college van dijkgraaf en hoogheemraden commissie … · 2014. 2. 13. · variantenanalyse...

COLLEGE VAN DIJKGRAAF EN HOOGHEEMRADEN COMMISSIE SKK ALGEMEEN BESTUUR

Agendapunt 4

Onderwerp: Variantenanalyse raamwaterplan Eiland van Schalkwijk Nummer: 788899

In D&H: 11-02-2014 Steller: Telma Rath BMZ Telefoonnummer: (030) 634 57 76 In Cie: SKK 27-02-2014 Afdeling: Planvorming en Advies

In AB: Portefeuillehouder: Beugelink

Dit onderwerp wordt geagendeerd

ter kennisneming

ter consultering Variantenanalyse raamwaterplan Eiland van Schalkwijk (DM 780080)

ter advisering

In de collegevergadering van 11 februari 2014 heeft het college besloten: 1. Kennis te nemen van de verschillende oplossingsrichtingen voor de wateropgaven op het

Eiland van Schalkwijk zoals beschreven in de “Variantenanalyse raamwaterplan Eiland van Schalkwijk, Van wateropgaven naar oplossingsrichtingen”;

2. Kennis te nemen van de voorgestelde voorkeursoplossingsrichting en de onderliggende bestuurlijke keuzes voor de wateropgaven;

3. Ermee in te stemmen om deze voorkeursoplossingsrichting nader uit te werken tot het ontwerp raamwaterplan Eiland van Schalkwijk;

4. De variantenanalyse en de voorkeursoplossingsrichting voor het raamwaterplan Eiland van Schalkwijk ter consultatie aan de commissie SKK voor te leggen;

5. Het document ‘De oogst van de communicatie’ ter kennisneming aan de commissie SKK aan te bieden. (zie bijlage DM 788886)

Consultatievraag: Kan de de commisssie SKK instemmen met de voorgestelde bestuurlijke keuzes? Deze bestuurlijke keuzes liggen ten grondslag aan aan de voorkeursoplossingsrichting Eiland van Schalkwijk. Specifiek vraagt het college aan de commissie SKK:

1. of het waterschap het beleid met betrekking tot de wateraanvoer voor de watervraag in de fruitteelt moet doorvertalen naar het Eiland van Schalkwijk, e.e.a. in relatie tot de inspanningsverplichting voor de fruitteelt. In het Kromme Rijngebied is destijds de afweging gemaakt dat het waterschap de lasten van deze wateraanvoer draagt en niet de sector zelf.

2. of het waterschap de wateropgave wateroverlast ten alle tijden moet oplossen of compenseren (schaderegeling) of dat acceptatie van schade ook een optie is.

Korte inhoudelijke omschrijving: In 2010 heeft het college gekozen voor een participatieve planvorm voor het Eiland van Schalkwijk. De mogelijkheden voor een vergaande samenwerking met de bestuurlijke actoren uit het gebied (gemeente Houten1, provincie Utrecht) gaven destijds de doorslag voor de keuze van deze planvorm. Het waterschap heeft de ambitie om zijn taken duurzaam, klimaatbestendig en kostenefficiënt uit te voeren op het Eiland van Schalkwijk. Bij de ontwikkeling van het Eiland van Schalkwijk zullen wij in een aantal gevallen een trekkersrol vervullen bij het treffen van maatregelen, in andere gevallen volgt het waterschap anderen, zoals gemeenten. Deze ambitie wordt vastgelegd in het zogenaamde raamwaterplan. Dit plan bevat een visie op een duurzaam, klimaatbestendig en doelmatig ingericht watersysteem voor het Eiland van Schalkwijk. Ook worden kaders voor de deelplannen en activiteiten en een programmering van deelplannen en activiteiten voor een termijn van 25 jaar uitgewerkt.

1 De gemeente Houten heeft een structuurvisie opgesteld waarin landbouw als economische drager van het gebied is aangewezen, met ruimte voor cultuurhistorie, natuur en recreatie. Er wordt ruimte geboden aan ondernemers, bewoners en andere overheden om aan de slag te gaan en een duurzame ontwikkeling van het Eiland van Schalkwijk in gang te zetten.

788899 - 1 -

Om te komen tot een raamwaterplan zijn de verschillende wateropgaven tot 2025 onderzocht. Aan de hand van drie varianten zijn meerdere oplossingsrichtingen voor deze wateropgaven uitgewerkt. De volgende opgaven zijn uitgewerkt:

a. Ontwikkelingsgericht waterbeheer b. Wateroverlast c. Wateraanvoer voor fruitteelt d. Schoon water e. Overige waterkeringen

Oplossingsrichtingen voor deze opgaven zijn met elkaar vergeleken door middel van een kosten-baten-waterbeheer (KBW) analyse. Deze KBW-analyse stelt het bestuur in staat per opgave een voorkeursoplossing te kiezen (zie bijlage). De voorgestelde bestuurlijke keuze per opgave uit de bijlage is onder “Argumenten” overgenomen. Naast bovenstaande opgaven worden in het rapport “Variantenanalyse raamwaterplan Eiland van Schalkwijk, Van wateropgaven naar oplossingsrichtingen” ook de thema’s robuust peilbeheer, kunstwerken in tertiair systeem en lokale knelpunten uitgewerkt. Voor kunstwerken in het tertiaire watersysteem is een separaat bestuursvoorstel in procedure. De genoemde andere opgaven bevatten geen bestuurlijke keuze, maar hebben wel financiële consequenties. De inbreng van diverse maatschappelijke organisaties, mede-overheden en belanghebbenden is beschreven in het document “Oogst van de communicatie”. Deze maatschappelijke inbreng is een belangrijke input voor de baten. De opgaven die een bestuurlijke keuze vragen (a t/m e) zijn hieronder beschreven. Ontwikkelingsgericht waterbeheer De structuurvisie van gemeente Houten heeft “landbouw” als economische drager van het gebied aangewezen. In dit kader heeft de ontwikkeling van de sector fruitteelt op het eiland consequenties voor het waterschap. Met de huidige inrichting van het watersysteem is groei en ontwikkeling van de fruitteelt op de huidige locaties niet mogelijk. Verplaatsen van de fruitteelt naar andere locaties, bijvoorbeeld het gebied tussen de Schalkwijksewetering en het Amsterdam-Rijnkanaal waar extra watervoorziening wel kan worden gerealiseerd, vormt een oplossing in dit vraagstuk. Het is echter niet aan het waterschap om de haalbaarheid van deze potentiële ontwikkeling nader in beeld te brengen of in andere zin aan te jagen. De sector zelf en onze RO-partners zijn hierin belangrijke spelers. Wateroverlast Uit de kosten-batenanalyse blijkt dat acceptatie van schade of vergoeding van schade voor grasland een doelmatige en kostenefficiënte oplossing is. Met deze aanpak voldoen we echter nog niet aan de wettelijke normen voor wateroverlast. Om ook wateroverlast voor hoogwaardig landgebruik (bebouwing en fruitteelt) te voorkomen en te kunnen voldoen aan de wettelijke normen, zijn meer maatregelen noodzakelijk. Aanvullende oplossingsrichtingen zijn het realiseren van meer open waterberging en het slimmer sturen binnen het bestaande watersysteem. Deze laatste maatregelen kunnen ook een bijdrage leveren aan een duurzame gebiedsontwikkeling (natuur, cultuurhistorie en recreatie). Tijdens diverse communicatiemomenten is aangegeven dat wateroverlast binnen de agrarische sector in bepaalde mate wordt geaccepteerd. De “drive” voor grootschalige maatregelen met ruimtelijke impact is gering en acceptatie van schade of vergoeding van schade voor grasland vormt een doelmatige en kostenefficiënte (deel-)oplossing. Wateraanvoer voor huidige fruitteelt In perioden van nachtvorst worden fruitbomen vaak beregend om de oogst te beschermen. Een complex systeem van watergangen en gemalen brengt water van de Lek en het Amsterdam-Rijnkanaal het gebied in. Het huidige systeem is echter niet berekend op de piekvragen in de wateraanvoer tijdens de nachtvorstschadebestrijding. Door de verandering van het klimaat en de toename van de watervraag zal het watersysteem in de toekomst kwetsbaarder worden. De kosten om het watersysteem aan te passen zijn voor het waterschap. De baten van deze maatregelen komen niet ten goede aan het waterschap, maar aan de sector fruitteelt. In het Kromme Rijngebied is destijds de afweging gemaakt dat het waterschap toch de lasten draagt. In verband met de rechtsgelijkheid van de fruitteeltsector binnen het gehele beheergebied zal het waterschap op het Eiland van Schalkwijk dezelfde voorwaarden en zekerheden bieden met betrekking tot de wateraanvoer voor huidige fruitpercelen (peiling 2007). Het watersysteem moet hiervoor wel worden

788899 - 2 -

aangepast. Zodanig, dat het niet langer nodig is om het waterpeil (handmatig) hoger op te zetten dan het zomerpeil voor de aanvoer van water in perioden van nachtvorst. Schoon water Bij herinrichtingmaatregelen voor de andere opgaven in het zogenaamde “overig water” worden de KRW-maatregelen expliciet meegenomen. Ook wordt ingezet op Gemeenschappelijk Landbouwbeleid. Kansen worden in dit kader benut om schoon water maatregelen te koppelen aan maatregelen voor een duurzame bedrijfsontwikkeling. Vooruitlopend op de bestuurlijke besluitvorming van het tweede stroomgebiedbeheerplan (2015-2021) wordt bij de variantenanalyse hier alvast op ingespeeld. Daarnaast realiseert het waterschap realiseert daar waar mogelijk de KRW-opgave binnen het vastgelegde waterlichaam (vastgesteld beleid tot 2015). Overige waterkeringen Op het eiland van Schalkwijk liggen zogenaamde “overige waterkeringen”. Dit zijn de kades langs het Inundatiekanaal en de Schalkwijksewetering. Samen is dit ongeveer 30 kilometer. Uit de rapportage “status overige keringen” (algemeen bestuur, oktober 2013) blijkt dat circa 370 meter van deze kades niet voldoende op hoogte is. Tot 2020 zijn geen investeringen voor het op orde brengen van de overige keringen in de meerjaren-begroting van het waterschap opgenomen. De verwachting is dat er synergie kan worden bereikt tussen de kadeverbeterende maatregelen en andere maatregelen die in het gebied worden getroffen. Zo kan bijvoorbeeld de klei die vrijkomt bij het graven van een plas voor de oplossing van de wateropgave mogelijk worden ingezet bij de maatregelen tot kadeverbetering. Dit werkt kostenbesparend (deze besparing is echter nog niet te kwantificeren). In verband met synergiemogelijkheden met de andere water- en ruimtelijke opgaven wordt in het raamwaterplan de afweging voorgelegd om deze opgaven te vervroegen en (deels) voor 2020 op te pakken.

ARGUMENTEN Ontwikkelingsgericht waterbeheer o Door als facilitator op te treden kan het waterschap een impuls geven voor de mogelijk toekomstige

groei van de fruitteelt sector zonder buiten zijn wettelijke verantwoordelijkheden te treden; o De verantwoordelijkheid van de fruitsector en de RO-partners is om deze potentiële ontwikkeling nader

in beeld te brengen; o Het waterschap is niet financieel verantwoordelijk om deze ontwikkeling mogelijk te maken.

Voorstel Het waterschap wil (procesmatig) faciliterend optreden bij de ontwikkeling van de fruitsector op een vanuit waterbeheer en watervoorziening optimale en duurzame locatie. Het waterschap wil een financiële impuls aan deze ontwikkeling geven door financieringsconstructies te onderzoeken. Vooruitlopend op deze ruimtelijke ontwikkeling doet het waterschap geen investeringen in het watersysteem van dit beoogde gebied. Wateroverlast o Er bestaat meer draagvlak voor een compensatieregeling wateroverlast op grasland dan voor

grootschalige maatregelen met ruimtelijke impact, echter de opgave wateroverlast kan niet voor 100% worden opgelost door een compensatieregeling;

o Er zijn kansen voor synergie en samenwerking voor optimalisatie en herinrichting van het watersysteem; o De totale opgave voor wateroverlast wordt opgelost tegen de laagste kosten. Voorstel: Het waterschap kiest ervoor om de oplossing van de opgave wateroverlast te zoeken in een combinatie van compensatieregeling wateroverlast op grasland (65%) en herinrichting en optimalisatie van het huidige watersysteem (35%). Het waterschap is hierbij initiator en zoekt actief naar synergie en samenwerking. Wateraanvoer voor fruitteelt o Het waterschap wil het knelpunt wateraanvoer voor fruitteelt voor 100% oplossen; o Het waterschap bereikt door herinrichting van de Spoorsloot synergie voor het knelpunt wateroverlast bij

‘de Pothoek’ en wateraanvoer voor fruitteelt;

788899 - 3 -

788899 - 4 -

o Herinrichtingsmaatregelen zijn goedkoper dan optimalisatie van het huidige watersysteem. Voorstel Het waterschap kiest voor herinrichting van de Spoorsloot omdat deze maatregel kostenefficiënter is dan maatregelen voor de optimalisatie van het bestaande fijnmazige watersysteem om het knelpunt wateraanvoer voor de fruitteelt volledig op te lossen. Schoon water o Het waterschap wil het knelpunt schoon water voor 100% oplossen; o De oplossing om zowel de focus te leggen op de waterlichamen als op het overig water met meest

bijdraagt aan een duurzame gebiedsoplossing en kan rekenen op het meeste draagvlak. Voorstel Het waterschap kiest voor de oplossing van de opgave schoon water zowel vanuit de focus op de waterlichamen als op het overig water. Dit omdat alleen op deze wijze de totale opgave opgelost kan worden op een kostenefficiënte manier. Overige keringen o 370 meter van de overige waterkeringen is niet voldoende op hoogte; o Mogelijk kostenreductie kan worden bereikt door synergie met andere maatregelen in het gebied. Voorstel Het waterschap gaat de programmering voor de overige waterkeringen alleen vervroegen (vanaf 2015) als met de uitvoering van de andere deelplannen op het Eiland van Schalkwijk werk-met-werk c.q. kostenreductie kan worden gerealiseerd RELATIE MET ORGANISATIEMISSIE, COLLEGEPROGRAMMA OF ANDERE BELEIDSDOCUMENTEN De in het Waterbeheerplan Water voorop! verwoorde uitvoeringsstrategie past geheel op het plan- en uitvoeringsproces voor het Eiland van Schalkwijk. FINANCIËLE CONSEQUENTIES Dit bestuursvoorstel betreffende het raamwaterplan Eiland van Schalkwijk heeft geen directe financiële consequenties. De deelplannen en activiteiten die in de programmering van het raamwaterplan worden opgenomen hebben wel financiële consequenties, zoals het in voorbereiding zijnde watergebiedsplan Blokhoven. Hiervoor worden seperaat bestuursvoorstellen met kredietaanvragen ingediend. Het nu voorliggende bestuursvoorstel betreft het overkoepelende raamplan. De hieronder beschreven financiële consequenties zijn indicatief en geven een globaal beeld van de financiële gevolgen van de voorgestelde voorkeursoplossingsrichting. Deze voorkeursoplossingsrichting en de bijbehorende kosten wordt in het raamwaterplan nader uitgewerkt. Tabel 1: investeringsuitgaven en totale lasten voor het waterschap (* 1000) voor het voorkeursalternatief

raamwaterplan Eiland van Schalkwijk In de bijlage KBW-analyse zijn de totaalbedragen uit tabel 1 per onderdeel nader uitgewerkt

Investeringsuitgaven en totale lasten per onderdeel

Investerings-uitgaven

Kapitaal-lasten

Beheer- en onderhoud

Overige

kosten *1Effect op de

jaarlijkse

kosten*2

Ontwikkelingsgericht waterbeheer n.v.t. € 0 € 0 pm pm

Wateroverlast 3,2 - 4,2 mio € 263.000 € 36.000 € 26.000 € 325.000

Wateraanvoer fruitteelt huidige situatie 1,8 - 2,1 mio € 138.000 € 76.000 € 0 € 214.000

Schoon water 1,1 - 1,5 mio € 95.000 € 19.000 € 10.000 € 124.000

Overige keringen 0,2 - 0,4 mio € 24.000 € 8.000 € 0 € 32.000

Peilbeheer 1,0 - 1,3 mio € 80.000 € 0 € 0 € 80.000

Kunstwerken in tertiair systeem 0,4 - 0,6 mio € 28.000 € 19.000 € 0 € 47.000

Lokale knelpunten 1,1 - 1,5 mio € 92.000 € 30.000 € 0 € 122.000

Totaal 9,0 - 12,0 mio € 720.000 € 188.000 € 36.000 € 944.000 Ad 1: onder overige kosten valt bij het onderdeel Wateroverlast ‘schaderegeling gras’ en bij het onderdeel Schoon water

‘Gemeenschappelijk Landbouwbeleid’. Ad 2: in de kolom ‘Effect op de jaarlijkse kosten’ is het bedrag berekend van de totale kosten die voortvloeien uit alle

maatregelen van het voorkeursalternatief. Dit totale effect wordt bereikt als alle investeringsuitgaven zijn gerealiseerd. Naar verwachting is dit rond 2025.

In onderstaande figuur zijn de totale jaalijkse lasten (kapitaallasten en beheer- en onderhoudskosten) als gevolg van de van de voorkeursoplossingsrichting uitgezet in de tijd.

Indicatief dekking kapitaallasten De totale investeringen die ten grondslag liggen aan de kapitaallasten worden geraamd tussen de € 9 en € 12 miljoen, met onzekerheidsmarges van enkele miljoenen. De consequenties hiervan worden bij het aanbieden van het ontwerp-raamwaterplan voorgelegd. Zo zijn wij als waterschap niet de enige die investeert in het gebied. De mogelijkheden voor synergie worden verder uitgewerkt in het ontwerp-raamwaterplan en de nog uit te werken deelplannen. In de meerjarenraming in de voorjaarsnota en begroting wordt, ten behoeve van de geïndexeerde nullijn, voor de komende jaren gerekend met een investeringskader van € 30,0 miljoen. De investeringsuitgaven in het kader van het Eiland van Schalkwijk zullen binnen dit kader in de tijd moeten worden ingepast. Als dekking voor de investeringsuitgaven zijn onderstaande posten beschikbaar of in het meerjarenkader van de voorjaarsnota opgenomen:

Voorjaarsnota 2013: Op de Y-lijst is onder Actualisatie peilbesluiten en GGOR rekening gehouden met € 6 miljoen investeringsuitgaven;

Voorjaarsnota 2013: op de X-lijst is onder KRW inspanningsverplichting rekening gehouden met € 0,1 – 0,8 miljoen investeringsuitgaven ten behoeve van het Eiland van Schalkwijk;

Voor de uitvoering van maatregelen wateroverlast in Blokhoven is vanuit Linieland een bijdrage van € 0,3 miljoen toegezegd;

788899 - 5 -

788899 - 6 -

Overdracht Rijkswaterstaat in het kader van peilregulerende kunstwerken in watergangen langs het Amsterdam-Rijnkanaal (Kromme Rijngebied): € 1,0 – 1,3 miljoen.

In de Voorjaarsnota 2013 is nog gèèn rekening gehouden met de extra beheer- en onderhoudskosten. Na besluitvorming wordt dit verwerkt in het financieel kader van Voorjaarsnota 2014. Bij de definitieve vaststelling van het raamwaterplan wordt de dekking geactualiseerd en volledig ingevuld. KANTTEKENINGEN

De wateraanvoer ten behoeve van de nachtvorstschadebestrijding van de fruitteelt zou geïnterpreteerd kunnen worden als een boven-wettelijke taak. Bij de vaststelling van het beleid van het watergebiedsplan tussen Kromme Rijn en Amsterdam-Rijnkanaal (2007) met betrekking tot de wateraanvoer fruitteelt heeft het waterschap wel de verantwoordelijkheid genomen deze maatregelen te treffen én te financieren. In het kader van de bezuinigingskaarten is aangegeven dat voor het gehele beheergebied bekeken zou moeten worden of deze kosten bij de sector neergelegd kunnen worden en op welke wijze dit mogelijk gemaakt kan worden.

