c¤ng b»ng trong ch¡m sãc søc khoÎ: nh×n nhËn tõ ng¦êi … · béo phì béo phì bình...
TRANSCRIPT
Y häc thùc hµnh (778) - sè 8/2011
129
Bảng 8. Liên quan ăn tối trước ngủ và béo phì Béo phì Bình thường Ăn tối
trước ngủ SL %
SL %
χ2 p
Có 56 68.3%
52 63.4%
Không 26 31.7%
30 36.6%
0.43 0.51
OR = 1.24 0.62
Cách cho trẻ ăn và ăn tối trước khi ngủ đều có ảnh hưởng đến tỉ lệ béo phì tuy nhiên sự khác biệt này chưa có ý nghĩa thống kê.
Bảng 9. Liên quan giữa loại sữa trẻ thường uống và béo phì
Béo phì Bình thường Loại sữa SL % SL % χ2 p
Sữa tươi có đường 41 53.2 31 38.3 Sữa tươi không
đường 7 9.1 12 14.8
Sữa đặc có đường 3 3.9 8 9.9 Sữa bột 26 33.8 30 37.0
5.16 0.16
OR Sữa tươi có đường- không đường = 2.27, p = 0.19 OR Sữa tươi có đường-Sữa đặc có đường = 3.53, p=0.13
OR Sữa tươi có đường-Sữa bột = 1.53, p = 0.31 Trẻ uống sữa tươi có đường sẽ có nguy cơ béo phì
cao gấp 2.27 lần trẻ uống sữa tươi không đường, gấp 3.53 lần uống sữa đặc có đường và gấp 1.53 lần uống sữa bột nhưng sự khác biệt này chưa thật sự có ý nghĩa (p = 0.19, p = 0.13 và p = 0.31).
Bảng 10. Liên quan giữa vận động của trẻ và béo phì Béo phì Bình
thường
Loại hoạt động SL %
SL %
χ2 p
Chạy nhảy, leo trèo, đùa nghịch
Có Không
51 62.2 %
31 37.8%
57 69.5%
25 30.5%
0.97 0.323 OR = 0.72 p = 0.41
Ngồi xem Tivi
Có
Không
58 70.7%
24 29.3%
55 67.1%
27 32.9%
0.25 0.61 OR = 1.19 p = 0.73
Ngồi chơi
với đồ chơi
Có Không
43 52.4%
39 47.6%
25 30.5%
57 69.5%
7.26 0.007 OR = 2.51
Qua bảng 10 nhận thấy: Những trẻ thích ngồi chơi với đồ chơi sẽ có nguy cơ mắc béo phì cao gấp 2.51 lần so với nhóm chứng. Sự khác biệt này có ý nghĩa thống kê với p = 0.007. Điều này cũng có nghĩa là khi trẻ giảm hoạt động thể lực thì sẽ tăng nguy cơ bị béo phì do giảm tiêu thụ năng lượng.
KẾT LUẬN - Tỉ lệ béo phì chung của trẻ 4-6 tuổi ở thành phố Cần
Thơ là 3.3%; trong đó, quận Ninh Kiều chiếm tỉ lệ cao nhất (4.7%), trẻ trai nhiều hơn trẻ gái (4.2% so với 2.3%) có ý nghĩa thống kê (p = 0.006).
- Các yếu tố như trẻ có cân nặng lúc sinh > 3500g, trẻ có cha mẹ thừa cân hoặc béo phì đều liên quan đến tình trạng béo phì của trẻ (p < 0.05). Một vài yếu tố khác như gia đình cỡ nhỏ, tập quán ăn uống và hoạt động thể lực của trẻ mặc dù có ảnh hưởng đến tỉ lệ béo phì nhưng sự khác biệt chưa có ý nghĩa thống kê.
TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Phan Đức Bình (2004), “Thuốc trị béo phì”, Thuốc
và sức khỏe, Số 253, Tổng hội y dược học Việt Nam-Hội dược học Việt Nam xuất bản, tr. 11-12.
2. Lê Thị Hải, Trần Ngọc Hà, Phạm Thu Hương (1996), “Tìm hiểu tỉ lệ béo phì ở học sinh tại hai trường tiểu học nội thành Hà Nội”, Tạp chí vệ sinh phòng dịch, Tập 7 (Số 2), tr. 48-52.
3. Lê Quang Hùng, Cao Quốc Việt, Đào Ngọc Diễn (1998), “Tìm hiểu một số yếu tố nguy cơ của béo phì trẻ em”, Nhi khoa, Tập 8 (Số 2), Tổng hội y dược học Việt Nam xuất bản, tr. 106-111.
4. Trần Thị Hồng Loan (1998), “Thừa cân và yếu tố nguy cơ ở học sinh 6-11 tuổi tại quận 1 TPHCM”, Luận án thạc sĩ dinh dưỡng cộng đồng.
5. Lê Thị Thúy Loan (2003), “Tình hình béo phì ở trẻ 7-11 tuổi tại các trường tiểu học thành phố Cần Thơ”, Tiểu luận tốt nghiệp bác sĩ đa khoa.
