±0,2°C artm›flt›r.1861’den günümüze, yap›lan s›cakl›k ölçüm-leri sonucunda 1990’lar›n en s›cak dönem,1998 y›l›n›n ise en s›cak y›l oldu¤u tespit edil-mifltir4. Gelifltirilen iklim modellerine dayan›-larak, bu yüzy›l sonunda küresel s›cakl›¤›n or-talama 1,8-4°C artaca¤› ve 2007 yaz›n›n son150 y›l›n en s›cak yaz› olaca¤›na dair tahmin-ler yap›lmaktad›r.5 fiekil 2’de 1861-2000 y›l-lar› aras›nda yap›lan s›cakl›k ölçümleri, 1961-1990 y›llar› aras›ndaki ölçümlerle karfl›laflt›-r›lm›flt›r. Grafikte küresel s›cakl›k art›fl›n›nönemli bir k›sm›n›n 19. yy.›n sonunda 1910-1945 y›llar› aras›nda ve 1976’dan günümüzekadar gerçekleflti¤i görülmektedir.4

‹klim De¤iflikli¤ine Sebep Olan Etkenler2007 bafl›nda Fransa’da gerçeklefltirilen dör-düncü Hükümetler aras› ‹klim De¤iflikli¤i Pa-neli’nde yay›nlanan de¤erlendirme raporu,küresel ›s›nmadan %90 oran›nda insanlar› so-rumlu tutmaktad›r. Sanayi devriminden sonra,artan enerji ihtiyac›n› karfl›lamak için kullan›-lan fosil yak›tlar›n yanmas› sonucu oluflankarbondioksit (CO2) küresel ›s›nmada birinciderecede rol alan sera gaz›d›r.5 ‹klim de¤iflik-li¤ine sebep olan en önemli etkenler atmosfe-rik sera gazlar› ve aerosol konsantrasyonlar›-n›n art›fl› ve ormanlar›n tahrip edilmesidir.

1. Sera Gazlar›Endüstri devriminden önceki yüzy›lda seragazlar›n›n atmosferdeki konsantrasyonlar›nispeten sabitti. Ancak o zamandan bugüne,insano¤lunun aktiviteleri dolay›s›yla sera gaz-lar›n›n konsantrasyonlar› artm›flt›r. Tablo 1’ deinsan faaliyetleri sonucunda oluflan çeflitli se-ra gazlar›n›n endüstri devrimi öncesindeki ve

22

fiekil 2. 1861-2000 y›llar› ile 1961-1990 y›llar›ndaki yeryüzü, hava ve deniz yüzeyi ortalamas›cakl›klar›n›n karfl›laflt›rmas› sonucu belirlenen y›ll›k s›cakl›k anomalileri (0C) (IPCC, 2001)

fiekil 3. 1920-1945, 1946-1975 ve 1976-2000 dönemlerindeki y›ll›k s›cakl›k de¤iflimi. K›rm›z›renk s›cakl›k art›fl›n›, mavi renk düflüflleri göstermektedir (IPCC, 2001).

Dosya: KÜRESEL ISINMA ve M‹MARLIK

(c) 1976-2000 y›llar› aras›ndaki y›ll›k s›cakl›k trendleri

(b) 1946-1975 y›llar› aras›ndaki y›ll›k s›cakl›k trendleri

(a) 1910-1945 y›llar› aras›ndaki y›ll›k s›cakl›k trendleri

1998’deki konsantrasyonlar›, y›ll›k de¤iflimoranlar› ve atmosferdeki ömürleri verilmifl-tir.4 CO2 en büyük art›fl› gösteren sera gaz›iken, tüm sera gazlar›n›n atmosferdeki reak-siyonlarla y›k›lma sürelerinin oldukça uzunoldu¤u görülmektedir.

Karbondioksit (CO2)Karasal ekosistem karbon, nütrient, ve

hidrolojik döngü gibi insan faaliyetleri tara-f›ndan etkilenebilecek çevrimlere dayan›r.Karbon, fotosentez, solunum, ayr›flma veyanma reaksiyonlar›yla do¤al sistemde birdöngüye sahiptir ve insan faaliyetleri ekosis-temdeki karbon stoklar›n› de¤ifltirebilmekte-dir. Geçmifl yüzy›ldaki CO2 emisyonlar›n›nço¤u fosil yak›tlar›n yanmas›ndan, kalan k›s-m› ise özellikle de ormanlar›n tahrip edilme-sinden kaynaklanmaktad›r.

1850-1998 y›llar› aras›nda fosil yak›tlar›nyanmas› ile atmosfere yaklafl›k 270.109 tonkarbon b›rak›lm›flt›r. CO2’in atmosferdekikonsantrasyonu 1750’de 280 ppm’den1999’da 367 ppm’e ç›km›flt›r. CO2’in izoto-pik yap›s› ve oksijen oran›ndaki azalma CO2konsantrasyonundaki art›fl›n fosil yak›tlar›nyanmas›yla oluflan organik karbon oksidas-yonuna ba¤l› oldu¤unu kan›tlamaktad›r.Öneki yüzy›llarla karfl›laflt›r›ld›¤›nda, en-düstri devriminden sonraki dönemde meyda-na gelen art›fl çarp›c› seviyede olmufltur.1980’den bu yana y›ll›k ortalama art›fl %0,4oran›ndad›r.4

Karasal biyosfer de tarih boyunca atmos-

fere karbon sal›n›m› gerçeklefltirmifl, ancakgeçmifl yüzy›lda CO2 emisyonlar›n› depola-maya bafllam›flt›r. De¤iflen bu döngünün nekadar sürece¤i belirsizdir. Karalar›n CO2 de-polamas›n›n ne kadar sürece¤i, ne zaman du-raca¤› ve CO2 sal›m› gerçekletirece¤i sorusucevaplanamamaktad›r. Gelifltirilen modellersonucunda karalar›n CO2 depolama kapasi-tesinin 2050 y›l›ndan sonra azalaca¤› ve2100 y›l›ndan sonra CO2 sal›m›na bafllayaca-¤› tahmin edilmektedir.6

Metan (CH4)Atmosferik CH4 konsantrasyonu

1750’den günümüze yaklafl›k %150 (1.066)artm›flt›r. CH4 hem sulak alanlar gibi do¤alkaynaklardan sal›nan hem de zirai faaliyet-ler, do¤algaz faaliyetleri, hayvanc›l›k ve kat›at›k deponi sahalar› gibi insan faaliyetleri so-nucu a盤a ç›kan bir sera gaz›d›r. MevcutCH4 emisyonunun yaklafl›k yar›s› antropoje-nik kaynakl›d›r. CH4 konsantrasyonundameydana gelen art›fl 1990’larda y›ll›k olarakbüyük de¤iflim göstermifltir. 1992 y›l›nda s›-f›ra yak›n olan de¤er 1998 y›l›nda 13 ppb’yekadar ulaflm›flt›r. Bu önemli de¤iflim çok netbir flekilde aç›klanamazken, örne¤in pirinç

23

Tablo1. ‹nsan faaliyetleri sonucunda oluflan sera gazlar›n›n y›ll›kde¤iflim oranlar› ve atmosferdeki ömürleri (IPCC, 2001)

fiekil 4. Sanayide kullan›lan fosilyak›tlardan kaynaklanan CO2 emisyonlar› küresel ›s›nman›n esassebeplerindendir. (www.worldrevolution.org)

Dosya: KÜRESEL ISINMA ve M‹MARLIK

CO2 CH4 N2O CFC-11 HFC-23 CF4(Karbondioksit) (Metan) (Diazot (Klorofloro (Hidrofloro (Perfloro

monoksit) karbon-11) karbon-23) metan)Endüstri devrimi yaklafl›k yaklafl›k yaklafl›k s›f›r s›f›r 40 ppt***öncesi kons. 280 ppm* 700 ppm* 270 ppm*1998deki kons. 365 ppm 1745 ppb 314 ppb 268 ppt 14 ppt 80 pptKons. art›fl oran› 1.5 ppm/y›l 7.0 ppb/y›l 0.8 ppb/y›l -1.4 ppb/y›l 0,55 ppb/y›l 1 ppb/y›lAtmosferik ömürleri 5 - 200 y›l 12 y›l 114 y›l 45 y›l 260 y›l >50,000 y›lSera gazlar›n›n kuru hava içindeki oranlar›: *ppm:milyonda bir **ppb:milyarda bir ***ppt: trilyonda bir

üretiminden kaynaklanan CH4 emisyonlar›-n›n artt›¤› belirlenmifltir.4

Diazot monoksit (N20)N20’nun atmosferik konsantrasyonu en-

düstri devriminden sonra yavaflça artm›fl vegünümüzde 1750 y›l›na göre %16 (46 ppb)art›fl göstermifltir. N20 da hem do¤al hem deantropojenik kayna¤› olan bir baflka sera ga-z›d›r ve atmosferde gerçekleflen kimyasal re-aksiyonlar sonucunda uzun sürelerde kaybo-lur. Antropojenik kaynaklar› zirai faaliyetler,biokütle yak›lmas› ve endüstriyel faaliyetler-dir.4

Halokarbonlar ve ‹lgili BilefliklerHem ozon tabakas›na zarar veren, hem de

sera etkisine sebep olan gazlar›n atmosferikkonsantrasyonlar› Montreal Protokolü’ndensonra ya azalmaya bafllam›fl veya art›fl› yavafl-lam›flt›r. Bu halokarbonlar›n ço¤u atmosfer-deki ömrü uzun olan sera gazlar›d›r. Öte yan-dan kloroflorokarbonlar (CFC) yerine kulla-n›lan hidrokloroflorokarbonlar (HCFCs) vehidroflorokarbonlar›n (HFCs) konsantrasyo-nu artmaktad›r. Bu iki tür bilefli¤in konsant-rasyonlar› da yine Montreal Protokolü ile s›-n›rland›r›lm›flt›r.4

Perflorokarbonlar (PFCs: CF4, C2F6 vb.)ve sülfürhekzaflorun (SF6) da antropojenikkaynaklar› vard›r. Atmosferdeki ömürleriçok uzundur ve güneflten gelen infrared rad-yasyonu absorblama kapasiteleri oldukçayüksektir. Bu nedenle çok küçük miktarlar›bile sera etkisini artt›rmaktad›r. CF4 atmos-ferde 50,000 y›l kalabilmektedir ve antropo-jenik kaynaklar› do¤al kaynaklardan 1000kat fazlad›r. SF6 ise CO2’den 22,200 kat da-ha etkili bir sera gaz›d›r. Mevcut konsantras-yonu düflük (4,2 ppt) olmas›na karfl›n her y›l0.24 ppt art›fl göstermektedir.4

Atmosferik Ozon (O3)O3 hem stratosferde hem de troposferde

bulunan önemli bir sera gaz›d›r. Ozon, günefl›fl›¤›n›n azot dioksit ve hidrokarbonlar üzeri-ne etkisiyle troposferdeki bir seri kompleksreaksiyon sonucu oluflan güçlü bir oksitleyi-cidir. Ozonun trafikten kaynaklanan azot ok-sitten oluflmas› nedeniyle kentlerdeki ozon

konsantrasyonu k›rsal kesime göre daha faz-lad›r.7 Ozon konsantrasyonu yüksekli¤e ba¤-l› olarak ve alansal olarak farkl›l›k gösterir.Ozon olufltuktan sonra atmosferdeki ömrühaftalar ile birkaç ay gibi k›sa bir süreyle s›-n›rl›d›r. Troposferdeki ozonun yeryüzündenyans›yan radyasyonu tutmas› dolay›s›ylaCO2 ve CH4’den sonra en önemli üçüncü se-ra gaz› olarak de¤erlendirilmektedir. Tropos-ferik ozon konsantrasyonunun endüstri dev-riminden bu yana yaklafl›k olarak % 35 artt›-¤› belirlenmifltir.4

2. AerosollarAerosollar›n (çok küçük partiküller ve dam-lac›klar) atmosferdeki radyasyona önemi de-recede etki etti¤i bilinmektedir. Aerosollar›nradyasyon üzerine etkisi iki farkl› flekildeoluflmaktad›r. ‹lk etkisi solar ve infrared rad-yasyonu absorblamalar›, ikinci etkisi bulutla-r›n mikro fiziksel özelliklerini etkileyerekradyasyonla etkileflimlerini de¤ifltirmeleridir.Aeosollar f›rt›nalar ve volkanik faaliyetlergibi do¤al olaylardan kaynaklanabilece¤i gi-bi fosil yak›tlar›n ve biokütlenin yak›lmas›gibi antropojenik kaynakl› da olabilir. Aero-sollar atmosferde, bulutlar› içerisinde fizik-sel ve kimyasal de¤iflime u¤rayarak ya¤›fllar-la ak›fllara kar›fl›rlar. Aerosollar›n radyasyo-na etkisi sadece alansal olarak farkl›l›k gös-termez, ayn› zamanda büyüklükleri, flekillerive kimyasal yap›lar› da önemli de¤iflkenler-dir. Aerosollar aras›nda sera etkisi en önemliolanlar sülfat aerosollar›, biokütle yak›lmas›sonucu oluflan aerosollar ve fosil yak›t kay-nakl› siyah karbondur.4

3. Ormans›zlaflmaAtmosferdeki sera gazlar›n›n %25-30’u (16milyar ton) ormans›zlaflmadan kaynaklan-maktad›r. Karasal ekosistemde vejetasyonlar,atmosferdeki CO2’i özümsemekte ve a¤açla-r›n %50’si karbondan oluflmaktad›r. Karbonözümseme kapasitelerinden dolay› ormanlarküresel ›s›nmay› azaltmada önemli bir roloynayabilecekken, yand›klar› veya afl›r› fle-kilde kesildikleri zaman içerdikleri karbonuatmosfere b›rakmalar› nedeniyle karbon kay-na¤› da olabilirler.

24

Dosya: KÜRESEL ISINMA ve M‹MARLIK

Hem ozon tabakas›na zarar veren, hem de sera etkisine sebep olan gazlar›n atmosferik konsantrasyonlar› Montreal Protokolü’ndensonra ya azalmaya bafllam›fl veya art›fl› yavafllam›flt›r.

Bu nedenle orman tahribat›n›n önlenmesive a¤açla kapl› alanlar›n artt›r›lmas› gere¤ivurgulanmaktad›r. Ancak Dünya’da her y›l13 milyon ha orman kaybedilmektedir. Or-mans›zlaflma tropik bölgelerde, Afrika’da,Latin Amerika’da ve Kuzey Asya’da dahayayg›nd›r. Ormanlar daha çok artan nüfusunbeslenmesi amac›yla, zirai alan kazanmakiçin tahrip edilmektedir. Küresel ›s›nma daartan hava s›cakl›¤›, de¤iflen ya¤›fl düzeni ves›klaflan sert hava olaylar› ile ormanlar üze-rinde ciddi bir bask› oluflturmaktad›r.8

‹klim De¤iflikli¤inin Yol Açt›¤› Sonuçlar1. Ya¤›fllar ve Buzullardaki De¤iflimlerKüresel Is›nmayla birlikte baz› bölgeler dahaçok ya¤›fl al›rken baz› bölgelerde daha çokkurakl›k görülecektir. Do¤u Asya d›fl›ndaKuzey Yar›mküre’nin orta ve üst kesimlerin-de y›ll›k ya¤›fl miktar›nda art›fl meydana gel-mektedir. Tropikal bölgelerdeki ya¤›fllar de-¤erlendirildi¤inde 20. yy.da ya¤›fllar›n yakla-fl›k olarak her on y›lda % 0,2-03 artt›¤› göz-lenmifltir.4

Kuzey Yar›mküre’de ya¤›fllarda meydanagelen art›fl toplam bulut miktar›ndaki art›flaba¤lanmaktad›r. Bulut miktar›ndaki art›fl s›-cakl›kla atmosferik buharlaflman›n artmas›n-dan kaynaklanmaktad›r. Kuzey Yar›mkü-re’deki ya¤›fl art›fl›na karfl›l›k Güney Yar›m-küre’de sistematik bir de¤iflim izlenmemifl-tir.4

Kar kal›nl›¤› ve buz kütlelerinin büyüklü-

¤ündeki azalma da yeryüzündeki s›cakl›k ar-t›fl›na ba¤lanmaktad›r. Uydu görüntüleri1960’dan bu yana kar kal›nl›¤›nda yaklafl›k% 10’luk bir azalma oldu¤unu göstermekte-dir. Kuzey Yar›mküre’deki buzul miktar› dadüflerken Antarktika’daki buzullarda önemlibir de¤iflim gözlenmemektedir. Son verilerKuzey Kutbu’ndaki buzullar›n 1958-1976y›llar› aras›nda ve 1990’lar›n ortas›nda, yazdönemlerinde %40 azald›¤›n› göstermekte-dir.4

2. Deniz Seviyesindeki De¤iflim ve Toprak Kay›plar›20. yy.da deniz seviyesindeki ortalama art›fl1,0-2,0 mm/y›l ile 19. yy. gerçekleflmifl art›-fl›n üzerindedir. 20. yy. boyunca deniz sevi-yesinde toplam 10-25 cm bir yükselme ger-çekleflmifltir. Bu yüzy›lda ise, eriyen buzda¤lar›n›n deniz seviyesini 40-60 cm daha

25

Dosya: KÜRESEL ISINMA ve M‹MARLIK

fiekil 6. Küresel Is›nman›n etkisiylebuzullarda erime meydana gelmektedir.(www.spiritofmaat.com)

fiekil 5. Ormanlar›n tahrip edilmesiküresel ›s›nmay› h›zland›rmaktad›r.(www.eco-furniture.com)

yükseltece¤i tahmin edilmektedir. Deniz k›-y›lar›ndaki su seviyesi birçok faktöre ba¤l›olarak de¤iflir. K›y›lardaki su seviyesindemeydana gelen yükselmeye yol açan faktör-lerden en önemlisi iklimsel etkidir. Okyanus-lardaki sular ›s›nd›kça genifllemektedir. Di-¤er önemli sebep okyanuslardaki su miktar›-n›n artmas›d›r. Kuzey yar›mküredeki buzul-lar›n erimesiyle birlikte okyanuslardaki sumiktar› artmaktad›r.4 Pentagon’a ait KüreselIs›nma Raporuna göre önümüzdeki 20 y›liçerisinde Avrupa’da birçok k›y› kentinin su-lar alt›nda kalaca¤› belirtilmifltir.

Küresel iklim de¤ifliklikleri ve deniz sevi-yesindeki yükselmelerden etkilenecek ülke-lerin bafl›nda Maldiv, Tuvalu vb. gibi küçükada devletleri gelmektedir. Bu devletler de-nizden sadece 2-5 metre kadar yüksekte ol-malar› dolay›s›yla deniz suyu seviyesindekiyükselmelerin bu ülkelerdeki yaflam›n bit-mesine neden olaca¤› düflünülmektedir. Ön-görülere göre su seviyesinin yükselmesi,Bangladefl’te, toplam ülke alan›n % 12 – 28’inin kayb›na neden olacakt›r.9

3-‹nsan Sa¤l›¤› Üzerine EtkileriHava koflullar› her zaman için insan sa¤l›¤›ve canl› yaflam› üzerinde güçlü bir etkiye sa-hip olmufltur. Küresel ›s›nmayla birlikte havakirleticilerinin insan sa¤l›¤› üzerindekiolumsuz etkisi her geçen gün daha da art-maktad›r.10 Örne¤in atmosferik ozon, ast›mgibi solunum yolu hastal›klar›na sebep ol-makta, havan›n s›cak oldu¤u dönemlerdeolumsuz etkiler artmaktad›r.11

IPCC üçüncü de¤erlendirme raporunda,küresel ›s›nman›n düflük gelir seviyesindeolan, özellikle tropikal bölgelerdeki insansa¤l›¤›n› önemli derecede etkileyece¤i belir-tilmifltir. Küresel ›s›nma sel, f›rt›nalar veyang›nlar gibi do¤al felaketler yoluyla insansa¤l›¤›n› do¤rudan tehdit edebilece¤i gibihastal›k vektörleri (örn.sivrisinek), su kay-nakl› patojenler, su kalitesi, hava kalitesi, yi-yecek miktar› ve kalitesi yoluyla da zarar ve-rebilmektedir. Sa¤l›k etkileri yerel çevreflartlar›na ve sosyoekonomik flartlara ba¤l›olarak fliddetli olabilmektedir.4

Bilim adamlar›, iklim de¤iflikli¤inin özel-

likle kalp ve solunum yolu hastal›klar›n› te-tikleyebilece¤ini, mental problemlere yolaçabilece¤ini, besin yetersizli¤ine ba¤l› has-tal›klar›n ve ba¤›rsak enfeksiyonlar›n›n arta-bilece¤ini ve ›s› dalgalar›n›n ölümleri artt›ra-bilece¤ini belirtmektedirler.12

4-Do¤al FelaketlerKüresel ›s›nman›n etkileri, buzullar›n erime-si, deniz seviyesi yükselmesi, iklim kuflakla-r›n›n kaymas› gibi de¤iflikliklerle s›n›rl› de-¤ildir. Küresel ›s›nman›n sürmesi durumun-da, afl›r› hava olaylar› (fliddetli f›rt›nalar vekuvvetli ya¤›fllar) gibi meteorolojik, bu olay-lara ba¤l› olarak oluflan taflk›nlar ve seller gi-bi hidrolojik ve uzun süreli kurakl›k olaylar›ve çölleflme süreçleri gibi klimatolojik kö-kenli do¤al afetlerin fliddetinde, s›kl›¤›nda veetkinlik alan›nda önemli art›fllar›n olabilece-¤i beklenmektedir.13

Hint Okyanusu'nda meydana gelen Tsu-nami felaketi, Karaip Adalar›'nda gerçekle-flen kas›rgalar ve Katrina felaketi ve büyükkay›plara neden olan El-Nino da küresel ›s›n-maya ba¤lanmaktad›r. Ancak baz› bilimadamlar› denizlerin karalar kadar h›zl› ›s›n-mad›¤› gerçe¤inden yola ç›karak küresel›s›nman›n El-Nino felaketine yol açt›¤›n› sa-vunman›n do¤ru olmad›¤› görüflündedir.4

5-Biyoçeflitlili¤in Kayb› ‹klim de¤iflikli¤i yerküredeki biyoçeflitliliküzerindeki etkilerini göstermeye çoktan bafl-lam›flt›r. Deniz suyundaki s›cakl›k art›fl› Pasi-fik ve Hint okyanusundaki mercanlar›n sa-rarmas› ve toplu ölümüne yol açm›flt›r. Örne-¤in Karayipler’de 1989 -1990 y›llar›nda de-niz suyu s›cakl›¤›n›n 2 derece artmas› yani sus›cakl›¤›n›n 28 - 29°C den 30 - 31°C ye yük-selmesi, mercanlar›n kitlesel ölümüne nedenolmufltur. Oysa mercanlar›n ortadan kalkma-s› sadece denizlerdeki biyoçeflitlili¤in y›k›-m›na yol açmaz, ayr›ca küresel ›s›nmadan bi-rinci derece sorumlu olan karbondioksitindenizler taraf›ndan emilimi de azal›r. Bu türsüreçler uzmanlar taraf›ndan sistemin küre-sel çöküflünün iflareti olarak yorumlanmakta-d›r.9

Küresel ›s›nmayla birlikte sulak alanlar›n

26

Dosya: KÜRESEL ISINMA ve M‹MARLIK

Küresel ›s›nman›n etkileri,buzullar›n erimesi, denizseviyesi yükselmesi, iklimkuflaklar›n›n kaymas› gibide¤iflikliklerle s›n›rl›de¤ildir. Küresel ›s›nman›nsürmesi durumunda, afl›r›hava olaylar› (fliddetlif›rt›nalar ve kuvvetliya¤›fllar) gibi meteorolojik,bu olaylara ba¤l› olarakoluflan taflk›nlar ve sellergibi hidrolojik ve uzunsüreli kurakl›k olaylar› veçölleflme süreçleri gibi klimatolojik kökenli do¤alafetlerin fliddetinde,s›kl›¤›nda ve etkinlikalan›nda önemli art›fllar›nolabilece¤i beklenmektedir.

zarar görmesi, bu alanlarda yaflayan türleritehdit etmektedir. Hava s›cakl›¤›nda 3-4°Clik bir ›s›nma mevcut sulak alanlar›n%85’inin yok olmas›na sebep olabilecektir.Hidrolojik ak›mlardaki de¤iflimler ve f›rt›na-lar denizlerdeki türlerin göçlerine neden ol-maktad›r. Ya¤›fl, s›cakl›k ve buharlaflma de-¤iflimleri ve artan orman yang›nlar› ormanvejetasyonunu etkilemekte ve türleri azalt-maktad›r. Kutuplardaki kar kal›nl›klar›n›nazalmas› nedeniyle alçak alanlardaki türlerdaha yüksek kesimlere göç ederken, yüksekbölgelerde yaflayan türler için göç edebilecekdaha so¤uk alanlar mevcut de¤ildir.14

‹klim de¤iflikli¤inin Avrupa ve Kuzey Af-rika’da bulunan 84 bitki türü üzerindeki etki-lerinin de¤erlendirildi¤i bir çal›flmada, 2100y›l› için beklenen s›cakl›k art›fl› de¤erleridikkate al›narak bitkiler üzerindeki etkileriizlenmifl ve bitkilerin % 69-99’nun büyümeanomalisi gösterdikleri tespit edilmifltir.15

Do¤adaki besin zincirinin bir kez k›r›lmas›inan›lmaz sonuçlara yol açaca¤›ndan canl›türlerinin baz›lar›n›n ortadan kalkmas›, di¤ercanl› türlerini de do¤rudan etkilemektedir veDünya besin üretimi giderek s›n›rl› say›dabitki türü ve çeflidine ba¤›ml› hale gelmekte-dir.

Yerkürenin Gelece¤ine Dair SenaryolarÖnümüzdeki her on y›lda ortalama 0,2°C’likbir s›cakl›k art›fl› olaca¤›, tüm sera gazlar› veaerosollar›n konsantrasyonu 2000 y›l› sevi-yesinde sabit tutulsa bile, sera gazlar›n›n at-mosferdeki uzun ömürlerinden dolay›, 0,1°C/10 y›l’l›k bir art›fl›n önlenemeyece¤i tah-min edilmektedir. Gelifltirilen iklim modelle-riyle farkl› senaryolar ortaya konmaktad›r.Bir senaryoya göre 1,8°C lik s›cakl›k art›fl›bu yüzy›l›n sonunda deniz seviyesinde 0.18-0.38 m.lik bir yükselmeye, bir baflka senar-yoya göre 4,0°C lik s›cakl›k art›fl› 0.26-0.59m.lik bir yükselmeye sebep olacakt›r.5

S›cakl›k art›fl›n›n karalarda ve daha çokKuzey Yar›mküre’de olaca¤› tahmin edil-mektedir. Önümüzdeki y›llarda buzullar eri-meye devam edecek, s›cakl›k dalgalanmalar›daha da sertleflecek ve afl›r› ya¤›fllar›n s›kl›¤›ve f›rt›nalar artacakt›r.5

Tanzanya’daki nehirleri besleyen anakaynak olan Klimanjaro’nun tepesindeki buztabakas›n›n erimesiyle birlikte Afrika’dakisu s›k›nt›s›n›n daha ciddi boyutlara ulaflaca¤›tahmin edilmektedir.

‹klim senaryolar›n›n yan› s›ra Dünya’n›ngelece¤ine iliflkin gelifltirilen senaryolardaiyimser yaklafl›ma sahip olanlar yenilenebilirenerji kaynaklar›n›n yayg›nlaflmas› ve h›zlageliflen yeni teknolojilerle felaket senaryola-r›n›n gerçekleflmeyece¤ini savunurken baz›kesimler ise tüketim al›flkanl›¤› giderek artaninsano¤lunun enerjiyi artan miktarlarda kul-lanaca¤› ve geliflmifl ülkelerin kabahati olanküresel ›s›nman›n daha çok yoksul insanlar›etkileyece¤i görüflündedirler.

Uluslararas› ÖnlemlerKyoto ProtokolüKyoto Protokolü, Birleflmifl Milletler ‹klimDe¤iflikli¤i Çerçeve Sözleflmesi içinde 11Aral›k 1997’de Japonya’da imzaland› ve 16fiubat 2005’te yürürlü¤e girdi. Protokol’ünamac› atmosferdeki sera gaz› yo¤unlu¤unun,iklime tehlikeli etki yapmayacak seviyelerdedengede kalmas›n› sa¤lamakt›r. Bu protoko-lü imzalayan ülkeler, karbon dioksit ve seraetkisine neden olan di¤er befl gaz›n sal›m›n›azaltmaya veya bunu yapam›yorlarsa sal›mticareti yoluyla haklar›n› artt›rmaya söz ver-mifllerdir. Sal›m ticareti, geliflmifl ülkelerinsera gaz› sal›m› hedeflerine ulaflmak içinbaflka ülkelerden sal›m azalmas› sat›n alabil-meleri esnekli¤idir. Kyoto Protokolü flu andatüm dünyadaki 160 ülkeyi ve sera gaz› sal›-n›mlar›n›n % 55’inden fazlas›n› kapsamakta-d›r.16

27

fiekil 7. Buzullarda yaflayan canl› türleri bask› alt›ndad›r (www.spiritofmaat.com)

Dosya: KÜRESEL ISINMA ve M‹MARLIK

Protokolde devletler, geliflmifl ve gelifl-mekte olan ülkeler olmak üzere iki genel s›-n›fa ayr›lm›fl, protokolü imzalayan geliflmiflülkeler sera gaz› emisyonlar›n› azaltmay› ka-bul etmifllerdir. Bu ülkeler 2008 ile 2012 ara-s›nda sera gaz› sal›n›mlar›n› 1990 y›l› seviye-sinden ortalama % 5 afla¤›ya çekmek zorun-dad›r ve Protokoldeki hedefe uymayanlar, birsonraki dönem azaltma hedeflerinin %30 da-ha azalt›lmas› ile cezaland›r›lacakt›r.16

Türkiye geliflmekte olan bir ülke olarakBM ‹klim De¤iflikli¤i Çerçeve Sözleflme-si’ne “ortak fakat farkl› sorumlu ülke” yakla-fl›m› ile 189. taraf ülke olarak kabul edilmifl-tir. Protokole imza atmayan ABD ise dünya-daki sera emisyonlar›n›n % 25’ine tek bafl›nayol açmaktad›r. Rekabetçi fiyat avantajlar›n›kullanan Çin ve Hindistan gibi ülkeler üre-timlerini yavafllatmak istemedikleri için kar-bon üretimini k›s›tlamak konusunda kesinhedefler belirlemekten kaçmaktad›rlar. OysaÇin’in bu sene karbon üretiminde, geçmifly›llarda Dünya birincisi olan ABD’yi geçe-ce¤i tahmin edilmektedir. Öte yandan Çin’indev nehirlerin havzas›ndan deniz k›y›s›ndakiönemli kentlere kadar genifl bir yelpazeyikapsayan co¤rafyas›, uzmanlara göre küresel›s›nmadan büyük zarar görecektir.

Küresel Is›nman›n Türkiye ‹çin Beklenen EtkileriÇevre ve Orman Bakanl›¤›’n›n talebiyle,Devlet Meteoroloji ‹flleri Genel Müdürlü¤üve ‹stanbul Teknik Üniversitesi taraf›ndan

ortaklafla yürütülen "Türkiye ‹çin ‹klim De¤i-flikli¤i Senaryolar›" projesi kapsam›nda ya-y›nlanan ilk rapora göre; 2070’de Türkiyegenelinde s›cakl›klar 6 derece kadar yüksele-cek, Karadeniz Bölgesi d›fl›nda ya¤›fllar iyiceazalacak. Ya¤›fllarda en belirgin de¤iflikliklerk›fl mevsiminde olacak. Senaryoya göre,2070 y›l›nda Karadeniz Bölgesi'nde ya¤›fllar%10 ila 20'lik art›fl gösterecek, güneyde ise%30'a kadar azalacak. ‹ç Anadolu Bölgesiya¤›fllar›nda ise az ya da hiç de¤ifliklik olma-yacak. K›fl ya¤›fllar› Türkiye'nin bölgedeki sukaynaklar› bak›m›ndan son derece önemliolan F›rat ve Dicle havzas›n›n üst bölümle-rinde azalacak. Yaz ya¤›fllar›nda büyük de¤i-fliklik olmayacak, fakat sonbaharda hafif ar-t›fllar olacak. K›fl›n do¤u yaz›n ise bat›da s›-cakl›k de¤erleri artacak. Ekosistem de¤iflin-ce, birçok canl› türü de yok olma tehlikesiylekarfl› karfl›ya kalacak.

Öte yandan küresel ›s›nman›n denizleri-mizi çok yönlü etkileyece¤i tahmin edilmek-tedir. Küresel ›s›nman›n denizlerimize etkisi-ni sadece biyoçeflitlilikteki de¤iflime indirge-mek mümkün de¤ildir. Bozulan atmosferikritim ile denizlerimizde daha farkl› bir rüzgârve ak›nt› sistemi ortaya ç›kacakt›r. Akde-niz’den Karadeniz’e ç›kan yüksek tuzlulukve s›cak alt ak›nt› ile Karadeniz’den gelendüflük tuzluluk so¤uk üst ak›nt› deniz canl›la-r›n›n da¤›l›m›n› ve göçlerini düzenler. Küre-sel ›s›nmayla birlikte Akdeniz’den gelen su-lar daha s›cak olacak, Karadeniz’de bu den-geyi sa¤layan tatl› su girdisiyse s›cakl›k art›-

28

fiekil 8. Kum F›rt›nas› (www.hprcc.unl.edu)

Türkiye geliflmekte olanbir ülke olarak BM ‹klimDe¤iflikli¤i Çerçeve Sözleflmesi’ne “ortak fakatfarkl› sorumlu ülke” yaklafl›m› ile 189. taraf ülke olarak kabul edilmifltir. Protokole imza atmayan ABD isedünyadaki sera emisyonlar›n›n % 25’inetek bafl›na yol açmaktad›r.

Dosya: KÜRESEL ISINMA ve M‹MARLIK

fl›yla hem azalacak, hem de s›cakl›k ve yo-¤unluk ara tabakas› yükselecektir. Bu iseanoksik tabakan›n yükselmesini sa¤layabilir.Bu tabakan›n yükselmesi ise zaten hacimselolarak sadece % 7 lik bir alan› deniz canl›la-r›n›n beslenme ve üremelerine uygun olanalan›n azalmas› demektir. Bu da Karadenizgibi s›n›rl› su yenilenmesine sahip, izole vegenetik de¤iflimin az oldu¤u bir deniz içinkaos demektir. Karadeniz’deki deniz suyuseviyesinin yükselmesi veya su s›cakl›¤›n›nart›fl› so¤uk su seven mersin bal›¤›, alabal›kbaflta olmak üzere birçok türü de olumsuz et-kileyecektir.9

Türkiye k›y›lar›ndaki uzun dönemli denizseviyesi de¤iflimleri için kullan›lan ölçüm is-tasyonlar›n›n say›s› yeterli de¤ildir. S›n›rl›mevcut veriler, y›lda ortalama 7 mm lik de-niz seviyesi art›fl›n›n oldu¤unu göstermekte-dir. Bunun da k›y›sal ekosistemde baflta eroz-yon olmak üzere tuzlanma ve di¤er de¤iflimve tahribatlara yol açmas› muhtemeldir.9

Küresel Is›nman›n Konya ‹çin Beklenen EtkileriKüresel ›s›nman›n Türkiye’nin güney bölge-sini çöllefltirece¤i görüflünde olanlar özellik-le Konya çevresinde yaflanan kum f›rt›nalar›-na dikkat çekmektedir. Konya havzas›ndakisu seviyesinin düflmesi, bölgede pancar üre-timini riske sokmakta ve bu¤day ambar› ola-rak tan›nan flehirdeki üretim kapasitesini dedüflürece¤i tahmin edilmektedir.

Konya Kapal› Havzas› içerisinde çok sa-y›da göl, sazl›k ve di¤er sulak alanlar bulun-maktad›r. Ancak havza içerisindeki sulakalanlar, göl ve sazl›klar y›llar öncesindekidurumunda de¤ildir. Son 15-16 y›ld›r ya¤›fl-lar›n uzun y›llar ortalamas›na göre azalmas›,gün geçtikçe say›lar› artan sondajlar, ekono-mik olmayan ve bilinçsiz sulama teknikleri,tar›mda hatal› bitki deseni seçimi ve benzerinedenler suyun kirlenmesine ve afl›r› sarfiya-t›na neden olmufltur.17 Havzada, suyun kul-lan›m›yla ilgili yap›lan hatalar, mevcut sukaynaklar›nda önemli bir bask› oluflturmak-tad›r. Gelecekte küresel ›s›nman›n da etkisiy-le yaflanabilecek daha ciddi seviyedeki su s›-k›nt›s› dikkate al›narak, tar›m›n sürdürülebil-

mesi için mevcut su kaynaklar›n›n daha do¤-ru bir flekilde yönetilmesi gerekmektedir.

Kaynaklar:

1. http://www.iklim.cevreorman.gov.tr/Gazi/sera_etk-isi_nedir.htm

2. IPCC, 2001. Intergovernmental Panel on ClimateChange, Summary for Policymakers.

3. Çevre ve Orman Bakanl›¤›, 2006. ‹klimDe¤iflikli¤inin Etkileri ve Uyum Önlemleri, ‹klimDe¤iflikli¤i Koordinasyon Kurulu, Ankara

4. IPCC, 2001. The Scientific Basis. Contribution ofWorking Group I to the Third Assessment Report ofthe Intergovernmental Panel on Climate Change,Cambridge University Press

5. IPCC, 2007. Intergovernmental Panel on ClimateChange, Summary for Policymakers.

6. Watson, R.T., The Carbon Cycle-Policy Nexus,IPCC, Germany

7. Brunekreef, B., Holgate S.T., 2002. Air Pollutionand Health, Lancet, 360(9341), 1233-42

8. FAO, 2007. Food and Agriculture Organization ofthe United Nations,http://www.fao.org/forestry/site/17827/en/

9. TUDAV, 2007. Türk Deniz Araflt›rmalar› Vakf›,Küresel Is›nma ve Türkiye Denizleri Raporu.

10. Kan, H., London, S.J., Chen, G., Zhang, Y., Song,G., Zhao, N.,Jiang, L.,Chen, B., 2007. Diurnal tem-perature range and daily mortality in Shanghai,China, Environmental Research 103 (2007) 424–431

11. WHO, 2005. Air Quality Guidelines forParticulate Matter, Ozone, Nitrogen Dioxide andSulfur Dioxide.

12. WHO, 2003. Climate Change and Human Health -Risks and Responses.

13. Türkefl, M., Sümer,U.M., Çetiner, G. 2000.Küresel ‹klim De¤iflikli¤i ve Olas› Etkileri, ÇevreBakanl›¤›, Birleflmifl Milletler ‹klim De¤iflikli¤iÇerçeve Sözleflmesi Seminer Notlar›, s.7-24, Ankara.

14. http://www.unep-wcmc.org/climate/impacts.htm

15. Normand, S, Svenning, J.C., Skov, F, National andEuropean perspectives on climate change sensitivityof the habitats directive characteristic plant species,Journal for Nature Conservation 15 (2007) 41—53

16. http://en.wikipedia.org/wiki/Kyoto-Protokol

17. JMO, 2006.Türkiye ve Konya Kapal›Havzas›ndaki Su Sorunlar› ve Çözüm Önerileri,Jeoloji Mühendisleri Odas› Yer Bilimi ve Tekni¤iDergisi, no.4-5, s.9-11

29

Dosya: KÜRESEL ISINMA ve M‹MARLIK

Küresel ›s›nman›nTürkiye’nin güney bölgesini çöllefltirece¤igörüflünde olanlar özellikle Konya çevresindeyaflanan kum f›rt›nalar›nadikkat çekmektedir. Konya havzas›ndaki suseviyesinin düflmesi,bölgede pancar üretiminiriske sokmakta ve bu¤dayambar› olarak tan›nanflehirdeki üretim kapasitesini de düflürece¤itahmin edilmektedir.

ürdürülebilir geliflme”, son y›llardaher disiplinin kalk›nma kuramlar›,modelleri ve politikalar› içinde

vurgulanarak kullan›lan bir kavramd›r. “Sür-dürülebilirlik” toplumlar›n gelecek yüzy›l-larda var olabilmelerini amaçlayan anahtarbir kelime olup1 Birleflmifl Milletler'in olufl-turdu¤u Dünya Çevre ve Geliflme Komisyo-nu taraf›ndan “flimdiki kuflaklar›n gereksi-nimlerinin, gelecek kuflaklar›n gereksinimle-rini tehlikeye atmadan karfl›lanmas›na ola-nak veren büyüme politikalar›” fleklinde ta-n›mlanmaktad›r.2 Günümüzde her ülke eko-nomik geliflimini “sürdürülebilir” ilkeler te-meline oturtmaya çal›flmaktad›r. Mimarl›k daekonomik eylemlerle do¤rudan iliflkili olanbir disiplindir.3 ‹nsan›n varl›¤›n› sürdürebil-mesi, nitelikli bir yaflam›n›n olabilmesi, eko-sistem dengeleri bozulmadan çevre kalitesi-nin iyilefltirilmesi amac›yla uzun dönemliekonomik stratejiler belirlemek sürdürülebi-lir mimarl›¤›n temel hedefidir.4

Çevre do¤al, ekonomik ve insani de¤er-lerle birlikte, canl› ve cans›z varl›klar›n her

çeflit eylem ve davran›fl›n› etkileyen fiziksel,kimyasal, biyolojik ve toplumsal niteliktekietkenlerin bütünüdür.5 Yap› da çevrenin birbileflenidir ve yaflam süreci içinde yerel veyaküresel ölçekte çevre ile iliflkilerini sürdü-rür.6 ‘Çevre bilinçli sürdürülebilir mimarl›k’,canl› ve cans›z varl›klar›n birarada var olma-s›n› sa¤layan, bu varl›klar aras›nda iliflkilerkuran, bu iliflkilerde ekosistemin dengelerinibozmayacak düzenlemeler yapan, insan sa¤-l›¤›n› güven alt›na alan ve kaynaklar›n eko-nomik kullan›m›n› sa¤layan tasar›mlar yap-maktan sorumludur.7 Bu sorumlulu¤u yerinegetirmek için sürdürülebilir mimarl›k ilkeleribenimsenmeli ve bu ilkelerin gerçeklefliril-mesine yönelik strateji ve yöntemler belirlen-melidir. Bu kapsamda bu makalede, kavram-sal bir çerçeve önerilmektedir.

SÜRDÜRÜLEB‹L‹R M‹MARLIK ‹LKELER‹KAPSAMINDA STRATEJ‹ VEYÖNTEMLER‹N BEL‹RLENMES‹Sürdürülebilir mimarl›¤›n hedefi, kullan›c›-lara nitel, nicel, fiziksel ve psikolojik göster-

30

Sürdürülebilir Mimarl›¤›n Kapsam›: KAVRAMSAL B‹R ÇERÇEVEDEN BAKIfi

Gülser ÇELEB‹ - Arzuhan Burcu GÜLTEK‹N

“S

Dosya: KÜRESEL ISINMA ve M‹MARLIK

Gülser Çelebi, Prof. Dr. Gazi Üniversitesi, Mimarl›k Bölümü,Mühendislik Mimarl›k Fakültesi.

Arzuhan Burcu Gültekin, Dr.Gazi Üniversitesi, Yap› E¤itimi Bölümü,Teknik E¤itim Fakültesi.

geler baz›nda uygun ortamlar sunmakt›r.Sürdürülebilir mimarl›kta yap› “ekolojik”,“ekonomik” ve “sosyal ve kültürel” sürdürü-lebilirlik boyutlar›yla tan›mlanmaktad›r.8 Buba¤lamda, ekolojik sürdürülebilirlik kaynak-lar›n ve ekosistemin korunumuna iliflkin stra-tejileri; ekonomik sürdürülebilirlik kaynakla-r›n uzun dönem kullan›labilirli¤i ve kullan›mbedellerinin düflük olabilmesine iliflkin stra-tejileri; sosyal ve kültürel sürdürülebilirlikise insan sa¤l›¤› ve konforunun sa¤lanmas›ve sosyal, kültürel de¤erlerin korunumunailiflkin stratejileri kurgular.

Sürdürülebilirlik boyutlar› dikkate al›na-rak, sürdürülebilir bir yap›, yaflam döngüsüde¤erlendirme, kaynaklar›n korunumu ve ya-flanabilir çevrelerin tasar›m› ilkeleri dikkateal›narak tasarlanabilir. “Yaflam döngüsü de-¤erlendirme” ilkesi yap› malzemelerininçevresel etkilerinin yaflamlar› boyunca de-¤erlendirilmesine iliflkin strateji ve yöntem-leri tan›mlar. “Kaynaklar›n korunumu” ilkesienerji, su, malzeme gibi do¤al kaynaklar›ndaha az kullan›m›na, bu kaynaklar›n yenidenkullan›m›n›n sa¤lanmas›na ve geri dönüfltü-rülebilir olmas›na iliflkin strateji ve yöntem-leri sorgular; “yaflanabilir çevrelerin tasar›-m›” ilkesi ise insan ve do¤al çevre aras›ndakiiliflkileri sorgulayan strateji ve yöntemlerikapsar. Bu ilke, strateji ve yöntemler, fiekil2’de önerilen kavramsal çerçevede ifadeedilmektedir.

fiekil 2’de ifade edilen kavramsal çerçe-vedeki ilkelerle mimarl›¤›n yerel ve küreselçevrelerle olan iliflkileri sorgulanabilir. Buba¤lamda bu çal›flmada, sürdürülebilir mi-marl›k ilkeleri ve bu ilkelerin gerçeklefltiril-mesine yönelik strateji ve yöntemler irdelen-mektedir.

Yaflam Döngüsü De¤erlendirmeYap› malzemeleri, hammaddesinin ç›kar›l-mas›ndan bafllay›p, ifllenmesi, paketlenmesi,tafl›nmas›; binan›n infla edilmesi, kullan›m›,gerekti¤i zamanlarda bak›m-onar›m›; ömrü-nü tamamlad›¤›nda at›lmas›, geridönüfltürül-mesi, birtak›m ifllemlerden geçirilerek yeni-den kullan›ma haz›r hale getirilmesine kadargeçen döngüsel bir yaflam sürecine sahip-

tir.9,12 Sürdürülebilir mimarl›kta yap› malze-meleri tüm yaflam döngüleri dikkate al›narakde¤erlendirilmelidir. Bu de¤erlendirmeyeyap› malzemelerinin “yaflam döngüsü de¤er-lendirmesi” denir.

Yap› malzemelerinin yaflam döngüsü ya-p›m öncesi, yap›m ve yap›m sonras› olmaküzere üç evrede ele al›nabilir. Yap›m öncesievre, kaynaklar›n ç›kar›lmas› ve üretim sü-reçlerini; yap›m evresi, kullan›m ve yap›msüreçlerini; yap›m sonras› evre ise y›k›m vey›k›m sonras› süreçlerini kapsar. Bu ba¤lam-da, bir yap› malzemesinin yaflam döngüsün-deki ifllemler fiekil 3’te ifade edilmektedir.

Yap›m Öncesi Evrenin De¤erlendirmesi:Yap›m öncesi evre, bir yap› malzemesininhammadde olarak kayna¤›ndan ç›kar›lmas›y-la bafllay›p fabrikaya getirilmesi, ifllenmesi,paketlenmesi ve flantiyeye tafl›nmas›yla sona

31

Dosya: KÜRESEL ISINMA ve M‹MARLIK

‹LKELER

Yaflam DöngüsüDe¤erlendirme

Kaynaklar›nKorunumu

YaflanabilirÇevrelerin Tasar›m›

STRATEJ‹LER

Yap›m Öncesi Evrenin De¤erlendirmesi

Yap›m Evresinin De¤erlendirmesi

Yap›m Sonras› Evrenin De¤erlendirmesi

Enerjinin Korunumu

Suyun Korunumu

Malzemenin Korunumu

Do¤al Ortamlar›n Korunumu

fiantiye Planlamas› ve Kent Tasar›m›

Konforlu Yap›lar›n Tasar›m›

YÖNTEMLER

Bkz. Tablo 1

Bkz. Tablo 2

Bkz. Tablo 3

DO⁄AL ÇEVRE Kaynaklar›n ç›kar›lmas›

‹malathaneye tafl›ma ‹flletim

Paketleme

fiantiyeye Tafl›ma

Yap› ‹flletim Bak›m-Onar›m

Yeniden Kullan›m

Geri Dönüflüm

At›k

fiekil 3. Bir yap› malzemesinin yaflam döngüsü 11,13

fiekil 2. Sürdürülebilir mimarl›k için kavramsal bir çerçeve

erer. Sürdürülebilir mimarl›kta bu evredekiçevresel etkileri en aza indirgeyen yap›malzemelerinin kullan›ld›¤› stratejiler be-lirlenmelidir. Bu stratejilerde, yenilenebilirkaynaklardan elde edilen, geridönüfltürül-müfl, uzun ömürlü, az bak›m gerektiren veekolojik zarara sebep olmadan ç›kar›lanmalzemelerin kullan›m›n›n dikkate al›nd›¤›yöntemler benimsenmelidir (Bkz. Tablo 1).

Yap›m Evresinin De¤erlendirmesi: Ya-p›m evresi, yap› malzemelerinin flantiyeyegetirilmesiyle bafllay›p, yap›n›n infla edildi-¤i, kullan›ld›¤› ve gerekti¤i dönemlerde ba-k›m-onar›m›n›n yap›ld›¤› evredir. Sürdürü-lebilir mimarl›k için bu evrede habitat›nkorunmas›, yap›m ve uygulama kolayl›¤›sa¤lanmas›, kullan›lan kaynaklar›n tüketi-minin azalt›lmas› ve bak›m-onar›m kolay-l›¤›na yönelik stratejiler belirlenmelidir. Bustratejilerde, iflçi ve kullan›c› sa¤l›¤› vekonfor ölçütleri dikkate al›nd›¤› yöntemlerbenimsenmelidir (Bkz. Tablo 1).