UITVOERING

De strategie voor de communicatie-activiteiten is terug te vinden in het in maart 2012 vastgestelde communicatieplan. Actieve participatie van direct betrokkenen is beoogd in de klankbordgroep, die samengesteld is uit vertegenwoordigers van belangengroepen en overheden. Tijdens de fase van de afweging tussen de varianten is mede door de klankbordgroep geconstateerd dat belanghebbenden meer betrokken moesten worden in deze fase van het proces om een juiste afweging te kunnen maken. Om deze reden zijn diverse andere bijeenkomsten georganiseerd. In het bijgevoegde document “Oogst van de communicatie” (bijlage 3) is de visie van de betrokken partijen op de verschillende varianten en oplossingsrichtingen weergegeven. Het document “Oogst van de communicatie” zenden wij als integraal verslag van de diverse gehouden bijeenkomsten naar de belanghebbenden toe.

COMMUNICATIE

In de laatste fase, het opstellen van het ontwerp raamwaterplan wordt de keuze van het bestuur voor de voorkeursoplossingsrichting besproken tijdens de nog te organiseren externe bijeenkomsten:

Klankbordgroep (maart/april 2014) Gebiedsavond (27 maart 2014) Bestuurlijk overleg mede-overheden (april 2014)

BIJLAGE(N)

nee ja, namelijk

1. Rapport: Variantenanalyse raamwaterplan Eiland van Schalkwijk, van wateropgaven naar oplossingsrichtingen (DM 773138)

2. “Oogst van de communicatie” , Verslag en discussie van de visie van de diverse betrokken partijen op de varianten van het raamwaterplan (DM 764066)

TER INZAGE

nee ja, namelijk

788899 - 7 -

Bijlage: KBW-analyse

In de KBW-tabellen is de variant die de het meest positief uit de analyse komt “dikgedrukt” weergegeven.

Ontwikkelingsgericht waterbeheer In de onderstaande tabel is aangegeven welke kosten het waterschap maakt als zij als initiator (optie 1) dan wel als facilitator (optie 2) op wil treden. Ook zijn de baten in de vorm van draagvlak, klimaatrobuustheid, duurzame gebiedsontwikkeling en samenwerking aangegeven. De totale maatschappelijke lasten van beide voorstellen zijn gelijk, echter de verdeling tussen het waterschap en de agrarische sector niet. De baten van genoemde maatregelen liggen geheel bij de sector fruitteelt. Het waterschap wil faciliterend op treden bij de ontwikkeling van de fruitsector op een vanuit het waterbeheer en –voorziening optimale en duurzame locatie (het gebied tussen de Schalkwijksewetering en het Amsterdam-Rijnkanaal). Dit betekent dat wij bijvoorbeeld actief participeren in businesscases en eventuele ontwikkelingen een financiële impuls willen geven door financieringsconstructies te onderzoeken. Het waterschap is echter niet (financieel) verantwoordelijk om deze ontwikkeling mogelijk te maken. Ook zal het waterschap vooruitlopend op eventuele ruimtelijke ontwikkelingen in dit gebied geen investeringen in het watersysteem van bovengenoemde locatie doen. Kosten-baten analyse Ontwikkelingsgericht waterbeheer

Optie 1: waterschap als initiator en investeerder voor toekomstige fruitteelt

Optie 2: waterschap als facilitator voor toekomstige fruitteelt

Lasten (per jaar) Waterschap: kapitaallasten € 153.000,-- € 0,-- Waterschap: beheerkosten € 26.000,-- € 26.000,-- Waterschap: proceskosten Pm pm Agrarische sector: kapitaallasten € 432.000,-- € 585.000,-- Baten (per jaar) Waterschap € 0,-- € 0,-- Agrarische sector € 0,-- - € 480.000,-- € 0,-- - € 480.000,-- Maatschappelijke effecten Draagvlak streek + +/- Klimaatrobuust ++ ++ Duurzame gebiedsontwikkeling + + Samenwerking overheden en particulieren

++ ++

Op basis van bovenstaande afweging stellen wij u voor in te zetten op optie 2. Wateroverlast In de onderstaande tabel is aangegeven welke kosten het waterschap maakt als hoofdzakelijk wordt ingezet op optimalisatie en herinrichting (optie 1) dan wel meer inzet op het uitkeren van een schadevergoeding (optie 2). Bij beide opties is er van uitgegaan dat de totale opgave wateroverlast wordt opgelost. Het verschil is het relatieve aandeel van de oplossingsrichtingen compensatieregeling wateroverlast en maatregelen binnen het watersysteem. Door een relatief groter aandeel compensatieregeling zijn de totale jaarlijkse lasten van optie 2 aanzienlijk lager. Er is relatief veel draagvlak voor een schadevergoeding bij wateroverlast bij grasland. Het uitvoeren van optimalisatie en herinrichting (optie1) biedt echter meer kansen voor synergie met opgaven van andere partijen en beoogt een duurzame gebiedsontwikkeling. Hoewel de de kansen voor synergie groter zijn in optie 1 is het draagvlak in de streek hiervoor kleiner. Een goed voorbeeld hiervan is de aanpak van de wateropgave wateroverlast in polder Blokhoven: de aanleg van een kleiner areaal waterberging is bespreekbaar, echter een groot areaal niet.

788899 - 8 -

Kosten-baten analyse Wateroverlast

Optie1: Aandeel oplossingrichting 65% optimalisatie en herinrichting 35% schaderegeling wateroverlast

Optie 2: Aandeel oplossingrichting 35% optimalisatie en herinrichting 65% schaderegeling wateroverlast

Lasten (per jaar) Waterschap: kapitaallasten € 352.000,-- € 263.000,-- Waterschap: beheerkosten € 67.000,-- € 36.000,-- Waterschap: schaderegeling gras € 13.000,-- € 26.000,-- Maatschappelijke effecten Draagvlak streek - + Klimaatrobuust + + Duurzame gebiedsontwikkeling + +/- Samenwerking overheden en particulieren

+ +

Op basis van bovenstaande afweging stellen wij u voor in te zetten op optie 2. Wateraanvoer voor huidige fruitteelt Om dit knelpunt op te lossen zijn de volgende opties nader beschouwd: optie 1: opwaardering huidig watersysteem en optie 2: herinrichting huidig watersysteem. Deze twee opties zijn met elkaar vergeleken in de onderstaande tabel. Binnen optie 1 vinden maatregelen binnen het huidig profiel plaats en zullen veel kunstwerken moeten worden aangepast. Hoewel dit voorstel het meeste draagvlak van omwonenden krijgt wordt het knelpunt niet volledig opgelost (75%). Daarnaast is het ook nog eens een dure oplossing. Bij optie 2 vindt herinrichting van de Spoorsloot plaats. Het water wordt in perioden van nachtvorst via de Spoorsloot het gebied ingebracht. Het huidige fijnmazige watersysteem wordt ontlast waardoor hier minder aanpassingen nodig zijn. Optie 2 lost het knelpunt wateraanvoer helemaal op en het geeft synergie met een andere opgave in het gebied. Herinrichting van de Spoorsloot lost namelijk ook een deel van de opgave wateroverlast bij Pothoek op. Kosten-baten analyse Wateraanvoer huidige fruitteelt

Optie 1: Opwaardering huidig systeem

Optie 2: Herinrichting watersysteem

Lasten (per jaar)

Waterschap: kapitaallasten € 179.000,-- € 138.000,--

Waterschap: beheerkosten € 157.000,-- € 76.000,-- Maatschappelijke effecten Mate oplossing opgave 75% 100% Draagvlak streek ++ +/- Klimaatrobuust +/- + Duurzame gebiedsontwikkeling - + Samenwerking overheden en particulieren

- +

Op basis van bovenstaande afweging spreekt het waterschap de ambitie uit om in te zetten op optie 2. Schoon water In onderstaande tabel is aangegeven welke lasten drie verschillende opties met zich meebrengen. Deze drie opties sluiten aan bij het bestuurlijke besluitvormingsproces van het tweede stroomgebiedbeheerplan: optie 1 “focus waterlichamen”, optie 2 “focus landelijk gebied”, waarbij geen investeringen na 2015 in de waterlichamen wordt gedaan en optie 3, een combinatie van de eerste twee opties. Optie 2 levert een grotere meerwaarde op voor klimaatrobuustheid, duurzame gebiedsontwikkeling en samenwerking ten opzichte van optie 1. Optie 3 krijgt veel draagvlak uit de streek en sluit aan bij een duurzame gebiedsontwikkeling. Deze maatschappelijk baten wegen zwaarder dan de geringe extra lasten die optie 3 met zich meebrengt.

788899 - 9 -

788899 - 10 -

Kosten-baten analyse Schoon water

Optie1: Focus waterlichamen

Optie 2: Focus landelijk gebied

Optie 3: Focus waterlichamen en landelijk gebied

Lasten (per jaar) Waterschap: kapitaalskosten € 83.000,-- € 83.000,-- € 95.000,-- Waterschap: beheerkosten € 17.000,-- € 17.000,-- € 19.000,-- Waterschap: GLB - € 10.000,-- € 10.000,-- Agrarische sector - pm Pm Maatschappelijke effecten Mate oplossing opgave 60% 80% 100% Draagvlak streek + + ++ Klimaatrobuust +/- + + Duurzame gebiedsontwikkeling +/- + ++ Samenwerking overheden en particulieren

+/- + +

Op basis van bovenstaande afweging stellen wij u voor om in te zetten op optie 3. Overige waterkeringen Opties 1 en 2 onderscheiden zich niet in de totale jaarlijkse lasten, echter in optie 2 kunnen deze lasten al ingaan vanaf 2015 en in optie 1 vanaf 2020. De voordelen van optie 2 door synergie met aspecten duurzame gebiedsontwikkeling zijn echter groter. Op basis hiervan wordt het draagvlak van de streek voor optie 2 ook groter ingeschat. Kosten-baten analyse Overige waterkeringen

Optie 1: Programmering overige keringen

na 2020

Optie 2: Programmering vanaf 2015

Lasten (per jaar) Waterschap: kapitaalskosten € 24.000,-- € 24.000,-- Waterschap: beheerkosten € 8.000,-- € 8.000,-- Maatschappelijke effecten Draagvlak streek + ++ Klimaatrobuust + + Duurzame gebiedsontwikkeling + ++ Samenwerking overheden en particulieren

- +

Op basis van bovenstaande afweging stellen wij u voor om in te zetten op optie 2

780080

Variantenanalyse raamwaterplan Eiland van Schalkwijk Van wateropgaven naar oplossingsrichtingen

Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden Concept 100 % versie

13-2-2014

2

Variantenanalyse raamwaterplan Eiland van schalkwijk

Van wateropgaven naar oplossingsrichtingen Verantwoording Titel Variantenanalyse raamwaterplan Eiland van Schalkwijk Kenmerk 780080 Contactpersoon Telma Rath Datum 13-2-2014 Colofon Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden Afdeling Planvorming & Advies Postbus 550 3990 GJ Houten Telefoon: 030 634 57 00 Fax: 030 634 59 97 Website: www.destichtserijnlanden.nl Email: [email protected]

Illustraties px,x,x,xxx, Johan de Putter, Tauw bv

3

0. Bestuurlijke samenvatting

In 2010 heeft het college van dijkgraaf en hoogheemraden gekozen voor een participatieve planvorm voor het Eiland van Schalkwijk. De mogelijk-heden om op een duurzame gebiedsontwikkeling en toekomst gericht waterbeheer op het eiland in te spelen met andere partijen, zijn hierbij belangrijk. Verschillende wateropgaven zijn onderzocht en met diverse partijen besproken. Aan de hand van drie varianten zijn in voorliggende variantenanalyse meerdere oplossingsrichtingen voor de wateropgaven met elkaar vergeleken. Dit heeft geleid tot een aantal richtinggevende bestuurlijke strategieën. Deze bestuurlijke strategieën vinden hun uitwerking in het raamwaterplan Eiland van Schalkwijk. Toekomstbeeld Eiland van Schalkwijk Voor goed waterbeheer is het belangrijk om de context en de omgeving waarin het waterschap werkt goed in beeld te hebben. De gemeente Houten heeft een structuurvisie opgesteld waarin landbouw als economische drager van het gebied is aangewezen, met ruimte voor cultuurhistorie, natuur en recreatie. Water is hierbij van groot belang, zowel voor de ontwikkeling van de landbouw als economische pijler als voor de ontwikkeling van natuur- en cultuurhistorische waarden zoals de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Centrale vraag voor het waterschap hierbij is: wat is de ambitie van het waterschap in zijn bijdrage in het realiseren van bovengenoemd toekomstbeeld? Uitnodigingsplanologie en ontwikkelingsgericht waterbeheer Vanuit de structuurvisie heeft de gemeente Houten ondernemers en bewoners de ruimte geboden om aan de slag te gaan met deze duurzame ontwikkeling van het Eiland van Schalkwijk (uitnodigingsplanologie). Het is nu de vraag hoe de betrokken spelers bij deze gewenste ontwikkeling zich gaan opstellen en welke rollen en

verantwoordelijkheden ze op zich nemen. Ook het waterschap stelt zich de vraag: wat betekent dit voor een ontwikkelingsgericht waterbeheer. Moet je dan vooral dingen laten of moet je juist dingen doen? Uitnodigen en faciliteren zijn twee kanten van de medaille. Om te kunnen faciliteren moeten er initiatieven zijn en als die zich niet spontaan aandienen, is het noodzaak om uit te nodigen. Andersom geldt dat als er initiatieven zijn, spontaan of op uitnodiging, het van belang is om deze initiatieven ook goed te kunnen helpen, of te wel te kunnen faciliteren. …. maar daarnaast heeft het waterschap ook de ambitie zijn taken duurzaam en klimaatbestendig in te vullen Binnen de sociaaleconomische context van het eiland is het waterschap actief trekker om de taken “veilige dijken, schoon oppervlaktewater en droge voeten” duurzaam, klimaatbestendig en doelmatig in te vullen. De gevolgen van klimaatverandering in de vorm van extremere droogte en hevigere buien heeft directe invloed op het waterbeheer op het eiland. Om hierop te kunnen anticiperen zijn maatregelen noodzakelijk om onze taken ook in de toekomst goed uit te kunnen blijven voeren. Bij deze taken is het waterschap initiatiefnemer, nodigt andere partijen uit om hun opgaven in synergie met de waterschapsopgaven op te pakken en zoekt binnen taken die het waterschap heeft naar optimale bijdrage aan duurzame gebiedsontwikkeling. Aan de hand van de opgaven wateroverlast, wateraanvoer, gezond watersysteem worden in de variantenanalyse verschillende maatregelen verkend om de opgaven op te lossen. Bestuurlijke strategieën zullen duidelijk moeten maken wat de ambitie van het waterschap is in het uitvoeren van haar wettelijke en niet wettelijke taken. Grootschalige ingrepen in het waterbeheer versus acceptatie van wateroverlast Uit de variantenanalyse blijkt dat acceptatie van schade of vergoeding van schade voor grasland een doelmatige en kostenefficiënte oplossing is. Met deze aanpak voldoen we

4

echter nog niet aan de wettelijke normen voor wateroverlast. Om ook wateroverlast voor hoogwaardig landgebruik (bebouwing en fruitteelt) te voorkomen en te voldoen aan de wettelijke normen, zijn meer maatregelen noodzakelijk. Aanvullende oplossingsrichtingen zijn het realiseren van meer open waterberging en het slimmer sturen binnen het bestaande watersysteem. Deze laatste maatregelen kunnen ook een bijdrage leveren aan een duurzame gebiedsontwikkeling (natuur, cultuurhistorie en recreatie). Op basis van kostenefficiëntie en draagvlak is de inzet dat het grootste gedeelte van deze opgave (ca 60-70% ) wordt opgelost door een compensatie-regeling wateroverlast op grasland. Voor het overige aandeel (ca 30 – 40% %) wordt ingezet op slimmer sturen en meer open waterberging. Wateraanvoer voor huidige watervraag fruitteelt ivm nachtvorstschadebestrijding In de huidige situatie zijn al aanmerkelijke risico’s om in de wateraanvraag voor de fruitteelt tijdens nachtvorst te voorzien. Vanwege klimaatverandering wordt dit risico nog groter. Hoewel maatregelen voor verbetering van de wateraanvoer volledig ten goede komen aan de sector, heeft het waterschap in het Kromme Rijngebied de afweging gemaakt om die lasten te dragen. In verband met de rechtsgelijkheid van de fruitteeltsector binnen het gehele beheergebied zal het waterschap dezelfde voorwaarden en zekerheden bieden met betrekking tot de wateraanvoer voor huidige fruitpercelen (peiling 2007). Hierbij bestaat de keuze tussen het optimaliseren of het herinrichten van het huidige systeem, waarbij in meer of mindere mate synergie gezocht kan worden met de opgaven voor schoon water. Op basis van kostenefficiëntie en synergiemogelijkheden wordt gekozen voor “het accent op herinrichting”. Wateraanvoer voor toekomstige watervraag fruitteelt ivm nachtvorstschadebestrijding Hoewel het ontwikkelingsperspectief van de fruitteelt op dit moment nog onzeker is, is groei en ontwikkeling van de sector op de huidige locaties niet mogelijk. Het is niet aan het waterschap om de haalbaarheid van deze potentiële ontwikkeling nader in beeld te brengen of in andere zin aan te jagen. De sector zelf en onze RO-partners zijn hier belangrijke spelers in. Ontwikkelingsmogelijkheden zijn:

a. een vitale op uitbreiding gerichte sector, die een meerwaarde ziet in onderlinge samenwerking en het bijdragen aan een duurzame gebiedsontwikkeling, of

b. een individueel op bedrijfsniveau gerichte sector, die enkele lokaal gerichte uitbreidingsplannen heeft.

Het waterschap wil het eiland prikkelen om vooruit te kijken naar een toekomst waarbij waarde wordt gehecht aan een duurzame sociaal economische groei van het eiland, waarbij de fruitteelt met betrekking tot de watervoorziening optimaal kan profiteren. Hiervoor neemt het waterschap de rol aan als facilitator, maar niet als initiatiefnemer voor de hiervoor benodigde investeringen. Schoon water Het waterschap realiseert daar waar mogelijk de KRW-opgave binnen het vastgelegde waterlichaam (vastgesteld beleid). Vooruitlopend op de bestuurlijke besluitvorming van het tweede stroomgebiedbeheerplan (2015-2021), worden bij herinrichtingsmaatregelen voor de andere opgaven in het zogenaamde ‘overig water’ de KRW-maatregelen expliciet mee genomen. Daarnaast wordt ingezet op het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB) waarbij kansen worden benut om schoon water maatregelen te koppelen aan maatregelen voor een duurzame bedrijfsontwikkeling. Overige waterkeringen De waterkeringen langs het Inundatiekanaal en de Schalkwijksewetering vallen in de categorie ‘overige waterkeringen’. Tot 2020 zijn geen investeringen voor het op orde brengen van de overige waterkeringen in de meerjarenbegroting van het waterschap opgenomen. In verband met kostenbesparingen en een meerwaarde voor een duurzame gebiedsontwikkeling wordt de meerjarenprogrammering voor overige waterkeringen aangepast. Dit zal blijken uit de deelplannen voor het Eiland van Schalkwijk. Naast de bovenstaande opgaven worden in dit document ook de consequenties voor robuust peilbeheer, verantwoordelijkheden kunstwerken in tertiair systeem en lokale knelpunten uitgewerkt. Voor kunstwerken in tertiair systeem is separaat een bestuursvoorstel in procedure.

Inhoud

1. Inleiding .............................................................................................................................. 7

2. Gebiedsbeschrijving ............................................................................................................ 9

3. Van knelpunten en opgaven............................................................................................... 13

4. Van opgaven naar oplossingsrichtingen ............................................................................ 19

5. Variant 1 Optimalisatie huidig watersysteem..................................................................... 22

6. Variant 2 Robuust watersysteem ....................................................................................... 26

7. Variant 3 Waterrobuust landgebruik ................................................................................ 30

8. Variantenanalyse voor klimaatbestendige en duurzame toekomst Eiland van Schalkwijk.. 35

9. Bestuurlijke strategieen ..................................................................................................... 41

10.Van voorkeursoplossingsrichting naar Raamwaterplan Eiland van Schalkwijk ............... 49

Literatuurlijst....................................................................................................................... 53

Bijlagen ................................................................................................................................ 54

6

Uitnodigingsplanologie voor een duurzame ruimtelijke ontwikkeling op het Eiland van Schalkwijk De gemeente Houten heeft een structuurvisie opgesteld waarin landbouw als economische drager van het gebied is aangewezen, met ruimte voor cultuurhistorie, natuur en recreatie. LTO heeft naar aanleiding daarvan het initiatief genomen een landbouwvisie te maken. De gemeente Houten, het waterschap en de provincie Utrecht stellen dit sociaal-maatschappelijke vraagstuk centraal en bieden ruimte aan privaat en particulier ondernemerschap om met initiatieven te komen. Dit wordt wel ‘Uitnodigingsplanologie’ genoemd. Binnen het accounthoudersoverleg van genoemde overheden worden initiatieven voor de ontwikkeling van het Eiland gefaciliteerd en verder geholpen.