6. Robert M. Suskind, M.D (1981), Textbook of Pediatric Nutrition, NewYork, pp. 415-431
7. WHO (1995), Physical status: The use and interpretation of anthrometry, Genera, pp. 161-195.
8. Better health brings fatter bodies, www.vietnamnews.vnagency.com, google.com.
C¤NG B»NG TRONG CH¡M SãC SøC KHOÎ: NH×N NHËN Tõ NG¦êI Sö DôNG DÞCH Vô Y TÕ
Mai Kh¸nh Linh, TrÇn ThÞ Thanh H¬ng, Lª Minh Giang
Trêng §¹i häc Y Hµ Néi Tãm t¾t C«ng b»ng ®îc coi lµ mét trong nh÷ng nguyªn t¾c c¬
b¶n cña ®¹o ®øc nghÒ y, tuy nhiªn khi thay ®æi h×nh th¸i kinh tÕ x· héi, chÝnh s¸ch ®æi míi kinh tÕ vµ hÖ thèng y tÕ cã thÓ dÉn ®Õn chuyÓn ®æi quan niÖm cña ngêi sö dông dÞch vô vÒ c«ng b»ng còng nh quan hÖ thÇy thuèc-bÖnh nh©n. Môc tiªu: m« t¶ th i ®é vµ c¸ch nh×n nhËn cña ngêi sö dông dÞch vô vÒ c«ng b»ng trong ch¨m sãc søc kháe (CSSK) gi÷a thêi kú bao cÊp vµ sau ®æi míi vµ ph©n tÝch mét hµnh vi ®¸p øng cña ngêi sö dông dÞch vô ®Ó ®¹t c«ng b»ng trong CSSK. §èi tîng vµ ph¬ng ph¸p nghiªn cøu: pháng vÊn s©u 25 ®èi
tîng ®· sö dông dÞch vô y tÕ (gåm bÖnh nh©n hoÆc ngêi trùc tiÕp ch¨m sãc ngêi nhµ) trong vßng 2 n¨m trë l¹i ®©y. KÕt qu¶: díi c¸ch nh×n cña ngêi sö dông dÞch vô th× c«ng b»ng trong CSSK thÓ hiÖn ë c«ng b»ng trong c¸ch tiÕp cËn dÞch vô, trong chÊt lîng dÞch vô y tÕ vµ trong quan hÖ gi÷a thÇy thuèc-bÖnh nh©n. Khi c¸c chÝnh s¸ch, chÕ tµi cha ®¸p øng ®îc c«ng b»ng trong CSSK th× ngêi d©n cã c¸c “ hµnh vi ®¸p øng bao gåm chuyÓn tíi c¬ së y tÕ kh¸c, t×m mét ngêi th©n quen lµm b¸c sü hay phong b×” cho b¸c sü. NÕu ph©n tÝch dùa trªn m« h×nh c¸c yÕu tè quyÕt ®Þnh søc
Y häc thùc hµnh (778) - sè 8/2011
130
khoÎ th× ®©y lµ c¸c ph¶n øng tù nhiªn vµ ®îc ph©n tÝch tõ c¸c kh¸i niÖm, m« h×nh lý thuyÕt ®· ®îc chøng minh.
Tõ khãa: c«ng b»ng, c«ng b»ng trong ch¨m sãc søc kháe, quan hÖ thÇy thuèc-bÖnh nh©n
summary Equality is considered as main basic principle in
medical ethics. However, social economic changes as well as changing in health care system can lead the chaning in opinions from health care users in health equality and doctor-patient relationship. Objectives: To investigate attitude and opinions from health care users in health equity before and after Doi moi period and analyse behavior reaction of health care users to reach health equity. Subjects and method:25 health care users who were patients or directly take care patients during 2 recently years was in-depth interviewed. Findings:Health equity can be presented by equality in accessing health care services, in quality of health care services and in doctor-patients relationship. When policy, and health mechanism do not response in health uquity, health care users react in some ways, include moving to another health care service, looking for the relationship doctors or giving “envelop” to doctors. These reactions were nature if we look at the the framework on social determinant of health.
Keywords: equality, health inequality, doctor-patient relationship
§ÆT VÊN §Ò Môc ®Ých chÝnh cña bÊt cø hÖ thèng y tÕ nµo trªn
thÕ giíi còng nh»m híng tíi tÝnh c«ng b»ng vµ hiÖu qu¶. Theo Tõ ®iÓn tiÕng ViÖt , c«ng b»ng cã nghÜa lµ “theo ®óng lÏ ph¶i, kh«ng thiªn vÞ” [1] hay theo ”Tõ ®iÓn tõ ng÷ ViÖt Nam , c«ng b»ng lµ kh«ng thiªn vÞ ai”[2]. NhiÒu tµi liÖu cho r»ng c«ng b»ng trong ch¨m sãc søc kháe (CSSK) ®îc hiÓu lµ tÊt c¶ mäi ngêi ®îc CSSK ngang nhau, hoÆc viÖc ch¨m sãc nµy sÏ t¬ng øng víi møc ®é nÆng cña bÖnh. Mackenbach vµ Bakker ®· chØ ra, ngay c¶ t¹i c¸c níc ph¸t triÓn ë ch©u ¢u, kho¶ng c¸ch vÒ ch¨m sãc søc khoÎ gi÷a ngêi giµu vµ ngêi nghÌo vÉn ngµy cµng t¨ng [3]
Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, c«ng b»ng søc khoÎ ®îc xem xÐt vµ ®¸nh gi¸ dùa trªn m« h×nh c¸c yÕu tè x· héi quy ®Þnh søc khoÎ[4]. Theo c¸ch tiÕp cËn cña Tæ chøc y tÕ thÕ giíi (WHO) dùa trªn c¸c yÕu tè x· héi quy ®Þnh søc khoÎ th× c«ng b»ng søc khoÎ ®îc ®Þnh nghÜa nh sau: C«ng b»ng søc khoÎ lµ t×nh tr¹ng kh«ng cßn sù kh¸c biÖt cã hÖ thèng vÒ søc khoÎ vµ c¸c yÕu tè ¶nh hëng ®Õn søc khoÎ gi÷a c¸c nhãm kh¸c nhau trong x· héi”. Cuèi nh÷ng n¨m 1980 cña thÕ kû tríc, ®æi míi kinh tÕ-x· héi ë ViÖt Nam ®· kÐo theo sù thay ®æi trªn nhiÒu lÜnh vùc, ngµnh nghÒ, trong ®ã ngµnh y tÕ còng ®· ®æi míi theo xu thÕ thÞ trêng hãa víi c¸c quy ®Þnh, chÝnh s¸ch liªn quan tíi y tÕ t nh©n, thu viÖn phÝ y tÕ c«ng, chÝnh s¸ch vÒ thuèc, chÝnh s¸ch b¶o hiÓm y tÕ...®· ®îc x©y dùng nh»m t¨ng kh¶ n¨ng tiÕp cËn vµ ®Èy m¹nh chÊt lîng dÞch vô y tÕ. Víi mçi quy ®Þnh hay chÝnh s¸ch míi ra ®êi ®Òu mong muèn nhËn ®îc sù ñng hé vµ hµi lßng cña ngêi d©n vµ cã sù thay ®æi vÒ
c«ng b»ng trong ch¨m sãc søc kháe, tuy nhiªn liÖu cã sù kh¸c biÖt vÒ c«ng b»ng trong CSSK gi÷a thêi kú bao cÊp vµ hiÖn nay hay kh«ng? RÊt Ýt c¸c nghiªn cøu ®Ò cËp tíi néi dung nµy, do vËy chóng t«i thùc hiÖn ®Ò nµy nh»m:
1. M« t¶ sù nh×n nhËn cña ngêi sö dông dÞch vô y tÕ vÒ c«ng b»ng trong ch¨m sãc søc kháe
gi÷a thêi kú bao cÊp vµ hiÖn nay dùa trªn m« h×nh c¸c yÕu tè x· héi quyÕt ®Þnh søc kháe
2. M« t¶ hµnh vi thÝch nghi cña bÖnh nh©n khi kh«ng ®¹t ®îc c«ng b»ng trong CSSK dùa trªn m« h×nh c¸c yÕu tè x· héi quyÕt ®Þnh søc kháe
§èI T¦îNG Vµ PH¦¥NG PH¸P 1. §èi tîng nghiªn cøu: 25 ngêi cã sö dông dÞch vô y tÕ trong kho¶ng 1
n¨m gÇn ®©y hoÆc trùc tiÕp ch¨m sãc ngêi nhµ ph¶i n»m viÖn. Nh÷ng ngêi nµy ®îc lùa chän theo tiªu chÝ: gåm nh÷ng ngêi díi 45 tuæi vµ trªn 45 tuæi dùa vµo thêi ®iÓm lÞch sö lµ §æi míi kinh tÕ-chÝnh trÞ ë ViÖt Nam n¨m 1989 ®Ó cã thÓ lùa chän nh÷ng ngêi ®· tõng tr¶i nghiÖm viÖc sö dông dÞch vô y tÕ ë c¶ 2 thêi kú còng nh cã nh÷ng ngêi chØ sö dông dÞch vô y tÕ ngµy nay. C¸c ®èi tîng còng ®îc lùa chän theo 2 tiªu chÝ: cã møc thu nhËp t¬ng ®èi æn ®Þnh vµ thêng lµ c«ng chøc vµ nhãm cã thu nhËp kh«ng æn ®Þnh. §èi tîng ®Çu tiªn ®îc lùa chän cã chñ ®Ých, sau ®ã ®èi tîng nµy sÏ giíi thiÖu ®èi tîng pháng vÊn tiÕp theo c¸c tiªu chÝ trªn.
2. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu: nghiªn cøu ®Þnh tÝnh, sö dông ph¬ng ph¸p pháng vÊn s©u
3. C«ng cô nghiªn cøu: sö dông c¸c c©u hái dÉn d¾t víi c¸c néi dung diÔn tiÕn theo tr×nh tù ®i kh¸m ch÷a bÖnh, gåm: qu¸ tr×nh kh¸m vµ chÈn ®o¸n bÖnh, sau ®ã bÖnh nh©n n»m viÖn, tr¶i qua qu¸ tr×nh ®iÒu trÞ råi ra viÖn. C¸c néi dung nµy sÏ ®îc hái vÒ sù tr¶i nghiÖm qua 2 thêi kú: bao cÊp vµ hiÖn nay vµ ý kiÕn cña ngêi sö dông dÞch vô y tÕ vÒ c«ng b»ng trong CSSK.
4. C¸ch tiÕn hµnh nghiªn cøu: Pháng vÊn s©u (kÐo dµi 1,5 – 2 giê) ®îc tiÕn hµnh t¹i n¬i yªn tÜnh vµ riªng t ®Ó ®èi tîng nghiªn cøu thÊy tho¶i m i, cã thÓ nhí l¹i nh÷ng tr¶i nghiÖm ®· tr¶i qua vµ tù do nãi lªn ý kiÕn cña m×nh. Sau ®ã, nghiªn cøu viªn gì b¨ng vµ thÊy cÇn t×m hiÓu s©u h¬n vÒ c¸c th«ng tin thu nhËn ®îc th× sÏ quay trë l¹i pháng vÊn lÇn thø hai.
5. Ph©n tÝch kÕt qu¶: C¸c néi dung pháng vÊn ®îc nghiªn cøu viªn gì b¨ng vµ ghi l¹i. Nhãm nghiªn cøu viªn m· hãa c¸c nhãm néi dung liªn quan tíi c«ng b»ng trong tiÕp cËn, sö dông dÞch vô y tÕ vµ c«ng b»ng trong chÊt lîng dÞch vô y tÕ vµ sù h×nh thµnh c¸c hµnh vi thÝch øng khi thÊy r»ng m×nh cha nhËn ®îc sù c«ng b»ng trong CSSK.
KÕT QU¶ 25 ngêi ®ång ý tham gia pháng vÊn, gåm cã 15 n÷
vµ 10 nam, trong ®ã 8 ngêi sèng t¹i Sãc S¬n (ngo¹i thµnh Hµ Néi) vµ 17 ngêi sèng t¹i khu vùc néi thµnh Hµ Néi. 11 ngêi tõng tr¶i nghiÖm kh¸m, ch÷a bÖnh hoÆc ch¨m sãc ngêi th©n trong thêi kú bao cÊp.
Y häc thùc hµnh (778) - sè 8/2011
131
16/25 ngêi pháng vÊn cã tuæi díi 45 vµ 9 ngêi trªn 45 tuæi.