Yap›m Sonras› Evrenin De¤erlendirme-si: Yap›m sonras› evre, hizmet ömrünü ta-mamlayan yap›n›n y›k›larak yap›daki iflle-vini tamamlayan yap› malzemelerinin at›l-d›¤› evredir. Yap›dan artakalan yap› malze-meleri geridönüfltürülerek veya yenidenkullan›larak yeni bir uygulamada de¤erlen-dirilebilir veya at›labilir. Hizmet ömrünütamamlam›fl olan yap› malzemeleri yeni-den kullan›labilir, geridönüfltürülebilir ve-ya at›labilir. Ayn› flekilde hizmet ömrünütamamlam›fl olan yap› ve altyap› yeni kul-lan›c›lara adapte edilerek yeniden kullan›-m› sa¤lanabilir. Yeniden kullan›m ve geri-dönüfltürme bir yap›n›n yeni yap›lar veyatüketim maddeleri için kaynak olmas›n›sa¤lar.14 Sürdürülebilir mimarl›k kapsa-m›nda yap› malzemelerinin geridönüfltü-rülmesi ve yeniden kullan›m›na, yap›lar›nve altyap›n›n yeniden kullan›m›na ve infla-at at›klar›n›n azalt›lmas›na yönelik stratejive yöntemler belirlenmelidir.

Yaflam döngüsü de¤erlendirme ilkesinigerçeklefltirmeye yönelik strateji ve yön-temler Tablo 1’de ifade edilmektedir.

32

Tablo 1 “YAfiAM DÖNGÜSÜ DE⁄ERLEND‹RME” ‹LKES‹

Stratejiler Yöntemler ve Çözümler

Do¤al ve yerel kaynaklar›n kullan›m›Kaynaklar›n üretim yerine tafl›ma maliyetinin azalt›lmas›Hammaddenin kayna¤›ndan ç›kar›lmas› s›ras›nda tüketilen enerjimiktar›n›n azalt›lmas›At›klar›n azalt›lmas› Görsel kirlilik ve hava-su kirlili¤inin önlenmesiBiyolojik çeflitlili¤in korunumuToprak kalitesinin korunumuTopografik yap›n›n korunumuHammaddenin üretim yerine getirilmesinde tüketilen enerji miktar›n›nazalt›lmas›Malzeme üretiminde tüketilen enerji miktar›n›n azalt›lmas›Malzemenin flantiyeye tafl›ma maliyetinin azalt›lmas›Üretim yerinde hava kalitesinin iyilefltirilmesi‹nsan sa¤l›¤›na zararl› maddeler a盤a ç›karan yap› malzemelerindenkaç›n›lmas›At›klar›n azalt›lmas›Görsel kirlilik ve gürültü-hava-su kirlili¤inin önlenmesiAt›klar›n azalt›lmas›Görsel kirlilik ve hava-su kirlili¤inin önlenmesiBiyolojik çeflitlili¤in korunumuToprak kalitesinin korunumuTopografik yap›n›n korunumuEnerji etkin ekipman kullan›m›Yap› malzemesinin üretim yerinden flantiyeye tafl›nmas›nda tüketilenenerjinin azalt›lmas›Mekânlarda hava kalitesine önem verilmesiGerekti¤inde geçici havaland›rma-›s›tma sistemlerinin kurulmas› ‹nsan sa¤l›¤›na zarar veren zehirli malzemelerin kullan›m›n›n önlenmesiKolay monte edilebilen kaliteli, dayan›kl›, emniyetli yap› malzemelerininseçimiYap›daki sorunlar› ak›lc› ve basit olarak çözen yap› detaylar›n›n uygulanmas›Enerji etkin tasar›m olanaklar›ndan yararlan›lmas›Suyun verimli kullan›m› At›k suyun ar›t›larak yeniden kullan›m›Suyun kirletilmeden kullan›m›Evsel at›klar›n azalt›lmas› için geri dönüflümün sa¤lanmas›Kirletici maddeler, zehirli temizlik malzemeleri ve böcek ilaçlar›n›n kullan›lmamas›Gürültü-ve su kirlili¤inin önlenmesiAt›klar›n de¤erlendirilmesiDayan›kl›, uzun ömürlü yap› malzemesi kullan›m›Bak›m› ve onar›m› kolay yap› malzemesi, bileflenleri ve sistemlerinin seçimiYeniden kullanabilecek yap› malzeme ve bileflenlerinin ve miktarlar›n›nsaptanmas›Dönüfltürülerek kullan›labilen yap› malzemelerinin ve miktar›n›n saptanmas›Y›k›m s›ras›nda zararl› maddelerin ve miktar›n›n saptanmas›Y›k›m için enerji etkin araç ve gereçlerin kullan›m› Y›k›m için kullan›lan ekipman miktar›n›n azalt›lmas›Y›k›m için uygun yöntem seçimiY›k›m evresindeki gürültü kirlili¤inin önlenmesiHava kirlili¤inin ve zararl› maddelerin sal›m›n›n önlenmesi Y›k›m s›ras›nda a盤a ç›kan zararl› maddelere karfl› korunumYeniden kullan›labilecek malzemelerin ayr›flt›r›lmas›, depolanmas› ves›n›fland›r›lmas›Dönüfltürülerek kullan›labilecek malzemelerin ayr›flt›r›lmas›, depolanmas›ve s›n›fland›r›lmas›Arazi ve altyap›n›n yeniden kullan›m› Mümkün oldu¤u kadar çok malzemenin yeniden kullan›m› vegeridönüfltürülmesiAt›klar›n biyolojik çözünebilirli¤inin sa¤lanmas›Gereksininim duyulan yerlerde arazinin doldurulmas›Zehirli gaz ç›karmayan at›klar›n yak›lmas›Gereksinim duyulan yerlerde denizin doldurulmas›At›klar›n habitat ve topo¤rafik yap›y› bozmadan at›lmas›At›klar›n toprak ve su kirlili¤ine neden olmadan at›lmas›

Enerji Tüketiminin Azalt›lmas›

Kirlili¤in Azalt›lmas›

Habitat›n Korunumu

Tüketilen Enerji Miktar›n›nAzalt›lmas›

‹flçi Sa¤l›¤›n›n Korunmas›

Kirlili¤in Azalt›lmas›

Kirlili¤in Azalt›lmas›

Habitat›n Korunumu

Enerji Tüketiminin Azalt›lmas›

‹flçi Sa¤l›¤›n›n Korunmas›

Uygulama Kolayl›¤› Sa¤lanmas›

Enerji Tüketiminin Azalt›lmas›

Su Kullan›m›n›n Azalt›lmas›

Kirlili¤in Azalt›lmas›

Bak›m-Onar›m Kolayl›¤›

At›k KapasitesininBelirlenmesi

Enerji Tüketiminin Azalt›lmas›

Kirlili¤in Azalt›lmas›

‹nsan Sa¤l›¤›n›n Korun.

At›klar›n De¤erlendirilmesi

At›klar›n Azalt›lmas›

Zararl› Olmayan At›k AtmaYöntemlerinin Kullan›lmas›

Yap

›m S

onra

s› E

vren

,in D

e¤er

lend

irm

esi

Y›k

›m S

onra

s›Y

›k›m

Kul

lan›

mY

ap›m

Üre

tim

Kay

nakl

ar›n

Ǜk

ar›lm

as›

Yap

›m E

vres

inin

De¤

erle

ndir

mes

iY

ap›m

Önc

esi E

vren

in D

e¤er

lend

irm

esi

Dosya: KÜRESEL ISINMA ve M‹MARLIK

Kaynaklar›n KorunumuMimarl›k disiplini, kaynaklar› ekonomikkullanmak ve yap›lar›n yap›m ve kullan›msüreçlerinde yenilenemeyen kaynak kullan›-m›n› azaltmaktan sorumludur.15 Yap› siste-minde sürekli bir kaynak ak›fl› söz konusu-dur. Bu sistemde kaynaklar kullan›l›r/dönüfl-türülür ve sistem d›fl›na at›l›r. Bu ba¤lamdaenerji, at›k yan ürünlere; yap› malzemeleri,kat› at›klara; su, at›k suya; tüketim maddele-ri, at›k veya geri kazan›labilir maddelere;rüzgar kirli havaya; ya¤mur yer alt› sular›nadönüflmektedir. Yap› sistemine girdi ve ç›kt›oluflturan kaynaklar fiekil 4’te ifade edil-mektedir.

Enerji, su ve malzeme yap›ya girdi olufl-turan temel kaynaklard›r. Enerji, su ve mal-zemenin korunumu, sürdürülebilir mimarl›kilkelerinden biri olup mimari tasar›m› yön-lendirir. Yap›ya girdi oluflturan yenileneme-yen kaynaklar›n azalt›lmas› veya yap›dan ç›-kan at›klar›n denetlenmesiyle enerji, su vemalzemenin korunumu sa¤lanabilir.16 Kay-nak korunumu ilkesini gerçeklefltirmeye yö-nelik strateji ve yöntemler Tablo 2’de ifadeedilmektedir.

Enerjinin korunumu: Enerji kaynaklar›n›nkullan›m›, bu kaynaklar›n ç›kar›lmas› veüretimi s›ras›nda bafllamakta, yap›n›n yap›mve kullan›m süreçlerinde de devam etmekte-dir. Yap›lar›n kullan›m sürecinde ›s›tma, ha-valand›rma, ayd›nlatma ve donan›m amac›y-la tüketilen enerji ekosisteme zarar verebi-lir.17 Tüketilen enerjinin yeniden kazan›lma-s› da mümkün de¤ildir. Bu nedenle, enerjikorunumu sa¤layan stratejiler belirlenmeli-dir. Bu stratejilerde yap›ya girdi oluflturanenerji kaynaklar›n›n kullan›m›n›n denetlen-mesi, fosil yak›t kullan›m›n›n azalt›lmas› veyenilenebilir kaynaklar›n kullan›m›n›n dik-kate al›nd›¤› yöntemler benimsenmelidir.18

Suyun korunumu: Su kullan›m›, yap›n›nyap›m sürecinde bafllamakta ve kullan›m sü-recinde devam etmektedir. Gerek yap›m ge-rekse kullan›m sürecinde ortaya ç›kan at›kve kirli su ar›t›larak yeniden kullan›m› sa¤la-nabilir. Suyun korunumu için yap›da kullan›-

33

Tablo 2 “KAYNAKLARIN KORUNUMU” ‹LKES‹

Stratejiler Yöntemler ve Çözümler

Is› kay›plar›n›n önlenmesiYüksek performansl› do¤rama ve cam kullan›m›Günefl enerjisinden yararlan›lmas›Yap›n›n do¤ru yönlendirilmesiYap› kabu¤u yüzeyinin azalt›lmas›Gereksinim ve isteklerin sorgulanmas›Özel oto kullan›m›n›n azalt›lmas›, toplu tafl›mac›l›¤›n yayg›nlaflt›r›lmas›Arazide bulunan do¤al kaynaklar›n de¤erlendirilmesiArazide bulunan bitkilerden ›s›tma ve so¤utma amaçl› yararlan›lmas›Ayd›nlatmada gün ›fl›¤›ndan yararlan›lmas›Is›nmada günefl enerjisinden yararlan›lmas› Fotovoltaik kullan›m›Havaland›rmada ve so¤utmada rüzgar enerjisinden yararlan›lmas›A¤›r ifllem ve üretim gerektiren yap› malzemelerinden kaç›n›lmas›Üretiminde yenilenebilir, temiz enerjilerin kullan›ld›¤› yap› malzemesiseçimiTafl›ma enerjisini azaltan yerel yap› malzemesi seçimiDo¤al yap› malzemesi seçimiYüksek verimli ›s›tma-so¤utma tesisat› kurulmas›Enerji etkin f›r›n, boyler vb. seçimiEnerji etkin ayd›nlatma araçlar›n›n seçimiSuyu verimli kullanan, az bak›m gerektiren çevre düzenlemesi yap›lmas›Kurakl›¤a dayan›kl› ve çok su istemeyen bitki kullan›m›Suyu verimli kullanan tesisat kullan›lmas›Su kullan›m›n› azaltan tuvalet, dufl bafll›¤›, musluk vb. kullan›m›Ya¤mur suyunun toplanarak yeniden kullan›m›na yönelik tesisat kullan›lmas›At›k sular›n ar›t›larak yeniden kullan›m›Zehirli tar›m ilaçlar›n›n kullan›m›n›n azalt›lmas›Evlerde kirlili¤e neden olmayan alternatif temizlik malz.lerinin kullan›m›Mimari tasar›mda yap› kabu¤u yüzeyinin azalt›lmas› Mimari tasar›mda basit geometrik flekillerin kullan›lmas›Mimari tasar›mda esnek plan flemalar›n›n kullan›lmas›‹ç mekânlar› verimli kullan›labilen tasar›mlar yap›lmas›Mevcut yap› ve altyap›lar›n yenilenerek yeniden kullan›m›Dayan›kl›, az bak›m-onar›m gerektiren yap› malzemesi ve bileflenlerininkullan›m›‹yilefltirilmifl veya geridönüfltürülmüfl yap› malz. ve bileflenlerininkullan›m›Yeniden kullan›labilir/geridönüfltürülebilir yap› malzemesi vebileflenlerinin seçimiYenilenebilir kaynaklardan üretilen yap› malzemesi ve bileflenlerinin kullan›lmas›Yap› malzemelerinin ambalajlar›nda geridönüfltürülmüfl malzeme kullan›m›

Enerji Etkin Mimari Tasar›m

Enerji Etkin Arazi Kullan›m›

Düflük Enerji ‹çeren Yap›Malzemesi Kullan›m›

Enerji Etkin Sistem veAraçlar›n Kullan›m›

Su Tüketiminin Azalt›lmas›

Suyun Yeniden Kullan›m›

Suyun KirletilmedenKullan›m›

Malzeme KorunumuSa¤layan Mimari Tasar›m

Uygun Malzeme Seçimi

Mal

zem

enin

Kor

unum

uSu

yun

Kor

unum

uEn

erjin

in K

orun

umu

ÇEVRE

Yap› Sisteminin S›n›rlar›

Yap›n›n Girdileri

• Enerji• Malzeme• Su• Tüketim maddeleri• Rüzgar• Ya¤mur• Di¤er girdiler

Yap›n›n Ç›kt›lar›

• At›k yan ürünler • Kat› at›klar• At›k su• At›k maddeler, gerikazan›labilir maddeler• Kirli hava• Yeralt› sular›• Hava, su ve topra¤asal›mlar

fiekil 4. Yap› sistemine girdi ve ç›kt› oluflturan kaynaklar 13

Kaynaklar›n ç›kar›lmas›

Üretim

Yap›m

Kullan›m

Y›k›m

Y›k›m sonras›

Dosya: KÜRESEL ISINMA ve M‹MARLIK

lan su miktar›n›n azalt›lmas›na, at›k sular›nar›t›larak yeniden kullan›m›n›n sa¤lanmas›nave do¤al su kaynaklar›n›n kullan›m›n›n azal-t›lmas›na yönelik strateji ve yöntemler belir-lenmelidir.19

Malzemenin korunumu: Yap› malzemesi-nin hammaddesinin ç›kar›lmas›, ifllenmesi,üretilmesi ve tafl›nmas›, yerel ve küresel eko-lojik denge üzerinde etkilidir.20 Yap›n›n kul-lan›m sürecinde kullan›lan yap› malzemeleri,yap›m sonras› evrede kat› at›klar, yenidenkullan›labilir malzemeler veya geridönüfltü-rülebilir hammaddeler olarak yap› sistemin-den ç›kmaktad›r. Malzemenin korunumu içinkullan›lan malzeme miktar›n›n azalt›lmas›,bak›m-onar›mla yap› malzemesi ve yap›n›nhizmet ömrünün uzat›lmas›, yap› elemanlar›-n›n yeniden kullan›lmas› ve geridönüfltürül-mesine yönelik strateji ve yöntemler belir-lenmelidir.21

Yaflanabilir Çevrelerin Tasar›m›Mimarl›k disiplininin temel hedefi, kullan›-

c›lar›n güvenlik, sa¤l›k, fizyolojik konfor,psikolojik gereksinimler ve üretkenli¤inisa¤lamak üzere yapay çevreler üretmektir.Bu yapay çevrelerde insanlar, di¤er canl› vecans›z varl›klar birarada yaflamak zorunda-d›r. Bu nedenle, yaflanabilir çevreler tasarla-n›rken yap›lar›n çevre ve kullan›c›larla bira-rada varl›klar›n› sürdürmelerini sa¤layanstrateji ve yöntemler önem kazanmaktad›r.22

Yaflanabilir çevrelerin tasar›m› ilkesini ger-çeklefltirmeye yönelik strateji ve yöntemlerTablo 3’de ifade edilmektedir.

Do¤al Ortamlar›n Korunumu: Sürdürüle-bilir mimarl›kta arazinin topo¤rafik yap›s›,yeralt› ve yerüstü su seviyesi ile mevcut florave faunas›n›n korunumuna yönelik stratejilerbelirlenmelidir. Bir arazinin topo¤rafik yap›-s›na ayk›r› flekiller verilmesi ekonomik ol-mamakla beraber suyun ve rüzgar›n ak›fl›n›etkileyerek arazinin mikroklimas›na zararverebilir.23 Yerel su seviyesinin alt›nda kaz›yap›lmas›, yap›n›n su seviyesine engel olufl-turacak biçimde konumland›r›lmas› ve ya-p›m s›ras›nda su seviyesine müdahale edil-mesi do¤al sürece zarar verebilece¤i gibitoprak üstünde kalan suda da kirlili¤e nedenolabilir.24

Kentsel Tasar›m: Kentsel tasar›mda sürdü-rülebilirlik yap›dan daha büyük bir ölçekolan kent ölçe¤inde ele al›nmaktad›r. Kentle-rin tasar›m›nda yerel çevrenin özelliklerinemüdahale edilmemesine, enerji ve suyun ko-runumuna, karma ifllevli tasar›mlar yap›lma-s›na ve özel oto kullan›m›n›n azalt›larak top-lu tafl›mac›l›¤›n yayg›nlaflt›r›lmas›na yönelikstratejiler belirlenmelidir.25

‹nsan Sa¤l›¤› için Tasar›m: ‹nsanlar yaflam-lar›n›n % 70’ini iç mekânlarda geçirmekte-dir.16 Bu nedenle, sürdürülebilir mimarl›ktaiç mekânlarda insan sa¤l›¤›n›n korunumunusa¤lamaya ve konfor koflullar›n› iyilefltirme-ye yönelik stratejiler belirlenmelidir.

SONUÇLARSürdürülebilir mimarl›¤›n temel hedefi, eko-sistemdeki canl› ve cans›z varl›klar›n birara-

34

Dosya: KÜRESEL ISINMA ve M‹MARLIK

Tablo 3. “YAfiANAB‹L‹R ÇEVRELER‹N TASARIMI” ‹LKES‹

Stratejiler Yöntemler ve Çözümler

Mevcut flora ve faunan›n korunumuTopografik yap›n›n korunumuYeralt› ve yerüstü su seviyelerinin korunumuArazideki do¤al kaynaklar›n korunumu ve mimari tasar›mda yönlendiriciolarak kullan›lmas›Do¤al yaflam alanlar›n›n korunumuZarar görmüfl olan ekosistemin onar›lmas›Mevcut yap› ve altyap›lar›n ekolojik ölçütler çerçevesinde onar›larakyeniden kullan›lmas›Üretimi s›ras›nda do¤al dengeleri bozan maddelerin kullan›ld›¤› yap›malzemelerinden kaç›n›lmas› At›klar›n azalt›lmas›Görsel kirlili¤in önlenmesiGürültü kirlili¤in önlenmesiHava kirlili¤inin önlenmesiSu kirlili¤inin önlenmesiTicaret, konut, al›flverifl, e¤itim vb. ifllevlerinin bütünlefltirilmesiS›k› komfluluk ve topluluk için modeller gelifltirilmesiYap›lar›n mümkün oldu¤u kadar grupland›r›lmas› Yak›n hizmet alanlar›na ulafl›m için yaya ve bisiklet yollar› tasarlanmas›Yaya ceplerinin oluflturulmas›‹nsan etkin konforlu tafl›mac›l›k sa¤lanmas›Kentsel tasar›m›n toplu tafl›mac›l›kla bütünlefltirilmesi‹ç mekânlarda yeterli hava hareketi ve kalitesinin sa¤lanmas›‹ç mekânlarda uygun nem oran›n›n oluflmas›n›n sa¤lanmas›‹ç mekânlarda ›s›l, görsel ve akustik konforun sa¤lanmas›‹ç mekânla d›fl ortam aras›nda görsel iliflkinin sa¤lanmas›Elektromagnetik kirlili¤i önleyici çözümlerin araflt›r›lmas›‹nsan sa¤l›¤›na zararl› küf oluflumuna karfl› çözümler üretilmesi‹ç mekânlarda insan sa¤l›¤›na zararl› maddeler a盤a ç›karan yap›malzemelerinin kullan›lmamas›Zehirli böcek ilac› kullan›m›n›n azalt›lmas›

Mimari Tasar›m›n Do¤alOrtamlar ve KoflullarÜzerindeki EtkilerininBelirlenmesi

Kirlili¤in Azalt›lmas›

Karma ‹fllevliTasar›mlar›n Gelifltirilmesi

Özel Oto Kullan›m›n›nAzalt›lmas›

‹ç Mekânlarda UygunKonfor Koflullar›n›nOluflturulmas›

Do¤

al O

rtam

lar›

n K

orun

umu

Ken

t se

l Tas

ar›m

‹n

san

Sa¤l

›¤› ‹

çin

Tasa

r›m

Sürdürülebilir mimarl›ktaarazinin topo¤rafik yap›s›,yeralt› ve yerüstü su seviyesiile mevcut flora vefaunas›n›n korunumunayönelik stratejiler belirlenmelidir.

da varolufllar›n› güvence alt›na alacak strate-ji ve yöntemlerin benimsenmesidir. Bu hedefdo¤rultusunda bu çal›flmada, sürdürülebilirmimarl›k ilkeleriyle ilgili genel kavramlar›içeren bir kavramsal çerçeve irdelenmifltir.Bu çerçeve kapsam›nda yaflam döngüsü de-¤erlendirme, kaynaklar›n korunumu ve yafla-nabilir çevrelerin tasar›m› olarak üç katego-ride ele al›nan sürdürülebilir mimarl›k ilkele-ri ve bu ilkelerin gerçeklefltirilmesine yöne-lik strateji ve yöntemler ilgili di¤er kavram-larla betimlenmifltir. Sürdürülebilir mimarl›kilkelerinin yerel ve küresel ölçekte yayg›n-laflt›r›lmas› için bu irdelemede kurgulananiliflkilerin dikkate al›narak mimari tasar›myaklafl›m› olarak benimsenmesi pratik aç›danyarar sa¤layabilir. Ancak bu yaklafl›m bilim-sel araflt›rmalar, e¤itim programlar›, yasa veyönetmeliklerle de desteklenmelidir.

Kaynaklar:

1. Bartelmus, P., “Environment, Growth andDevelopment”, Routledge Press, New York. (1994).

2. WCED (World Comission on Environment andDevelopment), “Our Common Future”, OxfordUniversity Press, London (1987).

3. Porter, R. D., “The Practice of SustainableDevelopment”, Urban Land Institute, Washington D.C.(2000).

4. Kremers J. A., “Defining Sustainable Architecture”Architronic 4(3) (1995),http://architronic.saed.kent.edu/v4n3/v4n3.02a.html

5. Spence, R., Mulligan, H., “SustainableDevelopment and the Construction Industry”, HabitatInternational, 19(3) 279¯299 (1995).

6. Andrew, S. J., “Sourcebook of Sustainable Design”,Wiley, New York. (1992).

7. Gültekin, A. B., “Sürdürülebilir Mimari Tasar›m‹lkeleri Kapsam›nda Çözüm Önerileri”, 19.International Congress of Building and Life: Future ofArchitecture, Architecture for Future, Chamber ofArchitects, Branch Office of Bursa, Bursa (2007).

8. Kohler, N., “The Relevance of the Green BuildingChallenge: an Observer’s Perspective”, BuildingResearch & Information, 27(4/5): 309-320 (1999).

9. Ayd›n A. B. ve Sancak, E., “Beton ve Beton Ürün-lerinin Çevresel Etkileri (The Environmental Impactsof Concrete and Concrete Products)”, MTET 2005 -1st International Vocational and Technical EducationTechnologies Congress, Marmara University,Technical Education Faculty, Istanbul, (2005).

10. Gültekin, A. B. ve Çelebi, G., “Yap›Malzemelerinin Çevresel EtkilerininDe¤erlendirilmesinde Kullan›lan Yöntem ve Yasal

Düzenlemelerin Avrupa Birli¤i Yap› SektörüKapsam›nda ‹rdelenmesi”, 3. Ulusal Yap› MalzemesiKongresi ve Sergisi, TMMOB Mimarlar Odas› ‹stanbul Büyükkent fiubesi, ‹stanbul (2006).

11. Çelebi, G. ve Ayd›n, A. B., “SürdürülebilirMimarl›k ve Yap› Malzemelerinin Yaflam DöngüleriKapsam›nda ‹rdelenmesi”, Yap› Malzemesi Kurultay›2003, Yap› Endüstri Merkezi - ‹MSAD (‹nflaatMalzemesi Sanayicileri Derne¤i), ‹stanbul (2003).

12. ISO, “Environmental Management - Life CycleAssessment - Principles and Framework”, ISO 14040,Geneva, 1 - 20 (2006).

13. Gültekin, A. B., “Yaflam Boyu De¤erlendirmeYöntemi Kapsam›nda Yap› Ürünlerinin ÇevreselEtkilerinin De¤erlendirilmesine Yönelik Bir ModelÖnerisi”, Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi FenBilimleri Enstitüsü, Ankara (2006).

14. Çelebi, G. and Ayd›n, A. B., “ArchitecturalResponsibilities Within the Context of Sustainability”,Livable Architecture and Environments InternationalCongress, Karadeniz Technical University, Trabzon(2001).

15. Gültekin, A. B. ve Dikmen, Ç. B., “MimariTasar›m Sürecinde Ekolojik Tasar›m Ölçütlerinin ‹rdelenmesi”, VI. Ulusal Ekoloji ve Çevre Kongresi,Biyologlar Derne¤i, Diyarbak›r (2006).

16. Kim, J-J., Rigdon, B., “Sustainable ArchitectureModule: Introduction to Sustainable Design”,National Pollution Prevention Center for HigherEducation, Michigan (1999).

17. Norbert Lechner, “Heating, Cooling, Lighting:Design Methods for Architects”, Wiley, (2000).

18. Davis, A. J., “Alternative Natural Energy Sourcesin Building Design”, Simon&Schuster, (1981).

19. Amy Vickers, “Handbook of Water Use andConservation: Homes, Landscapes, Industries,Businesses, Farms”, Waterplow Press, (2001).

20. Lyle, J. T., “Regenerative Design for SustainableDevelopment”, John Wiley & Sons,. New York(1994).

21. Federle, M. O. “Overview of BuildingConstruction Waste and the Potential of MaterialsRecycling”, Building Research Journal, 2(1): 31¯37(1993).

22. Wolley, T., Kimmins, S., “Green BuildingHandbook : A Companion Guide to Building Productsand Their Impact on the Environment”, Volume 2,Spon Press, (2002).

23. Robert D., Brown, T., Gillespie, J., “MicroclimaticLandscape Design: Creating Thermal Comfort andEnergy Efficiency”, John Wiley & Sons, Canada(1995).

24. Papanek, V., “The Green Imperative Ecology andEthics in Design and Architecture”, Thames andHudson, Singapore (1995).

25. Thomas, R., Fordham, M., “Sustainable UrbanDesign: An Environmental Approach”, Spon Press,London (2003).

35

Dosya: KÜRESEL ISINMA ve M‹MARLIK

Kentlerin tasar›m›nda yerel çevrenin özelliklerinemüdahale edilmemesine,enerji ve suyun korunumuna, karma ifllevlitasar›mlar yap›lmas›na veözel oto kullan›m›n›nazalt›larak toplutafl›mac›l›¤›nyayg›nlaflt›r›lmas›na yönelik stratejiler belirlenmelidir.

nerji krizinin artt›¤› son y›llarda dün-ya ölçe¤inde ülkelerin enerji potansi-yellerini en iyi flekilde kullanmalar›,

do¤aya karfl› duyarl› olmalar›, teknolojiyiuygun flekilde kullanmalar› gibi düflünceleroldukça büyük oranda önem kazanm›flt›r.Uluslar aras› ölçekten yap› elemanlar› ve ya-p› malzemeleri ölçe¤ine kadar tüm ölçekler-de sürdürülebilir dünya, sürdürülebilir yerle-flimleri, yenilenemez enerji kaynaklar›n›nyerine yenilenebilir kaynaklar›n kullan›lma-s›, enerjiyi bilinçli olarak en etkin flekildekullanma fikri ülkelerin ve bütün toplumlar›nhayat›na çok yo¤un bir flekilde girmifltir. Buba¤lamda sürdürülebilirlik kavram› hayat›-m›za girmifltir.

Genel anlamda sürdürülebilirlik; bir top-lumun, ekosistemin ya da süreklili¤i olanherhangi bir sistemin ifllevini kesintisiz, bo-zulmadan, çürümesine meydan vermeden,afl›r› kullan›mla tüketmeden ya da sisteminhayati ba¤› olan ana kaynaklara afl›r› yüklen-meden sürdürülebilmesi yetene¤i de denile-bilir.

Sürdürülebilirli¤in bir di¤er anlam› isedo¤aya el sürmemek de¤ildir. Her neslin do-¤al kaynaklar›n yönetimini gelecek nesillerad›na üstlendi¤i anlam›na gelir.

Burada temel olarak kabul edilen görüfl,dünyam›z› atalar›m›zdan miras olarak de¤il,emanet ald›¤›m›z ve torunlar›m›zdan ödünçalm›fl oldu¤umuzdur. Toplumlar dünya kay-naklar›n› çocuklar›m›z› ve onlar›n ç›karlar›n›düflünerek kullanmal›d›r.

Son y›llarda özellikle Avrupa’da sürdürü-lebilir enerji etkin tasar›m örnekleri giderekartmaktad›r. Bu örnekler, hem enerji etkinlikaç›s›ndan hem de konfor koflullar› aç›s›ndande¤erlendirildi¤inde yeterli kriterleri sa¤la-m›fl ve bu do¤rultuda tasar›mlar oluflturul-mufltur.

Bu çal›flmada; Almanya, Fransa, ‹ngilte-re, Finlandiya gibi Avrupa’n›n farkl› iklimbölgelerinde uygulanm›fl projelerden baz›lar›incelenmifl ve bu projeler, sürdürülebilirlikve enerji etkinlik bak›m›ndan ele al›nm›flt›r.

36

E

Sürdürülebilir Mimaride Enerji Etkin Tasar›mUygulamalar›n›n Dünyadan Baz› ÖrneklerÜzerinden ‹ncelenmesi

Enes YAfiA

Enes Yafla, Yük. Mim., Arafl. Gör. ‹TÜ, Mimarl›k Fakültesi.

Dosya: KÜRESEL ISINMA ve M‹MARLIK

37

Dosya: KÜRESEL ISINMA ve M‹MARLIK

Yer: Berlin, Almanya

Sistem: Çift kabuklu cephe

Mimar: Renzo Piano atölyesi veChristoph Kohlbecker

Tamamlanma: 1991–1997

Proje tan›t›m›: 21 katl› çift kabukcephe sistemli bir ofis yap›s›d›r.

Yap›y› oluflturan kabuk sistemi çift ka-buktan meydana gelmektedir. Çift ka-buklu cephe, kat yüksekli¤i boyuncaboflluklara bölünmüfltür. D›fl kabukotomatik sabit eksenli 12 mm kal›nl›-¤›nda lamine cam panjurlara sahiptir.Kapand›klar› zaman bu panjurlardanminimum hava de¤iflimi oluflur. ‹ç ka-bukta alttan hareketli, aç›labilen çiftcaml› pencereler vard›r.

Üst camlar elektrikle hareket eder. ‹ç

camlar›n üzerinde günefl kontrolü içinjaluziler bulunmaktad›r. Cepheler ara-s›nda her katta 70 cm geniflli¤indeboflluk bulunur. Yaz döneminde d›flta-ki cam jaluziler d›fltaki hava de¤iflimi-ne izin vermek üzere yeterli e¤imdeaç›l›r. Kullan›c›lar içteki camlar› hava-land›rma amac›yla açabilirler. Binayaait termal kütlenin gece so¤utulmas›otomatiktir. K›fl döneminde d›fl pan-

jurlar kapat›l›r.

Örnekler

1- DEBIS HEADQUARTERS

Yer: Berlin, Almanya

Sistem: Çift kabuklu cephe

Mimar: Sauerbruch HuttonArchitekten

Tamamlanma: 1995–1999

Proje tan›t›m›: Bat› cephesinede çiftkabuk cephe sistemli çapraz havalan-d›rmal› 22 katl› 11 m geniflli¤inde birofis binas›d›r.

Binan›n do¤u cephesi otomatik ve ellehareket ettirilebilen üç caml› ve ara-

s›nda jaluzi içeren pencere tipine sa-hiptir. Jaluzili metal panolar da pence-relerden ba¤›ms›z taze hava sa¤lamakiçin do¤u cephesinde yer al›rlar. Bat›cephesinde ise içte çift caml› elle ya daotomatik olarak hareket ettirilebilenpencere içeren çift kabuk içerir. Bofllukgeniflli¤i 0.9 m’dir. Bu boflluk alan›ndayer alan genifl, dikey ve perfore alü-minyum panjurlarda otomatik ya daelle ayarlanabilir. Panjurlar tüm bat›cephesini gölgeleyecek flekilde uzat›-labilir.

Do¤u cephesinden al›nan d›fl hava ba-t› cephesi ile çapraz havaland›rma sa¤-lar. Hakim pencere yönü do¤udand›r. Bat› cephesi 20 kat yüksekli¤inde bacaetkisi ve ›s›l yükselme ile dikey hava-land›rma sa¤layan yüksek bir flaft gibidavran›r. Kapal› ofis k›s›mlar›n›n oldu-

¤u yerlerde ses yal›t›ml› havaland›rma-lar bina çevresinde hava ak›m› sa¤lar-lar. Is›tma döneminde çok katl› cephearas›ndaki hava bofllu¤u tüm ayarla-nabilir pencereler kapal› oldu¤undabir ›s›sal tampon bölge olarak davra-n›r. S›cak hava ›s› toplanmas› için yük-selticilerle merkeze döndürülür. Tazehava yükseltilmifl döfleme sistemindenal›n›r. Ifl›ma ile ›s›tma ve so¤utma sa¤-lan›r.

2- GEMEINNUTZIGE SIEDLUNGS UND WOHNBAUGENOSSENSCHAFT MBH (GSW) HEADQUARTERS

D›fl cephe.

Bat› cephesinde dikey panjurlar›n d›fl görünümü.

Ara boflluktan görüntü.

Do¤udaki üç caml› cephe sis-temini iç ve d›fl görüntüsü.

38

Yer: Nottingham, ‹ngiltere

Sistem: Baca etkisi ile çapraz havalan-d›rma

Mimar: Michael Hopkins & Partners

Mühendislik: Ove Arup & Partners

Tamamlanma: 1994

Proje tan›t›m›: Az katl› köflelerindemerdiven kulelerine sahip L tipinde bi-nad›r. Ana stratejiler gün ›fl›¤›n›n vedo¤al havaland›rman›n artt›r›lmas›d›r.

Havaland›rma stratejilerini gösterençizim;

1. Mekanik bir flekilde de sa¤lanabilentaze hava alt döfleme kanallar›ndan ve›zgaralar›ndan al›n›r.

2. Ofis alanlar›nda çapraz havaland›r-ma (Aç›k pencerelerden).

3. S›cak hava merdiven kulesine ba¤la-nan kap›dan at›l›r. Kuledeki günefl ka-zan›m› ›s› yükseliflini artt›r›r ve s›cakhava baca etkisi ile kuleden at›l›r.

4. Ayarlanabilir kule çat›s› hava ak›m›-n› kontrol etmek üzere aç›l›r ya da ka-pan›r.

5. Üst döflemede s›cak hava çat› s›rt›n-dan at›l›r.

Cephe strate-jilerini göste-ren çizim;

1. Lightshelfgölgelikleri,›fl›¤› mekânayans›tma yoluile al›r.

2. Aç›k renkli tavan gün›fl›¤›n›n yans›t›-c›l›¤›n› artt›r›r. Yüksek tavan ›s› taba-kalaflmas›na izin verir. Beton ç›kma yü-zey ›s›l kütle olarak davran›p günlük ›s›kazançlar›n› emer.

3. Üçlü camlar›n aras›nda jaluziler.

4. Balkon ve gölgeleme elemanlar›.

5.Kullan›c› kontrollu fanlara sahiptaze hava giriflleri k›fl›n pencerelerinkapanmas›na izin verir ya da d›fl gürül-tünün bina içine girmesini engeller.

6. D›fl tu¤la iskeleler yanal gölgelemesa¤lar.

3- INLAND REVENUE CENTRE

Dosya: KÜRESEL ISINMA ve M‹MARLIK

Yer: Helsinki, Finlandiya

Sistem: Günefl kontrol

Mimar: Pekka Maki, Toni Peltola

Tamamlanma: Belirtilmemifltir.

Proje tan›t›m›: Ana cephe dört aç›kl›¤asahip bir beton kütleden oluflmakta-d›r. Eski yap›n›n cephesindeki alç› s›va,yeni yap›n›n zemin malzemesinde tek-rarlan›r. Bürolar›n çift camlar›n›n iççerçeveleri ahflap, d›fl çerçeveleri isemetaldir.

Günefl kontrol elemanlar› 90° ve 45°aç›larla aç›lan bak›r levhalardan olu-flur.

4- F‹NLAND‹YA BÜYÜKELÇ‹L‹⁄‹

InlandRevenueCenter.

Yatay gölgeleme elemanlar›.

Cephe detay›.

Binaya ait kesit.

39

Yer: Stuttgart, Almanya

Sistem: Çift kabuklu cephe

Mimar: Martin Webler, Garnet Geisser

Tamamlanma: Belirtilmemifltir.

Proje tan›t›m›: Bu binan›n iki adet 4.10(birim yok?) yüksekli¤indeki kat› aç›kofis katlar› olarak tasarlanm›flt›r. Ha-vuzlu, bitkilerle kapl› ve sürme cam ça-t›l› atrium, kompleksin yap›sal ve gör-sel merkezini oluflturur. ‹ç iklimlendir-menin ana konsepti; günefl enerjisikaynaklar›n› kullanmak ve ancak çokgerekli oldu¤u dönemlerde fosil yak›t-lar›n kullan›lmas›d›r.

‹ki katmanl› cephe tampon bir bölgeolarak görev görür. D›fl›ndaki cam yü-zey sabittir. ‹ç kabu¤u ise sürme kap›-lar ve aç›lan camlar içermektedir. Günefl kontrol eleman› olarak hafifmetal jaluziler kullan›lm›flt›r. Bu jaluzi-ler 60 cm geniflli¤indeki çift kabuk sis-teminin aras›nda yer almaktad›r. Bujaluziler gün›fl›¤›n› tekrar d›flar› ya dabeyaz keten tavan panelleri yard›m›ile bina içerilerine do¤ru yans›t›rlar.Binan›n güney ve bat› yüzlerinde, jalu-

ziler iç k›s›mlar›nda, do¤ru aç›da ol-duklar› takdirde ›s› emicilik kapasitele-rini yükseltmeyi sa¤layan koyu yüzeyesahiptirler. Bu flekilde y›l›n so¤uk ayla-r›nde içeri al›nan taze hava ›s›t›labilir. Çat› k›s›mlar›nda aç›kl›k kapaklar› bu-lunur. Binan›n köflelerindeki havalan-d›rmalar havan›n yatay sirkülasyonunusa¤larlar ve yap›n›n günefl alan ve al-mayan taraflar›nda içeri al›nan havas›cakl›klar› aras›nda farkedilecek dere-cede fark oldu¤unda koflullar› denge-lemeye yard›mc› olur. Yaz›n jaluziler,yans›t›c› pozisyonlar›nda kapat›ld›kla-r›nda ve havaland›rma kapaklar› aç›l-d›¤›nda bina tafl›n›mla ›s› transferisayesinde so¤utulabilir.

Yer: Essen, Almanya

Sistem: Çift kabuklu cephe

Mimar: Ingehoven Overdiek Kahlenund partner

Tamamlanma: 1991–1997

Proje tan›t›m›: Ingehoven OverdiekKahlen und partner taraf›ndan tasar-lanan bu yönetim binas›nda enerji ko-

runumu ön planda tutulmufltur. Do¤al havaland›rma, günefl korunu-mu, ve gün ›fl›¤›n›n optimum kullan›m› hedeflenmifltir. Bütün bunlar tüm bi-nay› kuflatan interaktif saydam bircephenin çözülmesini beraberinde ge-tirmifltir. Bina formu olarak hacim ved›fl yüzey alanlar› oranlar›, rüzgar ba-s›nc›, ›s› kay›plar›, yap›sal maliyetler ve

Dosya: KÜRESEL ISINMA ve M‹MARLIK

5- WURZBURG’DA YÖNET‹M B‹NASI

Sistem kesiti.

Görünüfl.

6- RWE AG HEADQUARTERS

40

Dosya: KÜRESEL ISINMA ve M‹MARLIK

Fotovoltaik gölgeleme elemanlar›n›n cepheden görünüflü.

Fotovoltaik gölgeleme elemanlar›.

RWE AG HEADQUARTERS

Gölgelik detay› - fotovoltaik louvres dikey kesiti.

Cephe yatay kesiti.

Cepheden görünüfl.

gün›fl›¤› gibi kayg›larla silindirik birformun optimum bir çözüm oldu¤udüflünülmüfltür. Kesintisiz bir cam cep-he olmas›na ra¤men farkl› kullan›mlarörne¤in girifller, ofis katlar› servis kat-lar› ve çat› bahçesi gibi fonksiyonlarkendilerini belli etmektedirler. Dikeygirifl ayr› bir asansör kulesi ile olmak-tad›r. D›fl köflelere do¤ru yükselen katdöflemeleri gün›fl›¤› giriflini artt›r›r.

Çift kabuklu cephede çift caml› kabukofis katlar›n›n do¤al olarak havaland›-r›lmas›n› sa¤lamak üzere aç›lmaktad›r.Ayn› zamanda cephe çat› bahçesinigüçlü rüzgarlara karfl› korunumunusa¤lamak üzere kulenin üst k›s›mlar›-na kadar uzat›lm›flt›r. Bina kullan›c›la-r›n kendi çevrelerini kontrol etmeleri-ne izin verecek flekilde tasarlanm›flt›r.Hava koflullar›n›n pencerelerin aç›lma-s›n› engelledi¤i durumlarda havalan-d›rma minimum hava de¤iflim kapasi-tesi ile klima vas›tas› ile yap›l›r.

Beton zeminler kütlelerinin ›s›l› depo-lama özelliklerini kullanmak üzereperfore metal kaplamalarla kaplan-m›flt›r.

Çift kabuklu cephenin d›fl kabu¤u ge-leneksel ›s› yal›t›ml› bir katman d›fl›ndacam bir kabuk içermektedir. Çift ka-buklu cephenin d›fl katman› 10 mmekstra beyaz camd›r. Bu iki katmanaras›nda 50 cm geniflli¤inde herkattabölüntülü koridor bulunur ve tek mo-dül geniflli¤indedir.

Gölgelik detay›-Fotovoltaik louvere plan.

41

Dosya: KÜRESEL ISINMA ve M‹MARLIK

Modül taban›ndaki 15 cm yüksekli¤in-deki havaland›rmadan al›nan d›fl havayan modülün üst k›sm›ndan d›flar›yaverilmektedir. Bu koridorda yer alangüneflten korunma eleman› hava flart-lar›na karfl› korunur ve iki kabuk ara-s›ndaki bofllu¤un afl›r› ›s›nmas›n› engel-ledi¤i için enerji dengesi üzerindeolumlu bir etkisi vard›r. Geri çekilebilirjaluziler, boflluktaki sürme cam kap›la-r›n d›fl yüzeyine yerlefltirilmifllerdir. ‹çkabuk oda yüksekli¤inde 135 mm aç›-labilen sürme elemalar içerir. ‹ç k›s›m-da par›ldamay› önleyecek bir perdele-me eleman› yerlefltirilmifltir. D›fl kabuk,2.00*3.60 m boyutlar›nda sertlefltiril-mifl güvenlik camlar› içerir.

Gün›fl›¤›, direkt ›fl›n›m sonucu oluflacakpar›ldama problemi ise jaluzi ve per-deleme elemanlar› ile engellenmifltir.Ekstra hava bofllu¤u iç ve d›fl yüzeyaras›nda ›s› kayb› oran›n› azaltarak ›s›ltampon bölge olarak görev görür. Afl›-r› so¤uk koflullarda pencereler kapa-

n›r. K›fl›n s›cak hava, ›s› toplanmas› içinyükselticilerle merkeze yollan›r. Cep-he, k›fl›n iyi bir ›s› yal›t›m› sa¤lar. Yaz›nda jaluzilerle direkt günefl ›fl›nlar›ndanetkin bir koruma sa¤lar.

Yer: Paris-Fransa

Sistem: Günefl kontrol

Mimar: Jerome Brunet ve Eric Saunier

Tamamlanma: Belirtilmemifltir.

Proje tan›t›m›: Arap enstitüsüne yak›nbir yerde konumlanan bina, 6 ay gibik›sa bir sürede infla edilmifltir. Üsttenköprü ile ba¤lanan iki paralel binadanoluflmaktad›r. Bloklar›n d›fl cephelericamla kapl›d›r. Bloklar›n dar son yüzeycepheleri endüstriyel yar›saydam cam-la kapl›d›r. Uzun yüzeylerde zeminyüksekli¤inde duvar arkas›na 45 aç› ile

yerlefltirilmifl cam elemanlar güneflkontrol eleman› olarak görev görür-ler. D›fl duvara ankre edilmifl ve ba¤-lant› elemanlar› ile desteklenen yatayçelik bölümlere ait çerçeve sisteme sa-bitlenmifllerdir. Binan›n görünüflü ba-kan kiflinin bak›fl aç›s›na göre de¤ifl-mektedir; bazen saydam ya da bazençevredeki binalar›n üzerine düflen gö-rüntüleri ile farkl› görünüfller elde et-mektedir.

7- PAR‹S ÜN‹VERS‹TES‹ ENST‹TÜSÜ

Ofislerdeki havaland›rma sistemi.

Yanda, cephe dikey kesiti,çat› kat› ve orta katlardan cephe detaylar›.

Cepheye yak›ndan bak›fl.Boyuna kesit.

42

Dosya: KÜRESEL ISINMA ve M‹MARLIK

Cepheden detay.

Paris Üniversite Enstitüsü cephenin önden görünüflü.

Tip kat plan› ve zemin kat plan›.

Cephe yatay kesiti.

Cephe dikey kesiti.

SonuçlarBu çal›flmada ele al›nan tüm örnekler ince-lendi¤inde enerji korunumu sa¤lanmas› aç›-s›ndan enerji etkin tasar›m kriterlerinin uy-guland›¤› ve enerji korunumu sa¤lanmas›n›nyan›nda kullan›c› konfor koflullar›n›n dasa¤land›¤› görülmektedir.

Sürdürülebilir mimarl›k giderek kentle-flen bir dünyada medeniyetin en de¤erli mal-lar›ndan birisi olarak, kentsel ortamda an-laml› bir nitelik ögesi olmal›d›r. Yenili¤iyans›tmal› ve toplumsal dönüflümün çeflitliyönlerini önceden kestirebilir olmal›d›r.Gerçek temellere dayanmal› ve toplum tara-f›ndan benimsenecek gerekçelere sahip ol-mal›d›r. Sürdürülebilir mimari için çevreyekarfl› sorumluluk bilinci ile enerji kullan›m›-n› azaltmak (reduce), kullan›lan malzeme-lerde yeniden-dönüflüm (recycle) ve yeni-den-kullan›m› (reuse) olan malzemeler kul-lanmak, ayr›ca var olan› yeniden-iyilefltir-mek (recover) gerekir.

Mimarl›k do¤as› gere¤i yeflili yok edenbir eylem olarak alg›lanmaktad›r. Fakat

43

Dosya: KÜRESEL ISINMA ve M‹MARLIK

onun do¤a düflman› olmad›¤›n›n, olmamas›gerekti¤inin ve bunun nas›l oluflabilece¤ininaraflt›r›lmas›, irdelenmesi ve ifllenmesi ayr›cainsano¤lunun düflledi¤i, özledi¤i do¤a ve ye-flil ile birlikteli¤inin sa¤lanmas› gerekmekte-dir.

Bundan dolay›, do¤a ile entegre edilmiflyaflam›n desteklenmesi; de¤erli olan›n ko-runmas›, teknolojik, ekolojik, kültürel, sos-yal ve ekonomik çözümlerin bir bütün olarakk›l›nmas›; yeni malzemelerin, teknolojinin,üretim yöntemlerinin üzerine deneyime vedeneylere dayal› olarak gidilmesi gerekmek-tedir. Ayr›ca insanlara hayatlar›n› do¤ru plan-lama hakk›n›n verilmesi, yaflam planlar›n› veümitlerini bizzat kendilerinin gerçeklefltirile-bilmelerinin sa¤lanmas›, onlara olanaklar ya-rat›lmas› da lüzumlu olmaktad›r.

Tüm bu örnekler ›fl›¤›nda bu çal›flman›nsonucu olarak diyebiliriz ki; mimari anlamdaülkemizdeki ekolojik dengeyi korumak, sür-dürülebilirli¤i sa¤lamak ve yaflam kalitesiniyükseltmek için temel olarak; yap›laflmadayap› malzemesi için gereken hammadde tü-ketimini azaltarak do¤ay› tüketmeden kul-lanmak, konut yap›lar›n›n yap›laflma evrele-rinde fosil yak›tlara gereksinmeyi azaltmakiçin yönlenme, iklimlenme, yal›t›m ve do¤alayd›nlatmaya önem vermek, daha da iyisi buevrelerde fosil enerjilerinin yerine güneflenerjisi ve benzeri yenilenebilir enerji kay-naklar›n› kullanmak, konut yap›lar›n›n yap›-laflma evrelerinde oluflan evsel, hafriyat veinflaat gibi at›klar› azaltmak, de¤erlendirmekve yeniden kullanmak, yeniden kullan›lmas›mümkün olan, kirlilik yaratmayan, sa¤l›kl›ve ekolojik yap› malzemelerinin mimari ta-sar›m ve uygulama alan›nda kullan›lmas›nailiflkin bir sistem gelifltirmek, yerel yap› mal-zemelerini ve geri dönüflümü mümkün yap›malzemelerini kullanmak gibi ilkelerin be-nimsenmesi gerekti¤i bilincini ülkemizde deön plana ç›karmakt›r.