7

1. Inleiding

De tijd is rijp voor een visie op een duurzaam, klimaatbestendig en doelmatig ingericht watersysteem. Actuele knelpunten in het watersysteem, deadlines voor wettelijke wateropgaven, maar vooral plannen en projecten van gebiedspartners vormen de aanleiding om een raamwaterplan op te stellen. De mogelijkheden voor een vergaande samenwerking met bestuurlijke partners (gemeente Houten en provincie Utrecht) gaven destijds de doorslag voor de keuze van een participatieve planvorm. De mogelijkheden om op een duurzame gebiedsontwikkeling en toekomst gericht waterbeheer op het eiland in te spelen, zijn hierbij belangrijk. Proces In augustus 2011 heeft het college de

Wateragenda Eiland van Schalkwijk vastgesteld. De Wateragenda is een eerste stap om met gebiedspartners, medeoverheden en bewoners op het Eiland in gesprek te gaan over water en ruimtelijke ordening in het gebied. De Wateragenda is ingebracht in de structuurvisie van gemeente Houten (vastgesteld december 2011) en is door het waterschap actief naar het publiek gecommuniceerd.

Voorliggende variantenanalyse vormt als het ware de nadere uitwerking van de Wateragenda. De oplossingsrichting die uit de variantenanalyse volgt zal nader worden uitgewerkt in het raamwaterplan.

Daarnaast bevat het raamwaterplan: een visie op een duurzaam,

klimaatbestendig en doelmatig ingericht watersysteem voor het Eiland van Schalkwijk;

een programmering van deelplannen en activiteiten;

kaders voor de deelplannen. Medio 2014 vindt naar verwachting bestuurlijke besluitvorming over het raamwaterplan plaats.

Samenwerking De gemeente Houten, de provincie Utrecht en Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden tekenden op 20 juni 2013 de samenwerkingsovereenkomst voor de gebiedsontwikkeling op het Eiland van Schalkwijk. Dit betekent dat de drie overheden samen initiatieven beoordelen die een bijdrage aan de ontwikkeling van het Eiland van Schalkwijk willen leveren. Naast de samenwerking met de drie overheden, werken we ook samen met andere partijen, onder andere Enveloppencommissie Linieland, vertegenwoordigers van LTO/NFO en andere maatschappelijke organisaties. Doel variantenanalyse Om te komen tot een raamwaterplan zijn de verschillende wateropgaven tot 2025 onderzocht. Aan de hand van drie varianten zijn meerdere oplossingsrichtingen voor deze wateropgaven voorgesteld. In dit document zijn de varianten en oplossings-richtingen met elkaar vergeleken door middel van een kosten-batenanalyse en een analyse van de zogenaamde niet–marktgerelateerde effecten, of anders gezegd welke maatschappelijke effecten hebben de verschillende varianten. Deze analyse maakt het mogelijk om een gefundeerde keuze te maken tussen de verschillende voorgestelde oplossingen. De meest aantrekkelijke oplossingsrichting zal na bestuurlijke besluitvorming worden uitgewerkt tot het raamwaterplan. Leeswijzer Hoofdstuk 2 bevat een gebiedsbeschrijving. De knelpunten en opgaven die spelen op het eiland zijn nader beschreven in hoofdstuk 3. In hoofdstuk 4 wordt een toekomstbeeld voor het eiland geschetst. In de hoofdstukken 5, 6 en 7 worden de drie varianten nader toegelicht. De variantenanalyse is opgenomen in de hoofdstukken 8 en 9. Hoofdstuk 10 tenslotte, behandelt nog een aantal aanvullende thema’s

9

2. Gebiedsbeschrijving

Het Eiland van Schalkwijk is een gebied van ca 3.300 ha dat omgeven wordt door water. Aan de zuidzijde wordt het eiland begrensd door de Lek, aan de noordoostzijde door het Amsterdam-Rijnkanaal en aan de westzijde door het Lekkanaal. Daarnaast wordt het eiland doorkruist door de spoorlijn Utrecht- ’s-Hertogenbosch en de A27. Het grootste deel van het plangebied ligt binnen de gemeente Houten. Het bedrijventerrein ’t Klooster ligt in de gemeente Nieuwegein en het meest oostelijke deel van het plangebied ligt binnen de gemeente Wijk bij Duurstede.

2.1 Ontstaan Het Eiland van Schalkwijk is gevormd door rivieren. De basis van het gebied bestaat uit dekzand dat tijdens de laatste ijstijd is afgezet. Daar boven op vindt men een afwisseling van rivierafzettingen en veen. Het meest recent is het gebied gevormd

door de Kromme Rijn. De Kromme Rijn heeft door verlegging van haar loop vier stroomruggen gevormd, namelijk de Hoonse, de Vuylcopse, de Honswijker en de Houtense stroomrug. Tussen de stroomruggen liggen drie kommen: Polder Vuylcop, Polder Blokhoven en Wijkerbroek. Deze stroomruggen en kommen zijn op meerdere manieren terug te vinden in het hedendaagse landschap. Als eerste zijn zij terug te vinden in de hoogte van het maaiveld. De hoogte van de stroomruggen varieert tussen NAP +2 tot 4 m. De kommen zijn de lager gelegen delen in het landschap. Hier varieert het maaiveld tussen NAP -1 tot +2 m, zie figuur 2.1. De stroomruggen en komgronden zijn ook zichtbaar in de bodemopbouw. In de kommen varieert de bodem van lichte tot zware klei op zand. Op de stroomruggen bestaat de bovengrond uit lichte klei en in de komgronden uit zware klei. In de periode 1000 - 1600 is het gebied ontgonnen. Hierbij zijn de Schalkwijkse-wetering en de Waalsewetering als belangrijkste ontginningsbasissen gebruikt. Hierlangs liggen nu de lintdorpen Schalkwijk en

Figuur 2.1: Ligging plangebied

10

stroomruggen en veeteelt op de lager gelegen komgronden, zie figuur 2.2.

Veeteelt op lager gelegen komgronden 2.2 Watersysteem Het watersysteem op het Eiland van Schalkwijk is complex. De Schalkwijksewetering en het

Inundatiekanaal functioneren als een boezem midden in het gebied. Het waterpeil in de boezem is hoger dan de omliggende polders. Op enkele plekken wordt de Schalkwijksewetering doorkruist door sifons. In- en uitlaat van water vindt, met uitzondering van het gemaal van Rijkswaterstaat bij het Lekkanaal, plaats vanuit het Amsterdam-Rijnkanaal (ARK). De verbinding met de Lek, die er in het verleden was bij Fort Honswijk, functioneert niet meer. Aanvoer van water vanuit het ARK kan (van oost naar west, zie figuur 2.3):

- met de inlaat vanuit de Nederrijn op de punt van het eiland bij Wijk bij Duurstede;

- via gemaal Goyerbrug; - via gemaal Kerkeland.

De hoofd afvoerroute is via de Kanaalsloot, de Schalkwijksewetering en de Kerklandwetering. Afvoer naar het Amsterdam-Rijnkanaal gaat via stuwen onder vrij verval, behalve bij gemaal Vuylcop-West en Vuylcop-Oost.

Tull en ’t Waal. Verspreid in het gebied komen enkele natuurgebieden voor, maar het overgrote deel van het eiland heeft de functie landbouw. Op het eiland komt zowel veeteelt als fruitteelt voor. Fruitteelt vindt men voornamelijk op de hogere

Figuur 2.2: Maaiveldhoogte Eiland van Schalkwijk

Figuur 2.3: Watersysteem Eiland van Schalkwijk

3. Knelpunten en opgaven

Wateropgaven beschrijven de omvang van de knelpunten in het watersysteem. Die knelpunten hebben te maken met de hoeveelheid water of de kwaliteit ervan. Voor het Eiland van Schalkwijk ziet het waterschap een aantal wateropgaven die vooralsnog een duurzaam watersysteem in de weg staan. Om deze wateropgaven op te lossen, zijn verschillende oplossingsrichtingen mogelijk. Om deze richtingen tegen elkaar af te kunnen wegen wat betreft kosten en (maatschappelijke) effecten zijn drie varianten opgesteld. Deze worden in de hoofdstukken 4, 5 en 6 behandeld. Dit hoofdstuk beschrijft de knelpunten, (beleids)uitgangs-punten en opgaven op het Eiland van Schalkwijk. Tenslotte wordt voor de drie varianten een aantal aandachtspunten beschreven.

3.1 Wateroverlast: knelpunten en opgaven

3.1.1 Knelpunten In de zomer van 2007 is op het Eiland van Schalkwijk wateroverlast ontstaan door extreme regenval. Vooral in polder Blokhoven, in een deel van polder Vuylcop en in de kern Schalkwijk was er sprake van langdurige wateroverlast. Het waterschap heeft inmiddels al een aantal maatregelen getroffen om herhaling te voorkomen. Maar om in de toekomst ook voorbereid te zijn op extreme buien zijn meer maatregelen noodzakelijk.

3.1.2 Beleidsuitgangspunten Volgens het Nationaal Bestuursakkoord Water (NBW, 2003) moeten alle waterschappen hun watersysteem toetsen aan de normen, rekening houdend met klimaatsverandering, en voor 2015 de knelpunten verhelpen. In NBW actueel (2008) is afgesproken deze toetsing periodiek te herhalen en hierbij gebruik te maken van de nieuwste klimaatscenario’s.

landgebruik (zoals fruitteelt en bebouwing) kennen een hogere norm dan laagwaardig landgebruik (bijvoorbeeld grasland). De toets bestaat dus uit een analyse van de kans dat de inundatie optreedt. Als de kans groter is dan de norm spreken we van een knelpunt en moeten in principe maatregelen genomen worden. Bij het formuleren van de maatregelpakketten geldt in het algemeen de traditionele oplossingsstrategie van ‘vasthouden, bergen en afvoeren’. Het waterschap vertaalt momenteel de wateropgave wateroverlast in maatregelpakketten en de wijze waarop

Wateroverlast in 2007 Eind 2009 heeft de provincie Utrecht de Waterverordening Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden 2009 vastgesteld, waarin de NBW normering nader is verfijnd tot gebiedsnormen voor overstrominskansen bij toetsing van het watersysteem aan extreme neerslag. De normen zijn gerelateerd aan inundatie vanuit de watergangen (zie tabel 3.1). De gebiedsnorm is afhankelijk van het landgebruiktype. Economisch hoogwaardig

14

deze maatregelen uitgevoerd kunnen worden (implementatiestrategie). Naast de traditionele maatregelen worden hierin ook nieuwe maatregelen als het vergoeden van schade door inundatie en het ‘slimmer sturen’ van water verkend. Daarnaast zijn we met de provincie Utrecht in discussie over de begrenzing van de huidige gebiedsnormen. In de implementatiestrategie zal hierover een advies worden gegeven (planning 2014). Tabel 3.1 Criteria voor toetsing van het watersysteem (T=x jaar staat voor de overschrijdingskans van 1 keer per x jaar)

Categorie Binnen bebouwde kom

Buiten bebouwde kom

Gebouwen T = 100 jaar T = 10 jaar / T = 100 jaar

Hoofdinfrastructuur (hoofdwegen, spoorlijnen)

T = 100 jaar T = 100 jaar

Fruitteelt T = 50 jaar T = 50 jaar Overig T = 10 jaar T = 10 jaar Natuur n.v.t. n.v.t. Water en insteek n.v.t. n.v.t.

Voor het Eiland van Schalkwijk is, vooruitlopend op de discussie rondom de implementatiestrategie wateropgave wateroverlast, een toetsing van het watersysteem uitgevoerd op basis van voorlopige inundatie criteria en uitgaande van het huidige landgebruik. 3.1.3 Opgave De wateropgave wateroverlast wordt uitgedrukt in een oppervlak. Uitgaande van de huidige normen is de totale wateropgave voor het Eiland van Schalkwijk circa 26 hectare. Hiervan ligt meer dan de helft in polder Blokhoven, namelijk 14 hectare (Hydrologic, 2012). Met de aanleg van extra berging in de vorm van open water kan ondermeer hierin voorzien worden. Maar een combinatie van verschillende maatregelen is ook een optie. De opgave kan naast onvoldoende berging in het watersysteem bijvoorbeeld ook veroorzaakt worden door hydraulische knelpunten. De wateropgave geeft de knelpunten in de huidige situatie. Maatregelen om deze knelpunten op te lossen moeten klimaatrobuust worden genomen. Bij vier klimaatscenario’s (KNMI 2006 scenario’s)

wordt bepaald hoe groot de resterende opgave is. Het maatregelenpakket bepaalt hiermee de mate van klimaatrobuustheid en niet een klimaatscenario. Bijlage 1 geeft de wateropgave ruimtelijk weer. 3.2 Wateraanvoer: knelpunten en

opgaven Als tweede opgave ziet het waterschap een knelpunt ontstaan bij de wateraanvoer. Binnen de gemaakte afspraken spant het waterschap zich in om de landbouw van voldoende zoet water te voorzien. Het huidige watersysteem is echter niet berekend op de gevolgen van klimaatverandering en een toenemende watervraag. 3.2.1 Knelpunten In perioden van nachtvorst worden fruitbomen vaak beregend om de oogst te beschermen. Een complex systeem van watergangen en gemalen brengt water van de Lek en het Amsterdam-Rijnkanaal het gebied in. Het huidig watersysteem is echter niet berekend op de piekvragen in de

wateraanvoer tijdens de nachtvorstschadebestrijding. Door de verandering van het klimaat en de toename van de watervraag zal het watersysteem in de toekomst kwetsbaarder worden. Het opzetten van de waterpeilen, soms zelfs tot boven het zomerpeil, zorgt op een aantal locaties voor overlast bij de melkveehouders. Daarnaast vormen krappe watergangen en duikers een risico dat in de toekomst onvoldoende water kan worden geleverd. Dit risico bestaat vooral in de Pothoek en het gebied dat gevoed wordt door de Kanaalsloot.

Nachtvorstschadebestrijding fruitteelt

15

Bijlage 2 geeft de knelpunten met betrekking tot de wateraanvoer weer. 3.2.2 Beleidsuitgangspunten In het watergebiedsplan Tussen Kromme Rijn en Amsterdam-Rijnkanaal is beleid vastgesteld voor de wateraanvoer ten behoeve van de nachtvorstschade-bestrijding van de fruitteelt. Hierin wordt gesteld dat de huidige fruitteelt van water wordt voorzien. Indien het watersysteem het toelaat kan uitbreiding van de vraag naar water voor de fruitteelt worden toegestaan uit het oppervlaktewater. Echter in het merendeel van de extra watervraag zal de fruitteler zelf moeten voorzien (bijvoorbeeld door aanleg van waterbassins). Het genoemde regionale beleid is echter (nog) geen generiek beleid voor overige fruitteeltgebieden binnen het beheergebied van het waterschap. Bij besluitvorming over het raamwaterplan zal het beleid uit het bovengenoemde watergebiedsplan wel één van de overwegingen zijn, die betrokken wordt bij de oplossing van de knelpunten voor het Eiland van Schalkwijk. 3.2.3 Opgave De watervraag voor de fruitteelt in piekperioden is fors, circa 30 m³ per uur per hectare. Er is ca 210 ha fruitteelt aanwezig op het Eiland van Schalkwijk dat ten behoeve van de nachtvorstschadebestrijding water onttrekt uit het systeem. Dit betekent dat tijdens deze momenten, op basis van de huidige fruitteelt, gedurende 8-12 uur ca 6.300 m³ per uur geleverd moet worden om aan de watervraag van de fruitsector te kunnen voldoen. Daarnaast mag het waterpeil niet hoger zijn dan de toelaatbare beheermarge van 5 cm. en mag de maximale stroomsnelheid in de watergangen niet meer dan 0,3 m/s zijn. 3.3 Gezond watersysteem:

knelpunten en opgaven Het verbeteren van de waterkwaliteit is de tweede opgave. Hoe kunnen we het watersysteem ecologisch gezond houden en waar nodig versterken, bij voorkeur in samenhang met maatregelen voor het oplossen van andere opgaven?

3.3.1 Knelpunten Het Inundatiekanaal en de Schalkwijksewetering zijn samen benoemd als waterlichaam voor de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW, waterlichaam Honswijk, NL14_4, zie bijlage 3). De KRW vraagt om in 2015 te voldoen aan de ecologisch goede toestand. Op dit moment voldoet het waterlichaam Honswijk niet aan deze situatie. Teveel nutriënten en onvoldoende natuurvriendelijk beheer en inrichting zijn de oorzaken van het niet halen van de ecologische doelen. Om deze doelen te bereiken zal een aantal maatregelen moeten worden uitgevoerd. Deze maatregelen kennen een uitvoeringsverplichting en zijn opgenomen in het Waterbeheerplan “Water voorop!” (zie hoofdstuk 2.3.3). In zijn algemeenheid wil het waterschap de waterkwaliteit en de ecologie in het gebied tenminste behouden (stand still principe van de KRW) en waar mogelijk verbeteren. Bij de keuze voor oplossingsrichtingen voor de andere wateropgaven geldt de voorwaarde dat de oplossing bijdraagt aan de versterking van gezonde watersystemen. In dit perspectief is de inspanning van het waterschap om een gezond en sterk watersysteem te realiseren groot. Conform het “stand-still-principe” mag de belasting van het watersysteem immers niet worden vergroot maar moet gelijk blijven of zelfs verminderen.

Schalkwijksewetering 3.3.2 Beleidsuitgangspunten De Europese Kaderrichtlijn Water (KRW) stelt dat de kwaliteit van het oppervlakte- en grondwater in Europa in 2015 op orde is.

16

Het waterschap heeft daarom in haar waterbeheerplan Water Voorop! (2010) concrete maatregelen beschreven om de waterkwaliteit te verbeteren. Voorbeelden van deze maatregelen zijn het realiseren van natuurvriendelijke oevers en vispasseerbare kunstwerken. Daarnaast spant het waterschap zich in om een natuurvriendelijke vorm van peilbeheer en ruimtelijke maatregelen in gang te zetten. 3.3.3 Opgave Vanuit de KRW is voor het waterlichaam Honswijk een aantal opgaven voorzien. Voor 2015 is dat: Tabel 3.2 maatregelenoverzicht 2010-2015 Waterlichaam “Honswijk” Omschrijving Omvang Gereed

voor 2014

Natuurvriendelijke oevers ontwikkelen

1,6 km 0,4

Kunstwerken passeerbaar maken voor vis

1 stuk 1

Natuurvriendelijk onderhoud

0,7 ha 0,7ha

De uitvoering van de KRW-maatregelen tot 2015 zal naar verwachting conform planning worden uitgevoerd (onder voorbe-houd van de maatregelen binnen het nog vast te stellen watergebiedsplan Blok-hoven). In de fase erna (2015-2027) is in het waterbeheerplan nog een aantal maatregelen aangegeven. Deze zijn indicatief en zijn weergegeven in tabel 3.3. Bij de vaststelling van het tweede stroom-gebiedbeheerplan zal hier nadere invulling aan gegeven worden. De planvorming hiervoor is reeds gestart en bij de invulling wordt de focus verlegd van de huidige begrensde KRW-waterlichamen, naar meer evenwichtige en kosteneffectieve inspanning in al het water. Wij zien daarvoor goede kansen via de vergroening van het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB) en de inzet op meer natuurvriendelijk beheer.