1. Sù nh×n nhËn cña ngêi sö dông dÞch vô vÒ c«ng b»ng trong CSSK
2.1. C«ng b»ng trong tiÕp cËn vµ sö dông dÞch vô KÕt qu¶ nghiªn cøu cña chóng t«i cho thÊy, cã 14
®èi tîng cho r»ng, hiÖn nay thÇy thuèc kh«ng thùc hiÖn ®îc c«ng b»ng trong CSSK trong c¸ch tiÕp cËn vµ sö dông dÞch vô søc kháe: “t«i cha thÊy ®îc sù c«ng b»ng l¾m ®©u, v×...®i kh¸m th× ai cho tiÒn b¸c sü l¹i ®îc kh¸m tríc, kh¸m cÈn thËn, b¸c sü cêi nãi vui vÎ, cßn kh«ng cã tiÒn th× còng thê ¬ h¬n, ngêi th©n th× ®îc u tiªn h¬n, x· héi b©y giê còng coi träng tiÒn, b¸c sü ph¶i kh¸m cho ai còng nh ai, ngêi giµu còng nh nghÌo, nhiÖt t×nh nh nhau, ngêi ®Õn tríc kh¸m tríc, ngêi ®Õn sau th× kh¸m sau, ngêi nµo bÖnh nÆng hiÓm nghÌo th× u tiªn kh¸m tríc . (BÖnh nh©n, n÷, 28 tuæi)
Bªn c¹nh ®ã, cã 5 ®èi tîng cã ý kiÕn cho r»ng thÇy thuèc thùc hiÖn ®îc sù c«ng b»ng trong CSSK: “chÞ thÊy b¸c sü cã thùc hiÖn ®îc sù c«ng b»ng trong ch¨m sãc søc kháe. V× chÞ thÊy bÖnh nh©n nghÌo còng nh bÖnh nh©n giµu ®Òu ®îc kh¸m ch÷a bÖnh 1 c¸ch tèt nhÊt, nh nhau”... (Ngêi ch¨m sãc, n÷, 26 tuæi)
VÒ sù c«ng b»ng trong CSSK thêi kú bao cÊp, 2 trªn sè 11 ®èi tîng ®· tr¶i qua kh¸m ch÷a bÖnh trong thêi kú nµy cho r»ng y b¸c sü thùc hiÖn ®îc sù c«ng b»ng: “thêi bao cÊp th× ngêi ta quý träng tÝnh m¹ng cña con ngêi , t×nh c¶m, tËn t©m. B¸c sÜ, bÖnh nh©n vµ ngêi nhµ cø nh trong gia ®×nh vui vÎ. T«i thÊy thÝch v× thêi ®Êy hä coi träng tÝnh m¹ng con ngêi, sèt s¾ng, lo l¾ng l¾m (Ngêi ch¨m sãc, n÷, 53 tuæi) hay “thêi ngµy xa th× cßn cã thÓ gäi lµ c«ng b»ng ®îc (BÖnh nh©n, nam, 55 tuæi). Song, vÉn cã ý kiÕn cho r»ng, thêi kú bao cÊp vÒ b¶n chÊt vÉn cha thùc hiÖn ®îc c«ng b»ng trong CSSK:
thêi bao cÊp, mäi ngêi ®i kh¸m ch÷a bÖnh theo qui ®Þnh cña nhµ níc, dùa trªn c«ng viÖc, vÞ trÝ cña m×nh mµ ®îc hëng c¸c møc kh¸c nhau, nh thÕ ®· kh«ng cã sù c«ng b»ng gi÷a mäi ngêi råi, hoÆc lµ vÉn cã ngêi quen, ngêi th©n nªn vÉn ®îc u tiªn ... (BÖnh nh©n, nam, 45 tuæi)
2.2. C«ng b»ng vÒ chÊt lîng ch¨m sãc 5 ý kiÕn cho r»ng, y b¸c sü cã thùc hiÖn ®îc c«ng b»ng
vÒ chÊt lîng ch¨m sãc bÖnh nh©n: “Theo t«i nghÜ lµ nã cã sù c«ng b»ng råi ®Êy. BÖnh nh©n nµo hÇu nh lµ kÓ c¶ kh«ng ch¨m sãc b¸c sÜ, kh«ng biÕu tiÒn g× hay lµ kh«ng biÕu quµ c¸p g× th× còng ®Òu ®îc ch¨m sãc hÕt. Nã cã sù c«ng b»ng chø kh«ng ph¶i lµ kh«ng cã ®©u . (Ngêi ch¨m sãc, nam, 26 tuæi)
14 ý kiÕn cho r»ng b¸c sü kh«ng thùc hiÖn ®îc c«ng b»ng vÒ chÊt lîng ch¨m sãc bÖnh nh©n: “Kh¸c h¬n lµ ngêi ta gi¶i thÝch tØ mØ h¬n, kh¸m vµ nãi n¨ng nhÑ nhµng h¬n, nhiÒu h¬n, th× em ®o¸n lµ nh thÕ ®Êy, em ®o¸n lµ ngêi ta båi dìng nhiÒu nªn b¸c sÜ quan t©m h¬n”.... (BÖnh nh©n, n÷, 24 tuæi)
2.3. C«ng b»ng thÓ hiÖn trong quan hÖ thÇy thuèc-bÖnh nh©n
* C«ng b»ng vÒ trËt tù kh¸m bÖnh 20 ®èi tîng cho r»ng cÇn thùc hiÖn c«ng b»ng trong trËt
tù kh¸m ch÷a bÖnh: theo t«i th×...c«ng b»ng lµ, nÕu ®· nãi lµ c«ng b»ng th× ngêi nµo ®Õn kh¸m tríc th× ®îc vµo tríc, b¸c sü th× kh¸m cho ai còng tèt nh nhau. Chø kh«ng