Kaynaklar:1. Lawrance, G., 1996. “Sustainability in Seattle City3-4: The Right to a Sustainable City, Oxford City, 122. Bourdeau,L., Halliday, S., Huovila, P., and Richter,C.,1997. “Sustainable Development and The Future ofConstruction, Proceedings of the Second InternationalConference: Building and The Environment, Paris,

495-5103. Edwards, B., 1999. “Sustainable Architecture,European Directives and Building Design”,Architectural Press, Oxford, 230-235.4. Karaman, A., 1993 “Sürdürülebilir Çevre Kavram›Çerçevesinde Ekolojik Planlama Yaklafl›m›”Türkiye’de 17. Dünya fiehircilik Günü Kolokyumu:Kent ve Çevre “Planlamaya Ekolojik Yaklafl›m”,Mimar Sinan Üniversitesi, ‹stanbul, 4-6 Kas›m,254-2575. The Architectural Review. Volume 205, No. 1223,January 1999. “Piano at Postdamer Platz[Berlin]”. p35-42 6. The Architectural Review. Volume 203, No. 1211,January 1998. “ Postdamer Review “p 34-43 7. A+U: Architecture and Urbanism, No 329, Feb,1998 “Renzo Piano Building Workshop:Debis build-ing-Postdamer Platz Reconstruction”. p.104-125 8. Architectural Record, volume 186, No 10, Oct 1998“A striking presence on the Berlin skyline, the DebisTower, by the Renzo Piano Building Workshop,revives the skyscraper.” p.124-135 9. Architecture d’Aujourd’hui, No 308, Dec, 1996“Vertus du compromis Secteur Daimler Benz,Potsdamer Platz” , p.58-8110. Renzo Piano Building Workshop: Official Site:http://www.rpwf.org 11. Space Modulator: A typical European-style highrise http://www.nsg.co.jp/spm/sm81~90/sm87_con-tents/sm87_e_debis.html 12. Ball State University Web Services: Building ANew City Centerhttp://publish.bsu.edu/perera/Exhibition/images/10berlin.pdf 13. The Architectural Review: Piano at PostdamerPlatz, http://www.arplus.com/archive/ piano/ piano2.html 14. http://www.sauerbruchhutton.de/portfolio/04_gsw/gsw_e/gsw.html15. http://gaia.lbl.gov/hpbf/casest_f.htm16. http://eng.archinform.net/projekte/2307.htm?scrwdt=102417. http://gaia.lbl.gov/hpbf/casest_h.htm18. Detail 1993,3- sf 343–348 - Detail 1997,3-sf355–361

Mimarl›k do¤as› gere¤iyeflili yok eden bir eylemolarak alg›lanmaktad›r.Fakat onun do¤a düflman›olmad›¤›n›n, olmamas›gerekti¤inin ve bunun nas›loluflabilece¤ininaraflt›r›lmas›, irdelenmesi veifllenmesi ayr›cainsano¤lunun düflledi¤i,özledi¤i do¤a ve yeflil ilebirlikteli¤inin sa¤lanmas›gerekmektedir.

Yüzy›la girdi¤imiz bu önemli za-man efli¤inde, yaflad›¤›m›z kentle-rin denetimsiz büyümenin getirdi-

¤i sorunlara ve bu çerçevede bireylerin vetoplumun gereksinmelerine nas›l yan›t vere-ce¤i konusu, en temel sorunlardan birinioluflturmaktad›r. Bugün dünya nüfusununyar›s›n›n (3 milyardan fazla kifli) kentlerdeyaflad›¤›n› düflündü¤ümüzde, bu sorunundo¤ru yan›tlar›n›n arand›¤› bir kent planlamasisteminin önemi daha da artmaktad›r.

Herfleyden önce kentlerimizde yaflanmak-ta olan büyümenin getirdi¤i yanl›fllar›n dur-durulmas› için sa¤l›kl› bir planlama zorunlu-dur. Zira dünyada planlaman›n olmad›¤› yer-lerdeki kentlere bakt›¤›m›zda sonuçlar›n ür-kütücü oldu¤unu görebiliriz. Planlaman›ngünümüzdeki hedefi ise yerel kaynak ve de-¤erlerin korunarak geçmiflten gelece¤e tafl›n-d›¤›, sürdürülebilir kentleflme do¤rultusundabir çal›flma çerçevesidir.

Ne yaz›k ki ülkemiz kentlerinin önemlibir k›sm›nda plans›zl›k hakim olup, planlamayap›lan yerlerdeki kentsel düzenlemeler ise

sürdürülebilir kentleflmenin koflullar›n› yeri-ne getiremeyen uygulamalard›r.1

21. Yüzy›lda art›k çok daha bütüncül vedemokratik, toplumdaki insanlar› birbirineyak›nlaflt›ran bir kent resmi çizilmektedir(compact city). Bu ba¤lamda, otomobile olanba¤›ml›l›¤› en aza indiren, yaya hareketini vebisiklet kullan›m›n› art›ran, hava kirlili¤inive enerji harcamalar›n› en aza indiren gelifl-mifl bir toplu ulafl›m modeli ile kolay eriflile-bilir, herfleyi bir araya getiren, endüstriyi de-¤il ama konutu ve çal›flma yerlerini, al›flveriflalanlar›n›, toplumsal, rekreatif ve e¤itimle il-gili ifllevleri yak›nlaflt›ran çözümler beklen-mektedir. Ne var ki, kentsel yo¤unluk ile il-gili kararlar al›n›rken, do¤aya ve yeflile olangereksinme göz ard› edilmemelidir. Do¤a ilebütünleflme, ekolojik sürdürülebilirli¤in enönemli ileflenidir.

AmaçBu araflt›rman›n temelinde Türkiye’dekiimar planlar›n›n ve imar mevzuat›n›n sürdü-rülebilirlik ba¤lam›nda zay›f kald›¤›ndan ha-

Dosya: KÜRESEL ISINMA ve M‹MARLIK

Demet Irkl› Ery›ld›z, Prof. Dr. Semih Ery›ld›z, Prof. Dr. Özge Yalç›ner Lefke Avrupa Üniversitesi Mimarl›kBölümü.

21.

44

Sürdürülebilir Kent Planlar›

Demet IRKLI ERYILDIZ - Semih ERYILDIZ - Özge YALÇINER

Dosya: KÜRESEL ISINMA ve M‹MARLIK

45

reketle sürdürülebilir kent planlar› yaratmakiçin neler yapmal›y›z? Bu konuda devletinyasal teflvikleri neler olmal›d›r? Dünya ör-neklerinde ne gibi çal›flmalar yap›lm›flt›r? so-rular›na cevap aramak yatmaktad›r. Günü-müzde dünyan›n karfl›laflt›¤› temel sorun ba-r›nma ve kentleflmenin neden oldu¤u kaynaktüketimi ve kirlenmedir. Kent ve Çevre arafl-t›rmalar› temel sorununun bu konu olmas›da, araflt›rma dal›n›n tan›m›ndan kaynaklan-maktad›r.

Kirlenme ve hastal›k flekillerinin bir veriolarak toplanmas›, tasar›mda bize baz› de-¤erler verecektir. Yap›lmas› gereken, mevcutenerji tüketim zincirleri üzerinde yo¤unlafl-makt›r.

Var olan mevcut kent politikalar› tekrargözden geçirilmelidir. Insanlar›n yaflama, ça-l›flma ve bofl vakit aktiviteleri, do¤al besinüretim modelleri ve tafl›ma-ulafl›m yöntemle-ri yeniden ele al›n›p flekillendirilmelidir.Üretim ve verimlilikteki ana düflünce do¤alkaynaklar›n kullan›lmas› olmal›d›r. Tüketim;kullan›m ve rahatl›k kriterlerine göre flekille-nir.• Günefl enerjisinin aktif ve pasif olarak kul-

lan›lmas›,• Do¤adan su toplanmas› ve at›k suyun tek-

rar kullan›lmas›,• Tafl›madaki uzakl›klar› küçültmek,• Kendi besinini üreten flehirler kurulmas›,

gibi yöntemlerle tüketim ve at›¤›n ana kayna¤› olan flehir,

enerji üretici ve temizlik yarat›c› bir hale ge-tirilebilir.

Bu çal›flma, araflt›rma ve deneme türleri,Kuzey ülkeleri kentbilimcilerinin gündemin-de daha a¤›rl›kl› bir biçimde yer tutmaktad›r.Halbuki kentleflmenin olanca h›z›yla sürdü-¤ü güney ülkeleri, özellikle TÜRKIYE içinbu çal›flma, araflt›rma ve deney türleri dahabüyük önem tafl›maktad›r.

Baz› mimarlar duvar, döfleme, tavan, yü-zey dokusu, renk, dolu-bofl oran› vb. gibi mi-mari elementlerle salt biçimlendirme ve me-kân oluflumuyla ilgilenmektedirler.

Enerji dan›flmanlar› ise ›s› depolama, izo-lasyon, günefl etkileri, yüzey flekilleri, havaak›m› ile ilgilenmektedirler. Bu iki tan›m ay-

n› ifadenin farkl› tarifleridir. Mekân, çevreselölçütlerle tan›mlan›r. Enerji elementleri tek-tir ve bunlar ayn›d›r.Uzaysal organizasyonve mimari formlar, günefl kontrolü, havalan-d›rma, izolasyon, ›s› duvarlar›n›n yerlefltiril-mesi, yüzey özellikleri, renk, dolu-bofl vbfaktörler ile birbirlerine ba¤l›d›r. Sürdürüle-bilir bina ve flehirler yaratma prensipleri ile-ride yap›lacakt›r. Ancak halen ekolojik mese-lelerin mimari paradigmalar içinde ele al›n-mas› sa¤lanamam›flt›r.

Fonksiyonalist, (de)konstrüksiyonalist,(post)modernist, vernicular paradigmalarasahibiz. Al›fl›lagelmifl mimarl›k çal›flmas›modellerinde iki araflt›rma yöntemi, hiç de-¤iflmeden kullan›lmaktad›r:

• Estetik yaklafl›mda; bina görsel, sosyal, tin-sel bir ürün veya bir his demetinin ifadesiolarak kabul edilmektedir.

• Bilimsel yaklafl›mda; bina salt bir üründür.Binada ifllev iliflkileri, optimum yerleflimflemas›na varmak için zaman-ulafl›m arafl-t›rmas›d›r. Bu nedenle ifllevsellik bilimselyaklafl›m›n bir alt bafll›¤› haline dönüflür.

Iki yaklafl›m aras›ndaki hem usavurmahemde takdimle ilgili derin farkl›l›klar, bir-birleri ile etkin bir diyalog -iletiflim- kurul-mas›n› olanaks›zlaflt›r›r...

Mimarlar›n ezici ço¤unlu¤u, estetik yak-lafl›mla ifllemeyi ye¤ler. Enerji araflt›rma vetasar›mc›lar›n›n ço¤u bilimseldir. Yap› tasa-r›m süresince Estet Mimar; bilim ve mekânyarat›s›, dolu-bofl oranlar›, yüzey, doku, du-varlar, döfleme, çat› ö¤eleri ve geometrik bo-yutlarla ilgilidir. Çevreci mimar ve enerji da-n›flmanlar› ise ›s› kitlesi, yal›t›m, günefl pe-netrasyonu, yüzey özellikleri, hava ak›fl›,yön, mekân›n ›s› hiyerarflisi gibi tan›mlarlaçal›fl›r. Halbuki özellikle çözümleme süreci-ne bak›ld›¤›nda elemanlar›n birbirine dönü-flebilirli¤i, bir di¤erinin dili ve bak›fl› ile ifa-de edilebilirli¤i görülmektedir. Bu nedenleçevresel ve enerji ile ilgili ifller konusundakifikirler, gerçekten baflar›l›, do¤ru mimari çö-zünlerde ortaya ç›kar....

Ekolojik sitelerin konstrüksiyon problemigibi, mevcut bina stoklar›n›n ekolojik olarakyenilenmesi de önemli bir problem halinegelmifltir. Dünyada birçok örnek gösteriyorki yeniden yap›m yerine, yenileme (renovati-on) daha fazla üstünde durulan bir konu hali-ne gelmifltir.

TÜRK‹YE’DEK‹ ‹MAR PLANLARI ve‹MAR KANUNU’NA BAKIfi‹mar Planlar›Ülkemiz eflsiz do¤al çevre verileri ve tarihselgeliflme sürecinde kazan›lm›fl kültür varl›kla-r›na sahiptir. Bu de¤erler yerleflmelerimiziözgün k›lar ve kent kimli¤ini oluflturur. Gü-nümüzde kentlerde uygulanan imar plan› uy-gulamas› kent kimli¤ini hiçe sayarak ekolo-jik de¤erleri bir kenara itmektedir. Bölgeplanlamas› yap›lmamakta, yayg›n olarak ye-rel yönetimler 1/1000 uygulama imar plan›n›

kullanmaktad›rlar. Bu planlarda ada baz›nda karar verilmek-

te, parsellerde minimum çekme mesafesi ve-rilerek yap›laflmaya yön verilmektedir. Kent-sel tasar›m planlar› olmadan, bina aral›klar›ve konumlar›nda iklim, ›fl›k durumu, yönlen-me, hava sirkülasyonu, do¤al enerji gibi çokönemli konulara de¤er verilmeden yap›lanbu planlar, kentleri günümüzde sürdürülebi-lirlik anlam›nda çok s›k›nt›ya sokmaktad›r.

‹mar Mevzuat›Kentlerdeki fiziki geliflmeyi dolays›z olarakyönetme ve denetleme arac›, 3194 say›l› ‹marKanunudur. Bu kanun, ülkemiz gibi günefl›fl›n›mlar› yönünden oldukça uygun konumdaolan bir ülkede yetersiz kalmaktad›r. Teme-linde parselasyona dayanan planlama sistemide¤iflmedikçe ‹mar Kanunu, yap› yüksekli¤i-yol iliflkisine ilflkin kurallar›, do¤al iklimle-dirme aç›s›ndan önemini koruyacakt›r.

‹mar Kanunun 28.maddesinde konut böl-gelerinde arka bahçe uzunlu¤unun h/2 olma-s› öngörülse de, gerekli yap› derinli¤i için 2-3 m ye kadar inilmesine izin verilemektedir.2

Bu da çok katl› bir yap›da güneye bakan arkabahçenin y›lboyu günefl alamayaca¤› anlam›-na gelir.

‹mar Kanunun enlem, iklim bölgesi, yönparametreleri dikkate al›nmadan standartformüller getirmesi ekoloji aç›s›ndan çok sa-k›ncal›d›r.3 Ayr›ca kanunda getirilen kifli ba-fl›na düflen yeflil alan oranlar› çok düflüktür.Nüfus yo¤unlu¤una ve kent karakteristi¤inegöre bu standartlar artt›r›lmal›d›r.

‹mar Uygulamalar›3194 ‹mar Kanunu ile birlikte ‹mar Plan›yapma ve yapt›rma yetkisi, merkezi yöne-timden Büyükflehir Belediyelerine ve ilçe be-lediyelerine verilmifltir. 20 seneye yak›n birbir sürede belediyeler bu yetkiyi kötüye kul-lanm›fllar, yap›laflmada müthifl bir kalite dü-flüklü¤ü yaflanm›flt›r. Özellikle afete duyarl›bölgeleri sürdürülebilir yaflam çevreleri olufl-turmak ad›na ön plana almak yerine sözko-nusu yetkiyi o bölgelerde kötüye kullanm›fl-lar, hiç kontrol mekanizmas› çal›flmam›fl, bu-nun ceremesini 1999 y›l›nda yaflanan büyük

46

Dosya: KÜRESEL ISINMA ve M‹MARLIK

Ülkemiz eflsiz do¤al çevreverileri ve tarihsel geliflmesürecinde kazan›lm›flkültür varl›klar›na sahiptir. Bu de¤erleryerleflmelerimizi özgünk›lar ve kent kimli¤inioluflturur. Günümüzdekentlerde uygulanan imar plan› uygulamas›kent kimli¤ini hiçesayarak ekolojik de¤erleribir kenara itmektedir.

47

Dosya: KÜRESEL ISINMA ve M‹MARLIK

Marmara Depremi ile en kötü flekilde çek-mifllerdir.

Çevresel Etki De¤erlendirmesiYönetmeli¤i ve fiehir Planlama Planlama, sürdürülebilir geliflmenin temelaraçlar›ndan biridir. Fiziksel planlama iseyerseçimi kararlar›n› oluflturur ve flehrin ve-ya bölgenin çevresel de¤erlerini koruma-kul-lanma dengesi içinde de¤erlendirir. Kifliselyat›r›mlar›n ya da plandaki yerseçimi karar-lar›n›n de¤ifltirilmesinin çevredeki yans›ma-s›n› görmek uzun zaman alabilir. ÇevreselEtki De¤erlendirmesi (ÇED) bu yans›may›belirlemek amac› ile ülkemizde kullan›lanbir mekanizmad›r.

Yukar›da elefltirilen flehir ve bölge planla-malar›ndaki imar uygulamalar›n›n aksakl›k-lar› oldu¤u gibi ÇED’in de pek çok hatalar›bulunmaktad›r. 1993’ten bu yana uygulananÇED yönetmeli¤i (no.23028), 1997’de de¤i-flikli¤e u¤ram›flt›r. Madde 8 de önerilen faali-yetin yerseçimi incelemesiyle ilgili olarakvalili¤in sak›nca olmad›¤›na dair raporundansonra ÇED sürecinin bafllayaca¤› ve ÇevreBakanl›¤›’n›n bu aflamadan sonra devreye gi-recekleri belirtilmektedir.4

K›saca, yer seçimi aflamas›ndan sonraÇED süreci bafllar ve yerseçimi aflamas›ndafaaliyetin çevreye olan etkilerinin de¤erlen-dirilmesi 1/25.000 Çevre Düzeni Plan› veyaimar planlar›na b›rak›l›r. Görüldü¤ü üzere,yat›r›mc›lar›n yönetmeli¤e uygun olmas›amac›yla, olmas› gerekn bir rapor olarak gör-dükleri tek seçenekli ve emredici ÇED, statikve bürokratik bir mekanizmad›r. Ayr›ca,ÇED’e konu olan proje yat›r›mlar›n› verilmiflbir yerseçimi karar›ndan sonra ÇED yapt›r-mas›, flehir planlama ile ba¤›n› tamamen ko-parmaktad›r. Uygulamada birinci s›n›f tar›mtopra¤› üzerin yat›r›mc›n›n tafl döktürtmesive inceleme heyetinin bir flekilde atlat›lmas›ile al›nan ÇED raporlar›, do¤a katliam›n›n takendisidir.

Mevcut ÇED yönetmeli¤i, çevreye veri-len zararlar› iflletme ölçe¤inde ele al›r. Oysabir bölgenin ya da kentin, ekolojik de¤erleresahip bir yerin çevresel aç›dan tafl›ma kapasi-tesinin belirlenmesi o yat›r›m›n türü, miktar›

ve ömrü aç›s›ndan çok önemlidir.

Sürdürülebilir Geliflme, Planlama ve Kent Plan› Sürdürülebilir geliflme ve sürdürülebilirplanlama, bir kaynak olarak çevrenin tüketil-mesi ve yitirilmesine önem vermeden kulla-n›m›na karfl› gelifltirilen bir planlama anlay›-fl›d›r. Böylece çevrenin sadece o dönem kul-lan›c›lar›na hitap edecek ve en çok yarar sa¤-layacak de¤il, fakat ayn› zamanda çevreselkaynaklar›n gelecek nesiller taraf›ndan dakullan›m hakk›n› gözeten ça¤dafl bir de¤er-lendirmedir.

Sürdürülebilir kent planlar› ise stratejikplanlard›r. Kentsel, arkeolojik, tarihsel koru-ma alanlar›, do¤al parklar ,do¤al çevre koru-ma alanlar›, verimli tar›m topraklar›, ormanalanlar›, akarsu kaynaklar› vd. belirlenerekyaflayanlarda yaflam merkezli (bio-centric)bir kültür yaratmak üzere koruma koflullar›ve nüfus yo¤unluklar› belirlenmifl yeflil ula-fl›m sistemli planlard›r.5

DÜNYADAK‹ SÜRDÜRÜLEB‹L‹R KENTLER VE PLANLARINDAN ÖRNEKLER, DEVLETLER‹N KENT PLANLAMASINDA YASAL TEfiV‹KLER‹ Özellikle 1970’lerden sonra önem kazananancak 1987’de yay›nlanan “Ortak Gelece¤i-miz” ile önemli boyut kazanan ve geliflmeninçevrenin de göz ard› edilmeden gerçekleflme-si ilkesine dayanan sürdürülebilir geliflmedünyada yank› bulmufltur.

Eko Planlama anlay›fl› kaynaklar›n etkinkullan›m›n›, kültürel mirasa sayg›y›, tar›mdostu olmay› gerekmektedir. Bu kapsamdason 15 y›lda dünyada ciddi s›çrama yapm›flflu sürdürülebilir kentler incelenmifltir:

• Amerika-San Francisco, Austin, Minne-sota

• Kanada - Toronto• Finlandiya- Mikkeli• Kazakistan- AstanaÜlkemizde de Fethiye- Kayaçukuru’ndan

bir tez çal›flmas›na yer verilmifltir. Bu çal›fl-malar incelenirken devletlerin yasal anlamdateflvikleri, kanuni düzenlemeler ön planaal›nm›flt›r.

Amerikan Kentlerinde SürdürülebilirlikAmerika’da Sürdürülebilir Kalk›nma üzerineBaflkanl›k Konseyinin ‹stanbul- HABITAT IIiçin haz›rlad›¤› kitapta al›nan kararlar flöyles›ralanm›flt›r:6

• ‹lk 25 y›l içinde sa¤l›kl› ekosistemler için(ormanlar, sulak alanlar ve k›y›lar› içeren)etkili planlamalar yap›lacak.

• Kentlerde park ve rekreasyon alanlar› artt›-r›larak nüfus yo¤unluklar› kontrol edile-cek.

• ‹çme suyu standartlar› yükseltilecek veat›klar›n dönüflümü sa¤lanacak.

• Sosyal adalet ve eflitlik sa¤lanarak yoksul-luk ile mücadele edilecek, herkese bar›nmasa¤lanacak.

Tüm bu kararlar do¤rultusunda ekolojikbilgi a¤lar› kurulmufl, ar-ge faaliyetleri üni-versitelerde ve enstitülerde artt›r›lm›flt›r.

San Francisco- Amerika1993’te San Francisco Yönetim Kurulu De-netçileri San Francisco Çevre Komisyonunukurdular. 1996 y›l›nda Sürdürülebilir SanFrancisco Körfezi Plan› oluflturuldu. Bu planflu bafll›klar› içermektedir:

• Hava Kalitesi• ‹nsan Sa¤l›¤›• Biyolojik Çeflitlilik• Parklar, Aç›k Alanlar• Enerji,‹klim de¤ifliklikleri, ozon• Kat› at›klar• Beslenme ve tar›m• Ulafl›m• Zararl› materyaller• Su ve At›k Sular

Sürdürülebilirlik plan›nda hava kalitesiseviyesinin insan sa¤l›¤› ve ekosistem üze-rinde olumsuz etki etmemesinin temininisa¤lamak, insan sa¤l›¤› anlam›nda toplumbireyleri için fiziksel, ruhsal, zihinsel ve duy-gusal sa¤l›klar›n› artt›racak bir çevre yarat-mak, biyolojik çeflitlilik konusunda hassas

türleri ve yaflam alanlar›n› korumak ve yeni-lenmelerini desteklemek, Parklar ve yeflilalanlar bafll›¤› alt›nda San Francisco yafla-yanlar› için parklar›, rekreasyon imkanlar›n›,aç›k alanlar›, cadde boylar›n›, r›ht›mlar›planlamak hedeflenmifltir.7

Enerji konusunda çevreci enerji kaynak-lar›n› desteklemek, kat› at›klar konusundadönüflümü sa¤lamak,beslenme ve tar›m bafl-l›¤› alt›nda sürdürülebilir beslenme sisteminikurmak ve tar›m ürünlerinin üretimini mak-simize etmek, ulafl›m sisteminde yaya ve bi-siklet tabanl› tasar›mlara öncelik vermek, za-rarl› maddeleri azaltmak ve riskleri önlemek,son olarak su kaynaklar›n› koruyarak su tü-ketimini azaltmak sürdürülebilir San Fran-cisco plan›n ana kararlar›d›r.

Austin-Teksas-AmerikaBirleflmifl Milletler Ajanda 21 kapsam›ndaAustin Belediye Baflkan› ve Kent KonseyiEkonomik ve Sürdürülebilir kent plan›n› ha-z›rlam›fllard›r.8 Yeflil ifl, ekolojik endüstri sis-temleri, karma kullan›ml› kentsel fonksiyon-lar, yenilenen, dönüflen, s›f›r kirletici kay-naklar ve Sürdürülebilir Austinliler bu plan›nanahtar kelimeleridir.

Ak›ll› Geliflen Austin’de 1990 da 465.000olan nüfus, 2000 de 650.000’e ç›km›flt›r. Bu-nun için Smart Growth Initiative kurulmufl,Koruma Zonlar› belirlenerek ak›ll› büyümeharitas› yap›lm›flt›r.

Bu haritaya göre k›rm›z› yerler karmakullan›m zonlar›n›, pembe alan kontrollü bü-yüyen merkezi ifl alan›n›, yeflil yerler kentparklar›n›, siyah yerler de¤erli tar›m toprak-lar›n› belirtmektedir.Austinlilere çok ifl düflmektedir. Bunun içinAustin web sayfas›nda say›lar› 100 ü geçenel kitaplar›, broflürler yay›nlanm›fl, halk›ne¤itimi ve uygulamas› öngörülmüfltür.8

El kitaplar›ndan baz›lar›:Yeflil ev infla etmek ya da evinizi yeflil yap-mak için. Sürdürülebilir besin ve organik tar›m bahçede nas›l olur? Mahalleniz ve belediyenizle nas›l a¤da ha-berleflirsiniz?

48

Dosya: KÜRESEL ISINMA ve M‹MARLIK

HABITAT II Sürdürülebilir Amerika

Raporu.

San Francisco Körfezi

Bilgisayar›n›z, TVniz, videonuz için nas›lenerji tasarrufu sa¤lars›n›z?Bahçenizde ve evin içindeki hava kalitesiniartt›rman›n yollar›.Su ve para tasarruflu tuvaletler.Temiz ve sürdürülebilir al›flverifl.Evinizdeki at›klar›n dönüflmesi.Yeflil tafl›t için ne yap›lmal›?Enerjiyi harekete dönüfltüren bisiklet!

Minnesota-AmerikaMinnesota Planlama Ofisi sürdürürlebilirkalk›nma modeli oluflturmak için 300 sayfa-l›k bir rehber haz›rlam›flt›r. 1997 y›l›ndaMinnesota “Community-Based Planning”yasas› ç›kar›lm›fl ve bu rehber o yasaya göredüzenlenmifltir. Bu rehberin 5 ana hedefivard›r:9

• Halk›n kat›l›m› ve kamu kurumlar›ylakollektif çal›flmas›

• Tar›m alanlar›n›, ormanlar›, arkeolojikalanlar› koruma

• Yaflanabilir tasar›mlar- halk›n rahat ya-flamas› için tasar›m, onar›m, her gelir ve yaflgrubunun entegrasyonu, karma arazi kullan›-m›, kompakt geliflim, bisiklet ve yaya önce-likli planlama

• Do¤aya sayg›l›, enerjisini kendisi üretenkonutlar

• Sürdürülebilir kalk›nma Vali Jesse Ventura “ak›ll›” bir yerleflim

49

Dosya: KÜRESEL ISINMA ve M‹MARLIK

Austin Kent Plan› ve Austin’in “Smart Growth” Haritas›

Yeflil ev infla etmek ya da evinizi yeflil yapmak için haz›rlanan rehber.

için eyalet ajanslar›n›, resmi kurumlar› vehalk› bir araya getirmifl, ak›ll› Minnesota içinellerinden geleni yapmalar›n› istemifltir. Hal-k›n önce kendi evini, sonra sokak ve mahal-lelerini ekolojik anlmada renove etmeleriniistemifl, bu rehberle standartlara uymalar› ge-rekti¤ini anlatm›flt›r.

Minnesota’da Uygulanan Pilot Projeler(Minnesota Sustainable Design Guide CaseStudies: Regional Projects)Afla¤›da Minnesota ‘da uygulanan ekolojikde¤erlere sayg›l› pek çok yap› örneklenmek-tedir:10

Minnesota Sürdürülebilirfiehir Merkezi ProjesiHaz›rlanan rehberde Minnesota flehir merke-zinin sürdürülebilir bir merkez olabilmesiiçin acil eylem planlar›, tasar›m bilgileri veçizimleri, halk› yönledirecek ad›m ad›m bil-giler bulunmaktad›r.

•‹çeri¤inde flu bafll›klar yer almaktad›r:• Sürdürülebilir flehir merkezi yaratmak

kavram›,• Arazi kullan›m kararlar›n› de¤ifltirmek,• Ekolojik renovasyonlar,• Ulafl›m opsiyonlar›,• Toplu tafl›m seçenekleri,• Otomobil trafi¤ini azalt›c› yollar,

• Parketme seçenekleri,• Kentsel tasar›mla ilgili olarak;- Bahçe kap›lar›,- Caddeler ve kimlikleri,- A¤açland›rma,- Cephe düzenlemeleri,• Her türlü kirlili¤i önleme çal›flmalar› na-

s›l olur?• At›k yönetimi,• Yenilenebilir enerji kanaklar›n›n evlerde

kullan›m›,• Tüm bunlar›n finansal boyutu ile ilgili

bilgiler ve kentlinin ad›m ad›m yapmas› ge-rekenler.

Kanada Kentlerinde SürdürülebilirlikKanada, sanayileflmifl ülkeler içinde, sürdü-rülebilir kak›nmay› kamu politikas› hedefiolarak gören ilk ülkelerden biridir.

1990 y›l›nda, federal hükümet KanadaYeflil Plan›n› haz›rlam›flt›r, çevreyi koruyan,karar verme sürecini iyilefltiren ve do¤al kay-nak yönetimini güçlendiren 3 milyon $ l›kbir program yapm›flt›r. UNCED 1992 de Ka-naday› uluslararas› platformda lider seçmifl-tir.1999 y›l›nda baflbakan, Çevre üzerine Po-litika, Plan ve Program Önerileri Komisyo-nunu kurmufltur. Bu giriflim ile birlikte Çevreve Ekonomi Üzerine Ulusal ve Yuvarlak Ma-sa, ayr›ca Uluslararas› bir enstitü kurulmufl-

50

Dosya: KÜRESEL ISINMA ve M‹MARLIK

The Green Institute Phillips Eco-EnterpriseCenter (PEEC)Minneapolis, MinnesotaArchitect: LHB Engineers & Architects /Sirny Architects (masterplan)

American Lung Association of MinnesotaMendota Heights, MinnesotaArchitects: Perkins & Will, The WeidtGroup, Dunham Associates

Pichotta Science Center, Wolf RidgeEnvironmental Learning CenterFinland, MinnesotaArchitect: RSP Architects Ltd.

Federal Reserve BankMinneapolis, MinnesotaArchitect: HOK

Center for Energy & EnvironmentalEducationCedar Falls, Iowa

Jackson MeadowMarine on St. Croix, MinnesotaArchitect: David Salmela

WMEP Interdistrict Downtown SchoolMinneapolis, MinnesotaArchitect: Cuningham Group

McLean Environmental Living and LearningCenter, Northland College, Ashland, WisconsinArchitect: LHB Engineers & Architects (architect of record and environmental consultants), Hammel Green Abrahamson(schematic design and design development)

Minnesota Sürdürülebilir fiehir MerkeziProjesi Rehberi.

tur.11 EMAN (Ecological Monitoring&As-sesment Network) kurulmufl, 100 den fazlaaraflt›rma ve gözlem sitesi kaydolmufltur. Bi-yo-çeflitlilik, erken uyar› ve belli standartlarüzerine u¤raflan Kanada eko-a¤› ekozonlar›kontrol ve raporlama sistemine sahiptir.

Toronto-KanadaToronto kentinde kentlilerin yaflam kalitesiartt›r›lacak, kentin sosyal, kültürel ve politikyaflam› aktif olarak gelifltirilecektir.12

Toronto, temiz, yeflil ve sürdürülebilir birkenttir. Toronto dinamik bir kenttir.

Toronto’nun yaflanabilirli¤i- Toronto her-kesin oturmak veya ziyaret etmek için tercihetti¤i, sosyal, kültürel ve çevresel de¤erleraç›s›ndan yaflam kalitesi anlam›nda yat›r›m-lar yapan bir kenttir

Kent Konseyi önemli Master planlar üret-mifltir: Kültür Master Plan›, Bisiklet MasterPlan› gibi... Bisiklet Master Plan›nda 2010y›l›na kadar kentte emniyetli, rahat ve bisik-let dostu bir çevre yarat›lacak, bisiklet gezive ulafl›m amaçl› kullan›lacakt›r.13 Torontoyayalaflt›rma komitesi kamu alanlar›ndaokul, al›flverifl merkezi ve parklarda ulafl›m›sa¤layacak kesintisiz bisiklet yollar› için u¤-raflmakta, standartlar, rehberler, tasar›m yolve kald›r›m ›fl›k düzeni ve e¤itimi için ekip-ler çal›flmaktad›r.

51

Dosya: KÜRESEL ISINMA ve M‹MARLIK

Ontario Gölü’nden CN (Canada National/Ulusal Kanada) Kulesi’yle

Toronto. Yanda kuleden kente bak›fl.

Toronto Arazi Kullan›m Plan

Toronto Bisiklet Master Plan

Finlandiya ve SürdürülebilirlikFinlandiya 1995 y›l›nda halk›n›nda iste¤iyleAvrupa birli¤ine girmifl ve Avrupa para birli-¤ine dahil olan tek ‹skandinav ülkesidir. Nü-fusu 5.2 milyondur. Helsinki’de 550.000 kifliyaflamaktad›r. Kentsel ve k›rsal geliflme2.Dünya Savafl›’ndan sonra ünlü mimar Al-var Aalto taraf›ndan yönlendirilmifltir. Aaltobirkaç y›l evvel kullan›lan Fina markkas›ndaresmi olan ve Cumhurbaflkan›ndan bile fazlabilinen bir mimard›r. Alto’nun eforlar› yan›n-da Avrupa birli¤i genel yasalar›na göre kirli-lik kontrolü, do¤ay› koruma ve tar›msal kal-k›nma konusunda Finlandiya oldukça ilerigitmifltir.14 Çevre bakanl›¤› sürdürülebilirkalk›na için s›k› politikalar uygulam›fl, arazikullan›m› ve yap›laflmadan sorumlu bakan-l›k, nüfus yo¤unlu¤u zaten düflük olan ülke-de yap›laflmay› kontrol alt›na alm›flt›r. Avru-pa birli¤inin de bask›s› ile HELCOM kurul-mufl, Balt›k denizi birli¤i çevresel eylem

program› 1998’de hayata geçmifl, denizler sukaynaklar› ve bu ülkelerdeki k›y› yönetimprogramlar› denetlenmeye bafllanm›flt›r.

Mikkeli-FinlandiyaMikkeli Finlandiya’n›n belediye anlam›ndaen eski ve köklü pilot eko-kentidir. 1997 y›-l›nda sürdürlebilir ormanc›l›k ve turizm ko-nular›nda öncü seçilmifltir Su kaynaklar›ndakalite yüksektir.

‹fl gidifl gelifllerinde yolculuk ortalama 4.3km ile enerji tüketiminde iç trafik anlam›ndade¤erler düflüktür ve kirleticiler azd›r. Mik-keli’de ço¤u bina ortak bir ›s›tma sistemineba¤l›d›r. Çevre dostu bu ›s›tma sistemi Pursi-ala güç istasyonunda enerjisinin %60’›n›a¤açtan gerisini ise elektrikten ç›karan birsistemdir.

Kent planlama ve arazi kullan›m› yönün-den optimum konumlanma çal›flmalar›ndaileri gidilmifltir, trafikte hava kirlili¤i ve gü-rültü aç›s›ndan sorun yoktur.

Kent planlamas›nda altyap› ve masterplanlar› haz›rlanarak, ekolojik alt bölgelerebölünerek kontrol edilecektir.16

Beslenme yönünden do¤an›n kendi ürünüolan bal›k, çeflitli özler ve aromalar, bal,mantar ve bö¤ürtlen sürdürülebilir beslenmeiçin ön plandad›r. Kurulan çevresel teknolojienstitüsü, çevre, orman endüstrisi, besin tek-nolojisi, sektörlerinde üniversiteler ve orga-nizasyonlarla iliflki halinde yo¤un çal›flmalaryapmaktad›r.

Deniz ve göl k›y›lar› eko turizme aç›la-cakt›r. Biyolojik çeflitlilik ve vahfli hayat ha-bitat›na öncelik verilecektir.

Devam eden projelerinde EKONEUMisimli ekolojik besin üretim ve araflt›rma

52

Finlandiya kentleri.

Mikkeli kentinden ve do¤alyap›s›ndan örnekler.

Mikkeli fiehir Plan›.

Dosya: KÜRESEL ISINMA ve M‹MARLIK

merkezi,Tüm EKONEUM isimli ekolojikbesin üretim ve araflt›rma merkezi, Finlandi-ya National Centre of Expertise for Food De-velopment&Technology ‘ye ba¤l› bir kuru-lufltur. Ekolojik g›da sektörünün geliflmesiiçin kurulmufl bir ar-ge birimidir. Mikkeli’debu enstitüde biyodinamil üretim ,biyodina-mik araflt›rma, e¤itim, berries, tohumlar,ürün çeflitlili¤i, eko-tar›m, permakültür üze-rine çal›flmalar devam etmektedir.17

Bir di¤er proje ise Mikkeli’nin Ajanda 21kapsam›ndaki at›k ka¤›t projesidir.18 Posta‹daresi taraf›ndan gelifltirilen bu projede,y¤unlu¤un fazla oldu¤u mahalleler pilot böl-geler olarak seçilmifltir. Burada oturanlarakumafl torbalar da¤›t›lm›fl ve haftada bir at›kka¤›tlar›n› bu torbalara koyarak posta kutula-r›n›n yan›na ç›karmalar› istenmifltir. Bu proje1500 evi ve 8 posta da¤›t›m rotas›n› içermek-tedir. Ka¤›tlar toplan›p postanelere götürüle-rek geri dönüflüm sa¤lam›flt›r. Bu dönüflüm-den müthifl bir kar sa¤lanm›flt›r. fiu andaMikkeli’de oturanlar posta servisleri için pa-ra ödememektedirler. Bunun gibi baflka pro-jeler de gündemdedir, araba lasti¤i gibi...

KazakistanKazakistan’›n yeni baflkenti Astana’n›n ge-liflme master plan› (fiekil 17) 1998’de JICAtaraf›ndan yap›lm›fl ve uluslararas› ödül al-m›flt›r.19 Bu plan›n anahtar kelimeleri meta-bolizma, geri kazan›m, ekoloji ve sembiyoz.Kentin ortas›ndan geçen ‹shim nehrinin tafl-

k›nlara karfl› setleri oluflturularak her iki yan›yeflillendirilmifltir. K›fl›n sert esen rüzgarlar-dan korunmak için kentin güneybat›s›ndaeko-orman oluflturulmufltur. Kentin içine gi-ren yeflil a¤ 8 ayr› akstan oluflur. Astana birorman kenti olacakt›r.

2005 ‘de 400.000 nüfusa ulaflaca¤› düflü-nülen kentte lineer bölgeler oluflturulmufltur(sanayi, konut, kamu, ticari, orman bölgelerigibi).19 Dengeli geliflen kentsel fonksiyon-larla sembiyotik bir kent yarat›lmaya çal›fl›l-m›flt›r. 2 ana kentsel ulafl›m aks› ticaret yap›-lar› ve kamu alanlar›n› ba¤lar (fiekil 18). 3ayr› çevre you aras›nda tar›m alanlar› ve rüz-garla çal›flan elektrik santralleri planlanm›fl-t›r. ‹ç çevre yolu içindeyse high-tech parklarönerilmifltir.

53

Dosya: KÜRESEL ISINMA ve M‹MARLIK

Yanda, Astana Suitability Haritalar›.Altta solda, Astana 2030 y›l› AraziKullan›m Plan›. Sa¤da, Astana’n›n uzaydan görünümü.

Mikkeli EKONEUM g›da merkezi ürünleri.

TÜRK‹YEFethiyeErdo¤an’›n bu çal›flmas›, Fethiye- Kayaçu-kuru Ovas›nda sürdürülebilir bir geliflim veimar planlamas›n›n Co¤rafi Bilgi Sistemleritabanl› teknikleri ile nas›l olabilece¤ine dairbir çal›flmad›r.20

Fethiye-Kayaçukuru Ovas›, Fethiye-Gö-cek Özel Çevre Koruma Bölgesi içinde ve1/25000 Fethiye-Dalaman Çevre DüzeniPlan›nda "Öncelikle Planlanacak Alan" ola-rak tan›mlanm›flt›r. Halen 1/5000 ve 1/1000ölçekli planlamas› yap›lmakta olan ova, kül-türel miras, tar›m, çevre ve turistik aç›lardanhassas bir aland›r. Bu alanda pek çok veritoplanarak katmanlar halinde çak›flt›r›lm›fl,haritalar , veritabanlar›yla ba¤lanm›flt›r. Busistem Türkiye’de sürdürülebilir imar planla-mas›na dair sistemli bir örnek sunmaktad›r.

Erdo¤an, çal›flmas›nda Ovan›n her türlüfiziksel (e¤im, jeoloji, orman, bitki örtüsü, sukaynaklar›, arkeolöjik de¤erler, flora/fauna)ve demografik analizlerini elde etmifl, gridle-re bölerek de¤erler atam›fl ve uygunluk (su-itability) haritalar› ç›karm›flt›r.20 Bu sentez-lenmifl haritalardan ilki konut alanlar›n›n yerseçebilece¤i yerler, ikincisi tar›msal faaliyet-lerin devam etti¤i ve edece¤i yerler, turizmfaaliyetlerine uygun olan yerler, ticari aktivi-

telere ayr›labilecek bölgeler ve sosyal- rekre-asyonel alanlar olarak arazi kullan›m tipleri-ne göre ekolojik de¤erlere uygun 5 ayr› hari-ta üretmifltir. Bu haritalar Co¤rafi Bilgi Sis-temlerine uygun olarak veritaban› desteklidir.

Haritada herhangi bir alana t›kland›¤›ndao bölgenin bilgileri tablosal halde ekrana gel-mektedir.

E-R diyagram›nda görüldü¤ü üzere, bina-n› kullan›m›, yafl›, kat›, yap›m y›l› vd. bilgile-ri, binada yaflayan ailenin tipi, yaflayan say›-s›, göç durumu vd. Bilgiler ve ailenin içindeyaflayan bireylerin yafl›, cinsiyeti, e¤itim du-rumu gibi çok ayr›nt›l› bir bilgi envanterineulaflmak mümkün olmaktad›r.

Güneflten Is› Kazançlar›n›n Artt›r›lmas›ve Is› kay›plar›n›n Azalt›lmas›n›n Mevcut ve Önerilen Toplu Konut Yerleflkelerinde ‹ncelenmesiBat›kent Örnek Çal›flmas›Kent Parças› planlamas›n›n bilimsel araflt›r-malrla desteklenmesi çal›flmalar›n sonuç al-mas› aç›s›ndan zorunludur. Bat›kent çal›flma-s› da etkinli¤ini arkas›ndan bulunan say›s›zaraflt›rmaya borçludur. Bunlardan biri TUB‹-TAK deste¤iyle 4 y›l sümüfltür:

Bu çal›flman›n amac› toplu konutlarda›s›tma enerjisi gereksinimi ve güneflle ›s›tma-n›n etkilerini bulmaya yönelik tasar›m para-metrelerinin incelenmesidir. ‹ncelenen para-metreler aras›nda yap›lar aras›ndaki uzakl›k,yap›lar›n boyut ve malzemeleri, geometri veyönlenmesi, pencere boyut ve yönleri yer al-maktad›r. Çal›flman›n flehir planc›lar› ve mi-marlara “rehber” özelli¤i tafl›mas› da amaç-lanm›flt›r. De¤iflik yerleflim önerilerini kapsa-yan bu “rehber” örnekler aras›nda ve kenditasar›mlar›yla karfl›laflt›rma yapmay› sa¤laya-bilecektir. Her örnekte sunulan bir parametre-deki de¤ifliklik bu parametrenin ›s›tma yükü-nü nas›l etkiledi¤i konusunda tasar›mc›ya birfikir verebilmektedir. Çok say›da toplu konutuygulamas›n›n yer almas› ve veri toplama ko-layl›¤› aç›s›ndan Ankara Bat›kent bölgesi ör-nek çal›flma alan› olarak seçilmifltir.

TÜB‹TAK Mühendislik Araflt›rma Grubutaraf›ndan desteklenen bir proje çerçevesin-de yap›lan bu çal›flman›n temel amac› toplu

54

Dosya: KÜRESEL ISINMA ve M‹MARLIK

konutlardaki tasar›m parametrelerini analizetmek, bu parametrelerin ›s›tma enerjisi ge-reksinimi ve Ortalama Güneflle Is›nma Oran›(SHF) üzerindeki etkilerini incelemektir.29

Binalar aras›ndaki uzakl›k, binalar›n boyut-lar›, geometrisi, malzemeler ve yönlenme,pencere boyutlar› ve yönlenmesi incelenentasar›m parametreleri olarak seçilmifltir. An-kara’n›n 15 km bat›s›nda yer alan Bat›kenttoplu konut alan› yüksek konut say›s› ve veritoplama kolayl›¤› nedeniyle seçilmifltir.

Ayr›ca söz konusu proje ile ç›kan sonuçürünün flehir planc›lar›na bir “rehber” ürünniteli¤i tafl›mas› amaçlanm›flt›r. Çeflitli yer-leflke örnekleri içeren “rehber” örnekler ara-s›nda ve örnekler ile kendi tasar›mlar› aras›n-da karfl›laflt›rma olana¤› sa¤lamaktad›r. Her-hangi bir parametre de¤iflikli¤ini gösterenher örnek tasar›mc›ya böylesi bir de¤iflimin›s›tma enerjisi gereksinimi üzerindeki etkisi-ni göstermektedir.

Yöntem, do¤rudan günefl kazanc› ve ›s›kay›plar›n› göz önünde tutarak ›s›sal konforkoflullar›n› sa¤lamak için gereken ›s› miktar›-n› hesaplamaktad›r. Bilgisayar program› içiniklim ve bina verileri olarak iki grup girdi ge-rekmektedir. ‹klim verileri ayl›k ve günlükortalama d›fl hava s›cakl›¤›, gün uzunlu¤u vedüfley yüzeylerdeki ayl›k ortalama günefllen-me de¤erinden oluflmaktad›r.32-36 Bina veri-leri ise cephelerin yönleri, gölgelenme yüz-deleri, pencere,duvar, çat› ve zemin ›s› geçir-genlik katsay›lar›, ›s› depolama serinletmekatsay›s›, ›s› depolama yüzeyi örtme yüzdesi(hal› yüzdesi) ve binan›n dört cephesinin ›s›depolama kütlesinin ›s› depolama kapasitesive ›s› depolama yüzey alan›n› içermektedir.Gece ve gündüz SHF; günlük ortalama SHF;gece, gündüz ve ortalama iç hava s›cakl›¤›;›s›tma yükü (Q); ek ›s› gereksinimi (Qaux)bilgisayar program›n›n ç›kt›lar›n› olufltur-maktad›r.

Tek bir binan›n ›s›sal performans›n› he-saplamak üzere gelifltirilmifl olan yöntem birçok binadan oluflan yerleflkeler için uygulan-m›fl, çeflitli hesaplamalar ile do¤rulu¤u kont-rol edilmifl ve kullan›lm›flt›r.

Bat›kent toplu konut alan›ndaki binalartiplerine göre dört grupta toplanmaktad›r:

- dubleks,- befl katl›,- on katl›,- dubleks ve çok katl›.Bat›kent’deki uygulamalardaki tasar›m

›s› yükleri k›fl d›fl tasar›m s›cakl›¤› -12°C veiç tasar›m s›cakl›¤› 18°C olarak kabul edil-mesiyle bulunmufltur. Tabloda her tipin ko-nut bafl›na tasar›m yüklerini göstermektedir.Bina tipleri, yo¤unluklar ve tasar›m ›s› yük-leri bilindi¤i için bina tipi ve yo¤unlu¤unagöre en yüksek ›s› yükü analiz edilebilmifltir.

Toplu konut alan›ndaki her tip için bir ör-nek uygulama seçilmifl, analiz s›ras›nda ma-ket, vaziyet plan› ve malzeme ile bina verile-rini de içeren detayl› mimari projeler kulla-n›lm›flt›r. Her uygulama için gölgeleme kat-say›lar› bir günefl simulasyon ayg›t› olan he-liodon üzerinde maketler yard›m› ile okun-mustur.

Bat›kent toplu konut alan›nda incelenendört yerleflim tipi için SHF de¤erleri 3 ile 20aras›nda bulunmus, tasar›m aflamas›nda yön-lenmenin düzeltilmesi, bina aral›klar›n›n uy-gun hale getirilmesi, bina geometrisinin iyi-

55

Dosya: KÜRESEL ISINMA ve M‹MARLIK

Tablo: Analitik Modellerin Bilgisayar Sonuçlar› (n: konut say›s›)Tip n Is› Pencere/Yüzey Cat› Mevsim Gölge SHF Qaux

kapasite alan› yükü % (GJ)/ n (kJ/K) G D K B / n

B 90 45113.5 0.000 0.333 0.000 0.333 50.0 34.22 78.6 0.0 34.22

E 88 45113.5 0.500 0.229 0.188 0.229 50.0 33.29 32.1 32.2 23.06

A 90 45113.5 0.500 0.000 0.167 0.500 50.0 34.22 68.4 37.5 21.77

C 88 45113.5 0.667 0.000 0.667 0.000 50.0 31.04 50.4 32.8 21.21

D 92 45113.5 0.667 0.000 0.667 0.000 50.0 30.64 51.3 33.0 20.97

F 90 43933.8 0.500 0.000 0.167 0.000 44.4 32.12 3.3 39.2 19.87

G 88 42217.8 0.500 0.176 0.229 0.176 36.4 29.86 30.2 34.7 19.86

K 90 41383.4 0.434 0.000 0.151 0.000 32.2 27.79 5.2 30.4 19.45

J 90 41574.3 0.500 0.000 0.167 0.000 33.3 30.60 4.9 39.5 18.84

L 92 41420.5 0.500 0.000 0.167 0.000 32.6 30.93 4.7 39.5 18.60

H 92 41420.5 0.500 0.000 0.167 0.000 32.6 29.76 5.5 40.2 18.16

O 92 39804.8 0.500 0.183 0.186 0.183 25.0 27.29 31.1 35.8 17.83

I 96 39804.8 0.500 0.000 0.167 0.000 25.0 27.83 0.0 41.8 16.45

N 92 39804.8 0.500 0.000 0.167 0.000 25.0 27.60 3.0 41.5 16.40

P 90 39450.8 0.500 0.000 0.167 0.000 23.3 27.35 0.0 42.2 16.10

M 96 39804.8 0.667 0.000 0.667 0.000 25.0 24.29 31.8 36.8 15.58

R 96 37150.4 0.500 0.000 0.167 0.000 12.5 25.13 0.0 43.0 14.48

S 96 36265.6 0.500 0.000 0.167 0.000 8.3 23.44 0.0 44.3 13.21

lefltirilmesi ve pencerelerin güney cephelereyerlefltirilmesiyle bu de¤erin 32 ile 44 e kadarç›kabilece¤i hesaplanm›flt›r.