Tabel 3.3 maatregelen na 2015-2027 waterlichaam “Honswijk” Omschrijving Omvang Eenheid Verbreden watergang (overdimensioneren)

5,5 km

Natuurvriendelijke oevers ontwikkelen

3,3 km

Omgekeerd traditioneel peilbeheer

1 stuks

Paaiplaatsen ontwikkelen

1 stuks

Natuurvriendelijk onderhoud

2 ha

Kunstwerken passerbaar maken voor vis

3 stuks

3.4 Peilbeheer: knelpunten en

opgaven Een complex stelsel van watergangen, stuwen en gemalen voorziet het Eiland van Schalkwijk van water en voert het water-overschot af. Om ook in de toekomst een robuust en klimaatbestendig peilbeheer te kunnen voeren, moet het waterschap het peilbeheer mogelijk aanpassen. 3.4.1 Knelpunten De peilbesluitkaart (2012) laat het fijnmazige watersysteem van het Eiland van Schalkwijk goed zien. Daarnaast komen in het tertiaire watersysteem ook nog vele peilscheidende en peilregulerende kunstwerken voor. In de praktijk betekent dit dat het watersysteem meer versnipperd is dan de peilbesluitkaart laat zien. Zowel uit beheertechnisch als klimaatbestendig oogpunt is deze versnippering niet wenselijk. Naast de ongewenste versnippering speelt ook de vraag wie verantwoordelijk is voor het peilbeheer en de peilscheidende en –regulerende kunstwerken in het tertiaire watersysteem. Ofwel: wie gaat straks welke kunstwerken beheren en de daarmee gepaard gaande kosten dragen: het waterschap of de particuliere perceeleigenaar? Hierover wordt besluitvorming voorbereid. De huidige gronden oppervlaktewater-peilen (afgeleid van peilbesluit Eiland van Schalkwijk 2012) zijn met behulp van de GGOR-systematiek geanalyseerd. De aandachtspuntenkaart (zie bijlage 4) laat een overwegend goed beeld zien. Lokaal komen met name enkele te natte locaties voor. Dit speelt met name in polder Blokhoven.

17

3.4.2 Beleidsuitgangspunten Het waterschap streeft naar een robuust en duurzaam watersysteem (beleidsnota peilbeheer, 2011). Het peilbeheer willen we afstemmen op klimaatverandering. Het systeem is klimaatbestendiger wanneer het robuust en flexibel is. Dit houdt in dat we, waar mogelijk, streven naar grotere peilgebieden om bijvoorbeeld piekbuien beter op te kunnen vangen. Conform de beleidsnota peilbeheer (2011) maken we, vanwege de interactie tussen het gronden oppervlaktewater, gebruik van de GGOR-systematiek. GGOR staat voor Gewenst Grond- en Ooppervlaktewater Regime. Het is een systematiek die het gewenste peilbeheer afweegt op basis van de werking van het watersysteem en de doelrealisatie van de betrokken belangen. De GGOR systematiek brengt in beeld welke effecten het gronden oppervlaktewaterregime heeft op de functies , bijvoorbeeld landbouw en natuur. Ook de effecten van peilveranderingen zijn in beeld te brengen (verandering van de doelrealisatie van de betreffende functie ten opzichte van de situatie voor de peilverandering). Op deze manier kan een goed onderbouwde peilafweging plaats vinden. 3.5 Overige opgaven en knelpunten Naast de hierboven genoemde opgaven, wordt nog een aantal thema’s uitgewerkt. Die thema’s zijn in deze paragraaf beschreven. 3.5.1 Overige waterkeringen Op het Eiland van Schalkwijk komen zogenoemde ‘overige waterkeringen’ (zie paragraaf 10.1) voor. Het waterschap is zelf bevoegd om de normering van deze overige waterkeringen vast te stellen. Middels het besluit van het Algemeen Bestuur van 1 november 2013 is de normering van deze categorie waterkering vastgesteld. De overige waterkeringen op het Eiland van Schalkwijk zijn genormeerd met een kadeklasse 1. Dit betekent een overschrijdingskans van 1 keer per 10 jaar. Het Eiland van Schalkwijk heeft als pilot gediend om een normeringssystematiek voor de overige waterkeringen te

ontwikkelen. Daarnaast is een globale hoogtetoets uitgevoerd. De ‘overige waterkeringen’ liggen langs het Inundatiekanaal en de Schalkwijksewetering. Uit de analyse blijkt dat de gevolgen, bij doorbraak van deze keringen, beperkt zijn. Dit geldt zowel voor de te verwachte gevolgschade als de optredende (beperkte) inundatiediepte. De hoogte van de waterkeringen is grotendeels op orde. Op een beperkt aantal locaties is verbetering noodzakelijk. 3.5.2 Afvalwaterketen Het afvalwatersysteem kan door gebruik te maken van innovatieve technieken nauwer verbonden worden met andere gebruiksfuncties in het gebied. Op dit moment voeren gemeente en waterschap de maatregelen uit die zijn vastgelegd in het afvalwaterakkoord dat zij in november 2010 sloten. De maatregelen zijn gebaseerd op de toenmalige prognoses voor woningbouw- en bevolkingsgroei, waarbij gezocht is naar een optimale inrichting van het afvalwatersysteem. Nu het toekomstbeeld van het Eiland van Schalkwijk op een integrale manier wordt vormgegeven, ontstaat de mogelijkheid om met de afvoer van afvalwater meer doelen te realiseren. Het waterschap wil onderzoeken hoe kleinschalige, innovatieve oplossingen toe te passen zijn bij de nieuwbouw. Het waterschap heeft ervaring opgedaan met een dergelijk onderzoek bij de ontwikkeling van de polder Rijnenburg. Te denken valt aan vormen van decentrale afvalwaterzuivering en het terugwinnen van energie uit afvalwater.

4. Van opgaven naar oplossingsrichtingen

Om een oplossing te vinden voor de in het vorige hoofdstuk beschreven knelpunten en opgaven zijn drie varianten opgesteld. Deze varianten lagen niet van de ene dag op de andere dag op tafel. Bestuurlijke uitgangspunten, het maatschappelijk kader op het Eiland van Schalkwijk en de toets met de praktijk (het “beheerdersoordeel”) waren belangrijke criteria om tot de varianten te komen. 4.1 Toekomstbeeld Eiland van

Schalkwijk Veranderingen in het klimaat en de ruimtelijke en sociaal-economische ontwikkelingen zijn voor de lange termijn voor het eiland moeilijk te voorspellen. De toekomst is onzeker. In figuur 4.1 is het speelveld geschetst voor de formulering van toekomstscenario’s, rekening houdend met bovengenoemde factoren. In dit document is echter niet uitgegaan van meerdere toekomstscenario’s, maar van een aannemelijk toekomstbeeld, waarbij adaptatie mogelijk is. De vroegere kwaliteit van het eiland, een open groen gebied, is nog steeds een aanlokkelijk perspectief. Een van de redenen dat het groene karakter is behouden, is dat het gebied omringd is door water met een beperkt aantal verbindingen.

Lek met zicht op het eiland Vanwege die matige bereikbaarheid heeft tot nu toe geen grote verstedelijking op het eiland plaatsgevonden. De directe omgeving wordt echter wel gekenmerkt door een grote mate van verstedelijking. Hierdoor was het eiland een aantal jaren

terug nog wel in beeld voor grootschalige woningbouw, waardoor veel grond in handen is gekomen van projectontwikkelaars en jonge, agrarische ondernemers uit het gebied zijn weggetrokken. Deze grootschalige woningbouw gaat niet door en de gemeente Houten heeft een structuurvisie opgesteld waarin landbouw als economische drager van het gebied is aangewezen, met ruimte voor cultuurhistorie, natuur en recreatie.

Figuur 4.1: schematische weergave positie aannemelijk toekomstbeeld voor het eiland Gezien het perspectief zoals geschetst in de structuurvisie van de gemeente Houten wordt uitgegaan van geringe sociaal economisch groei. Dit uit zich in zowel een kleine groei in de verstedelijking als een ontwikkeling van de landbouw met een eigen regiospecifieke identiteit. In het licht van klimaatverandering is relevant dat het gebied wordt omgeven door water. De gevolgen van klimaatverandering zijn niet alleen voelbaar in de vorm van extremere droogte en hevigere buien, maar ook de dynamiek van de grote rivieren heeft directe invloed op het waterbeheer op het eiland. Om hierop goed te anticiperen, is uitgegaan van een snelle klimaatverandering binnen het toekomstbeeld. 4.2 Toekomstbeeld en de varianten In de vorige paragraaf is een aannemelijk toekomstbeeld beschreven. De varianten spelen ieder op hun manier in op de verschillende aspecten binnen dit toekomstbeeld. In figuur 4.2 is de positie van de varianten binnen het speelveld van

Sn

elle klim

aatv

erand

erin

g

Veronderstelde toekomst Eiland van Schalkwijk

Sociaal economische krimp

Sociaal economische groei

Matig

e k

limaa

tvera

nd

ering

Sn

elle klim

aatv

erand

erin

g




Matig

e k

limaa

tvera

nd

ering

20

het toekomstbeeld van het Eiland van Schalkwijk geschetst. Varianten 1 “optimalisatie huidig watersysteem” en 2 “robuust watersysteem” gaan uit van een stabiele economische situatie. Geen grootschalige veranderingen binnen de landbouw en verstedelijking. Variant 3 “waterrobuust landgebruik” gaat ervan uit dat de economische peiler, de landbouw op de langere termijn een groei doormaakt. Het verschil tussen variant 1 en 2 is dat variant 2 meer kan inspelen op klimaatverandering en op synergie met cultuurhistorie, natuur en recreatie.

de gebiedsbeheerders is een intensief proces doorlopen om de varianten uit te werken en te verfijnen. Dat is gebeurd tot op maatregelniveau om zo een kostenraming te kunnen maken per variant. De drie varianten vormen een tussenstap op weg naar de voorkeursvariant. In feite vormen ze de grenzen van het ‘speelveld’ waarbinnen de oplossing gevonden moet worden.

Combinatie van delen van varianten

noodzakelijk Belangrijk aandachtspunt bij de drie beschreven varianten is dat een uiteindelijke keuze van één van de varianten niet mogelijk is. Een bepaalde variant lost namelijk niet alle knelpunten en opgaven in het gebied op. Bij de keuze tot een voorkeursoplossings-richting is het van belang om de meest kansrijke (elementen van) maatregelen uit alle drie de varianten te combineren om zo de bestaande knelpunten en opgaven aan te pakken.

Alleen “grote” opgaven en knelpunten Varianten behandelen alleen de ‘grote’ opgaven en knelpunten. Lokale knelpunten komen aan bod tijdens de gebiedsprocessen van de deelplannen. Een aantal van deze knelpunten is naar voren gekomen tijdens een informatieavond in het begin van het planproces. Maar vanwege het abstracte karakter van het raamwaterplan is niet uitvoerig met belanghebbenden op perceelsniveau naar knelpunten gekeken. In de uitwerking van de deelplannen worden de lokale knelpunten verder geïnventariseerd en wordt in overleg met de belanghebbenden naar doelmatige oplossingen gezocht. Om deze reden is een aparte post voor maatwerkoplossingen (‘lokale knelpunten’) opgenomen.

Mening partijen weegt sterk mee bij keuze voorkeursoplossing Deze variantenanalyse die verder uitgewerkt is in de hoofdstukken 7 en 8, is gebaseerd op modelberekeningen en op de visie van en het draagvlak bij de verschillende partijen. In het document “Oogst van de communicatie” (HDSR, 2014) is de visie van de betrokken partijen op de verschillende varianten en oplossingsrichtingen weergegeven. De mening van deze partijen weegt sterk mee in het proces om te komen tot een voorkeursoplossingsrichting.

. In de volgende drie hoofdstukken worden de drie afzonderlijke varianten toegelicht.

Sn

elle k

limaa

tveran

de

ring

Figuur 4.2: globale positie varianten in het speelveld van het toekomstbeeld voor het eiland 4.3 Aandachtspunten bij de varianten Met kaarten van de knelpunten is begin 2012 gestart met de ontwikkeling van de varianten door middel van een ontwerpsessie waarbij gemeente Houten en verschillende afdelingen van het waterschap aanwezig waren. Samen met




Ma

tige

klim

aa

tvera

nd

erin

g

Variant 3

Variant 2

Variant 1

Sn

elle k

limaa

tveran

de

ring




Ma

tige

klim

aa

tvera

nd

erin

g

Variant 3

Variant 2

Variant 1

Variantenanalyse: een interactief proces

23

5. Variant 1 Optimalisatie huidig watersysteem

Binnen deze variant richt het waterschap zich op het optimaliseren van het huidige watersysteem. Variant 1 laat zien wat de mogelijkheden zijn voor de oplossing van de opgaven wateroverlast, wateraanvoer en peilbeheer, uitgaande van het bestaande fijnmazige watersysteem op het Eiland van Schalkwijk. Waar mogelijk liften maatregelen voor schoon water mee. De focus van deze variant is gericht op realiseer-baarheid van maatregelen in de nabije toekomst. Waar het watersysteem te krap is, wordt het systeem in deze variant opgewaar-deerd met grotere duikers en bredere watergangen. Sommige kunstwerken worden geautoma-tiseerd om de aansturing te optimaliseren. 5.1 Beschrijving variant In deze variant, de optimalisatie van het huidige watersysteem, pakken we de grootste knelpunten met betrekking tot de wateraanvoer en wateroverlast aan. De huidig aanwezige fruitteelt kan tot op zekere hoogte blijven rekenen op voldoende water doordat we watergangen verbreden en kunstwerken vergroten. Om het watersysteem verder te optimaliseren, automatiseren we een aantal belangrijke kunstwerken. Daar waar de

gemaalcapaciteit niet toereikend is, vergroten we deze. De waterpeilen blijven zoveel mogelijk gehandhaafd. Waar mogelijk liften de maatregelen voor schoon water mee. Uitzondering hierop vormen de maatregelen binnen het zogenaamde KRW-waterlichaam. Variant 1 kan rekenen op veel draagvlak in het gebied, omdat men over het algemeen heel tevreden is over het watersysteem zoals het door de jaren heen is aangepast aan de lokale situatie en behoeften van de gebruikers. Met de voorgestelde aanpassingen, kan het watersysteem de komende jaren weer vooruit. De variant geeft geen volledige invulling aan de wateropgaven. In de onderstaande tabel is aangegeven in welke mate de opgaven worden opgelost en welke maatregelen en investeringen hiervoor nodig zijn. Tabel 5.1:kenmerkende maatregelen variant 1

Maatregelen Mate van oplossen opgave

Investering

Wateroverlast Verruimen watergangen en kunstwerken Automatiseren van kunstwerken

15% 1.4 miljoen

Wateraanvoer Aanpassing inlaatvoorziening vanuit Lek Verruimen watergangen en kunstwerken Automatiseren kunstwerken

75% 2.9 miljoen

Peilbeheer Robuust watersysteem

Nvt 0

Gezond watersysteem

‘Slimmer sturen’

Aanleg natuurvriendelijke oevers en andere KRW-maatregelen in waterlichaam

60% 0.7 miljoen

24

5.2 Leidende principes Het Eiland van Schalkwijk wordt gekenmerkt door een zeer fijnmazig watersysteem met veel peilgebieden en kunstwerken. De leidende principes voor deze variant zijn: water volgt functie; huidig watersysteem is uitgangspunt

(ligging van peilgebiedsgrenzen en watergangen);

huidig landgebruik is uitgangspunt (zie ook structuurvisie Houten);

kleinschalige aanpassingen (watergang verbreden, duikers vergroten);

waterberging in verbreding van watergangen of door middel van peilverlagingen;

verbeterde af- en aanvoer van water ‘slimmer sturen’.

5.3 Mate van oplossen opgaven Binnen de varianten zijn op basis van de leidende principes technisch mogelijke maatregelpakketten opgesteld. Gebleken is dat het niet mogelijk is om per variant alle opgaven totaal op te lossen. In tabel 5.1 is opgenomen in hoeverre variant 1 invulling geeft aan het oplossen van de verschillende opgaven. Deze paragraaf geeft een korte toelichting. Wateroverlast: Op basis van het

beheerdersoordeel kan met behulp van het optimaliseren van het watersysteem slechts 15% van de opgave wateroverlast worden opgelost. Dit betekent dat het waterschap hiermee (nog) niet voldoet aan de wettelijke taak. Aanvullende maatregelen uit de andere varianten zijn nodig om aan de landelijke norm te voldoen.

Wateraanvoer: het maatregelenpakket uit variant 1 lost ca 75% van het knelpunt wateraanvoer op. Dit betekent dat een deel van het huidige areaal fruitteelt knelpunten kan ondervinden tijdens de nachtvorstschadebestrijding. Om de totale knelpunten op te lossen zijn aanvullende maatregelen uit de andere varianten noodzakelijk.

Peilbeheer: voor het thema peilbeheer is geen kwantitatieve opgave geformuleerd. Binnen de leidende principes van deze variant worden ook geen technisch haalbare maatregelen voor het verbeteren van het peilbeheer voorgesteld.

Gezond watersysteem: volgens de huidige inzichten wordt door aanleg van natuurvriendelijke oevers in het waterlichaam 60% van de opgave voor een gezond watersysteem opgelost. Hiermee voldoen we niet aan de wettelijke opgave. Dit betekent dat aanvullende maatregelen uit andere varianten noodzakelijk zijn om de opgave volledig op te lossen.

5.4 Toekomstgericht waterbeheer Het grote aantal kunstwerken maakt het systeem beheer- en onderhoudsintensief. Omdat het systeem niet goed berekend is op ruimtelijke veranderingen en weinig robuust is, is het lastig om aan te sluiten bij toekomstige ontwikkelingen. 5.5 Duurzame gebiedsontwikkeling De door onze RO-partners voorgestane ontwikkeling richt zich op het behoud en de versterking van de kernkwaliteiten van het landelijk gebied, met ruimte voor landbouw, natuur, water, recreatie, cultuurhistorie en leefbare dorpen. De landbouw is hierin een economische pijler. De kernkwaliteiten sluiten aan bij de cultuurhistorie van het landschap. Variant 1 richt zich op de versterking van de vestigingsvoorwaarden van water voor de huidige agrarische functies. Er kan niet, of slechts in geringe mate, op groei of wijziging binnen deze sector worden ingespeeld. De wens voor versterking van het landelijk gebied, met ruimte voor natuur, water, recreatie, cultuurhistorie en leefbare dorpen wordt beperkt ondersteund. 5.6 Maatschappelijke kosten De grootste investeringen worden gedaan voor het aanpakken van de wateropgave wateroverlast en wateraanvoer fruitteelt. De eenmalige investeringen van deze variant zijn ca 5 miljoen euro.

27

6. Variant 2 Robuust watersysteem

‘Robuust watersysteem’, een sys-teem dat voorbereid is op de effecten van toekomstige klimaat-verandering. Dit is de focus van deze variant. Het waterschap ‘treedt als het ware letterlijk buiten zijn oevers’. Het eiland vindt in het waterschap een partner om de synergie tussen de wateropgaven en de ruimtelijke ontwikkelingen te zoeken. Om daarmee een duurzame gebieds-ontwikkeling gezamenlijk vorm te geven. In deze variant wordt gezocht naar meer robuuste oplossingen dan in variant 1. Bijvoorbeeld door het realiseren van minder peilgebieden en meer open water. De huidige functies zijn hierbij richtinggevend. 6.1 Beschrijving variant Een robuust watersysteem kan tegen een stootje. In deze variant, robuust watersysteem, worden de grootste knelpunten met betrekking tot de wateraanvoer en wateroverlast opgelost door aanleg van extra open water voor berging van overtollig water in piekperiodes en herinrichting van het watersysteem voor de wateraanvoer voor het fruitteeltareaal. Waar mogelijk liften de maatregelen voor schoon water mee. Deze variant kent meer open water, waardoor er meer mogelijk-heden zijn voor maatregelen die aangrijpen op de waterkwaliteit. Waar o.a. de drooglegging het toestaat, proberen we peilgebieden zoveel mogelijk samen te voegen.

maatregelen opgenomen die binnen deze variant zijn geanalyseerd. Tabel 6.1: kenmerkende maatregelen variant 2 Maatregelen Mate van

oplossen opgave

Investering

In tabel 6.1 zijn de karakteristieke

Wateroverlast Aanleg waterberging polder Blokhoven Gemaal Waalseweg Verbinding Schalkwijksewetering met Marckenburgerwetering

50% 5.1 miljoen

Wateraanvoer Herinrichting Pothoek; ‘Spoorsloot’. Dient ook ter voorkoming van wateroverlast. Inlaatpunt vanuit Nederrijn verbeteren Aanpassen watergangen en kunstwerken

100% 2.0 miljoen

Peilbeheer Samenvoegen peilgebieden, inclusief bebouwingsonderzoek bij peilverlagingen.