nªn v× ngêi ta giµu, cã tiÒn cho b¸c sü th× ®îc vµo nhanh, hay lµ kh¸m cÈn thËn, nhÑ nhµng h¬n (BÖnh nh©n, n÷, 26 tuæi)
3 ®èi tîng cho r»ng c«ng b»ng còng lµ u tiªn cho nh÷ng bÖnh nh©n cÊp cøu hoÆc bÞ bÖnh nÆng: “t«i thÊy rÊt bøc xóc khi mµ nh÷ng ngêi bÖnh bÞ th¬ng nÆng mµ ph¶i chê l©u”... (Ngêi ch¨m sãc, nam, 42 tuæi) hay “Cßn tÊt nhiªn lµ sÏ cã trêng hîp bÖnh nÆng sÏ u tiªn h¬n bÖnh nhÑ, hay m×nh u tiªn cho nh÷ng trêng hîp cÊp cøu th× ®Êy vÉn lµ c«ng b»ng chø kh«ng ph¶i lµ t«i ®Õn tríc th× anh ph¶i cho t«i kh¸m tríc. ( Ngêi ch¨m sãc, nam, 30 tuæi)
* C«ng b»ng vÒ th¸i ®é phôc vô 18 ®èi tîng cã ý kiÕn r»ng, c«ng b»ng thÓ hiÖn ë
th¸i ®é phôc vô cña b¸c sü ®èi víi bÖnh nh©n gièng nhau, kh«ng ph©n biÖt giµu nghÌo, b¶o hiÓm hay kh«ng b¶o hiÓm: Tøc lµ ®èi víi mäi ®èi tîng ngêi quen hay kh«ng quen, ngêi giÇu hay nghÌo, ngêi kh¸m theo chÕ ®é b¶o hiÓm y tÕ hay tr¶ tiÒn th× ®Òu ®îc ch¨m sãc vµ chÊt lîng ch¨m sãc, dÞch vô vµ thuèc lµ t¬ng ®¬ng nhau. Theo t«i nghÜ ®ã lµ c«ng b»ng (BÖnh nh©n/ngêi ch¨m sãc, nam, 30 tuæi)
3 ®èi tîng cho r»ng, th i ®é phôc vô tïy thuéc vµo møc ®é bÖnh: “tïy theo møc ®é nghiªm träng cña bÖnh ra sao vµ ®èi xö víi ngêi ta ra sao cho phï hîp” (BÖnh nh©n, nam, 42 tuæi)
* C«ng b»ng vÒ n¨ng lùc cña thÇy thuèc Víi nhiÒu bÖnh nh©n th× c«ng b»ng cßn thÓ hiÖn ë
tr×nh ®é t¬ng ®ång cña thÇy thuèc trong viÖc chÈn ®o¸n còng nh ®iÒu trÞ: c«ng b»ng lµ ®îc thÓ hiÖn…chÊt lîng b¸c sü ®ång ®Òu.. (bÖnh nh©n nam, 40 tuæi) hay ..bÖnh ®¸ng ®ùoc hëng chÕ ®é nµo th× cÊp thuèc chÕ ®é ®ã…” (bÖnh nh©n n÷, 52 tuæi)
* C«ng b»ng theo mét sè bÖnh nh©n cßn thÓ hiÖn ë n¨ng lùc b¸c sü t¹i c¸c tuyÕn: “...ph¶i cã c¸c tuyÕn bÖnh viÖn th× ph¶i cã ®ñ c¸c b¸c sÜ theo ®óng kh¶ n¨ng cña nã, cÊp huyÖn cÊp tØnh cÊp trung ¬ng (BÖnh nh©n, nam, 70 tuæi)
3. Hµnh vi ®¸p øng cña ngêi sö dông dÞch vô ®Ó ®¹t ®îc c«ng b»ng vµ hiÖu qu¶ trong CSSK
§Ó cã thÓ tiÕp cËn ®îc dÞch vô y tÕ nhanh nhÊt vµ hiÖu qu¶, ngêi sö dông dÞch vô y tÕ thêng cã 3 c¸ch ®¸p øng nh sau: hoÆc lµ chuyÓn bÖnh viÖn, hoÆc
phong b× cho b¸c sü, hoÆc t×m mét ngêi th©n, quen lµm thÇy thuèc.
3.1. ChuyÓn viÖn 6/25 ngêi ®îc hái khi ®Õn kh¸m bÖnh ®· chuyÓn bÖnh
viÖn víi mong muèn ®îc sö dông vô KCB chÊt lîng tèt h¬n: Tuy ®i xuèng bÖnh viÖn Th. ®êng ®i nã xa h¬n so víi bÖnh viÖn S. S nhng t«i vÉn cø thÊy lµ ë díi ®Êy ch¨m sãc tèt h¬n, vµ nã s¹ch sÏ h¬n” (Ngêi ch¨m sãc, n÷, 52 tuæi)
hoÆc tin tëng vµo BV tuyÕn trung ¬ng h¬n: “T¹i v× ®Õn ®©y ngêi ta chÈn ®o¸n bÖnh t«i kh«ng thÊy tin tëng, bÖnh cña t«i cµng nÆng h¬n nªn t«i quyÕt ®Þnh lùa chän sang bÖnh viÖn kh¸c ®¶m b¶o vµ uy tÝn h¬n. (BÖnh nh©n, nam, 42 tuæi)
3.2.“Phong bד cho thÇy thuèc * HiÖn nay:17/ 25 ngêi ®îc hái trong thêi kú hiÖn nay
th¼ng th¾n thõa nhËn cã ®a “phong b×” cho y b¸c sü. Tuy nhiªn, lÝ do vµ môc ®Ých cña viÖc ®a phong b× l¹i kh¸c
Y häc thùc hµnh (778) - sè 8/2011
132
nhau, cã thÓ lµ v× muèn ®îc ch¨m sãc tèt h¬n, hay v× t×nh tr¹ng bÖnh nguy hiÓm, hay v× kinh nghiÖm cña c¸c bÖnh nh©n tríc ®ã.