Çal›flman›n Ankara flartlar› için ortaya ç›-kan temel sonuçlar› afla¤›daki gibidir:

• Vaziyet plan›nda binalar birbirlerini ola-bildi¤ince gölgelemeyecek flekilde yerlefltiril-melidir. Bu kuzey-güney yönünde uygun ara-l›klar›n b›rak›lmas› ile sa¤lanabilir.

• Bina yükseklikleri gölgeleme oran›n›azaltmak amac›yla güneyden kuzeye do¤ruartmal›d›r. Gölgeleme oran›ndaki bir düflüflSHF de¤erinde yükselmeye neden olmaktad›r.

• Komfluluk birimlerinin (cluster) olufltu-rulmas›nda özellikle günefl ›fl›n›m de¤erininyüksek oldu¤u ö¤le saatleri civar›nda binala-r›n birbirlerini gölgelememesine dikkat edil-melidir.

• Yüzey alan›n›n hacime oran›ndaki veyakonut bafl›na düflen çat› alan›ndaki art›fl tü-müyle ayn› ozelliklere sahip binalarda ›s›tmayükünde olumsuz bir etki yaratmaktad›r. Do-lay›s› ile kompakt yap›lar ›s› kay›plar› aç›s›n-dan daha avantajl›d›rlar.

• Binalar›n uzun cepheleri kuzey-güneydo¤rultusunda olmal›d›r. Do¤u-bat› do¤rultu-sunda uzanan binalar k›fl ›s› kazanc› aç›s›ndandezavantajl›d›r.

• Pencere alan›n›n di¤er yönler yerine gü-ney cephesinde artt›r›lmas› SHF de¤erinde ar-t›fla neden olmaktad›r.

• Yal›t›m malzemesinin do¤ru seçimi ›s›t-ma yükünde düflüfle neden olmaktad›r. Bina-larda Is› Yal›t›m› Yönetmeli¤inin 37 zorunluhale geliflinden önce yap›lan binalar çok yük-sek ›s›tma yüküne sahiptir.

• Yüksek ›s› depolama kapasitesi gece SHFde¤erini artt›rmaktad›r.

Sonuç ve ÖnerilerDünya örneklerinden görüldü¤ü üzere Türki-yede de çevre duyarl› bir kültür oluflturmakiçin sürdürülebilir kent planlar› haz›rlanmal›-d›r. Bunun için yasal çerçevenin h›zla ekolojikaç›dan revize edilmesi, ülke politikalar›nda s›-k› ve denetleyeci düzenlemelere gidilmesi ge-rekmektedir. Her plan›n kentsel geliflimi kont-rol etmek üzere ulusal- yerel komisyonlar veyönetim örgütleri kurulmal›d›r.

56

Dosya: KÜRESEL ISINMA ve M‹MARLIK

Bloklar› oluflturan modüller.

Bat›kent toplu konut alan›ndan seçilenörnek uygulamalar Akademililer: AA;Harb-‹fl: BB; Tez-Koop: CC; ODTÜ: DD..

Analitik toplu konut modelleri.

DD yerleflkesindeki konut gruplar›.

Çevresel tafl›ma kapasiteleri hesaplana-rak, standartlar göz önüne al›narak, sosyo-ekonomik parametreleri katarak, plan, prog-ram ve politika aflamalar›ndan geçirilerek,sistematik ve kapsaml›, alternatifli, etapl›,örgütsel ve kat›l›mc› bir “Stratejik ÇevreselEtki De¤erlendirmesi” yap›lmas› flartt›r.4

Avrupa Birligince gelifltirilen ve üye ül-kelerce uygulanan Do¤al Alanlar Için Yöne-tim Plan› Rehberinin ilgili tüm kurumlarcave akademik çevrelerce benimsenmesi içinulusal düzeyde çal›flmalar bafllat›lmal› veyayg›nlaflt›r›lmal›d›r. An›lan rehber esas al›-narak öncelikli alanlardan bafllanarak yöne-tim planlar› haz›rlanmal› ve uygulanmal›d›r.Do¤al hayat›n korunmas› ve sürdürülebiliryönetimi için yaflam alan› ögelerinin biyolo-jik ve ekolojik iliflkileri saptanmal›d›r. Busaptanan veriler ülke, bölge ve yerel alanplan hiyerarflisi içinden özelden genele indir-generek ekolojik master plan yap›lmal›d›r.21

‹lgili kurumlar, gerek altyap› ve teknikdonan›m olarak, gerekse dogal alanlar›n eko-lojik iflleyiflini de¤erlendirebilecek, yorumla-yabilecek ve planlama yapabilecek personelyönünden güçlendirilmelidir. Bu amaçla ge-nel bütçeden daha fazla kaynak ayr›lmal›d›r.Personelin güçlendirilmesi için yönetimplanlamas›, envanter metodojileri, izleme,çevresel etki degerlendirilmesi, acil eylemplanlar› gibi konularda egitim programlar›gelifltirilmeli ve uygulanmal›d›r.

Politikac›lar, karar vericiler ve planc›lar›nbilgilenmeleri ve ilgilerinin artt›r›lmas›nayönelik programlar gelifltirilmeli ve uygulan-mal›d›r. Baflta çocuklar ve gençler olmaküzere belirlenen hedef kitlelerin medya, e¤i-tim kurumlar›, silahl› kuvvetler ve sivil top-lum örgütleri gibi kurum ve kurulufllar vas›-tas›yla do¤a koruma bilinçleri artt›r›lmal›;do¤a koruma faaliyetlerine aktif olarak kat›-l›mlar› sa¤lanmal›d›r. Planlama ve karar sü-reçlerinde yerel halk›n ve sivil toplum örgüt-lerinin kat›l›m› için çabalar artt›r›lmal›d›r.21

Sürdürülebilir kent planlar›nda kentlileriçin çevre duyarl›l›¤› ve sevgisinin geliflme-sinde önem tafl›yacak yeflil alanlar, yaya pro-menadlar›, bisiklet yollar› aç›lmal›d›r. Gele-cekteki kentlerin planlar› yerleflme ölçe¤in-

den mimari ölçeklere giden do¤al karakterle-ri ön plana ç›karan tasar›mlar olmal› yenienerjilere, teknolojilere, yeni yap› malzeme-lerine, günefl evlere aç›k olarak yap›lmal› vedaha yaflanabilir çevreler yarat›lmal›d›r.

Kaynaklar:1.http://www.evkultur.com/yazilar/geleceginkenti/geleceginkenti.htm, ziyaret tarihi: 23/05/2003) 2. AYDEM‹R, S. (1989) “‹mar Mevzuat›n›n ‹klimsel,Topo¤rafik, Psikolojik ve Ekonomik Aç›dan ‹rdelen-mesi”, Planlama, 89/2-3-4, Say› 6, s.51-553. AYSAN, M.B. (1989) “‹mar Mevzuat› ve KentlerinBiçimleniflinde Günefl Ifl›n›m› Etkisi, Planlama, 89/2-3-4, Say› 6, s.56-584. YAfiLICA, E., DEDE, O. M., ÇALGÜNER, T.,“Kentsel Planlama Politikalar› için Stratejik ÇevreDe¤erlendirmesine Bir Yaklafl›m”, G.Ü. Mühendislik-Mimarl›k Fak. fiehir ve Bölge Planlama Bölümü, 19985. TUNÇER, M. (2000) “Gelecek Yüzy›lda BiyolojikYaflam Odakl› (Bio-centric) Kültür Nas›l Oluflturula-bilir? Kent Planlamas›n›n Önemi ”, Dünya fiehircilikGünü 24. Kollokyumu, DEÜ6. “Sustainable America: A New Consensus”, ThePresident’s Council on Sustainable Development,Feb.1996, HABITAT II7. “Sürdürülebilir San Francisco”- Ebru Saliç, 2000Ekoloji ve Mimarl›k Dersi Araflt›rmas›, G.Ü.Mimarl›kBölümü8. http://www.ci.austin.tx.us/sustainable/sustdev.htm,ziyaret tarihi: 16/04/2003)9. http://www.mnplan.state.mn.us/pdf/2000/eqb/ModelOrdWhole.pdf, ziyaret tarihi: 15/04/2003)10. http://www.sustainabledesignguide.umn.edu/MSDG/case/peec/peec.html, ziyaret tarihi:24/05/2003)11. http://www.isuma.net/v03n02/runnalls/runnals_e.shtml, ziyaret tarihi: 16/04/2003)12. http://www.city.toronto.on.ca/sustainability/prdf/snapshot_sept_02.pdf, ziyaret tarihi: 18/04/2003)13. http://www.city.toronto.on.ca/cycling/bikeplan.htm, ziyaret tarihi: 21/05/2003)14. http://www.nordregio.se/Files/r0208p102-131.pdf,ziyaret tarihi: 18/04/2003)15. http://www.mikkeli.fi/ymparisto/agendaineng-lish.htm, ziyaret tarihi: 18/04/2003)16. http://www.mikkeli.fi, ziyaret tarihi: 21/05/2003)

57

Dosya: KÜRESEL ISINMA ve M‹MARLIK

Toplam Is›tma Yükü (Qtoplam), Ek Is›Gereksinimi (Qaux) ve OrtalamaGüneflle Is›nma Oran› (SHF)

17. 194.89.205.3/suom/oske/en/osket/elo.html,ziyaret tarihi: 21/05/2003)18. http://www3.iclei.org/egpis/citylist.htm,ziyaret tarihi: 21/05/2003)19. Astana Kenti Master Plan Çal›flmas›,Kazakistan, Tasar›m, 2002/1220. ERDO⁄AN, A. (2000) “Feth›ye-Kayaçukuru'nun CBS-Tabanl› TekniklerKullan›larak Sürdürülebilir/Çevre Dostu GeliflimPlanlanmas›”, Y.Lisans Tezi, GGIT Bölümü,ODTÜ21. IV. Çevre fiuras› Sonuç Raporlar› 6-8 Kas›m2000-‹zmir, http://www.cevre.gov.tr/yayinlar,ziyaret tarihi: 21/05/2003)22. Alano¤lu, ‹., 1980, Erken CumhuriyetDönemi Mimarl›¤›, ODTÜ Mimarl›k FakültesiBas›m ‹flli¤i, 522 Ankara.23. Alparslan, M., 1997, “Akaretler S›ra Evleri”,Kent Gündem, Say›:4, 1997, TMMOB fiehirPlanc›lar› Odas›.24. Atak,Eser, 2000, Otomobil Kullan›m›n›Etkileyen Mekânsal ve Sosyo-EkonomikEtkenler:Ankara Çayyolu Örne¤i,Yüksek LisansTezi, fiehir ve Bölge Planlama, Gazi ÜniversitesiFen Bilimleri Enstitüsü.25. Bademli, Raci, 1998, Gelece¤in Kentleri,Bilim ve Teknik.26. Bala. H., 1998, Konut Yak›n Çevresinde ‹marMevzuat›n›n D›fl Mekân Oluflumuna Etkileri,Selçuk Üniversitesi Mimarl›k Anabilim Dal›,Yüksek Lisans Tezi, 26-40, Konya.27. Bahrdt, 1957, Die Moderne Grosstadt, 70-82,München.28. Baydar, L., 1993, Bir Baflkentin Oluflumu(1923- 1950), TMMOB Yay›nlar›, 546- 51Ankara.29. Bilgin, ‹., 1997, Toplu Konutun Tarihi, KentGündemi, Y›l: 1, Say›: 2, TMMOB,fiehirPlanc›lar› Odas› Yay›n›, 23-25, Ankara.30. Bölen. F., 1997, Toplu Konutlar›n Dünü veYar›n›, Kent Gündemi, Say›: 2, 33-36.31. Bressi, T.W., 1993, “Planning the AmericanDream”, The New Urbanism: Toward anArchitecture of Community, derleyen: Peter Katz,Mc Graw Hill Publishing Group.32. Buddolph, M., 2000, “Villages Don’t Make aCity”, Journal of Urban Design, Cilt 5, Say› 1,s.65-82, Carfax Publishing.33. Bumin, Kürflat, 1990, Demokrasi Aray›fl›ndaKent, Ayr›nt› Yay›nlar›, ‹stanbul.34. Burnet, J., 1978, Socialhistory Of Housing,182, London.35. Calthrope, P., 1993, “The Region”, The NewUrbanism: Toward an Architecture ofCommunity, Derleyen: Peter Katz, Mc Graw HillPublishing Group.36. Çelik, Mustafa, Kent Ucu YerleflimlerinTercih Edilme Nedenleri Üzerine BirAraflt›rma:Ankara Mesa Koru SitesiÖrne¤i,Yüksek Lisans Tezi.37. Domeyrat. B., 1971, L’Homme D’A juour-d’hui, Çev. Tercan, O., 1979, Bugünün ‹nsan›,Baflkan Yay›nlar›, 5.cilt, 40-47, ‹stanbul38. Dosto¤lu, Neslihan, 2001, “Ütopya, Kent veMimarl›k Üzerine Düflünceler”, ArredamentoMimarl›k, Ankara.39. Duany, A.&Plater-Zyberk, E., 1993, “The

Neighborhood, The District and The Corridor”,The New Urbanism: Toward an Architecture ofCommunity, Derleyen: Peter Katz, Mc Graw HillPublishing Group.40. Duany, A., 1998, “Our Urbanism”,Architecture, Aral›k 1998. (www.architec-turemag.com/dec98/spec/city/city.asp)41. Erol, Demet, 2000, Endüsrtri Kent ‹liflkisiDers Notlar›, Ankara.42. Ery›d›z, Semih,1995, Ekokent, GeceYay›nlar›, Ankara.43. Ery›ld›z, S., 1995, “Konut Sorunu Ve TopluKonut Çözümleri”, Mimarl›k ,261, S:30.44. Filiz, Gülseli, 1998, Broadacre City, MasterTezi, Eskiflehir Anadolu Üniversitesi, Eskiflehir.45. Frompton. K., 1991, Modern Architecture aCritical History, Thames and Hudson Ltd., 50-55, London.46. Galontay, Y., E., 1975, New Towns,Antiquityto The Present, George Brazilier,Newyork.47. Gökçe, Bu¤ra, 2000, Ankara MetropolitenAlan Büyükkent Bütünü Merkezler Yap›s›-De¤erlendirmesi, Yüksek Lisans Tezi, fiehir veBölge Planlama, Gazi Üniversitesi Fen BilimleriEnstitüsü. 48. Gökflin ,A., 2000, “Yeni Kentleflme Üzerine”,Mimarl›k Tasar›m ve Kültür Dergisi, ‹stanbul ,Say› 3, s. 90-92.49. Gültekin, Nevin, 1999, fiehircilik Tarihi DersNotlar›, Ankara.50. Günay, B., 1986, Türkiyede Konut OlgusununTasar›m Özellikleri, OTDÜ, 15 Ankara.51. Hatice fian, 1999, Büyükflehirlerdeki TopluKonut Alanlar›n›n Mahalle Kavram› Aç›s›ndan‹rdelenmesi ve Konunun Eryaman Örne¤indeOrtaya Konulmas›, Yüksek Lisans Tezi, 71-77,93-100, 106-123.52. Hiberseimer, L., 1955, The Nature of Cities,Paul Theobald Co, 34, Chicago.53. ‹mamo¤lu, U., 1993, ‹nsan, Evi ve ÇevresiAraflt›rma Projesi; Mimari Baz› Gözlemler,Konut Araflt›rmalar› Sempozyumu,T.C.B.T.K.‹.B., 72, Ankara.54. Jacobs, J., 1965, The Death and Life of GreatAmerican Cities, Harmondswart: Penguin, 37-54,New York.55. Johnson, L.D., 1990, “Frank Lloyd Wrigthversus America The 1930’s”, MIT Press, Camb,Mass. 56. Kaba, B., 1995, “Yenimahalle Yenir MahalleYenile Mahalle”, Mimarl›k 261, 57. S:50-52. Ankara.58. Kelefl, Ruflen, 2000, Kentleflme Politikas›,Ankara: ‹mge Kitapevi.59. Krieger, A., 1998, “Whose Urbanism”,Architecture, Kas›m 1998. (www.architec-turemag.com/now98/spec/city/city.asp)60. Meltem K›l›ç, 1993, Kentsel Arsa ÜretimininKent Makroformuna Etkisi ve Ankara Örne¤i,(Bat›kent ve Eryaman Toplu KonutAlanlar›)Yüksek Lisans Tezi, 99-109.61. Meyerson, Martin,1996, “Ütopya Geleneklerive kentlerin Planlanmas›”, Cogito Kent veKültürü, ISSN 1300-2880,‹stanbul:YKYYay›nlar›.62. Molue, E.&Polyziodes, S., 1993, “The Street,

The Block and The Building”, The NewUrbanism: Toward an Architecture ofCommunity, Derleyen: Peter Katz, Mc Graw HillPublishing Group.63. Muthesius, S., 1990, Das EnglischeReihenouse, Die Entwicklung Einer ModernenUblan Form, Königstein ‹m Taunus, 81-97Berlin.64. Para Dergisi,1998, Ankara’n›n KonutTercihi,13.01.1998, s:80.65. Perçin, H., 1991, “Ankara’da Toplu KonutBahçelerinin Aç›k Ve Yeflil Alan Sistemi Nas›lOlmal›d›r.” Peyzaj Mimarl›¤›.66. Peyzaj Mimarl›¤›, 91/2, “2000’li Y›llar ‹çinAnkara Kentinin Aç›k Yeflil Alan Sistemi Nas›lOlmal›d›r”, 43-47.67. Sarg›n, Güven Arif, 2001, “Anarfli veYenikent”, Arredamento Mimarl›k Tasar›mKültür Dergisi, Say› 2, s. 109-113, Ankara.68. Seyhan, G., 1991, Ankara-Eryaman TopluKonut Yerlefliminde Aç›k Ve Yeflil Alanlar›n ‹rdelenmesi Üzerine Bir Araflt›rma, AnkaraÜnivesitesi Fen Bilimleri Enstitüsü PeyzajMimarl›¤› Ana Bilim Dal›, Y. Lisans Tezi, 82.69. Spiegel, E., 1990, Leitbilder Im Stadtebou,1945-1990: Hoofnungen und Enttöschungen,Symposium, Stadtebou und Landerspbnung inMemoriam Ernst Reuter, 1-10.70. Steuteville, R., 1999, “The New Urbanism:an alternative to modern, automobile-orientedplanning and development” (www.newurban-news.com/About New Urbanism.html).71. Tekeli, ‹lhan, Türkiye’de Kent Planlamas›’n›nTarihsel Kökleri, Ankara.72. Tekeli, ‹., 1982, “Nitelikleri ‹le Türkiye’deKonut Sunumunun Davran›fl Konut KesimindeBunal›m›”, Konut 81, Kent-Koop, Ankara73. Tekeli, ‹., 1996, Türkiye’de Yaflamda VeYar›nda Konut Sorununun Geliflimi TCBaflbakanl›k Toplu Konu ‹daresi Baflkanl›¤›Konut Araflt›rma Dizisi, ODTÜ Bas›m ‹flli¤i,Ankara.74. Tümer, Gürhan, 1997, “Kent Ütopyalar›”,Bilim ve Ütopya Dergisi, say› 55, ‹stanbul.75. Türel, G., 1996, Toplu Konut Alanlar›ndaMekânsal Kalite Geliflimi ‹çin ÖrgütlerinBelirlenmesi, Ankara Eryaman ve ‹zmir EvkaToplu Konut Projelerinin Karfl›laflt›r›lmal›Analizi, G.Ü. Araflt›rma Fonu, 3-51, 71-81.76. www.yahoo.com/gardencity/ebenezer-howardsgardencitymovement.77. Yafll›ca, Erdo¤an, 1996, “Erke Karfl› Ütopy-alar”, Sempozyum: ‹deoloji, Erk ve Mimarl›k,Egemen Print, ‹zmir.78. Yafll›ca,Erdo¤an, 1999, fiehircilik Tarihi DersNotlar›, Ankara.79. Zelef, Haluk, 2000, “Ütopya, Kent ve Do¤a;Frank Lloyd Wright ve Broadacre”, Mimarl›k,Say›:291, ISSN 1300- 4212, Ankara:MimarlarOdas›.80. A. Ecevit, F.N. Demirbilek, D. Irkl›, and U.G.Yalç›ner “Güneflten Is› Kazançlar›n›nArtt›r›lmas› ve Is› Kay›plar›n›n Azalt›lmas›n›nMevcut ve Önerilen Toplu Konut Yerleflkelerinde‹ncelenmesi”, Gazi Üniversitesi, FBE Dergisi,Nisan, 1999, Vol. 12, No.2, pp. 401-417.

58

Dosya: KÜRESEL ISINMA ve M‹MARLIK

Dosya: KÜRESEL ISINMA ve M‹MARLIK

59

Yap› Sektöründe Enerji TasarrufunaBüyük Katk›:“EPS* YALITIM-KALIPLI” YAPI ÜRET‹M S‹STEMLER‹ (ICFs)**

‹lhan KOÇ

G‹R‹fi

Sistemin Ortaya Ç›k›fl Amac› ve Tan›t›m›II. Dünya savafl›ndan itibaren dramatik birh›zla artan dünya nüfusu, bütün toplumlar›ciddi bir flekilde yaflam›n hemen hemen bü-tün alanlar›nda olumsuz olarak etkilemifl ve-ya etkilemeye devam etmektedir. Bu durum,dünyada s›n›rl› olan kaynaklar›n kullan›-m›nda birçok problemin ortaya ç›kmas›nasebep olmaktad›r. Bu sebeple, özelliklebaflta geliflmifl ülkeler olmak üzere birçok ül-ke sahip olduklar› bilimsel ve teknolojikolanaklar ile kaynaklardan en iyi flekilde ya-rarlanma çal›flmaktad›rlar.

Do¤al olarak, insano¤lu bu kaynaklar›,ülkelerin önemli sektörleri olan sanayi, ula-fl›m, tar›m’da oldu¤u gibi, yine onlar kadarhayati olan, bar›nak, yani konutlar ve di¤erfaaliyetler için çeflitli fonksiyonlara sahip ya-p›lar ve tesislerin yap›m›nda kullan›lmak-tad›r. Dolay›s›yla, tüm bu yap›lar›n yap›msürecinde kullan›lan her türlü yapay ve do-¤al malzemeler, enerji, sunulan iflçilik ve

özellikle kullan›m sürecinde harcanmas›gereken enerji miktarlar› ülkelerin ekono-milerinde büyük bir yer tutmaktad›r.

Bu kaynaklar›n en önemlisi kuflkusuz, ha-yat›n hemen hemen tamam›nda kaç›n›lmazolan, enerjidir. Enerji çeflitleri genel olarakiki ana gruba ayr›lmaktad›rlar: Birincisi, ge-leneksel fosil enerjiler ki bunlar s›n›rl› (limi-ted) ve dönüflümsüzdürler (non-renewable).Baflta kömür ve petrol olmak üzere do¤al gazbu gruptand›r. Bunlar yan›c›d›r ve yanma so-nucu atmosfere ve insan sa¤l›¤›na zararl› kir-li gazlar verirler. ‹kinci grup ise, s›n›rs›z(non-limited) ve yenilenebilir (renewable)yani sürekli kendini yenileyen enerji kaynak-lar›d›r. Bu gruptan ise en önemli kaynak gü-nefltir (solar energy). Bunun d›fl›nda su (hid-rolik) ve dalga, rüzgar, yer alt› ›s›s› (jeoter-mal) enerjileridir. Bu enerjiler ise birincigrup olarak herhangi bir zararl› madde üret-medi¤i için temiz enerji olarak ta bilinirler.

Geliflme sürecinde olan ülkemizde yenienerji çeflitlerinin (günefl ve di¤er yenilene-bilir enerjiler) üretimi ve kullan›m›n›n he-

‹lhan Koç, Yrd. Doç. Dr. Selçuk Üniversitesi Mühendislik, Mimarl›kFakültesi Mimarl›k Bölümü.

nüz rasyonel olmad›¤› bilinmektedir. Bu se-beple, mevcut s›n›rl› enerji kaynaklar›n›n(fosil yak›tlar gibi) bütün sektörlerde oldu¤ugibi yap› sektöründe de daha titizlikle kulla-n›lmas› gerekmektedir. 2001 y›l›nda ülke-mizde, yap›lar›n ›s›t›lmas› için kullan›lanenerji miktar›n›n toplam›, tüketilen enerji-nin % 33’dür.1 Tüketilen enerjinin %60’›n›n ithal edildi¤i ülkemiz için bu oran›noldukça yüksek oldu¤u görülmektedir.

Yap› sektörü ülkelerin ekonomisindeenerji sorunu d›fl›nda di¤er pek çok faktöraç›s›ndan da önem tafl›maktad›r. Bunlar, kul-lan›lan malzeme miktar› ve kalitesi, istih-dam ve iflçilik kalitesi, yap› kalitesi ve kon-foru, yap› üretim h›z› ve bütün y›la yay›l-mas›, sa¤laml›k ve depreme dayan›kl›l›k(emniyet), yap› üretiminde standartlaflma,yang›n emniyeti olarak s›ralanabilir. Bunla-r›n d›fl›nda yap› sektörünün dolayl› olarak et-kiledi¤i birçok faktör vard›r: Ormanlar,mevcut fiziki çevre ve atmosfer (hava kirli-li¤i) gibi.

2000’li y›llara gelinceye kadar ülkemizdekullan›lan yap› üretim sistemleri, yukar›dasözü edilen faktörler bak›m›ndan incelendi-¤inde, genelde geliflmifl ülkelere k›yasla ol-dukça yetersiz oldu¤u görülecektir. Tabi, budurum son y›llarda devlet ve özel sektör tara-f›ndan yap›lan at›l›mlar ile de¤iflmeye baflla-m›flt›r. Devlet sektörü olarak Toplu Konut‹daresinin (TOK‹) bafllatm›fl oldu¤u kalitelikonut üretiminin yan› s›ra özel sektörünbafllatm›fl oldu¤u çeflitli tekniklerde üretti¤ikonut üretim sistemleri art›k çevremize dahamodern ve kaliteli yap›lar kazand›rmaktad›r.

Söz konusu geliflmifl konut sistemlerin-den bahsedilecek olunursa; bunlar genellikle,ülkemizin 1999 y›l›nda geçirmifl oldu¤u bü-yük deprem deneyiminden sonra, tafl›y›c›sistem güvenli¤i sebebi ile h›zla uygulanma-ya bafllanan tünel kal›p sistemleri olarakkarfl›m›za ç›kmaktad›r. Çok katl› olarak üre-timinin ekonomik oldu¤u bu üretim sistemi-nin birçok faydas›n›n yan› s›ra bir tak›m sa-k›ncalar›n›n oldu¤u muhakkakt›r. Örne¤in,pahal› teknoloji gereklili¤i ve de ›s› yal›t›msorunlar›, vb.

Yine bu sisteme benzeyen, fakat onun ba-

z› sak›ncalar›n› da ortadan kald›ran bir sis-tem olarak ortaya ç›kan ve yukar›da sözüedilen yap› sektörüne iliflkin önemli faktörle-rin büyük bir k›sm›n›n sonuç ürününe (yap›)yans›d›¤› bir yap› üretim sistemi, uluslar ara-s› yap› dilindeki ismiyle “Insulating (or In-sulated) Concrete Forms (ICFs)” olarakmevcuttur. ‹ngilizce ad›ndan da (Yal›t›c›(Yal›t›ml›) Beton Kal›plar) anlafl›laca¤› gi-bi, bu yap›m sistemi plaka veya benzeriformda yal›t›m malzemesinin beton (veyabetonarme) perde duvar›n iki yüzünde yal›-t›m ve kal›p fonksiyonu görerek sürekli kul-lan›lmaktad›r.

Bu sistemin dilimizdeki ad› bu çal›flma-n›n yazar› taraf›ndan “II. Ulusal Yap› Mal-zemesi Kongresi, 2004-‹stanbul” de sunu-lan bir bildiride “Genlefltirilmifl PolistrenKöpüklü (EPS) Yal›t›m-Kal›pl› Yap›m Sis-temleri”2 olarak verilmifltir. Bu yap›m siste-mi, ayr›ca yine yazar›n dan›flmanl›¤›nda Sel-çuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Mi-marl›k Anabilim Dal› bünyesinde bir YüksekLisans çal›flmas›nda detayl› olarak incelen-mifltir.3

Geliflim SüreciSistem ilk olarak, 50 y›l önce modern yal›t›mmalzemesi olarak köpük (polystyrene) mal-zemenin afl›r› so¤uk k›fl ve afl›r› ya¤›fl alanAvrupa’da (Almanya) ortaya ç›kmas›yla bu-rada denenmeye bafllam›flt›r. Fakat, dahasonra benzer iklim özelliklerine sahip olanekonomik ve teknolojik olarak daha geliflmiflolan Kuzey Amerika’da geliflimini sürdür-müfl ve ilk patentli üretim Kanada’da ortayaç›km›flt›r. Kanada’l› Werner Gregori EPS kö-püklü sistemin patent baflvurusunu ilk olarakMart 1966 Kanada’da ve Ekim 1968’de deABD’de yapm›flt›r. ‹smini ise “Foam Form”yani “Köpük Kal›p” olarak vermifltir. FakatGregori daha sonra birçok Avrupa ülkesindepatentler alm›flt›r ki bunlar flu anda KuzeyAmerika k›tas›nda mevcut olan birçok ürü-nün de orijinini temsil etmektedirler. Mevcutgeleneksel yap›m sistemlerine bir alternatifolarak, sistemin uygulamas› 40 y›ld›r artanbir h›zda devam etmektedir. Sistemin çeflitle-ri ve teknolojisi ortaya ç›kt›¤› y›llardan beri

60

Dosya: KÜRESEL ISINMA ve M‹MARLIK

2000’li y›llara gelinceyekadar ülkemizde kullan›lanyap› üretim sistemleri,yukar›da sözü edilen faktörler bak›m›ndan incelendi¤inde, geneldegeliflmifl ülkelere k›yaslaoldukça yetersiz oldu¤ugörülecektir. Tabi, budurum son y›llarda devletve özel sektör taraf›ndanyap›lan at›l›mlar ilede¤iflmeye bafllam›flt›r.

61

Dosya: KÜRESEL ISINMA ve M‹MARLIK

geliflmekte, ve Kuzey Amerika’da yaklafl›k20’si patentli olmak üzere 35-40 aras›ndaüretici firma bulunmaktad›r.4

S‹STEM‹N TEKN‹K ÖZELL‹KLER‹, ÇEfi‹T-LER‹ VE UYGULAMALARI

Teknik ÖzelliklerTeknik ad›ndan da anlafl›ld›¤› gibi, bu siste-min temelde amac› yal›t›md›r. Bilindi¤i gibigeleneksel yap› üretiminde duvar tipleri,malzeme cinsine göre çok çeflitli alternatif-lerde olabilir. Ülkemiz flartlar›nda genel ola-rak en çok kullan›lan karkas yap› duvar tip-leri yal›t›ms›z olarak infla edilmekte ve heriki yüzü de klasik s›va ile kaplanmaktad›r.Tabii, bunun d›fl›nda say›s› az da olsa çok çe-flitli flekillerde de geliflmifl duvar çeflitleri demevcuttur. Fakat fiekil 1’de de görüldü¤üüzere kabaca yal›t›ms›z bir duvardaki R-de-¤eri’nin (bir malzemenin ›s› geçifl direnci)bir yüzü ve özellikle iki yüzü yal›t›ml› duva-r›nkine oranla çok düflüktür. Bu ›s› yal›t›ms›zbir duvarla infla edilmifl ortalama kalitede biryap›daki enerji kayb›n›n, tek veya iki taraf›yal›t›ml› duvar ile infla edilmifl iyi kalitedeyap›lara göre çok fazla olaca¤›n› göstermek-tedir.2, 5, 6

Bu tür yap›m sistemleri, tünel kal›p siste-minde oldu¤u gibi yerinde beton döküm yoluile üretilen bir strüktüre sahiptir. Yaln›z on-dan farkl› olarak, kal›p sistemi, ço¤unluklaGenlefltirilmifl Polistren Köpükler (EPS) ol-makla birlikte, buna benzer di¤er yal›t›mmalzemelerinden (XPS, çimento ba¤lay›c›l›köpük ve ahflap kompozitler) kal›c› olarakoluflmaktad›r. XPS köpükler daha rijit olma-s›na ra¤men hem pahal› hem de levha for-mundan (extrüzyon üretim) baflka üretimizor oldu¤u için daha az kullan›lmaktad›r.EPS köpüklerin kaliteleri ›s›l özelliklerine,yo¤unluklar›na, dayan›mlar›na ve rüzgâra veneme karfl› dirençlerine göre de¤iflmektedir.Yo¤unluklar› di¤er özelliklerine (›s›l yal›t›m,yani R-de¤eri, dayan›m› ve nem tutuculu¤ugibi) önemli derecede etki etmektedir.2, 7,

9,10

Bir yap›n›n tafl›y›c› duvarlar›n›n tamam›(iki yüzlerinden) önceden fabrikalarda çeflitli fiekil 3. EPS Yal›t›m-kal›pl› yap›m sistemde asmolen döfleme ve duvar detay› 8

fiekil 1. Çeflitli duvar tiplerine göre R-De¤eri (Is› Geçifl Direnci)5, 6

fiekil 2. EPS Yal›t›m-kal›pl› yap›m sisteminin genel olarak kal›p çeflitleri7

formlarda (panel (levha), kütük veya deliklibriket) haz›rlanm›fl çeflitli polistren köpükmalzemeler ile çeflitli tipte iskelelerin yard›-m› ile logo fleklinde monte edilmektedir. Da-ha sonra sistemine göre çelik donat› yerleflti-rilerek haz›r beton pompalar ile aralar› doldu-rularak duvarlar infla edilmektedir. Bu EPSköpük kal›plar betonun prizinden sonrada ya-l›t›m görevlerine devam etmek üzere sürekliolarak yerinde b›rak›lmaktad›rlar (fiekil 2).Bu sistemlerde döflemeler de yine kal›p veyal›t›m (›s› ve ses olmak üzere) amac›yla yaplaka formunda veya asmolen formunda uy-gulanmaktad›r (fiekil 3).2, 7, 9,10

Sistemin ÇeflitleriSistemin, uygulamada üretilen EPS köpüklüyal›t›m-kal›plar›na göre ve yap› yüksekli¤ineba¤l› olarak seçilen tafl›y›c› sistemin kal›plariçinde oluflan formlar›na göre çok çeflitlerivard›r:

A) EPS yal›t›m-kal›p çeflitlerine göreKal›plar›n boyutlar›na ve de birbirlerine ba¤-lanma flekillerine göre genelde üç çeflidi var-d›r:

1) Levha (panel) sistemler: Bunlar, ge-nelde 5cm kal›nl›¤›nda (köpük kal›nl›klar›yap›lar›n bulunduklar› iklimsel flartlara vecephelerin yönlerine göre de¤iflkenlik göste-rebilirler), 50 ila 120cm yüksekli¤inde ve120 ila 240cm eninde sitemin en büyük kö-pük-kal›p elemanlar›d›r. Bu tip kal›p sistem-leri, duvarlar›n büyük bölümler halinde birifllemle infla edilmesine izin vermektedir.Bunlar›n yüzeyleri düzgün ve betona daha

iyi yap›flabilmesi için düzenli yivleri vard›r.Levhalar birbirlerine metal veya plastik ba¤-lant› elemanlar› ile ba¤lanmaktad›rlar (fiekil2).2, 7, 9,10

2) Kütük (plank) sistemler: Bu eleman-lar›n boyutlar› levhalar kadar genifl (120-240cm), ama yükseklikleri daha az olan (20-30cm) ve kal›nl›klar› duruma göre de¤iflebi-lir (ortalama 5cm). Tafl›y›c› sisteme göre bukütükler metal veya plastik bir ba¤ eleman›ile ba¤lanmaktad›r. Kütüklere bu ba¤lar›nmonte edilebilmeleri için kenarlar›nda çeflitliflekillerde yivler aç›lmaktad›r. (fiekil 2).2, 7,

9,10

3) Briket (block) sistemler: Bu eleman-lar, köpük kal›plar›n en küçü¤ü olarak, delik-li beton briketlere benzer bir boyutta veformdad›rlar. Yükseklikleri 20 ila 40cm, ge-nifllikleri ise 120 ila 240cm aras›nda de¤ifl-mektedir. Ortalama 30cm x 120cm boyutla-r›ndad›rlar. Kal›nl›klar› ise yine yap›n›n tafl›-y›c› sistemine göre de¤iflmekte ve form al-maktad›r. Briketler, herhangi baflka elemankullanmaks›z›n çeflitli geçme diflleri ile birlogo gibi birbirine birlefltirilmektedirler (fie-kil 2, 4).2, 7, 9, 10

B) Betonun flekillerine göreYap›n›n boyutundan ve tafl›y›c› sisteminingerekliliklerinden ortaya ç›kan sonuca göreEPS köpük kal›plar›n içinde flekillenen beto-nun flekillerine göre de bu sistemin dört ayr›çeflidi vard›r:

1) Düz duvar (Flat ICF wall) sistemleri:Bu tip duvarlar, geleneksel sistemdeki perdeduvarlar gibi sabit kal›nl›kta ve normal ahflapveya metal kal›b›n oluflturdu¤u gibi düz yü-zeyleri vard›r. Kal›nl›klar› yine tafl›y›c› siste-me göre 10cm den 30cm’e kadar de¤iflmek-tedir (fiekil 5a). 2, 7, 9, 10

2) Tost ›zgara duvar (Waffle grid ICFwall) sistemleri: Bunlar, isminden de anlafl›-laca¤› gibi tost makinesinde s›k›flt›r›lm›fl birtost ekme¤e benzemekte, yani beton duvar›nkal›nl›¤› de¤iflkenlik göstermektedir. Bu sis-temde duvar kal›nl›¤› ortalama perde gibi 15-20cm lik yatay ve düfley çekirdekler mevcut-tur. Çekirdekler aras›nda düfleyde 30cm veyatayda 40cm mesafe vard›r, ve bu ›zgara çe-

62

fiekil 4. EPS Yal›t›m-kal›plarda briket(block) elemandan bir kesitli detay11

Dosya: KÜRESEL ISINMA ve M‹MARLIK

63

kirdek tafl›y›c› aras›nda kalan beton k›s›m iseortalama 5cm kadard›r (fiekil 5b).2, 7, 9, 10

3) Ekran ›zgara duvar (Screen grid ICFwall) sistemleri: Bu sistem de tost ›zgara sis-temi ile çok benzer, fakat yatay ve düfley ›z-gara tafl›y›c› çekirdek aras›nda kalan k›sm›beton de¤il, yine EPS köpük yal›t›m-kal›pdoldurmaktad›r. Böylece, bu yatay ve düfleyçekirdek tafl›y›c›lar›n aras›nda ekran tipi bofl-luklar oluflmaktad›r. Tafl›y›c› beton çekirdek-lerin kal›nl›¤› ortalama 15cm ve bunlar›naras›ndaki mesafeler merkezlerinden 30cmkadard›r (fiekil 5c).2, 7, 9, 10

4) Dikme-ve-kirifl duvar (Post-and-beam ICF wall) sistemleri: Bu sistem de fle-kil olarak yine bir önceki ekran-›zgara duvarsistemine benzemekte, fakat boyutlarda fark-l›l›klar var. Öyle ki, yatay ve düfley tafl›y›c›beton çekirdekler aras›ndaki mesafeler art-m›fl, art›k kolon ve kirifller haline dönüflmüfl-lerdir. Kolonlar aras›nda 120cm ve kiriflleraras›nda da 120-240cm mesafe bulunmakta-d›r (fiekil 6).2, 7, 9, 10

MEVCUT D‹⁄ER YAPIM S‹STEMLER‹NEGÖRE ÜSTÜNLÜKLER‹ VE SAKINCALARIYukar›da detayl› olarak aç›klanan bu yap›msistemlerinin di¤er sistemlere göre üstünlük-lerini, baflta tasar›mc›, yap›mc›, kullan›c›yasa¤lad›¤› belirgin faydalar›n yan› s›ra sürdü-rülebilir bir çevre ve ülke ekonomisine genelolarak olmak üzere afla¤›daki befl bafll›k al-t›nda toplamak mümkündür:

Tasar›mc› için Faydalar›a) Tasar›m esnekli¤i sa¤lamas›: Yap›m sis-teminin çok çeflitli flekilleri ve eleman çeflit-leri olmas›, tasar›mc›ya oldukça fazla say›daalternatifler sa¤lamaktad›r. Örne¤in, özelüretim gerektirmeden istenilen formda aç›k-l›klar ve duvar formlar› tasarlamak mümkünolmaktad›r.b) Yap›lar›n bütün strüktür sistemlerineuyarlanabilmesi: Herhangi bir yap›n›n tafl›-y›c› sisteminin bu yap›m sistemi ile infla edil-mesi mümkündür.c) Yönetmeliklere uygun yap› performansstandartlar›na sahip olmas›: Bu sistemle

infla edilmifl bir yap›, yönetmeliklerin gerek-tirdi¤i en ideal yap› performanslar›n› göste-rebilmektedir. Örne¤in, en önemli özelli¤istrüktür sisteminden baflka enerji, yang›n, veakustik bak›mdan da çok yüksek perfor-manslar göstermektedir.d) Çok çeflitli yap› kaplama ve di¤er bitir-me elemanlar›na kolayl›k sa¤lamas›: Busistemde bir yap›, d›fl yüzeyinden tafl, tu¤la,s›va, seramik, plastik ahflap yal› bask›s›; içyüzeyinden ise s›va, ka¤›t veya baflka birmalzeme ile kaplanmas›na uygulama kolay-l›¤› sa¤layabilmektedir.2, 13, 14, 15, 16, 17

Yap›mc› için Faydalar›a) Yap›m h›z›n›n artmas›: Yap› üretim h›z›-n›n art›r›lmas› ile zaman ve iflçilik tasarrufusa¤lanmaktad›r.b) ‹flçili¤in azalmas›: Yap› üretiminde fabri-kasyon sistemi ile kalifiye iflçilikten tasarrufedilmekte fakat buna ra¤men yap›m tekni¤i-nin kalitesi düflmemektedir.

a) Düz duvar b) Tost ›zgara duvar c) Ekran ›zgara duvar

fiekil 5. EPS Yal›t›m-kal›pl› yap›m siste-minde en çok rastlanan beton tafl›y›c›formlar12

fiekil 6. EPS Yal›t›m-kal›pl› sistemde dikme-ve-kirifl duvar çeflidinden bir kesitdetay7

Dosya: KÜRESEL ISINMA ve M‹MARLIK

c) Yap›m sürecinin bütün y›la ve iklimselflartlara uygunlu¤u: EPS köpüklü kal›pla-r›n dona karfl› gösterdi¤i olumlu etki ile yap›üretimi bütün sezona ve zamana yay›lmakta,dolay›s›yla büyük zaman kazan›m› oluflmak-tad›r. Böylece genel olarak istihdama ve eko-nomiye katk› sa¤lanmaktad›r.d) Kolay s›hhi tesisat montaj›: Yap›ya ilifl-kin bütün s›hhi tesisat sistemleri beton dö-külmeden EPS kal›plar aras›ndaki boflluklaraveya daha sonra köpük kal›plar›n içine ko-layca yerlefltirilebilmektedir. e) Yap› araç park› ve di¤er teknik dona-n›mlar›n azalmas›: Bu sistemde köpük ka-l›plar olsun, bunlar› destekleyen geçici pa-yanda elemanlar› olsun, kullan›lan yap› ele-manlar›n›n hafifli¤i yap›m için çok az teknikaraç ve gerece ihtiyaç göstermektedir. Betonise, zaten haz›r olarak beton santrallerindentafl›nmaktad›r.f) fiantiye alan›n düzenli olmas› ve büyükalanlara ihtiyaç göstermemesi: Kullan›lanelemanlar›n çok çeflitli olmamas› ve malze-menin depolanmaya ihtiyaç göstermemesi,flantiye alanlar›n›n daha düzenli olmas›n›sa¤lamakta ve gere¤inden fazla alana ihtiyaçgöstermemektedir.g) fiantiyede kaza riskinin azalmas›: Kul-lan›lan malzemenin hafifli¤i ve yap›m s›ra-s›nda riskli bir iflçili¤in olmamas› ile birlikteflantiyenin düzenli olmas› kaza riskini hemenhemen kald›rmaktad›r.2, 13, 14, 15, 16, 17

h) Maliyet tasarrufu: Yukar›da da bahsi ge-çen maliyet tasarruflar›na ek olarak bu sis-temle üretilen enerji etkin yap›larda daha kü-çük boyutlu merkezi ›s›tma sistemi ile mali-yet tasarrufu yap›lm›fl olmaktad›r.

Kullan›c› için Faydalar›a) Konforlu ve ucuz kullan›ml› olmas›:Çok kaliteli yal›t›m tekni¤i ile iç mekânlardaçok iyi konfor flartlar› ve enerjiden tasarrufyap›labilmektedir. Örne¤in, ABD’de ahflapkarkas sistemlerine k›yasla %40-50 civar›n-da tasarruf yap›labilmektedir. Ancak ülke-mizdeki kalitesiz yap›m tekni¤i dikkate al›n-d›¤›nda, bu tasarrufun %60-70’e vard›¤› söy-lenmektedir.18

b) Akustik performans›n iyi olmas›: Kö-

pük malzemenin özelli¤i gere¤i d›fl ortamda-ki gürültünün içeri girmesini engellemekteve kullan›c› için oldukça iyi akustik konforsa¤lamaktad›r.c) Deprem ve di¤er d›fl etkilere karfl› daya-n›kl› olmas›: Sistemin bir tünel kal›p yap›mtekni¤ine benzemesi yap›y› her bak›mdandepreme ve di¤er d›fl etkilere (sel, rüzgâr, vs)karfl› emniyetli olmas›n› sa¤lamaktad›r.d) Yang›na karfl› emniyetli olmas›: Bu sis-temde kullan›lan bütün EPS köpük malzeme-ler yang›na karfl› kimyasal olarak korunmal›oldu¤u için (B1 s›n›f›: alev almazlar), her-hangi bir yang›n an›nda yang›n›n fliddeti art-mamakta ve kullan›c›lar›n can güvenli¤i da-ha az riskli olmaktad›r.e) Yap›lar›n sa¤l›kl›, temiz ve uzun kulla-n›m›n›n sa¤lamas›: EPS köpükleri, özellik-leri itibar› ile genel olarak d›fl etkilerden azetkilenmekte, dolay›s›yla yap›lar›n ömrünündaha uzun, bak›m›n›n daha kolay ve ucuz ol-mas› sa¤lamaktad›rlar. Yine, yap›larda nem-lenme yolu ile mikroorganizma oluflturmaya-rak sa¤l›kl› bir yaflam temin etmektedirler.2,

13, 14, 15, 16, 17

Sürdürülebilir Çevre için Faydalar›a) Mükemmel ›s›l performansl› olmas›: Is›geçifline karfl› çok yüksek derecede dirençliolmas› daha az enerji kullan›m›n› temin et-mektedir.b) Yüksek ›s›l kütleye sahip olmas›: Siste-min içindeki betonarme duvar di¤er hafif sis-temlere k›yasla daha fazla ›s› depolayabilme-si sistemin daha ›s›l dengeli oldu¤u, dolay›-s›yla ›s›tma ve so¤utmada daha az enerji ge-rektirmektedir.c) Çok az at›k malzeme üremesi ve malze-menin yeniden kullan›labilmesi: Bu sis-temle yap› üretiminde oldukça az at›k ortayaç›kar ve yap› kullan›m ömrünü tamamlad›-¤›nda ise kullan›lan malzemeler yeniden kul-lan›labilir flekilde dönüfltürülebilmektedirler.

Ülke Ekonomisine Sa¤lad›¤› Genel Faydalar a) Ormanlar›n korunmas›: Ahflap malze-menin, geleneksel yap› üretiminde kullan›lankal›pç›l›k ile birlikte özelli¤i itibar› ile kapla-

64

Çok kaliteli yal›t›m tekni¤iile iç mekânlarda çok iyikonfor flartlar› ve enerjiden tasarrufyap›labilmektedir. Ancak ülkemizdeki kalitesiz yap›m tekni¤idikkate al›nd›¤›nda, butasarrufun %60-70’evard›¤› söylenmektedir.

Dosya: KÜRESEL ISINMA ve M‹MARLIK

ma malzemesi olarak iç yüzeylerde kullan›-m›n›n terk edilmesi ile genel olarak ormanla-r›n korunmas›na fayda temin etmektedir.b) Ülkenin ekonomik kalk›nmas›: Yap›sektörü, ülkelerin genel ekonomilerinde enbüyük yeri tuttu¤u bilinen bir gerçektir. Busebeple, yukar›da bahsedilen birçok faktörlersonucu bu sistem ülke ekonomilerine genelolarak çok büyük katk›lar sa¤lamas› kufl-kusuzdur.2, 13, 14, 15, 16, 17

Sistemin Sak›ncalar› Ancak sistemin, söz konusu edilen birçoküstünlüklerine karfl›n, özellikle ülkemizaç›s›ndan sak›nca say›labilecek birkaç yönüolarak flunlar söylenebilir;a) Sistemin ve yararlar›n›n henüz yayg›n

olarak tan›nmam›fl olmas›, bunun yan›ndauygulama yapacak ekiplerin oluflmamas› vede yanl›fl uygulama yap›larak baflar›s›zsonuçlanma olas›l›¤›,b) Çok katl› yap›ma henüz yayg›n olarak

imkân vermemesi,c) ‹lk yat›r›m maliyetinin (yap› üretimi) yük-sek olmas›, cayd›r›c› etki yapmas›,d) Yang›n riskinde bo¤ucu gaz ç›karma

olas›l›¤›,e) Yal›t›m tabakalar› aras›ndaki betonarme

çekirde¤in donat› imalat›n›n zor olmas›.