Nvt 1.0 miljoen

Gezond watersysteem Aanleg natuurvriendelijke oevers en andere KRW-maatregelen in waterlichaam en overig water

80% 0.9 miljoen

6.2 Leidende principes Een belangrijk verschil in de leidende principes tussen variant 1 en 2 is dat het huidige fijnmazige watersysteem niet meer leidend is en dat de oplossingen ook meer in de aanleg van open water worden gezocht. De leidende principes voor deze variant zijn:

water volgt functie; huidig landgebruik is uitgangspunt; watersysteem kan aangepast

worden als functies daar niet onder lijden;

waterberging mogelijk in bredere watergangen, meer open water of lagere waterpeilen.

Waterberging

29

miljoen euro). De aanleg van de waterplas in polder Blokhoven en de herinrichting van de Spoorsloot zijn kapitaalintensieve maatregelen. In deze variant wordt voor het oplossen van de opgave wateroverlast een waterplas ‘aangelegd’. Een grote waterplas lost de wateropgave van nu en de toekomst op, maar neemt land in beslag dat anders door de landbouw gebruikt kan worden. De landbouw eromheen profiteert echter van minder wateroverlast, terwijl een waterplas ook kansen biedt voor een recreatieve impuls en het ontwikkelen van natuurwaarden in het gebied.

31

7. Variant 3 Waterrobuust landgebruik

Binnen deze variant prikkelt het waterschap het eiland om vooruit te kijken naar een toekomst waarbij waarde wordt gehecht aan een duurzame sociaal economische groei en ontwikkeling van het eiland. Het waterschap prikkelt, maar is geen initiatiefnemer binnen deze variant. Mede-overheden en de sectoren zelf moeten de aanjager worden van nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen. Bij het zoeken naar robuuste oplossingen is in variant 3 gekeken naar de herschikking van ruimtelijke functies. Fruitteelt ligt vanuit waterperspectief bijvoorbeeld niet altijd op de meest logische plek. Voordat de toepassing van nachtvorstschadeberegening ontstond, is de fruitteelt op de hogere stroomruggen met geschikte bodem ontwikkeld. Juist op die hogere stroomruggen is voldoende wateraanvoer niet altijd eenvoudig. Inundaties worden op sommige plaatsen toegelaten en daarop wordt de functie aangepast, bijvoorbeeld extensievere veeteelt. Er kunnen afspraken worden gemaakt voor tijdelijke piekberging in de lager gelegen delen van polders.

7.1 Beschrijving variant Waar in variant 1 en 2 de huidige functies leidend zijn, is in variant 3 het water leidend. Functies zouden in deze variant het watersysteem moeten volgen. Herschikking van de fruitteelt is hierbij een mogelijkheid. Vanuit waterperspectief is het gebied tussen het Amsterdam-Rijnkanaal en de Schalkwijksewetering een optimale vestigingslocatie waar de fruitteelt ook kan uitbreiden. De verwachting is dat door klimaatverandering piekbuien toenemen. Inundaties, zoals de afgelopen jaren zijn voorgekomen, zullen vaker optreden. In deze variant nemen we voor het voorkomen van wateroverlast geen fysieke maatregelen. ‘Aanpak’ van de opgave wateroverlast voor grasland gebeurt in de vorm van een schaderegeling. Piekberging kan geleid worden naar meer extensief te beheren gronden zodat schade aan kapitaalintensievere functies voorkomen kan worden. Hierop kunnen groenblauwe diensten worden ingericht. Inundaties passen bij het beeld dat Linieland voor ogen heeft bij het beleefbaar maken van het Linielandschap. In tabel 7.1 zijn de karakteristieke maatregelen opgenomen die binnen deze variant zijn geanalyseerd. 7.2 Leidende principes De leidende principes voor deze variant zijn: functie volgt water door het herordenen

van functies; functies faciliteren op, vanuit

waterperspectief, geschikte plekken; inundaties toestaan en hierover

afspraken maken met grondgebruiker; water langer vasthouden op het eiland.

Schade accepteren / schaderegeling

32

Tabel 7.1 kenmerkende maatregelen variant 3 Maatregelen Mate van

oplossen opgave

Investering

Wateroverlast Schade accepteren / invoer van schaderegeling voor grasland

0.3 miljoen

Wateraanvoer Concentratie fruitteelt in gebied tussen Amsterdam-Rijnkanaal en Schalkwijksewetering (ca 60 ha verplaatsen).

0 - 50% 8.9 miljoen

Peilbeheer Robuust watersysteem

nvt 0

Gezond watersysteem

Aanleg natuurvriendelijke oevers en andere KRW maatregelen

100 % 0.8 miljoen

7.3 Mate van oplossen opgaven Binnen de varianten zijn op basis van de leidende principes technisch mogelijke maatregelpakketten opgesteld. Gebleken is dat het niet mogelijk is om per variant alle opgaven totaal op te lossen. In tabel 7.1 is opgenomen in hoeverre variant 3 invulling geeft aan het oplossen van de verschillende opgaven. Deze paragraaf geeft een korte toelichting. Wateroverlast: Voor het aanpakken

van de opgave wateroverlast op grasland wordt een schaderegeling voorgesteld. Met invoering van de schaderegeling voldoen we niet aan de wettelijke opgave. Om ervoor te zorgen dat bebouwing en fruitteelt kunnen voldoen aan de normen voor wateroverlast, zijn aanvullende maatregelen uit de andere varianten noodzakelijk.

Wateraanvoer: Concentratie van fruitteelt op één plek op het eiland, zal de knelpunten voor wateraanvoer alleen oplossen als de percelen waar nu een knelpunt voor wateraanvoer is, verplaatsen. Het is natuurlijk niet mogelijk om andere fruittelers deze verplaatsing of vestigingswens te ontzeggen. Concentratie van fruitteelt zal het knelpunt dus niet oplossen,

maar biedt wel uitbreidings-mogelijkheden voor de sector en zorgt hiermee voor versterking van de agrarische (fruit)sector op het Eiland van Schalkwijk.

Peilbeheer: voor het thema peilbeheer is geen kwantitatieve opgave geformuleerd. Binnen de leidende principes van deze variant zijn technisch haalbare maatregelen niet mogelijk.

Gezond watersysteem: volgens de huidige inzichten wordt door aanleg van natuurvriendelijke oevers binnen en buiten het waterlichaam 100% van de opgave voor een gezond watersysteem opgelost en voldoen we hiermee volledig aan de wettelijke opgave.

7.4 Toekomstgericht waterbeheer Deze variant richt zich op de lange termijn. Verplaatsing van fruitteelt heeft een zorgvuldige planning nodig en moet door de sector zelf gewenst zijn. Door gebieden extra geschikt te maken voor fruitteelt, krijgt de sector wel toekomstperspectief. Waar op de huidige locaties niet in een toename van de watervraag kan worden voorzien, zijn uitbreidingsmogelijkheden in de kanaalzone wel mogelijk. De acceptatie van toenemende wateroverlast, doordat er geen fysieke maatregelen worden genomen en door klimaatverandering, ligt wellicht gevoeliger. Een vorm van schaderegeling kan acceptatie mogelijk eenvoudiger maken. 7.5 Duurzame gebiedsontwikkeling Het in beeld brengen van de haalbaarheid en wenselijkheid voor concentratie van de fruitteelt (inclusief uitbreidings-mogelijkheden) op een vanuit water-perspectief optimale locatie, ten zuiden van het Amsterdam-Rijnkanaal, is met name een belangrijke taak van de sector zelf en van onze RO-partners. Het waterschap ziet mogelijkheden om met de concentratie van fruitteelt een maatschappelijke meerwaarde te creëren. Deze meerwaarde uit zich in vergroting van de mogelijkheden om de milieubelasting (drift) tegen te gaan. De wens van versterking van het landelijk gebied, met ruimte voor natuur, water, recreatie, cultuurhistorie en leefbare dorpen

35

8. Variantenanalyse voor klimaatbestendige en duurzame toekomst Eiland van Schalkwijk

Het raamwaterplan Eiland van Schalkwijk zal invulling gaan geven aan een integrale aanpak om het eiland voor te bereiden op de gevolgen van klimaatverandering en de te verwachten ruimtelijke en de sociaal economische ontwikke-lingen. Wat zijn de gevolgen van de varianten in termen van kosten en baten en maatschappelijke effecten? Bij de analyse van de varianten is niet alleen belangrijk hoe de varianten inspelen op het toekomst-beeld voor het eiland, maar ook zijn de verhouding tussen de kosten en de baten (paragraaf 8.2) en maatschappelijke effecten (paragraaf 8.3) van belang. Combinatie van oplossingsrichtingen uit de drie varianten zal leiden tot een voorkeursoplossingsrichting (hoofdstuk 9). 8.1 Kosten-batenanalyse: wat is in

beeld gebracht? De oplossingsrichtingen voor de verschil-lende opgaven binnen de varianten worden met elkaar vergeleken door middel van een kosten-batenanalyse. Hiermee worden de te verwachte kosten afgewogen tegen de te verwachten baten zodat de meest voordelige oplossing kan worden gekozen. Hierbij wordt onderscheid gemaakt tussen: kosten en baten die in euro’s uit te

drukken zijn (markt gerelateerde effecten). De kosten bestaan uit eenmalige investeringen waaruit jaarlijkse kapitaallasten vloeien en jaarlijkse beheer- en onderhouds-kosten. Onder de baten worden enkel de directe landbouwopbrengsten verstaan en de verkomen schade aan bebouwing;

maatschappelijke effecten (niet-marktgerelateerde effecten: de

zogenaamde ‘zachte’, niet in geld uit te drukken effecten)

In bijlage 6 is een toelichting op de kosten-batenanalyse opgenomen. 8.2 Kosten en baten varianten Kapitaallasten In de hoofdstukken 4 tot met 6 zijn de investeringskosten van de kenmerkende maatregelen per variant aangegeven. De vertaling van deze investeringen naar kapitaallasten is in dit hoofdstuk gedaan. Deze lasten samen met extra beheer- en onderhoudskosten zijn mn van belang voor de waterschapstarieven. Figuur 8.1 laat de jaarlijkse kapitaallasten per thema en per variant zien. Hierbij gaat het om de maatschappelijke kapitaallasten. Met name bij variant 3 speelt dit een grote rol. Hierbij is het overgrote deel van kapitaallasten voor de fruitsector (paars gearceerd) en bestaat voor een klein deel (een kwart) uit kapitaallasten voor het waterschap. Wateropgave wateroverlast

Met de maatregelen binnen variant 1 kan de wateropgave wateroverlast slechts voor 15% worden oplost. Dit komt omdat er geen aanvullende maatregelen binnen de principes van deze variant technisch mogelijk zijn. Variant 2 richt zich op maatregelen die een grote impact hebben op de inrichting van het gebied, zoals de inrichting van een waterbergingsgebied. Binnen de principes van deze variant kan de wateropgave voor 50% opgelost worden. Bij vergelijking van de relatieve lasten (lasten in relatie tot de mate van oplossing van de wateropgave wateroverlast) van variant 1 en 2 zijn deze vergelijkbaar. In variant 3 wordt de schade op grasland, ontstaan door de wateropgave wateroverlast gecompenseerd door een regeling. In vergelijking met de maatregelen uit varianten 1 en 2 lijkt dit veel goedkoper. De kosten zijn gebaseerd op de te verwachte schade van grasteelt. Kanttekening bij de kosteninschatting is

36

dat de regeling geen oplossing biedt voor wateroverlast voor bebouwing en fruitteelt. Daarnaast kan de uit te keren schade in de loop der jaren door snelle klimaatverandering snel toenemen. Om de opgave wateroverlast volledig op te lossen dienen daarom aanvullende maatregelen uit de andere varianten genomen te worden.

Wateraanvoer voor de fruitteelt Vergelijking van variant 1, opwaar-dering van het huidig watersysteem, met variant 2, herinrichting van het systeem, wijst uit dat variant 2 vanuit kapitaallastenperspectief het aantrekkelijkst is. In variant 2 wordt de opgave 100% opgelost, terwijl het lastenniveau lager is dan variant 1 die 75% oplost. In variant 3 wordt de fruitteelt verplaatst naar het gebied tussen het Amsterdam-Rijnkanaal en de Schalkwijksewetering. De jaarlijkse maatschappelijke kapitaallasten zijn aanzienlijk, echter bij stapsgewijze verplaatsing kan dit tot aanzienlijke reductie leiden. Vanuit lastenperspectief is verplaatsing geen voor de hand liggende maatregel, echter voor de duurzame op uitbreiding gerichte ontwikkeling van deze sector en voor een duurzame gebiedsontwikkeling valt deze variant te overwegen. In paragraaf 8.3 wordt dieper ingegaan op de overwegingen.

Klimaatrobuust peilbeheer Alleen in variant 2 is invulling gegeven aan deze opgave. In variant 1 en 3 is uitgegaan van de huidige situatie.

Schoon water

In variant 1 is een gezond watersysteem gerealiseerd door de KRW opgave zoveel als technisch en maatschappelijk haalbaar is te realiseren binnen de vastgelegde waterlichamen. Circa 60% van deze opgave kan hiermee opgelost worden. In variant 2 wordt aanvullend gekeken wat in het overig water gerealiseerd kan worden. Met name door herinrichtingsmaatregelen uit variant 2 kan nog ca. 20% extra voor deze opgave gerealiseerd worden. De lasten zijn in deze variant als gevolg van de extra maatregelen dan ook hoger. Variant 3 combineert een gezond watersysteem door de KRW opgave te realiseren binnen de vastgelegde waterlichamen en het overig water.

De verbeteringskosten voor de overige waterkeringen en de kosten voor het oplossen van de lokale knelpunten worden in hoofdstuk 10 toegelicht.

Kapitaallasten Eiland van Schalkwijk

-€ 100.000

€ 0

€ 100.000

€ 200.000

€ 300.000

€ 400.000

€ 500.000

€ 600.000

€ 700.000

variant 1 variant 2 variant 3

wateroverlast

wateraanvoer

peilbeheer

schoon water

besparing op investering

Figuur 8.1: jaarlijkse kapitaallasten Eiland van Schalkwijk

37

Tabel 8.1: jaarlijkse kosten en baten varianten (*1000) Kosten (jaarlijks) Variant 1: Variant 2: Variant 3:

Optimalisatie watersysteem

Robuust watersysteem Waterrobuust landgebruik

Waterschap: kapitaallasten Waterschap: beheerkosten Waterschap: overig schaderegeling GLB

€ 348,-- € 268,--

€ 550.-- € 143,--

€ 10,--

€ 0 - 153,-- € 26,--

€ 26,--

Agrariërs: kapitaallasten € 0 € 0 € 0 – 432,--

Maatschappij: kapitaallasten weinig aanzienlijk aanzienlijk

Baten

Waterschap (mate van oplossen opgaven)

Wateroverlast 15% 50% acceptatie overlast

Wateraanvoer 75% 100% 0 -50%

Schoon water 60% 80% 100%

Agrariërs € 210,-- – € 510,-- € 135,-- - € 490,-- € 0 - € 480,--

Maatschappij € 33,-- € 33,-- € 0,--

Vergelijking totale jaarlijkse beheer- en onderhoudskosten In tabel 8.1 zijn enkel de extra beheer- en onderhoudskosten voor het waterschap weergegeven als gevolg van de investeringen. Het gaat om een vergelijking ten opzichte van de huidige situatie. Vergelijking totale jaarlijkse lasten en baten In tabel 8.1 zijn de jaarlijkse kosten en baten per variant weergegeven. De kosten en baten zijn tevens verdeeld per actor. Er worden 3 actoren onderscheiden: het waterschap, de agrarische ondernemers, (melkveehouders en fruittelers) en de maatschappij als geheel (inclusief natuur, cultuurhistorie, recreatie, huiseigenaren, gemeenten). De kosten voor de maatschappij zijn niet in geld uit te drukken. Deels omdat op dit moment niet duidelijk is wat de geldelijke bijdrage is, deels ook omdat de investering zit in participatie en proces. Om deze reden wordt in woorden aangegeven wat de benodigde investeringen van de maatschappij zouden moeten zijn, om de variant te laten slagen. Enkel in variant 3 zijn kosten voor de agrarische sector opgenomen. Deze liggen volledig bij de fruitteelt. Afhankelijk van het aantal fruittelers dat ervoor kiest om te gaan verplaatsen zijn de jaarlijkse

kapitaallasten voor de sector maximaal ca 430.000 euro. De baten worden in kleur en getallen weergegeven: voor het waterschap zijn de baten in

percentages weergegeven. De percentages geven per opgave de mate van oplossing weer.

de baten voor de agrarische ondernemers bestaan uit de directe landbouwopbrengsten uit gedrukt in euro’s. De kleur geeft de mate van indirecte baten weer. Zo levert concentratie van fruitteeltpercelen in variant 3 levert uitbreidings-mogelijkheden en bedrijfsefficiency voor de fruitsector op.

de baten voor de maatschappij zijn monetair uitgedrukt voor de huiseigenaren. De kleur geeft de mate van indirecte baten weer. Zo biedt een waterplas uit variant 2 kansen voor o.a. recreatie en natuurwaarden. Ook vanuit cultuurhistorisch perspectief geeft een waterplas meerwaarde vanwege het beleefbaar maken van het inundatielandschap.

Wat geconcludeerd kan worden is: door de voorgestelde maatregelen

worden baten voor het gebied Eiland van Schalkwijk gegenereerd. De

38

onzekerheidsmarge in deze baten is echter groot;

de monetaire baten gelden zowel voor het landelijk gebied als voor de bebouwing. Daarnaast worden ook indirecte baten gegenereerd;

De indirecte baten voor de maatschappij zijn voor variant 2 het grootst. Deze variant levert de meeste meerwaarde voor o.a. recreatie, cultuurhistorie en natuurbeleving;

Zowel de kosten als baten van variant 3 kennen een grote range en worden veroorzaakt door het wel of niet concentreren van de fruitteelt. Kanttekening hierbij is dat als er één initiatiefnemer komt, het waterschap wel investeringen moet doen in het watersysteem;

opvallend is dat variant 2 hogere kapitaalslasten heeft, maar lagere beheer- en onderhoudskosten. Dit komt doordat voor een aantal maatregelen grond verworven moet worden. Dit brengt hoge kosten met zich mee, maar lage beheer- en onderhoudskosten.

8.3 Welke maatschappelijke effecten

hebben de verschillende varianten?