“V× dï sao cã chót Ýt båi dìng th× b¸c sÜ còng sÏ cÈn thËn h¬n, nhiÖt t×nh h¬n vµ còng thÊy tho¶i m¸i h¬n (Ngêi ch¨m sãc, nam, 29 tuæi)
Bªn c¹nh ®ã, 5 bÖnh nh©n ®îc hái kh«ng båi dìng “phong b×” cho y b¸c sü. V×:
- T×nh tr¹ng kh«ng khÈn cÊp: “t«i kh«ng biÕu thªm tiÒn, t«i thÊy t×nh tr¹ng cña m×nh còng kh«ng cÇn thiÕt, kh«ng nguy kÞch g×, nªn cã thÓ chê ®îc (BÖnh nh©n, nam, 45 tuæi)
- §iÒu kiÖn kinh tÕ gia ®×nh: “t«i còng kh«ng... kh¸ gi¶ g× nªn còng muèn tiÕt kiÖm tiÒn”. (BÖnh nh©n, n÷, 26 tuæi) hay “nÕu cã ®iÒu kiÖn th× t«i sÏ biÕu b¸c sü tiÒn, ®Ó b¸c sü kh¸m cho m×nh tèt h¬n, nhiÖt t×nh h¬n” (Ngêi ch¨m sãc, n÷, 28 tuæi)
- Kh¸m b¶o hiÓm: “§· ®i kh¸m b¶o hiÓm th× kh«ng ph¶i phong b×. ChØ ®îi l©u th«i” (BÖnh nh©n, n÷, 66 tuæi)
* Trong thêi kú bao cÊp: Thêi kú bao cÊp, 4 ®èi tîng ®îc hái cho r»ng, thêi kú
nµy y b¸c sü vÉn nhËn quµ biÕu cña bÖnh nh©n: “Ngµy xa th× kh«ng cã lµ tiÒn. Ngµy xa th× chØ cã tÝ ®ç, tÝ l¹c th«i cßn b©y giê theo trµo lu th× cã phong b× (Ngêi ch¨m sãc, n÷, 52 tuæi) hoÆc kh«ng cã tiÒn nong nhng mµ hiÖn vËt. thêi bao cÊp lµm g× cã tiÒn. phÇn nhiÒu chØ cã mú chÝnh, hoÆc lµ b¸nh kÑo” (bÖnh nh©n, n÷, 66 tuæi). V× thÕ, ®¸nh gi¸ vÒ hiÖn tîng “phong b×” hiÖn nay, hä cho r»ng: “t«i thÊy thêi kú nµo còng vËy, b¸c sü vµ bÖnh nh©n còng cø nh thÕ th«i, bÖnh nh©n vÉn biÕu tiÒn cho b¸c sü” (BÖnh nh©n, nam, 42 tuæi) hay “Nã cã kh¸c nhau tÝ ti vÒ vËt chÊt. Cßn theo t«i th× nã vÉn nh nhau (Ngêi ch¨m sãc, n÷, 52 tuæi)
3.3. T×m thÇy thuèc quen biÕt 8 bÖnh nh©n cã ngêi nhµ hoÆc c¸c mèi quan hÖ x· héi
®· nhê ngêi quen cña m×nh gióp ®ì trong qu¸ tr×nh kh¸m ch÷a bÖnh. Nãi chung lµ m×nh ph¶i liªn tôc thóc giôc ngêi quen lµ gióp ®ì hç trî vµ chÞ Êy còng nãi r»ng lµ liªn tôc t¸c ®éng tíi c¸c b¸c sÜ ë ª- kÝp mæ nh vËy th× míi ®¹t ®îc c¸i mong muèn” (ngêi ch¨m sãc, nam, 29 tuæi) hoÆc Tríc khi t«i ®a mÑ t«i ®i, t«i ®· gäi ®iÖn cho anh b¹n t«i ë ®ã, nhê anh ý cã g× gióp chóng t«i, khi t«i ®Õn th× anh ý ®· chê ë ®ã råi, t«i ®a mÑ ®Õn phßng anh ý, xong anh ý dÉn ®Õn b¸c sü ®iÒu trÞ cô thÓ...®a mÑ t«i ®i lµm c¸c thñ tôc nhËp viÖn (Ngêi ch¨m sãc, nam, 42 tuæi)
BµN LUËN Ngêi thÇy thuèc trong x· héi lu«n ph¶i ®¶m ®¬ng
2 chøc n¨ng: chøc n¨ng cña ngêi kh¸m, ch÷a bÖnh vµ chøc n¨ng thùc hµnh nghÒ nghiÖp. Chøc n¨ng kh¸m, ch÷a bÖnh ®îc thÓ hiÖn qua kü n¨ng chuyªn m«n tèt trong khi chøc n¨ng nghÒ nghiÖp ®îc thÓ hiÖn b»ng kh¶ n¨ng lµm viÖc trong nhãm vµ tu©n thñ c¸c quy ®Þnh nghÒ nghiÖp. Hai chøc n¨ng nµy kh«ng t¸ch rêi mµ liªn hÖ, giao nhau ë ®iÓm chung lµ y ®øc, tr¸ch nhiÖm nghÒ nghiÖp, cam kÕt ®¶m b¶o bÝ mËt riªng t. Vai trß nµo chiÕm u thÕ sÏ phô thuéc vµo sù thay ®æi chÝnh s¸ch kinh tÕ, x· héi vµ an sinh x· héi. V× vËy, cã thÓ thÊy, mét trong nh÷ng nguyªn nh©n chÝnh khiÕn hiÖn nay vÊn ®Ò c«ng b»ng trong CSSK ®îc chÝnh phñ vµ d luËn x· héi quan t©m, lµ do ®æi míi kinh tÕ – chÝnh trÞ dÉn ®Õn sù chuyÓn dÞch vai trß cña ngêi thÇy
thuèc tõ vai trß ch÷a bÖnh lµ chñ yÕu sang vai trß nghÒ nghiÖp. PhÇn lín ®èi tîng trong nghiªn cøu cña chóng t«i nh×n nhËn c«ng b»ng trong CSSK ®îc thÓ hiÖn qua viÖc thÇy thuèc kh«ng thiªn vÞ ngêi giµu hay nghÌo, ngêi cã b¶o hiÓm y tÕ hay kh«ng cã b¶o hiÓm y tÕ, ®Þa vÞ x· héi cña bÖnh nh©n trong lóc kh¸m bÖnh còng nh ®iÒu trÞ. Së dÜ cã sù ®¸nh gi¸ nµy lµ do sù qu¸ t¶i cña c¸c bÖnh viÖn tuyÕn trung ¬ng, chÊt lîng dÞch vô kh«ng ®ång ®Òu gi÷a c¸c tuyÕn cña hÖ thèng y tÕ vµ sù cha hîp lý trong c¸ch chi tr¶ th«ng qua b¶o hiÓm y tÕ.
Tríc nh÷ng bøc xóc vÒ “bÊt c«ng b»ng trong sö dông dÞch vô CSSK”, ngêi sö dông dÞch vô ®· “cã nh÷ng hµnh vi ®¸p øng tøc th×” ®Ó cã thÓ nhËn ®îc dÞch vô tèt h¬n cho b¶n th©n hay gia ®×nh cña hä, bao gåm: chuyÓn lªn bÖnh viÖn tuyÕn trªn, t×m kiÕm ngêi quen lµm thÇy thuèc hay phong b× båi dìng cho thÇy thuèc víi môc ®Ých tiÕp cËn dÞch vô y tÕ nhanh nhÊt vµ chÊt lîng tèt nhÊt. §iÒu nµy lµ phï hîp víi c¸ch nh×n nhËn hiÖn nay cña Tæ chøc Y tÕ thÕ giíi vÒ c«ng b»ng trong CSSK, dùa trªn kh i niÖm vÒ “c¸c yÕu tè x· héi qui ®Þnh søc kháe , ®îc chia thµnh c¸c nhãm yÕu tè vÒ thÓ chÕ, chÝnh s¸ch; c¸c yÕu tè liªn quan tíi hÖ thèng y tÕ, c¸c yÕu tè liªn quan tíi mèi quan hÖ cña c¸ thÓ víi x· héi [4,5].