SONUÇ VE DE⁄ERLEND‹RMETÜB‹TAK’›n 2003 y›l›nda haz›rlam›fl oldu-¤u bir ön rapora göre; enerji sektörü çevreyeen fazla olumsuz etkide bulunmaktad›r ve fo-sil yak›t tüketiminin sebep oldu¤u emisyon-lar, yerel, bölgesel ve küresel çevre sorunla-r›na yol açmakta, hatta giderek iklim de¤i-flikli¤i boyutlar›na getirmektedir. Bu yüzden,bu fosil kaynaklardan kademeli olarak uzak-laflarak, (ilk yat›r›m› daha pahal› fakat uzundönemde daha ekonomik) yenilenebilir ener-ji kaynaklar›na yönelmek gerekmektedir. Ta-bi, bunu ancak geliflmifl ülkeler becerebil-mektedir. 19

Bizim gibi ekonomik ve teknolojik geli-flimini tamamlayamam›fl ülkeler ise mevcutgeleneksel enerjiden maksimum derecede ta-sarruf yaparak hem ekonomimize hem deçevre kirlili¤ine çözümde katk› sa¤lanm›fl

olunacakt›r. Bunun için de, geliflmifl ülkeler-deki yap›larda genel olarak tüketilen enerji-nin toplam tüketilen enerjiye oran›n›n %50’ye varmas›, ve ülkemizde sadece ›s›nma-ya toplam enerjinin 1/3’ünün harcanmas› se-bebiyle yap›m sistemlerinde enerji tasarrufu-na gitmeyi gerekli k›lmaktad›r. Bu da mevcutyap›lar için en pratik çözüm özellikle yap›la-r› d›fl›ndan mantolama yolu ile olabilir. Yeniyap›lanmalar için ise sadece tek ›s› yal›t›m›tasarrufu de¤il, di¤er birçok aç›dan yukar›dadetayl› olarak aç›klanan yal›t›m-kal›pl› ya-p›m sistemleri ile baflta konut olmak üzereyap› üretimi yapmak gerekmektedir.

ABD’de 10 y›l kadar öncesine bu sistem-le bina yap›m› çok belirgin de¤il iken, ilerle-yen y›llarda çok h›zl› bir art›flla 2006 da pa-zar pay› 6 kat büyümüfltür. 2015’e kadar yeniinfla edilecek konutlar›n %15 ila 25 oran›ndabu sistemle infla edilece¤i tahmin edilmekte-dir. Bu sistem sadece konut üretiminde de¤ilayn› zamanda ticari yap›larda da kullan›lma-ya bafllanm›flt›r. ABD’de bu sistemle üretilenyap›lar›n % 30’unu ticari yap›lar oldu¤u tes-pit edilmifltir. Tabi, bu da 1-2 katl› konut ya-p›lar›n›n üretimi için daha pratik oldu¤u bili-nen bu sistemin ayn› zamanda yüksek katl›ticari yap›lar içinde üretiminin pratikte uygu-lanmaya baflland›¤›n›n kan›t› olmaktad›r.Öyle ki, 11 kata kadar yap› üretiminin ger-çekleflti¤i ifade edilmektedir.20, 21, 22

Ülkemizde ise, henüz 7-8 y›ldan beri biriyerli patent ile olmak üzere bir kaç Avrupafirmas›n›n ürünleri uygulanmaktad›r. Yerlipatent olarak EPS yal›t›m-kal›p üreten ve uy-gulama yapan firma 2001 y›l›nda Konya’dakurulmufltur. Fakat, ülkemiz flartlar›nda gele-neksel sisteme k›yasla ilk yat›r›m olarak bi-raz pahal› (% 7-12 civar›nda) oldu¤u kabuledilen bu sistemde henüz istenilen üretim se-viyesine gelinememifltir. Bu sistem ile yakla-fl›k 120 konut civar›nda bir üretim yap›ld›¤›ve köpük üretiminin daha çok mantolama vedi¤er amaçlar için yap›ld›¤› ifade edilmekte-dir.18

Bu yap›m sisteminin mevcut sistemlerlek›yasland›¤›nda, genelde karma bir yap›msistemi oldu¤u söylenebilir. Hem yerinde-yap›m tekni¤i özelli¤i, hem tafl›y›c› duvarla-

65

Dosya: KÜRESEL ISINMA ve M‹MARLIK

TÜB‹TAK’›n 2003 y›l›ndahaz›rlam›fl oldu¤u bir önrapora göre; enerji sektörüçevreye en fazla olumsuzetkide bulunmaktad›r vefosil yak›t tüketimininsebep oldu¤u emisyonlar,yerel, bölgesel ve küreselçevre sorunlar›na yolaçmakta, hatta giderek iklim de¤iflikli¤iboyutlar›nagetirmektedir.

r›n betonarme perde olmas›, dolay›s›yla tü-nel kal›p sistemi özelli¤i, hem de prefabriksay›labilecek EPS yal›t›m-kal›p elemanlar›bulundurmas› özelli¤i ile bu sistemi gele-neksel, geliflmifl geleneksel ve de geliflmiflyap›m sistemleri olarak de¤erlendirmekmümkündür. Tabi, bu sistem, ayr›ca yukar›-da bahsedilen birçok faydal› özellikleri de(h›zl› yap›m, y›l›n her döneminde yap›m, ta-sar›m esnekli¤i, konfor, vs) bünyesinde bu-lundurmas› sebebi ile söz konusu bilinen ya-p›m sistemlerinden çok daha fazla faydalarasahiptir.

Sistemi di¤er sistemlerden ay›ran enönemli özelli¤i ise h›zl› yap›m tekni¤ine sa-hip olmas›d›r. Zaten, bu sistemler ilk üretiliflamac› olarak ‘h›zl›’ ve “kendin evini kendinüret” felsefesi ile ortaya ç›km›fl ve daha çokaz katl› konut üretimi için pratikte uygulan-maktad›r. Di¤er en önemli dikkat çeken özel-li¤i ise enerji tasarrufuna yapt›¤› katk›d›r.Yaklafl›k % 60-70’lere varan oranda yak›t ta-sarrufu sa¤layan bu yap› sisteminin, kullan›-lan enerjinin %60’›n›n ithal edildi¤i ve bu-nun da % 33’ünün binalar›n ›s›t›lmas›ndakullanan ülkemiz flartlar›nda ne dereceönemli oldu¤u görülmektedir.

Sonuç olarak, ülkemizin genel enerji du-rumu, yap› a盤› ve özellikle yap› kalitesidikkate al›nd›¤›nda, bu tür yap›m sistemleri-nin pratikte uygulanmas›n›n ne kadar önemlioldu¤u ortaya ç›kmaktad›r. Dolay›s›yla ülke-miz ekonomik flartlar› ve olanaklar› dikkateal›narak, bu yap›m sisteminin özellikle konutüretiminde yo¤un bir flekilde uygulanmas›teflvik edilmelidir.

Notlar:

* Expanded Polystyrene Sytropor

** Insulating (or Insulated) Concrete Forms

Kaynaklar:

1. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl›¤›, (2004).“Sektörel Enerji Tüketimi”.

2.Koç, ‹., Gürdal, E., “Polistren Köpüklü (EPS)Yal›t›m-Kal›pl› Yap›m Sistemleri; Dünyada veTürkiye’deki Uygulamalar›” 13-17 Ekim 2004. 2.Ulusal Yap› Malzemesi Kongresi ve Sergisi”, TMMOBMimarlar Odas› ‹stanbul Büyükkent fiubesi, ‹.T.Ü.

Taflk›flla, ‹stanbul.

3. Uygun, F., (2005). “Konut Üretiminde Kal›c›Yal›t›m-Kal›pl› Yap›m Sistemleri ve Ülkemiz Aç›s›ndanÖnemi”, Y. Lisans Tezi, S.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü,Konya.

4. www.formtechsys.com/historyoficf

5. Toydemir, N., Gürdal, E., Tanaçan, L., (2000). “Yap›Eleman› Tasar›m›nda Malzeme”, (‹.T.Ü.), LiteratürYay›nlar›:39, ‹stanbul.

6. Mcmichael, C., (March 2004). “R-value. It’s whereenergy efficiency solutions begin”, Concrete Homes,Magazine monthly, U.S.A.

7. Icfweb-Lerning Center, “Overview of ICF Systems”,www.icfweb.com.

8. Insul-Deck, “Bottom-line benefits for a contractor”,www.insul-deck.org.

9. VanderWerf, P., “Insulating Concrete Forms(ICFs)—In-Depth Analysis: Details”, InsulatingConcrete Forms, www.toolbase.org.

10. Shawn, P.McKee & Jay Crandell, P.E., “DesigningHomes Using Insulating Concrete Forms”, NAHBResearch Center, www.nahbrc.org.

11. Reward Wall System, “Residential Builders”,www.rewardwalls.com.

12. ICFA-Insulating Concrete Forms Association.“Types of Insulating Concrete Forms”,www.forms.org

13. Insulat›ng Concrete Formwork Association, “HighPerformance Buildings”, Publications,www.icfinfo.org.uk

14. Icfweb-Lerning Center, “Benefits of ICF Systems”,www.icfweb.com.

15. Quad-Lock ICFs, “Advantages of the System”,www.quadlock.com.

16. Portland Cement Assoc., “Insulating ConcreteForms”, www.cement.org.

17. ECO-Block, “Simpler, Faster, Better”, www. eco-block.com.

18. Stroton H›zl› Konut Sistemleri, www.stroton.com.

19. TÜB‹TAK, (Ocak-2003), “Vizyon 2023 TeknolojiÖngörüsü Projesi: Enerji ve Do¤al Kaynaklar Paneli”Ön rapor, Ankara.

20. Lyman, J., (Marh-2007), “ICF Industry Report”,Insulating Concrete Form Association.

21. Lyman, J., (Marh-2007), “ICF Leading the Wayinto the Future”, Insulating Concrete FormAssociation.

22. www.solar-power-sales.com/icfbuilding.html

66

Dosya: KÜRESEL ISINMA ve M‹MARLIK

Bizim gibi ekonomik veteknolojik gelifliminitamamlayamam›fl ülkelerise mevcut geleneksel enerjiden maksimum derecede tasarruf yaparakhem ekonomimize hem deçevre kirlili¤ine çözümdekatk› sa¤lanm›fl olunacakt›r.

edense felaket haberleri her zamangüzel ve çelici haber oluyor. Gerçek-leri yans›t›p yans›tmamas› da önemli

say›lm›yor. Bunun örne¤ini 90’l› y›llar›n sonuna do¤-

ru “katil yosun”, “terörist yosun” haberlerin-de de yaflad›k. Bir Akdeniz ülkesinin birisi-nin akvaryumundan kaçt›¤› söylenen Cauler-pa cinsi bir yosunun Do¤u Akdeniz’e do¤ruh›zla yay›ld›¤›, Türkiye’nin güneybat› k›y›la-r›na ulaflaca¤›, deniz canl›lar›n› yok edece¤i,insanlara bile zarar verece¤i haberleri aylar-ca gündemden düflmedi. Hatta turistik tesis-lerimizin bir k›sm›nda rezervasyon iptalleridahi yafland›.

Türkiye sahillerine gelirse bu yosunlar-dan bir an evvel kurtulman›n yollar› araflt›r›l-d›. Ar-Ge projeleri haz›rland›. An›lan yosun-lar›n Günefl ›fl›¤› alarak büyümelerini engel-lemek için üzerlerinin siyah polietilen örtü-lerle kaplanmas› dahi düflünüldü.

Oysa bu yosunlar›n söylendi¤i gibi olma-d›¤›, di¤er yosunlardan fark›n›n h›zl› büyü-yen tür oldu¤u, h›zl› büyüdü¤ü oranda deniz

ortam›na bol oksijen verdi¤i ve uzak do¤uülkelerinde ekmek yap›m›nda kullan›ld›¤›göz ard› edildi.

Ne var ki an›lan yosun keflke ülkemizegelmifl olsayd›, deniz ortam›na vereceklerioksijenle k›y›lar›m›zdaki at›k su ar›tma tesis-lerine ek olarak ikincil ar›tma yaparak k›y›la-r›m›z›n daha temiz olmas›n› sa¤layacakt›.

KÜRESEL ISINMA Yeryüzü güneflten gelen k›sa dalga boyluradyasyonla ›s›nd›ktan sonra, geri kalan bö-lümünü uzun dalga boylu radyasyonla tekraruzaya vermektedir.

Küresel ›s›nma, fosil yak›tlar olarak ad-land›r›lan petrol, kömür ve benzeri karboniçeren yak›tlar›n kullan›m› sonucu oluflan vesera gazlar› olarak adland›r›lan, karbondi-oksit (CO2), s›¤›r çiftlikleri ve batakl›klar-dan atmosfere verilen metan (CH4) ile di-azotmonoksit (N2O), gibi gazlar, dünyan›nüzerini battaniye gibi sararak, güneflten ge-len radyasyonun tekrar uzaya verilmesini en-gelleyerek dünyan›n ›s›nmas›na, baflka bir

67

Murat Meflhur, Biyolog

67

Dosya: KÜRESEL ISINMA ve M‹MARLIK

KÜRESEL ISINMA FELAKET SENARYOSU MU?

Murat MEfiHUR

N

ifadeyle iklim de¤iflikli¤ine sebep olan et-ken olarak tan›mlanmaktad›r.

Küresel ›s›nma sonucunda, Antarktika veGrönland gibi buzlarla kapl› alanlar›n erime-siyle okyanuslar›n ve denizlerin yükselece¤i,k›y› yerleflimlerinin sular alt›nda kalaca¤›,bitki ve hayvan türlerinin de¤iflen iklimeuyum sa¤layamayarak yok olaca¤›, ya¤›flla-r›n azalarak kurakl›k meydana gelece¤i vebenzeri felaket senaryolar› yaz›ld›.

Yüzen Buz Da¤lar›n›n ErimesiHalinde Okyanuslar ve Denizler Yükselecek mi?Antarktika k›tas› ve di¤er buzlarla kapl› alan-lardan kopan ve halen okyanuslarda yüzmek-te olan buz da¤lar›n›n erimesi halinde deniz-lerin seviyesini yükseltmesi mümkün de¤il-dir.

Yüzen buz kütlesinin onda birinin denizüstünde, onda dokuzunun denizin alt›nda ol-du¤u bilinmektedir. Deniz suyunun yo¤unlu-¤unu yaklafl›k 1.0 gr/cm3, buzun yo¤unlu¤u0.9 gr/cm3 oldu¤undan yüzen buzlar›n erime-si halinde hacminin azal›p suyun hacmineeflitlenmesinden dolay› deniz seviyesindeyükselme meydana gelmesi mümkün de¤ildir.

Küresel Is›nman›n Buz Da¤lar›Üzerine Etkisi Nas›l Olacakt›r? Kuzey ve güney kutuplarda günefl ›fl›nlar›n›ngelifl aç›s›n›n azl›¤›ndan dolay› birim alanadüflen düflük radyasyonun buz da¤lar›n›n k›-sa sürede erimesine fazla etkili olmayacakt›r.

Ayr›ca, kutuplar üzerindeki sera gazlar›,kuzey ve güney yar›m kürelere oranla dahaazd›r. Kutuplardaki sera gazlar› atmosferindo¤al yap›s›na yak›n de¤erlerde bulunaca-¤›ndan buz da¤lar›n›n erimesi üzerine etkisiaz olacakt›r.

Küresel Is›nmayla DenizlerinAlan Art›fl› ve BuharlaflmaSera gazlar› etkisiyle zaman içerisinde denizve okyanus seviyelerinde meydana gelebile-cek yükselmeye ba¤l› olarak yüzey alanlar›n-da da art›fl meydana gelece¤i aç›kt›r. S›cakl›kve yüzey alan› art›fl›na ba¤l› olarak buharlafl-ma da h›zlanacakt›r. Bilindi¤i gibi, buharlafl-ma (evaporasyon), su kütlesinin derinli¤ine

ba¤l› olmay›p suyun yüzeysel alan› ile oranl›fiziksel olgudan dolay› deniz seviyesi azala-rak tekrar dengeye gelecektir.

Küresel Is›nmayla Kurakl›k Artacak m›?Küresel ›s›nmaya ba¤l› olarak okyanuslardanve denizlerden buharlaflan suyun tekrar ok-yanuslar üzerine düflmedi¤i, havaya kar›flt›¤›ve üst atmosferdeki kuvvetli rüzgarlarla bü-tün dünya üzerine da¤›ld›¤› bilinen bir ger-çektir.5

Ayr›ca, fazla ya¤›fl alan yöreler; düflük s›-cakl›k ve yüksek bas›nç, buna karfl›l›k, az ya-¤›fl alan yöreler; yüksek s›cakl›k ve düflükbas›nç özelli¤i tafl›d›¤›ndan, ya¤›fllar, bas›nçve s›cakl›k fark›ndan dolay› oluflacak rüzgar-larla kurak bölgelere tafl›nacakt›r.

Buna verilebilecek uygulamal› bir örnek;kentsel alanlar›n günefl radyasyonu alarakfazla ›s›nmas› ile kentsel alan çevresindeoluflturulacak a¤açland›rma alanlar›ndakidüflük s›cakl›ktan istifade edilerek havaak›mlar› oluflturulmas› ilkesine dayanan ve70’li y›llarda o zamanki Orman Bakanl›¤›n-ca, kentler üzerindeki hava kirlili¤ini azalt-mak maksad›yla bafllat›lan “Yeflil KuflakA¤açland›rmas› Projesi” çal›flmalar›d›r.

Küresel Is›nmayla Bitki ve Hayvan Türleri Yok Olacak m›?Genelde do¤al koflullarda ve habitat de¤ifli-mine ba¤l› olarak bitki ve hayvan türlerindeortama uyma zorlu¤undan bir yandan azalmagörülürken di¤er yandan yeni koflullarauyum sa¤layan türler meydana gelmektedir.

Denge halindeki bir sistemin yer de¤ifltir-melerini yöneten, “düzgün denge durumun-daki bir sistemde sabit s›cakl›ktaki her bas›nçartmas› bir dönüflüm meydana getirir”, ola-rak tan›mlanan Le Chatelier (1850-1936)Yasas›4’n› yaflam alanlar›na uyarlad›¤›m›z-da; “ortamdaki de¤iflmelerin canl›larda fonk-siyonel ve dokusal tepkiler belirir ve de¤ifleniklim etmenlerine karfl› yeni biyolojik denge-nin kurulmas›na imkan verdikleri ve yeni or-tama uyum sa¤lad›klar›” bilinmektedir.

Karbon Yutaklar›Küresel ›s›nmayla birlikte artan karbondiok-

68

Genelde do¤al koflullarda ve habitatde¤iflimine ba¤l› olarak bitki ve hayvantürlerinde ortama uyma zorlu¤undanbir yandan azalma görülürken di¤eryandan yeni koflullara uyum sa¤layantürler meydana gelmektedir.

Kutuplardaki sera gazlar› atmosferindo¤al yap›s›na yak›n de¤erlerde bulunaca¤›ndan buz da¤lar›n›n erimesiüzerine etkisi az olacakt›r.

Dosya: KÜRESEL ISINMA ve M‹MARLIK

sit, karbon yutaklar› olarak adland›r›lan bit-kilerin ve ormanlar›n organik madde olufltur-mas›na kaynak teflkil etmekte ve orman sto-kundaki art›mla birlikte atmosfere sal›nanoksijen miktar›nda art›fla neden olmaktad›r-lar.

Ayr›ca, sera gazlar›ndan karbondioksitgaz›n›n % 40’› dünyam›z alan›n›n dörtte üçü-nü kaplayan okyanuslar taraf›ndan yutuldu-¤u da bilinmektedir.6

S›¤›r Çiftlikleri ve Batakl›klar›nMetan Gaz› Oluflumuna Etkisi?Batakl›k tan›m›, sulak alanlar›n öneminin ye-terince bilinmedi¤i zamanlarda verilen ad-land›rmad›r. Halen sulak alanlar (Wetland)olarak adland›r›lan bu ortamlar su içi bitkilerve fitoplanktonlar yard›m›yla atmosfere ok-sijen (O2) salan ve ayn› zamanda karbon yu-taklar› say›lan yararl› alanlard›r.

S›¤›rlar do¤al olarak iç bünyesel yap›lar›gere¤i atmosfere metan gaz› yayd›klar› veküresel ›s›nmaya sebep olduklar› gerekçeyle,kürsel ›s›nma karfl›tlar› taraf›ndan s›¤›r hay-vanc›l›¤›n›n terk edilerek küçükbafl hayvan-c›l›¤a dönüfltürülmesi istenmektedir.

Oysa s›¤›r hayvanc›l›¤›n›n yayg›n olarakuyguland›¤› yerler, çay›rlar, meralar ve ot-laklarca zengin yörelerdir. Buralar ayn› za-manda karbon yutaklar› olarak da hizmet ve-rirler. S›¤›r hayvanc›l›¤›n›n terk edilmesi ha-linde çay›rlar, meralar ve otlaklar eski öne-mini yitirecek ve muhtemeldir ki karbon yu-taklar› alanlar› amaç d›fl› kullan›larak yokedilecektir.

Evrendeki ve Dünyadaki De¤iflim Periyotlar›n› Dikkate Al›yor muyuz?Dünyan›n iklimi, do¤al süreçler kapsam›ndazaman zaman de¤iflikli¤e u¤ram›flt›r. NASAve Kolumbia Üniversitesi araflt›rmac›lar›,8200 y›l önce gerçekleflen ani iklim de¤iflik-li¤ini bilgisayar modelleriyle yeniden can-land›rmay› baflarm›fl, “buzul ça¤›n›n sonuna,›l›k dönemin bafllar›na karfl›l›k gelen bu za-manlarda, Kuzey Atlantik Okyanusu’na bo-flalan büyük boyutlardaki bir tatl› su selinink›sa sürede iklim de¤iflikli¤ine yol açt›¤› ilkkez modelleme yoluyla da gösterilmifl ve

Modelin sonuçlar›n›n iklim kay›tlar›yla datutarl› oldu¤u görülmüfltür”.1

Baflka bir örnek; yerel tarihçilerin ifadele-rine göre, nesilden nesile aktar›lan, güney il-lerinden Gaziantep ve havalisinde milat ola-rak kabul edilen, 1910 y›l› k›fl›nda günlerceya¤an, yörede “büyük kar” olarak adland›r›-lan do¤a olay›nda komflular›n birbirlerineulaflmak için tüneller kazd›klar› bilinmekte-dir.

Sonuç olarakDünyada geçmiflte meydana gelen ›s›nma veso¤uma olaylar›n›n tekrarlama periyotlar›tam olarak bilinmemekle beraber gelece¤eiliflkin olarak da belirsizli¤ini korumaktad›r.

Bu tart›flma kapsam›nda göz önünde bu-lundurulmas› gereken bir di¤er önemli nokta,sera gazlar›ndaki art›fl›n büyük ölçüde yük-sek yaflam standartlar›na sahip ülkelerdenkaynakland›¤› gerçe¤idir.

‹flin daha da ilginci, geliflmifl ülkelerin at-mosfere yayd›klar› sera gazlar›n›n, geliflmek-te olan ülkelerde çok daha yo¤un bir biçimdebulunan ormanlar ve do¤al karbon yutakla-r›nca yok ediliyor olmas›d›r.

Bu saptamalar ›fl›¤›nda, önümüzde cevap-lanmas› gereken çok önemli bir soru belir-mektedir ki, bu, küresel ›s›nma ile biraz dafelaket senaryosuna dönüfltürülen sürecingerçek amac›n›n geliflmekte olan ülkelerinkalk›nmas›n›n önüne konmak istenen bir en-gel olup olmad›¤›d›r.

Kaynaklar:1. Büyük Sel ‹klimi De¤ifltirdi mi?, Bilim ve TeknikDergisi, TÜB‹TAK Yay›n›, Nisan 2006,say›:461.sayfa:92. ‹klim De¤iflikli¤ini Anlamak, Türkçe bas›m Çevreve Orman Bakanl›¤› ile BM- Kalk›nma Program›(UNDP) ortak projesi Ulusal Çevre ve Kalk›nmaProgram› ‹klim De¤iflikli¤i Sekreteryas› (UNFCCC)Yay›n›, Temmuz 2002.3. ‹klime Özen Göstermek, Türkçe bas›m Çevre veOrman Bakanl›¤› ile BM- Kalk›nma Program›(UNDP) ortak projesi Ulusal Çevre ve Kalk›nmaProgram› ‹klim De¤iflikli¤i Sekreteryas› (UNFCCC)Yay›n›, A¤ustos 2004.4. Meydan Larousse, Cilt:7, sy: 8595. Tuna, Taflk›n, Etraf›m›zdaki Hava, ‹lim ve TeknikSerisi, ‹stanbul,19816. Tuna, Taflk›n, Çevre Kirlili¤i, 2. Bask›, ‹lim veTeknik Serisi, ‹stanbul,1983

69

Sulak alanlar, su içi bitkiler ve fitoplanktonlar yard›m›yla atmosfere oksijen salan ve ayn› zamanda karbonyutaklar› say›lan yararl› alanlard›r.

Dosya: KÜRESEL ISINMA ve M‹MARLIK

Sera gazlar›ndaki art›fl büyük ölçüdeyüksek yaflam standartlar›na sahip ülkelerden kaynaklan›yor.

ünyan›n enerji kaynaklar›n›n büyükbir bölümünü karfl›layan fosil yak›trezervleri sürekli olarak azalmakta-

d›r. Bu gerçe¤in anlafl›lmas›; ülkeleri enerjipolitikalar›n› yeniden gözden geçirmeye,enerji savurganl›¤›n› önlemeye ve tasarrufayöneltmifltir. Bu olgu, bilimsel çevreleri deharekete geçirerek s›n›rl› enerji kaynaklar›n-dan daha çok yararlanmaya, temiz, çevreci,yenilenebilir enerji kaynaklar›n› kullanmayave en önemlisi günümüzün sorunlar›ndan bi-ri haline gelen küresel ›s›nmaya karfl› al›na-bilecek önlemler ile ilgili yeni yöntemler ge-lifltirmeye sevk etmifltir. Günümüzde enerjiihtiyac›; sürekli olarak artan enerji ithalat› ilesa¤lanmaktad›r. Enerji ihtiyaçlar›n›n artmas›ve verimli enerji kullan›lmamas› sonucunda;hava kirlili¤i artmaktad›r. Global anlamdahava kirlili¤indeki bu artma küresel ›s›nmave iklim de¤iflikli¤i ile kendini göstermekte-dir. Küresel ›s›nma konusunda ise herkesüzerine düflen görevi yerine getirmek zorun-dad›r.

Çevre ve Orman Bakanl›¤›’n›n yay›nlad›-

¤› bilgilerde önümüzdeki y›llarda küresel›s›nmaya ba¤l› olarak Akdeniz Havzas›’ndatar›msal faaliyetlerin düflece¤i, Kuzey Avru-pa’da ise artaca¤›n› bildirmifltir. Ayr›ca at-mosfer s›cakl›¤›n›n son 100 y›lda 0.74 dere-ce artt›¤›n› ve bunun da insan unsurlar›ndankaynakland›¤› tespit edilmifltir. Gelecekteekilebilir alanlar›n çölleflece¤i, kurakl›¤›n ar-taca¤› belirtilmifltir. Bakanl›k, sanayi tesisle-rinin bacalar›ndan ç›kan zehirli gazlar›nözellikle küresel ›s›nmay› tetikledi¤ini vur-gulam›flt›r. 1990 y›l›nda toplam sera gaz›emisyonunun 170 milyon ton oldu¤u ve bu-nun 2004 y›l›nda 294 milyon tona ç›kt›¤›aç›klanm›flt›r.1

Enerji kaynaklar›m›z› korumak, ekono-mik varl›¤›m›z› gelifltirebilmek, enerji darbo-¤az›ndan ç›kabilmek, küresel ›s›nman›n önü-ne geçebilmek için yerel yönetimlere, halk›-m›za, mimar ve mühendislere de önemli gö-revler düflmektedir. En önemlisi yap›lar›n ta-sar›m›nda enerji tasarrufuna ve dolay›s›yla›s› yal›t›m›na gereken önem verilmelidir.Enerji tasarrufu konusu, kiflileri oldu¤u ka-

70

D

ISI YALITIMSIZ YAPILARIN ATMOSFER K‹RL‹L‹⁄‹NE ve KÜRESEL ISINMAYA ETK‹S‹

Naz›m KOÇU

Dosya: KÜRESEL ISINMA ve M‹MARLIK

Naz›m Koçu, Yrd. Doç. DrSelçuk Üniversitesi Müh. Mim. Fakültesi,Mimarl›k Bölümü.

dar devleti de ilgilendiren bir konudur. Kon-ya’da binalarda ›s› yal›t›m kurallar›na yete-rince uyulmad›¤› için k›fl aylar›nda yap›lar›nbacalar›ndan ç›kan duman ve partiküllerinçevreye zarar verdi¤i, atmosfere sal›nd›¤›,yap› konforunun azald›¤› ve sonuçta yap›lar-da enerji tüketiminin artt›¤› tespit edilmifltir.

Yap›lan çal›flmada; yap›larda ›s› yal›t›m›-n›n önemi, yap›larda ›s› yal›t›m› ile enerji ta-sarrufu sa¤lanmas›, Is› yal›t›ms›z yap›lar›natmosfer kirlili¤ine ve küresel ›s›nmaya etki-si konular› araflt›r›lm›flt›r. Sonuç bölümündeise ›s› yal›t›ms›z yap›lar›n atmosfer kirlili¤i-ne neden oldu¤u tespit edilmifl ve dolay›s›ylaküresel ›s›nmaya etkisinin oldu¤u sonucunavar›lm›flt›r. Küresel ›s›nman›n önlenmesi ko-nusunda yap›larda al›nabilecek önlemler be-lirtilmifl ve önerilerde bulunulmufltur.

Yap›larda Is› Yal›t›m›n›n Önemi Ülkemizin bilinen bafll›ca enerji kaynaklar›;tafl kömürü, linyit, petrol, do¤algaz, hidro-elektrik vb. olarak s›ralanabilir. Bu kaynak-larla enerji gereksiniminin ancak s›n›rl› birbölümü karfl›lanabilmektedir. Ülkemiz enerjikaynaklar› yönünden yeterli olmay›p tüketti-¤i enerjinin büyük bir bölümünü ithal etmekzorunda kalm›flt›r. Ülkemizin enerji kaynak-lar›n› korumak, temiz bir çevrede yaflamakve ekonomik varl›¤›m›z› gelifltirebilmemiziçin enerji tasarrufuna gereken önemin veril-mesi gerekmektedir. Enerji tasarrufu için mi-mar ve mühendislere düflen görevlerden biride yap›larda temelden çat›ya kadar ›s› yal›t›-m›n›n uygulanmas›d›r. Günden güne enerjikaynaklar›n›n azalmas› ile ›s›nma giderleri-nin pahal›laflmas›, yap›lar›n ›s› yal›t›m› ku-rallar›na uyulmas› zorunlulu¤unu ortaya ç›-karmaktad›r. Is› yal›t›m› sayesinde, ›s›tma,so¤utma giderleri azal›r ve yap›larda konfor-lu bir ortam oluflarak enerji tasarrufu sa¤la-n›r.

Yap›larda enerjinin verimli kullan›lmas›amac›yla 1998 tarihinde tavsiye niteli¤indekiTS.825 “Binalarda Is› Yal›t›m Kurallar›”standard› 1999 tarihinde resmi gazetede ya-y›nlanm›flt›r. 2000 y›l›ndan itibaren uygulan-mas› zorunlu standart olarak yürürlü¤e gir-mifltir. Ayr›ca 12 A¤ustos 2001 tarihli 24491

say›l› resmi gazetede yay›nlanan “Yap› De-netim Uygulama Usul ve Esaslar› Yönetmeli-¤i” ile ›s› yal›t›m› uygulamalar›na ait kontro-lün, yap› denetim kurulufllar›nca yap›laca¤›kararlaflt›r›lm›flt›r. Söz konusu standart veyönetmelikler yap›larda ›s›tma amaçl› kulla-n›lan enerji miktar›n› s›n›rland›rarak, enerjitasarrufu sa¤lamay› hedeflemektedir.

Yap›lar›m›z›n duvar, çat› ve zeminleri ya-l›t›ms›z olarak infla edilmifl ve halen de uygu-lamalarda büyük ço¤unlu¤u yal›t›ms›z ola-rak infla edilmektedir. Yal›t›m yap›lmad›¤›zaman fazla yak›t sarfiyat›n›n do¤urdu¤u enönemli olumsuzluk hava kirlili¤idir. Enerjided›fla ba¤›ml› oldu¤umuz gerçe¤i unutulma-mal›d›r. Özetle yap›lar›n ›s›tma ve so¤utmakaynakl› enerji kay›plar› ve oluflan hava kir-lili¤inin çözümü standart bir yap›laflma vedenetimle mümkün olacakt›r.

Yap›larda uygulanmas› hiçbir teknolojikzorluk arz etmeyen, herkesin kolayl›kla uy-gulayabilece¤i basit yal›t›m uygulamalar› ile›s›tma için sarfedilen enerjinin yar›s› geri ka-zan›labilir. Bina tasar›mc›lar› ve uygulamac›-lar ›s› yal›t›m raporu haz›rlarken yerel yöne-timlerin ve standartlar›n istedi¤i flartlar› tafl›-yan projeler üretmektedir. Uygulamada isestandart ve yönetmeliklere uygun olmayanbir flekilde yap›y› tamamlamaktad›rlar. Özelsektöre ait yap›larda amaç ucuz yap› üretmekolmamal›d›r. Yap› üretiminde öncelikle dep-rem etkilerine dayan›ml›, ekonomik ve enerjitasarruflu yap›lar›n üretimine a¤›rl›k veril-melidir. Yap›lar›n tasar›m›nda ›s› ile ilgilikonforlu ortamlar›n tasarlanmas›; büyük birenerji tasarrufu, buna ba¤l› olarak da daha azçevre kirlili¤inin sonuçlar›n›n yan› s›ra, pekdikkate al›nmayan konforsuzluk nedeniyleoluflacak ifl ve zaman kay›plar›n› da ortadankald›racakt›r.

Ülkemizdeki enerji durumuna bakarken,ilk ad›mda enerji tüketim da¤›l›m›n›n bilin-mesi çok önemlidir. Yap›larda enerji tasarru-fu öncelikle tasar›m aflamas›nda kazan›l›r.Proje aflamas›nda enerji tasarrufu düflünül-meyen bir yap›ya sonradan yap›lacak ona-r›mlar ve ek masraflar getirilece¤inden eko-nomik olmaktan daha çok maliyeti art›racakve tasarruflu olmayacakt›r. Enerji tüketimi

71

Dosya: KÜRESEL ISINMA ve M‹MARLIK

Yap›larda uygulanmas›hiçbir teknolojik zorluk arzetmeyen, herkesinkolayl›kla uygulayabilece¤ibasit yal›t›m uygulamalar›ile ›s›tma için sarfedilenenerjinin yar›s› gerikazan›labilir.

yaklafl›k % 35’i konutlarda, % 36 sanayide,% 21 ulafl›mda, % 5 tar›mda, % 3 di¤er alan-larda kullan›lmaktad›r. Bir yap›da ›s› kay›p-lar›n›n nerelerde ve hangi oranlarda oldu¤uaraflt›r›ld›¤›nda; çok katl› binalarda ›s› kay›p-lar› % 6 bodrum, % 30 pencerelerden, % 17hava kaça¤›, % 7 çat›, % 40 duvarlardan ol-du¤u tespit edilmifltir. Tek katl› binalarda ›s›kay›p yerleri ve oranlar›; % 20 bodrum, % 20pencere, % 13 hava kaça¤›, % 22 çat›, % 25duvarlardan oldu¤u görülmüfltür. Konutlardaenerji tüketimi ise ortalama % 80 ›s›tma, %10 mutfak, banyo, % 10 elektrikli aletler, ütü,çamafl›r, bulafl›k makinesi, tv. vb. fleklinde-dir.Ülkemizde enerji ihtiyac›n›n yerli kay-naktan karfl›lanmas›n›n oran› çok düflüktürve enerji konusunda d›fla ba¤›ml›d›r.2

Mimarlar ve mühendisler yap›lar›n›n ta-sar›m› aflamas›nda, yap›m› öngörülen yap›-n›n enerji gereksinimiyle ilgili konulara de-¤inilmedi¤i için yap›lar kullan›m süresi bo-yunca tüketmeleri gereken enerjiden çok da-ha fazla miktarda enerji tüketmektedirler.Is›tma enerjisi gereksinimini karfl›lamak için,fosil kökenli enerji tüketilmekte ve bunaba¤l› olarak da çevre kirlili¤i meydana getiri-lerek hem insana, hem do¤adaki canl› varl›k-lara ve ekosisteme zararlar verilmektedir.Mimarlar daha tasar›m aflamas›nda iken ala-caklar› bilinçli kararlarla yap›lar›n yenilene-bilir olmayan enerjilere ba¤›ml›l›klar› azalt›-labilir, ekonomik kay›plar ve oluflmas› muh-temel olumsuz çevresel etkiler de önemli öl-çüde önlenebilir.3

Yap›larda d›fl kabu¤u oluflturan duvarlar-da hafif yap› elemanlar›n›n ›s› iletkenlik yö-nünden ekonomik oldu¤unu, ancak yeterli›s›l eylemsizlik sa¤lamad›¤›n› belirtmekteyarar vard›r. Bir duvar›n yüksek miktarda ›s›biriktirebilmesi için kütlesinin büyük olmas›gerekmektedir, kütlesi büyük bir malzeme-nin ise yo¤unlu¤u fazla olaca¤›ndan _’s› (›s›iletkenlik katsay›s›) da büyüyecek, sonuçtabu malzemeden yap›lm›fl bir duvar fazla ›s›depolayacak ve iletecektir. Tasar›mlarda, buözellik göz önüne al›narak iyi bir duvar içinde¤iflik katmanlardan oluflan ve optimum çö-züm olabilecek bir kabuk kompozisyonuoluflturulmas› hedef al›nmal›d›r.4

Yap›lar›n d›fl duvarlar›ndan büyük ›s›kayb› olmaktad›r. D›fl duvarlarda yal›t›m iç-ten, ortadan veya d›fltan olabilir. Is› yal›t›mmalzemesinin nereye konaca¤› konusundaönce bir hesab›n yap›lmas› gerekir. Duvar›ns›cakl›k grafi¤i, gerçek buhar bas›nc› ve doy-mufl buhar bas›nc› grafiklerinin çizilmesi ge-rekmektedir. Gerçek buhar bas›nc› ve doy-mufl buhar bas›nc› grafiklerinde çak›flma ol-mamas› gerekmektedir. Çak›flmas› durumun-da bu bölgelerde yo¤uflma olacakt›r. Yo¤ufl-ma olmas› halinde yap›da konforsuzluk orta-m› oluflur, duvarlarda bozulmalar, ›slanmalarmeydana gelir, yap› malzemelerinin k›sa sü-rede bozulmas›na neden olur. D›fl duvarlarda›s› yal›t›m› yap›lmad›¤› zaman 100 olan ›s›kayb›, 4 cm yal›t›m yap›ld›¤›nda 42,8 cm ya-l›t›m yap›ld›¤›nda 27 de¤erine düfltü¤ü he-saplanm›flt›r.

Yap›larda ›s› kay›p ve kazançlar›n›n azal-t›lmas› genel olarak mimari projeye ve proje-de kullan›lan yap› elemanlar› fiziksel özellik-lerine ba¤l› olarak de¤iflmektedir. Bu neden-le mimari proje aflamas›nda ›s› kay›plar› vekazançlar›n› dikkate alarak bina etraf›ndakirüzgar hareketlerini ve günefl enerjisinden eniyi kullanacak flekilde ve d›fl yüzey alan› azolan tasar›mlar›n yap›lmas› gerekmektedir.Mimari proje çiziminde hala piyasada haz›rfotokopi olarak dolaflan detaylar projelereeklenerek yal›t›m detaylar› varm›fl gibi ifl-lemler yap›lmaktad›r. Uygulamada ise bele-diyeye verilen projeler ile tatbik edilen çal›fl-malar›n uyumlu olmad›¤› görülmektedir.Meslek odalar›n›n, yerel yönetimlerin ve va-tandafl›m›z›n bu konularda acilen bilinçlen-dirilmesi gerekmektedir. Mimarlara ise dü-flen en önemli görevlerden birisi de çizmifloldu¤u mimari projeye uygun yap› elemanla-r› tasar›m›n› yapmal›, sistem detaylar› ve ya-l›t›m ile ilgili nokta detaylar›n› çizmelidir. Is›yal›t›m hesaplar›n›n bu çizdi¤i detaylara uy-gun yap›l›p yap›lmad›¤›n› ve yerinde yap›lanuygulamalar›n do¤rulu¤unu kontrol etmeli-dir. Yap› tasar›m›nda enerji tasarrufunu vegünefl enerjisinden maksimum yararlanmakonusunda yap›lar›n yönlendirilmesine dik-kat edilmeli, gereksiz pencere, boflluk, girintive ç›k›nt›lardan kaç›n›lmal›d›r.

72

Yap›larda ›s› kay›p vekazançlar›n›n azalt›lmas›genel olarak mimari projeye ve projedekullan›lan yap› elemanlar›fiziksel özelliklerine ba¤l›olarak de¤iflmektedir. Bunedenle mimari projeaflamas›nda ›s› kay›plar› vekazançlar›n› dikkate alarakbina etraf›ndaki rüzgarhareketlerini ve güneflenerjisinden en iyi kullanacak flekilde ve d›fl yüzey alan› az olantasar›mlar›n yap›lmas›gerekmektedir.

Dosya: KÜRESEL ISINMA ve M‹MARLIK

Yap›larda Is› Yal›t›m› ileEnerji Tasarrufu Sa¤lanmas›Yap›larda ›s› yal›t›m›n›n yetersiz ve hatal›uygulanmas› önemli sorunlara yol açmakta-d›r. Öncelikle ›s› kay›plar›n›n yüksek olmas›sonucu iç hacimleri ›s›tmak için daha çokenerji harcanmakta ve böylece yak›t giderle-rinin artmas›na ve çevre kirlili¤ine neden ol-maktad›r

Is› yal›t›ms›z binalarda ›s›nman›n a¤›r be-deli kentsel hava kirlili¤idir. Ülkemizde havakirlili¤inin kaynaklar› üzerinde yap›lan çal›fl-malar›n büyük ço¤unlu¤u sanayi tesislerinbacalar›ndan ve konutlar›n ›s›t›lmas› içinkullan›lan fosil yak›tlardan kaynakland›¤›sonucuna var›lm›flt›r. Hava kirlili¤i, özelliklek›fl aylar›nda, Konya kentinde gündemin ena¤›rl›kl› konular›ndan bir tanesi olarak karfl›-m›za ç›kmaktad›r.

Yap›lar› k›fl›n ›s›tmak, yaz›n so¤utmakiçin tüketilen yak›t miktar›, yap›n›n d›fl kabu-¤unu oluflturan yap› elemanlar› ve malzeme-leriyle ilgilidir. Yap› içinde istenilen s›cakl›kderecesini sabit tutabilmek için ›s› kayna¤›n-da yak›lan yak›t, e¤er bina izolasyonlu isedaha az harcan›r. Çünkü birim miktarda tü-ketilen yak›tla sa¤lanan ›s›, bina içinde çokdaha uzun süre kal›r, so¤uma çok yavafl olur.Böylece daha az ›s› ihtiyac› olaca¤› için yak›tsarfiyat› da daha az olur ve yak›t tasarrufusa¤lanm›fl olur.

Yap›larda ›s› yal›t›m›n›n amac› sadece ›s›lkonfor ortam›n› elde etmek de¤il hava kirlili-¤ini ve bunun yan›nda enerji tasarrufunu sa¤-lamakt›r. Yap›larda ›s› yal›t›m›n›n sa¤lanma-s› enerjiye harcanan giderlerde önemli oran-larda tasarrufun elde edilmesinin yan› s›rayeni yap›lmakta olan binalar›n ›s›tma ve so-¤utma tesisatlar›na ait maliyetlerini azalt-maktad›r.

Çeflitli enerji kaynaklar›ndan elde edilenenerji, dünyada çevre kirlili¤ine belirli ölçü-lerde etki etti¤i bilinmektedir. Özellikle fosilkökenli yak›t olarak tabir etti¤imiz yak›tlar›nçevreye verdi¤i zararlar, 20 yüzy›l›n ortala-r›ndan itibaren bizi alternatif enerji kaynak-lar› aray›fl›na yöneltmifltir. Bir çok alternatifenerji kaynaklar› uzun süredir bilinmesine

ra¤men fazla yayg›n bir kullan›m alan› bula-mam›flt›r. 20. yüzy›l›n son çeyre¤i ve içindebulundu¤umuz, 21. yüzy›l›n ilk y›llar›ndahali haz›r kullan›lan fosil kökenli yak›tlar›ntüketilmeye meyilli olmas› nedeniyle alter-natif enerji kaynaklar› aray›fl› konusunda bü-yük bir çal›flma sergilenmektedir. fiekil 1‘de1850 ile 2010 y›llar› aras›ndaki kullan›moranlar› yüzde olarak gösterilmifltir.9

fiekil 1. Dünya’da enerji kaynaklar› kullan›m oran› (%) (1880-2010) 5

Alternatif enerji kayna¤› alan›nda yap›lanaraflt›rmalar afla¤›daki kriterleri sa¤layacakdo¤rultuda yap›lmaktad›r.5

Tafl›nabilirli¤i kolay olmal›, hafif olmal›,tafl›n›rken enerji kayb› hiç veya çok az mik-tarda olmal›, kullan›labilirlik alan› genifl ol-mal›, tükenmez ve yenilenebilir olmal›, ener-ji de¤eri yüksek olmal›, yüksek verimle ener-ji üretebilmeli, de¤iflik formlarda kullan›la-bilmeli, ›s› ve elektrik enerjisine kolayl›kladönüfltürülebilmeli, çevre kirlili¤ine yol aç-mamal›, dünyan›n her yerinde mevcut olmal›ve kolayl›kla elde edilebilmeli, ekonomik ol-mal›d›r.

Yap›larda ›s› kay›plar›; d›fl duvarlar, içmekânlarda farkl› kullan›m amaçl› çal›flmaodalar›n› ay›ran duvarlar, pencere, kap›, bod-rum tavan›, zemine oturan döfleme, konsolç›kmalar vb. farkl› yap› elemanlar› fleklindes›n›fland›r›lmaktad›r. Farkl› s›cakl›k de¤erle-rine sahip ortamlar aras›nda ›s› transferi ola-ca¤›ndan enerji tasarrufu sa¤lanabilmesi içinyal›t›lmalar› gerekmektedir. Is› yal›t›m› vekullan›lacak enerji miktar›n›n tespiti için TS.825 mecburi uyulmas› gereken standart ola-rak yay›nlanm›flt›r.6

73

Dosya: KÜRESEL ISINMA ve M‹MARLIK

Yap›larda ›s› yal›t›m›n›nyetersiz ve hatal› uygulanmas› önemli sorunlara yol açmaktad›r.Öncelikle ›s› kay›plar›n›nyüksek olmas› sonucu içhacimleri ›s›tmak için dahaçok enerji harcanmakta veböylece yak›t giderlerininartmas›na ve çevre kirlili¤ineneden olmaktad›r.

Yap›larda ›s› yal›t›m malzemeleri gerekti-¤i kadar kullan›l›rsa binan›n yak›t sarfiyat›n›yaklafl›k % 50-70 aras›nda azaltmak müm-kündür. fiuras› bilinmelidir ki, enerji tasarru-funa en büyük katk›s› olan faktör standartlarauygun ›s› yal›t›m›d›r.7

Yap›larda ›s› yal›t›m› uygulanarak enerjiisraf›n›n önlenmesi ve çevre kirlili¤inin azal-t›lmas› için al›nmas› gerekli önlemler ve öne-riler flu flekilde s›ralanabilir;

• Kaçak yap›laflmalar önlenmeli, ruhsatl›yap›lar için ›s› yal›t›m›na teflvik edici kolay-l›klar getirilmelidir.

• Uzman olmayan kiflilerin yapacaklar›bilinçsiz uygulamalarla binalarda enerji ta-sarrufu sa¤lanamayaca¤› gibi konforsuz me-kânlar elde edilebilir. Bu yüzden teknik ele-manlar›n yap›lan iflin bafl›nda durmas› vekontrollerin aksat›lmamas› gerekir. Çizilendetaylar›n do¤ru uygulanmas› da önemlidir.

• Yap›lan tasar›mlarda estetik kayg›lar›ngetirece¤i yal›t›m problemlerini en aza indi-recek tasar›mlar uygulamaya konulmal›d›r.

• Mimari projeler çizilirken ›s› köprüleri-ne neden olacak tasar›mlardan kaç›n›lmal›,TS. 825’e göre yo¤uflma sorunlar› da gözönünde bulundurularak detaylar üretilmeli-dir.

Is› Yal›t›ms›z Yap›lar›nAtmosfer kirlili¤ine ve Küresel Is›nmaya EtkisiAtmosfer kirlili¤inin sebepleri üzerinde ya-p›lan çal›flmalarda, ço¤unlu¤u konutlardaki›s› izolasyonuna gereken önemin verilmeyifliile ›s›tma için kullan›lan kalitesiz yak›tlar-dan, sanayi tesislerinin bacalar›ndan, otomo-bil eksozlar›ndan ç›kan zararl› gazlardankaynakland›¤›, yeflil alanlar ve a¤açland›r-man›n hala yetersiz oldu¤u görülmüfltür. Ha-va kirlili¤inin k›fl günlerinde özellikle artma-s› ise dikkat çekicidir. K›fl›n yap›lar›n ›s›t›l-mas› için kullan›lan yak›tlardan ortama za-rarl› partikül, gazlar ve duman b›rak›lmakta-d›r. Hava Kalitesinin Korunmas› Yönetmeli-¤i’nde kentsel bölgeler için kullan›lan uzunvadeli s›n›r de¤erler, SO2 ve P.M. için 150µg/m3 olarak verilmektedir. Sanayi tesislerive otomobillerin çal›flmas› k›fl›n oldu¤u gibi

yaz›nda süreklilik göstermektedir. Yap›lar›n›s›t›lmas› ise özellikle k›fl aylar›nda oldu¤uiçin hava kirlili¤ine neden olan en önemli et-ki olarak verilebilir. K›fl aylar›nda yal›t›ms›zbinalar›n ›s›t›lmas› için olmas› gerekendendaha fazla fosil yak›ld›¤› için ortama zararl›gazlar ve partiküller sal›nmaktad›r.