De inbreng van belanghebbenden, maatschappelijke organisatie en mede- overheden op de wateropgaven wateroverlast, wateraanvoer en schoon water is nader uitgewerkt in deze paragraaf. In tabel 8.2 zijn de niet-marktgerelateerde effecten van de varianten samengevat. De varianten zijn gescoord ten opzichte van de huidige situatie. Variant 1 kan rekenen op draagvlak van de agrarische sector in het gebied, omdat geen grootschalige inrichtingsmaatregelen voorgesteld worden. Ook is het watersysteem door de jaren heen aangepast aan de lokale situaties en behoeften van de gebruikers (score “++”). Mogelijkheden om ook andere belangen als natuur en cultuurhistorie binnen de wensen voor een duurzame gebiedsontwikkeling te bedienen, zijn beperkt (score “-“). Dit komt ook tot uiting in de mate waarin samenwerking met particulieren en overheden bij het implementeren van deze variant wordt gezocht (score “-“). De

klimaatrobuustheid van deze variant wordt minder ingeschat dan bij de andere twee varianten (score “+/-“). Variant 2 (en ook variant 3) kan minder rekenen op draagvlak van de agrarische sector in verband met nadelige effecten voor de sector als grondverlies en ganzenproblematiek (score “+/-“). Echter de synergiemogelijkheden met belangen als cultuurhistorie, natuur e.d. zijn groter (score “+”). Een voorbeeld uit variant 2 is oplossing van de wateropgave door het aanleggen van een waterplas. Draagvlak voor een dergelijke plas is moeilijk in te schatten en is afhankelijk van samenwerkingskansen die er zijn tussen ondernemers en overheden (bijvoorbeeld Linieland). Variant 2 nodigt dus wel uit tot samenwerking met zowel overheden als particulieren (score “+”) Variant 3 wordt maatschappelijk op de korte termijn niet haalbaar geacht door gering draagvlak (score “+/-“). Wel wordt aangegeven dat deze variant niet helemaal uit beeld zou moeten verdwijnen. Deze variant biedt goede mogelijkheden om binnen het waterbeheer in te spelen op toekomstige ontwikkelingen en een duurzame gebiedsontwikkeling (score “+”).Nog sterker dan variant 2 nodigt variant 3 uit tot samenwerking met zowel overheden als particulieren (score “++”) Tabel 8.2: niet-marktgerelateerde effecten

Variant

1

Variant

2

Variant

3

Draagvlak

streek

++ +/- +/-

Klimaatrobuust

Waterbeheer +/- + ++

Duurzame

gebiedsontwikke

ling (landschap,

natuur, cultuur-

historie)

- + +

Samenwerking

overheden en

particulieren

- + ++

39

Opgave wateroverlast Met betrekking tot de wateropgave wateroverlast is opvallend dat er binnen de agrarische sector een bepaalde mate van acceptatie is (afhankelijk van het seizoen) ten aanzien van tijdelijke overlast van teveel aan water. Een grootschalige ingreep als een grote waterplas voor de berging van het overtollige water wordt niet als de meest voor de handliggende maat-regel gezien, gezien de hiermee gemoeide kosten en de ruimtelijke impact. Een uitzondering hierop zou de combinatie van een waterplas met andere maatschap-pelijke opgaven als cultuurhistorie of het meeliften met oplossingen voor schoon water en natuur kunnen zijn. Concreet voorbeeld is het initiatief polder Blokhoven/ Uijttewaal (Linieland). Opgave wateraanvoer fruitteelt Het dilemma van de wens voor concentratie van de fruitteelt op een optimale locatie (inclusief uitbreidingsmogelijkheden) aan de ene kant en de haalbaarheid in verband met financiering en mobiliteit van deze sector aan de andere kant kwam duidelijk naar voren tijdens verschillende communicatiemomenten. Volgens de sector zou concentratie van fruit op lange termijn vanwege bedrijfsefficiency en het bieden van uitbreidingsmogelijkheden perspectief kunnen hebben. Opgave schoon water Zowel door behartigers van het natuurbelang, de cultuurhistorie en de agrarische sector is het belang van en de mogelijkheden tot synergie aangegeven. De wens van Linieland voor beleving van een landschap met meer water is een typerend voorbeeld hiervoor. Ook op lokaal niveau zijn er mogelijkheden. Te denken valt aan het beheer en de inrichting van water als maatschappelijke verantwoord onderdeel van de bedrijfsvoering van agrariërs. Ook vanuit het natuurbelang is de wens uitgesproken om meer in te zetten op extensief onderhoud van watergangen waardoor moerasachtige vegetaties kunnen ontstaan.

9. Bestuurlijke strategieën

De consequenties van de varianten voor de opgaven wateroverlast, wateraanvoer, peilbeheer en schoon water zijn in de vorige hoofdstukken geanalyseerd. Antwoorden op vragen als: hoe draagt de variant bij aan het toekomstbeeld van het eiland, wat kost het, maar ook wat brengt het op, zijn verkend. Dit hoofdstuk legt met behulp van deze antwoorden bestuurlijke keuzes voor. Uiteindelijk leiden deze keuzes tot een voorkeursoplossingsrichting. De voorkeursoplossingsrichting wil: de (volledige) oplossing bieden

voor de beschreven opgaven voor wateroverlast, water-aanvoer, peilbeheer, gezond watersysteem;

optimaal inspelen op synergie en samenwerking met andere overheden en (particuliere) initiatiefnemers op het Eiland van Schalkwijk;

kostenefficiënte keuzes maken tussen verschillende oplossings-richtingen van de varianten;

binnen maatschappelijk acceptabele grenzen invulling geven aan duurzaamheid en klimaatrobuustheid.

9.1 Opgave wateroverlast Om een volledige oplossing te bieden voor de opgave wateroverlast moet gekozen worden voor een (slimme) combinatie van maatregelen uit de drie varianten. De vraag is nu welke maatregelen uit de verschillende varianten kunnen worden gecombineerd. Kijken we naar de kosten dan springt de financiële compensatie van wateroverlast grasland er positief uit. Echter aan deze oplossingsrichting zitten nog veel onzekerheden, zoals de haalbaarheid en extra kosten voor de uitvoering van deze maatregel en de hogere kosten bij toenemende klimaatverandering. Geeft Daarnaast een schaderegeling slechts invulling aan een deel van de opgave.

Aanvullende maatregelen zijn noodzakelijk om de opgave volledig op te lossen. De kosten evenals de marktgerelateerde baten van de oplossingsrichtingen uit de varianten 1 en 2, respectievelijk binnen het bestaande watersysteem en herinrichting van het watersysteem door meer open water, zijn vergelijkbaar. Echter binnen variant 2 kan beter worden ingespeeld op samenwerking en synergie met andere partners Bestuurlijke strategie Op basis van kosten-efficiëntie kiest het waterschap voor een groter aandeel in de oplossing van deze opgave voor een compensatieregeling wateroverlast op grasland (60-70%). Voor de resterende opgave de oplossingsrichtingen uit de varianten 1 en 2 inzet, 30-40% %. Op deze wijze kan ook een optimalisatie gevonden worden in een duurzame gebieds-ontwikkeling (combinatie meer open water met particuliere en maatschappelijke belangen) en draagvlak bij het merendeel van de ondernemers. Het waterschap is hierbij initiator en zoekt actief naar synergie en samenwerking. In figuur 9.1 is een indicatie gegeven van de mate van de verschillende oplossingsrichtingen.

Figuur 9.1: de mate waarin het waterschap gebruik zou moeten maken van de verschillende oplossingsrichtingen voor de opgave wateroverlast. 9.2 Wateropgave wateraanvoer voor

de huidige fruitteelt In perioden van nachtvorst worden fruitbomen vaak beregent om de oogst te beschermen. Een complex systeem van watergangen en gemalen brengt water van

42

de Lek en het Amsterdam Rijnkanaal het gebied in. Het huidige systeem is echter niet berekend op de piekvragen in de wateraanvoer tijdens de nachtvorstschade-bestrijding. Door de verandering van het klimaat en de toename van de watervraag zal het watersysteem in de toekomst kwetsbaarder worden. De kosten om het watersysteem aan te passen zijn voor het waterschap. De baten van deze maatregelen komen niet ten goede aan het waterschap, maar aan de sector fruitteelt. In het Kromme Rijngebied is destijds toch de afweging gemaakt dat het waterschap de lasten draagt. Bestuurlijke strategie In verband met de rechtsgelijkheid van de fruitteeltsector binnen het gehele beheer-gebied zal het waterschap op het Eiland van Schalkwijk dezelfde voorwaarden en zekerheden bieden met betrekking tot de wateraanvoer voor huidige fruitpercelen (peiling 2007). Het watersysteem moet hiervoor wel worden aangepast. Zodanig, dat het niet langer nodig is om het waterpeil (handmatig) hoger op te zetten dan het zomerpeil voor de aanvoer van water in perioden van nachtvorst. Om dit knelpunt op te lossen zijn variant 1: opwaardering huidig watersysteem en optie 2: herinrichting huidig watersysteem bekeken. Voor de huidige fruitteelt levert variant 2 voor de korte termijn vanuit de marktgerelateerde kosten-baten afweging de meeste voordelen op (zie bijlage 7, toelichting kosten baten per deelgebied). Een belangrijke maatregel in dit pakket is de opwaardering van de Spoorsloot. Door herinrichting van het systeem kan op (kleine) schaal synergie worden gezocht met de opgaven voor schoon water. I Indien investeringen van het waterschap voor de watervoorziening van de fruitteelt op de “oude locatie” op de lange termijn niet hoeven te worden gecontinueerd kan op dat moment de natuur profiteren. Door extensief onderhoud op deze locatie, kunnen moerasachtige vegetaties kunnen ontstaan. 9.3 Wateropgave wateraanvoer voor

toekomstige ontwikkelingen in de fruitteelt

De structuurvisie van gemeente Houten heeft “landbouw” als economische drager van het gebied aangewezen. In dit kader heeft de ontwikkeling van de sector fruitteelt op het eiland consequenties voor het waterschap. Met de huidige inrichting van het watersysteem is groei en ontwikkeling van de fruitteelt op de huidige locaties niet mogelijk. Verplaatsen van de fruitteelt naar andere locaties, bijvoorbeeld het gebied tussen de Schalkwijksewetering en het Amsterdam-Rijnkanaal waar extra watervoorziening wel kan worden gerealiseerd, vormt een oplossing in dit vraagstuk. Het is echter niet aan het waterschap om de haalbaarheid van deze potentiële ontwikkeling nader in beeld te brengen of in andere zin aan te jagen. De sector zelf en onze RO-partners zijn hierin belangrijke spelers. Mogelijkheden voor de ontwikkeling binnen de fruitsector zijn: a. een vitale op uitbreiding gerichte sector,

die een meerwaarde ziet in onderlinge samenwerking en die bijdraagt aan een duurzame gebiedsontwikkeling, of

b. een individueel op bedrijfsniveau gerichte sector, die enkele lokaal gerichte uitbreidingsplannen heeft.

Bijkomend positief effect van deze ontwikkeling kan de uitplaatsing van veehouderijbedrijf (-ven) uit het bebouwingslint zijn. Dit resulteert in de verbetering van het woonklimaat in het lint. Bestuurlijke strategie Op enig moment kan voor de fruitteelt op de huidige locaties de wateraanvoer ontoereikend gaan worden. Het waterschap wil faciliterend op treden bij de ontwikkeling van de fruitsector op een vanuit het waterbeheer en –voorziening optimale en duurzame locatie (het gebied tussen de Schalkwijksewetering en het Amsterdam-Rijnkanaal). Dit betekent dat het water-schap bijvoorbeeld actief participeert in businesscases en eventuele ontwikkelingen een financiële impuls wil geven door financieringsconstructies te onderzoeken. Het waterschap is echter niet (financieel) verantwoordelijk om deze ontwikkeling mogelijk te maken. Ook zal het waterschap vooruitlopend op eventuele ruimtelijke ontwikkelingen in dit gebied geen investeringen in het watersysteem van bovengenoemde locatie doen.

43

9.4 Wateropgave peilbeheer Een klimaatrobuust watersysteem betekent dat zoveel mogelijk versnippering van het watersysteem voorkomen moet worden. In variant 2 is een aantal peilgebieden voorgesteld om deze samen te voegen waardoor grotere beheereenheden ontstaan. Opschaling van peilgebieden kan echter wel consequenties hebben voor het maatwerk dat voor verschillende functies binnen het peilgebied geleverd kan worden Bestuurlijke strategie Op het schaalniveau van de deelplannen kan het beste de afweging worden gemaakt tussen klimaatrobuuste peilgebieden en maatwerk voor de diverse functies binnen de peilgebieden. Het waterschap zal binnen de deze deelplannen een afgewogen keuze maken. Het automatiseren van kunstwerken waardoor een betere sturing mogelijk is, zorgt ook voor een robuuster watersysteem. Deze maatregelen hebben ook tot doel om de wateropgaven wateroverlast en wateraanvoer aan te pakken en worden onder die thema’s beschreven. 9.5 Wateropgave schoon water Het ambitieniveau van het waterschap voor de opgave schoon water komt tot uiting in de verschillende varianten. In variant 1 wordt de opgave voor schoon water geheel gerealiseerd binnen de vastgestelde waterlichamen. Het draagvlak van agrariërs om gronden te leveren voor natuurvriendelijke oevers is gering. Doordat het waterschap voor de overige wateropgaven de oplossing zoekt binnen het huidig watersysteem zijn er geen tot weinig synergiemogelijkheden met de KRW binnen het zogenaamde ‘ overig water’. Variant 2 zoekt de oplossing van de diverse wateropgaven in herinrichting van het watersysteem. Aanvullend op variant 1 ziet het waterschap in variant 2 mogelijkheden voor het waterschap om meekoppeling van “schoon water en ecologie” te realiseren. Als indicatie kan bijvoorbeeld worden gegeven dat bij een waterplas van enkele hectares voor de berging van het overtollige water enkele honderden meters natuurvriendelijke oevers gerealiseerd kan worden. In variant 3 spelen grootschalige herinrichting-vraagstukken. De kansen voor

synergie worden gelijk ingeschat met variant 2. Bestuurlijke strategie Het waterschap realiseert daar waar mogelijk de KRW-opgave binnen de vastgelegde waterlichamen (vastgesteld beleid tot 2015). Vooruitlopend op de bestuurlijke besluitvorming van het tweede stroomgebiedbeheerplan (2015-2021) wordt bij de variantenanalyse hier alvast op ingespeeld. Bij herinrichtingmaatregelen voor de andere opgaven in het zogenaamde “overig water” worden de KRW-maatregelen expliciet meegenomen. Ook wordt ingezet op Gemeenschappelijk Landbouwbeleid. Kansen worden in dit kader benut om schoon water maatregelen te koppelen aan maatregelen voor een duurzame bedrijfsontwikkeling.

45

9.6 Kenmerkende maatregelen

voorkeursoplossingsrichting Het resultaat van de bestuurlijke strategieën is een voorstel voor een voorkeursvariant die opgebouwd is uit maatregelen uit alle drie de varianten. Het betreft de varianten 1 “optimalisatie huidig watersysteem”, 2 “robuust watersysteem” en 3 “waterrobuust landgebruik”. Om in te kunnen spelen op sociaal economische ontwikkelingen op het eiland is onderscheid gemaakt tussen kenmerkende maatregelen in de voorkeursoplossingsrichting waarbij het waterschap een initiërende rol heeft tabel 9.1) en een faciliterende rol (tabel 9.2). Tabel 9.1: kenmerkende maatregelen voorkeursoplossingsrichting: waterschap als initiator Maatregelen Mate

van oplossen opgave

Vari-ant

Kapitaal-lasten

Wateroverlast Verruimen watergangen en kunstwerken

15 % 1

Herinrichting: - Waterberging polder Blokhoven, 3-5 ha. - ‘bypass’ Marckenburgerwetering - ‘Spoorsloot’

15 %- 25 %

2

€ 263.000

Schade accepteren/ schaderegeling voor grasland *

60-70 %

3 € 26.000

Wateraanvoer Optimaliseren watersysteem

1

Aanpassing inlaatvoorziening vanuit de lek Spoorsloot

100 % 2

€ 138.000

Peilbeheer Vergroting robuustheid peilgebieden

Geen opgave geformuleerd

2 € 80.000

Gezond watersysteem

- nvo waterlichaam 1,2 km - nvo waterplas:

80 %

400-600m

€ 95.000

Koppeling kansen schoon water aan GLB*

€ 10.000

Overige (zie hoofdstuk 8)

Kunstwerken in tertiaire watergangen

- - € 28.000

Overige waterkeringen

- - € 24.000

Lokale knelpunten - - € 92.000

Deze posten zijn geen kapitaallasten, maar regelingen De voorgestelde kenmerkende maatregelen voor de korte termijn uit de voorkeurs-oplossingsrichting komen grotendeels voort uit taken die het waterschap heeft. De kosten en baten kunnen op het conto van het waterschap worden gezet. In dit verband wordt dan ook ingeschat dat co-financiering van de voorgestelde maatregelen in de orde grootte van 10 tot 20 % is (zie figuur 9.2). Uitzondering hierop zijn de voorgestelde maatregelen voor de wateraanvoer. Deze opgave stijgt uit boven de wettelijke taken van het waterschap. De baten komen terecht bij de fruitteelt, terwijl het waterschap de kosten draagt. Hierbij moet wel worden opgemerkt dat in het Kromme Rijngebied de beleidslijn is ingezet om het areaal fruit anno 2007 van voldoende water te voorzien. In paragraaf 9.6 wordt hierover een bestuurlijke keuze voorgelegd.

47

Tabel 9.2: kenmerkende maatregelen voorkeursoplossingsrichting: waterschap als facilitator Maatregelen Mate

van oplossen opgave

Vari-ant

Kapitaal-lasten

Wateraanvoer Concentratie fruitteelt ARK – Schalkwijkse-wetering.

100 % 3 €585.000

Gezond watersysteem

3.3 km ‘Spoorsloot’ 150% €36.000

De voorgestelde kenmerkende maatregelen voor de lange termijn uit de voorkeursoplossingsrichting komen slechts deels voort uit taken die het waterschap heeft. De baten liggen dan ook grotendeels bij de fruitteeltsector en niet bij het waterschap. De financiering van deze lange termijn maatregelen door derden wordt op 40 tot 60 % geschat

9.7 Doorkijk programmering Het raamwaterplan Eiland van Schalkwijk heeft een focus van 25 jaar. De uitvoering van de maatregelen uit de voorkeursoplossingsrichting zullen gefaseerd worden in de tijd. Dit heeft te maken met de urgentie van de wateropgave, de mogelijkheden in de tijd om synergie te benutten, de te verwachten maatschappelijke ontwikkelingen, maar ook met de beschikbare financiële en personele middelen van het waterschap en andere partijen. Dit laatste punt zal met name spelen bij de programmering van activiteiten en deelplannen op de kortere termijn. De consequenties van de programmering van de oplossing van de wateropgaven voor de korte en lange termijn en de mogelijkheden van cofinanciering is in figuur 9.2 tot uitdrukking gebracht.

Korte termijn Lange termijn

Koppeling belangen

wateroverlast

Schoon water

Concentratie fruit

Ecologische inrichting spoorsloot

Wateraanvoer:inlaat Lek/Spoorsloot

Peilbeheer: robuust en tertiair systeem

€ 9-12 miljoen (10-20 % financiering derden)

€ 9-12 miljoen (40-60 % financiering derden)

Sectorale wateropgave

Figuur 9.2 lange en korte termijn programmering

49

10. Van voorkeursoplossingsrichting naar Raamwaterplan Eiland van Schalkwijk

De voorkeursoplossingsrichting uit het vorige hoofdstuk wordt nader uitgewerkt in het raamwaterplan Eiland van Schalkwijk. Voor een visie op een duurzaam, klimaat-bestendig en doelmatig water-systeem voor het Eiland komen nog een aantal thema’s aan bod: overige waterkeringen, zorgplicht waterschap versus individuele verantwoordelijkheid van ondernemers, de sanitatievisie en beheer en onderhoud. 10.1 Overige waterkeringen Met het besluit “status overige keringen” van het algemeen bestuur in oktober 2013 is duidelijk geworden welke keringen een kerende functie hebben en welke niet op hoogte zijn. Ca 30 kilometer overige kering heeft een functie binnen het Eiland van Schalkwijk. Tot 2020 zijn geen investeringen voor het op orde brengen van de overige keringen in de meerjaren-begroting van het waterschap opgenomen. In verband met synergiemogelijkheden met de andere water- en ruimtelijke opgaven wordt in het raamwaterplan de afweging voorgelegd om deze opgaven (deels) voor 2020 op te pakken. Tabel 10.1: indicatieve kosten overige waterkeringen Eiland van Schalkwijk (klasse 1: overschrijdingskans van 1/10 per jaar

Bestuurlijke strategie De verwachting is dat er synergie kan worden bereikt tussen de kadeverbeterende maatregelen en andere maatregelen die in het gebied worden getroffen. Zo kan bijvoorbeeld de klei die

vrijkomt bij het graven van een plas voor de oplossing van de wateropgave mogelijk worden ingezet bij de maatregelen tot kadeverbetering. Dit werkt kostenbesparend (deze besparing is echter nog niet te kwantificeren). In verband met synergiemogelijkheden met de andere water- en ruimtelijke opgaven wordt in het raamwaterplan voorgesteld deze opgaven te vervroegen en zo (deels) voor 2020 op te pakken. 10.2 Zorgplicht waterschap versus

individuele verantwoordelijkheid ondernemers

Eén van de vraagstukken die in het raamwaterplan voorligt is dat het waterschap een verantwoorde en goed te motiveren keuze moet maken met betrekking tot de verantwoordelijkheden voor het peilbeheer en de peilscheidende en peilregulerende kunstwerken in de tertiaire watergangen. Ofwel: wie gaat straks welke kunstwerken beheren en de daarmee gepaard gaande kosten dragen: het waterschap of de particuliere perceeleigenaar? Een bestuurlijk besluit hierover is in voorbereiding 10.3 Sanitatievisie In 2012 heeft het college van dijkgraaf en hoogheemraden een standpunt genomen over nieuwe sanitatie bij nieuwbouw-projecten. Zwart of bruin water wordt binnen de Nieuwe Sanitatie op een energetisch gunstige wijze worden gezuiverd en levert dan ook nog eens energie op in de vorm van biogas. Uitgangspunt is dat dit afvalwater verwerkt wordt op de rwzi. Uit geel water kunnen medicijnresten worden verwijderd en/of nutriënten (kunstmest) worden teruggewonnen. Grijs water vraagt een relatief eenvoudige zuiveringsstap omdat deze stroom maar een beperkte vuillast bevat. Het grootste deel van het water (grijs en blauw) blijft binnen het plangebied. Wel is deze Nieuwe Sanitatie op dit moment duurder dan behandeling van afvalwater op conventionele wijze.