Mét sè ngêi sö dông dÞch vô y tÕ trong pháng vÊn cña chóng t«i bµy tá vÒ “c«ng b»ng trong CSSK cã nghÜa lµ ®ång ®Òu vÒ chÊt lîng dÞch vô, chÊt lîng b¸c sü”. §iÒu nµy ph¶n ¸nh mét thùc tÕ: tr×nh ®é chuyªn m«n cña thÇy thuèc rÊt kh«ng ®ång ®Òu gi÷a c¸c tuyÕn trong hÖ thèng ch¨m sãc søc khoÎ. B¸o c¸o thèng kª y tÕ cña ViÖt Nam còng chØ ra r»ng tû lÖ b¸c sü trªn 100 000 d©n t¹i ViÖt Nam n¨m 2009 lµ 0.6, thÊp h¬n so víi tû lÖ cña c¸c níc trong khu vùc nh Th i Lan, Trung Quèc, Singapore[6].
Bªn c¹nh ®ã, rÊt nhiÒu ngêi sö dông dÞch vô y tÕ ®· t×m c¸ch tiÕp cËn dÞch vô y tÕ mét c¸ch nhanh vµ hiÖu qu¶ qua viÖc t×m mét ngêi th©n quen lµ b¸c sü . §©y ®îc coi lµ mét phÇn trong vèn x· héi cña bÖnh nh©n. Tríc kia, vèn x· héi thêng ®îc ®Ò cËp trong lÜnh vùc kinh tÕ. Bourdieu (1986) ®a ra kh¸i niÖm vèn x· héi lµ mét thuéc tÝnh cña mçi c nh©n trong x· héi, vµ bÊt cø ai còng cã thÓ khai th¸c vèn x· héi nh»m ®em l¹i c¸c lîi Ých kinh tÕ th«ng thêng [7]. HiÓu mét c¸ch ®¬n gi¶n h¬n th× vèn x· héi lµ tæng hoµ c¸c mèi quan hÖ vµ danh tiÕng cña b¹n trong x· héi, lµ m¹ng líi mèi quan hÖ víi ngêi th©n, b¹n bÌ, ®ång nghiÖp, ®èi t¸c kinh doanh vµ kh¸ch hµng cña b¹n . Kh¸i niÖm nµy dÇn dÇn ®îc ph t triÓn trong lÜnh vùc x©y dùng chÝnh s¸ch qua sù ph t triÓn cña Putnam (1993), Cohen vµ Prusak (2001)[8,9].
Ngoµi ra, ®Ó tiÕp cËn dÞch vô y tÕ nhanh vµ cã hiÖu qu¶, bÖnh nh©n hoÆc ngêi nhµ bÖnh nh©n s½n sµng phong b× cho thÇy thuèc vµ ®©y ®ang lµ chñ ®Ò ®îc bµn luËn, tranh c·i s«i næi trªn c¸c diÔn ®µn x· héi. Nguyªn nh©n s©u xa cña hiÖn tîng nµy lµ do c¸ch thøc chi tr¶ cho thÇy thuèc. C¸c ph¬ng thøc chi tr¶ thêng gÆp nhÊt bao gåm chi tr¶ theo phÝ dÞch vô, chi tr¶ trän gãi, chi tr¶ díi h×nh thøc l¬ng, chi tr¶
Y häc thùc hµnh (778) - sè 8/2011
133
theo nhãm bÖnh. T¬ng øng víi mçi c¸ch thøc chi tr¶ sÏ cã nh÷ng u ®iÓm vµ c¶n trë ®Õn viÖc thùc hiÖn c¸c cam kÕt vÒ y nghiÖp cña thÇy thuèc [10]. ë ViÖt Nam tõ thêi kú bao cÊp cho ®Õn nay vÉn thùc hiÖn chi tr¶ b»ng l¬ng, nghÜa lµ dùa trªn sè giê lµm viÖc theo toµn bé thêi gian hay b¸n thêi gian. Nh vËy, viÖc nhËn sù c¶m ¬n díi c¸c h×nh thøc nµy liÖu cã ph¶i hoµn toµn lµ do vÊn ®Ò liªn quan tíi thùc hiÖn y ®øc cña thÇy thuèc? hay ®©y chÝnh lµ nhîc ®iÓm cña ph¬ng thøc chi tr¶ b»ng l¬ng. NhiÒu bµi b¸o trªn thÕ giíi ®· chØ ra nh÷ng nhîc ®iÓm cña ph¬ng thøc chi tr¶ b»ng l¬ng: do møc l¬ng cè ®Þnh nªn sÏ kh«ng khuyÕn khÝch b¸c sü lµm hÕt kh¶ n¨ng cña m×nh, nÕu nh b¸c sü coi thu nhËp lµ mét ®éng c¬ nghÒ nghiÖp th× b¸c sü sÏ nhËn “phong b×” tõ ngêi bÖnh hay “hoa hång” tõ c«ng ty dîc. C¸ch chi tr¶ nµy còng kh«ng khuyÕn khÝch b¸c sü thùc hiÖn nh÷ng can thiÖp h÷u Ých nhÊt cho bÖnh nh©n.
KÕt qu¶ nghiªn cøu cña chóng t«i cho thÊy, mét sè ®èi tîng cho r»ng kh«ng cã sù kh¸c nhau vÒ c«ng b»ng trong CSSK gi÷a thêi kú bao cÊp vµ hiÖn t¹i. Trong thêi kú bao cÊp, c¸c vÊn ®Ò kh«ng c«ng b»ng trong ch¨m sãc y tÕ nh u tiªn kh¸m cho nh÷ng ngêi quen, ngêi cã vÞ trÝ x· héi vÉn tån t¹i. Ngêi sö dông dÞch vô còng cè g¾ng duy tr× mèi quan hÖ víi thÇy thuèc hay “c¶m ¬n”, “båi dìng” hä b»ng c¸c vËt dông nh v¶i vãc, ®å ¨n Ph¶i ch¨ng sù kh«ng c«ng b»ng nµy chØ lµ chuyÓn ®æi vÒ h×nh thøc? Sù kh¸c nhau ®ã ®îc lý gi¶i do v¨n hãa, t©m lý cña ngêi ViÖt Nam tõ xa ®Õn nay. ViÖc c¶m ¬n ai ®ã ®· cøu gióp m×nh lµ ®iÒu nªn lµm, nhÊt lµ víi thÇy thuèc – ®èi tîng lu«n ®îc x· héi kÝnh träng. Tríc ®©y khi ®êi sèng cña nh©n d©n cßn khã kh¨n, quµ bÖnh nh©n biÕu vµ c¶m ¬n b¸c sü chØ lµ nh÷ng hiÖn vËt nh thùc phÈm, ®å dïng...sau khi ®îc ch÷a khái bÖnh. Nhng nay, ®Ó thÝch øng víi kinh tÕ thÞ trêng, céng thªm t©m lý “®ång
tiÒn ®i tríc lµ ®ång tiÒn kh«n”, bÖnh nh©n s½n sµng t×m mäi c¸ch ®Ó thÇy thuèc nhËn tiÒn biÕu míi c¶m thÊy yªn t©m vµ ®îc phôc vô tèt.