Is›tmada genellikle, kömür, fuel-oil, do-¤al gaz, odun, hurda oto lastikleri, otolar›nmotorlar›ndan at›lan s›v› yan›k ya¤lar vb. fo-sil yakacaklar kullan›lmaktad›r. Bu yakacak-lar›n içerdi¤i karbon, hidrojen, kükürt, kur-flun gibi bileflenlerin miktarlar›na göre muh-telif oranlarda karbondioksit (CO2), karbon-monoksit (CO), kükürtdioksit (SO2), azotok-sit (NO), azotdiioksit (NO2), kurflundioksit(PbO2) gibi gazlar kurum tanecikleri fleklin-de at›klar meydana getirir. Böylece hava kir-lili¤i oluflur. Binalarda ›s›tma için ne kadaraz yak›t sarf edilirse bu zararl› maddeler deatmosfere daha az sal›nacakt›r. Yap›lardaenerji tasarrufu ile hava kirlili¤i birbiri iledo¤rudan ba¤lant›l› oldu¤u yap›lan bu arafl-t›rmayla ortaya ç›km›flt›r.

Küresel ›s›nma tehdidi ve hava kirlili¤iniazaltmak; günümüzün en önemli konular›n›nbafl›nda gelir. Küresel ›s›nman›n oluflumundasera gaz›n›n etkisi büyüktür. Sera etkisininana sebebi atmosfere at›lan CO2’dir. Seraga-z› olarak adland›r›lan karbondioksit (CO2),KükürtHekzalFlorid (SF6), Perflorokarbon(PFC), Hidroflorokarbon (HFC), Metan(CH4), Azotdioksit (NO2) gibi gazlar iklimde¤iflikli¤ine sebep olurlar. Bunlar›n içindeen önemlisi % 55-60’lik payla CO2’dir. Sözkonusu gaz, güneflten gelen ›fl›nlar›n bir k›s-m›n› absorbe ederken, kalan k›sm›n› yans›t-maktad›r. CO2 miktar› artt›kça, absorbe edi-len enerji artar ve yans›yan ›fl›k miktar› aza-l›r. Böylece atmosfere at›lan CO2 küresel›s›nmaya neden olmaktad›r. Do¤adaki budenge de¤iflimi; buzullar›n erimesine ve ik-lim flartlar›n›n de¤iflmesine yol açmaktad›r.

Standart ve yönetmeliklerin yenilenme-mesi, enerji tasarrufuna gereken önem veril-meyip; binalarda ›s› yal›t›m seviyelerinin ar-t›r›lmamas› ve mevcut yönetmeliklere uygunyal›t›m uygulamalar›n›n s›k› kontrol edilme-mesi, yakma verimlili¤inin art›r›lmas›na yö-

74

Atmosfer kirlili¤inin sebepleri üzerinde yap›lançal›flmalarda, ço¤unlu¤ukonutlardaki ›s› izolasy-onuna gereken öneminverilmeyifli ile ›s›tma içinkullan›lan kalitesizyak›tlardan, sanayi tesislerinin bacalar›ndan,otomobil eksozlar›ndanç›kan zararl› gazlardankaynakland›¤›, yeflil alanlarve a¤açland›rman›n halayetersiz oldu¤ugörülmüfltür.

Dosya: KÜRESEL ISINMA ve M‹MARLIK

nelik daha yüksek verimli yakma sistemleri-nin kullan›lmamas›, mevcut sistemlerde ve-rimlilik art›rma amaçl› çal›flmalar›n yap›lma-mas› ›s›tma amaçl› yak›t tüketimini sürekliart›rmaktad›r. Artan yak›t tüketimi beraberin-de kalitesiz kömür vb. yak›tlar kullan›ld›¤›n-dan atmosferin kirlilik oran› artmaktad›r.

D‹E istatistiklerine göre Konya kentinde1990-1991 k›fl aylar›nda SO2 ortalamas›yla363 _g/m3 ile Konya, Türkiye’nin en kirli ili,P.M. konsantrasyonu ile 5. kirli ili olmufltur.1995-96 k›fl döneminde SO2’de Türkiye’nin3. kirli ili durumunda olan Konya, sonrakiy›llarda 10 ila 25. s›ralarda yer alm›flt›r.8

Çevre ve Orman Bakanl›¤› Bilgi ‹fllemDairesi Baflkanl›¤› laboratuar kay›tlar›ndanal›nan bilgilere göre örnek olarak büyük fle-hirlerden Konya’da hava kirlili¤i de¤erleris›n›rlar›n›n hangi boyutlarda oldu¤u araflt›r›l-m›flt›r. Atmosfer kirlili¤inin k›fl aylar›nda s›-n›r de¤erlerin çok üzerinde oldu¤u görül-müfltür. Aral›k, Ocak, fiubat 2005/2006 de-¤erleri incelendi¤inde hava kirlili¤i verileritehlikeli boyutlarda ç›km›flt›r. K›fl aylar›ndagünün belli saatlerinde SO2 miktar› maksi-mum 1500 _g/m3, baflka bir günde ise PM.miktar› maksimum 800 _g/m3 de¤erine ulafl-m›flt›r.9

Yap›larda ›s›tma için kullan›lan enerjininönemi artm›fl bu paralelde fosil yak›tlar dahafazla kullan›lm›flt›r. Enerji en kolay fosil ya-k›tlardan temin edilmektedir. Küresel ›s›n-ma, dünya atmosferi ve okyanuslar›n›n orta-lama s›cakl›klar›nda belirlenen art›fl için kul-lan›lan bir terimdir. Bu olay son 50 y›ld›r iyi-ce saptanabilir duruma gelmifl ve önem ka-zanm›flt›r.10

Küresel ›s›nman›n temel nedeni olarakgösterilen karbondioksit ise çok önemli oran-da ekonominin her sektöründe kullan›lan fo-sil yak›tlar›n (kömür, petrol ve at›k malzeme-ler) yak›lmas› sonucu ortaya ç›kmaktad›r. Buçerçevede fosil yak›tlar iklim de¤iflikli¤ininbir nevi bafllang›c›na sebep olmufltur ve gü-nümüzde artarak devam eden sal›n›m büyükbir felaketin olaca¤›n› göstermektedir.

Enerji kaynaklar›n›n bilinçsiz kullan›m›neticesinde dünyan›n ekolojik dengesi h›zlade¤iflmekte ve dolay›s› ile gelecek nesillere

yaflanabilir bir dünya b›rakmama tehlikesinikarfl›m›za ç›karmaktad›r. Do¤al denge h›zlade¤iflmektedir. Sa¤l›¤›m›z› ve gelece¤imizitehlikeye sokmamak, dünyan›n do¤al denge-sini korumak için su kaynaklar›n›n korunma-s› ve tasarruflu kullan›lmas›n›n katk›s› çokönemlidir. Ayn› flekilde enerji kaynaklar›n›nekonomik kullan›m› da ça¤›m›zda, bütündünyada, yaflam›n bir parças› haline gelmifl-tir.

Küresel ›s›nma önlemleri için hala geçkalm›fl say›lmay›z. Küresel ›s›nman›n önünegeçmek mümkündür. Çocuklar›m›z ve çiçek-lerimizden vazgeçmek mümkün de¤ildir.Çocuklar›m›za yaflanabilir kentler, flehirler,alanlar b›rakmak istiyorsak hepimize görev-ler düflmektedir. fiehir içerisinde soludu¤u-muz kirli havadan, afl›r› gürültü kirlili¤inden,stresli yaflamdan uzak, çiçeklerle donat›lm›fl,yaflanabilir huzurlu, yeflillendirilmifl ve eko-lojik dengesi bozulmam›fl temiz kentler olufl-turmak elimizdedir.

Küresel ›s›nmay› engellemek için dünya-da sera gazlar›n›n sal›n›m›na bir s›n›rlamagetirilmesi planlanmaktad›r. Atmosferdekisera gazlar›n›n miktar›n›n kontrol edilmesineyönelik uluslar aras› çal›flmalar sürdürül-mektedir. Bu amaçla düzenlenen ilk uluslararas› konferans 1988’de yap›lm›flt›r. DünyaMeteoroloji Örgütü ve Birleflmifl Milletler’in

75

Küresel ›s›nma önlemleriiçin hala geç kalm›flsay›lmay›z. Küresel›s›nman›n önüne geçmekmümkündür. Çocuklar›m›zve çiçeklerimizdenvazgeçmek mümkünde¤ildir. Çocuklar›m›zayaflanabilir kentler,flehirler, alanlar b›rakmakistiyorsak hepimizegörevler düflmektedir.

Dosya: KÜRESEL ISINMA ve M‹MARLIK

Yap›larda ›s› yal›t›m›n›n amac› sadece›s›l konfor ortam›n› elde etmek de¤ilhava kirlili¤ini ve bunun yan›nda enerjitasarrufunu sa¤lamakt›r.

ortaklafla düzenledi¤i ve k›saca IPCC diyean›lan, küresel ›s›nma konulu konferansa, ikibin dolay›nda bilim adam›, uzman ve çevrecikat›lm›flt›r. Konferans›n sonuçlar›n› de¤er-lendiren 140 ülke, bir anlaflma imzalam›flt›r.Bu anlaflmaya göre taraf ülkeler, 2000 y›l›nagelindi¤inde sera gaz› üretimlerini 1990 y›l›düzeyine geri çekmifl olacaklard›. Ancak her-hangi bir yapt›r›m› olmayan anlaflmaya kim-se uymam›flt›r. Daha sonra aral›k 1997’de Ja-ponya’n›n Kyoto kentinde konferans düzen-lenmifltir. Konferansa 160 ülkeden on bin do-lay›nda bilim adam›, uzman, çevreci ve hü-kümet yetkilisi kat›lm›flt›r. Konferansta iklimde¤ifliminin çevresel ve ekonomik sonuçlar›,enerjinin daha verimli kullan›lmas›, yeni vetemiz enerji kaynaklar›n›n araflt›r›lmas›, or-manlar›n korunmas› ve yeni orman alanlar›-n›n oluflturulmas› kararlaflt›r›lm›flt›r. Atmos-ferde tehlikeli boyutlara varan insan kaynak-l› sera gaz› emisyonlar›n›n iklim sistemi üze-rindeki etkisini önlemek ve CO2 emisyonla-r›n›n 2000 y›l›nda 1990 seviyesinde tutmakamac›yla ‹klim de¤iflikli¤i Çerçevesi Sözlefl-mesi 1992 y›l›nda imzaya aç›lm›flt›r. Aral›k1997’de Kyoto’da toplant› gerçeklefltirilmifl,sera gaz›n›n yaratt›¤› emisyon oran›n›n s›n›r-land›r›lmas›n›n yan›s›ra 2008-2012 y›llar›n-da bu gazlar›n toplam emisyonlar› 1990 y›l›seviyesinin en az % 5 alt›na çekilmesi içinKyoto protokolü imzaya aç›lm›fl ve bunu ba-z› geliflmifl ülkeler onaylamam›flt›r. Geliflmiflülkeler kendi sanayi sektörünün çal›flma h›z›-n›n yavafllayaca¤› düflüncesiyle imzay› red-detmifllerdir. Kyoto sözleflmesine göre;10

• Endüstriden, motorlu tafl›tlardan, ›s›tma-dan kaynaklanan sera gaz› miktar›n› azaltma-ya yönelik mevzuat yeniden düzenlenecektir.

• Daha az enerji ile ›s›nma temel ilke ola-cak,

• Atmosfere b›rak›lan metan ve karbondi-oksit oran›n›n düflürülmesi için alternatifenerji kaynaklar› daha da önem kazanacakt›r.

• Termik santrallerde daha az karbon ç›-kartan sistemler, teknolojiler devreye sokula-cakt›r,

• Günefl enerjisinin önü aç›lacakt›r,• Nükleer enerjide karbon oran› s›f›r oldu-

¤u için dünyada bu enerji ön plana ç›kar›la-cakt›r,

• Fazla enerji tüketen ve ortama fazla kar-bon üretenlerden yüksek vergi al›nacakt›r.

Atmosfere sal›nan karbon oran›n›n yüzde55’ini üreten ülkelerin imza koymas› flart›ylayürürlü¤e girecek olan 127 imzal› KyotoSözleflmesi, ABD ve Rusya’n›n muhalefetinedeniyle bugüne kadar yürürlü¤e gireme-mifltir. Ancak, kritik ülkelerden Rusya söz-leflmeye imza at›nca, yüzde 55 oran› yaka-lanm›fl ve sözleflmenin yürürlü¤e girmesi ke-sinleflmifltir.

Dünyadaki çevreyi kirleten karbondioksi-tin % 26 ‘s› ABD’nin, % 15’i Çin’in üreti-minden kaynaklanmaktad›r. Yani karbondi-oksit kirlenmesine en büyük katk›y› bu ikidevlet vermektedir. Bu devletleri % 15 ileRusya, % 6 ile Japonya ve Hindistan takip et-mektedir. Sera gaz› üretiminin en büyük so-rumlusu olan ABD ile Avustralya gibi gelifl-mifl ülkeler Kyoto Sözleflmesi’ni “ekonomi-lerini baltalayaca¤›” gerekçesiyle imzalama-yan ülkeler olarak öne ç›kmaktad›r. Günü-müzde karbondioksit sal›n›m› en h›zl› artanülke Güney Kore’dir. Brezilya, Çin ve Hin-distan’da bu alanda yar›flmaktad›r. Sera gaz-lar›n› salanlar geliflmifl ya da geliflmekte olanülkeler olsun hiç fark etmemektedir. Sonuçolarak atmosferdeki ›s› tutan gazlar›n miktar›her geçen gün artmaktad›r. Bu da asl›nda so-¤umas› beklenen dünyam›z›n ›s›nmas›na yolaçmaktad›r. Neticede bu olumsuz etkileri fluflekilde s›ralamak mümkündür.10

Yaz kurakl›¤›n›n süresinde ve fliddetindeart›fllar olacak,

• S›caklar, insan sa¤l›¤› ve canl›lar›n ya-flam›n› olumsuz yönde etkileyecek,

• Kentlerde, gece ve gündüz s›cakl›k fark-lar› belirgin biçimde artacak. Bu da, enerjitüketiminin artmas›na neden olacak,

• Deniz ekosisteminde ve bal›kç›l›k ala-n›nda dengeler de¤iflecek önemli sorunlar ç›-kacak,

• Deniz seviyelerinde de¤iflmeler olacak,yerleflme ve ekilebilen tar›m alanlar›n›n de-¤iflmesine neden olacakt›r.

76

Atmosfere sal›nan karbonoran›n›n yüzde 55’iniüreten ülkelerin imza koymas› flart›yla yürürlü¤egirecek olan 127 imzal›Kyoto Sözleflmesi, ABD ve Rusya’n›n muhalefeti nedeniylebugüne kadar yürürlü¤egirememifltir. Ancak, kritik ülkelerden Rusyasözleflmeye imza at›nca,yüzde 55 oran› yakalanm›flve sözleflmenin yürürlü¤egirmesi kesinleflmifltir.

Dosya: KÜRESEL ISINMA ve M‹MARLIK

Küresel ›s›nman›n önlenmesinde binalar-da günefl enerjisinin kullan›m›na geçilmeli-dir. Günefl enerjisinin yap›larda kullan›m›,uzun süreli çal›flmalar sonucunda gelifltiril-mifl yeni yöntemleri içermektedir. Örne¤inmimari projelerin haz›rlanmas› s›ras›nda gü-neye bakan pencereler konmas› günefl enerji-sinden en basit yararlanma biçimidir. Di¤erbir yöntem de güneflten elektrik enerjisi eldeeden günefl pilleri, teknik olarak daha zor sis-temlerdir. Bu sistemlerde önemli olan: güneflenerjisinin tutulmas›, tutulan enerjinin depo-lanmas›, enerjinin iç mekânlara aktar›lmas›ve kullan›lmas›d›r. Günefl enerjisinin yeterliolmad›¤› durumlarda, bu sistemlere ilave sis-temler ve enerji gerekir.11

Enerjide d›fla ba¤›ml›l›¤›n azalt›lmas›,enerji temininde kaynak çeflitlili¤inin art›r›l-mas›, yenilenebilir enerji kaynaklar›n›nözendirilmesiyle mümkündür. 37.87 enlemderecesinde bulunan Konya için günefl ener-jisinden yararlanma konusunda yap›lacakuygulamalarda öncelikle güney, sonra gü-neydo¤u ve güneybat› yönleri uygun yönler-dir. Yap›larda fotovoltaik pillerden yararla-n›lmas› durumunda panellerin e¤im aç›s› gü-nefl ›fl›¤›n›n dik veya dike yak›n gelmesi sa¤-lanmal›d›r. Güneflin gelifl aç›lar› her günfarkl› aç›larla de¤iflmektedir. Yaz›n dike ya-k›n gelen günefl ›fl›nlar› k›fl›n gözlem noktas›-na daha yat›k olarak gelmektedir. Bu durumgünefl yörüngesi diyagram› çizilerek güneflinsapma ve yükselifl aç›lar› tespit edilebilir.

Sonuç ve ÖnerilerIs› yal›t›m›n›n çevre kirlili¤iyle do¤rudan birba¤lant›s› vard›r. Is› yal›t›ms›z bir binadakiyak›t sarfiyat›yla ›s› yal›t›ml› bir binadaki ya-k›t sarfiyat› ayn› de¤ildir. Bunun sonucu ola-rak da atmosfere verilen zehirli gazlar›n mik-tar›ndaki de¤iflme hava kirlili¤ine olumsuzyönde etki etmektedir. Is› yal›t›m› yap›lmad›-¤› taktirde gereksiz enerji sarfiyat› yap›lma-s›n›n yan›nda daha fazla yak›t tüketildi¤i içinde hava kirlili¤ine yol açmaktad›r. Zararl›gazlar›n atmosferdeki birikimi küresel ›s›n-maya neden olmakta ve iklimlerde önemlide¤ifliklikler olmas›na neden olmaktad›r

Yap›larda ›s› yal›t›m› uygulamalar›n›n ya-

p›lmamas› maddi kay›plar yan›nda, hava kir-lili¤i, bitki örtüsünün bozulmas› gibi önemlisonuçlar› vard›r. Yap›larda do¤ru tasarlananve uygulanan ›s› yal›t›m›n›n yararlar› flu fle-kilde s›ralanabilir;

• Yap›larda ›s› kayb› azal›r, konforlu birortam oluflturulur.

• Yak›t tasarrufuna ba¤l› olarak ›s›tma te-sisat› ilk yat›r›m ve iflletme masraflar› azal›r,yap›da enerji tasarrufu sa¤lan›r.

• Yap›lar›n ›s›t›lmas› için daha az yak›tharcan›r ve atmosfere sal›nan zararl› gazlar-da düflüfl olaca¤›ndan hava kirlili¤i önlenmiflolacakt›r.

• Çevre kirlili¤i azald›¤›ndan ekolojikdengenin bozulmas› önlenmifl olur.

Türkiye’nin yenilenebilir enerji kaynak-lar›na yönelmesi gerekmektedir. Önümüzde-ki y›llarda ülkemizde rüzgar, günefl, jeoter-mal, biyokütle, biyogaz, dalga, ak›nt› enerjisiyat›r›mlar›na a¤›rl›k vermesi gerekmektedir.Enerji verimlili¤i, ak›ll› enerji ve yenilenebi-lir enerji yöntemlerinin uygulanmas›yla,2050’ye kadar dünyan›n enerji ihtiyac›n›nyar›s› karfl›lanabilecektir.

Enerji tüketimini en aza indirmek içinal›nmas› gereken önlemler flu flekilde s›rala-nabilir:

• Yap›larda enerji tasarrufu için TS. 825’egöre y›ll›k enerji ihtiyac›n›n hesaplanmas› veenerji tasarruflu yap›lar›n tasarlan›p uygu-lanmas›na öncelik verilmelidir.

• Yap›lar›n ayd›nlat›lmas›nda enerji tasar-ruflu ampuller kullan›lmal›d›r.

• Yenilenebilir enerji yat›r›mlar›na baflla-n›lmal›d›r.

• D›fla ba¤›ml› oldu¤umuz petrol ve do¤algaz yat›r›mlar› yerine hidrojen ve güneflenerjisi kullan›lmal›d›r.

• Toplu tafl›ma a¤› gelifltirilmeli ve kulla-n›m› artmal›d›r.

• Araçlarda atmosferi kirleten petrol ürün-lerinin kullan›m› yerine kendi do¤al kaynak-lar›m›z olan hidrojen ve bor ile ilgili araflt›r-malar desteklenmeli, araçlarda temiz ve orta-ma sadece su buhar› veren kendi milli kay-naklar›m›z›n kullan›m›n›n yayg›nlaflt›r›lmas›sa¤lanmal›d›r.

77

Is› yal›t›m›n›n çevrekirlili¤iyle do¤rudan birba¤lant›s› vard›r. Is› yal›t›ms›z bir binadakiyak›t sarfiyat›yla ›s› yal›t›ml› bir binadaki yak›t sarfiyat› ayn› de¤ildir.Bunun sonucu olarak daatmosfere verilen zehirligazlar›n miktar›ndakide¤iflme hava kirlili¤ineolumsuz yönde etki etmektedir.

Dosya: KÜRESEL ISINMA ve M‹MARLIK

Enerji tasarrufu yoluyla;• Y›lda en az 2-4 milyar dolar döviz tasar-

rufu sa¤layaca¤›m›z›,• Yap›lar›n ›s›t›lmas›nda ve yal›t›m sektö-

ründe yaflanan ekonomik krizleri hafifletece-¤imizi,

• Ham petrol ve do¤al gaz sa¤lanmas›ndad›fl ülkelere ba¤›ml›l›¤› azaltabilece¤imizdüflünülmesi gereken önemli bir konudur.

Kentlerde k›fl aylar›nda hava kirlili¤ininmaksimum seviyelere ç›kt›¤› görülmüfltür.‹nsanlar›n rahat huzurlu bir ortamda çal›fla-bilmeleri ve dinlenebilmeleri için do¤al yeflilbir çevre ile uyumlu temiz atmosfer, güneflenerjisinden maksimum ölçüde yararlan›la-bilen mimari eserlerin oldu¤u kentler plan-lanmal›d›r. Yap›lar›n günefl enerjisinden dahafazla yararlanmas› için, kentin çevre ile bera-ber düflünülmesi ve iklim flartlar›n›n dikkateal›nmas› gerekir. Bu konuda flehir ve kentplanc›lar›na büyük görevler düflmektedir. Ya-p›lar›n d›fl yüzeylerinde b›rak›lan pencere,cam vb. yap› elemanlar›ndan sa¤lanacak gü-nefl enerjisi kazanc› TS.825’e göre hesaplan-mal›, boflluklar ve büyüklükler bu hesaba gö-re tasarlanmal›d›r.

Mimaride cephelerle uyumlu günefl ener-jisinden yararlanabilen panellerin kullan›m›-na geçilmelidir. Bunun yan›nda kenti olufltu-ran yap› adalar›n›n, binalar›n günefl yörünge-si diyagram› dikkate al›narak yönlendirilme-si, mimari tasar›mlar›n gelifltirilmesi ve de-tayland›r›lmas› gerekmektedir.

Büyükflehirlerde hava kirlili¤inin özellik-le k›fl aylar›nda çok yüksek ç›kmas›n›n nede-ni yap›lar›n ›s›t›lmas› için bacalardan ç›kankükürtdioksit, karbondioksit ve partiküller-dir. Bu maddeler fosil yak›tlar›n yanmas› so-nucu ortaya ç›kmaktad›r. Yak›t sarfiyat›n›nfazla olmas› ›s›nma ihtiyac›n›n bir sonucu-dur. Is› yal›t›m› konusu sadece mimarlar› il-gilendiren bir konu de¤ildir. Yap›y› kullana-cak insanlar rahat ve konforlu bir ortamdayaflamak istiyorlarsa, enerji tasarruflu, eko-nomik, çevreyi kirletmeyen yap›lar yap›lma-l›d›r.

Bu konuda üniversitelerin, meslek odala-r›n›n, mimarlar›n, mühendislerin, bas›n-ya-

y›n kurulufllar›n›n, yap› sahiplerinin konuyagereken önemi vermeleriyle mümkün ola-cakt›r. Böylece temiz bir çevre, yaflanabilenyeflil kentler, temiz bir atmosfer olacak veküresel ›s›nman›n önüne geçilecektir.

Uzun vadede küresel ›s›nma baflta olmaküzere ülke ekonomisine, çevre kirlili¤ininönlenmesine katk›lar sa¤layabilecek yenile-nebilir enerjinin en bafl›nda gelen güneflenerjisinden yararlanma gelifltirilmelidir. Bukonuda yap›lar›n tasar›m›n› yapan mimarlaraönemli görevler düflmektedir. Mimarlar ilebirlikte mühendislerin de temiz ve yenilene-bilir en büyük enerji kayna¤› olan güneflenerjisinden yararlanabilen binalar›n tasar-lanmas› konusunda birlikte çal›flmal›, bilim-sel çal›flmalara h›z vermelidirler.

Kaynaklar:

1. Çevre ve Orman Bakanl›¤›, 2007, “www. cevreor-man.gov.tr”

2. Da¤söz, A., K., 2001, “Enerji Tasarrufu Önerileri”,‹zocam Yay›nlar›, ss.83, ‹stanbul.

3. Canan, F., Bak›r, ‹., 2003, “Enerji Etkin BinaTasar›m›”, TTMOB. Makine Mühendisleri Odas›,Yal›t›m ve Enerji Yönetimi Kongresi, 21-23 Mart, s69-75, Eskiflehir.

4. Toydemir, N., Gürdal, E., Tanaçan, L., 2000, “Yap›Eleman› Tasar›m›nda Malzeme”, Literatür Yay›nlar›,Temmuz, s.394, ‹stanbul.

5. M. Kellegöz, ‹.Özkan, 2004, Dünyam›zda EnerjiKullan›m›n›n Dünü ve Bugünü, II. Ulusal Ege EnerjiSempozyumu, ss.396-402, 26-28 May›s, Dumlup›narÜniversitesi, Kütahya.

6. Anonim, 1999, TS.825, Binalarda Is› Yal›t›mKurallar›, Resmi Gazete, 14 Haziran, Say›:23725,ss.66, Ankara.

7. Koçu, N., 2000, “Yap›larda Is› Yal›t›m›n›n EnerjiTasarrufuna ve Hava Kirlili¤ine Etkisi”, ‹pek Yolu,KTO., Y›l:13, Say›:145, s:145, ss:25-29, Mart, Konya.

8. Ürün, H., K›l›ç, C., Küçükhemek, M., 1999,Kentsel Hava Kalitesi ve Hava Kirlili¤i Kontrolü,Kent Yönetimi ‹nsan ve Çevre Sorunlar›Sempozyumu’99, 17-19 fiubat, ‹stanbul BüyükflehirBelediyesi, Cilt:3, s.545-552, ‹stanbul.

9. Konya Çevre ‹l Müdürlü¤ü, 2006, “ www.konyacevreorman.gov.tr”.

10. Maç, N., 2007, “Küresel Is›nma Gerçe¤i”, KTO.‹pek Yolu, Y›l:20, Say›:230, Nisan, ss.19-29, Konya

11. Koçu, N., Dereli, M.,2005, “Yap›larda GüneflEnerjisinin Önemi ve Kullan›m›”, III. YenilenebilirEnerji Kaynaklar› Sempozyumu, YEKSEM-2005,TTMOB. Elektrik Mühendisleri Odas›, Mersin fiubesi,Bildiri, ss.104-107, Mersin.

78

Uzun vadede küresel ›s›nma baflta olmak üzereülke ekonomisine, çevrekirlili¤inin önlenmesinekatk›lar sa¤layabilecek yenilenebilir enerjinin en bafl›nda gelen güneflenerjisinden yararlanmagelifltirilmelidir. Bu konuda yap›lar›n tasar›m›n› yapan mimarlara önemli görevlerdüflmektedir. Mimarlar ilebirlikte mühendislerin detemiz ve yenilenebilir enbüyük enerji kayna¤› olangünefl enerjisinden yararlanabilen binalar›n tasarlanmas› konusundabirlikte çal›flmal›, bilimsel çal›flmalara h›z vermelidirler.

Dosya: KÜRESEL ISINMA ve M‹MARLIK

on y›llarda dünyada ve Türkiye’deklasik mimarl›k e¤itimine alternatifyeni yaklafl›mlar getirilmektedir.

Klasik e¤itim müfredat› bileflenlerinin d›fl›n-da, gönüllülük esas›na dayanan ve enformele¤itim ad›n› alan çal›flmalar bu alternatifyaklafl›mlardand›r. Yaz-k›fl okullar› klasike¤itimin k›s›tlay›c› ve formel iliflkilerin yeri-ne yeni etkileflimlerin yafland›¤› ortamlarolarak ön plana ç›kmaktad›r.

Yaz-k›fl okullar›nda kurulan atölyeler veyürütülen workshoplar;

• Tasar›m ve yap›m sektöründe de¤iflen,geliflen ve çeflitlenen yöntem, malzeme veteknoloji ile tan›flma ortam› sa¤lamas› (Ça¤-lar 2005) ,

• Mimarl›k prati¤inin bünyesinde daimavarl›¤›n› koruyan zamana karfl› yar›flman›nöneminin vurgulanmas›,

• Farkl› meslek gruplar› ile mesleki diya-loglar›n ö¤renilmesi,

• Rekabet yerine tak›m çal›flmas›n›n ya-p›lmas›,

• “Çok bilen-hiç bilmeyen” iliflkisinin ye-

rine bilginin ne oldu¤unu merak eden dene-yimli-deneyimsiz kiflilerin ortakl›¤›n›n (Yü-rekli ve Yürekli 1995) yaflanmas› aç›s›ndanzengin ortamlar sunarak mimar adaylar›n›ne¤itiminde önemli bir rol oynamaktad›r.

Workshoplar›n mimarl›k e¤itimine bir di-¤er önemli katk›s› ise tasar›m ve uygulamaaras›ndaki bofllu¤un giderilmesinde bir araçolarak kullan›labilme potansiyelidir. Mimar-l›k ve mühendislik konusunda klasik ça¤danzaman›m›za gelebilen ve mimarl›k alan›n›nana kaynaklar›ndan biri olma özelli¤i tafl›yanVitruvius (1990)’un De Architectura’s›nda,bilim olmadan el becerisi kazanmay› amaçla-yan veya yaln›zca kuram ve bilime güvenenmimarlar›n emeklerinin karfl›l›¤›n› alamaya-caklar›ndan ve baflar›l› ifller ortaya koyama-yacaklar›ndan söz edilmektedir. M.Ö. 25’liy›llarda ortaya konulan bu tespitin hala ge-çerlili¤ini korudu¤unu söylemek olas›d›r.Mimarl›k alan›nda hayal edilenin çizgiye,geometriye, alana ve hacme dönüflmesi k›sa-ca tasar›m aflamas› e¤itim sürecinin enönemli parças› iken projenin uygulamaya ko-

Havva Alkan Bala, Yrd. Doç. Dr.Selçuk Üniversitesi Mühendislik, Mimarl›kFakültesi Mimarl›k Bölümü.

79

Selçuk Üniversitesi Mimarl›k BölümündeE⁄‹T‹ME YEN‹ B‹R BAKIfi GET‹REN UYGULAMA ETK‹NL‹⁄‹

Havva ALKAN BALA

E⁄‹T‹M

S

nulmas› ile ilgili teorik anlat›mlar d›fl›nda ka-l›c› bir deneyim ortam› mimar adaylar›na su-nulamamaktad›r. Formel e¤itimin bir parças›olarak yaz stajlar›, mimarl›k ö¤rencisinin te-ori ile pratik aras›ndaki köprüyü kurmas›n›sa¤lamaya çal›flsa da nitelik ve nicelik olarakarzu edilen seviyeye ço¤u zaman gelineme-mektedir.

Gönüllülük esas›na dayal›, not bask›s›n›nolmad›¤›, teorik bilgilerin uygulama ile bir-leflebilece¤i bir ortamda mimari paylafl›mla-r›n yaflanmas› düflüncesi ile 29 Ocak - 9 fiu-bat 2007 tarihleri aras›nda Selçuk Üniversi-tesi Mühendislik-Mimarl›k Fakültesi Mimar-l›k Bölümünde Uygulama Etkinli¤i (K›flOkulu) ad›nda bir çal›flma gerçeklefltirilmifl-tir. Selçuk Üniversitesi Mühendislik-Mimar-l›k Fakültesi Mimarl›k Bölümünde bu an-lamda bir etkinlik ilk kez düzenlenmifltir.Ulusal veya uluslararas› ölçekte bir bafllang›çyapmak yerine kurumsal deneyimi artt›racakbir bafllang›ç yapma yolu tercih edilmifltir.Yerel gazetelerde, yerel televizyonda haberniteli¤inde görülen çal›flmalar üniversite d›-fl›nda, mimarl›k e¤itiminin bir parças› olma-yan vatandafllarca da ilgiyle karfl›lanm›flt›r.

K›fl Okulunda “Puzzle & Pattern”, “Ara-y›fl”, “Arch + ART” ve “Giriflim” isimli 4farkl› atölye aç›lm›flt›r. Aç›lan atölyelerde or-tak motif, mimarl›k bölümüne ait mekânla-r›n, yarat›c›l›¤›n gücü ile daha nitelikli hale

getirilmesidir. Bu ihtiyaç ö¤rencilerin ço¤uzaman ö¤retim elemanlar›na dile getirdikleribölüm mekânlar›n› kendilerine ait hissetme-me duygusundan ç›km›flt›r. Ö¤rencilerin me-kânlar›na kendilerine ait bize iz b›rakmaduygusunun bu kadar güçlü olmas› s›n›rl›kaynak, mekân ve Mühendislik Fakültesiiçindeki 13 bölümden herhangi birisi olma-ma arzusu ile birleflti¤inde çok anlafl›l›r birdurumdur. Tüm k›s›tlamalara ra¤men s›n›rlariçerisinde yarat›c›l›¤›n ve yarat›c›l›kla s›n›r-lar›n belirlenmesi deneyimlenmifltir. Kolektifçal›flma, özgür düflünce, kat›l›mc› yap›, atöl-yeler için temel ölçüt kabul edilmifltir. Sel-çuk Üniversitesi’nin “De¤iflen ve De¤ifltirenÜniversite” vizyonuna paralel olarak kal›p-laflm›fl düflünce ve tasar›m yaklafl›mlar›nakarfl› sorgulay›c›, farkl› düflünce ve deneyim-lere karfl› aç›k ve hoflgörülü, tekni¤i sanatç›bir ruhla irdeleyen teflvik edici bir e¤itim or-tam› sa¤lanmas› da atölyelerin üzerinde dur-du¤u bir baflka ölçüt olmufltur.

Kaynaklar:

• Ça¤lar, N. 2005. Mimarl›k E¤itiminin Müfredat D›fl›Bileflenlerinden Bir Örnek: Ö¤renciler Aras› MimariProje Yar›flmalar›, Mimarl›k 323, s. 59.

• Yürekli F., Yürekli H. 1995. Ö¤renci Ortakt›r. Yap›Dergisi, say› 168, s.65.

• Vitruvius (1990). Mimarl›k Üzerine On Kitap,Çeviri, S. Güven, fievki Vanl› Mimarl›k Vakf›Yay›nlar›, 1. Bask›, ‹stanbul.

80

Workshoplar›n mimarl›ke¤itimine bir di¤er önemlikatk›s› ise tasar›m ve uygulama aras›ndakibofllu¤un giderilmesindebir araç olarakkullan›labilme potansiyelidir. Mimarl›k ve mühendislikkonusunda klasik ça¤danzaman›m›za gelebilen vemimarl›k alan›n›n ana kaynaklar›ndan biri olma özelli¤i tafl›yan Vitruvius (1990)’un De Architectura’s›nda,bilim olmadan el becerisikazanmay› amaçlayanveya yaln›zca kuram ve bilime güvenen mimarlar›n emeklerininkarfl›l›¤›n›alamayacaklar›ndan vebaflar›l› ifller ortaya koyamayacaklar›ndan söz edilmektedir.

Selçuk Üniversitesi MühendislikMimarl›k Fakültesi Mimarl›kBölümü’nde 29 Ocak - 9 fiubat 2007tarihleri aras›nda düzenlenenUygulama Etkinli¤i’nde ö¤renciler.

E⁄‹T‹M

UZZLE & PATTERN isimli atölyeSelçuk Üniversitesi Mimarl›k Bölü-mü’ne ait dolafl›m alanlar›nda, alç›-

pan yap› malzemesi ile yüzey, doku ve me-kân iliflkisi ba¤lam›nda ifllevsel bir tasar›myapmay› ve yap›lan tasar›m› uygulamay›amaçlam›flt›r. Ö¤rencilere k›fl okulu öncesin-de yap› malzemesi olarak üretilen alç›pan›nmalzeme özelliklerini ve uygulamalar›n› ak-taran bir seminer verilmifltir. Semineri ger-çeklefltiren Knauf firmas›na ait HAYATTIR,bir yandan ürünleri tan›tm›fl, bir yandan dauzman kadrolarca malzemenin uygulan›fl›hakk›nda verdikleri e¤itimle üniversite-özelteflebbüs iflbirli¤inin güzel bir örne¤ini sergi-lemifltir. Etkinlik boyunca Knauf firmas›malzemeyi esirgemeden, ö¤rencilerin proje-lerine son derece sayg›l› bir biçimde ve üret-ti¤i malzemenin olanaklar›n› sonuna kadarbilen teknik ekibin deste¤iyle önemli bir ka-musal hizmet gerçeklefltirmifltir. Puzzle &Pattern atölyesini Knauf Firmas›n›n yan› s›-ra, firman›n Konya bayii ‹rem Design des-teklemifltir.

Atölyeye gönüllü olarak kat›lan yirmi ikiö¤renci, yedi ayr› gruba bölünerek ortak birtemada farkl› ç›k›fl noktalar› ile projeler üret-mifllerdir. Tesisat borular›n›n ve kapaklar›n›nrastgele yer ald›¤›, estetikten yoksun koridoryüzeylerine (Fot. 1) kendi proje ve maketle-rini sergileyebilecekleri yüzeyleri tasarlam›fl-lard›r (Fot. 1). Bu atölyedeki yedi farkl› pro-je, yedi farkl› duvar yüzeyinde bir bulmaca-n›n birbirini tamamlayan parçalar› gibi tasar-lanarak dolafl›m alanlar›nda doku etkisini ya-ratm›flt›r.

29 Ocak-1 fiubat tarihleri aras›nda ö¤ren-ciler projelerini tasarlam›fl ve projelerininmaketlerini haz›rlam›fllard›r. 2 fiubat 2007tarihinde projeler atölye yürütücülerinden,yap› anabilim dal›nda görev yapan di¤er ö¤-

retim elemanlar›ndan ve sponsor olan Knauffirmas›ndan bir inflaat mühendisinden oluflanjüri önünde sunumlar›n› yapm›fllard›r (Fot.2). 5 fiubat - 9 fiubat tarihleri aras›nda proje-lerin duvar yüzeyinde uygulamalar› tamam-lanm›flt›r.

Uygulamalar s›ras›nda ö¤renciler ilk kezalç›pan yap› malzemesi ile tan›flm›fllard›r. Al-ç›pan ve profil kesmeyi, bu iki malzemeyimatkap kullanarak birlefltirmeyi deneyimle-mifllerdir. Alç›pan uygulamalar›n›n ard›ndanderz band›, fugagips ve delikli köfle profiluygulamalar›na geçmifller, etkinlik boyunca9:00-22:00 aras› etkin bir performansla çal›fl-m›fllard›r. E¤itim bafllamadan, verilen süreiçinde uygulamay› bitirebilmek için gece geçsaatlere kadar Selçuk Üniversitesi yerleflke-sinin ›ss›zl›¤›n› matkap sesleri ile canland›r-m›fllard›r. Profesyonel hayatta ve dünyan›nher taraf›nda sürekli zamana karfl› yar›flmadurumunda olan mimarlar›n bu nefes kesensürecini bire bir yaflam›fllard›r. Yaratt›klar›projelerin ortaya ç›kmaya bafllamas› ile artanmotivasyon, ö¤rencilerin her geçen gün daha

81

E⁄‹T‹M

P

PUZZLE & PATTERN ATÖLYES‹

Yrd. Doç. Dr. Havva ALKAN BALAYrd. Doç. Dr. Dicle AYDIN

Arfl. Grv. Y.Mimar Esra YALDIZ

Arfl. Grv. Y.Mimar Selçuk SAYIN

Selçuk Üniversitesi Mühendislik - Mimarl›kFakültesi Mimarl›k Bölümü.

F.1

F.2

büyük bir flevk ile çal›flmalar›n› sa¤lam›flt›r.Ö¤rencilerin ola¤anüstü çabalar› ve bu çal›fl-ma sürecini zevke dönüfltürmeleri, kat›l›mc›ö¤retim elemanlar›n›n yan› s›ra Mimarl›kBölümü d›fl›nda fakültenin di¤er bölümlerin-deki ö¤retim üyelerinin de takdirini kazan-m›flt›r. Süreç, ö¤rencinin e¤itimine katk› sa¤-lamas› aç›s›ndan hatta sonuç ürünler aç›s›n-dan oldukça tatmin edici olmufltur. Ö¤renci-ö¤retim eleman› ve ö¤renci-ö¤renci aras›n-daki diyaloglar güçlenmifltir. Sürekli birlikteortak bir hedef için çal›flmak daha çok bilgi

al›flveriflini olanakl› k›lm›flt›r. Ö¤renciler,kendi ürettikleri tasar›mlar› projelendirirkenve uygulamaya koyarken malzeme faktörü-nün tasar›m› nas›l yönlendirdi¤i, detay çöz-menin önemini ve k⤛t üzerinde üretilirkendüflünülmeyen detaylar›n proje uygulan›rkennas›l büyük problemler yaratt›¤›n›, malzeme-nin ve detay›n çizimden farkl› boyutlar› ol-du¤unu, proje ile uygulama aras›ndaki farkl›-l›klar› çarp›c› bir flekilde, yerinde ve duyular›ile deneyimlemifllerdir. Basit bir el aletininkullan›lmas›n›n detaylardaki uygunluk ileverimli olabilece¤ini, proje üzerinde geçiflti-rilen bir detay›n uygulamada ne tür problem-ler yaratt›¤›n› fark etmifllerdir. Profesyonelyaflama geçtiklerinde çizdiklerinin ve tasa-r›mlar›n› uygulama sorumlulu¤unu alman›nne derece önemli oldu¤unu kavram›fllard›r.Projelerin uygulamas› tamamland›¤›nda Mi-marl›k Bölüm koridorlar› birbirinin ayn›s›olan birimlerin tekrarland›¤› fakülte binas›n-da farkl›laflm›flt›r. Sonuçta ö¤rencilerin mi-marl›ktan bir iz b›rakma arzular› gerçeklefl-mifltir. Projelerde eme¤i geçen tüm ö¤renci-ler ve ö¤retim üyeleri bu güzel deneyiminan›s›na sponsor firmalar›n isimlerinin yaz›la-ca¤› duvara boya ile el basarak çal›flmay› ta-mamlam›fllard›r.

Çal›flma sonucunda ö¤rencilere sertifika-lar› da¤›t›lm›fl ve k›fl okulu ile ilgili izlenim-lerini anlatmalar› istenmifltir.

1. Grup: Ayfle Tuba Kaplan, Gözde Sucu,Hasan Hüseyin Çiftçi, Sacit Ö¤dür’ün kat›l›-m›ndaki ekip, kendilerine “k › r m › z ›” ismi-ni seçmifl ifllevsel ve yal›n bir öneriyi k›rm›-z›, siyah ve beyaz renklerle kurgulam›flt›r(Fot. 3).

2. Grup: Fulya Sar›l› ve ‹dris Ya¤mahan,anlam›n› bir s›r gibi saklad›klar› “ + 3”isminitercih etmifller ve bulmacan›n bir tetris oldu-¤undan yola ç›karak tetris oyunundaki parça-larla anlaml› bir dokuya ulaflma¤a çal›flm›fl-lard›r (Fot. 4).

3. Grup: Dicle Kaynar ve Eda Yaman,e¤itimi bir bulmaca gibi görüp ad›m ad›mmimarl›k söylemi ile içinde iniflleri ve ç›k›fl-lar› olan bir sürecin grafiksel anlat›m›n› pro-jelerinde yorumlamay› tercih etmifllerdir(Fot. 5).

4. Grup: Zeliha Ulusoy ve Ayfle BetülSezer, prizmadan yay›lan ›fl›nlar ana fikri ile

82

Ö¤renci görüfllerinden Süheyla Koç: “K›fl okulu benim için güzel an›lar kazand›¤›m bir aktivite oldu.

fiantiye staj›nda ö¤renebileceklerimizden daha fazla fley ö¤rendik.”K›rm›z› Grubu: “K›fl okulu: Mimarl›k mesle¤ine ad›m att›¤›m›za inand›¤›m›z 15

gün… Hocalar›m›z bizlere bir arkadafl hatta bir meslektafl gibi davrand›lar. Bu rahat-l›k içinde yapt›k bütün çal›flmalar›m›z›.”

Gökçen Kumafl: “4. s›n›f ö¤rencisiyim. Bu etkinlikle, ö¤rencilik yaflam›mda çizdi-¤im on milyon tane çizginin ne kadar anlaml› ve beni ne kadar sorumlu tuttu¤unu an-lad›m...”

Fulya Sar›l›: “Küçük bir yüzeyde büyük ifl ç›kard›k. Havva Hocan›n ilk el basmaf›rsat›n› bana vermesi ayr›ca beni mutlu etti. San›r›m matkab› kullanmadaki becerimhocaya aktivite boyunca ‘Kim demifl k›zlar matkap kullanamaz?’ söylemini iflleme f›r-sat› verdi¤i için hak ettim bu önceli¤i.”

Dicle Kaynar: “PUZZLE & PATTERN grubu ve Knauf firmas›n›n sponsorlu¤u ol-masayd› bu mimarl›k ortam› muhtemelen gerçekleflmezdi. Hocalar›m›za ve Knauf’ateflekkür ediyoruz.”

Hande Sarg›n: “…vakit kayb› m› olur? Tatilimi bofla harcar m›y›m, kat›lsam m›derken, iki haftan›n sonunda bölümüme bizim üretti¤imiz bir eser b›rakman›n mut-lulu¤unu ve gururunu yaflad›m.”

F.3F.4

F.5

E⁄‹T‹M

tasar›ma üçüncü grubun üyeleri ile bafllam›fl-lard›r. Grup içerisinde farkl› görüfllerin bu-lunmas› ile sonuç ürün iki farkl› kutuplaflma-n›n yans›t›ld›¤› tasar›mla tamamlanm›flt›r(Fot. 6).

5. Grup: Vedat Arslan seminer salonuolarak kullan›lan mekân›n önünde tasar›myapt›¤› için ilanlar›n as›labilece¤i estetik birpano yüzeyi tasarlamay› tercih etmifltir(Fot.6).

6. Grup: Muhammet Büyükk›rcal›, Cü-neyt ‹nan, Süheyla Koç, Sümeyye Özdo¤an,Neslihan Temur ve Nurcan Günefl’in kat›ld›-¤› “y o l c u l u k” isimli grup, tasar›m süreci-ni iniflleri, ç›k›fllar›, ç›kmazlar› olan bir yol-culuk olarak tan›mlam›fllard›r. Puzzle & Pat-tern ana temas› alt›nda “koridorlar için hemifllevsel hem estetik bir tasar›m yapmak dabir tasar›m sürecidir” söylemi ile projelerinitasarlam›fllar ve uygulam›fllard›r (Fot. 7).

7. Grup: Melek Cacim, Lale Seval Bilte-kin, Gökçen Kumafl, Hande Sarg›n ve EvrenKoflano¤lu’nun katl›m›ndaki grup son s›n›fö¤rencilerinden oluflmufl ve kendilerine “r e st” ismini seçmifllerdir. Malzemenin s›n›rlar›-n› zorlamak, e¤ri hatlar›n da estetik ve ifllev-sel olabilece¤ini di¤er tasar›mlara “rest” çe-kerek göstermeyi amaçlad›klar› bir proje ta-sarlam›fllard›r. Renk ve dinamizm vurgusuuygulamadaki tüm güçlükleri aflmalar›ndabu tak›ma ivme kazand›rm›flt›r (Fot. 8).

Merdiven evi kenar›ndaki yüzeyler, ortaktasar›m alanlar› olarak düflünülüp, ö¤retimelemanlar›n›n da çal›flt›¤› iki adet megaronlatamamlanm›flt›r (Fot. 9). Çal›flmalar›n biti-minde çektirilen foto¤raf, baflar›n›n hakl› gu-rurunu belgelemifltir (Fot. 10). Sonuç ürünle-rin amaca dönük olarak kullan›labiliyor ol-mas› sürecin de amac›na ulaflt›¤›n›n bir gös-tergesi olmufltur.

83

F.6

F.8

F.9

F.10

F.7

E⁄‹T‹M

ray›fl Grubu”nun birinci amac›ö¤rencilere okul içinde verilene¤itimi tamamlay›c› yönde bir ta-

sar›m- uygulama imkân› sunmak ve uygula-ma sorunlar›n› çözme yetene¤ini gelifltir-mektir. Fakülte içerisindeki Mimarl›k Bölü-mü’ne ayr›lan mekânlar, mimarl›k e¤itimiiçin yeterli donan›ma sahip de¤ildir. FenEdebiyat Fakültesi olarak planlanan ama mi-marl›k e¤itimine verilen binan›n, özellikledersliklerin uygulamal› derslerin ifllenmesineuygun olmamas› bölüm içinde s›k s›k dilegetirilmektedir. Bu nedenle ö¤renci e¤itimi-ne katk›da bulunurken, dersliklerden bir ta-nesini ele alarak, stüdyo derslerinin kullan›-m›na yönelik örnek bir mekân haline getir-mek Aray›fl Grubu’nun ikinci amac› olmufl-tur.

Seçilen derslik: Maket atölyesi.

Mevcut donan›m: Bir adet yaz› tahtas› vetahta zeminin yükselten ahflap seki, 60x80xcm boyutlar›nda formika kapl› sunta tablal›,profil ayakl› çizim masalar›, ahflap oturakl›,profil ayakl› tabureler, stüdyo derslerinde di-¤er s›n›flardan tafl›narak kullan›lan hareketlia¤›r ahflap panolar, üç adet priz, duvara gö-mülü bir elektrik panosu, bir ask›, tavandaas›l› olan florasan lambalar.

Problem: Maket atölyesinin, alan kayb›nasebep olmadan, ismi gibi mimarl›k e¤itimineuygun hale getirilmesi.

Kullan›c›lar: Mimarl›k Bölümü ö¤rencileri,ö¤retim elemanlar›, temizlik iflçileri.

Amaç: Hareketli panolar yerine mevcut du-varlar› uygun boyutlarda pano yüzeyleri hali-ne getirmek, vestiyer tasar›m› yapmak, duvaryüzlerini ortak bir tasar›mda birlefltirmek, çi-zim masalar›n› daha fonksiyonel hale getir-mek, ifllevsellik, konfor ve esteti¤in sa¤lan-mas› yan› s›ra tasar›mda e¤itici olabilmek.

Eylemler: Stüdyo derslerinde yaz› tahtas›bafl›nda, projektör kullanarak, çizim masalar›aras›nda gezerek e¤itim verilmesi, özelliklejürilerde maketler ve çizimlerin sunumu içintasarlanm›fl panolarda tashih yap›lmas›, ö¤-rencilerin dersi dinleyip çizim yapabilmeleri,mekân›n kolay temizlenmesi.

Kullan›lacak malzemeler: Masif ahflap,sunta, alüminyum tafl›y›c›lar, çelik çubuklar,alç›pan, alç›, cam, su bazl› boya, dübel, vida,çivi, plastik bordür, vb.

Projelendirme: ‹lk önce verilen mekân›n rö-löveleri al›narak bulundu¤u durum foto¤raf-lanm›flt›r. Mekân›n hangi duvarlar›na hangi

84

ARAYIfi ATÖLYES‹

Yrd. Doç. Dr. Mine Ulusoy, Yrd. Doç. Dr. A. Deniz Oktaç, Arfl. Gör. Y. Mimar Derya Arslan, Arfl .Gör. Y. Mimar Ebru Erdo¤an’›n yürütücülü¤ünde gerçeklefltirilen “Aray›fl Atölyesi”nin sponsorlu¤unu Garanti Konut Yönetim Kurulu Baflkan› Mimar Hanefi Ulusoy üstlenmifltir. Atölyeye Elif Ulusoy, Merve Arslan, Ali fiükrü P›narkara, Berflan M. Durmufl,

Enes Selçuk, ‹lkay Demiray adl› ö¤renciler kat›lm›flt›r.

“A

E⁄‹T‹M

fonksiyonlar›n yüklenece¤i belirlenmifl vetasar›m aflamas› ö¤rencilerin özgür iradeleri-ne b›rak›lm›flt›r. ‹lk üç gün bilgilenme, tart›fl-ma ve projelendirme ile geçmifltir Dördüncügün jüri tashihleri yap›lm›fl ve projeler içeri-sinde ifllev, estetik ve uygulama aç›s›ndan enuygun olan› seçilerek, tashihler yap›ld›ktansonra bilgisayar çizimleri ve maketi yap›l-m›flt›r. Sürenin s›n›rl› olmas› nedeniyle çizimmasalar›n›n ve taburelerin tasar›m› sonra ya-p›lacak bir çal›flma olarak b›rak›lm›flt›r.

Uygulama: Beflinci gün, tasar›m›n uygulan-mas›na duvarlar›n alç› ile düzeltilmesiylebafllam›flt›r. Projesine göre pano seviyeleri-nin tespitleri su terazisi kullan›larak yap›l-m›flt›r. Beyaz lamine kapl› sunta panolar›nçerçeveleri geometrik biçimlerin tekrarlan-mas›yla oluflturulan alç›pan bordürle s›n›r-land›r›lm›flt›r. Panolar alt seviyede 40 cm.geniflli¤inde maket sergilemek için profille-rin tafl›d›¤› bir tezgâh yap›lm›flt›r. Ask›lar›noldu¤u duvar yine vestiyer olarak kullan›l-m›fl, burada bir farkl›l›k yaratmak için ask›l›-¤›n üstü iki yana e¤imli çat› görünümü verenbir saçakla sonland›r›lm›flt›r. Saça¤›n al›nduvar›nda ask›n›n üstüne mimarl›¤› simgele-yen megaron kabartmas› yap›lm›flt›r. Bu ara-da düzenlenen mekân›n duvarlar›nda ö¤ren-cilerin motivasyonunu art›rmak amac›ylak›rm›z›, siyah ve beyaz renkler kullan›lm›fl-t›r. Beyaz tahtan›n bir yan›na, alç›pan ve alç›kullan›larak, geleneksel konut iç mekân› veinsan boyutlar› iliflkisini gösteren ve di¤eryan›na bir geleneksel Türk konut perspektifikabartmas› yap›lm›flt›r. Bu kabartmalar›n ya-p›l›fl›nda Mustafa Semerci Usta ekibe yar-d›mc› olmufltur. Bir duvar yüzü de projeksi-yon gösterimi için bofl b›rak›lm›flt›r. Proje-lendirmeye göre alç›pan malzeme üstüne çi-zilerek kesilen parçalar›n bir araya getirilme-si, yerine montesi, yüzeylerin alç› ile düzel-tilmesi, boyanmas› esnas›nda ö¤renciler veustalar bir arada çal›flm›fllar, atölye yürütü-cüleri çal›flmay› kontrol etmifllerdir.

Sonuç: K›fl Okulu kapsam›nda “Aray›fl Gru-bu” olarak yap›lan çal›flmada ö¤renciler,kendi mekânlar›n› iyilefltirmek, tasar›m gü-cünü kuvvetlendirmek ve bire bir uygulama-

85

E⁄‹T‹M

elçuk Üniversitesi Mühendislik Mi-marl›k Fakültesi Mimarl›k Bölümü2007 K›fl Okulu kapsam›nda “arch +

ART” atölyesinde amaç; mimarl›¤›n, sanat›nfarkl› disiplinleri ile olan iliflkisini irdele-mek, yorumlayabilmek, plastik sanatlarlamimari aras›ndaki iliflkiyi ortaya koyabil-mekti. Bu Amaçla bölümde sunum salonu

olarak kullan›lan Mimar Sinan sunum salonuçal›flma alan› olarak seçildi.

Bu amaca dönük olarak, atölyedeki yürü-tücü ö¤retim elemanlar› ve sanatç›larla kat›-l›mc› ö¤rencilere yönelik olarak mimarl›k vesanatla ilgili temel kavramlar›n tart›fl›ld›¤›,renk ögesinin iç mekânda kullan›m›n›n eleal›nd›¤›, renk-insan-mekân-fonksiyon iliflki-lerinin, renk faktörünün mekân alg›lamas›naetkilerinin irdelendi¤i söylefliler gerçekleflti-rildi.

Bu söylefliler aras›nda Ö¤r. Gör. MuratORAL’ ›n “‹ç Mekân Tasar›m›nda Renk Fak-törü” adl› söylefliyi belirtebiliriz. Di¤er birsöylefli olarak Arfl. Gör. Bilgehan YILMAZÇAKMAK’›n mimarl›k ve moda aras›ndakietkileflimin ortaya kondu¤u ve trendlerin eleal›nd›¤› sunumu ifade edebiliriz. Bu etkinlik-ler aras›nda resim sanatç›s› Yrd. Doç. Dr. ‹l-ham ENVERO⁄LU’ nun mimariyi resim bo-yutu ile ele al›fl›, çok yararl› bir deneyim ol-du. Bu arada foto¤raf sanatç›s› Reha B‹-L‹R’in Mimarlar Odas›’ndaki “Umut A¤lar-

n›n içinde olarak yap› bilgilerini bir kez dahagözden geçirmek f›rsat›n› bulmufllard›r. Pro-jenin bütün aflamalar›nda, proje yürütücülerive ö¤renciler karfl›l›kl› bilgi al›fl veriflindebulunarak bir bütünlük içerisinde çal›flm›fl-lard›r. Ö¤renciler kendi ürettikleri projeninuygulamas›n› görme hazz›na ulaflm›fllard›r.Birlik beraberlik içinde yap›lan k›fl okulu uy-gulamalar› sonucunda Selçuk ÜniversitesiMimarl›k Bölümü olarak, sonraki e¤itimdönemi d›fl› etkinlikleri için yararlan›lacakdeneyimler elde edilmifltir.

86

ARCH & ART ATÖLYES‹

Yrd. Doç. Dr. Murat ORALArfl. Gör. Y. Mimar Tülay KARADAYI YEN‹CEArfl. Gör. Y. Mimar Bilgehan YILMAZ ÇAKMAKArfl. Gör. Y. Mimar Sami KALFAO⁄LUArfl. Gör. Y. Mimar Süheyla SIRAMKAYA

SSelçuk Üniversitesi Mühendislik - Mimarl›kFakültesi Mimarl›k Bölümü.

E⁄‹T‹M

da” ve “Tek Nefeste Aflk” isimli dia gösteri-leri ve devam›nda “Mimari Foto¤rafta ProjeÇal›flmalar›” bafll›kl› söylefli, atölye kat›l›m-c›lar› ile birlikte kentin ilgili mimarlar› tara-f›ndan –yo¤un kar ya¤›fl›n›n yafland›¤› bir k›flakflam›na ra¤men- ilgi ile izlendi. Heykelt›-rafl Anar EYN‹, mimarl›k ö¤rencileri taraf›n-dan s›kl›kla göz ard› edilen mimari ve heykelsanat› aras›ndaki yak›n diyaloga de¤indi.Yapm›fl oldu¤u söyleflide, iyi bir mimar›n ay-n› zamanda iyi bir heykel sanatç›s› olmas›gerekti¤ini vurgulad›.

Ö¤rencilere sanatla ilgili bu bilgiler veri-lip bir alt yap› oluflturulduktan sonra, kendi-lerinden mekânla ilgili çal›flmalar istendi.Ö¤rencilerden bu çal›flmalar sonucunda al-ternatif tasar›mlar al›nd›. Bu alternatiflerdenbiri yürütücülerle birlikte seçilerek mekânanas›l bir uygulama yap›laca¤›na karar veril-

di. Bu kararda renk ve malzeme seçimi yap›-l›rken mekân›n sunum salonu olmas› nede-niyle karartmaya önem verildi.

Mekân ile ilgili al›nan kararlar flöyledir:• Mekân›n boyanmas›na,• Mekân›n içinde arfliv olarak kullan›lan

at›l durumdaki deponun temizlenmesi ve birkap› ile mekândan ayr›lmas›na,

• Mekân›n zemininin lamine parke ilekaplanmas›na,

• Mekân›n tavan›n›n asma tavan ile kapa-t›larak, ayd›nlatma elemanlar›n›n yenilenme-sine,

• Mekân›n PVC olan kap›s›n›n ahflap birkap› ile de¤ifltirilmesine,

• Mekân›n perdelerinin de¤ifltirilerek,projeksiyonun yans›t›laca¤› bir perdenin deprojeye eklenmesine ,

• Mekâna ana fikir olarak düflünülen sanat

87

E⁄‹T‹M

yaklafl›m› göz önüne al›narak, duvarlardamimarinin ve sanat›n birlikte uyguland›¤› sa-natsal elemanlar›n tasarlanmas›na karar ve-rilmifltir.

Bu kararlar do¤rultusunda, renk ve mal-zeme seçimi yap›l›rken mekân›n sunum salo-nu olmas› nedeniyle karartmaya önem veril-di.

Atölye kapsam›nda en e¤lenceli saatler,tüm ö¤rencilerin zevkle kat›ld›¤›, dayan›flmave organizasyonun en üst seviyede oldu¤u,iki adet duvar resminin yap›m sürecinde ya-fland›. Resimler 210/140 cm ebatlar›nda idi.Bu çal›flmalar ressam ‹lham ENVERO⁄LU’nun dan›flmanl›¤›nda gerçeklefltirildi. Bu ikiresmin yap›m›ndaki amaç, asl›nda herkesiniçinde sanat yetene¤inin az ya da çok bir fle-kilde var oldu¤unu göstermekti. Ayr›ca bu ikiçal›flma ile herkesin günlük yaflam›nda pekönemsemedi¤i at›k malzemeleri de¤erlendi-rerek farkl› bir bak›fl aç›s› ile do¤açlama tek-ni¤i ile rengarenk düzeni ile herkesi, hattayapanlar› dahi hayranl›¤a düflürecek kompo-zisyonlar gerçeklefltirilmifl oldu. Bu çal›flma-

larda, at›k eskizler, kay›p dü¤meler, k›r›kcamlar, ipler, kumafllar, ahflap çöpler vb.malzemeler akrilik ve sprey boyalarlaberaber çal›fl›ld›.

Bu çal›flmalar sürerken duvarlar ö¤rencive yürütücülerle beraber boyand›. Sponsorlarbulunarak di¤er uygulamalar tamamlanmayaçal›fl›ld›. Yer döflemesi ve kap› için ‹ttifakHolding-Seha ‹nflaat’›n deste¤i ile ö¤ren-cilerle parke rengi seçilerek uygulama yap-t›r›ld›. Perdeler ve ayd›nlatma elemanlar›için Mimar Burhanettin De¤er’den ( F‹DEM‹nflaat) destek al›nd›. Tavan için düflünülenprojeye sponsor bulunamad›¤›ndan uy-gulama gerçeklefltirilemedi.

Bu ifllemler bittikten sonra 2 adet sanatsalduvar resmi ve Vintage, Pop-Art tarz› resim-lerle haz›rlanan duvar panolar› belirlenenyerlere as›ld›ktan sonra mekân tamamlanm›floldu.

Tüm bu faaliyetlerin gerçeklefltirildi¤imekân mimarca ele al›nd› ve ö¤rencilerinçal›flmalar› sayesinde mimarl›¤a yak›fl›r birsunum salonu elde edilmifl oldu.

88

E⁄‹T‹M

Konu: K›fl okulu çal›flmas›.Mimarl›k ile fiehircilik Bölümünün birlikte,ortak olarak kulland›¤› koridorun duvar› ça-l›flma alan› olarak seçilmifltir. Bu koridordaMimarl›k Bölümü’ne ait Resim Salonu, fie-hircilik Bölümü’nün ise iki adet s›n›f› yer al-maktad›r.Amaç: Klasik e¤itim anlay›fl› içinde gittikçemonotonlaflan ve s›k›c› hale gelen mimarl›ke¤itimine bir hareket ve ivme kazand›rmak.Bununla ilgili ilk çal›flmaya bölümümüzdenbafllayarak, ö¤rencilerimizle birlikte, birara-da tart›flmak, üretmek, uygulama yapmak.Bu amaçla bir taraftan k›fl okulu ve works-hop çal›flmas› yaparak ö¤rencilerimizin öz-güven kazanmas›n› sa¤larken di¤er taraftanbölümümüzün ifllevsiz koridorlar›na, duvar-lar›na anlaml› fonksiyonlar yüklemek, bu sa-yede Mimarl›k Bölümünün e¤itim mekânla-r›na kimlik vermektir.

Süre: Çal›flma süresi yaklafl›k 10 gündür.

Çal›flma Tarihi:

Kat›l›m fiartlar›: Çal›flma grubunda Mimar-l›k Bölümü ve fiehircilik Bölümünden 2 ö¤-retim eleman› ve her iki bölümden 6 ö¤renciyer alacak ve ö¤rencilerin baflvurular› esasal›nacak olup kat›l›m flartlar› ayr›ca duyuru-lacakt›r.

Aç›klama: Mimarl›k Bölümü’nün e¤itimkoridorlar›ndan birini oluflturan ve fiehircilikBölümü ile ortak olarak kullan›lan ve flu anifllevsiz olan Resim Salonu önündeki korido-run ifllevlendirilmesi, e¤itime kazand›r›lma-s›, di¤er yandan da dostluk ve beraberlik ko-ridoru haline getirilmesi.

Bir taraftan ayr›l›¤›n, z›tl›¤›n, farkl›l›¤›nde¤erini di¤er taraftan birlikteli¤in kardeflli-¤in beraberli¤in deseni ile birlefltirmek.

At›l ve ölü koridorlar› e¤itimin yeni yüzüolarak gençlere sunmak. Z›tl›klar› bulufltur-mak.

Yeni bir yüz yeni bir bak›fl.

A-ÇALIfiMA PROGRAMI

1. AfiAMA: (Düflünsel süreç)• Problemin tan›mlanmas›• Amaçlar, hedeflerin belirlenmesi• Kapsam ve s›n›rlar›n belirlenmesi• Çal›flma yönteminin belirlenmesi

2. AfiAMA: (Araflt›rma süreci)• Araflt›rma süreci• Kaynak• Dökümantasyon• Örnek uygulamalar

3. AfiAMA: (Kaynak okuma ve de¤erlendir-me aflamas›)• Kaynaklar›n ve mevcut uygulamalar›n tektek ve beraber okunmas›• Bulgular›n de¤erlendirilmesi

4. AfiAMA: (Alternatif üretme süreci)• Alternatiflerin belirlenmesi• Amaca uygun ana fikirlerin belirlenmesi

5. AfiAMA: (Tart›flma süreci)• Alternatiflerin tart›fl›lmas›• Anafikirler• Düflünceler• Malzeme• Yap›m aflamas› ile ilgili düflüncelerin tart›-fl›lmas›

6. AfiAMA: (Karar verme aflamas›)• Uygun alternatiflerin belirlenmesi, çözümekarar vermesi.

7. AfiAMA:(Projelendirme aflamas›)• Karar verilen çözümün uygun ölçekte çizil-mesi, projelendirilmesi

8. AfiAMA: (Uygulama süreci)

9. AfiAMA: (Sonuç de¤erlendirilme aflama-s›)• Sonuç ürün olan proje ve uygulaman›n de-¤erlendirilmesi

89

G‹R‹fi‹M GRUBU

Yrd. Doç. Dr. Mustafa ‹NCESAKALYrd. Doç. Dr. Gülsüm TER

Kat›lan Ö¤renciler: Fatma B‹LGE, Fatma C‹MR‹N,

Süheyla GÜLTEK‹N, Tu¤ba MALKOÇ

E⁄‹T‹M

• Kullan›c›lar gözüyle

10. AfiAMA: (Çal›flman›n rapor edilmesi)• Yap›lan çal›flman›n bilimsel bir yöntem vedille rapor edilerek yay›nlanmas›• Bulgular

Yürütücüler

Yrd.Doç.Dr. Yrd.Doç.Dr. Mustafa ‹NCESAKAL Gülsüm TER

Mimarl›k Bölümü fiehir Bölge

Planlama Bölümü

B- UYGULAMA AfiAMASIÇal›flma alan› olarak belirlenen koridorunMimarl›k Bölüm ve fiehircilik Bölümü tara-f›ndan ortak olarak kullan›lmas› nedeniyleçal›flma grubu oluflturulurken fiehircilik Bö-lümü ile istiflare yap›larak bir ö¤retim üyesive iki ö¤renci al›narak bafllanm›flt›r. Mimar-l›k Bölümü’nden ise bir Ö¤retim Üyesi vedört ö¤renci ile toplam sekiz kiflilik bir çal›fl-ma ekibi oluflturulmufltur.Çal›flmada;1. ‹NCESAKAL, Mustafa, 2007, “Mima-ri’de ‹fade Arac› Olarak Renk ve Biçim ”,Selçuk Üniversitesi,Müh. Mim. Fak. Mimar-l›k Bölümü, K›fl Okulu Semineri, Konya.

2.‹NCESAKAL, Mustafa, 2007, “Mimari’deSoyut ‹fade ve Anlat›m ”, Selçuk Üniversite-si,Müh. Mim. Fak. Mimarl›k Bölümü, K›flOkulu Semineri, Konya.

Araflt›rma aflamas›nda bafllang›çta birdençok proje üzerinde durularak alternatif çal›fl-malara a¤›rl›k verilmifltir.Bu anlamda üretilen alternatif projeleri anafikir ve proje raporlardan bir kaç› ö¤rencile-rin kaleminden afla¤›da verilmifltir.

AYRILIK–ÖZELL‹K VE B‹RL‹KTEL‹K

Selçuk Üniversitesi Mühendislik Mimarl›kFakültesi Mimarl›k ve fiehir ve Bölge Planla-ma Bölümlerinin ortak kulland›¤› koridordaüç boyutlu soyut resim çal›flmalar› ile düzen-lenmesi.

Birlikte çal›flan, iç içe geçmifl kardefl ikibölüm, ayr› düflünülemeyece¤i gibi bir bütünhalinde de düflünülemeyece¤ine karar veril-mifltir. Projede iki bölümün de kendi içinde

y›k›lmaz kurallar›n›n olmas›, ayn› çerçeveiçinde de¤erlendirilemeyece¤i sonucunu or-taya ç›karm›flt›r.

Tasar›m alan› kendi içinde üç farkl› bö-lümde de¤erlendirilmifltir. Her bölüm isekendi içinde tafl›d›klar› anlam do¤rultusundaele al›nm›flt›r. Bölümlerin birlikte kulland›¤›koridorda belirlenen kesiflim alan›, daha netve somut bir anlam yüklenerek, her iki bölü-mün amblemlerinin birlikte kullan›lmas› iletasarlanm›flt›r.

Di¤er iki tasar›m alan› da kendi içinde üçbölümde ele al›nm›flt›r. ‹lk bölümde, bafllan-g›ç olarak bölümlere genel bir bak›fl ifadeedilmeye çal›fl›lm›flt›r. ‹kinci bölümde dahaözele inilerek, bölümleri ifade edecek simge-ler kurgulanm›flt›r. Bu konsept içinde çal›flmaalan› daha genifl ve esnek olan fiehir ve BölgePlanlama Bölümü daire, belirli alanlarda ha-reket özgürlü¤üne sahip olunmas› göz önün-de tutularak Mimarl›k Bölümü kare ile ifadeedilmifltir. Üçüncü bölüm ise, tasarlanan asalgeometrilerin uzant›lar› fleklinde düflünülmüflve bir noktada buluflmalar› sa¤lanarak, heriki bölümden izler oluflturulmufltur.

Haz›rlayan: 0412111037 Fatma CimrinMimarl›k Bölümü

DÜfiLER

Proje Konusu: Selçuk Üniversitesi Mühen-dislik Mimarl›k Fakültesi Mimarl›k ve fiehirve Bölge Planlama Bölümlerini birlefltirenortak koridorun üç boyutlu soyut resim çal›fl-malar› ile düzenlenmesi.

Projenin Amac›: Yo¤un ders program› içindes›k›lan ö¤rencilerin ders d›fl›nda koridordaharcad›klar› vakitlerde ruhsal ritimlerini ar-t›rmak, görme duyusuyla alg›lad›klar› orta-m›n iç dünyalar›nda hareketlili¤e yol açmas›-n› sa¤lamak, psikolojik rahatl›k yaflamalar›-na yard›mc› olmak.

Koridor; Mimarl›k ve fiehir ve Bölge Planla-ma Bölümlerinin ortak koridoru olmas› ne-deniyle projede, her iki bölümün birbirleriyleolan ortak ba¤›n vurgulanarak, organik vee¤risel çizgilerin kullan›lmas› ile s›k›c›l›ktanuzak bir tasar›m yap›lm›flt›r. Tasar›mda kap›-lar, proje konseptine uyumsuz görüntü ver-mesi nedeni ile olumsuzluk oluflturmaktad›r.

90

E⁄‹T‹M

Birlikte çal›flan, iç içegeçmifl kardefl iki bölüm,ayr› düflünülemeyece¤igibi bir bütün halinde dedüflünülemeyece¤ine kararverilmifltir. Projede ikibölümün de kendi içindey›k›lmaz kurallar›n›nolmas›, ayn› çerçeve içindede¤erlendirilemeyece¤isonucunu ortayaç›karm›flt›r.

Bu durum çevresinde uygulanan farkl› bo-yutlardaki dikdörtgenlerle yok edilmifltir.

Haz›rlayan: 041211010 Süheyle GültekinMimarl›k Bölümü

B‹RL‹KTEL‹⁄‹N BÜTÜNLÜ⁄Ü

fiehircili¤in insan ölçe¤ini ele alan mimarl›k-tan fark› üst ölçekte karar vermesidir. ’Mak-ro’ ve ‘Mikro’ kavramlar› gibi z›t görünüpbütünü olufltururlar.

Örne¤in; Google Earth teknolojisi bizeuzaydan dünyaya, dünyadan ülkelere, ülke-lerden kentlere ve kentlerin özgün dokular›-na kadar uzanan bir görsel sunu hizmeti ver-mektedir. Ülkeden yaklafl›p çevresiyle birlik-te kenti alg›lamaya bafllad›¤›m›z yer flehirci-lik, daha da yaklafl›p insan ölçe¤inde mekân›alg›lamaya bafllad›¤›m›z yer mimarl›k disip-linlerini an›msat›r bize.

Giderek ayn›laflan kentlerin olufltu¤u gü-nümüzde, mimarl›k ve flehircilik disiplinleri-nin tam anlam›yla bir birliktelik sunmas›, ay-n›laflan ortamda farkl›l›¤›n ve mükemmelli-¤in izlendi¤i ürünlerin elde edilmesini sa¤lar.fiehircilik ve mimarl›k aras›ndaki iliflki canl›bir organizmaya benzer. T›pk› hücreden bafl-lay›p organizmaya uzanan hiyerarflide oldu-¤u gibi; mimari yap›lar›n oluflturdu¤u doku-lar›n kente uzanan hikâyesinin anlat›ld›¤› birbütündür.

Haz›rlayan: 041212032 Fatma Bilgefiehir Bölge Planlama Bölümü

M‹MAR‹S‹Z PLANLAMA ve PLANLAMASIZ M‹MAR‹ DÜfiÜNÜLEMEZ

Mimarl›k mesle¤i insanl›k tarihinin en eskimeslekleri aras›nda say›l›r, çünkü yaflam›ngeçti¤i her tür ‘tasarlanm›fl’ çevrenin üreti-miyle ilgilidir. Mimarl›¤›n de¤iflmez tan›m›,Romal› mimar Vitruvius’un “sa¤laml›k, kul-lan›fll›l›k, güzellik” olarak dile getirdi¤i üçamac› içerir. Bu tan›ma göre mimarl›k; kulla-n›m güvenli¤ine sahip,ifllevine uygun rahat-l›k koflullar›n› sa¤layan ve insana yaflamazevki ve yücelik duygusu afl›layan (k›sacasa¤lam, kullan›fll› ve güzel) mekânlar›n yara-t›lmas›n› hedefler. Bir yap›y›‘mimari eser’yapan, insan yerleflmelerini kente/flehire dö-

nüfltüren, iflte bu üç koflulun birlikte yerinegelmesidir. Bu üç koflul,mimarl›¤›n bilim,teknoloji ve sanat alanlar›yla efl dereceli ba¤-lant›s›n› göstermektedir

fiehir Planlama gelece¤e yön veren, in-sanlar›n mutlu olabilece¤i mekânlar›n tasar-lanmas›yla insanlara hizmet eden bir disiplinoldu¤undan önemli bir meslek dal›d›r. Yerle-flim bölgelerinde olabilecek her türlü de¤i-flikliklerin flehir planc›lar›n›n verece¤i karar-lar do¤rultusunda olmas› flehir planc›lar›n›nmühendislik disiplinleri içerisinde lider ko-numunda olmas›n› gerekli k›lmakta ve ekipçal›flmalar›nda flehir planc›lar› ‘ekip bafl›’olarak görev almaktad›r.fiehir planlama di-siplini planc›n›n olaylar karfl›s›nda genifl birbak›fl aç›s›na ve araflt›r›c› bir yap›ya sahip ol-mas›n›, çevresini, olaylar› ve insanlar› çokiyi gözlemlemesini gerekli k›lmaktad›r.

“Kentsel tasar›m”, mimarl›k ile flehirplanlama disiplinleri çal›flma alanlar›n›n ara-kesitinde yer al›yor. Birbirinden ayr› kalm›flflehircilik ve mimarl›k disiplinleri aras›ndakiiliflkiyi yeniden düzenlemek gerekmektedir.Mimarl›k formasyonu, duyarl›¤› olmayankentsel tasar›m›n, kent tasar›m›n›n; kentseltasar›m, kent tasar›m› duyarl›¤›, disiplini ol-mayan mimarl›¤›n, yanl›fl kent tasar›m› için-de oturtulmufl binalar›n, özellikle kentsel ya-flamda ne büyük kötülüklere neden oldu¤unusan›r›m yeterince gördük. Bu disiplinlerin enaz›ndan ö¤renimlerin büyük bölümünü bir-likte yapmalar›, yeniden birbirinden kopukolmayan, daha sa¤l›kl› bir iliflkiye kavufltur-malar› gerekmektedir.

Türkiye'nin tüm bölgelerindeki gelenek-sel mimari ile tarihten gelen kent dokular›aras›nda, birbirlerini gözeten ve tamamlayankimlik ve kültür ba¤lar› var. Uygarl›klar›nbize arma¤an› olan bu büyük dersi göz ard›etmemek ,yap› ve mekân tasar›m› ile kentselplanlamay› bütünüyle ele alan bir mimarl›kve kentsel planlama e¤itimini desteklemekgerekir.

Kentsel planlamay› mimarl›ktan ayr› biryere koymak, baflka bir deyiflle ''planlamaayr› fley, mimarl›k ayr› fley'' demek, bu iflinsonucunda, ortaya ç›kacak kenti bilmemek,hissetmemek demektir.

Haz›rlayan: 031212014 Tu¤ba Malkoçfiehir Bölge Planlama Bölümü

91

E⁄‹T‹M

Mimarl›k mesle¤i insanl›ktarihinin en eski meslekleriaras›nda say›l›r, çünküyaflam›n geçti¤i her tür‘tasarlanm›fl’ çevrenin üretimiyle ilgilidir.Mimarl›¤›n de¤iflmeztan›m›, Romal› mimarVitruvius’un “sa¤laml›k,kullan›fll›l›k, güzellik”olarak dile getirdi¤i üçamac› içerir.

C. Escher 20. yüzy›l›n en görkemlisanatç›lar›ndan biridir. Ça¤dafl res-min, özellikle grafik sanat›n›n s›-

n›rlar›n› matematik ve kristallografi bilimle-riyle birlefltiren, simetri kurallar›n› paradok-sal çözümlemelerle d›fla vuran bir isimdirEscher. Escher’in eserleri, sanat yay›nlar›n-dan daha çok bilim kitaplar›nda ve popülerbilim dergilerinde yer almaktad›r. Onun eser-lerini tan›yanlar ve hayat›n› yak›ndan incele-yenler bunu hiç yad›rgamazlar.

17 Haziran 1898’de Hollanda’da do¤anM.C. Escher, orta okulda ilk çizim e¤itiminiald›ktan sonra, 1919-1922 y›llar› aras›ndaHaarlem’deki Mimarl›k ve Süsleme Sanatla-r› Okulu’nda okudu. 1922’de ‹talya’ya yerle-flen Escher, bir çok ülkeye geziler yapt›. S›ra-s›yla Abruzzia, Amalfi k›y›lar›, Kalabria, Si-cilya, Korsika ve ‹spanya’y› gördü. 1934’te‹talya’dan ayr›lan sanatç› iki y›l ‹sviçre’de,befl y›l Brüksel’de kald›ktan sonra 1941’den27 mart 1972’ye, yani ölümüne kadar Hol-landa’da yaflad›.

Escher, yaflad›¤› bir çok olumsuzluklara

ve maddi s›k›nt›lara ra¤men sürekli kendinive sanat›n› gelifltirmekten vazgeçmedi. Özel-likle a¤aç bask› ve gravür dallar›nda teknikustal›¤a eriflen sanatç›, bu ustal›¤›n› özgünkonular ve matematikle birlefltirerek, “Esc-her” ad›n›n tüm dünyada duyulmas›na nedenolacak ölümsüz eserler ortaya koydu. Çevre-sinde olup biten olaylara ve do¤an›n ilk ba-k›flta dikkat çekmeyen hayranl›k verici de-taylar›na e¤ilen sanatç›, do¤a görünümleri-nin arkas›nda saklanan yasalar› ve kurallar›keflfetti. Escher, bu olay› flöyle anlat›r:

“Hayran olan kimse, bunun kendi bafl›nabile hayranl›k verici oldu¤unu keflfeder. Biziçevreleyen bilinmeyenlerin karfl›s›na yürekli-ce ç›kt›¤›mda ve gözlemlerimi de¤erlendiripçözümledi¤imde kendimi matematik diyar›n-da buldum. Temel bilimler alan›nda bir e¤i-timden yoksun olsam da ço¤u zaman mate-matikçilerle aramda, sanatç› dostlar›mdandaha fazla ortak nokta buluyorum” (Escher,1995, s.6).

M.C. Escher’in çal›flmalar› birkaç bafll›kalt›nda toplanabilir:

92

M.C. ESCHER’‹N FONSUZ TASV‹RLER‹ ve TÜRK SANATININ D‹L‹

‹lham ENVERO⁄LU

‹lham Envero¤lu, Yrd. Doç. Dr. Selçuk Üniversitesi, Güzel Sanatlar Fakültesi.

M.

SANAT

Erken Dönem Bask›lar›: Genellikle1937’den önce yap›lm›fl bu resimler, do¤agörüntülerinin ayr›nt›l› betimlemelerine da-yan›r ve gerçekçi yaklafl›m sergilerler.

Düzlemin Düzenli Bölümlenmesi: Bi-zim ileride üzerinde çokça duraca¤›m›z bubölüm Escher’in dünyaca yayg›n ününü do-¤uran en önemli yap›tlar›d›r. Sanatç› bu gru-ba giren resimlerinde, düzlemi bir yada bir-kaç motifle aralar›nda boflluk kalmayacakflekilde tamamlayan ve birbirlerinin üzerinegelmeyerek tekrarlanmas› ilkesini kullan›r.Bu yöntem matematik biliminde polimino-düzlem doldurma problemi ile örtüflüyor.Parke yöntemi olarak da bilinen bu yöntem,matematik, kristallografi ve modern tasar›malanlar›nda çeflitli simetri gruplar›n›n yard›-m›yla yüzey üzerinde ve üç boyutlu uzamdabelirli birimlerin aral›ks›z tekrar›n› sa¤lar.Escher, çeflitli hayvan ve insan figürleri kul-lanarak yüzeyi etkileyici bir biçimde doldur-makta ve simetri kurallar›n› uygulamaktad›r.Daha sonralar› bu tarz deneylerini üçboyutluve çok boyutlu olanaks›z figürleri ve mekân-lar› konu ald›¤› çal›flmalar›nda da yinelemifl-tir. Bu grubun içerisinden metamorfozlarve düzlemin düzensiz doldurulmas› gibiflafl›rt›c› çal›flmalar özellikle dikkat çeker.

Yukar›daki serileri s›n›rs›z boflluklar,uzamsal halkalar ve sarmallar, yans›yangörünümler, ters dönüfller, çokyüzlüler,görelilikler, düzlemselle uzamsal›n çeliflki-si ve olmayacak yap›lar takip eder. Sanatç›-n›n, bu çal›flmalar içerisinde özellikle para-doksal-çeliflkili resimleri en etkili olanlar›-d›r (Escher, 1995, s. 7-15) (Resim1, 2, 3, 4).

Bizim bu yaz›daki amac›m›z, hakk›ndabinlerce yay›n ve araflt›rma yap›lm›fl ünlüressam›n hayat ve sanat öyküsünü anlatmakde¤ildir. Herkes taraf›ndan bilinen sanatç›-n›n, sanat dünyas›n›n ve özellikle Türk insa-n›n›n dikkatinden kaçm›fl önemli bir yönünedikkat çekmektir. Bu olay yukar›da bahsi ge-çen düzlemin düzenli bölünmesi ilkesiyleilintilidir.

M.C. Escher, geçen yüzy›l›n yirmili y›lla-r›nda yapm›fl oldu¤u bir dizi geziler s›ras›n-da ‹spanya’daki Endülüs Emevileri devrineait mimarl›k an›tlar› üzerinde, o döneme dek

93

SANAT

1. M.C. Escher, Gökyüzü ve Su, ahflap bask›,1938.2. M.C. Escher,Cennet ve Cehennem,ahflap bask›,1935.3. M.C. Escher, Atl›lar,ahflap bask›, 1945.4. M.C. Escher, Mozaik II, 1957.

1

3

4

2

Avrupa sanat›nda görülmemifl farkl› bir sanatdilini keflfeder. Escher’i hayrete düflüren, buan›tlar üzerindeki süslemeler ve kaligrafikö¤elerin mimari formlar›n yüzeyini fonsuzve aral›ks›z kaplamas›yd›. Sanatç› bu olguyuflöyle dile getirir:

“Bu iflin ustas› Ma¤ribilerdi (Araplar).Duvarlar› ve zeminleri, özellikle de ‹span-ya’daki Elhamra Saray›’ndakileri, aralar›n-da hiç boflluk b›rakmadan yerlefltirdikleriçok renkli mayorka seramik parçalar›ylasüslediler. Ne yaz›k ki ‹slam, “tasvir”e izinvermiyordu. Bu nedenle, yo¤un olarak kul-land›klar› seramiklerde kendilerini soyut ge-ometrik biçimlerle s›n›rlad›lar. Benim bile-bildi¤im kadar›yla Ma¤ribi sanatç›lar›n birteki bile seramiklerinde somut, tan›mlanabi-len, gerçe¤e uygun bir görünüme sahip ba-l›k, kufl, y›lan yada insan figürüne yer vermeyüreklili¤ini göstermedi-belki de böyle birdüflünce ak›llar›na gelmedi” (Escher, 1995,s.7) (Resim 5-6).

Bu önemli “keflif”ten sonra Escher’in ne-redeyse tüm sanatsal çal›flmalar› ve grafik re-simleri kendi tabiriyle “Ma¤ribi” ustalar›nfonsuz flekillenme üslubu’nun üzerine kuru-lacakt›r. Escher’in yukar›da an›lan düflünce-lerini üç farkl› kategoride de¤erlendirebili-riz:

1. Genellikle Bat›l› kültür-bilim adamlar›ve onlar›n Do¤ulu hemfikirlerinin “‹slam” ve“Arap” anlay›fllar›n› eguivalence-eflde¤er an-lamda kullanmalar› ve ‹slam’da birleflenfarkl› milletlerin veya halklar›n bilimsel vekültürel tüm kazan›mlar›n› basitçe Araplar›nad›yla anma gelene¤inden Escher’de nasibi-ni alm›flt›r.

2. Matematik ve kristallografi bilimleriile tan›fl›kl›¤› sayesinde (Escher ilk izlenim-lerini aktard›¤› çal›flmalar›n› 1937-de kristal-lograf olan kardefli Berend’e göstermifl ve oda kendisine okumak için birkaç tane bilim-sel makale önermifltir.) Escher, orta ça¤ ‹s-lam sanatç›lar›n›n gelifltirerek mükemmeleulaflt›rd›¤›, mimari yüzeylerin fonsuz biçim-lerle aral›ks›z kaplama (geleneksel sanatlar-da bu tarz süslemeler ulama veya kapkab›denilmektedir) yolunu “keflif” etme olana¤›tan›m›flt›r.

3. ‹slam Do¤u sanat›ndan görüp götürdü-¤ü-benimsedi¤i bu yola sad›k kalan Escher,ça¤dafl grafik sanat›n›n s›n›rlar›n› bir hayligeniflleten eserler ortaya ç›kard›. Ve enönemlisi de, düzlemin fonsuz flekillerle dü-zenli bölümlenmesi prensiplerine genifl ilgiuyand›rd› ve ilk kez tabiat ve fen bilimlerin-deki biçimlenme-yap›lanma ilkeleriyle buyol aras›ndaki ortakl›¤› gösterdi. Escher, ay-n› zamanda yararland›¤› bu prensiplerin s›-n›rs›z imkanlar›n› ortaya koyarak, bu yolunsanatç›dan daha fazla entelektüel bilgi biriki-mi talep etti¤ini ve karfl›l›¤›nda sanatç›yaplastik ve estetik ifade özgürlü¤ü verdi¤inikan›tlam›fl oldu (Memedov., Dadaflov. 1992,s.5).

Konuyu özetleyecek olursak, Escher’in“keflfi” flundan ibarettir; onun kompozisyon-lar›nda figür ve fon ayn› özelli¤e sahiptir veespas iliflkisinde arka plan ön plana eflde¤ernitelik tafl›yordur. Escher bu prensibi geliflti-rerek, figür ve elementler aras›nda hiç bofllukb›rakmadan kendi eserlerini oluflturmufltur.Biçimlerin biri di¤erinden do¤uyor, aralar›n-daki dokunma çizgileri farkl› özellikler gös-teren ortak bir çizgiye dönüflmüfltür ve bu dado¤adaki simetri kurallar›’n›n kullan›lmas›-n› zorunlu k›lmaktad›r. Dolay›s›yla izleyicibu çal›flmalara bakarken siyah-beyaz simetri-sini yeniden keflfetmektedir. Bu arada s›ras›gelmiflken genel olarak simetri ve simetri ku-rallar›na deyinmekte yarar var.

Simetrinin do¤ada ve bilimde çok farkl›çeflitleri mevcuttur ve bu simetri türlerindenbiri de, özellikle Escher’in en çok kulland›¤›siyah-beyaz veya renk simetrisidir. Bu simet-riye satranç tahtas› iyi bir örnek say›labilir.Bilindi¤i gibi satranç tahtas› siyah ve beyazkarelere göçürme-aktarma simetrisi tatbikedilerek oluflturulmufltur. Bir süre beyaz ka-releri izleyen göz yorularak siyah karelereyönelir. Kah beyaz karelerin siyah fonda, kahda siyahlar›n beyaz fonda görülmesi hareketillüzyonu-yan›lsamas› do¤urur. Böyle yap›-larda kuruluflun çok görünüfllülük ve çok an-laml›l›k özellikleri ortaya ç›kar ve izlenim s›-ras›nda göz simetrik parçalar› çeflitli tarzlar-da gruplaflt›r›r. Bu özelli¤e ça¤dafl psikoloji-de görünüm asimetrisi de denilmektedir. Ni-

94

SANAT

5. Elhamra saray› süslemelerindenörnek, ‹spanya, 14.yy.6. Elhamra saray› süslemelerindenörnek, ‹spanya, 14.yy.

5

6

tekim, Escher’in eserlerinde izleyenleri ençok büyüleyen etkenlerin bafl›nda bahsetti¤i-miz özellik gelmektedir (Hargittai, 1989,s.370).

Böylesi uzun bir aç›klama yapmaktakiamac›m›z Escher’in rastlant› sonucu ortayaç›kard›¤› ve fark›nda olmadan “Ma¤ribilere”yani Araplara ait oldu¤unu sand›¤› bu yolun,Araplardan ve ‹slam’dan as›rlar önce Türklertaraf›ndan kullan›ld›¤›na ve bu yolun Türksanat›n›n gramer yap›s›n› belirledi¤ine dairbelgeleri ortaya koymakt›r.

‹slam döneminde yap›lan ve fon-figüreflitli¤i ilkesine dayanan en çarp›c› örnekler11.-16. yüzy›llar aras›nda Afganistan, OrtaAsya, ‹ran, Azerbaycan ve Anadolu arazile-rinde bulunmufltur. Eldeki verilere dayana-rak, fonsuz süslemeleri 12. yy ‹sfahan, Nah-ç›van, Kazvin ve Gazne’de, 13. yy Konya’dave genel olarak Anadolu’da, 14. yy Berde, ‹s-fahan, Tebriz Erdebil, tüm Azerbaycan’da veOrta Asya’da, 15. yy ise en fazla Orta Asyamimarl›k, abidelerinin bezeme unsuru olarakgörüyoruz. Bu devirlerde bahsi geçen ülke-lerde Karahanl›lar, Gazneliler, Harzemflahlar,Büyük Selçuklular, Anadolu Selçuklular›,Atabeyler, ‹lhanl›lar, Timur Hanedan›, Akko-yunlu ve Karakoyunlular egemen olmufltur(Memedov, 1981, s.38-39). (Resim 7, 8)

Türkler taraf›ndan ortaya konulan fonsuzbiçim yaratma gelene¤inin en tipik örnekle-rinden biri, Azerbaycan’›n baflkenti Bakü’debulunan, 14-15. yüzy›llarda yap›ld›¤› tahminedilen fiirvanflahlar külliyesini süsleyen ma-kili “Ali” sözünden yap›lm›fl bir madalyon-dur. Alt›gen madalyon içerisinde makili ya-z›yla “Ali” sözü alt› kere tekrarlanarak veüçü çukur di¤er üçü ise kabar›k olmakla, yu-kar›da bahsi geçen siyah-beyaz simetri türü-nün en güzel örneklerinden biridir. Buradausta ayn› sözü hem fon hem figür olarak kul-lanmakla, aralar›nda hiç boflluk b›rakmaya-cak bir flekilde ideal bir sonuca ulaflm›flt›r.Bu örnekten aç›kça anlafl›ld›¤› gibi, Esc-her’in eserlerinde kulland›¤› sanat dili Ortaça¤ Türk-‹slam eserlerinin plastik dilidir. fiu-nu da belirtmeliyiz ki, “Ali” sözünden yap›-lan bu motifin benzerleri Konya-Akflehir’de(13.yy), Aksaray’da (13.yy) ve Malatya’da

(13.yy) Selçuklu dönemi mimarl›k eserleriüzerinde de bulunmufltur (Resim 9-10).

Bu arada de¤inilmesi gereken önemli birhususta, “‹slam Sanat›” tan›m›yla ilgilidir.Yukar›da da de¤inildi¤i gibi genellikle Bat›dünyas› ‹slam’da birleflen tüm halklar›n bir-birlerinden farkl› sanat ve kültür miras›n› bugenellemeyle tan›mlamaktad›r. Oysa Endo-nezya’dan ‹spanya’ya kadar uzanan genifl birco¤rafyada ortaya ç›kan sanat eserlerine ba-k›ld›¤›nda bu tarz yaklafl›m›n yan›lg› oldu¤u-nu görüyoruz. Kuflkusuz ‹slam’›n Türklerbaflta olmakla beraber bu halklar›n sanat vekültürlerine yads›namaz katk›s› ve etkisi var-d›r. Fakat, “‹slam Sanat›” tan›m› nedir, bu ta-n›m neyi ifade etmektedir, ‹slam’dan çok ön-celeri flekillenmifl sanat disiplinleri bu tan›manas›l girmektedir? Eldeki mevcut verilere da-yanarak “‹slam Sanat›” kavram›n›n 9-15. yyOrta Asya, ‹ran ve Anadolu’da yap›lan mi-marl›k eserleri ve bu eserler üzerindeki süs-lemelere dayanarak tan›mland›¤› söylenebi-lir. Bilindi¤i gibi bu dönem eserlerinde ge-ometrik süslemelerle, stilize edilmifl hayvanve kufl tasvirleri, sembolik iflaretlerle bera-ber, Arap alfabesiyle çok say›da köfleli ve yu-

95

SANAT

7

8

9

10

7. Konya S›rçal› Medrese duvar›nda çini süsleme, 1243. 8. Konya Sahip Ata Mescidi üzerindeçini süsleme, 1279.9. Bakü - fiirvanflahlar Saray›n› süsleyen“Ali” sözünden yap›lm›fl makili madalyon, Azerbaycan,14-15.yy.10. Aksaray-Sultan han›, “Ali” yaz›l›madalyon, 13.yy.

varlak hatl› yaz› ö¤esi süsleme eleman› ola-rak kullan›lm›flt›r. Bu yaz›lar “‹slam Sanat›”tabirinin ortaya ç›kmas›na vesile olmufltur.‹slam Sanat›yla ilgili yaz›larda en çok tekrar-lanan bir sav da, ‹slam’›n canl› tasvirini ya-saklamas› ve bu yüzden Müslüman sanatç›la-r›n soyut sembolizme ve geometrik süsleme-lere yönelmesidir. Oysa ki, ‹slam putperestli-¤i ve kesin olarak da Allah’› her hangi bir fle-kilde tasvire kalk›flmay› reddetmifltir. Sel-çuklu sanat›nda ve bin y›ll›k minyatür res-minde say›s›z insan, hayvan ve kufl tasvirleriyer almaktad›r ve bu tasvirler ‹slam’›n en ih-tiflaml› dönemlerinde yap›la gelmifltir (Me-medov, 1981, s.40).

Gösterilen örnekler siyah-beyaz simetri-nin en ideal ifadesidir ve bu gelenek Esc-her’in “keflfi”nden as›rlar önce bilinmektey-di. T›pk›, Colomb’dan önce Amerika’n›n varolmas› gibi. Tekçe “Ali” yaz›s› bu yolunTürk sanat›nda ne kadar önemli ve geliflmiflbir dil oldu¤unu göstermek bak›m›ndan ye-terli olabilirdi. Fakat, farkl› zamanlarda vefarkl› co¤rafyalarda; Kuzey Kafkasya, Azer-baycan, Anadolu, Orta Asya, Sibirya, Altay-lar ve Amerika arazilerinde arkeolojik bulgu-larda ortaya ç›kan ve M.Ö. bin y›llara tarihle-nen yüzlerce fonsuz süsleme ve siyah-beyaz

simetri örnekleri mevcuttur. Ve bu tarz süsle-meler tarih öncesi ça¤lardan günümüze ka-dar süreklilik ve devaml›l›k arz etmektedir.Konuya iliflkin en güzel örnekler olarak Bat›Sibirya’n›n Tomsk vilayetine ba¤l› Desyato-vo yaflay›fl bölgesinde bulunan ve M.Ö. 5.bin y›la tarihlenen seramik kaplar üzerindekimotifleri ve Kuzey Kafkasya ve Azerbaycanarazilerinde Tunç Ça¤›na ait arkeolojik bul-gular› gösterebiliriz. (Resim 11, 12).

Verilen örneklerin ortak özelli¤i fonsuz-luk ve düzlemin düzenli bölünmesi ilkesiyleyap›lm›fl olmalar›, siyah-beyaz simetri kura-l›n› tamamen yans›tmalar›d›r. Bu örneklerinhepsinde siyah motifler beyaz motifler kadarzengindir ve ayn› zamanda siyah motiflerlebeyazlar›n git-gelinden do¤an bir dinamizmegemendir. Bu özellik fonsuzluk ve düzle-min aral›ks›z bölünmesi ilkesiyle yap›lm›fltüm motiflere hast›r. Di¤er yandan bu motif-lerde dikkat çeken baflka bir husus da, bumotiflerin plastik ve estetik de¤erlerinin ‹s-lam döneminde ortaya ç›kan makili yaz›larlabirebir örtüflmesidir.( Resim 13)

Konuya iliflkin farl› bir örnek de, Altay-larda 2. Baflad›r Kurgan›nda bulunmufl at be-ze¤idir. Yaz›l› edebiyatta ad› Grifonlar ola-rak geçen fantastik ruh kufllar›n› yans›tan buörnek, ikili simetri oku bulunan siyah-beyazsimetrinin ve ayn› zamanda üzerlerinde bulu-nan k›vr›mlarla da dinamik simetrinin en yet-kin ifadelerinden biridir. Buna benzer ikili si-metri oku bulunan baflka örneklerin de, butarz kufl resimlerinden soyutlanarak olufltu-ruldu¤u varsay›lmaktad›r. Göründü¤ü gibiEscher’in hayvan ve kufl tasvirlerinden yolaç›karak düzlemi fonsuz biçimlerle düzenlibölmek ilkesi M.Ö. 1. bin y›llarda yap›lm›flbulunuyor. (Resim 14)

Escher’in ‹slam Sanat› veya Araplar›n us-tal›¤› olarak gördü¤ü fonsuz tasvir gelene¤i-nin san›landan daha eski bir tarihi oldu¤unukan›tlayan baflka belgelerde mevcuttur. Bizien çok flafl›rtan olaylardan biri de, bu tarzsüslemelerin Neolitik Ça¤ ( M.Ö. 7-5 bin y›l)Anadolu’su ve ona komflu olan Kuzey ‹ranve Mezopotamya kültürlerinde yayg›n kulla-n›lmas›d›r. Özellikle, Anadolu’da Çatal Hö-yük ve Hac›lar yerleflim bölgelerinde ‹ngiliz

96

SANAT

11. Kuzey Kafkasya-Osetya, tunç balta. M.Ö. I. bin y›l. 12. Dörtlü “Ali” makili. ‹sfahan,14.yy.13. Bat› Sibirya-Tomsk, tunç ça¤›seramik motifi. M.Ö. 5. bin y›l. 14. Grifonlar, Altay medeniyetine aitat bezeyi, M.Ö. I. bin y›l.

13

14

11

12

arkeologu J. Mellart taraf›ndan ortaya ç›kar›-lan seramik kaplar, kil mühürler ve duvar re-simlerinde, fonsuz flekil yaratma-aral›ks›ztekrar ilkelerinin yo¤un bir flekilde kullan›l-mas› dikkat çekicidir. Bu örnekler içerisindeÇatal Höyük duvar resimleri Escher’n düzle-min düzensiz doldurulmas› dedi¤i tarzla bire-bir örtüflmektedir. Resim 15 ve 16’da gördü-¤ümüz iki ayr› örnek, düzlemin aral›ks›z vefonsuz bölünmesi aç›s›ndan merak do¤urur.Burada oturan Ana Tanr›ça figürünü sarma-layan dört hayvan betimlemesi görüyoruz.Kad›n›n vücut hatlar›n› ortaya ç›karan karfl›-l›kl› iki kediye benzer figür ve onlar›n alt›ndayer alan leopar tasvirleri, hem kad›n›n bacakhatlar›n› hem de üstteki hayvanlar›n ayak vekuyruk k›sm›n› hiç boflluk b›rakmadan ta-mamlamaktad›r. Bir di¤er örnekte ise, Tanr›ve Tanr›ça figürleri tamamen sonsuz ve ara-l›ks›z bir biçimde düzlemi doldurmaktad›r.(Resim 15-16)

Bu tarz süsleme örnekleri Do¤u Avru-pa’da ortaya ç›kar›lan Prehistorik, Paleolitik

ve Neolitik Ça¤ bulgular›nda da görülmekte-dir. Fakat konumuz aç›s›ndan en dikkate de-¤er buldu¤umuz ve fonsuz tasvirlerin yafl›bak›m›ndan en ilginç olan›, Sibirya’da Mala-ya S›y bölgesinde bulunan ve Rus bilim ada-m› V. Lariçev taraf›ndan M.Ö. 34 bin y›l ön-cesine ait olduklar› ileri sürülen örneklerdir.Bu örneklerden birisi, birbirilerini arada hiçboflluk b›rakmadan ve tamamen Escher’inçal›flmalar›ndaki gibi tamamlayan mamut vekaplumba¤a heykelci¤i, di¤eri ise fil ve diflibizon figürlerinden oluflan kaz›ma rölyeftir.Bu örnekler Do¤adaki difli-erkek bafllang›c›-n› yans›tan ve çok yayg›n olarak bilinenYing-Yang sembolünün prototipi de say›labi-lir. Sibirya örnekleri, flimdilik bulunabilen eneski fonsuz tasvir örnekleridir ve bu gelene-¤in ç›k›fl yeri olarak kabul edilebilir ( Lari-çev, 1980, s. 26-27)(Resim 17, 18).

Sonuç olarak denebilir ki, Escher’in Bat›dünyas›n› hayran b›rakan ve ça¤dafl resim vegrafik sanatlar›nda önemli bir yeri olan “bu-lufl”un kökleri, günümüzden 34 bin y›l önce-sine kadar uzanmaktad›r ve Azerbaycan’›n

97

SANAT

15

16

17

18

15. Çatal Höyük duvar resimlerindendetay, Konya, M. Ö. 7-5. bin y›l. 16. Çatal Höyük duvar resmi, Konya.M.Ö. 7-5. bin y›l. 17. Mamut ve Kaplumba¤a, Sibirya .34 bin y›l. 18. Fil ve Difli Bizon, Sibirya. 34 bin y›l.

dünyaca ünlü bilim adam› Prof. Dr. H. S.Memedov (1927-1988) taraf›ndan Türklerehas sanat grameri oldu¤u bilimsel verilerleortaya konmufltur. Memedov, fonsuz biçim-lerle düzlemin aral›ks›z doldurulmas› ilkesi-nin Türklerde ortaya ç›k›fl›n›n ve süreklilikarz etmesinin muhtemel nedenlerini, tarihico¤rafyas›n›, do¤adaki biçimlenme yasala-r›yla paralelli¤ini ve modern sanat›n ayn› il-ke ve yasalar› bilimin ›fl›¤›nda yeniden kefl-fetti¤ini ileri sürmüfltür. Nitekim, ça¤›m›z›nPicasso, Klee, Mondrian, Albers, Vazarellive Escher gibi ünlü sanatç›lar›n›n eserlerindefigür-fon iliflkisinin birbirini tamamlama ni-teli¤i, renk ve leke düzeninin eflde¤er ifadebiçimi ve en önemlisi do¤an›n d›fl görünüm-lerini taklit etmek yerine, do¤a kanunlar›n›ve biçimlenme yasalar›n› baz alan yarat›c›l›kyolunu izlemeleri bafll›ca özelliklerdir (Me-medov, 1981, s.41) (Resim19, 20).

Günümüzde Escher taraf›ndan yenidende¤erlendirilen düzlemin aral›ks›z ve düzenlibölünmesi ilkesi temel tasar›m e¤itiminde,endüstriyel tasar›mlarda, modern mimaride,tekstil ve hal›-kilim sanatlar›nda, cam ve se-ramik kaplamalarda, parke tafllar›nda vb birçok alanda halen kullan›lmaktad›r. Bu ilkele-rin Türk sanatç›lar› ve tasar›mc›lar› taraf›n-dan yeniden ele al›nmas›, sanat e¤itimi verenkurumlarda, mimarl›k ve iç mimarl›k alanla-r›nda ve en önemlisi dünyan›n dört bir yan›-na ihraç etti¤imiz hal›-kilim sektöründe de-¤erlendirilmesi hem pratik hem de teorikaç›dan önem arz etmektedir.

Kaynakça:

• Escher M. C. Grafik Yap›tlar›, 1995, Remzi Kitapevive Tachen Ortak Yay›n›. ‹stanbul.

• Memedov, H. S., Emiraslanov, ‹., Necefov, H., Mür-seliyef, A. A. ,1981, Nak›fllar›n Yaddafl›, Bakü.

• Memedov, H.S., Dadaflov, S.,16 Ekim-4 Kas›m1992, Azerbaycan Medeniyetinin Tesvir Dili, “GoflaGanad” Gazetesi. Bakü.

• Hargittai, I., Hargittai, M.,1989, SimmetriyaGlazami Khimika, Moskova “Mir”.

• Lariçev, V., Aral›k-1980, Drevneyflie Lyudi Sibiri,Kurye Unesko, Paris-Moskova.

98

19. P. Klee, fiehir ve Günefl, 1934.20. V. Vasarely, Zebralar, 1939/1950.

19

20

SANAT

IA (Amerikan Mimarlar Enstitüsü)COTE (Çevre Komisyonu), Ameri-ka’da sürdürülebilir mimarl›¤›n sem-

bolleri olan “En ‹yi 10 Yeflil Proje” adl› y›ll›kseçimini ilan etti. Program›n 1997 y›l›ndakibafllang›c›ndan bu yana bu ödüller gittikçedaha rekabete dayal› bir hale gelmifllerdir.

“En ‹yi 10” için seçilen bütün örneklerenerji tüketimini, at›klar› ve sera gazlar›n›azaltarak, su ve di¤er do¤al sistemlere k›y-metli kaynaklar olarak sayg› göstererek, ye-rel, geri dönüfltürülebilir ve yenilenebilir an-lamda üretilen malzemeler kullanarak ve bi-na sakinlerinin refah›n› artt›rarak çevreyi ko-rumaya katk›da bulunan sürdürülebilir mi-marl›¤›n y›ld›z örnekleridir.

Bu projelerden 4’üne zaten ArchitectureWeek dergisinde yer verilmifltir. Bunlar Gü-ney Boston’daki kenar mahalle gençleri içinbir platin sanat okulu olan ve Arrowstreet ta-raf›ndan yap›lan EpiCenter, Little Rock Ar-kansas’ta Polk Stanley Rowland Curzon Por-ter Mimarl›k taraf›ndan tasarlanan bir ofis bi-nas› olan Uluslar aras› Heifer Merkezi, Santa

Monica Kaliforniya’da prefabrikasyon içinRay Kappe taraf›ndan tasarlanan bir modelev ve Eugene Oregon’da Morphosis taraf›n-dan tasarlanan hafif dolgulu ama yine de gü-venli Federal Mahkeme Binas›’d›r.

COTE baflkan› ve AIA üyesi Kira Gouldbu y›l›n seçimini flu flekilde özetlemektedir:“Bu program; ba¤lam, ulafl›m, enerji, su,›fl›k, hava ve di¤er özelliklere hitap eden öl-çüleri inceler. Tasar›m ekiplerinin bu ölçüler-le giderek daha da rahat olmas› bizi mutlu et-mektedir ki bu, performans standartlar›n›n daayr› bir fley olarak alg›lanmas›ndansa etkilibir flekilde tasar›m içeri¤iyle bütünleflmesiniönermektedir.”

Su ve GüneflHelates Teksas’taki Canyon Hükümet Ziya-retçi Merkezi Lake/Flato Mimarl›k taraf›n-dan tasarlanm›flt›r ve Hükümet Canyon Eya-leti Do¤al Alan›’na girifl kap›s› niteli¤inde-dir. Yeni bina bir sergi salonu, park alan›, s›-n›flar, ofisler ve bir d›fl mekân pavyonu içer-mektedir.

99

99

ÇEV‹R‹

Çevre Komisyonunun Seçti¤i “2007’nin En ‹yi 10 Projesi”nden Örnekler

Çeviri: Süheyla SIRAMKAYA

A

Süheyla S›ramkaya, Y. Mimar, Arfl. Görev.Selçuk Üniversitesi Mühendislik - Mimarl›kFakültesi Mimarl›k Bölümü.

Binan›n peyzaj ve narin su kaynaklar›üzerindeki etkisini en aza indirmek için mi-marlar “az ile çok yapmak” için çal›flm›fllar-d›r. Konu ile ilgili olmayan mekânlar› yokederek malzeme ve enerji kullan›m›n› azalt-m›fllard›r. Orijinal programda iç mekân ola-rak görünen sergi ve dolafl›m alanlar›n› yazesintilerini al›rken kuzey rüzgar›ndan koru-nan örtülü ve gölgeli d›fl mekânlar olarak ta-sarlam›fllard›r. Bu mekânlar›n havaland›r›l-mayacak olmas› havaland›r›lacak mekân› %35 oran›nda azalt›rken ayr›ca malzeme veenerji bedelini de azaltm›flt›r.

Ya¤mur suyu uygun olan tüm çat› alan›n-da toplanarak k›smen görünen yeralt› betonsarn›çlarda depolanmaktad›r. Günefl enerjisiile çal›flan bir pompa depolanan yeralt› suyu-nu yukar›daki depolama sarn›ç kulesine kal-d›rarak damla sulama ve at›k su nakli içinyerçekimi beslemesi sa¤lar.

Jüri üyesi Susan Szenasy gözlemleriniflöyle aç›klam›flt›r: “Bina aç›l›p kendisinigölgeliyor ve peyzaj›n içine sald›rgan olma-yan bir biçimde yerlefliyor. Ayr›ca bina ile il-gili gerçekten tan›d›k ve rahat bir fley var.Kompozisyon vaziyet plan›ndan detaylarakadar çok dikkatli bir flekilde kontrol edil-mifl.”

Yeniden Kazan›lm›fl BinaWillingboro (New Jersey) Master Plan› &Halk Kütüphanesini tasarlayan Croxton Mi-marlar Ortakl›¤› “yeniden kazanma”y› tümbir binay› yeniden kullanarak ciddi bir flekil-de ele alm›fllard›r. Arsa iflas etmifl bir al›flve-rifl merkezine aittir ve yeni kütüphane inflaat›orijinal strüktürel çelik çerçeve ve beton te-melleri % 100 oran›nda korumufltur.

Al›flverifl merkezi gün ›fl›¤› için ya da onayönelerek tasarlanmam›flt›r, bu sebeple mi-marlar kuzey-güney aks› boyunca bafll›ca 7

100

Government Canyon ZiyaretciMerkezi, Helotes, Texas.Helotes Teksas’taki Canyon HükümetZiyaretçi Merkezi Lake/Flato Mimarl›ktaraf›ndan tasarlanm›flt›r ve AIA/COTE ninseçti¤i "2007’nin en iyi 10 yeflil projesi"ndenbiridir.1. Ana girifl, ziyaretçileri yerel bitki örtülü avluboyunca yüzey ak›fl›ndaki rahats›zl›¤› asgariyeindirmek amac›yla yükseltilip perdelenmissergi alan›na yönlendirir. 2. Çat›lardan toplanan ya¤mur suyuçak›l tabakalarla filtrelenerek yeralt›sarn›çar›na iletilir. Foto¤raftaki sarn›çlar ayn›zamanda genel girifl yolu boyunca oturak veyerel bitkiler için saks› ifllevini görmektedir.Foto¤raf, avludaki derslik alan›ndan do¤udakisergi alan›na do¤ru manzaray› gösteriyor. 3. Sergi alan› kuzey yönünden gün›fl›¤› vemanzaraya aç›l›yor. Çat›n›n güneyindegenifl bir ç›k›nt› güneflin önünü kesiyor. 4. Foto¤rafta görüldü¤ü gibi alan verandalaraaç›larak klimatize iç hacim asgariye indirilerekdo¤a ve manzarayla ba¤lant› kurulmufltur.5. Bina kesitinin krokisi ya¤mur suyu depola-ma kulesi dahil omak üzere projenin yeflil(do¤a dostu) özelliklerini vurguluyor.

ÇEV‹R‹

1

2

3

4

Üstte görülen ya¤mur suyu depolama kulesi,suyu günefl enerjisiyle çal›flan bir pompa veyerçekimi sayesinde da¤›t›yor. Depolama tanklar› damla sulama ve at›k su nakli içinyerçekimi beslemesi sa¤l›yor.Alttaki foto¤rafta görülebebilece¤i gibi sergialan› klimatize edilmeyip yaz›n serinleticirüzgarlara ve manzaraya aç›k durumda, k›fl›nise rüzgar, döner kap›lar kapat›larak engellenirve sergilenen eflya mekân›n çok amaçl› kullan›m›na imkan verecek flekilde hareketettirilebilir.

Foto¤raflar: Chris Cooper

5

tane pencereli asma kat eklemifllerdir. Bucam var olan kirifllere belli bir aç› ile geçici“nokta nokta ›fl›k” etkisi yaratmaktad›r. Bu-na ek olarak pratik pencereler do¤al havalan-d›rmaya da katk›da bulunmaktad›r.

Juri üyesi Anne Schopf bina hakk›ndakiyorumlar›n› flu flekilde belirtmifltir: “Bu binagerçekte hiçbir fleyden nas›l güzel ve fonksi-yonel bir fley yap›labilece¤inin harika bir ör-ne¤idir. ‹hmal edilen hizmetlere bu flekildehitap etmek karmafl›kt›r. Bu proje gerçektenmekân› holistik bir biçimde dönüfltürmüfl-tür.”

Deniz Suyu So¤utmas›Ferraro Choi ve ortaklar› taraf›ndan tasarla-nan Kaliua-Kona’daki Hawaii Enerji Merke-zi Kap›s› Big Island’›n rüzgar, günefl ve de-niz gibi bol kaynaklar›ndan büyük ölçüdeyararlanm›flt›r. Bina do¤al kaynaklar› koru-mak ve ola¤anüstü bir bina performans› eldeetmek için baca havaland›rmas›, günefl ›fl›-¤›ndan yararlanma, gölgeleme ve derin de-niz suyundan yenilenebilir so¤utma gibi pa-sif tasar›m stratejilerini bütünlefltirmifltir.

Bak›r bir çat› bir “motor” rolü üstlenerekbir termosifon etkisine yol açar ve günefltenal›nan enerjiyi tavan deposuna yayar. Is›nanhava yükselmeye bafllar ve binan›n kuzeyyüzündeki bacalardan boflalt›l›r. Havan›n bu

101

Hawaii Gateway Enerji Merkezi,Kaliua-Kona, Hawaii1. HGEM binas› ve mahali.2. Bina mahalinin tamamlanm›fl birinciaflama ve önerilen ikinci aflama krokisi(Vaziyet plan›).3. HGEM'in kuzeybat› yonunden manzaras›ve fotovoltaik piller. Bu fotovoltaik dizilerKailua-Kona’da, Ferraro Choi ve ortaklar›taraf›ndan yap›lan Hawaii Enerji MerkeziKap›s›n›n imaj›na egemen olmufltur. 4. Fotovoltaik pil dizisini destekleyen kafesyap›.

Foto¤raflar: Ferraro Choi.

ÇEV‹R‹

Willingboro Halk Kütüphanesi,Willingboro - New Jersey, ABD.Üstte, gün›fl›¤›nda kütüphanedengörünümün yan›nda, binan›n ön cephesigörülmektedir. Yanda yap›n›n yüksektavanlar› çocuklar›n öykü alan›nda iki s›ra pencereye imkan vermifltir. Kütüphanenin ön giriflinde ›fl›kland›r›lm›fltente yer al›yor (altta).Foto¤raflar: Croxton Mimarlar Ortakl›¤›, P.C.

1

2

3

4

s›cak ve boflalan buhar hali devaml› % 100oran›nda d›flar›dan yeni hava ile tekrar dol-durulmaktad›r.

Yo¤unlaflma (bu¤u), havaland›rma içinkullan›lan gelen havay› so¤utmak için yarar-lan›lan 7°C’deki deniz suyunu devridaim ya-pan so¤utma bobinlerinin alt›ndaki depola-ma tank›nda toplan›r. Derin deniz suyununaz bir miktar› yo¤unlaflma ile çevrilip toplan-maktad›r. Sonuçta elde edilen kar›fl›m derinköklü bitkilerin sulanmas›nda ve tuvalet te-mizlenmesinde kullan›lmaktad›r.

Traci Rose Rider juri ad›na konuflarak mi-marlar›n aktif ve pasif teknolojileri harman-lama biçimlerinden etkilendiklerini belirtmifl

ve flöyle devam etmifltir: “Bu proje fotovolta-ikleri kullanmakta ve buna dikkat çekmekte-dir. Bu gerçekten dünyan›n bütün yöntemle-rini kullanmakta ve bunu bu görünür yap› iledramatize etmektedir.”

Çevrecili¤i Ö¤retmekJuri üyesi Saenasy’e göre; Kienan Timberla-ke Ortaklar› taraf›ndan tasarlanan Washing-ton’daki Sidwell Arkadafllar Orta Okul Bina-s›n›n kendisi çocuklar› su ve ›fl›k konusundabilinçlendiren, “onlar› do¤al dünyaya ba¤la-yan” ve sosyal ve çevresel sorumluluk içinbir ahlak sistemi gelifltirmeye yard›m edenbir ö¤retmendir.

102

5. Fotovoltaik pil dizisini destekleyen kafes yap›ya yak›ndan bak›fl.6. Fotograftaki termal baca c›k›fllar› s›cakhavay› d›fla ileterek binaya so¤uk havaçekiyor.7. Binan›n nas›l termal baca ifllevigördü¤ünü aç›klayan diyagram.8. Hawaii Gateway Enerji Merkezi'nin yandan görünümü.9. Zemin plan›nda görüldü¤ü gibi HGEMiçindeki alanlar ilerde farkl› kullan›mlaraimkan verecek esneklikte tasarlanm›fl.

Foto¤raflar ve çizim: Ferraro Choi ve Ortaklar› Ltd.

ÇEV‹R‹

Sidwell Friends Ortaokulu,Washington, District of Columbia, ABD.Yanda, avlusu ve girifl yolu görünen bina,sosyal ve çevresel sorumluluk için bir ahlak sistemi gelifltirmektedir. Yine yanda sa¤daki foto¤rafta görülen termalhavaland›rma bacas›, yeflil çat› ve bahçe gibiunsurlar enerjinin sorumlu kullan›m›na örnekteflkil ediyor.Üstteki foto¤raf ise binan›n ahflap kaplamalar›n› vurguluyor.

5

6 7

8 9

Yar›s› yeni di¤er yar›s› yenileme olan bu6700 m2lik okulda pasif havaland›rma içinherhangi bir ek enerji girdisi olmadan çal›-flan güney yönlü camlarla yap›lan güneflselbacalar tasarlanm›flt›r. Günefl ›fl›¤› havay›cam baca üstlerinin içinde ›s›tarak serin ha-vay› kuzeye bakan aç›k pencerelerden bina-n›n içine do¤ru çeken bir konveksiyon ak›m›yarat›r.

Bina günefl ›fl›¤›n› genifl ölçüde kullan-makta, yeflil çat› sa¤anak su fazlal›k hacminiazaltmakta, süzülmüfl fazlal›¤›n kalitesiniyükseltmekte ve kentsel su kullan›m›n›azaltmaktad›r.

Karbon Azaltmalar›EHDD Mimarlar› taraf›ndan tasarlanan Kali-forniya’n›n Stanford Üniversitesi’ndeki Glo-bal Ekoloji Araflt›rma Merkezi; WashingtonCarnegie Enstitüsü için yap›lan 1000 m2likbir düflük enerji laboratuar› ve ofis binas›d›r.

Araflt›rmac›lara göre en acil çevresel ko-nular küresel iklim de¤iflimi, bioçeflitlilik vesu kalitesidir. Sürdürülebilir tasar›m, binan›nçal›flmas› ile iliflkili olan karbon yay›l›m›n›% 72 oran›nda azaltm›fl ve yap› malzemele-rindeki somut haldeki karbonda da % 50 ora-n›nda bir azalma elde edilmifltir.

Mimarlar bioçeflitlili¤i kurtar›lm›fl, geridönüflümlenmifl ve onayl› malzemeleri seçe-rek ele almaktad›rlar. Onlar arazi su kullan›-m›n› s›n›rland›rmaya, San Francisco Ko-yu’na giden sa¤anak ak›fl› azaltmaya ve aki-fer yüklemeyi yükseltmeye odaklanm›fllard›r.

Geleneksel su so¤utmal› so¤utucular ilekarfl›laflt›r›ld›¤›nda su tüketimini % 50 ora-n›nda azaltan düflük enerjili bir so¤utma sis-

103

Ayd›nlatman›n otomatik sensörlerle kontroledildi¤i okulda, kütüphane de bol gün›fl›¤›almaktad›r. Okul çevre ve bina plan›yla mevcut durumun kuflbak›fl› görünümleri.

Foto¤aflar: Barry Halkin

Çizim: Andropogon Associates

Carnegie Enstitüsü Küresel EkolojiMerkezi, Stanford, California, ABD.1. Fotograftan görüldü¤ü gibi laboratuvar›niçi gün›fl›¤›yla parl›yor.2. Ögrencilere aç›k bu ofisin çat› tasar›m›gün›fl›¤› ve havaland›rma içinpencereli bir üst k›sm› içeriyor.3. Binanin güney cephesince ayd›nlatma vehavaland›rma için pencereler, "gece havasi"su püskürtme sistemi (bu sistemle ayn›zamanda geceleri çat›ya püskürtülüp so¤utulan su toplanarak binan›n so¤utulmas›nda enerji tasarrufu sa¤lan›yor)ve at›k flarap f›ç›lar›ndan imal edilen kaplamalar bulunuyor.4 ve 5. Günefl siperli¤i ve yans›t›c›lar›.

Foto¤aflar: Peter Aaron / Esto Photographics

ÇEV‹R‹

1

2 3

4 5

104

6. Lobinin katlan›r kap›lar› yoldan geçenlere aç›k.7. Zemin planlar›nda görüldü¤ü gibi, laboratuvar ve ofisalanlar› ayr›larak kademeli hava ak›fl› gibi yeni enerji stratejilerinin uygulanmas› kolaylaflt›r›lm›fl.8. Bina ve do¤al peyzaj›n›n krokisi. (Ron Lutsko LandscapeMimarl›k)9. Fotograftaki konferans odas›ndaki masalar, okuldaki pekçok eflya gibi civardaki bir hurdal›ktan toplanan ahflaptanyap›lm›fl.10. Projenin sürdürülebilir tasar›m stratejilerini betimleyenflematik kesit. (EHDD Architecture)11. "Gece havasi" radyatif so¤utma sisteminin flematikaç›klamas›. (EHDD Architecture)12. Binan›n günbat›m›nda çekilen bu foto¤raf›nda bina personelinin ulafl›mda tercih etti¤i bisikletler için park alan› da görülüyor.

Foto¤aflar: Peter Aaron / Esto Photographics

ÇEV‹R‹

7

6

10

9

11

12 8

Girifl kat› plan›.

1. kat plan›.

temi olan, binan›n “gece gökyüzü” sistemiiçin su bir kanal görevi görmektedir. Su ayr›-ca katabatik so¤utma kulesinde enerji ve su-etkin bir so¤utma sa¤lamakta ve parlak dö-fleme ve tavan sistemlerinde ›s› transferi içinetkili bir ortam haz›rlamaktad›r.

Çat› Üzeri Park Alan›Steven Holl Mimarlar› taraf›ndan yap›lanConnecticut New Haven’daki Whitney SuAr›tma Tesisi, Güney Connecticut’a su sa¤-lamakta ve kamusal bir park oluflturan arazi-siyle bir e¤itim tesisi olarak hizmet vermek-tedir. Su ar›tma park›n alt›nda gerçekleflmek-te ve bu park esasen 2800 m2lik bir yeflil ça-t›dan oluflmaktad›r. ‹flletimsel programlar iflepeyzaj içinde yans›t›c› bir çizgi oluflturan110 metre uzunlu¤unda paslanmaz çelik birbina içinde yer almaktad›r.

Çay›r benzeri çat› canl› bir ekosistem,farkl› bir habitat ve göçmen kufllar için birs›¤›nak yaratmaktad›r. Sedumun farkl› çeflit-leriyle ve y›l boyunca görsel ilgi sa¤layan çi-çek açan uzun ömürlü 7000 bitki ile yeflillen-dirilmifltir. Yeflil çat› düflük-bak›ml› bir sis-temdir ve biçme ya da sulama gerektirmez.Bitkilerin ço¤unun 15 cm büyümesi ve ikibüyüme mevsiminde tam büyüklü¤üne ulafl-mas› beklenmektedir.

Yeflil çat›dan ç›kan camla kaplanm›fl“kabarc›klar” afla¤›daki servislerin günefl›fl›¤› içinde sürmesini sa¤lamaktad›r. Tümpersonel alan› ayd›nlat›lm›flt›r ve tamam-lay›c› elektrikli ayd›nlatmalar düflük enerjilifloresanlardan elde edilmektedir. Jeotermalsistem ise geleneksel HVAC sistemleri ilekarfl›laflt›r›ld›¤›nda y›ll›k 850.000 kilowattsaatlik tasarruf sa¤lamaktad›r.

Kaynaklar:Metin: www. Architectureweek.comGörseller ve Aç›klamalar: Architectureweek veAIA/COTE web sayfalar› (Derleyen: Zehra fieno¤uz)

105

Whitney Su Ar›tma Tesisi, ABD.1-2. Whitney Su Ar›tma Tesisi. Tesisde anabinayla birlikte bahçe kafesi ve göletigösteren ilk iki foto¤raf binan›n paslanmaz çelik kaplamalar›n› vurguluyor.3. ‹ç mekândan bir görünüm4. Tesiste yeflil çat› ve peyzaj.(Foto¤raf: Paul Warchol)

5. Tesiste binalar›n ve ar›tma alanlar›n›n konumlan›m› (vaziyet plan›).Su, ar›tma tesisi içinde ve mahalindeyerçekimi kanununa uyarak ak›yor. Bahçeler f›rt›na sular›n› filtreleyip depolayarak komflu mahallere ak›nt›y› engelliyor. Su, son temiz haline do¤rudolafl›m ve dönüflüm sürecinden geçerken,park›n engin alan› içinde mikro programlarada olanak sa¤l›yor. Paslanmaz çelik yap›n›ntaban› boyunca hizalanm›fl su pompalar› bölgeye ar›t›lm›fl suyu da¤›t›yor. Planda;

1. Klorofil bahçesi2. Dalga meras›3. Kabaran batakl›k4. Filtre avlusu5. Göletler6. Türbulans çay›r› görülüyor.

Foto¤raflar: Steven Holl Mimarl›k

ÇEV‹R‹

5

1

2

3

4

• 5 fiubat 2007

fiubemizde, oto¤raf sanatç›s› Reha Bilir’in

“Umut A¤larda ve Tek Nefeste Aflk” adl›

foto¤raf gösterisi ve söyleflisi gerçeklefltirildi.

• 17 fiubat 2007

Sosyal ve Kültürel Faaliyetler Komisyonu

taraf›ndan Üyelerimizin kaynaflmalar›n›

sa¤lamak amac›yla çayl› bir toplant›

düzenlenmifltir.

• 25 fiubat 2007

Adana Yap› Fuar›na gezi düzenlenmifltir.

fiubemizçe fuara iki otobüs kat›l›m

sa¤lanm›flt›r.

• 2 Mart 2007

Foto¤raf sanatç›s› Gülcan Acar dia gösterisi

flubemizde gerçeklefltirilmifltir.

• 10 Mart 2007

fiubemizin ‹lk yay›n organ› Mimaran der-

gisi’nin Üyelerimize da¤›t›lmaya baflland›.

• 24–25 Mart 2007

Sürekli Mesleki Geliflim Merkezi taraf›ndan

düzenlenen E¤itim seminerlerinin ilki olan

Bilirkiflilik E¤itim Semineri 24–25 Mart

tarihleri aras›nda fiubemizde gerçeklefltirildi.

• Türkiye’nin en iyi dijital foto¤raf

sanatç›lar›ndan ‹smail Hayk›r foto¤raf gös-

terisi flubemizde gerçekleflmifltir.

• 7 Nisan 2007

fiubemizde, Sürekli Mesleki Geliflim Merkezi

taraf›ndan düzenlenen e¤itim seminerlerinin

ikincisi olan “Ak›ll› Binalar ve Yar›n›n

Yaflam›” e¤itim semineri düzenlenmifltir.

• 10 Nisan 2007

Mimar Sinan’›n do¤um y›ldönümü

çerçevesinde “Klasik Osmanl› Düflüncesi

Ba¤lam›nda Sinan Mimarl›¤›” konulu

konferans düzenlenmifltir. Prof Dr. U¤ur

Tanyelinin verdi¤i konferansa üyelerimizin

yan› s›ra çok say›da davetli kat›lm›flt›r.

• 12–15 Nisan 2007

4. Konya Yap› Fuar›na fiubemiz kat›l›m

sa¤lam›flt›r. fiubemize tahsis edilen stand da

üyelerimizin yapm›fl olduklar› ifllerin sunum ve

animasyonlar gerçeklefltirildi.

• 20–28 Nisan 2007

fiubemiz ‹talya’ya bir gezi düzenlemifltir.

Zetur Turizm flirketiyle yap›lan organizasyona

42 üyemiz kat›l›m sa¤lad›lar.

• 4-5 May›s 2007

Sürekli Mesleki Geliflim Merkezi taraf›ndan

düzenlenen E¤itim seminerlerinden üçüncüsü

olan “Kültürel Miras›n Korunmas›”

flubemizde gerçeklefltirildi.

KONYA M‹MARLAR ODASI

ETK‹NL‹K HABERLER‹

106

ETK‹NL‹KLER‹M‹Z

107

ETK‹NL‹KLER‹M‹Z

• 4–6 May›s 2007

‹stanbul Yap› Fuar›na teknik bir gezi

düzenlenmifltir.

• 11–13 May›s 2007

Gaziantep’te gerçeklefltirilen “Kültürel

De¤iflim ve Mimarl›k” konulu kongre ve

teknik geziye fiubemiz Yönetim Kurulu ve

faaliyet gösteren komisyon üyeleri ile kat›l›m

sa¤lam›flt›r.

• 30 May›s 2007

Emre Arolat ve Gonca Ç›rako¤lu’nun

“Güncel Proje Sunufllar› Üzerinden

Gösteri Toplumuyla Yüzleflme ve

Mimar›n Konumu” isimli sunufllar› Esnaf ve

Sanatkarlar Odas› konferans salonunda

gerçeklefltirildi.

• 1 Haziran 2007

Foto¤raf sanatç›s› Ozan Sa¤d›ç, kendi

özgün çevirileri olan Mevlana Rubaileri

eflli¤inde bir söylefli gerçeklefltirdi.

• 13 Haziran 2007

Sunstrip Firmas› taraf›ndan tarihinde

“Mimaride Günefl Enerjisi

Uygulamalar›” konulu bilgilendirme

toplant›s› yap›lm›flt›r.

• 22 Haziran 2007

Mimar Mustafa Sütiçen’in “Kuzeyden

Güneye Italya” konulu foto¤raf gösterisi

fiubemizde gerçeklefltirilmifltir.

108

ETK‹NL‹KLER‹M‹Z

• 24 Haziran 2007

Beyflehir ve civar›na düzenlemifl oldu¤umuz

teknik gezimiz üyelerimiz ve ailelerinin kat›l›m› ile

gerçeklefltirilmifltir.

• 7 Temmuz 2007

Akflehir'de "Eski Akflehir Sokaklar›" konulu

panel ve teknik gezi gerçeklefltirilmifltir.

ahse konu park ve çevresi, imar pla-n›nda ENH (Enerji Nakil Hatt›) alt›n-da kald›¤› ve yap›laflma s›n›rl› olaca-

¤› için, bu hat boyunca yeflil alan olarak gö-rülmekte idi. Zaman›n belediyelerinin “Kon-ya ‹çinde Yeflil De¤il; Yeflil ‹çinde Konya”slogan› do¤rultusunda hayata geçirdikleri vegerçekten büyük harcamalarla bu yöreye;hatta Meram’a bile de¤il Konya’ya kazand›r-d›klar› kent ölçe¤inde bir kentsel donat› ol-mufltu. Park, çok k›sa sürede yak›n çevredende¤il; daha uzaktan araçlarla gelip yürüyüflyapan ve bofl zaman›n› de¤erlendiren kentli-lerle doldu, taflt›. Hatta, kamelyalarda bofl yerbulabilmek için, erken saatlerde yer kapmagiriflimleri ile sonuç al›nabilen bir durum or-taya ç›kt›. Yürüyüfl parkuru da, gece geç saat-ler hariç, neredeyse 24 saat faal durumda idi.

‹flte bu kalabal›¤›n de¤erlendirilmesi gere-kirdi. Kazanç sa¤lama arac› olarak kullan›l-mal›yd›. 2004’ten önce ne giriflimci Kon-ya’l›lar›n, ne de zaman›n belediyecilerininakl›na gelmedi bu… At›l›m gerektiren, bele-diyecili¤e iflletmeci bir yaklafl›mla mümkünolabilirdi bu.

Üstelik, geç saatlerde parkta güvenlikproblemleri kendini gösteriyordu. ‹flletmeciyaklafl›mla, parkta aç›lacak bir ticari iflletmeile hem kazanç; hem de, park›n güvenli¤i sa¤-lanacakt›. En güzel çözüm buydu; bir taflla ikikufl… Park›n kullan›c›lar›, kentliler, halk budurumda hangi konumda idi? Tabii ki, seyir-ci.. çünkü yönetenler onun yerine düflünüyor-du ve onun için en iyisini yapacaklard›.

Üstüne üstlük, park için yap›lan yat›r›m-larla çevredeki konutlar de¤erlerine de¤erkatmam›fllar m›yd›? Parka bu kadar yat›r›m›yapan belediye, sefas›n› süren çevresindeki-ler. fiimdi ranttan istifade etme s›ras› beledi-yede olmal›yd›. Hem, parka gelecek iflletme-ciler, bu çevredekilere hizmet etmeyeceklermiydi? Paras›yla da olsa…

Parkta, herkesin eflit olarak yararland›¤›havuz merkez al›narak etraf›na yap›lacak birinflâî faaliyetle, kente çok güzel bir lokantakazand›r›l›r ve yüksek fiyatlara ihale edilir;zaten zor olan yeflil alan ve havuzun bak›m›da ayla¤a (bedavaya) ç›kar›l›r ve önceki ikikufla bu da eklenince bir taflla üç kufl.. ifltehizmet; maliyetsiz, kaliteli ve kârl›… Daha

109

Rant öncesi park›n görünüflü.

SERBEST KÜRSÜ

‹fiLETMEC‹ BELED‹YEC‹L‹K

B

Yer: Meram, Sivasl› Ali Kemal Caddesi Konu: Park Alan›, Aç›k Spor Alan› ve Kapal› Spor Merkezi

önce niye kimse düflünememiflti, izah› müm-kün de¤il…

Bu da yetmezdi. Park›n bitifli¤inde kira ileiflletilen bir özel spor merkezi vard›. Yüksekkira al›nam›yordu.. çünkü, adamlar zaten çokkazanm›yorlard›. Özel de olsa bu tesisin, ma-hallelinin çok yak›n›nda oldu¤u için bir hiz-met yönü vard›; ama, iflletmecilik aç›s›ndanbak›ld›¤›nda olacak fley miydi? Kendimizinolsa bu arsa ve bina, böyle mi iflletirdik? Han-gi akla ve mant›¤a s›¤ard› iflletmeci belediye-cilik aç›s›ndan bak›ld›¤›nda?

Bu tafl›nmaz›n konumu oldukça merkezîidi. Karfl›s›nda oldukça iyi çal›flan bir marketvard›. Buraya da bir market niye olmas›nd›?Hem rekabet olurdu ve bu da vatandafl›n ya-rar›na de¤il miydi? Bu amaçla, sa¤l›kl› ya-flam için halk içinde ufak bir grubun kulland›-¤› spor merkezi pekâlâ feda edilebilirdi…Hatta, yerine yap›lacak marketin otopark ihti-yac› için hemen yan tarafta, çocuklar›n bumahalledeki tek spor alanlar› olan iki tanecik

basket potas›n›n bulundu¤u yer, bulunmaz birnimetti. Hem koca mahallede iki potal›k birspor alan› olsa ne olur, olmasa ne olurdu? Da-ha büyük ticari fayda için bu küçücük sosyalyararlar feda edilebilmeliydi. Yoksa nas›l ifl-letmeci belediyeci olunurdu? Hem sosyalfaydalara öncelik vermek iflletmecili¤in nere-sine s›¤ard›? Bu iflin sosyal aç›dan faydal› ol-du¤u dahi, bir flekilde anlat›labilirdi. Çocuk-lar›n da faydaland›¤› spor merkezi ile çocuk-lar›n spor alan› yerine yap›lacak rant tesisinin(marketin) aç›l›fl›n› bir 23 Nisan Çocuk Bay-ram›’nda, çocuklar› e¤lendirecek bir gösteriprogram›yla, üstelik televizyondan naklenyay›nlatarak (çok izlendi¤i için KonTV ola-bilir pekâlâ) çocuklara ve ana-babalar›na(halka) kabul ettirmek mümkün olabilirdi.

Daha sonralar›, parka yerleflen iflletmeci-ler, hofllar›na giden havuz ve yeflil alana git-tikçe daha çok yay›lsalar ve hizmet (!) alan›n›daha da geniflletseler fena da olmazd›…

‹roni bir yana; plans›z, tart›flmas›z al›nanmekânsal kararlar, kentleri içinden ç›k›lmazhallere düflürüyor. Konya’da, özellikle kentmerkezinde tafl›t ve yaya trafi¤inin yo¤un ol-du¤u alanlarda, yüksek bedeller (?!) karfl›l›-¤›nda (de¤ilse daha kötü) hastane kullan›m›getirilmesi s›k›nt›lara yol açmakta… Hastanegibi tafl›t çekme kapasitesi çok yüksek dona-t›lar, tafl›t trafi¤inin seyreltilmesi gerekenmerkez alanlar›ndan özellikle uzak tutmakgerekir. Amma velâkin, hâlâ günlük maddibedel u¤runa, belki iflletmeci bak›flla bununtersi yap›lmaya devam etmekte. En belirginve kötü örne¤i Merkez ‹mam-Hatip Lisesi ileAta Petrol aras›nda yer alan-ismi önemli de-¤il-hastane, çevredeki yol ve kald›r›m alan›n›mecburen(!) otopark olarak kullanmakta. Da-ha baflka irili ufakl› örnekleri s›ralamakmümkün de, ifl iflten geçmeden taze bir uyar›-y› bu arada yapmakta fayda var: An›t alan›nabakan yerde, DS‹ Bölge Müdürlü¤ü karfl›s›n-da y›k›l›p yeniden yap›lanan parsele, hasta-ne/sa¤l›k tesisi kullan›m› getirildi¤i söylen-mekte… An›t›n bat›s›nda kalan alan›n (törenalan›n›n bir k›sm›) hastanenin otopark› olarakkullan›laca¤› varsay›ld›ysa, mevcut kullan›c›-lar tafl›tlar›n› nereye park edecek ve olas› has-taneye yo¤un tafl›t girifl ç›k›fl› için nas›l birçözüm düflünülüyor? Yoksa, kervan›n düzül-mesi yola m› kalacak yine?... ‹flletmecilik bukadar kötü bir fley olmasa gerek; ama, acabasonuçlar› niye rahats›z edici?

110

SERBEST KÜRSÜ

Rant öncesi park›n görünüflü.

Lokanta.

Market ve otopark›.

111

“Karamano¤ullar› Dönemi Mimarisi”,Yrd. Doç. Dr. Osman Nuri Dülgerler,Türk Tarih Kurumu Yay›nlar›, 2006,Ankara.

YAYIN TANITIMLARI

“Karamano¤ullar› Dönemi Mimarisi”elçuk Üniversitesi Mimarl›k Bölümü ö¤re-tim üyelerinden Osman Nuri Dülgerler, “Ka-ramano¤ullar› Dönemi Mimarisi” ad›n› tafl›-yan kitab›nda Karamano¤ullar› dönemindekimimarl›k ortam›n›n verilerini özgün bir arafl-t›rma ile ortaya koyuyor. Belirli bir döneminverilerinin çok yönlü de¤erlendirmeler ›fl›-¤›nda bir dizi bilgi ve belgelerle anlat›ld›¤›kitap birçok bölümden olufluyor.

“Karamano¤ullar›’ n›n yap› üretecek ka-dar kal›p egemen oldu¤u co¤rafyay› ve s›n›r-lar›n› ‘do¤ru bir tarih yaz›m› için’ ilk defagöstermek” fikrinin ana amac› teflkil etti¤i ki-tapta ilk bölümde bölgenin tarihi ve co¤rafiözellikleri anlat›l›yor. Bunu takip eden bö-lümlerde ise s›ras›yla Karamano¤ullar› yap›-lar›n›n ifllevlerine göre tasnifini incelemekmümkün. Cami, mescid, medrese, e¤itim ya-p›lar›, han, kervansaray, çeflme, köprü, köflk,kas›r, kale gibi muhtelif alanlarda üretilenyap›lar›n ayr›nt›l› incelendi¤i kitapta maka-leler birçok çizim, foto¤raf ve tablolarla des-tekleniyor.

Karamano¤ullar› dönemindeki mimarl›kfaaliyetinin nas›l biçimlendi¤i, yo¤unlu¤unhangi dönemlerde artt›¤› incelenerek beyli-¤in siyasal, sosyokültürel ve ekonomik top-lum yap›s›na paralel bir geliflme gösteripgöstermedi¤i de irdeleniyor. Karamano¤ulla-r›’n›n ald›klar› mimari miras›, birtak›m öge-leri gelifltirip kendi yeniliklerini de ekleyerekgelecek kuflaklara aktarma hususundaki biri-kimi ortaya koyuluyor.

“Karamano¤ullar› Dönemi Mimarisi”,genifl dökümantasyonlarla irdelenen ve so-nuçta sebepleri aç›klanan Karamano¤ullar›Mimarisi’nin Anadolu Türk Mimarisi genelgeliflme çizgisindeki yerine oturtulmas›ylaönemli bir yer edinmifl oluyor.

“Mimar Sinan”¤a Han Mimarl›k Ödülü sahibi, bilge mimarTurgut Cansever haz›rlad›¤› “Mimar Sinan”antolojisiyle di¤er eserleriyle birlikte yeni-den kütüphanelerde yer ald›. Kitapta sadece‹slam alemini de¤il tüm mimarl›k dünyas›n›

etkileyen eserler vücuda getiren Mimar Si-nan’›n mimarl›k sanat›na yapt›¤› katk›, tarihisüreç içindeki kaynaklar›yla birlikte sunulu-yor.

Cansever’in ‹slam Mimarisi üzerine dü-flünceleriyle bafllayan kitap ‹slam Mimarl›keserlerine genel bak›flla devam ediyor. Dahasonraki k›s›mlarda Mimar Sinan’›n dayand›-¤› birikim, dönem mimarisi ›fl›¤›nda de¤er-lendirilerek ilk eserlerinden itibaren yap›larinceleniyor. Kitapta eserlerin ayr›nt›l› tarih-çesine plan çizimleri, genifl aç›l› foto¤raflar,tezyinat detay foto¤raflar› efllik ediyor.

Türk-‹slam Mimari sanat›nda kendine hasbir üslup gelifltiren Mimar Sinan’› TurgutCansever’in yorumuyla bizimle buluflturaneser, görsel flölen havas›ndaki resimleri, ay-r›nt›l› verileriyle konuyla ilgili herkesin arfli-vinde imtiyazl› bir yere sahip olmay› hakediyor.

“Konya Kitab› IX:Yeni ‹pek Yolu”aha önce 8 özel Konya say›s› yay›mlayan

dergi “Konya Kitab› IX” ile yenidenokuyucuyla bulufltu. Hz. Mevla-na’n›n 800. do¤um y›ldönümü an›s›-

na haz›rlanan eserde Konya kültürünün özel-liklerini anlatan, çeflitli konularda birçok ma-kaleye yer verilmektedir.

“Tarih, Sanat, Mevlana, Folklor Edebi-yat” bafll›klar›yla dört bölüme ayr›lan dergi-de Konya’n›n milat öncesi devirlerinden bu-gününe uzanan kültürel miras› anlat›l›yor.Sanat bölümünde yer alan “Konya’da BizansMimarisi”, “Konya’da Selçuklu Mimarisi veSüsleme Üzerine Notlar”, “Konya’daki Sel-çuklu Saraylar›”, “Konya’da Klasik DönemOsmanl› Yap›lar›”, “Konya’da Geç DönemOsmanl› Yap›lar›” gibi makaleler araflt›r-mac›lara önemli bir kaynak sunuyor. Ayr›caProf. Dr. Y›lmaz Önge’nin kendi el yaz›s› veçekti¤i dönem foto¤raflar›yla “Konya veKaraman ‹zlenimleri” yay›nlan›yor. Sadecemimarinin de¤il, Konya’ya ait halk edebiy-at›, yemek kültürü gibi birçok yerel fark›vurgulayan yay›n, Konya tan›t›m›nda önemlibir yer tutmaya devam ediyor.

D

“Konya Kitab› IX”, Yeni ‹pek Yolu –Konya Ticaret Odas› Dergisi ÖzelSay›s›”, 2006, Konya, 508 sf.

“Mimar Sinan”, Turgut Cansever,Albaraka Türk Yay›nlar›, 2005, ‹stanbul,415 sf.

112

BACALAR

Görürüm, ç›km›fllar kararm›fllar çat›lardan,Kemik bir kol nas›l f›rlarsa mezardan.Her ân, bir haberi kollar gibi yukardan,Dipsiz mavili¤in esrar›n› kurcalar,Bacalar...

Kimi ince, kimi uzun, kimi de k›sa;Dalm›fllar baflbafla afyon çekerek yasa.Onlar, insanlar›n gözünde bir kartalsa,‹nsanlar, onlar›n gözünde kar›ncalar,Bacalar...

Kimbilir, belki de evlerin cinleridir;Kollar› bir dâvet gibi gö¤e yükselir,Ölüler, ölüler, arka arkaya gelir,Ruhlar›n mehtaba dald›¤› taraçalar,Bacalar...

Azap kuleleri, cüceleflmifl devlerin;Kör mazgallar›nda raks› var alevlerin.Öyle evciller ki, tepesinde evlerin,Kopuyor içinde görünmez facialar,Bacalar...

Necip Faz›l K›sakürek

fi‹‹R

Seyitgazi, Eskiflehir.Foto¤raf: Kenan fianl›er