Klasse

Lengte

(meter)

Indicatie

kosten

(€)

Totaal te laag 1 370 183.380

50

(2011) voor het Eiland van Schalkwijk is opgenomen dat voor de vitaliteit van de kleine kernen ruimte is voor het toevoegen van een kleine hoeveelheid woningen aan de bestaande kernen.

Schalkwijksewetering. Hierbij moet wel worden opgemerkt dat een hogere begroeiingsgraad dan 30 tot 35% kan leiden tot problemen bij de zomer-onttrekkingen. Daarnaast blijkt uit praktijkervaringen dat de watergangen die nodig zijn voor de aanvoer ten behoeve van de nachtvorstschadebestrijding in het najaar volledig geschoond moeten worden om voldoende aanvoercapaciteit te kunnen behouden. In de voorkeursoplossingsrichting is al voorgesteld om in te zetten op het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid. Kansen om schoon water maatregelen te koppelen aan maatregelen voor een duurzame bedrijfsontwikkeling. Ook weidevogelbeheer, ed kinnen hierin een plek krijgen. 10.5 Lokale knelpunten Lokale knelpunten komen pas tijdens de gebiedsprocessen van de watergebiedsplannen binnen het Eiland van Schalkwijk naar voren. De kosten voor de investeringen worden geraamd tussen de € 1 en 2 miljoen.

Figuur 10.1 geeft de scheiding van afvalwater in de verschillende deelstromen weer. Het waterschap staat open voor toepassing van nieuwe sanitatiesystemen op het Eiland van Schalkwijk. Er moet een afweging gemaakt worden waarbij de betrokken partijen moeten overwegen of de meerkosten opwegen tegen de opbrengsten. Daarnaast moet overeenstemming bereikt worden over de verdeling van de meerkosten. In de structuurvisie van de gemeente Houten

10.4 Beheer en onderhoud Vanuit ecologisch belang is aangegeven dat extensief onderhoud van watergangen wenselijk is. Moerasachtige vegetaties kunnen dan tot ontwikkeling komen (“Oogst van de communicatie, 2013). Wat betreft de mogelijkheden binnen het hoofdwater-systeem van het Eiland van Schalkwijk heeft hydraulisch onderzoek aangetoond dat extensiever onderhoud mogelijk is. Uitzondering hierop is de

Figukeuke

ur 10.1: scheiding van afvalwater in deelstromen: een blauwe (afgekoppeld regenwater), grijze (douche, n en afwas- en wasmachine) en zwarte (toilet) waterstroom.

Eiland van Schalkwijk en nieuwe sanitatie Een initiatief binnen het Eiland van Schalkwijk (2011) is de ontwikkeling van enkele tientallen woningen aan de Lange Uitweg nummer 5. Met betrekking tot energievoorziening wordt gedacht aan zonne-, wind- en aardwarmte-energie. Lokale grijswater-behandeling in een helofytenfilter wordt geopperd door de initiatiefnemer. Hiermee wordt gebiedseigen water langer vastgehouden. Biogaswinning van het 'zwarte water' wordt vooralsnog niet vooropgesteld. Het waterschap wil afvoer van zwartwater per as naar de slibgisting op rwzi Nieuwegein overwegen. De bestaande riolering (op 1 km afstand gelegen) kan hierbij als back-up functioneren. De ambities van dit initiatief zijn nog volop in ontwikkeling (d.d. januari 2014).

51

10.6 Afstemming andere projecten Implementatiestrategie wateropgave wateroverlast Parallel aan het planvormingstraject van het raamwaterplan Eiland van Schalkwijk, werkt het waterschap aan de implementatiestrategie wateropgave wateroverlast. Het opstellen van maatregelpakketten en verkennen van nieuwe maatregelen als het invoeren van een schaderegeling voor inundaties staat hierin centraal. Goede onderlinge afstemming tussen beide projecten zal dan ook plaatsvinden. Zowel het raamwaterplan als de implementatiestrategie zal medio 2014 naar verwachting worden vastgesteld. KRW: tweede Stroomgebiedbeheerplan Vooruitlopend op de bestuurlijke besluitvorming over de KRW-maatregelen in het tweede stroomgebiedbeheerplan zal het waterschap in het raamwaterplan hier alvast op inspelen Aanpak wateraanvoer fruitteelt Kromme Rijn gebied Binnen het watergebiedsplan Tussen Kromme Rijn en Amsterdam Rijnkanaal (2008) heeft het waterschap (in goed overleg met de NFO) beleidskaders opgesteld ten behoeve van het faciliteren van de wateraanvoer voor de fruitteelt tijdens nachtvorstschade. Voor de fruitteeltpercelen in het Kromme Rijngebied is een nulsituatie vastgesteld, d.w.z. de fruitteeltpercelen die op 20 maart 2007 aanwezig waren of die op dat moment waren toegedeeld in het kader van de Ruilverkaveling met Administratief Karakter (RAK). Deze fruitteeltpercelen hebben een onttrekkingsvergunning gekregen op basis van een maximale watervraag van 30 m3/uur/ha. Het watersysteem van het Kromme Rijngebied wordt zodanig verruimd, dat het niet langer nodig is om het waterpeil (handmatig) hoger op te zetten dan het zomerpeil voor de aanvoer van water in perioden van nachtvorst. De verbreding van watergangen wordt daarbij gecombineerd met de aanleg van natuurvriendelijke oevers. Grondaankoop ten behoeve van de verbreding van de watergangen vindt plaats op vrijwillige basis. Medewerking van de streek voor realisatie van de maatregelen is dus noodzakelijk

53

Literatuurlijst

- Water voorop! Waterbeheerplan 2010-2015 - beleidsnota peilbeheer - structuurvisie gemeente Houten - structuurvisie provincie Utrecht - oogst van de communicatie - plan van aanpak raamwaterplan - peilbesluit eiland van schalkwijk 2012 - schetsschuit - alle deelonderzoeken knelpuntenanalyse - “knelpuntenanalyse 2.0 vergelijking watervraag en wateraanbod” (DM558201) - Waterschadeschatter, stowa

54

Bijlagen

55

Bijlage 1 Wateropgave wateroverlast

56

Bijlage 2 Wateropgave wateraanvoer

57

Bijlage 3 Wateropgave schoon water

58

Bijlagen 4 Wateropgave peilbeheer

59

Bijlage 5 Overige waterkeringen

60

Bijlage 6 Toelichting kosten-batenanalyse De oplossingsrichtingen voor de verschillende opgaven binnen de varianten worden met elkaar vergeleken door middel van een kosten-batenanalyse. Hierbij worden de verwachte kosten afgewogen tegen de te verwachten baten voor één of meerdere onderwerpen, zodat de meest voordelige oplossing kan worden gekozen. In figuur B6.1 is weergegeven hoe de kosten -batenanalyse van het Eiland van Schalkwijk opgebouwd is. Er wordt onderscheid gemaakt tussen: marktgerelateerde effecten. De marktgerelateerde effecten zijn de zogenaamde “harde”

euro’s. de niet marktgerelateerde effecten. De niet- marktgerelateerde effecten zijn niet in euro’s uit

te drukken. Het is vaak een beleving. Voorbeelden hiervan zijn, beleving op meerwaarde voor natuur, cultuurhistorie, maar ook bijvoorbeeld het draagvlak voor een bepaalde maatregel

Markt gerelateerde effecten Voor wat betreft de marktgerelateerde effecten zijn enkel de thema’s wateroverlast, wateraanvoer en peilbeheer in beeld gebracht. Voor de opgave gezond watersysteem zijn alleen de kosten in beeld gebracht. Dit thema lift deels mee met de andere thema’s zodat waar dit gebeurt alleen de extra kosten in beeld zijn gebracht. De kosten zijn formeel onder te verdelen in eenmalige investeringen waaruit jaarlijkse kapitaallasten vloeien en de jaarlijkse beheer- en onderhoudskosten. Onder baten worden besparingen door o.a. (meer-)opbrengsten door vermindering van schade verstaan. Voorbeelden hiervan zijn de (meer-)opbrengsten van een graslandperceel per jaar. De opbrengsten zijn allereerst bepaald in de huidige situatie. De baten in de varianten zijn ten opzichte van de huidige situatie. Bijlage 7 geeft per deelgebied de kosten en marktgerelateerde baten weer. De kosten en baten van de verschillende oplossingsrichtingen worden in dit stadium nog niet toegeschreven aan de betrokken actoren. Dat wil zeggen dat nu nog niet duidelijk is wie wat betaald.

Kosten maatregelen Onder kosten van de maatregelen wordt verstaan de investeringen en de beheer- en onderhoudskosten Investeringen

Voor het bepalen van de investeringen is uitgegaan van binnen het waterschap gebruikte eenheidsprijzen, prijspeil 2012. De investeringen zijn niet geïndexeerd. Hieronder is voor een

Figuur B6.1: kosten-batenanalyse Eiland van Schalkwijk

Zaken die niet uit te drukken zijn in geld Landschap, Natuur Cultuurhistorie

Zaken die niet uit te drukken zijn in geld Landschap, Natuur Cultuurhistorie

61

aantal maatregelen toegelicht wat bij de investeringen is meegenomen en wat niet

Concentreren fruitteelt Aan de hand van een bureaustudie is geschat wat het concentreren fruitteelt per ha kost. Consequentie hiervan is dat het resultaat een forse marge van afwijking kan hebben. Met de volgende kosten is rekening gehouden:

- De cijfers die gebruikt worden zijn gebaseerd op de KWIN fruitteelt, vakblad fruitteelt en informatie uit de sector.

- Kosten in beeld gebracht voor appels en peren - Kosten van de bomen - Kosten voor de ondersteuning van de aanplant - Kosten voor de installaties beregening, fertigatie, windsingels etc.) - Arbeidskosten tbv. de aanleg en inplant van de boomgaard - evt. kosten voor inkomstenschade ivm. verplaatsen - evt. te maken meerkosten voor aanschaf duurder grond Aanleggen waterberging Voor het aanleggen van waterberging is grondverwerving, inrichting en aanleg en grondafvoer meegenomen. Bij het aanleggen van een waterberging komt grond vrij. Als uitgangspunt is aangenomen dat 20% van deze vrijkomende grond wordt afgevoerd. Dit is opgenomen in de kapitaallasten. De verwachting is dat het resterende deel wordt verwerkt in het gebied. Hiervoor zijn geen kosten opgenomen.

Beheer en onderhoud Voor het bepalen van de jaarlijkse beheer- en onderhoudskosten zijn de standaard percentages gebruikt, waarmee gewerkt wordt binnen de Kosten-BatenWaterbeheer gebruikte methode van het waterschap. In de grafieken zijn enkel de extra beheer- en onderhoudskosten weergegeven. Het gaat om een vergelijking ten opzichte van de huidige situatie. Bijvoorbeeld voor het verplaatsen van de fruitteelt worden geen beheer- en onderhoudskosten opgenomen, aangezien het beheer- en onderhoud in de huidige situatie ook al plaatsvindt. In de berekeningen is nog geen rekening gehouden met mogelijke uitbreiding van het areaal aan fruitteelt. Baten maatregelen Landbouw (gras en overige gewassen) Voor de meest voorkomende gewassen zijn per variant aan de hand van kentallen (waternood) de gewasopbrengsten in beeld gebracht. De opbrengst is bepaald aan de hand van onderstaande formule: Opbrengst = opbrengst optimaal – (natschade en droogschade + nachtvorstschade + inundatieschade) De opbrengsten zijn zowel voor de huidige situatie als voor de drie varianten bepaald. Het verschil in opbrengst tussen huidige situatie en een variant wordt als baat gezien. Deze baten kunnen vervolgens positief (meer opbrengst) als negatief (minder opbrengst) zijn. In onderstaande tabel zijn de gebruikte kentallen opgenomen.

Tabel B6.1:Maximale opbrengsten van de verschillende functies

Maximale opbrengst (€/ha/jaar)

Omschrijving min

max

Gras € 725 € 725

Fruit € 16.640 € 21.020

Maïs € 990

Bieten € 3.700

Granen € 3.700

62

Baten fruitteelt Ook voor de fruitteelt zijn de opbrengsten voor de huidige situatie en de drie varianten bepaald. Echter het verschil in opbrengst tussen de huidige situatie en de varianten is nihil. Oorzaak hiervan is dat in de huidige situatie geen schade is en wordt berekend tijdens de nachtvorstschadebestrijding. Vanwege klimaatverandering is de verwachting dat er in de toekomst wel schade ontstaat als er geen maatregelen worden genomen. Aangenomen is dat die schade die ontstaat door een tekort aan water tijdens nachtvorstschadebestrijding 50% van de opbrengst is. In de varianten wordt die verwachte schade omgezet in baten (zie gearceerde blokken in de figuren). De baten in variant 3 kunnen op langer termijn toenemen doordat in het gebied tussen het Amsterdam-Rijnkanaal en de Schalkwijksewetering uitbreiding van de fruitteelt mogelijk geacht wordt. Baten bebouwing In de huidige situatie voldoet een aantal woningen niet aan de normering voor de opgave wateroverlast (aantal 19). Voor deze woningen is schade berekend. Er wordt uitgegaan van een schadebedrag van €17.500 per woning (bron: waterschadeschatter stowa, woning van 50 m2). Doordat in variant 1 en 2 maatregelen worden voorgesteld wordt de berekende schade in de huidige situatie direct omgezet in baten. In variant 3 wordt enkel gekeken naar schade en opbrengsten van grasland. Bebouwing is in deze variant dan ook niet meegenomen. Betrouwbaarheid De betrouwbaarheid van de resultaten wordt sterk bepaald door enerzijds de modelresultaten en anderzijds de gebruikte kentallen. Door de hoge mate van abstractieniveau van de maatregelen, is het niet mogelijk om een nauwkeurig model te ontwikkelen. De modelresultaten kennen dan ook een hoge mate van onzekerheid. Ook de kentallen hebben een onzekerheid. De gegevens zijn vaak verouderd en of spreken elkaar tegen. Om deze reden is gerekend met een bandbreedte. In de grafieken zijn echter enkel de maximale opbrengsten inzichtelijk gemaakt. De opbrengsten in een gebied zijn niet alleen afhankelijk van de opbrengst van de landbouw. De overige inkomsten zijn niet meegenomen in deze berekening. Voorbeeld: De frietboer die geen frietjes meer verkoopt, omdat het recreatieterrein onder is gelopen, is bijvoorbeeld niet meegenomen. Niet-marktgerelateerde effecten Om een beeld te krijgen van de meerwaarde van de varianten op de niet- marktgerelateerde effecten zijn gesprekken en bijeenkomsten met belanghebbenden en maatschappelijke organisaties georganiseerd. Het document “Oogst van de communicatie” geeft de opbrengst van deze verschillende gesprekken over bijvoorbeeld natuur en landschap en cultuurhistorie tijdens de variantenanalyse weer.

63

Bijlage 7 Kosten en marktgerelateerde baten per deelgebied Het Eiland van Schalkwijk is opgedeeld in een zeven deelgebieden. Deze deelgebieden zijn weergegeven in figuur B7.1. De marktgerelateerde kosten-batenanalyse van de 3 varianten, respectievelijk ‘optimalisatie huidige watersysteem’, ‘robuust watersysteem’, ‘waterrobuust landgebruik’, is voor elk deelgebied afzonderlijk uitgewerkt voor de opgaven wateroverlast, wateraanvoer en peilbeheer. De opgave schoon water is niet beschreven voor de afzonderlijke deelgebieden. Deze komt alleen in de algemene omschrijving in de hoofdtekst aan de orde. Op basis van deze uitwerking per deelgebied wordt inzichtelijk gemaakt:

de verdeling van de investeringen en baten over de deelgebieden van de verschillende varianten;

de relaties tussen de deelgebieden: in sommige deelgebieden worden investeringen gedaan voor baten in een andere deelgebied.

Figuur B7.1: Deelgebieden Eiland van Schalkwijk

64

Deelgebied A Wijk bij Duurstede Beschrijving Deelgebied A valt in zijn geheel binnen de gemeente Wijk bij Duurstede. Landbouw is de belangrijkste functie binnen dit gebied. In dit gebied is zowel melkveehouderij als fruitteelt aanwezig. Knelpunten in de wateraanvoer voor de fruitteelt worden veroorzaakt door te krappe watergangen en kunstwerken, waardoor de waterpeilen tijdens nachtvorstschadebestrijding soms tot boven zomerpeil worden opgezet. Dit levert wateroverlast bij melkveehouders op. Daarnaast vormt het inlaatpunt vanuit de Lek een risico voor de inlaatzekerheid. Bij lage Lekstanden is het niet altijd mogelijk water in te laten voor de nachtvorstschadebestrijding. Kortere termijn: varianten 1 en 2 Zowel varianten 1 als 2 richten zich op de herinrichting van het huidig systeem. Voor dit deelgebied worden alleen de oplossingen voor de wateropgave wateraanvoer fruitteelt geanalyseerd. In figuur B7.2 zijn de kosten (kapitaallasten en beheer en onderhoud) en baten voor beide varianten weergegeven. Wateraanvoer

De investeringen voor variant 1 en 2 zijn vergelijkbaar. Het verschil wordt veroorzaakt door het verschil in oplossingsrichting voor het inlaten van water uit de Lek (variant 1) of Amsterdam-Rijnkanaal (variant 2). Verplaatsen naar het Amsterdam-Rijnkanaal is klimaatrobuuster. Immers ook bij lage Lekstanden als gevolg van droogte geeft de inlaat bij het ARK een hogere leveringszekerheid. De gecombineerde kosten voor herinrichting van het systeem en het inlaatpunt maken dat variant 2 niet alleen klimaatrobuuster is, maar ook goedkoper. De lagere kapitaallasten van variant 2 leiden tot lagere baten dan variant 1. De gearceerde baten in de varianten geeft de mogelijke stijging van de baten weer als gevolg van de nachtvorstschadebestrijding. In de huidige situatie ontstaat geen schade aan de fruitteelt, maar de verwachting is dat in de toekomst als gevolg van klimaatverandering wel schade op kan treden. In de analyse is uitgegaan van een schade die eens in de vijf jaar optreedt. Door het uitvoeren van de maatregelpakketten in de varianten zal die schade niet optreden en kan als baat worden berekend.

Figuur B7.2: maatschappelijke kosten en baten kortere termijn deelgebied a Wijk bij Duurstede Langere termijn: variant 3 Wateroverlast

In deze variant wordt schade ontstaan door inundatie vergoed door een schaderegeling grasland. Over 25 jaar is dit berekend op een bedrag van 0,09 miljoen

jaarlijkse kosten en baten deelgebied A Wijk bij Duurstede

€ 0

€ 50.000

€ 100.000

€ 150.000

€ 200.000

€ 250.000

variant 1 variant 2

kosten(kapitaallasten)kosten(b&o)

baten

65

Wateraanvoer Variant 3 voor de lange termijn heeft relatieve hoge kapitaallasten, ca €155.000 voor het verplaatsen van de fruitteelt naar het gebied tussen het Amsterdam-Rijnkanaal en de Schalkwijksewetering. Net als het algemene beeld in de hoofdtekst staan de baten van deze variant niet in verhouding tot de kosten doordat de huidige fruitteelt nog geen noemenswaardige schade heeft. Aan het verplaatsen van de fruitteelt worden geen beheer- en onderhoudskosten toegerekend, omdat het een vergelijking ten opzichte van de huidige situatie betreft. Het beheer en onderhoud nemen bij verplaatsing niet toe.

Figuur B7.3: maatschappelijke kosten en baten kortere termijn deelgebied a Wijk bij Duurstede

jaarlijkse kosten en baten deelgebied A Wijk bij Duurstede

€ 0

€ 50.000

€ 100.000

€ 150.000

€ 200.000

€ 250.000

variant 3


baten

66

Deelgebied B1 Blokhoven Beschrijving Polder Blokhoven ligt in de gemeente Houten. De polder Blokhoven is een groot aaneengesloten weidelandschap en behoort tot een parel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Binnen de structuurvisie van de gemeente Houten wordt als ontwikkelingsrichting voor dit gebied de landbouw, water en recreatie genoemd. In de polder zijn inundatievelden en de openheid kenmerkend. Er is ruimte in de polder voor recreatie en natuur als nevenfunctie naast landbouw. Binnen dit deelgebied worden knelpunten binnen het watersysteem veroorzaakt door te krappe watergangen en te weinig berging. In polder Blokhoven speelt vooral de wateroverlast een rol. De wateropgave wateroverlast in deze polder is berekend op ca 14 ha. Daarnaast is er ook het knelpunt voor wateraanvoer ten behoeve van de fruitteelt. Peilopzet tijdens nachtvorstschadebestrijding zorgt voor overlast bij melkveehouders. Daarnaast vormen de te krappe watergangen en kunstwerken een risico voor het leveren van voldoende water tijdens nachtvorstschadebestrijding. Kortere termijn: varianten 1 en 2 De totale kosten van deze varianten voor Blokhoven zeggen niet zoveel over de onderlinge vergelijkbaarheid van de varianten. In de onderstaande beschrijving komt naar voren dat niet alle opgaven in beide varianten aan de orde komen. In figuur B&.4 zijn de kosten en baten voor polder Blokhoven per variant weergegeven:

Figuur B7.4: maatschappelijke kosten en baten kortere termijn deelgebied B1 Blokhoven Wateroverlast

In variant 1 worden watergangen en kunstwerken verruimd voor het aanpakken van de wateropgave wateroverlast en wateraanvoer. Door het uitvoeren van maatregelen worden baten gegenereerd. In variant 2 wordt de opgave wateroverlast opgelost door de aanleg van een grote waterplas. Deze relatief hoge investering is toe te rekenen aan de aanleg van een grote waterplas. In figuur B7.4 is te zien dat de beheer- en onderhoudskosten voor variant 2 lager zijn dan voor variant 1. Dit geeft echter een scheef beeld, omdat in deze grafieken enkel de marktgerelateerde maatregelen en effecten zijn verwerkt. De aanleg van een waterplas in combinatie met natuurvriendelijke oevers zorgt jaarlijks voor ca €10.000 euro aan beheer- en onderhoudskosten.

Wateraanvoer De maatregelen voor variant 1 zijn omschreven bij het vorige punt. In variant 2 worden alleen kleinschalige maatregelen getroffen voor deze opgave. De gearceerde baten geven de potentiële baten ten opzichte van de huidige situatievoor de fruitteelt aan als gevolg van

jaarlijkse kosten en baten deelgebied B1 Blokhoven

€ 0

€ 50.000

€ 100.000

€ 150.000

€ 200.000

€ 250.000

variant 1 variant 2


baten

klimaatverandering. In de toekomst bestaat het risico dat er schade ontstaat. Door het uitvoeren van de maatregelpakketten wordt dit risico zo klein mogelijk gehouden.

Peilbeheer Binnen variant 2 worden maatregelen getroffen om de klimaatrobuustheid binnen het peilbeheer te versterken (verlaging van deel van de peilen). Bij variant 1 wordt het huidig peilbeheer gehandhaafd.

Langere termijn: variant 3 Wateroverlast

In deze variant wordt schade ontstaan door inundatie vergoed door een schaderegeling grasland. Jaarlijks wordt hiervoor ca €4.500 voor gereserveerd (exploitatie).

Wateraanvoer In variant 3 wordt het merendeel van de kosten (95%) veroorzaakt door het verplaatsen van 18 ha fruitperceel uit Blokhoven naar het gebied tussen het Amsterdam-Rijnkanaal en de Schalkwijksewetering (deelgebied C). Hierdoor verbetert de doelrealisatie en de wateraanvoersituatie en nemen de inundaties af. (1%). De baten van het verplaatsen van de fruitteelt, worden gerealiseerd in deelgebied C. Deze baten zijn echter wel toegekend aan Blokhoven. Die kunnen op termijn nog stijgen omdat in deelgebied C de uitbreidingsmogelijkheden van de fruitteelt groter zijn dan in Blokhoven.

67

Figuur B7.5: maatschappelijke kosten en baten langere termijn deelgebied B1 Blokhoven

jaarlijkse kosten en baten deelgebied B1 Blokhoven

€ 0

€ 50.000

€ 100.000

€ 150.000

€ 200.000

€ 250.000

variant 3


baten

Deelgebied B2 Pothoek Beschrijving Deelgebied de Pothoek ligt in de gemeente Houten. De Pothoek is gelegen op een oeverwal. Binnen de structuurvisie van de gemeente Houten wordt als ontwikkelingsrichting voor dit gebied de landbouw, recreatie en natuur genoemd. Landschappelijk is dit gebied de schakel tussen de rivier de Lek en de achterliggende polders en komgronden. Binnen dit deelgebied worden knelpunten binnen het watersysteem veroorzaakt door veel (krappe) duikers. Deze bemoeilijken de wateraan- en afvoer. De aan- en afvoercapaciteit van de Pothoek is beperkt. In het gebied de ‘Pothoek’ speelt zowel het thema wateraanvoer als wateroverlast. Kortere termijn: varianten 1 en 2 Ook de totale kosten van de varianten 1 en 2 binnen de Pothoek zeggen niet zoveel over de onderlinge vergelijkbaarheid van deze varianten. In de onderstaande beschrijving komt naar voren dat niet alle opgaven in beide varianten aan de orde komen. In figuur B7.6 zijn de kosten en baten binnen de Pothoek weergegeven:

68

Figuur B7.6: maatschappelijke kosten en baten maatregelen kortere termijn deelgebied B2, Pothoek Wateroverlast en wateraanvoer

Opwaarderen (variant 1) of herinrichting van het watersysteem (variant 2) in ‘de Pothoek’ is nodig om de huidige fruitteelt van water te kunnen blijven voorzien. In variant 2 wordt een zogenoemde ‘hoogwatersloot’ naast de spoorlijn door aanpassing van de huidige Spoorsloot aangelegd. Deze nieuwe watergang heeft ook voordelen voor het tegengaan van de wateroverlast. De kosten voor herinrichting van het systeem zijn enigszins goedkoper dan de opwaardering van het huidig systeem, echter herinrichting van het systeem levert ook een bijdrage aan een duurzame gebiedsontwikkeling op het Eiland van Schalkwijk. De gearceerde baten geven de potentiële baten ten opzichte van de huidige situatievoor de fruitteelt aan als gevolg van klimaatverandering. In de toekomst bestaat het risico dat er schade ontstaat. Door het uitvoeren van de maatregelpakketten wordt dit risico zo klein mogelijk gehouden.

Peilbeheer Binnen variant 2 worden maatregelen (jaarlijkse kapitaallasten ca €36.000) getroffen om de klimaatrobuustheid binnen het peilbeheer te versterken (verlaging van deel van de

jaarlijkse kosten en baten deelgebied B2Pothoek

€ 0

€ 50.000

€ 100.000

€ 150.000

€ 200.000

€ 250.000

variant 1 variant 2

kosten(kapitaallasten)

kosten (b&o)

baten tovhuidigesituatie

waterpeilen en samenvoeging van peilgebieden). Bij variant 1 wordt het huidig peilbeheer gehandhaafd.

Beheer en onderhoud Het optimaliseren van de huidige situatie leidt tot hogere beheer- en onderhoudskosten dan het herinrichten van het gebied. De ‘Spoorsloot’ is minder lang dan de te verbreden watergangen.


In deze variant wordt schade ontstaan door inundatie vergoed door een schaderegeling grasland. Jaarlijks wordt hiervoor in de exploitatie ca €700 gereserveerd.

Wateraanvoer In variant 3 worden de kosten veroorzaakt door het verplaatsen van 25 ha fruitperceel uit de Pothoek naar het gebied tussen het Amsterdam-Rijnkanaal en de Schalkwijksewetering (deelgebied C). Alle aanwezige fruitteelt wordt verplaatst naar het gebied tussen het Amsterdam-Rijnkanaal en de Schalkwijksewetering. Hoewel de baten in dat gebied worden gegenereerd, worden ze wel aan het deelgebied Pothoek toegerekend. Net als het algemene beeld in de hoofdtekst staan de baten van deze variant niet in verhouding tot de kosten doordat de huidige fruitteelt nog geen noemenswaardige schade heeft. De baten kunnen op termijn nog stijgen omdat in deelgebied C de uitbreidingsmogelijkheden van de fruitteelt groter zijn dan in de Pothoek.

In figuur B7.7 zijn de kosten en baten van de maatregelen uit variant 3 voor deelgebied B2 de Pothoek weergegeven.

69

Figuur B7.7: maatschappelijke kosten en baten maatregelen lange termijn deelgebied B2, Pothoek

jaarlijkse kosten en baten deelgebied B2 Pothoek

€ 50.000

€ 100.000

€ 150.000

€ 200.000

€ 250.000

€ 0

variant 3


baten

Deelgebied C Tussen Amsterdam-Rijnkanaal en Schalkwijksewetering Beschrijving Deelgebied Tussen het Amsterdam-Rijnkanaal en de Schalkwijkse wetering ligt in de gemeente Houten. Landbouw is de belangrijkste functie binnen dit gebied. In de structuurvisie van de gemeente Houten wordt in dit deelgebied aan een gezonde en duurzame landbouw alle ruimte geboden. Voor het lint “Schalkwijk” wordt in de structuurvisie leefbaarheid opgevat als een mix tussen de functies wonen, agrarische bedrijfsvoering met minimale hinder en kleinschalige bedrijvigheid. Grootste knelpunt in dit deelgebied wordt veroorzaakt door de Kanaalsloot. Optimalisatie in de sturing van de hierin liggende kunstwerken (stuwen) kan de wateraanvoer erg verbeteren. Daarnaast vormen de (te krappe) duikers een belemmering in de watergang. In de kern Schalkwijk treedt wateroverlast op als de Schalkwijksewetering onvoldoende afvoercapaciteit naar het Amsterdam-Rijnkanaal heeft. Kortere termijn: varianten 1 en 2 Ook de totale kosten van de varianten 1 en 2 binnen dit deelgebied zeggen niet zoveel over de onderlinge vergelijkbaarheid van deze varianten. In de onderstaande beschrijving komt naar voren dat niet alle opgaven in beide varianten aan de orde komen. In figuur B7.8 zijn de kosten en baten binnen de Pothoek weergegeven.

70

Figuur B7.8: maatschappelijke kosten en baten maatregelen kortere termijndeelgebied C, Tussen Amsterdam-Rijnkanaal en Schalkwijksewetering Wateroverlast en wateraanvoer

In variant 1 worden met de voorgestelde investeringen de stuwen in de Kanaalsloot geautomatiseerd en overige watergangen en duikers verruimd. Inundaties nemen af, waardoor de knelpunten zo goed als opgelost worden. De baten worden vooral veroorzaakt door een sterke afname van schade door inundaties aan gras en fruit. De gearceerde baten geven de potentiële baten ten opzichte van de huidige situatievoor de fruitteelt aan als gevolg van klimaatverandering. In de toekomst bestaat het risico dat er schade ontstaat. Door het uitvoeren van de maatregelpakketten wordt dit risico zo klein mogelijk gehouden.

jaarlijkse kosten en baten deelgebied CTussen Amsterdam-Rijnkanaal en Schalkwijksewetering

€ 20.000

€ 40.000

€ 60.000

€ 80.000

€ 100.000

-€ 20.000

€ 0

variant 1 variant 2


kosten (b&o)


71

Peilbeheer Binnen variant 2 worden maatregelen getroffen om de klimaatrobuustheid binnen het peilbeheer te versterken (peilverlaging). De peilaanpassing heeft een negatief effect op de gewasopbrengsten. Hierdoor worden zelfs de baten negatief. Bij variant 1 wordt het huidig peilbeheer gehandhaafd.


In deze variant wordt schade ontstaan door inundatie vergoed door een schaderegeling grasland. Jaarlijks wordt hiervoor een bedrag van ca €6.000 gereserveerd (exploitatie).

Wateraanvoer De voorgestelde verplaatsing van fruitpercelen uit de deelgebieden A, B1 en B2, komen in dit deelgebied terecht. Investeringen die nodig zijn om dat mogelijk te maken zijn o.a. het realiseren van extra gemaalcapaciteit. De extra opbrengsten die het verplaatsen van de fruitteelt met zich mee brengt, worden als baat in het uit te plaatsen deelgebied gezien.

Figuur B7.9:maatschappelijke kosten en baten maatregelen lange termijn deelgebied C, Tussen Amsterdam-Rijnkanaal en Schalkwijksewetering

jaarlijkse kosten en baten deelgebied C Kanaalzone

€ 0

€ 50.000

€ 100.000

€ 150.000

€ 200.000

€ 250.000

variant 3


baten

Deelgebieden D, E en F, Ten noorden van Tull en ’t Waal , de westelijke oeverwal en ‘t Klooster

Beschrijving Deelgebied D, de polder Vuylkop en de gronden ten noorden van Tull en ’t Waal, liggen in de gemeente Houten. Voor het lint Tull en ’t Waal geeft de structuurvisie van Houten aan dat leefbaarheid hier centraal staat. Voor de gronden ten noorden van het lint en de polder Vuylkop staat landbouw centraal, waarbij in de genoemde polder ook ruimte moet zijn voor water en recreatieve functies. Het behoort namelijk gedeeltelijk tot de inundatievelden van de Nieuwe Hollandse waterlinie. Deel gebied E, de westelijke oeverwal. Binnen de structuurvisie van de gemeente Houten wordt als de ontwikkelingsrichting voor dit gebied de landbouw, recreatie en natuur genoemd. Dit gebied is de schakel tussen de rivier de Lek en de achterliggende polders en komgronden. Binnen dit deelgebied worden knelpunten binnen het watersysteem veroorzaakt door het aan- en afvoergemaal Waalseweg. Bij hevige neerslag kan dit gemaal het water niet voldoende afvoeren. Hierdoor ontstaat wateroverlast in de peilgebieden die ten zuiden liggen van dit gemaal. Het gemaal is hard aan vervanging toe en maatregelen in dit gebied zijn dan ook nodig. Deelgebied F, ‘t Klooster, ligt binnen de gemeente Nieuwegein. Dit gebied is een bedrijventerrein in ontwikkeling. In het gebied ten oosten van de A27 treedt wateroverlast op bij hevige neerslag. Bij een stijgend waterpeil in de Schalkwijksewetering kan het water de polder instromen. Kortere termijn: varianten 1 en 2

72

Figuur B7.10: maatschappelijke kosten en baten maatregelen kortere termijn deelgebieden D, E en F Wateroverlast

Deelgebied D: In dit gebied zijn geen grote knelpunten aanwezig. Er worden geen maatregelen voorgesteld. Ondanks dat er geen maatregelen worden getroffen zien we in dit gebied wel positieve baten. Waarschijnlijk zijn dit uitstralingseffecten van maatregelen die in andere deelgebieden zijn toegepast. Uit de resultaten blijkt dat het boezemwaterpeil in variant 1 en 2 enkele centimeters afneemt. Deelgebied E: In deelgebied E zijn maatregelen noodzakelijk om de wateroverlast tegen te

jaarlijkse kosten en baten deelgebied DEF

€ 100.000

€ 150.000

€ 200.000

€ 250.000

-€ 100.000

-€ 50.000

€ 0

€ 50.000

variant 1 variant 2


kosten (b&o)


73

gaan. Uit de variantenanalyse blijkt dat de voorgestelde maatregelen niet het gewenste effect hebben. De maatregelen leiden tot negatieve baten. Nader onderzoek naar de te nemen maatregelen is noodzakelijk. Deelgebied F: in variant 1 wordt om de wateroverlast op te lossen 0,02 miljoen geïnvesteerd voor de vervanging van een inlaat.

Peilbeheer Deelgebied F: Binnen variant 2 worden maatregelen (ca € 1800, jaarlijkse kapitaallasten) getroffen om de klimaatrobuustheid binnen het peilbeheer te versterken (peilverlaging).

Langere termijn: varianten 3 Wateroverlast

Deelgebied D, E, F: In deze deelgebieden wordt enkel de schaderegeling grasland voorgesteld. Dit valt onder de exploitatie (jaarlijks ca €3.000). Om deze reden zijn geen kapitaallasten zichtbaar. De negatieve baten ontstaan doordat er geen fysieke maatregelen worden getroffen.

Figuur B7.11: maatschappelijke kosten en baten maatregelen langere termijn deelgebieden D, E en F

jaarlijkse kosten en baten deelgebied DEF

-€ 50.000

€ 0

€ 50.000

€ 100.000

€ 150.000

€ 200.000

€ 250.000

variant 3


baten

COLLEGE VAN DIJKGRAAF EN HOOGHEEMRADEN COMMISSIE ALGEMEEN BESTUUR

Agendapunt 4

Onderwerp: Variantenanalyse raamwaterplan Eiland van Schalkwijk Nummer: 788899

In D&H: 11-02-2014 Steller: Telma Rath BMZ Telefoonnummer: (030) 634 57 76 In Cie: SKK 27-02-2014 Afdeling: Planvorming en Advies

In AB: Portefeuillehouder: Beugelink

Dit onderwerp wordt geagendeerd

ter kennisneming

ter consultering Variantenanalyse raamwaterplan Eiland van Schalkwijk (DM 780080)

ter advisering

In de collegevergadering van 11 februari 2014 heeft het college besloten: 1. Kennis te nemen van de verschillende oplossingsrichtingen voor de wateropgaven op het

Eiland van Schalkwijk zoals beschreven in de “Variantenanalyse raamwaterplan Eiland van Schalkwijk, Van wateropgaven naar oplossingsrichtingen”;

2. Kennis te nemen van de voorgestelde voorkeursoplossingsrichting en de onderliggende bestuurlijke keuzes voor de wateropgaven;

3. Ermee in te stemmen om deze voorkeursoplossingsrichting nader uit te werken tot het ontwerp raamwaterplan Eiland van Schalkwijk;

4. De variantenanalyse en de voorkeursoplossingsrichting voor het raamwaterplan Eiland van Schalkwijk ter consultatie aan de commissie SKK voor te leggen;

5. Het document ‘De oogst van de communicatie’ ter kennisneming aan de commissie SKK aan te bieden. (zie bijlage DM 788886)

Consultatievraag: Kan de de commisssie SKK instemmen met de voorgestelde bestuurlijke keuzes. Deze bestuurlijke keuzes liggen ten grondslag aan aan de voorkeursoplossingsrichting Eiland van Schalkwijk. Specifiek vraagt het college aan de commissie SKK:

1. of het waterschap het beleid met betrekking tot de wateraanvoer voor de watervraag in de fruitteelt moet doorvertalen naar het Eiland van Schalkwijk. In het Kromme Rijngebied is destijds de afweging gemaakt dat het waterschap de lasten van deze wateraanvoer draagt en niet de sector zelf.

2. of het waterschap de wateropgave wateroverlast ten alle tijden moet oplossen of compenseren (schaderegeling) of dat acceptatie van schade ook een optie is.

Korte inhoudelijke omschrijving: In 2010 heeft het college gekozen voor een participatieve planvorm voor het Eiland van Schalkwijk. De mogelijkheden voor een vergaande samenwerking met de bestuurlijke actoren uit het gebied (gemeente Houten1, provincie Utrecht) gaven destijds de doorslag voor de keuze van deze planvorm. Het waterschap heeft de ambitie om zijn taken duurzaam, klimaatbestendig en kostenefficiënt uit te voeren op het Eiland van Schalkwijk. Bij de ontwikkeling van het Eiland van Schalkwijk zullen wij in een aantal gevallen een trekkersrol vervullen bij het treffen van maatregelen, in andere gevallen volgt het waterschap anderen, zoals gemeenten. Deze ambitie wordt vastgelegd in het zogenaamde raamwaterplan. Dit plan bevat een visie op een duurzaam, klimaatbestendig en doelmatig ingericht watersysteem voor het Eiland van Schalkwijk. Ook worden kaders voor de deelplannen en activiteiten en een programmering van deelplannen en activiteiten voor een termijn van 25 jaar uitgewerkt.

1 De gemeente Houten heeft een structuurvisie opgesteld waarin landbouw als economische drager van het gebied is aangewezen, met ruimte voor cultuurhistorie, natuur en recreatie. Er wordt ruimte geboden aan ondernemers, bewoners en andere overheden om aan de slag te gaan en een duurzame ontwikkeling van het Eiland van Schalkwijk in gang te zetten.

788899 - 1 -