KÕT LUËN Dùa trªn m« h×nh vÒ c¸c yÕu tè x· héi quy ®Þnh søc
khoÎ th× c«ng b»ng trong CSSK ®îc quy ®Þnh bëi nhiÒu yÕu tè. T¹i ViÖt Nam, viÖc xem xÐt c¸c néi dung sau cã thÓ ®îc c©n nh¾c trong qu¸ tr×nh x©y dùng chÝnh s¸ch nh»m thùc hiÖn tèt h¬n c«ng b»ng trong CSSK: (1) T¨ng cêng tr¸ch nhiÖm cña c¸c tæ chøc nghÒ nghiÖp vµ tæ chøc x· héi. Héi nghÒ nghiÖp vÒ y khoa cÇn ®îc ph¸t triÓn ®éc lËp, gi÷ chøc n¨ng gi¸m s¸t vµ ®¸nh gi¸ c¸c ho¹t ®éng CSSK; (2) Nghiªn cøu mét c¸ch cô thÓ hiÖu qu¶ ¸p dông cña c¸c ph¬ng thøc chi tr¶ ®èi víi nh÷ng ®Æc ®iÓm ®Æc thï vÒ kinh tÕ, v¨n ho¸, x· héi cña ViÖt Nam ®Ó cã thÓ lùa chän ®îc ph¬ng thøc chi tr¶ thÝch hîp nhÊt cho ViÖt Nam; (3) Ph¸t triÓn c¸c c«ng cô ®o lêng th¸i ®é, hµnh vi thùc hµnh cña thÇy thuèc ®Ó qua ®ã ®¸nh gi¸ ®îc c«ng b»ng vµ hiÖu qu¶ cña dÞch vô CSSK.
TµI LIÖU THAM KH¶O 1. Trung t©m tõ ®iÓn häc (1997). Tõ ®iÓn tiÕng ViÖt.
NXB §µ N½ng. 2. NguyÔn L©n (2000). Tõ ®iÓn tõ vµ ng÷ ViÖt Nam.
NXB thµnh phè Hå ChÝ Minh 3. Mackenbach J. and Bakker M. (2002). (2003)
Tackling socioeconomic inequalities in health: analysis of European experiences. The Lancet: 362:1409-4
4. Michael Marmot (2005) Social determinant of health inequalities; Lancet 365:1099-104
5. WHO (2008). Closing the gap in a generation: health equity through action on social determinant of health. The World Health Organisation
6. Economist Intelligence Unit (2010) Side effects: challenges facing health care in Asia: a report from the Economist Intelligence Unit.
KH¶O S¸T THùC TR¹NG NGUåN NH¢N LùC NGµNH Y TÕ C¤NG LËP TOµN QUèC
N¡M 2009-2010
NguyÔn TuÊn Hng - Bé Y tÕ §Æt vÊn ®Ò C«ng t¸c ph¸t triÓn nh©n lùc y tÕ trong thêi gian
qua ®· ®¹t ®îc nh÷ng thµnh tùu ®¸ng kÓ. Sè lîng c¸n bé trªn 10 000 d©n t¨ng tõ 29,2 n¨m 2001 lªn 34,7 n¨m 2008. ChØ sè CBYT trªn 10 000 d©n lµ 6,5 ®èi víi b¸c sü, 10,4 ®èi víi ®iÒu dìng vµ hé sinh vµ 1,2 ®èi víi dîc sü ®¹i häc trë lªn. Ngoµi ra ViÖt Nam cßn cã 5,7 y sü/10 000 d©n phôc vô chñ yÕu ë tuyÕn x·.
VÒ chÊt lîng nh©n lùc y tÕ, nhiÒu nç lùc n©ng cao chÊt lîng nh©n lùc y tÕ còng ®îc ghi nhËn nh sè lîng CBYT ®îc ®µo t¹o n©ng cao tr×nh ®é ë bËc sau ®¹i häc, hÖ thèng ®µo t¹o ®îc më réng vµ n©ng cao chÊt lîng, nhiÒu chÝnh s¸ch ®îc ban hµnh nh»m n©ng cao chÊt lîng nh©n lùc y tÕ nh chÝnh s¸ch cö tuyÓn ®µo t¹o nh©n lùc cho vïng nói, vïng khã kh¨n,
chÝnh s¸ch ®µo t¹o liªn tôc, chÝnh s¸ch lu©n chuyÓn c¸n bé n©ng cao chÊt lîng KCB.
Bµi to¸n nh©n lùc ®ang lµ mét th¸ch thøc lín ®èi víi ngµnh y tÕ. Chóng t«i thùc hiÖn “Kh¶o s¸t thùc tr¹ng nguån nh©n lùc ngµnh y tÕ c«ng lËp toµn qu«c n¨m 2009 -2010” nh»m môc tiªu:
- M« t¶ thùc tr¹ng sè lîng vµ chÊt lîng nguån nh©n lùc ®ang c«ng t¸c t¹i c¸c ®¬n vÞ y tÕ c«ng lËp trùc thuéc Bé Y tÕ vµ 63 tØnh, thµnh phè trùc thuéc Trung ¬ng n¨m 2009 - 2010;
- §Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p liªn quan tíi sè lîng vµ chÊt lîng nguån nh©n lùc ngµnh y tÕ.
§èi tîng vµ Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu: 1. §èi tîng nghiªn cøu: