วสาหกจชมชนปลาตะเพยนสาน : การสรางอตลกษณของกลมคนมสลม เพอการพฒนาทองถนในจงหวดพระนครศรอยธยา Community Enterprise Crafts Carp : The identity of the Muslims For development Community in Ayutthaya Province.

เอนก รกเงน

คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร งานวจยนไดรบทนอดหนนการวจย จากกองทนวจย

มหาวทยาลยราชภฏพระนครศรอยธยา ปงบประมาณ พ.ศ. 2556

ชอเรอง วสาหกจชมชนปลาตะเพยนสาน : การสรางอตลกษณของกลมคนมสลม เพอการ พฒนาทองถนในจงหวดพระนครศรอยธยา

ผวจย นายเอนก รกเงน

กรรมการตรวจรบผลการวจย ผศ.ดร.จรยาภรณ รจโมระ และอาจารย ดร.เชาวนฤทธ เรองปราชญ

ทนวจย มหาวทยาลยราชภฎพระนครศรอยธยา ประจ าปงบประมาณ 2556

บทคดยอ

งานวจยฉบบน มวตถประสงค เพอศกษาการด าเนนงานกลมวสาหกจชมชนปลาตะเพยนสาน ชมชนหวแหลม ต าบลทาวาสกร อ าเภอพระนครศรอยธยา จงหวดพระนครศรอยธยา และเพอศกษาอตลกษณของคนมสลม ชมชนหวแหลม ต าบลทาวาสกร อ าเภอพระนครศรอยธยา จงหวดพระนครศรอยธยา โดยใชระเบยบวธวจยเชงคณภาพ และใชระยะเวลาการวจย 12 เดอน ในระหวาง เดอนตลาคม พ.ศ. 2556 ถง เดอนตลาคมพ.ศ. 2557 ผลการวจยพบวา คนมสลมมการด าเนนงานกลมวสาหกจชมชนปลาตะเพยนสานในรปแบบทไมเปนทางการ โดยไมมโครงสรางบรหารและไมมระบบการบรหารจดการกลม การด าเนนงานจะมคนกลางเปนผตดตอกบลกคาภายนอก สวนคนมสลมในชมชนจะท าหนาทผลตปลาตะเพยนสานเพอสงใหกบคนกลาง โดยคนกลางจะรบค าสงซอสนคาจากภายนอกชมชน แลวน าจ านวนสนคาทสงซอมาแจกจายงานผลตใหกบครอบครวตางๆ ในชมชน โดยแตละครอบครวจะรบผลตชนสวนของปลาตะเพยนทแตกตางกน ไดแก ครอบครวสานปลาตะเพยน และครอบครวทาส เขยนลวดลายปลาตะเพยน โดยคนกลางอาจจะท าหนาทประกอบพวงปลาตะเพยนสานหรออาจรบส าเรจรปจากผผลต เพอน าไปสงใหลกคาตอไป หรออาจน าไปวางจ าหนายภายนอกชมชน

อตลกษณของคนมสลม ชมชนหวแหลม ต าบลทาวาสกร อ าเภอพระนครศรอยธยา จงหวดพระนครศรอยธยา กลาวคอ เปนอตลกษณทถกเรยกวา “ชมชนสานปลาตะเพยน” ดวยภาพลกษณทถกมองวา เปนชมชนทมประวตศาสตรการท าปลาตะเพยนสานมายาวนานนบรอยป และเปนแหลงผลตปลาตะเพยนสานของจงหวดพระนครศรอยธยาและประเทศไทย โดยปลาตะเพยนสานไดถกท าใหกลายเปนสญญลกษณของความเปนไทยทคนไทยทวไปรจกกนอยางแพรหลาย

ปจจยภายในทท าใหชมชนสานปลาตะเพยนด ารงอตลกษณอยได กลาวคอ เปนชมชนมสลมทมความสมพนธทางเครอญาตสง และตงถนฐานอยในพนทเดยวกนอยางหนาแนน ท าใหความสมพนธมความใกลชดกน และผคนเกอบทงหมดเปนผนบถอศาสนาอสลาม จงท าใหหลกปฎบตในชวตประจ าวนมความคลายคลงกน โดยเฉพาะกลมสตรทสวนใหญมชวตอยในชมชน และมหนาทดแลบาน จดรวมดงกลาว จงเปนปจจยทสงผลท าใหชมชนสานปลาตะเพยนด ารงอยสบมา สวนปจจยภายนอกทท าใหชมชนสานปลาตะเพยนด ารงอตลกษณอยได กลาวคอ ปลาตะเพยนสานไดกลายเปนสนคาของจงหวดพระนครศรอยธยา ซงภายใตบรบททางการทองเทยว จงท าใหของฝากกลบบานทส าคญของนกทองเทยว คอปลาตะเพยนสานทผมาเยอนน ากลบบาน เพอเปนความทรงจ าใหรบรวา ไดมาเยอนจงหวดพระนครศรอยธยาแลว

TITLE : Community Enterprise Crafts Carp : The identity of the Muslims For development Community in Ayutthaya Province.

AUTHOR : Mr. Anek Rukngern ADVISORS : Assistant Professor Dr.Jariyaporn Rujimora, Dr.Chaowarit Ruangpratch RESEARCH GRANT : Phranakhon Si Ayutthaya Rajabhat University, Physical Year 2013

Abstract

This paper aims To study the community enterprise, community Plain weave headland Tha Lang. Ayutthaya Ayutthaya And to determine the identity of the Muslim community, Tambon Laem Thong Lang. Ayutthaya Ayutthaya The methodology of the study. And a research period of 12 months from October 2013 to October 2014.

The results showed that Muslim community enterprise with operations in Plain weave pattern is not official. With no structure and no executive management group. Operations would be centralized into contact with external customers. The Muslim community will serve production Plain weave, to submit to the mediator. By intermediaries to accept orders from outside the community. Then the amount of goods ordered and produced and distributed to families in the community, each family is to produce a piece of carp carp family are different. Paintings and family Fish pattern The mediator may serve households bunch Plain weave or may be made by the manufacturer. To be sent to customers. It can also be sold outside the community.

Identity of the Muslim community, Tambon Laem Thong Lang. Ayutthaya Ayutthaya is an identity that is being called. "Carp community" with the image being viewed. A community with a long history of making Plain weave hundreds of years. Plain weave and is a production of the Province and Canada. The Plain weave was made into a symbol of Thailand, the Thailand generally known.

Factors that make the carp identity is maintained, namely the Muslim community a kinship high. And settled in the same area intensively. Make the relationship closer together. And almost all people are Muslims. Therefore, the main practical daily were similar. Or women who mostly live in the community. And home care The whole point of such Therefore, the factors that cause the carp community existence dating. The external factors that enhance community identity carp existence, namely Plain weave is not becoming of Ayutthaya. In the context of tourism Therefore, the major tourist souvenirs back home. Plain weave is the guests to take home. To be remembered for that recognition. I visited Ayutthaya.

กตตกรรมประกาศ งานวจยฉบบนส าเรจไดดวยความอนเคราะหใหค าแนะน าจาก ผชวยศาสตรจารย ดร .จรยาภรณ รจโมระ และอาจารย ดร.เชาวนฤทธ เรองปราชญ กรรมการตรวจรบผลการวจย

ขอขอบพระคณ ปาเรยม และชาวบานทกคนในชมชนหวเรยม และชาวบานบางสวนของชมชน

ภเขาทอง ทมอบโอกาสใหผวจยเขาไปศกษาวจย รวมถงขอขอบคณบรบทชมชนหวแหลมทท าใหขาพเจาไดเรยนรความแตกตางระหวางไทยพทธกบไทยมสลม และรบรถงน าใจอนงดงามของทกผคนทนน

สดทายน ขอขอบพระคณอยางยง ส าหรบ มหาวทยาลยราชภฎพระนครศรอยธยา ทใหทนอดหนนการวจยทางวฒนธรรม ประจ าปงบประมาณ 2556

เอนก รกเงน ผวจย

สารบญ

บทท หนา 1 บทน า ………………………………………………………………………..………………....…….….. 1

ความส าคญและทมาของปญหา ………………………………………………….…….…….…….. 1 วตถประสงคการวจย ………………………………………….….….…………..……………..…….. 4 ค าถามหลกการวจย …………………………………………………….….…………………………… 4 ประโยชนทคาดวาจะไดรบ ………………………………….……..…….….…………………..….. 4 ขอบเขตการวจย ……………………….….....………………………………….…………………..….. 4 ขอตกลงเบองตน ……………………….….....………………………………….…………………..….. 5 ขอจ ากดของการวจย …………………………….………….……………………………….…..…..... 5 นยามศพทเฉพาะ …….…………………………………………………………………….…………… 5 กรอบแนวคดของการวจย ………………………………………………………….................... 6

2 ทบทวนวรรณกรรมทเกยวของ ………………………….…………………………………..…….. 8

ขอมลทวไปของจงหวดพระนครศรอยธยา ………………….….………….…….................. 8 ความเปนมาของคนมสลมบานหวแหลม ……………………………………………………...... 10 สภาพทวไปของชมชนหวแหลม ……………………………..….….…………….................…. 12

หตถกรรมปลาตะเพยนสานใบลาน ……………………………..….….……………................ 18 แนวคดและทฤษฎทเกยวของ ……………………………..….….……………....................... 29 3 วธด าเนนการวจย …..…………..…………..…..……………..…………..…………..………….…. 36

รปแบบการวจย ……………………………………………………..……….…………………….….. 36 การเลอกพนทศกษา ………………………………………….…………….…………………….…. 36 ประชากรเปาหมาย ………………………………..……………………………………………….... 36 การเกบรวบรวมขอมล ……………………….……..…………………………………………….… 36 วธการเกบรวบรวมขอมล ………………………………………………….………………………... 37 การบนทกขอมล ……………………………………………………………….……………………..…. 38 การจดหมวดหมและเรยบเรยงขอมล ……………………………….………….…………..…. 38 การวเคราะหขอมล ……………………………….………….…………….………………………... 38 การน าเสนอขอมล ……………………………….…………….………….………….……………… 38 ระยะเวลาในการด าเนนงาน ………………………………….…………….…………………….. 38

บทท หนา 4 ผลการวจย ….…..…………..…..…………..…..……………..……..……………..…………..….… 39

กระบวนการด าเนนงานกลมวสาหกจชมชนปลาตะเพยนสาน ชมชนหวแหลม ….. 39 อตลกษณของคนมสลมชมชนสานปลาตะเพยนหวแหลม ………..……………..……… 42

5 สรปผลการวจย อภปรายผล และขอเสนอแนะ ………………..……………………...…... 54 สรปผลการวจย ……………………………………………….……………….….….…..………....... 54 อภปรายผลการวจย …………………………….….….………………………………..…………... 56 ขอเสนอแนะ …………………………………………….….….….…………..….....………………... 58

บรรณานกรม …………………………………………..…………….…………………….……………… 70 ประวตยอของผวจย ……………………………………..…………….…………………….………………..……… 72

สารบญภาพ

ภาพประกอบ หนา

1 ภาพแสดงคนชองในอดต ……………………………………………….………….….….………….. 29 2 ภาพแสดงศาลเจาทบานคลองพล …………………………………..………….….….………….. 31 3 ภาพแสดงศาลนางกาไว .…..………………………………………..………………………………… 39 4 ภาพแสดงภาพแสดงโบราณสถานเมองเพนยต ……….…….…………..….….………………. 40 5 ภาพแสดงการสอนภาษาชองในโรงเรยนคลองพล ……………………….…………………… 46 6 ภาพแสดงเครองประกอบพธกรรมการแตงงาน ………………………….….……………..… 49 7 ภาพอปกรณการเลนประกอบในการพธกรรมแตงงาน ชกเชยและทบไทร …………… 50 8 ภาพแสดงการประกอบพธกรรมการแตงงานชอง ……………………….…………..….….… 51 9 ภาพแสดงหงผของคนชอง …………………………………………………..……………………….. 54

10 ภาพแสดงการประกอบพธกรรมบญสงทงบานคลองพล ………………………..…………… 56 11 ภาพแสดงเจาสวนนารายณ …………………………………………………………………….……… 60 12 ภาพแสดงการเซนไหวเจาท …………………………………………………………………………… 68 13 ภาพแสดงพนทบรเวณแถบเขาคชฌกฎ(ตะเคยนทอง-คลองพล) ………..………………… 77 14 ภาพแสดงพนทบรเวณบานคลองพล ………………………………………………………………. 78 15 ภาพแสดงพนทปลกขาวบานคลองพล …………………………………………………………….. 80 16 ภาพแสดงการท านาขาวของคนชองบานคลองพล……………………………………………….. 82 17 ภาพแสดงตนกระวานทปลกไวทวไปในชมชน …………………………………………………… 84 18 ภาพแสดงสวนผลไมและสวนยางพาราบานคลองพล …………………………………………. 90 19 ภาพการแสดงวฒนธรรมร าชอง …………………………………………..………………………… 96 20 ภาพแสดงหมบานชองทสรางขนทบานคลองพล ………………………………..…………… 98 21 ภาพแสดงการปลกปาบรเวณพนทสาธารณะประโยชนทงนาซ า ………………………… 101 22 ภาพแสดงประกวดรองเพลงชอง ในงานมหาสงกรานตบานชอง ……………………..…… 102 23 ภาพแสดงเนอเพลงชองตองช ………………………………………………………………………. 104 24 ภาพแสดงอกษรภาษาชองทถกประดษฐขน ……………………………………………….…… 107 25 ภาพแสดงการเรยนการสอนอกษรภาษาชอง …..……………………………………………….. 108

สารบญตาราง

ตาราง หนา

1 กรอบแนวคดของการวจย ………………………………………………………...………...…........... 7 2 การเปรยบเทยบภาษาชองกบภาษาไทย …………………………….………....…………......... 43 3 การจดล าดบความเปนชอง …………………….……………………………..……....………………. 45

1

บทท 1

บทน ำ

1.ควำมส ำคญและทมำของปญหำ ประเทศไทย เปนดนแดนทอดมสมบรณดวยทรพยากรธรรมชาต และมวฒนธรรมตางๆ

มากมายในแตละทองถน ดงเชน งานหตถกรรมตางๆ ทปรากฏตงแตอดตจนถงปจจบน ซงงานหตถกรรมจกสาน นอกจากเพอประโยชนใชสอยในการด ารงชวตแลว ยงแสดงถงความแตกตางของแตละทองถน และเอกลกษณเฉพาะทองถน เชน กระตบขาวจะพบมากในภาคอสาน เครองเขนจะพบมากในภาคเหนอ ยานล าเพา และเสอกระจดจะพบมากในภาคใต งอบพบมากในภาคกลาง สวนปลาตะเพยนสานหรอเรยกวา “ปลาตะเพยนสานใบลาน” จะพบมากในภาคกลางและแหลงผลตทส าคญกคอ พนทในจงหวดพระนครศรอยธยา ซงเปนของทระลกทอยคเมองพระนครศรอยธยามานบรอยป จนกลายเปนสญลกษณของจงหวดพระนครศรอยธยา

จากหลกฐานการสานปลาตะเพยนใบลานนน เรมท ากนครงแรกในสมยอยธยา ซงสมยกอน คนมสลมแถบเมองพระนครศรอยธยา ไดอาศยอยในเรอตามแมน าล าคลองและมอาชพพายเรอขายเครองเทศ ถวยชาม หมอ ไห และของเลนอนๆ ซงคนไทยเรยกคนกลมนวา “ชาวเรอแขกเทศ” ซงชาวเรอแขกเทศกลมนไดเรมท าปลาตะเพยนสานขน เนองจากชวตสวนใหญอยในเรอ มความผกพนกบน าและสงแวดลอม อกทงยงมความคนเคยกบรปรางลกษณะของปลาตะเพยนจากวถชวตทอาศยอยกบน า จงเรมน ามาจกสานโดยใชวสดทหาไดในทองถน เชน ใบมะพราว ใบตาลและใบลาน เปนตน และไดยดเปนอาชพสบทอดตอๆ กนมา โดยน ามาจกสานเปนรปรางปลาตะเพยน แลวทาสสนใหสะดดตาเดกๆ น ามาแขวนใหเดกอยากไขวควาขณะนอนอยในเปล เพอใหเดกเกดความเพลดเพลน และมความเชอวา เมอแขวนปลาตะเพยนสานใหเดกดแลว จะท าใหเดกมความมานะพากเพยร มความกาวหนาในอนาคต มความสมบรณแขงแรง ตอมาจงนยมน ามาเปนของขวญใหกบผอนในโอกาสตางๆ เชน งานแตงงาน ขนบานใหม เพราะเชอวาปลาตะเพยนสาน เปนสรมงคล หากน าไปแขวนทบานหรอรานคา จะท าใหครอบครวมความกาวหนา ร ารวย สมบรณและเจรญรงเรองยงๆ ขนอกดวย

จากการสมภาษณ พบวา การสานปลาตะเพยนของคนมสลมจงหวดอยธยานน สมยกอนจะท ากนในชวงเวลาทน าไหลเชยว เพราะคนสมยกอนจะประกอบอาชพลองเรอเครองเทศ ดงนนชวงเวลาน าไหลเชยวรนแรง คนมสลมจงไมนยมลองเรอไปขายของ แตจะหนมาประกอบอาชพอน เชนการสานปลาตะเพยนอยตามบานเรอน

ปจจบน คนมสลมทเรยกวา “แขกเทศ” ไดเขามาตงถนฐานอยบรเวณชมชนหวแหลม จงหวดพระนครศรอยธยา และบรเวณใกลเคยง และมการรวมกลมเครอญาตกนภายในชมชน และท าปลาตะเพยนสานสบตอมาจากบรรพบรษ จงท าใหปจจบนชมชนหวแหลม และชมชนใกลเคยง

2

กลายเปนแหลงผลตปลาตะเพยนสานใบลานทส าคญของจงหวดพระนครศรอยธยาและของประเทศไทย และเปนสนคาโอทอป(OTOP) ทส าคญของจงหวดพระนครศรอยธยาในปจจบน

คนบานหวแหลม ไดน าวสดจากธรรมชาตมาดดแปลง ท าเปนโมบายปลาตะเพยน ถอเปนภมปญญาทองถนทสามารถสรางรายไดใหกบคนในชมชนไดอยางเปนกอบเปนก า คนในชมชน กลาวถง ประวตการสานปลาตะเพยนในฐานะทเปนผสบทอดภมปญญา โดยกลาววา

“ปยาตายายเลากนตอ ๆ มาวามอยวนหนง กษตรยในสมยกอนจะเปนพระองคใดกไมทราบเหมอนกน อยากจะสานปลาตะเพยนเพอเปนของเลนไวแจกเดก ๆ ในระหวางทางทพระองคเดนทางไปในทตาง ๆ จงสงใหทหารไปตดใบลานใหเลอกใบสวย ๆ เรยว ๆ และกน าไปตากแดดสกพกพอใหใบออนแลวจงน ามาสานเปนปลาตะเพยนโดยทพระองคเปนคนคดวธและบอกใหทหารท าตาม แตทหารสานไมถกใจ พระองคจงหาคนอาสามาสานให บงเอญ เชด มฮมหมด พอคาเครองเทศน าเรอมาจอดเทยบฝงพอด ประกอบกบออกทะเลบอย จงสามารถสานปละตะเพยนออกมาไดอยางสวยงามเปนทถกใจ ปลาตะเพยนสานจงไดกลายเปนของเลนของเดก ๆ และไดมการถายทอดวธการท าและดดแปลงจนกลายมาเปนโมบายปลาตะเพยนจนถงการสานรปแบบอน ๆ จนมาถงรนลกรนหลานในปจจบน”

ปจจบน คนมสลมชมชนหวแหลม และชมชนใกลเคยงทเปนกลมเครอญาตไดรวมกลมกนอยางหลวมๆ ภายใตชอวา “กลมจกสานปลาตะเพยนใบลาน ” โดยไดยดอาชพการสานปลาตะเพยนเปนอาชพหลกและอาชพเสรม มการสงซอสนคาจากจงหวดตางๆ ทวประเทศ และวางขายทงในหางสรรพสนคา รานขายของฝาก ตามตลาดตาง ๆ ซงปลาตะเพยนสานจากภมปญญาชาวบาน กลายเปนเสมอนหวใจในการรกษาเอกลกษณความเปนไทย นอกจากนยงสามารถสรางรายได สรางเศรษฐกจแบบพงพาตนเองใหแกชมชน สรางความสมพนธอนดระหวางคนในชมชน

จากการเปลยนแปลงทางสงคมในกระแสโลกาภวตนทสงคมไทยตองเผชญ และเมองพระนครศรอยธยา ซงเปนสวนหนงของพนทประเทศไทยกไมสามารถหลกเลยงทจะเผชญกบการเปลยนแปลงเชนน ไดสงผลกระทบตองานหตถกรรมจกสานปลาตะเพยนทเปนภมปญญาทองถน ปลาตะเพยนสานทเคยเปนเครองแขวนและเครองเลนของเดกกลดบทบาทหนาทความส าคญลง ประกอบกบภายหลงทมการเขามาตงถนฐานของคนภายนอกมากขน และการพฒนาทางดานการศกษา อาชพ สงคม และเศรษฐกจ ท าใหคนรนหลงเรมละทงภมปญญาทองถน และความประณตในการผลตงานหตถกรรมของตนเอง การสานปลาตะเพยนจากวสดธรรมชาตจงเรมสญหายไป

ปจจบนยงคงเหลอแหลงผลตปลาตะเพยนสานทถอวาเปนแหลงใหญทสด คอ พนทจงหวดพระนครศรอยธยา บรเวณทชมชนหวแหลม ต าบลทาวาสกร อ าเภอพระนครศรอยธยา จงหวดพระนครศรอยธยา ซงยงคงมผผลตปลาตะเพยนสานเปนอาชพหลก และธ ารงรกษางานหตถกรรมนไว

3

และบางสวนกผลตเปนอาชพเสรม ในยามทวางเวนจากงานประจ า ซงการผลตหตถกรรมจกสานปลาตะเพยนขน เพอใชเปนสนคาทองถนนน มอยทพระนครศรอยธยาเพยงแหงเดยวในประเทศไทย และนบวนยงมคนในชมชนผลตกนนอยลง แตทงน การผลตปลาตะเพยนสานใบลาน กยงเปนการสานสายสมพนธของคนมสลมในพนท โดยเปนกจกรรมของชมชนในการพฒนาและสรางรายไดใหกบคนในชมชนหวแหลม

ชมชนหวแหลมแหงน เปนพนทอยอาศยของคนมสลม ซงเชอวาเขามาตงรกรากในประเทศไทย ตงแตสมยกรงศรอยธยามสมพนธไมตรกบนานาประเทศ ประมาณ 300-400 ปมาแลว หรออาจเปนกลมทถกกวาดตอนจากภมภาคอนๆ มายงพนทจงหวดพระนครศรอยธยา ในวาระตางๆ กนตามเหตการณส าคญทางประวตศาสตรไทย ชาวมสลมกลมน มวถชวตแบบชาวเรอ ด ารงชพดวยการเรเรอขายสนคาทจ าเปนในชวตประจ าวนไปตามเมองตางๆ ผานทางแมน าส าคญทไหลผานเมองพระนครศรอยธยา ซงคนไทยรจกกนดวา แขกเทศ หรอแขกแพ และนยมขายสนคา คอ “เครองเทศ” จนกลายเปนทรจกของคนไทยทวไป คนมสลมกลมนสานปลาตะเพยนจากใบลาน และน าไปเรขายตามชมชนตางๆทเรอลองไปถง แตในชวงระยะเวลาทผานมา สภาพสงคมของเมองพระนครศรอยธยาไดมการเปลยนแปลงไปดวยการพฒนาดานตางๆ ประเพณและวฒนธรรมทมมาแตเดมไดคอยๆ เลอนหายไป อนเนองมาจากการเปลยนแปลงทเกดขนทงจากปจจยภายในและภายนอก เหนไดอยางชดเจน คอ ชาวมสลมทอาศยอยกบเรอกลมน ไดเลกด ารงชวตแบบเดมทเคยอาศยอยในเรอ เปลยนมาตงบานเรอนตามรมฝงแมน าเจาพระยาเปนหลกแหลงแนนอน และยงกระจดกระจายอยบรเวณทเคยเปนตลาดน าหรอเรยงรายตามรมฝงแมน า

ปจจบน“กลมจกสานปลาตะเพยนใบลาน” เปนมการด าเนนงานโดยกลมคนมสลม ซงท าหนาทผลตสนคาปลาตะเพยนจกสานใบลาน และท าใหสนคาดงกลาว กลายเปนตวแทนหรอเอกลกษณของจงหวดพระนครศรอยธยา และเปนสนคาทระลกทไดรบความนยมของนกทองเทยวและคนทวไป ทงคนไทยและคนตางประเทศ จนอาจกลาวไดวา ปจจยหนงทท าใหผผลตปลาตะเพยนจกสานใบลานรนเกาๆ มรายไดจากงานหตถกรรมน มแรงจงใจทจะสบทอดอาชพสานปลาตะเพยนใบลานกนตอไปได แตในอนาคต หากมรดกทางวฒนธรรมทองถนดงกลาวน ขาดการสงเสรมสนบสนน และปลกฝงใหคนรนใหมไดเหนถงคณคา ดวยเหตผลความจ าเปนและขอจ ากดหลายประการ อาทเชน วตถดบส าคญ คอใบลาน ทหายากและมราคาสงขน ประการตอมาคอการพฒนาของรฐทมงพฒนาสความเปนเมองเพมมากขน และมการสงเสรมอาชพอตสาหกรรมตางๆ ซงมแนวโนมวาจะขยายตวขนในภมภาค ประกอบกบการเปลยนแปลงในคานยมและความเชอตางๆ ทางสงคมวฒนธรรมของชาวมสลมเอง ซงอาจสงผลกระทบทไมอาจคาดการณได จงอาจจะท าใหคนมสลมในชมชนหวแหลมเลกอาชพสานปลาตะเพยนใบลาน และหนไปประกอบอาชพอน จงท าใหงานหตถกรรมปลาตะเพยนสานใบลานตองสญหายไป ขณะเดยวกน กอาจสงผลใหเกดความลมสลายของชมชนได เนองจากความสมพนธของคนในชมชนมลดนอยลง

ดวยเหตนเอง ผวจยจงมความจ าเปนอยางยงทจะตองศกษาวจยเรองกลมจกสานปลาตะเพยนใบลาน ซงเปนกจกรรมของกลมคนชมชนหวแหลมในจงหวดพระนครศรอยธยา ซงปลา

4

ตะเพยนสานใบลาน ถอวาเปนมรดกทางวฒนธรรมของทองถนและคนไทย เปนความภมใจของคนพระนครศรอยธยา โดยงานวจยชนนมงศกษาวา กลมคนมสลมมการรวมตวกนอยางไร และมการจดการกลมปลาตะเพยนสานใบลานอยางไร นอกจากน งานวจยชนน ยงสะทอนใหเหนวา กลมคนมสลมไดใชประโยชนจากกจกรรมการรวมกลมปลาตะเพยนสาน เพอสรางอตลกษณของคนมสลมในจงหวดพระนครศรอยธยาอยางไร

2. วตถประสงคกำรวจย

2.1 เพอศกษากระบวนการด าเนนงานกลมวสาหกจชมชนปลาตะเพยนสาน ชมชนหวแหลม ต าบลทาวาสกร อ าเภอพระนครศรอยธยา จงหวดพระนครศรอยธยา 2.2 เพอศกษาอตลกษณของคนมสลม ชมชนหวแหลม ต าบลทาวาสกร อ าเภอพระนครศรอยธยา จงหวดพระนครศรอยธยา 3. ค ำถำมหลกกำรวจย

กลมคนมสลม ชมชนหวแหลมมการรวมกลมกนท ากจกรรมการสานปลาตะเพยนใบลาน เพอจ าหนายเปนผลตภณฑชมชน จนผลตภณฑปลาตะเพยนสานใบลาน กลายเปนอตลกษณของคนมสลมชมชนหวแหลมของจงหวดพระนครศรอยธยาไดอยางไร 4. ประโยชนทคำดวำจะไดรบ

4.1 บคคล กลม องคกร ทงภาครฐ ภาคธรกจ และภาคประชาสงคมทงในและนอกชมชนทสนใจสามารถไดรบความรและเขาใจถงการด าเนนงานของกลม วสาหกจชมชนปลาตะเพยนสาน และมองเหนคณคาของหตถกรรมทองถนทถอเปนเอกลกษณของทองถนและประเทศชาต รวมถง มการสบทอดใหเปนมรดกทองถนและชาตตอไป

4.2 หนวยงานระดบทองถน และสถาบนการศกษาสามารถประชาสมพนธกจกรรมทเปนเอกลกษณทองถนใหบคคลทวไปไดรบรและเขามารวมแลกเปลยนเรยนร รวมถง เผยแพรวฒนธรรมทดงามของชมชนมสลมใหแกบคคลทวไปไดแลกเปลยนเรยนรทงทางตรงจากการสมผสในพนทจรง และทางออม เชน ผานสอตางๆ และชมชนอาจมการตอยอดไปสการสรางแหลงทองเทยวเชงชาตพนธแหงใหมของจงหวดพระนครศรอยธยา 4.3 ผลงานวจย สามารถสรปเปนเอกสาร เพอใชประกอบในการบรรยาย สมมนา เผยแพร และแลกเปลยนในการประชมวชาการในสาขาวชามนษยศาสตรและสงคมศาสตร 5.ขอบเขตกำรวจย

5.1 ขอบเขตพนท ศกษาพนทชมชนหวแหลม ต าบลทาวาสกร อ าเภอพระนครศรอยธยา จงหวดพระนครศรอยธยา และพนทใกลเคยงทมระบบเครอญาตรวมกน

5

5.2 ขอบเขตเนอหา แบงออกไดดงน 1) ศกษาประวตกลมจกสานปลาตะเพยนใบลาน กระบวนการท างาน เครอขาย

ความสมพนธของกลม การจดการ รวมถงปญหา และการแกไขปญหาของกลมจกสานปลาตะเพยนใบลานชมชนหวแหลม

2) ศกษาการสรางอตลกษณของคนมสลมชมชนหวแหลม ต าบลทาวาสกร อ าเภอพระนครศรอยธยา จงหวดพระนครศรอยธยา สะทอนผานกจกรรมปลาตะเพยนสานใบลาน 6. ขอตกลงเบองตน การวจยในครงน พนทศกษาอยทชมชนหวแหลม ต าบลทาวาสกร อ าเภอพระนครศรอยธยา จงหวดพระนครศรอยธยา โดยแบงหวขอการศกษาออกดงน

6.1 การศกษาขอมลพนฐานชมชนหวแหลม ทงดานประวตศาสตร ความเปนมา เศรษฐกจ สงคม การเมอง การปกครอง ศาสนา ความเชอ และวฒนธรรมภายในชมชนบานหวแหลม ต าบลทาวาสกร อ าเภอพระนครศรอยธยา จงหวดพระนครศรอยธยา 6.2 การศกษากระบวนการสานปลาตะเพยนในลาน ทงในดาน ประวตความเปนมา การผลต การรวมกลม การจดการ การตลาด และการสรางผลตภณฑจนกลายเปนอตลกษณของคนในชมชนหวแหลม 7. ขอจ ำกดของกำรวจย บคคลในชมชนมอยเปนจ านวนมาก ผวจยจงไมสามารถท าการศกษาไดทงหมดทกคน เนองจากความจ ากดทางดานเวลา งบประมาณ ความยงยากในการเกบรวบรวมขอมลและการวเคราะหขอมล ดงนนจงท าการศกษาขอมลเฉพาะบคคลทส าคญในชมชนทเรยกวา “ผใหขอมลหลก” โดยจะสมภาษณคนในพนทชมชนบานหวแหลมเปนส าคญ และบคคลในชมชนภเขาทอง ซงเปนพนทใกลเคยงเทานน ซงเปนผคนทมสวนเกยวของกบกลมสานปลาตะเพยน

8. นยำมศพทเฉพำะ

ปลำตะเพยนสำน หมายถง งานหตถกรรมสานเปนรปปลาตะเพยน ซงใชวสด คอ ใบลาน ซงการสานปลาตะเพยนเปนอาชพหลกและอาชพเสรม และสรางชอเสยงใหกบจงหวดพระนครศรอยธยาในฐานะสนคาของจงหวด

แขกเทศ หมายถง ชาวไทยมสลมกลมทมเชอสายจากแถบภมภาคเปอรเซย และปจจบนไดอพยพเขามาตงรกรากอยในจงหวดพระนครศรอยธยาและสวนอนๆของประเทศไทย

วสำหกจชมชน หมายถง การจดการทรพยากรชมชนโดยคนในชมชนเอง อยางสรางสรรคเพอการพงตนเอง และความเขมแขงของชมชน

ทองถน หมายถง โครงสรางความสมพนธของกลมคนในพนทหนงๆ ทเขาใจการจดความสมพนธรวมกน ทงผคน พนท และทรพยากรแวดลอม ซงผคนในทองถนอาจมความแตกตางกนทง เรอง ความเปนมา เชอชาต ความเชอ และวธปฏบต แตสามารถอยรวมกนในพนทหนงๆ ได ภายใตการยอมรบระบบความสมพนธรวมกน

6

อตลกษณ หมายถง กระบวนการสรางตวตนทเราตองการแสดงใหคนอนเหน หรอรปรางตวตนทคนอนมองวาเปนเรา ซงอตลกษณเปนสงทประกอบสรางขนมา และสามารถเปลยนแปลงได 9. กรอบควำมคดในกำรวจย

จากกรอบความคดในการวจย อธบายวา การเปลยนแปลงทางเศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรม รวมทงการเคลอนยายของผคนจากภายนอกทเขามายงเมองพระนครศรอยธยา มผลท าใหคนมสลมสญเสยลกษณะเฉพาะกลม เกดผลกระทบท าใหวฒนธรรมเฉพาะกลมคนมสลมเปลยนแปลงไป และสงผลกระทบกบวถชวต และความเปนอยทางดานเศรษฐกจเปลยนแปลงไป ดงนนกลมคน

วฒนธรรมและ ภมปญญาปลา

ตะเพยนสานของคนมสลมชมชนหวแหลมในอดต

วฒนธรรมและ ภมปญญาปลา

ตะเพยนสานของคนมสลมชมชน

หวแหลม ในปจจบน

การเปลยนแปลงทางเศรษฐกจ สงคม และการเขามาตงถนฐานของ

คนภายนอกทองถน

หตถกรรมปลาตะเพยนสาน

การด ารงวถชวตและวฒนธรรมคนมสลม

วสำหกจชมชนปลำตะเพยนสำน

อตลกษณคนมสลมชมชนหวแหลม

7

มสลมจงมการรวมกลมกน ผานกจกรรมการสานปลาตะเพยน เพอจ าหนายเปนผลตภณฑชมชน และเพอเปนการสรางรายไดและท าใหชมชมมสลมสามารถพงพาตนเองได ซงการรวมกลมในการสานปลาตะเพยน นอกจากสรางรายไดใหคนในชมชนแลว ยงเปนการสรางอตลกษณเฉพาะของคนมสลมในทองถนชมชนหวแหลมอกดวย ซงในงานวจยชนน ผวจยตงค าถามวา ชมชนปลาตะเพยนสานมการรวมกลมกนอยางไรและ สนคาปลาตะเพยนสานใบลาน กลายเปนอตลกษณของคนมสลมชมชนหวแหลมของจงหวดพระนครศรอยธยาไดอยางไร

8

บทท 2 ทบทวนวรรณกรรมทเกยวของ

การศกษาวจยเรอง วสาหกจชมชนปลาตะเพยนสาน การสรางอตลกษณของกลมคนมสลมเพอการพฒนาทองถนในจงหวดพระนครศรอยธยาในครงน ผวจยไดศกษาชมชนหวแหลมเปนส าคญ เนองจากเปนชมชนทผลตหตถกรรมปลาตะเพยนสานใบลาน ประกอบกบชมชนหวแหลมยงมความส าคญโดดเดนดวยอกประการหนง กลาวคอเปนชมชนมสลมซงนบถอศาสนาอสลาม ถอวาเปนกลมคนทมความสมพนธเกยวเนองกบพฒนาการทางประวตศาสตร และการเจรญเตบโตของเมองพระนครศรอยธยามาตงแตอดตจนถงปจจบน ซงในบทท 2 ผวจยจ าแนกออกไดดงน 1. ขอมลทวไปของจงหวดพระนครศรอยธยา จงหวดพระนครศรอยธยา หรอกรงศรอยธยาในอดตนน เปนพนททมความส าคญในฐานะทเคยเปนราชธานเกาของประเทศไทยในอดต เปนศนยกลางของความเจรญรงเรองทสดแหงหนงในดนแดนเอเชยตะวนออกเฉยงใต โดยเฉพาะการเปนศนยกลางทางการคาขายในภมภาคและประวตศาสตรทางสงคมของพระนครศรอยธยา เปนพนททมการผสมผสานของคนหลายชนชาต หลายเผาพนธ ท าใหเมองพระนครศรอยธยาเปนเมองทมความสมบรณทางดานสงคมวฒนธรรม ปจจบนจงหวดพระนครศรอยธยา มเนอทประมาณ 2,547.62 ตารางกโลเมตร หรอประมาณ 1,597,900 ไร คดเปนรอยละ 15.46 ของพนทภาคกลาง ตงอยในภาคกลางของประเทศ มขนาดใหญเปนอนดบท 11 ของจงหวดในภาคกลาง เปนบรเวณทลมภาคกลาง ตงอยทละตจดท 14 องศาเหนอ ลองตจดท 101 องศาตะวนออก อยหางจากกรงเทพมหานครไปทางทศเหนอประมาณ 75 กโลเมตร ในยคประวตศาสตรทยาวนานกวา 1,300 ปของสงคมไทย อาณาจกรอยธยา ไดรบการบนทกวา เปนยคสมยทยาวนานทสด และมความย ง ใหญร ง เรองมากกวา 4 ศตวรรษ มพระมหากษตรยปกครอง 33 พระองค 5 ราชวงศ โดยมราชวงศสพรรณภมทครองอ านาจอยไดนานกวาราชวงศใด ดวยชวงเวลาการเปนราชธานทยาวนานนเอง ท าใหมพฒนาการและความเจรญรงเรองทปรากฏหลกฐานใหเหนชดเจน ทงดานการปกครอง เศรษฐกจการคา สงคม วฒนธรรม และการเจรญสมพนธไมตรกบนานาอารยประเทศ การเรมตนทางประวตศาสตรของอยธยา ปรากฏตามพระราชพงศาวดารฉบบหลวงประเสรฐอกษรนต ทไดกลาวถงการสรางวดพนญเชง ในป พ.ศ. 1867 อนแสดงวาบรเวณนเคยเปนทตงชมชนมากอน ตอมา สมเดจพระรามาธบดท 1 (พระเจาอทอง) จงไดทรงสถาปนาอยธยาเปนราชธาน เมอ พ.ศ. 1893 ณ ชยภมอนเหมาะสมของเกาะเมองทลอมรอบดวยแมน าทส าคญถง 3 สาย คอ แมน าเจาพระยา แมน าปาสก และแมน าลพบร (คลองเมอง) ซงเมอวดระยะทางรวมกนของแมน าทไหลผานจงหวดพระนครศรอยธยาในปจจบนน มความยามถง 199.5 กโลเมตร และยงอยไมไกลจากแมน าทาจนและแมน าบางปะกง ดนแดนนอยในพนทราบลมอดมสมบรณเหมาะแกการเพาะปลก สะดวกแกการตดตอคาขายทางทะเลกบตางประเทศ เปนผลใหการปกครอง เศรษฐกจ

9

ระบบสงคมและวฒนธรรมไดรบการพฒนาเจรญรดหนาอยางทไมมอาณาจกรใด ๆ เปนมากอน (กรมศลปากร, 2515) จนกระทงตองเสยเอกราชแกพมา สนสภาพราชธานในป พ.ศ. 2310 แลว อยธยาไดกลายเปนหวเมองในสมยธนบรและสมยรตนโกสนทร การเสยกรงครงทสองเสมอนการสญสนไปทงหมด ไมวาผคนและสงปลกสรางทนครราชธานของไทยแหงนไดสงสมมาเปนเวลานานกวา 400 ป คนกรงเกาไดแตกกระสานซานเซ นกนไปบางสวนถกกวาดตอนไปยงประเทศพมา ตงบานเรอนอยแถบเมองมณฑะเลย คนท ไมถกกวาดตอนบางสวนตดตามพระเจากรงธนบรมาอยเมองใหม ดงกลาวกนวาชาวฝงธนคอคนกรงเกา (สารคด, 2528:160) และคนกรงเกาสวนหนงหลบหนภยสงครามกยอนกลบมาท ามาหากนอยตามถนฐานบานเดมของตนทงในตวเกาะเมองอยธยาและนอกเกาะเมอง ตามบนทกของชาวฝรงเศส ประมาณวาในราวป พ.ศ. 2377 อยธยามประชากรราว 4 หมนคน ในชวงตนกรงรตนโกสนทรนน อยธยากยงมคนหลากหลายเชอชาตอาศยอยหลายกลมดวยกน อาท ชาวมอญ ญวน ลาว จน และมสลม ชาวมอญตงบานเรอนอยทบานเสากระโดง อ าเภอบางปะอน ชาวมอญเหลานแตเดมมอาชพคาขายทางเรอ สวนมากไปรบซอใบจากทปากน าสมทรปราการบรรทกมาขายทอยธยาเลยขนไปจนถงนครสวรรค ชาวญวน ตงบานเรอนอยในทองทต าบลส าเภาลม คนอยธยาเรยกบรเวณหมบานแหงนวาเปนบานญวน นบเปนชมชนใหญกวารอยหลงคาเรอน สวนมากนบถอศาสนาครสต นกายโรมนคาธอลก มวดนกบญโยเซฟเปนศนยกลางของชมชน ในอดตชาวญวนมฝมอในการตอเรอ ถกทอแห สวง และท ามาหากนในล าน าเจาพระยาเชนกน ปจจบนชาวญวนขยายตวไปตงบานเรอนตามทองทตาง ๆ เชน บานแพน เจาเจด เสนา โดยเฉพาะทบางไทร มชาวญวนอาศยอยอยางหนาแนนจนเรยกวาเกาะญวน และยงใชภาษาญวนในพธกรรมทางศาสนา ชาวลาว อาศยอยในเขตอ าเภอนครหลวง ตงบานเรอนเรยงรายกนไปตามรมแมน าปาสก ทบานสามไถ ตนโพธ และไผหนอง ชาวลาวเคยเปนชางฝมอทงชางทอง ชางทอผา และชางตเหลก คนลาวจากพนทแหงนไดน ามดไปจ าหนายทบานอรญญกทอยเหนอล าน าปาสกไมหางกนมากนก มดอรญญกจงเรยกชอตามแหลงจ าหนาย ไมใชแหลงผลต ชาวจน เดมตงบานเรอนอยหนาแนนบรเวณวดพนญเชง และรมน าฝงตรงขามกบวด แตปจจบนอาศยอยหนาแนนบรเวณหวรอ ตลาดเจาพรหม มทงจนแตจวและไหหล า สวนมากประกอบอาชพท าธรกจโรงเลอยไม และยงมฝมอในการตอเรอเชนเดยวกบชาวญวนดวย ปจจบนชาวจนในเมองอยธยารวมตวกนเปนสมาคม ชมรม มลนธ ซงมบทบาทชวยเหลอสาธารณะกศลในอยธยาอยางมาก ชาวมสลม มสลมในพระนครศรอยธยามอาศยอยเปนจ านวนมาก โดยเขามาเพอคาขายและพงพระบรมโพธสมภารจนกระทงถงปจจบนน มการสบสายเผาพนธของพอคามสลมทเขามาพงพระบรมโพธสมภารตงแตครงเปนราชธานรวมถงสมยทมการเกณฑชาวมสลมจากทางใตขนมาเปนเชลย จงท าใหจงหวดพระนครศรอยธยามประชากรชาวมสลมประมาณ 70,000 คน และยงปรากฏมมสยดทจดทะเบยนถกตองแลว จ านวนถง 56 แหง ถอไดวามประชากรมสลมและมสยดมากเปนอนดบสองรองจากรงเทพ (เสาวนย จตตหมวด, 2530)

10

ตอมาในสมยรชกาลท 5 เมอสมเดจพระเจาบรมวงศเธอกรมพระยาด ารงราชานภาพ ทรงด ารงต าแหนงเสนาบดกระทรวงมหาดไทย ทรงเหนวาแตละแขนงมพนทกวางขวาง ทงจ านวนประชากรกมากเกนกวาทแขวงจะรบผดชอบไดอยางทวถง จงไดทรงแบงแยกแขวงเดมออกไป แขวงอทย เปนแขวงอทยใหญ และแขวงอทยนอย แขวงนครเปนแขวงนครใหญ และแขวงนครนอย แขวงเสนา เปนแขวงเสนาใหญและแขวงเสนานอย มแตแขวงรอบกรงทคงอยตามเดมไมไดแบงแยก รวมเปน 7 แขวง จนมการปฏรปการปกครอง รวมอยธยาเขากบหวเมองตาง ๆ เปนมณฑลเทศาภบาลในป พ.ศ. 2438 จ านวนประชากรหนาแนนขน จงขยายจาก 7 แขวงเพมเปน 11 แขวง ตอมาในสมยรชกาลท 6 พ.ศ. 2459 ไดขยายเพมเปน 12 แขวง และเปลยนชอเรยกจากแขวงเปนอ าเภอตาง ๆ เชน แขวงนครใหญเปลยนเปนอ าเภอมหาราช แขวงเสนาใหญเปลยนเปนอ าเภอผกไห เปนตน ครนถง พ.ศ. 2469 สมยรชกาลท 7 เปลยนชอจากจงหวดกรง เกาเปนจงหวดพระนครศรอยธยาตงแตนนเปนตนมาจนถงปจจบน แตกยงคงเรยกอ าเภอเมองวาอ าเภอกรงเกาอยจนป พ.ศ. 2500 ไดบรณะเกาะเมองเพอตอนรบนายกรฐมนตรของประเทศสภาพพมา จงเปลยนชออ าเภอกรงเกามาเปนอ าเภอพระนครศรอยธยา 2. ความเปนมาของคนมสลมบานหวแหลม ชาวมสลมเขามาตงถนฐานตงแตสมยกรงศรอยธยา สวนหนงเปนชาวอาหรบเปอรเซย ซงเดนทางโดยเรอเขามาประกอบอาชพคาขาย ตลอดจนตงหลกแหลงอยทางใตของไทย มทงชาวเปอรเซยซงนบถอนกายชอะหและนกายซนนะห แมวาจะมการตงถนฐานอยเปนจ านวนมากทางดนแดนทางภาคใต ในแถบสงขลา พทลง แตกพบวามอยจ านวนไมนอยทตงถนฐานในกรงศรอยธยา กเพราะวาแตแรกทลองเรอเขามาคาขายนน พระนครศรอยธยาเปนดนแดนทมท าเลทด เหมาะสมแกการตงเปนก าปง หรอหมบาน ยานทชาวมสลมไดเลอกตงรกรากอาศยอย คอ แถบหวแหลม ดานทศเหนอของเกาะเมองอยธยา และยานคลองตะเคยน โดยอาศยอยบนแพรมฝงแมน าปาสก จนมการเรยกขานมสลมกลมนวา แขกเทศ อนหมายถงแขกตางประเทศ หรอแขกแพ (เสาวนย จตตหมวด, 2431 : 120) นอกจากนแลวยงปรากฏวา ศาสนาอสลามไดถกเผยแพรเขามาสดนแดนกรงศรอยธยาโดยผานทางดนแดนมลาย หรอทเรยกวาอาณาจกรปตตานดวย เปนการเขามาของชาวอาหรบ และอนเดยซงนบถอศาสนาอสลาม เพอท าการคาขายและเผยแพรศาสนาในราวป พ.ศ. 1980 (อทย หรญโต 2521, 14-16) ตอมาปตตาน ไดยกฐานะเปนประเทศราชของกรงศรอยธยาเหมอนเมองตาง ๆ ในแหลมมลาย จงถอไดวา อสลามไดเขามายงดนแดนทเปนประเทศไทยตงแตสมยนเอง การคงอยของชมชนมสลมในพระนครศรอยธยา ยงคงสบตอมาจนกระทงราชธานไดเสยใหแกพมาในป พ.ศ. 2310 ขณะนน ปรากฏเอกสารวา บานเรอนของชาวเมองถกเผาผลาญจนสน รวมทงบรรดาชาวมสลมทอาศยอยในแพ จอดขายสนคาอย ณ ต าบลหวแหลม หวรอ และคลองตะเคยน นบรอย ๆ ครวเรอน กพากนอพยพหลบภยลอยแพหนขาศกมาจอดพ านกอยทต าบลคลองบางหลวง ตงแตต าบลบางกอกใหญ ไปจนถงวดเวฬราชนทงสองฝง (หลวงพพธเภสช, 2512 : 5) ชวงเวลาทส าคญอกชวงหนง ทมสลมไดโยกยายเขามาอยในดนแดนอยธยา และภมภาคอน ๆ

11

ใกลเคยง นาจะเปนในรชสมยของพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลก ซงไดอพยพชาวมสลมปตตานมาไวทภาคกลางของไทย 2 ครง คอ พ.ศ. 2329 และ พ.ศ. 2334 เพอเปนการเพมจ านวนพลเมองในระยะแรกของการสรางกรงรตนโกสนทร ตอมาไดเกดกบฏปตตานขนในป พ.ศ. 2351 และรชสมยของพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว ไดเกดกบฏขนทเมองไทรบร และหวเมองตาง ๆ ซงในแตละครง พระมหากษตรยไทยจะทรงโปรดเกลาฯ ใหยกทพไปปราบปราม ผลของการปราบปรามแตละครง กคอ ชาวมสลมจะถกกวาดตอนมาเปนเชลย ทกรงเทพและเมองใกลเคยง อาท ยานสแยกบานแขก ทงคร พระประแกง บางคอแหลม มหานาค พระโขนง คลองตน มนบร หนองจอก นครนายก ฉะเชงเทรา เพชรบร รวมถงพระนครศรอยธยาดวย เชลยเหลานหากเปนคนชรากจะใหอยแถบเมองไชยา สวนทเปนคนหนมสาว หรออายนอย กใหอพยพโยกยายเขามาอยในเมองพระนครศรอยธยา และมทท ากนอยทน ผนบถออสลามนกายซนนะหกลมนเอง มสญชาตญาณของนกเดนเรอทะเลคาขาย และชอบอยรมน าเชนเดยวกบบรรพชน จงไดเปนตนก าเนดของแขกแพเมองศรอยธยาในเวลาตอมา (สภทร สนคนธาภรมย ณ พทลง, 2530 : 182) อยางไรกด แมหลงจากกรงศรอยธยาแตกแลว ชาวแขกแพไดพากนลองแพอพยพลงมาอาศยอยในแถบรมฝงแมน าเจาพระยา สวนหนงตงรกรากอยแลว ประกอบอาชพดงเดม คอ คาขาย โดยใชแพซงเปนทอยอาศยเปดเปนรานคาขาย อนแสดงถงความคดทเชยวชาญและรอบรในการพาณชย เนองจากในยครตนโกสนทรตอนตนนน ถอไดวาแมน าและล าคลองเปนเสนทางคมนาคมหลกทส าคญ ชาวเมองตางพากนสญจรไปมาทางน า ชาวแขกแพจงขายสนคาไดจ านวนมาก (ดเรก กลสรสวสด, 2517 : 76) ในขณะเดยวกนแขกแพจากกรงศรอยธยาอกสวนหนงไดอาศยพ านกอยบรเวณล าน าเจาพระยาอยในชวงเวลาหนงเทานน แลวจงหวนกลบไปยงอยธยาเพอตงถนฐานเหมอนเดม จงท าใหจงหวดพระนครศรอยธยาในปจจบนเปนเมองทมชาวไทยมสลมอยจ านวนมาก ชาวมสลมนนไดเขามาตงถนฐานอยในเมองพระนครศรอยธยามาตงแตครงสมยทอยธยามความสมพนธทางการคา และการทตกบนานาประเทศ ชาวมสลมไดมบทบาททางการเมองและเศรษฐกจเรอยมา บางกลมไดเปลยนมานบถอพทธศาสนา ขณะทบางกลมยงคงนบถอศาสนาอสลามดงเดม อยางไรกด ประวตศาสตรอยธยาปรากฏอยหลายครงวา มสลมมการรวมตวอยเปนชมชนของตวเอง เชน ชมชนแขกคลองตะเคยน ชมชนแขกตะเกย เปนตน (ส.พลายนอย, 2504 : 30) ดงทไดกลาวไปแลววา ชมชนมสลมในจงหวดพระนครศรอยธยานนมอยดวยกนหลายชมชน ซงกไดอยอาศยสบตอกนมานบรอยป โดยเฉพาะชมชนใหญอยางชมชนมสลมเชอสายมลาย ซงมกจะตงถนฐานอยแถบคลองตะเคยน หรอตะเกย ทางทศตะวนตก และทศใตของเกาะเมอง ชมชนนเปนชมชนขนาดใหญ มมสยดเปนศนยรวมความเชอของตนเอง ชมชนมสลมเชอสายอาหรบ – เปอรเซยนน จะอาศยอยแถบทศเหนอของเกาะเมอง ในยานทเรยกกนตดปากวา หวแหลม การตงถนฐานของชาวมสลมในยานน ยงไมเปนการถาวรเทยบเทากบชมชนดานทศใตของเกาะเมอง เนองจากในระยะกอนหนาน คนกลมนยงไมนยมปลกสรางบานเรอนอาศยอยบนบก แตนยมอาศยอยในแพ เรยงรายตามรมแมน าเจาพระยา และบรเวณรมคลองเมอง คนไทยทวไปจงนยมเรยกตดปากวา แขกเทศ ยงชพดวยการคาขายเปนหลก

12

เชนเดยวกบบรรพบรษ สนคาทเรขายไปตามล าน านนเรยกกนวา เครองเทศ ซงหมายถง ขาวของเครองใชทวไปทขายโดยแขกเทศ อาชพนเจรญรงเรองด เนองมาจากคนไทยนยมตงบานเรอนอยรมน า ดงนนการเดนทางสญจรไปตามล าแมน าของชาวแขกเทศเหลานจงเปนไปเพอการบรรทกสนคาส าหรบแลกเปลยนซอขายในฐานะพอคาคนกลาง ถงแมวาหวแหลมจะเปนยานทอยอาศยใหญของชาวมสลมเชอสายอาหรบ – เปอรเซย แตในละแวกใกลเคยงทหางออกไป เชน แถบทงภเขาทอง บานปอม กมชาวมสลมกลมเดยวกนนอาศยอยกระจดกระจายกนไปตามฝงแมน าเจาพระยาทางทศเหนอขนไปของเกาะเมอง ในครงกอนชมชนแถบนแทบจะแยกความสมพนธกนฉนทเครอญาตกนไมได เพราะลวนแตมความเกยวของกนมาแตครงสมยกรงศรอยธยาเปนราชธาน แมวาจะยงไมปรากฏหลกฐานเอกสารระบชดวา ชมชนหวแหลมมก าเนดขนมาแตสมยใด เนองจากยงไมพบเอกสารประวตศาสตรทไดเอยถงไว แตจากค าบอกเลาของชาวบาน มความเชอในต านานทเลาสบตอกนมาในทองถนวา ชมชนนเปนสวนหนงของกรงศรอยธยาเมอครงทเปนราชธาน บรเวณทเปนแงแหลมนน เคยใชเปนทประหารนกโทษหรอทเรยกวา ยานกดหว ซงคนไทยนบถอพทธศาสนามความเชอวา ไมเหมาะแกการสรางบานเรอนอยอาศยในบรเวณดงกลาว ดงนนยานนจงเปนทอยของผทนบถอศาสนาอน คอ อสลาม เรอยมา ตอมาหลกจากเสยกรงใหกบพมา กรงศรอยธยามสภาพกลายเปนเมองร าง ชาวเมองโดยเฉพาะมสลมในอยธยาจ านวนมากถกกวาดตอนไปเปนเชลยศกทพมา จนถงสมยทเจาพระยาจกร ในขณะทด ารงยศเปนเจาพระยามหากษตรยศก ไดรวบรอบผคน ก าลงพล เขาตจนทบรคนจากพมาได กเคลอนทพกลบมายงพระนครศรอยธยา ครนเหนวาเมองทรดโทรมเกนก าลงทจะซอมแซมได กจงไดโยกยายไปสรางเมองใหมทกรงเทพฯ คงมแตชายหญงชาวมสลมคหนงทตามทพของเจาพระยาจกรไดทลขออยพ านกบรเวณหวแหลมซงเปนบานเดมกอนเสยกรง และไดมลกหลานสบตระกลเรอยมาจนถงปจจบน 3.สภาพทวไปของชมชนหวแหลม ชมชนมสลมหวแหลมซงเปนชมชนใหญทมพนทอยดานทศเหนอของเกาะเมอง บรเวณทเปนจดทคลองเมองหรอแมน าลพบรไหลมาบรรจบกบแมน าเจาพระยา ในระยะหลงจากทมการจดการปกครองดวยระบบบรหารราชการของกระทรวงเปนสวนกลาง สวนภมภาค และสวนทองถน ท าใหพนทชมชนตาง ๆ ในพระนครศรอยธยาถกจดแบงดวยเขตการปกครองแทน และเมอมการแบงเขตการปกครองดแลรบผดชอบใหม กท าใหพนทเกาะเมองพระนครศรอยธยาและนอกเกาะเมองบางสวนตองอยภายใตการดแลของหนวยงาน 2 หนวย คอ เทศบาลเมองพระนครศรอยธยา และอ าเภอพระนครศรอยธยา และชมชนหวแหลมไดถกแบงออกเปน 2 สวนดวยเชนกน คอ ชมชนหวแหลม ต าบลทาวาสกร อยภายใตการดแลของเทศบางเมองนครศรอยธยา และชมชนหวแหลม ต าบลภเขาทอง อยภายใตการดแลของอ าเภอพระนครศรอยธยา พนทชมชนหวแหลม เขตต าบลทาวาสกร เปนชมชนทมประชากรสวนใหญเปนชาวไทยมสลม รจกการท าหตถกรรมปลาตะเพยนสานจากใบลานกนเกอบแทบทกหลงคาเรอน จนท าใหชมชนนมความแตกตางไปจากชมชนอน ๆ ใกลเคยง แมกระทงชาวหวแหลมในเขตต าบลภเขาทอง

13

ซงมกจะถกเรยกวาชาวภเขาทอง กไมพบวามอาชพหลกคอการสารปลาตะเพยนเชนชาวหวแหลม คงมเพยงบางบานเทานนทรจกและนยมท าปลาตะเพยนสาน ถงแมวาบรเวณทเรยกกนวาชมชนหวแหลมจะมอาณาเขตครอบคลมพนทรวมถงบางสวนของต าบลภเขาทอง และต าบลบานปอมดวย ด งทไดกลาวถงไวแลววาในการวจยครงนไดก าหนดขอบเขตพนทของการวจยจ ากดอยในชมชนหวแหลม ทอยในเขตต าบลทาวาสกร โดยมเทศบางนครศรอยธยาเปนหนวยงานดแลโดยตรง ดวยเหตผลส าคญคอ ชมชนหวแหลม เขตต าบลทาวาสกรน มความหนาแนนของผผลตปลาตะเพยนสานจากใบลานมาก

3.1 ลกษณะทางกายภาพของชมชน ชมชนหวแหลม ต าบลทาวาสกร เปนชมชนหนงทอยในเขตรบผดชอบของเทศบาลนครศรอยธยา แตเดมเทศบาลนครศรอยธยามฐานะเปนสขาภบาลเมองกรงเกา ถกยกฐานะขนเปนเทศบาลโดยพระราชกฤษฎกาเมอ พ.ศ. 2475 2481 และ 2505 ตามล าดบ ปจจบนนมพนทประมาณ 14 ตารางกโลเมตร รบผดชอบ 10 ต าบล ไดแก 1. ต าบลประตชย 2. ต าบลหอรตนไชย 3. ต าบลทาวาสกร 4. ต าบลหวรอ 5. ต าบลกะมง 6. ต าบลบานเกาะ 7. ต าบลคลองสระบว 8. ต าบลหนตรา 9. ต าบลคลองสวนพล 10. ต าบลเกาะเรยน เทศบาลนครศรอยธยา ไดด าเนนการจดแบงการปกครองในแตละต าบลออกเปนชมชนยอยขน รวมทงสน 16 ชมชน คอ

1. ชมชนอาการสงเคราะห 2. ชมชนวดยม 3. ชมชนวดปาโค 4. ชมชนวดมหาโลก 5. ชมชนสวนสมเดจ 6. ชมชนวดศรสรรเพชญ 7. ชมชนศาลเจาแมทบทม 8. ชมชมแมกซโก 9. ชมชนวดพนญเชง 10. ชมชนทาน าวดประดและคลองทราย 11. ชมชนวดตองป

14

12. ชมชนเกาะลอย 13. ชมชนวดขนแสน 14. ชมชนวดวงษฆอง 15. ชมชนวดศาลาปน 16. ชมชนหวแหลม

ส าหรบต าบลทาวาสกรนน ประกอบไปดวย 3 ชมชน ไดแก ชมชนวดศาลาปน ชมชนวดวงษฆอง และชมชนหวแหลม ซงเปนชมชนทศกษาวจยครงน รวมทงสามชมชนมจ านวนประชากรตามทะเบยนราษฎรส ารวจเมอ ธนวาคม พ.ศ. 2540 ทงสน 8,035 คน เปนชาย 3,949 คน เปนหญง 4,086 คน ส าหรบชมชนหวแหลมไดถกจดตงขนตามประกาศเทศบาลเพอแกไขปญหาของชมชน และใหประชาชนไดมสวนรวมในการพฒนาชมชนของตน ตงแตป พ.ศ. 2535 เปนตนมา

3.2 อาณาเขตชมชนหวแหลม ทศเหนอ ตดกบ หมท 1 ต าบลภเขาทอง

ทศตะวนออก ตดกบ ชมชนวดศาลาปน และหม 1 ต าบลคลองสระบว ทศใต ตดกบ ต าบลประตชย ทศตะวนตก ตดกบ หมท 6 ต าบลบานปอม

3.3 จ านวนครวเรอน ชมชนหวแหลม มจ านวนบานเรอนประมาณ 78 หลงคาเรอน ม 105 ครอบครว (ไมชดเจน)

3.4 จ านวนประชากรในชมชน แยกเปน ชาย 147 คน หญง 221 คน รวมทงสน 368 คน และแยกตามอาย (ไมชดเจน)

3.5 สาธารณปโภค 3.3.5.1 ไฟฟา เขาสชมชนตงแตป พ.ศ. 2516 3.3.5.2 แหลงน า เนองจากชมชนไดใชน าประปาตงแตป พ.ศ. 2537 กอนหนานน

และปจจบนยงตองน าน าจาก 3 แหลงมาเพอใชส าหรบอปโภคบรโภค คอ 1) คลองเมอง หรอแมน าลพบรทไหลผานเกาะเมองพระนครศรอยธยา

ทางทศเหนอไปบรรจบกบล าน าเจาพระยา 2) คลองมหานาค 3) แมน าเจาพระยา 3.3.5.3 ถนน ในอดตการคมนาคมในชมชนใชทางน าเปนหลก ดงนนแทบทกบาน

จะตองมเรอไวเปนพาหนะ ปจจบนนการคมนาคมทางเรอยงคงสะดวกและเขาถงชมชนไดโดยงาย

15

เชนเดม มถนนล าลองเขาสชมชนมานานแลว แตไดงบประมาณลาดยางโดยกรมชลประทานเขาสชมชนตงแตป พ.ศ. 2535 เปนตนมา

3.6 เศรษฐกจและการยงชพ จากการบอกเลาของผอาวโสของชมชน พบวา ชาวมสลมหวแหลมซงมเชอสายแขกอาหรบ – เปอรเซย จะมนสยชอบอาศยอยในแพหรอเรอตลอดทงป ไมมการสรางบานเรอนเปนทอยอาศยถาวรเชนคนไทยพทธทวไป ชาวมสลมจะอยอาศยกนในเรองเครองเทศ หรอเรอขางกระดานกนทงครอบครวมาเปนเวลานานรวมรอยป ยดอาชพขายของเรไปตามล าน าเปนอาชพหลก สนคาทขายเรยกวา เครองเทศ เรอจงท าหนาทเปนทงบาน ยานพาหนะ และรานขายของ เรอชนดนมศพทเรยกเฉพาะวา เรอขางกระดาน เรอขางกระดาน เปนเรอแจวใชไมแผนกระดานประกอบขนเปนตวเรอ ทองเรอคลายเรอส าปนสวนแตแบนกวา และหางเสอกวางกวาเรอส าปนสวน ตอนกลางมประทนเกงกรดวยแผนกระดาษรางลนหลงคาโคงเลกนอย เพอเวลาฝนตก น าฝนจะไดไมขงหลงคาสงกะส จงเรยกวาเรอขางกระดาน หวทาย ตอนทายมทนงระหวางเสาเกงทาย เพอใหคนนงถอหางเสอ คนทายตองถอทายไปดวย มองแลวเปนธรรมชาตมาก เรอขางกระดานนบวาเปนเรอทสวยงามชนดหนงในประเภทเรอคาขาย มรปรางสวยกวาเรอกระแซง เพราะมขยายยกทงหวและทาย มแจวหวและแจวทายแตไมใหญนก ขนาดกะทดรด ขนาดยาวประมาณ 8 – 9 เมตร กวาง 2 เมตร มแอกหวทาย ททายเรอตดหางเสอ ปจจบนนเรอขางกระดานเกอบไมมใหเหนอกแลว เนองจากการเดนเรอคาขายในแบบดงเดมมการเปลยนแปลงไป (ไพฑรย ขาวมาลา, 2539 : 37) เรอขางกระดานทเปนรานขายของชาวมสลมหวแหลมนน ถกใชเปนเรอขายสนคามาโดยตลอด เครองเทศนนมหลายอยาง เชน เครองใชในครว กระชอน ถวย ชาม ชอน กระตายขดมะพราว หมอ ถงน า ขาวสาร หวดนงขาวเหนยวและเครองใชในบาน เปลญวน รวมทงผาผอนทอนสไบ ฯลฯ รวมไปถงชฎาใบลาน และปลาตะเพยนใบลานดวย ดงนนขนาดของเรอจงตองใหญพอสมควร โดยมากมขนาดบรรทกประมาณ 2 ตน การคาขายทางน ามการขนลองเรอคาขายกนเปนกลม แวะพกคางตามจดตาง ๆ ในลกษณะทเรยกวาค าทไหนกนอนทนน ดวยความเคยชนกบชวตและความเปนอยแบบเรยบงาย เมอขนไปขายของทางเหนอ ไปจนถงจงหวดอทยธาน นครสวรรค ปากน าโพ ลองใตลงไปถงสมทรสงคราม เมอสนคาหมด จงจะลองไปซอของจากแหลงสนคา หรอตลาดใหญ ๆ ในกรงเทพฯ มาขายใหม แตในระหวางออกเรอเรคาขาย ชาวมสลมสวนใหญจะใชเวลาวางสานปลาตะเพยนใบลานขน ทาสแลวหอยแขวนโชวไวในเรอ จดไดวาเปนสนคาทผลตไดเองในครวเรอนไมตองซอหามา ตางไปจากสนคาเครองเทศอน ๆ ชาวบานหวแหลมกลมนอาศยอยในเรอเรอยมา บางคนทไมไดออกเรอคาขาย กปกหลกแหลงสรางแพขนทรมฝงแมน าจนกลายเปนชมชนขนาดใหญขน จนกระทงเมอประมาณ 40 ปทผานมา (ราวป พ.ศ. 2500) จงไดมการทยอยโยกยายออกจากแพมาสรางบานเรอนถาวรอยบนบก

16

เนองจากตองการความเปนหลกแหลงแนชด ประกอบกบมทรพยสนเงนตราเพยงพอทจะซอหาทดน ปลกสรางบานเรอนอยบนฝงแมน าดานนอกเกาะเมองเปนจ านวนหลายครวเรอน ภายหลงทชาวมสลมกลมนไดโยกยายขนมาสราง เรอนแพ หรอบานเรอนยกใตถนสงอยบนฝงแมน าแลว กยงคงยดอาชพคาขายเปนอาชพหลกอย ปลาตะเพยนเปนสนคาทน าตดตวมาดวย ถงแมวาจะอาศยอยบนเรอนแพแลวกตาม พนทสวนหนงของแพยงถกใชเปนบรเวณสานตวปลา เขยนลาย ลงส แตในระยะตอมาหลงจากทอาศยอยเปนหลกแหลงแลว เดกและคนรนใหมกไดเรมเขารบการศกษาในระบบโรงเรยนมากขน แตกยงใชเวลาวาฝกหดสานปลา ภายหลงตอมาไดเตบโตไปประกอบอาชพรบจางเอกชน รบราชการ และคาขายธรกจสวนตวมากขน การสานปลาตะเพยนกจ ากดอยในกลมแมบานและผวางงานประจ า ประกอบกบชาวมสลมกลมนไมนยมประกอบอาชพกสกรรมแตอยางใด ดงนนแทบทกครวเรอนจงมผรจกวธการสานปลาตะเพยน บางกยดเปนอาชพหลก บางกท าเปนอาชพเสรมมาอยางตอเนอง

3.7 ครอบครวและเครอญาต ลกษณะครอบครวของชาวชมชนหวแหลมมทงครอบครวเดยวและครอบครวขยาย โดยเฉลยแลวครอบครวหนงมสมาชกประมาณ 5 คน ประกอบดวยคน 3 รน เมอมการแตงงานสรางครอบครวใหม ยงนยมอยรวมกบครอบครวเดม ชาวมสลมหวแหลมมกมบตรมากเนองจากขอหามทางศาสนามใหคมก าเนด ชาวชมชนมสลมประกอบดวยสกลตางๆ จ านวน 4 สกลหลก ไดแก ทาสซอ หมดมนฐน มพลกจ และพตตาล ซงจะเปนเครอญาตกนในชมชน และสวนหนงจะเปนการแตงงานเขามาในสายสกล ความสมพนธในครอบครวมลกษณะใกลชดสนทสนม เชนเดยวกนกบครอบครวไทยในชนบททวไป และพบวาในชมชนมความเกยวของเปนเครอญาตกนอยมาก เหนไดจากนามสกลเดยวกน นอกจากนแลว ชาวมสลมหวแหลมยงใหความส าคญกบญาตพนองและเพอนบานมาก เชน การหยดภารกจการงานเพอไปรวมชวยพธแตงงานของสมาชกในชมชน ในลกษณะของการเอาแรง เปนไปอยางสม าเสมอ เปนตน

3.8 การจดระเบยบทางสงคม ชมชนหวแหลมอยภายใตการปกครองดแลของเทศบาลนครศรอยธยา มคณะกรรมการชมชนเปนองคกรทไดรบมอบหมายจากเทศบาลใหดแลปกครอง มส านกงานอยททท าการชมชนหวแหลม โดยคณะกรรมการชมชนถกเลอกขนจากสมาชกในชมชน มนโยบายคอ เพอแกไขปญหาของชมชน ใหประชาชนไดมสวนรวมในการพฒนาชมชนของตนเอง อนเปนการปองกนและชวยกนแกไขปญหาของชมชน เสรมสรางความรวมมอระหวางเทศบาลและชมชน คณะกรรมการชมชนจะตองผานการสรรหาโดยกระบวบการเลอกตงแบบประชาธปไตย มวาระคร งละ 2 ป ประกอบดวย กรรมการทปรกษา 3 คน และกรรมการอก 15 คน รวมทงสน 18 คน

17

3.9 ศาสนา ชาวชมชนหวแหลมสวนใหญรอยละ 90 นบถอศาสนาอสลาม ทเหลอนบถอพทธศาสนา มมสยด 1 แหง ชอ ดารสซนนะห โตะอหมาม ชอ มนญ มพลกจ เปนทงผน าศาสนาและผอาวโสของชมชน เดกทกคนเมอถงวยเรยนจะตองเรยนอานภาษาอาหรบ เพอศกษาคมภรอลกรอานควบคไปดวย คตและความเชอสวนใหญจงเปนไปตามบทบญญตของศาสนาอสลาม อาท ก าหนดวามสลมตองไมนบถอรปเคารพ หรอบชาวตถสงของใด ๆ ตองไมคมก าเนด ไมน าเอาเงนทองไปแสวงหาผลก าไรจากการออมเงนฝากธนาคาร เลนแชร และปลองเงนก เปนตน

3.10 ประเพณและความเชอ เนองจากชมชนหวแหลมมประชากรสวนใหญเปนชาวไทยมสลม ดงนนประเพณและกจกรรมทมขนสวนใหญจงเปนประเพณเนองในศาสนา ซงมการปรบเปลยนใหเหมาะสมกบคนในสงคมหวแหลม

3.10.1 การเกด วฒนธรรมการเกดของชาวหวแหลมในปจจบนคลายกบชาวไทยพทธทวไป มการฝากครรภในโรงพยาบาล ระวงรกษาสขภาพใหสมบรณจนคลอด เมอคลอดแลวจะมการเชญญาตผใหญและผอาวโสในชมชน หรอทเรยกวาโตะอหมาม มาท าพธโกนผมไฟ รวมทงตงชอภาษาอาหรบใหเดก ในพธจะมการอานคมภรอลกรอานดวย

3.10.2 การแตงงาน การแตงงานของชาวหวแหลมกไมตางจากไทยพทธมากนก ชาวหวแหลมถอวาการแตงงานเปนการท าหนาทของมสลมในการสบสายตระกล คนมสลมยดถอเชอมนในญาตพนอง การแตงงานจงถอวาเปนการขยายวงศวานเครอ แมวาตามหลกศาสนาจ าเปนจะตองแตงงานกบคนรวมศาสนาเทานน แตชาวหวแหลมหลายคนกแตงงานกบคนตางศาสนา และบางครอบครวสามกสามารถมภรรยามากกวา 1 คนไดตามบทบญญตของศาสนาอสลาม แตกเปนไปตอเมอสามารถใหความยตธรรมกบภรรยาทงสไดอยางเทาเทยมกน ประเพณการแตงงานทท ากนมาเรมตงแตมการสขอ หมน แหขนหมาก แตงงาน และงานเลยง แตดเหมอนวาแตละขนตอนจะเรยบงายไมยงยากมากนก

3.10.3 การตาย เมอมบคคลหรอสมาชกในครอบครวเสยชวตลง ญาตพนองจะไปแจงใหทางมสยดทราบ มสยดท าหนาทเปนศนยกลางกระจายขาวไปยงชมชนใกลเคยง ขนตอนตอจากนนเรมจากการอาบน าศพ โดยผทอาบตองเปนเพศเดยวกนกบผตาย หลงจากนนโตะอหมามเปนผหอศพดวยผาขาว กอนหอจะใหญาตมาดหนาศพครงสดทายเพอขอขมาศพ โรยศพดวยเครองหอม จากนนจงท าพธละหมาดใหแกศพ กอนน าศพวางบนแคร หยอนใสลงในหบศพ แลวน าไปฝงในสสานทเรยกวา กโบ พธฝงศพกระท าตามศาสนบญญต คอตองท าใหเสรจภายใน 24 ชวโมงหลงจากเสยชวต หามเผาศพโดยเดดขาด

3.10.4 การละหมาด ถอเปนศาสนกจทส าคญยงของชาวมสลมหวแหลม ปกตแลวจะท าพธละหมาดวดละ 5 ครงเปนประจ าทกวน เมอถงเวลาละหมาดจะไดยน เสยงตามสายสวดค าละหมาดดงไปทงชมชน ผทไมเขาละหมาดถอวาเปนมสลมไมสมบรณ อยางไรกตามมสลมหวแหลมบางรายกไมเครงครดนก การละหมาดยงกระท าในโอกาสตาง ๆ กนไปอกไดแก ละหมาดวนศกร

18

ส าหรบผชาย ละหมาดใหคนตาย ละหมาดใหเกยรตแกมสยด ละหมาดในวนตรษหลงจากสนสดการถอศลอดในเดอนรอมดอน เปนตน

3.10.5 การถอศลอด เปนการงดเวนจากการบรโภคอาหาร เครองดม รวมประเวณ โดยตองรกษารางกาย ค าพด และจตใจใหผองใส ปราศจากการท าชว ตงแตพระอาทตยขนจนลบขอบฟา ในแตละปชาวหวแหลมจะถอศลอดคนละ 1 เดอน (ประมาณ 30 วน) ตรงกบเดอนท 9 ของฮจเราะหศกราช หรอทเรยกวา เดอนรอมดอน ในคนกอนวนแรกของการถอศลอดจะมการท าบญทมสยด อานคมภรอลกรอาน น าอาหารมาเลยงกน ในชวงเดอนรอมดอนแตละบานจะเตรยมอาหารไวเพอรบประทานไดวนละ 2 มอ คอ มอกอนสวาง และมอหลงพระอาทตยตกแลวเทานน

3.10.6 การท าบญออกบวช วนตรษของอสลามม 2 วน คอ วนตรษอดลฟตร (ออกบวชเลก) และวนตรษอดลอฎฮา (ออกบวชใหญ) วนออกบวชเลกนนเปนวนรนเรงแหงการเฉลมฉลองหลงจากการถอศลอดครบ 1 เดอน ในวนนชาวมสลมหวแหลมจะพากนสวมใสเสอผาเครองแตงการชดใหมไปรวมกนละหมาดทมสยด บรจาคทาน ไปเยยมสสาน และพบปะญาตพนอง หรอไปพกผอน สวนวนออกบวชใหญเปนวนฉลองรนเรงอกครงหลงจากวนออกบวชเลกไปประมาณ 70 วน เปนชวงททวโลกกระท าพธฮจยทเมองเมกกะ มกจกรรมคลายคลงกบวนออกบวชเลก 4. หตถกรรมปลาตะเพยนสานใบลาน ปลาตะเพยนสานใบลานนน จดไดวาเปนงานหตถกรรมทมก าเนดขนเพอตอบสนองความตองการของผผลต และมจดก าเนดขนเชนเดยวกนกบงานหตถกรรมอน ๆ คอการท าดวยฝมอ การชางหตถกรรมเกดขนเมอถงระยะทมนษยมการววฒนาการขน อยรวมกนเปนสงคม รจกการใชเทคโนโลยชวยแสวงหาอาการไดอยางเพยงพอ ไมขาดแคลน จนท าใหมเวลาวางพอทจะคดสรางสรรคงานอน ๆ ขน เปนไปตามความถนด ความสามารถในการผลต ซงเปนรปแบบเบองตนของการแบงงานกนท าในสงคม โดยทวไปงานหตถกรรมมกจะเกดขนจากการทมนษยกลมหนงทมผมอในการประดษฐสงของเครองใชใด ๆ ขนจากวสดทมอยตามธรรมชาต และอาจไดทดลองสรางสรรคงานขนซ า ๆ จนเกดความช านาญ จนสามารถเรยนรถงคณสมบตของวตถดบ รจกเลอกสรรใหเหมาะสมกบหนาทประโยชนใชสอย น าเทคโนโลยทคดคนขนมาชวยพฒนางานหตถกรรมนนใหไดคณภาพยงขน ประเภทของหตถกรรมจงมอยหลากหลายตามแตมนษยผสรางสรรคจะคดและพฒนารปแบบขน การสรางสรรคเชนนกเพอตอบสนองความตองการของจตใจ เปนไปตามคตนยมความเชอ และสอดคลองกบหนาทการใชงานในชวตประจ าวนไดอยางกลมกลน กระบวนการทผผลตสามารถถายทอดวการผลตงานฝมอจากคนรนหนงไปสอกรนตอไปได ในลกษณะเชนนจงเปนการสบทอดงานหตถกรรมใหคงอยแมเวลาจะผานไป ปลาตะเพยนสานใบลานของชมชนหวแหลมนน เมอแรกผลตเปนงานหตถกรรมทถกประดษฐขนจากผทมคดสรางสรรค เพอตอบสนองความตองการทางจตใจของผผลตและเพอใชสอยประโยชน แตตอมาจงไดพฒนากลายมาเปนงานศลปหตถกรรม ซงเปนทตองการและสนใจของคนกลมอน ดวยรปลกษณ สสนทสวยงามสะดดตา ดงนนการศกษากระบวนการผลตปลาตะเพยนใบ

19

ลานจงเปนทางหนงซงจะท าใหสงประดษฐจากฝมอของคนไทยทมคณภาพไดรบการบนทกไว กอนทจะมการเปลยนแปลงหรอสญหายลบเลอนไป

4.1 แรงงานการผลต ครอบครวของชาวไทยมสลมหวแหลมสวนใหญประกอบดวยสมาชกในครอบครวจ านวนไมเกน 3 รน ไดแก รนปยาตายาย พอแม และลก ในเรอนแพหรอบานเรอนหลกหนงอาจประกอบดวยหลายครอบครวอาศยอยรวมกน ซงแตละครอบครวมการประกอบอาชพตาง ๆ กนไปตามความร ความสามารถ และความถนด จากการสอบถาม ปจจบนนพบวาประมาณ 1 ใน 3 ของจ านวนสมาชกในแตละครอบครว ยงคงมความสามารถในการท าปลา และแตละจ านวนนนมเพยงไมถงครงหนงทสามารถผลตปลาตะเพยนไดดวยฝมอตนเองอยางครบทกขนตอนของกระบวนการผลต ในชวงเวลาทชาวหวแหลมสวนใหญยงอาศยอยในเรอเครองเทศ หรอเรอแพ ตามสองฝงแมน าเจาพระยาและบรเวณคลองเมอง ยงไมนยมปลกเรอนในทดนอาศยเปนหลกแหลงแนนอนเชนทกวนน การผลตปลาตะเพยนสานเปนเพยงชองทางหนงในการเพมรายไดใหกบครอบครว นอกเหนอจากการขายสนคาเครองเทศทวไป เพราะวาปลาตะเพยนเปนสนคาทผลตไดเองโดยแรงงานในครอบครว ตนทนการผลตไมมาก ชาวหวแหลมจงไมนยมไปรบซอมาจากผผลตอน ๆ ประกอบกบเปนสนคาทราคาขายไมสง หากรบซอมาจากผผลตรายอนมาขายตอ กไมสามารถขายไดในราคาทไดก าไรด จนในเวลาตอมาไดโยกยายขนมาอยในทดนของตนเองบนฝง การผลตปลาตะเพยนใบลานยงคงไมสญหายไป ถงแมวาจะไมไดสานปลาเปนการฆาเวลาเชนขณะทลองเรอคาขาย แตชาวหวแหลมกยงเหนคณคาของการใชเวลาวางใหเปนประโยชน ชวงเวลาสานปลาในแตละวนกคอชวงทวางจากภารกจหงหาอาหาร ซกผา และงานบานอน ๆ ซงไมตางไปจากชวตในเรอเทาใด รปแบบการสานปลาในปจจบนน อาจแตกตางไปจากในระยะทอาศยอยในเรอ ซงเปนการท าเองขายเอง มาเปนรปแบบของการแบงงานกนมากขน พบวาผผลตปลาในแตละครอบครวสามารถผลตปลาไดมากนอยขนอยกบจ านวนเงนทนทม ซงจะถกน าไปซอวสดอปกรณตาง ๆ ทใชผลตปลาจากทองตลาด ผผลตแตละรายจะเลอกผลตสวนประกอบของปลาตามความถนด เชน ผผลตทมความสามารถในการสาน บานหนงอาจสานเฉพาะตวแมปลา อกบานหนงอาจสานเฉพาะกระโจมโดยจะไมลงสสวนประกอบทงสอง ขณะเดยวกนบานทมความสามารถในการทาสตวปลา หากมทนพอจะซอส พกน กจะซอมาท าเฉพาะลงสตวปลา ดงนนผทจะสามารถเชอมตอแตละกระบวนการผลตใหออกมาเปนปลาตะเพยนสาน คอ นายทน ซงมก าลงซอสวนประกอบตาง ๆ มาเกบไว และสงตอใหกบชาวบานคนอนรบชนสวนตาง ๆ ไปท าตอเพอประกอบเปนปลาตะเพยนใบลานจนเสรจสมบรณ การท าปลาขายสวนใหญจงขนอยกบนายทน นายทนจงมบทบาทมากขนในกระบวนการผลตปลา ในกรณของครอบครวนางวนทนย มพลกจ ซงถอวาเปนผทยดอาชพสานปลาตะเพยนมานานคนหนงในชมชนหวแหลม ปจจบนนถอวาเปนนายทนคนหนงในชมชนหวแหลมเลาใหฟงวา ไดใชชวตอยในเรอนแพมาตงแตจ าความได พบเหนมารดาท าปลาตะเพยนสานเปนประจ า ทงบดาและ

20

มารดาน าออกไปขายเปนสนคาทางเรอในบรเวณตลาดหวรอ การคาขายทางเรอนนถอวาเปนอาชพหลกของครอบครว จนถงวนเรยนอายประมาณ 10 – 12 ป กไดเขาเรยนทโรงเรยนใกลบาน หลงเลกเรยนพอกลบมาถงบานกใชเวลาทเหลออยฝกหดสานปลา โดยแม เปนผถายทอดความรดวยการท าใหดเปนตวอยาง ถอไดวาเปนจดเรมตนทไดเรยนรวธท าปลา และท าตอเนองมาอยางจรงจงจนถงทกวนน เชนเดยวกนกบลกสาวลกชายบานอน ๆ ทรนราวคราวเดยวกนกมกจะไดรบการฝกหดสานปลาในชวงวยเรยนเชนเดยวกน และรายไดจากการสานปลาทเดก ๆ ไดรบกเปนเงนทนาพงพอใจหรอประมาณ 5 เทาของเงนคาขนมในแตละวน “...ตอนเดก ๆ ไปเรยนหนงสอไดเงนวนละ 25 สตางค ไมพอใช กวยเตยวชามละ 50 สตางค อาศยวาเปนคนท าปลา ไดเรว กลบมาบานวางกนงท า จงมรายไดพเศษจากปลาเยอะ บางวนรวมแลวไดถง 1.25 บาทกม...” ชาวชมชนหวแหลมเปนกลมคนทใหความส าคญกบการศกษาอยางมากชมชนหนง เปนทนาสงเกตวาเดก ๆ ไดรบการศกษาอยางนอยในระดบโรงเรยนกนเปนจ านวนมากตลอดมาตงแตอดตจนถงปจจบน แตการฝกฝนท าปลาตะเพยนสาน กเปนบทเรยนนอกโรงเรยนทถายทอดกนมาอยางไมขาดสาย จนอาจกลาวไดวาประมาณ 30 – 40 ปมาแลว มภาระหนาทหนงทบดามารดาชาวหวแหลมพงกระท าคอการถายทอดความรในการสานปลาใหกบบตรหลาน การส ารวจแรงงานการผลตปลาตะเพยนทมอยในชมชนหวแหลมทกวนน ซงพบวามจ านวนไมมากนก โดยวธการสมตวอยางผทท าปลาจ านวน 30 คนในหมบาน พบวามตงแตวยกลางคนกลมอายประมาณ 30 ปขนไป

4.2 กระบวนการผลตปลาตะเพยนใบลานของชมชนหวแหลม 4.2.1 วตถดบและอปกรณ วตถดบและอปการณทใชในการสานปลาตะเพยนทส าคญ ๆ มอยเพยงไมกชนด สวนใหญเปนเครองใชทหาไดทว ๆ ไป แตวสดส าคญทสดและจะขาดเสยไมไดคอ ลาน ในบรรดางานหตถกรรมไทยนนเคยมผท าการรวบรวมและแยกประเภทไว ไดแก ผาและผลตภณฑจากผา เครองจกสารไมไผและหวาย เครองรก เครองปนดนเผา เครองโลหะ เครองไม เครองหนง อญมณและเครองประดบ ผลตภณฑจากเปลอกหอย เขาสตว กระดก และกะลามะพราว ผลตภณฑกระดาษ ดอกไมแหง ผลตภณฑจากเสนใยพช และผลตภณฑอน ๆ รวมทงหมด 13 ประเภท ปลาตะเพยนใบลาน จดอยในกลมทเรยกวา ผลตภณฑจากเสนใยพช หรอใชเสนใยพชเปนวตถดบ ซงวตถดบประเภทนมอยมากมายหลายชนด ขนอยกบสภาพภมประเทศและภมอากาศของแตละทองถน สวนของพชทสามารถน ามาท าผลตภณฑตาง ๆ ได คอ ใบ ล าตน ราก และผล ซงสวนของลานทน ามาใชท าปลาตะเพยนสานคอ ใบ 4.2.1.1 ลาน เปนพนธไมตระกลปาลม (PALMAE) จดอยในวงศ Corypha เปนพชใบเลยงเดยว ยนตน มถนก าเนดในเมองรอน ไมขนแพรหลายนก สวนใหญชอบขนในทมอากาศรอนชน ฝนตกมาก เปนไมททนตอสภาพอากาศไดด อายยนนบรอยป ตนแกจะออกดอกเปนชอ

21

ใหญตรงสวนยอดของล าตน ไมลานออกดอกไดเพยงครงเดยว เมอออกดอกและมผลแลวตนจะแหงเหยวตายในปตอมา ในเอเชยมอยดวยกน 5 – 8 ชนด สวนประเทศไทยมตนลานขนอย 3 ชนด คอ 1) ลานวด (Corypha umbraculifera หรอ Tatipot palm) เปนไมพนธตางประเทศ มถนก าเนดจากศรลงกาเขามาพรอมพทธศาสนา นยมปลกทวไปตามวดตาง ๆ เพอเปนไมประดบทวไป จงมกจะเรยกวา ลานวด 2) ลานพนเมองของไทย (Corypha Iecomtei Decc) มชอเรยกตางกน เชน ลานด า ลานขาว ลานพราว เปนลานชนดทใชท าเครองจกสาน แหลงทมมากทสดคอในเขตอทยานแหงชาตทบลาน จงหวดปราจนบร นอกจากนนพบบางแตงไมมากในเขตจงหวดนครปฐม ลพบร สระบร ตาก และพษณโลก 3) ลานพร (Corypha eleta) ชอบขนในบรเวณดนพร มมากทางภาคใต ประเทศไทย แถบจงหวดกระบ พงงา สงขลา และนครศรธรรมราช ยอดลานออนของลานชนดนจะน าไปใชท าผลตภณฑหางอวน (ยอดลาน น ามาฉกเปนชนเลกแลวจงแชน าและขดผวใบออก จากนนน ามาสางเปนเสนใย ตากใหแหง ปนเปนเสนคลายเสนดาย เรยกวา ทอวะ น าไปทอเปนแผนเรยกวา หางอวน แตเดมชาวประมงทอเปนรปสามเหลยมส าหรบตอปลายอวน ใชจบกงท ากะป ปจจบนน ามาประดษฐเครองใช เชน กระเปา หมวก ฯลฯ) ตนลานสวนใหญจะขนเองตามธรรมชาตและรวมตวกนเรยกวา ปาลาน ซงเปนปาดงดบแลงทหาดไดยาก มอยเฉพาะในบางพนทเทานน ในอดตปาลานเคยมขนอยในประเทศไทยอยางสมบรณและสวยงาม ปจจบนไดถกท าลายไปมาก ปาลานทสมบรณทสดในขณะน คอ ทบานทบลาน บานขนศร บานบพราหมณ บานวงมด ต าบลบพราหมณ อ าเภอนาด จงหวดปราจนบร นอกจากนนยงมอยบางทบานทาฤทธ ต าบลวงมวง อ าเภอมวกเหลก จงหวดสระบร และต าบลมะนาวหวาน อ าเภอชยบาดาล จงหวดลพบร ทงสามแหลงนเปนแหลงลานในภาคกลาง สวนลานพรนนขนอยมากทางภารใต เชน ทอ าเภอเชยงใหญ จงหวดนครศรธรรมราช อ าเภอระโนด จงหวดสงขลา เปนตน มนษยรจกใชประโยชนจากลานมานานแลว เหนไดจากมการท าผลตภณฑจากใบลานขนในประเทศไทยเปนระยะเวลานานหลายรอยปแลว ลานนนมประโยชนหลายอยาง ไดแก 1. ในอดตสมยทยงไมมการท ากระดาษเขยนหนงสอนน ใชลานออนเปนทจารกหรอจารอกขระเรองราวตาง ๆ ในพระธรรมค าสงสอนของพระพทธองค เรยกวาคมภรใบลาน รวมทงบนทกประวตตาง ๆ กวนพนธ ซงเรยกวาหนงสอใบลาน มกพบวามความส าคญทางประวตศาสตรไทยอยางยง สามารถเกบไวไดนานหลายรอยป เชน คมภร “ตงสนบาตรกสราชชาดก” จารกดวยอกษรธรรมลานนา สรางขนในป พ.ศ.2014 ถอวาเปนคมภรใบลานเกาแกทสดซงยงคงสภาพอยมาจนถงทกวนน ตามคตความเชอของคนไทยจะนยมสรางคมภรใบลานในพทธศาสนา ถวายไวเปนสมบตของวด เพอหวงไดบญในกาลขางหนา ปจจบนการท าใบลานเพอจารหนงสอทางพทธศาสนามเหลออยนอยมาก 2. ใบลานแก ท าวสดมงหลงคาและฝาบานส าหรบกนแดดฝน ตวกานใบท าขอ แป ล าตนทตายแลวท าครกและสาก หรอผลตภณฑเครองใชในครวเรอน

22

3. ผลและราก ใชฝนรบประทานเปนสมนไพรรกษาโรค แกรอนใน ขบเหงอ ใบลานเผาไฟท าเปนยาใชดบพษแกอกเสบ ฟกช า บวม เรยกวา ยามหาหงค 4. ใบลานออน ลานออนเมอตากแหงแลว จะมสขาวนวล เนอเหนยว สามารถจกตอกเปนเสน ๆ ได ยอมสตด มอดแมลงไมคอยกน ถามการเกบรกษาดจะมอายยาวนานนบรอยป นยมน ามาใชเปนวสดจกสาน โดยตองน ามาผานกระบวนการเลยด ฟอก ยอมส ตามแตความตองการทจะใชประโยชน ปจจบนไดมการพฒนารปแบบผลตภณฑใบลานอยางหลากหลาย เชน แผนนามบตร ทคนหนงสอ บตรอวยพร บตรเชญตาง ๆ เครองประดบผม ฯลฯ และผลตภณฑในรปปลาตะเพยนสาน นบวาเปนหตถกรรมทเปนเอกลกษณไทยสบทอดตอกนมาตงแตอดต คณสมบตทเดนชดของใบลานกคอ ความคงทนตอสภาพภมอากาศ ทนแดดและฝนกวาเสนใยพชอน ๆ 4.2.1.2 การเตรยมลานเพอสานปลาตะเพยน ปกตแลวการน าใบลานไปเปนวตถดบในการจกสานนน จะตองผานขนตอนการเตรยมลานเสยกอน ตงแตการตดยอดลาน ทอนใบลาน และคดเลอกใบลาน เปนลานคด และลานรวมเพอความสะดวกในการจ าหนายและจดท าตามประเภทของหตถกรรม ลานทน ามาสานปลาตะเพยนนนเปนลานทขายตามทองตลาด ซงรบซอจากพอคาคนกลาง จะผานกระบวนการดงกลาวแลวและขายรวมกนเปนมดเรยกวา ซอง ซองละ 1,000 ใบ แตละใบมความยาวประมาณ 70 เซนตเมตร ซงเปนขนาดมาตรฐานของใบลานทวไป สงส าคญกคอ ลานทน ามาสานนนจะตองเปนลานออนทน ามาตากแหงแลว ใบลานแกไมสามารถน ามาสานไดเพราะจะแตก ราคาของลานในเขตทองทปลกกบราคาทผานพอคาคนกลางจะตางกน แตทงนกขนอยกบปรมาณความตองการใชใบลานและปรมาณวตถดบทหาได 1) เลยด เปนอปกรณส าคญอกชนหนงของการสานปลาตะเพยนใบลาน มลกษณะเปนแผนไมสองแผน น ามาวางประกบกนเขาแลวตดใบมดไวทดานหนง สวนบนของแผนไมมสกรตดไวเพอสะดวกในการเลอนเขาเลอนออกตามขนาดความกวางของใบลาน เลยดมหนาทกรดตดใบลานใหมขนาดและเสนทตรงด เครองจกสานหลายประเภท เชน หมวก กระเปา ตองใชลานทผานการเลยดดวยเครองเลยด ใหไดเสนลานทมขนาดมาตรฐานเทากนโดยตลอดเพองานจกสานจะไดรปทรงสวยงาม 2) ส สทใชทาบนตวปลาทสานแลว นยมใชสน ามน เนองจากมความสดใส คงทนถาวร และหางาย สทนยมทาตวปลาไดแก สแดง สด า สชมพ สมวง สวนสทนยมทาครบหรอเกลดปลา คอ สทอง สเงน ตดเสน เพราะจะใหความรสกแวววาวเหมอนเกลดปลาจรง และชวยใหสวยงามขนดวย 3) พกน ใชทาสและเขยนลวดลายลงบนตวปลา ขนาดของพกนทใชมหลายแบบแลวแตหนาทใชสอย สวนทใชกนเปนประจ า คอ พกนปากตด ขนแบนกวางประมาณ 2 เซนตเมตร ใชส าหรบระบายสพน พกนปลายมนเบอร 3 ใชส าหรบเขยนลาย นอกจากพกนแลวยงมไมปลายแหลม จมสจดลงบนตวปลาเปนการตกแตงดวย

23

4) เขมและดาย ใชเยบสวนประกอบตาง ๆ ใหรวมเปนพวง การเยบเชอมสวนประกอบนเรยกวา เพาะ ในอดตนนการประกอบสวนตาง ๆ ของปลาเขาดวยกนจะใชดายเยบทงสน แตภายหลงเมอผผลตตองการปรมาณงานปลาตะเพยนสานจ านวนมาก ท าใหตองผลตแขงกบเวลา ดงนนจงไดหนมาใชลวดเยบกระดาษเปนอปกรณในการประกอบพวงแทน นบวาเปนการหาวสดทดแทนทคงทน มคณภาพ และสะดวกรวดเรว แตท าใหคณคาดานประณตศลปของปลาตะเพยนสานลดลง 5) กรรไกรหรอมด ใชส าหรบตดแตงสวนประกอบตาง ๆ ของปลา เพอใหไดสวนโคงมน ร ตามตองการ เชน สวนประดบตกแตงทเรยกวา ใบโพธ เปนตน 4.2.2 สวนประกอบของปลาตะเพยนสาน ปลาตะเพยนสานทท ากนมาตงแตอดตจนถงปจจบน ตางมสวนประกอบทมลกษณะแตกตางกนสามารถแยกไดเปนสวน ๆ รวม 6 สวน ไดแก 4.2.2.1 กระโจมปลา หรอกระจงบน เปนสวนประกอบทอยตอนบนสด มจ านวนเพยง 1 ชนเทานนใน 1 พวง ดานบนรอยเมดปกเปาประมาณ 1 – 3 เมด ตอจากตาขอเกยว ลกษณะของกระโจมมรปรางคลายดาวนนทงสองดาน บนและลางม 8 แฉก ปลายแฉกแตละอนมอบะหอย ซงรอยดวยเมดปกเปาจ านวน 1 - 2 เมด ตอนปลายแขวนใบโพธหอยตงตง กระโจมมไวเพอแสดงจดเรมตนของพวงตะเพยนสาน เพมความสวยงามและความสมดลของเครองแขวนหรอโมบาย (mobile) ตลอดจนท าใหสวนประกอบตาง ๆ ของพวกปลาตะเพยนมรปรางตางกนเดนชด และท าใหเรองราวและเนอหาของปลาตะเพยนมมากยงขน 4.2.2.2 แมปลา เปนสวนประกอบทส าคญทสด ปลาตะเพยนสาน 1 พวงมแมปลาใหญเพยง 1 ตวเทานนและเปนจดเดนส าคญทสด ดานลางของตวปลาหอยระยา ซงประกอบดวย กระทงเกลอ ปกเปา ใบโพธ และลกปลาหลายตว จ านวน 3 สายตอจากปลายแหลมของสวนปาก สายครบอกและหางปลาอยางละ 1 สาย ความเดนของแมปลาท าใหตองพถพถนในการสานและประดดประดอยมากกวาสวนอน ๆ การตกแตงเขยนสและลวดลายจะท าใหแมปลาดสวยงามขน 4.2.2.3 กระทงเกลอ ทมาของกระทงเกลอนน มรปแบบเดยวกบภาชนะใสเกลอของชาวมสลมในสมยกอน ซงกอนเปบขาวใสปาก มกใชปลายนวแตะเกลอใสปากกอนเสมอ รปรางของกระทงเกลอในปลาตะเพยนสานจงคลายคลงกบกระทงใสเกลอของชาวมสลม กระทงเกลอเปนเครองตกแตงพวงปลา ซงหอยตอลงมาจากปลาตวใหญหรอแมปลา ใชส าหรบครอบลกปลาให ดสวยงามขน มในพวงปลาแขวนขนาดใหญทประกอบดวยลกปลา 9 ตวขนไปเทานน ปกตแลวปลาตะเพยนสานโดยทวไปมตงแตลกปลา 6 ตว 9 ตว และ 12 ตว ลกษณะของกระทงเกลอเปนรปดาว 5 แฉกขนาดเลก ใชใบลานสาน 2 ใบ บางครงกเรยกวา ดาว 4.2.2.4 ปกเปาหรอเมด เมดปกเปาใบลานสาน รปรางคลายขาวหลามตดหรอสเหลยมขนมเปยกปนทรง 3 มต มขนาดเลกใชรอยเปนสายหอยตอนบนและสายระยาตอนลาง หรอเชอมโยงรอยตอของชนสวนตาง ๆ ในพวงปลาตะเพยน หนาทของปกเปาอกอยางหนงกคอ

24

ปองกนไมใหเหนเสนดาย และท าใหพวงปลามความยาว ความสามารถแกวงไกวไดดยงขน สานปกเปาใชใบลานเพยง 1 ใบเทานน 4.2.2.5 ใบโพธ สวนของใบลานแบน ๆ ตดดวยกรรไกรใหเปนรปคลายใบโพธจรง มน าหนกเบาและพลวลมไดด ใชตอปลายของอบะหอยจากระโจมและกระทงเกลอตลอดจนปลายของอบะทหอยตอจากลกปลาทงหมด 4.2.2.6 ลกปลา รปรางของลกปลานนเหมอนกบแมปลา ตางแตวามขนาดเลกกวาประมาณ 3 – 4 เทา ลกปลาใชรอยกบระยาทงสามสาย ถาเปนระยาใหญจงรอยไวใตกระทงเกลอ มปกเปารอยคนตอนบน ถาเปนระยาเลก รอยตอจากปกเปาทหอยจากตวแมปลาลงมา ระยาแตละสายจะรอยลกปลาประมาณ 2 – 3 ตว แลวแตขนาด ลกปลาแตละตวจะหอยอบะหรอระยาสน ๆ เลยนแบบแมปลาบรเวณสวนปาก ครบอก และหาง โดยใชเมดปกเปาจ านวน 1 – 2 เมด ปลายแขวนหอยใบโพธตงตงอยตอนลาง ลกปลาเปนสวนทท าใหพวงปลามความงดงามมากขน เนองจากท าใหดมชวตชวา ลกปลาจะแกวางไกวคลายกบแหวกวายในสายน า ในพวงแขวนหนง ๆ นยมท าลกปลาหอยอยตงแต 6, 9 และ 12 ตว แมวาปลาตะเพยนสานมสวนประกอบสมบรณอย 6 สวน แตกพบวาในบางครงกไมไดน าสวนประกอบมารวมเขาดวยกนครบถวน อาจจะดดแปลงประกอบชนสวนไมเหมอนกนกได ขนอยกบความตองการของผสาน แตเมอปลาตะเพยนมสวนตาง ๆ ครบแลว กมลกษณะเปนเหมอนงานประตมากรรมทเคลอนไหวไดและมความสวยงามอยางสมบรณ 4.2.3 ขนตอนและกระบวนการผลต สามารถแบงออกเปน 3 ขนตอนใหญ ๆ คอ 4.2.3.1 การสานชนสวนตาง ๆ ชนสวนตาง ๆ ทเปนสวนประกอบของปลาตะเพยนสานทง 6 สวน มเทคนควธการสานเฉพาะตว ยกเวนการสานแมปลาและลกปลา มวธการสานคลายคลงกน ตางกนแตสวนทเปนหางและครบเทานน ในการสานทกชนจะตองเลยดใบลานใหไดขนาดตามตองการโดยใชเครองเลยด ในเขตบานหวแหลมซงเปนแหลงผลตปลาตะเพยนสานแหลงใหญนน ชาวบานทนใชเครองเลยดทท าขนเองจากใบมด ปาดใหปลายแหลมปกกบทอนไมสเหลยม กะขนาดใบลานทตองการเลยดโดยขยบใบมดเขาหรอออก ลกษณะการสานทกชนสวนของปลาตะเพยนสานสวนใหญใชวธการพบซอนใบลานคลองสอดสลบไปมากลบหนาและกลบหลง เพอใหใบลานเกดการยดเหนยวซงกนและกนโดยตวเองใหเปนรปรางตาง ๆ กนดงน 1) กระโจม ขนตนการสานโดยใชใบลานจ านวน 4 เสนซงเลยดไวแลว ขนาดกวางประมาณ 1 นว พบซอนสอดใบลานสลบไปมาเปนรปสเหลยมจตรสกอน แลวจงสานใหมปลายแหลมเปนแฉก ๆ ยนตอออกมาจ านวน 8 แฉก จากนนจงพลกมวนใบลานสอดดานบนใหเปนกลบนนขนมา ปลายแหลมชนกนจ านวน 4 กลบ กลบดานลางอกครง ท าใหลกษณะเดยวกน จะ

25

ไดกระโจมรปรางคลายดาวนน 8 แฉก กระโจมขนาดมาตรฐาน คอ ส าหรบปลาระยาลก 9 ตองอาศยใบลาน 2 ใบ

2) กระทงเกลอ ขนตนการสารโดยใชใบลานจ านวน 2 เสน พบซอนสอดใบลานสลบไปมาเปนรปหาเหลยม จากนนจงมวนใบลานครอมแตละเหลยมใหเปนรปกรวยแหลม มวนซอนกนทปลายอยางนอย 3 ครง จะไดรปรางคลายดาวนนคว ารปหาแฉก 3) แมปลาและลกปลา ใชใบลานจ านวน 2 เสน เรมตนจากเสนแรกมวนตลบ 2 ครง ท าใหเปนรปหวงวงกลม สวนเสนทสองมวนพบครง สอดเขาไปในหวงทงสองของเสนแรก ดงใบลานใหตงกระชบเขาหากน แลวใชปลายใบลานทงสองมวนสอดกลบไปมา ดงใบลานใหเปนรปรางคลายสเหลยมขนมเปยกปน ปลายใบลานทงสตดแฉลบใหเปนครบปลา ทงดานหนาและดานหลง กจะไดรปรางปลา ถาเปนแมปลาจะเยบสวนหางแยกออกตางหาก โดยใชแผนใบลานจ านวน 4 – 5 แผนพบซอนเยบตอกน ส าหรบแมปลาตวใหญจะเยบเกลดครบแหลมของสวนหางหรอเงยงปลาเพมขน ในการสาน แมปลา 1 ตว ขนาดมาตรฐาน คอ แมปลาลก 9 ตองใชลานจ านวน 4 ใบ ในขณะทลกปลา 1 ตวใชลาน 1 ใบ 4) ปกเปา เรมสานโดยใชใบลานเสนเดยว ใชปลายทงสองมวนผกเขาหากนใหปลายแหลมแลวกลบผกอกครง โดยทวไปใบลาน 1 ใบ ขนาดยาว 70 เซนตเมตร ซอยขนาดแลวสามารถท าปกเปาได 4 – 5 ชน ขนาดของปกเปาจะเทากนเสมอไมวาจะรอยเขากบพวงปลาตะเพยนขนาดใหญ ขนาดกลางหรอเลกกตาม ยกเวนปลาตะเพยนทท ายอสวนขนาดจวส าหรบแจกเปนของทระลก ทกชนสวนตองยอขนาดลงตามไปดวย 5) ใบโพธ นยมใชใบลานคด เพราะมขนาดกวาง น ามาตดเปนรปรางคลายใบโพธจรง วธตด คอ พบครงใบลาน ตดรปรางดานขางตามตองการ แลวคลออก กจะไดใบโพธทมขางทงสองเหมอนกน ขนาดใบโพธโดยทวไป คอ กวางประมาณ 403 เซนตเมตร สงประมาณ 307 เซนตเมตร 4.2.3.2 การลงสพนและเขยนลวดลาย ปลาโบราณ หรอปลาใบลานนน คอ ปลาตะเพยนสานทมสธรรมชาตแท ๆ เมอสานเสรจแลว กสามารถน ามาเขาพวงประกอบชนสวนไดเลย ซงชางฝมอมกจะตองพถพถนในการคดเลอกใบลานทน ามาสานใหมผวคอนขางขาว และฝมอการสาร การเยบครบปลาและหางปลาจะตองใชดายขายและละเอยดแนบเนยนกวาปลาตะเพยนทเขยนส 1) ลงส ในปลาตะเพยนเขยนส ตองมการลงสพนและเขยนลวดลายใหเปนสชดเดยวกนทกชน การลงสจะชวยซอนต าหนของตวปลาไดกอนทจะประกอบกนเปนพวง โดยยดเอาสของแมปลาเปนหลก กลาวคอ แมปลาหรอปลาตวใหญนยมลงสพนดวยสน ามนเปนสแดง ด า เขยว ชมพ เหลอง ฟา สม มวงและขาว บรเวณสวนเกลด ครบ หางและสวนละเอยดของตวปลา นยมวาดลวดลายดวยสบรอนซเงนหรอสบรอนซทอง การน าสดงกลาวมาใชไดรเรมขนใชในระยะเวลาประมาณ 10 ปทผานมา

26

2) ลวดลาย ลวดลายทเขยนลงบนตวปลานน เปนสวนทชางฝมอคดคนขนเอง ชาวมสลมหวแหลมไดคดคนขนตามความพงพอใจ ไมมตนแบบหรออยในแบบอยางของศลปะลายไทยสมยโบราณ ลายทนยมมากเรยกโดยทวไปวา ลายผกช คอจะเขยนลายทเลยนแบบเกลดปลาท ตวแมปลา สวนหางปลานยมเขยนเปนลายดอกไมหรอลายตนสน ลาย 2 ชนดน ชาวมสลมรจกเขยนมาเปนเวลานานแลว พกนทใชเขยนลวดลายเปนพกนกลม มขนาดตามความเหมาะสมกบพนททจะเขยน 4.2.3.3 การรอยประกอบชนสวน ภายหลงจากการเตรยมชนสวนประกอบของปลาตะเพยนเรยบรอยแลว จงน ามารอยประกอบเขาเปนพวงโดยใชเอนเสนเลกหรอดายเบอรใหญ การรอยพวงปลาตะเพยน หรอเรยกวาเขาพวงนน ผผลตจะตองเรมจากการรอยระยาจ านวน 3 สายกอน เพอใชส าหรบแขวนตอจากตวแมปลา โดยทว ๆ ไปการรอยระยาม 2 ขนาด คอ ระยาเลก และระยาใหญ ระยาเลก หมายถง การรอยพวงปลาตะเพยนทมลกปลานอยกวา 9 ตว ระยาใหญคอการรอยพวงปลาทมลกปลา 12 ตวขนไป ความแตกตางของระยาเลกกบระยาใหญ คอ จ านวนชนสวนของกระโจมและกระทงเกลอทเพมเขาไปในระยาทงสามสาย ปลาทรอยเปนพวงนน มขนาดตาง ๆ กน นบตงแตขนาดใหญไปจนถงขนายยอม ซงเรยกวา ปลาลกสบหา ปลาลกสบสอง ปลาลกเกา ปลาลกหก

4.4.3 ตลาดและการจ าหนาย การเรเรอขายของของชาวหวแหลมนน เปนกระบวนการออกสตลาดในรปแบบทเรยกวาขายตรง สนคาสงถอมอผซอดวยตวเอง ไมตองผานพอคาคนกลาง การเรเรอไปตามทตาง ๆ นน มขอดในดานการจ าหนายกคอ ท าใหสามารถพบปะผซอมากหนาหลายตา ยงเดนทางเรไปหลายทกจะไดขายปลาตะเพยนจ านวนมาก ปลาตะเพยนทสานขนในยามวางจงขายไดจ านวนมากและท าก าไรไดมาก แหลงใหญน าสนคาปลาตะเพยนไปจ าหนายคอ กรงเทพฯ ดงทไดกลาวไปแลววา ปจจบนน นายทน เปนองคประกอบหนงทมความส าคญตอการผลตปลาตะเพยนสาน มอทธพลอยางมากตอรปแบบการผลต นายทน กคอ ชาวบานผซงมเงนทนพอทจะจางคนอน ๆ เปนลกมอในการผลตสวนประกอบแตละชน เพอแลกเปลยนกบเงน โดยทผผลตรายยอยเหลานไมไดผลตปลาส าเรจออกมาขายใหกบลกคา ระยะหลงนเองทพบวานายทนมความเกยวของกบกระบวนการตลาดและจ าหนายดวย ดงนนในปจจบนปลาตะเพยนทผลตขนมกระบวนการออกสตลาดไดไดใน 2 ชองทาง คอ 4.3.1 ผลตเองทกขนตอน ชาวบานหวแหลมกลมหนงโดยเฉพาะกลมผทมอายประมาณ 60 ปขนไป ยงคงท าปลาตะเพยนดวยตวเองทกขนตอน ไมนยมท าเฉพาะขนตอนในขนตอนหนง แลวจงจ าหนายออกไปใน 2 ชองทาง ไดแก 4.3.1.1 จ าหนายไปยงผบรโภคโดยตรง กลมนมกไดแก ผทมบานเรอนอยแถบยานตดถนนอทอง ซงเปนถนนรอบเกาะเมองพระนครศรอยธยา หรอฝากญาตพนองทมบานในแถบถนนหรอชมชนขายให กลมนมจ านวนไมมาก

27

4.3.1.2 จ าหนายไปยงพอคาคนกลาง กลมนจะผลตเองทกขนตอนทบาน แลวจงด าเนนดานตลาดเองดวย โดยการออกหาตลาดในพนทใกลเคยง เชน พอคาคนกลางทบรเวณวหารพระมงคลบพตร หรอรานคาในกรงเทพฯ ทกเดอนจะเดนทางเขากรงเทพไปพรอมกบปลาตะเพยนทสานแลวเปนตวอยาง เพอน าไปเสนอขายแกรานคา หากรานใดสนใจ โดยเฉพาะหางหรอศนยการคาใหญ ๆ มกจะมารบสนคาถงทในจงหวดพระนครศรอยธยา ในระยะประมาณ 20 ปทผานมา ผผลตบางรายมชองทางการตลาดดมากถงขนาดทมหางรานมารบ 3 – 4 ครงตอเดอน 4.3.2 ผลตเฉพาะขนตอนแลวสงนายทนเปนผจ าหนาย กระบวนการผลตและจ าหนายรปแบบน มองคประกอบส าคญ 2 สวนคอ 4.3.2.1 ผผลต ไดแก กลมชาวบานทผลตเฉพาะขนตอนทตนเองถนด หรอมความเชยวชาญเปนพเศษ เชน ถนดสาน ถนดลงส ถนดเขยนลาย ถนดเขาพวง อยางใดอยางหนง เปนตน นอกจากนแลว กลมนยงจะผลตตามก าลงทนทมในการซอวสดอปกรณของตนดวย ดงนนกลมนจงไมนยมท าขนตอนทตนไมถนดหรอไมตองการ รวมถงตามความตองการของนายทนในหมบาน เนองจากนายทนเทานน ทจะเปนผรบซอสวนประกอบปลาเหลานน สวนราคานนขนอยกบการตกลงระหวางนายทนกบชาวบาน แตทงนนายทนจะเปนผมสทธขาดในการคดเลอกจางชาวบานทมฝมอด และก าหนดราคาตามฝมอ 4.3.2.2 นายทน ไดแก ชาวบานทมก าลงทนพอทจะจางชาวบานคนอน ๆ ใหผลตชนสวนประกอบ หรอท าขนตอนใด ๆ ในการสานปลาให ดงทไดกลาวไปแลว แตเทาทปรากฏ ผทเปนนายทนมยจะไดรบการยอมรบวามฝมอดในการสอนปลา สามารถท าปลาไดทกขนตอน ตงแต สาน ทาส เขยนลาย และรอยพวง ดงนนนายทนจงตองรจกคดเลอกผผลตรายยอยทมฝมอเขามาเปนแรงงานผลต ในขณะเดยวกน นายทนกมฐานะเปนผผลตรายหนงดวยเชนกน และภายหลงจากทรบผลผลตจากชาวบานมาแลว หรอผลตปลาเองไดแลวนน กเปนสทธของนายทนทจะด าเนนการสงสนคาออกสตลาดตอไป อาท สงพอคาคนกลางทรานคาบรเวณแหลงทองเทยวในเมองพระนครศรอยธยา หรอสงใหกบบรษทรานคาจากตางจงหวดหรอตางประเทศ ตามแตความสามารถในการขยายชองทางการตลาดของตน ดงเชนกรณของเกศสน รงศาสตรา ซงเรมตนจากทมฐานะเปนผผลตรายหนง ท าการผลตเองทกขนตอนทบาน และหาตลาดสงสนคาเอง เปลยนสถานะมาเปนนายทนคนหนงของชมชนหวแหลม

ลกษณะการผลตปลาตะเพยนในรปแบบทมนายทนวา จะเปนการเลอกสรรแรงงานวธหนง วธการคดเลอกคนทถกจางใหท าชนสวนปลาสงใหนน นายทนจะเปนผแจกของตวอยางให แลวใหไปท าด ถาท าดจะจางท าตอเรอย ๆ เชน กระโจม ปกเปา แลวสงกลบมา ดงนนความสามารถของนายทนคอ บรหารงานใหเปน เพราะนายทนมสทธเลอกจางคนท าใหไดมาก ขณะนนายทนอกคนหนงของหมบาน คอวนทนย มพลกจ ไดอธบายสรปถงขนตอนการผลตและจ าหนายปลาตะเพยนสานวา “...ไมซบซอนอยางใด เรมตนแตซอลานจากทเขามาสงถงบาน แลวสงใหญาตพนองในหมบานชวยสาน (หมายถง จางสาน) พอเสรจ

28

กเอาสงคนใหทราน ตวเองกลงส เขยนลาย เพราะชอบและสามารถท าได ตามตองการ ถาจางเขาไมถกใจ ไมเหมอนทเขาออรเดอรมา เสรจแลวก ประกอบเปนพวง เอาออกวางขายทรานสวนหนง สงใหขาประจ าสวนหนง...” นายทนสวนใหญมกจะมรานขายปลาเอง มทงเชาและซอเปนกรรมสทธของตน เพอความสะดวกในการรบสงของพอคาคนกลาง และเปนศนยสงผลผลตจากชาวบานทจางไปดวย “...พอเชาทเขาเปดเปนราน กตองยงกบการขาย เพราะม คนมาซอมาก และยงมคนมาสงออรเดอรเยอะ ไมคอยมเวลาจะ ท าปลาเอง เลยตองจางพ ๆ นอง ๆ ในหมบานท าเปนสวน ๆ ให ใครสานดกจางคนนน ใครเขยนลายสวยกจาง แตตวเองจะเปน คนเขาพวงเอง มแมกระทงออรเดอรจากเมองนอก ฝรงสงมาทกป ปละครง ใหราคาด ถานบตงแตเปดรานมากรวม 10 ปแลว ตอนนนออรเดอรทสงมาเปนปลาละเอยด แตไมตองประดบครบชด ตดเอากระโจม กระทงเกลอออก เอาแตแมปลาลกปลาเปนแบบธรรมชาต คลาย ๆ โมบาย ปลาขาว คอ ปลาทไมลงส แตลงเคลอบมนทเรยกวา น ามนวานส กไดรบความนยมดเหมอนกน การสงสนคาใชวธการขนสง ทางเรอ สงเกตเหนไดชดวาบรรดาลกคาทสงของนน ถาเปนชาวตะวนตก มกนยมปลาสด า ขณะทชาวเอเชยนยมสชมพ ขาว เขยว ขนาดทขายด คอ ลกเกา รองลงมาคอ ลกหก ทงหกเลก หกใหญ ปลาลกหกนน เคยขายสงลกคาจากกรงเทพตงแตพวงละ 4 บาทจนถง 20 บาท...” แตเดมปลาตะเพยนใบลานมสไมหลากหลาย สทผผลตนยมใชระบายตวปลามากคอ สแดง สเหลอง สวนทใชระบายลวดลายนยมใชสขาว สด า หรอสทตดกบสของตวปลาอยางเหนไดชด ซงสตาง ๆ เหลานนมกเปนสโทนรอน สสด ไมนยมผสมสเพอใหไดความแตกตางของระดบส แตในระยะทมการสงออกตางประเทศ ผผลตไดเรยนรวาสทอยในความนยมของชาวตางชาตนนแตกตางไปจากทเคยใช จงไดมการทดลองผสมสและใชสทหลากหลายเพมขน เพอตอบสนองความตองการของลกคา เชน มสชมพ สน าตาลแดง สมวง เปนตน การทดลองตลาดนนของชาวหวแหลมนน พบวาบางบานเคยทดลองท าปลาทมลกษณะทแปลกใหม เชน การน าเอาสบรอนซทอง – เงนมาใชเขยนลวดลาย หรอคดประดษฐปลายกษ ซงเปนปลาทมขนาดใหญมากขนมา เขยนสใหมลวดลายไทย ๆ ตามความตองการของลกคาบางกลม ซงตองท าเองหมดทกกระบวนการ เนองจากตองใชความพถพถนมาก ราคาขายจงแพงเพราะถอวาเปนคาแรงงาน คาฝมอ เชน ปลาเงนปลาทอง พวงละ 200 บาท ขณะทปลาตะเพยนลกหก ปกตขายเพยงพวงละ 20 บาทเทานน เพราะปลาขนาดนจะลงสไมหลากหลาย ลวดลายไมมาก ฝมอการเยบไมพถพถนเทา ความนยมในสของปลาตะเพยนของลกคา เปนสวนหนงทเปนปจจยใหผผลตเลอกผลต ผผลตรายหนงกลาววา

29

“...ตอนนหากสง 50 ตวจะมสแดงราว 30 ตว ทเหลอ คละกน สละ 2 ตว ไดแก สเหลอง สด า สชมพ สสม สเขยว สมวง คดเปนประมาณรอยละ 60 ทเหลอรอยละ 5 เปนสอน ๆ มกจะซอสแคทละ 2 กระปอง อยางมากคอ 1 โหล มหลายส ปนกน จะไมนยมซอสมาเกบไว สทใชเยอะคอ สแดง และสทอง เปนเพราะสทนยมกนมาก คอ สแดง เขยนทอง นาสงเกตวาท หางปลาจะมครบเพมขนมา ท าใหดสวยงามยงขน ในขณะทปลา สอน ๆ กขายไดแตไมดเทาสแดง...” ราคาขายปลาตะเพยนสานในปจจบนนมอยอยางนอย 2 ระดบ คอ ราคาขายสงใหกบนายทน และราคาทนายทนขายใหพอคาคนกลางหรอราคาสง (Order) ราคาขายสงจากชาวบานใหกบนายทนเปนราคาของลาน และคาแรงในการสาน หรอคาแรงในการผลตขนตอนอน ๆ เชน ทาส เขยนลาย ซงนายทนจะเปนผก าหนดราคาตามความเหมาะสม สวนราคาทนายทนขายใหกบพอคาคนกลางหรอขายตาม Order นน จะเปนราคาของปลาทส าเรจรปแลว 5. แนวคดและทฤษฎทเกยวของ

5.1 แนวคดวสาหกจชมชน วสาหกจชมชนตรงกบค าในภาษาองกฤษวา Enterprise ซงสามารถใชค าวา ธรกจแทนได แต

ค าวาธรกจอาจจะสอความหมายไปถงการลงทนทตองการผลตอบแทนเปนก าไรสงสด ตางจากเปาหมายของการประกอบการของชมชน ดงนนจงมผเสนอวาถาเปนการประกอบการของชมชนในการใชทรพยากรภายในชมชน ควรใชค าวาวสาหกจชมชนจะเหมาะกวา แตอยางไรกตามวสาหกจกบธรกจมความหมายทใกลเคยงกน แมแตทางเศรษฐศาสตรและในทางธรกจกมกจะใช ค าวา Enterprise กบ Business แทนกนเสมอถาจะสรางความแตกตางกคงไดแก “ธรกจ” เนนก าไร “วสาหกจ” ไมเนนก าไร (ณรงค เพชรประเสรฐ และพทยา วองกล, 2545 : 33 – 35) แตในทศนะของ เสร พงศพศ (เสร พงศพศ, 2545 : 85 – 186) ไดกลาวถงวสาหกจชมชนวา หมายถงการจดการทนของชมชนและโดยชมชนอยางสรางสรรคเพอการพงตนเอง แมจะยงไมไดพฒนาเตมศกยภาพกตาม ทนของชมชนจงหมายถงทนธรรมชาต ทนทรพยากร ทนทเปนผลผลต ทนทมการสะสม ทนความรภมปญญา ทนทางสงคมหรอความไววางใจ และความเปนพเปนนองของผคนในชมชน วสาหกจชมชนเปนการจดการอยางสรางสรรค ไมใชการเลยนแบบ เหนใครท าอะไรกท าตาม ไมมความคดเปนของตนเอง ไมม “ความแตกตาง” และ “ความคดสรางสรรค”ไมมลกษณะเปน “นวตกรรม” เปนของโหลทเหมอน ๆ กนหมด ท าตามกนแลวกลมเหลวดวยกน เหมอนกบเหนคนอนจางรถมาไถ จางคนมาด านามาเกยวขาวกตาม เหนคนท ากลวยฉาบกฉาบกนทงหมบาน ทงต าบล ในทสดกตองเลกท า

30

วสาหกจชมชนเปนแนวคดทเกดจากคนในชมชน ทตองการรวมกลมกน เพอชวยเหลอกนในการด าเนนกจการตางๆ ทมลกษณะเปนการประกอบการบรหารจดการเชงธรกจ แตไมไดตองการท าธรกจเตมรปแบบ แตเพอสรางรากฐานความมนคงใหสมาชก ซงถาท าคนเดยวจะท าไมได หรอถาไปรวมกบสหกรณใหญๆ กล าบาก เปนการรวมกนสรางระบบสวสดการใหตนเอง หรออกนยหนง สรางภมคมกนใหกลม ใหชมชน ซงวสาหกจชมชนมองคประกอบส าคญ 7 ประการ คอ

1) ชมชนเปนเจาของและผด าเนนการ ไมใชเปนลกจางอยางทท ากนในหลายชมชน ทมเถาแกคนนอก หรอคนรวยคนเดยวเปนเจาของ ใหชาวบานเปนแรงงาน เปนเหมอนโรงงานในหมบาน แทนทจะตงอยในเมอง และด าเนนการโดยชมชน ไมใชไปจางคนตางถนตางแดนมาท างานให

2) ผลผลตมาจากกระบวนการในชมชน เปนงานทเกดขนภายในชมชน ไมใชไปลงทนทอน 3) รเรมสรางสรรคเปนนวตกรรมของชมชน เปนอะไรทไมใชท าตามคนอน แตเปนผลผลต

ของกระบวนการเรยนร การตอยอดภมปญญาทองถน หรอเปนการคนคดอะไรใหมๆ ซงถาหากเหลอใชเอาไปขายขางนอกกจะแขงขนกบคนอนได ไมใชไดแตเลยนแบบคนอน

4) มฐานภมปญญาทองถนผสมผสานกบภมปญญาสากล ท าใหผลผลตมเอกลกษณของทองถน เอาไปขายขางนอกกนาจะแขงขนกบคนอนได เพราะมทงของเกาและของใหมผสมผสานกน ท าใหไดของดทองถนและรปแบบหรอเทคนคสากลมาเสรมหรอผสานใหกลมกลน

5) มการด าเนนการแบบบรณาการ เชอมโยงกจกรรมตางๆ อยางเปนระบบ หมายถงการด าเนนการวสาหกจชมชนไมใชเนนทการผลตเรองหนงสองเรองเพอขายอยางเดยว แตผลต แปรรป จดการใหเกดการประกอบการในรปแบบตางๆ เพอตอบสนองความตองการของทองถนเปนหลก แปลวาตองท าหลายๆ อยาง ตองมขอมล ตองวจยเอาเองวา ชมชนกนอยอยางไร ซอกนซอใชอะไรบาง และจะท าอะไรเพอลดการซอกนซอใชลงใหไดสก “เศษหนงสวนส” ตามแนวคดเศรษฐกจพอเพยง ถามขอมลทชมชนวจยเองกจะพบวา มมากกวานอกทชมชนท าเองได

6) มกระบวนการเรยนรเปนหวใจ วสาหกจชมชนเกดได ส าเรจไดดวย “ความรและปญญา” ไมใชเพยงเพราะมเงนมงบแลวจะเกดได การใช “เงนน าหนาปญญาตามหลง” อาจเกดไดแตเพยงโครงการ แตไมอาจเกดการพฒนายงยน การเรยนรจะท าใหเขาใจกระบวนการวสาหกจชมชนทงหมด

7) มการพงตนเองเปนเปาหมาย ถาไมมการเรยนรกจะไมเขาใจความขอน และจะคดเพยงสนๆ วา ท าอยางไรจงจะผลตเยอะๆ ขายเยอะๆ จะไดตงคเยอะๆ ซงกเหมอนหลอกตวเอง เพราะทสดกวนไปมากบการผลตแลวขายไมออก เปนหนเปนสน ทอ หมดก าลงใจ เลกท า หนไปรบจาง หาเงนไปซออยซอกนเหมอนเดม ซงวสาหกจชมชนไมไดเรมจากการเรยนรวธท า แตเรมจากการเรยนรวคดทถกตองตางหาก

5.2 แนวคดอตลกษณ Kath Woodward (2000: 6-7) กลาววา อตลกษณ คอ การตอบค าถามวา “ฉนคอใคร”

และชดค าถามทวา “ฉนเปนใครในสายตาผอน “ฉนแตกตางจากคนอนอยางไร” “ฉนเคยเปนใคร”

“ฉนจะเปนอะไรตอไป” ฯลฯ โดยทงหมดเปนการก าหนดต าแหนงแหงททางสงคม ซงเกดจากการทเรามปฏสงสรรค มการสอสารกบตวเอง คนอน และสงแวดลอม ซงการทเรามองตวเองอยางไรกบการทคนอนมองเราอยางไรนนอาจไมจ าเปนตองสอดคลองเสมอกนไปกได

31

สกลกานต อนทรไทร (2539: 21) กลาววา บคคลหนงสามารถมอตลกษณไดหลายอยาง อตลกษณจะเปนอยางไร ขนอยกบมองตนเองในแงมมไหน และวางสถานะของตนเองไวในฐานะของสมาชกกลมไหนในสงคม เชน นาย ก. เปนคนไทย เปนคนเชอสายจน เปนเพศชาย เปนกระเทย เปนชาวพทธ เปนคนกรงเทพ เปนจตแพทย เปนชนชนกลาง เปนสมาชกชมรม ฯลฯ ทงนเพราะอตลกษณนนสามารถครอบคลมเรองตางๆ ไดกวางขวาง ไมวาจะเปนดาน เชอชาต เพศ ถนก าเนด ชนชน อาย อาชพ ศาสนา การเมอง ฯลฯ

Rublington and Weinberg (อางใน พศษฎ คณวโรตน.2545 : 8) กลาววา อตลกษณ อาจมหลายระดบ ไดแก อตลกษณสวนบคคล (personal identity) คอ ลกษณะทบคคลนยามตวเองวาเปนใคร และอตลกษณทางสงคม (social identity) คอ ภาพลกษณทมตอบคคลหนง ซงไดมาจากการมองของบคคลอนๆ โดยอตลกษณทกอยางนนจะมการบรณาการกนและมความคาบเกยวกนอย

บงกชมาศ เอกเอยม (2523:19-20) กลาววา อตลกษณทางสงคมอาจถกก าหนดผานตวแทนของการควบคมทางสงคม เชน แพทย ต ารวจ ซงบคคลทถกกลาวถงอาจรสกคลอยตามหรอไมกได จงกลาวไดวาอตลกษณสวนบคคลกบอตลกษณทางสงคมอาจไมจ าเปนตองสอดคลองกนเสมอไป และบางกรณหากบคคลทราบวาอตลกษณสวนบคคล ไมไดรบการยอมรบ กอาจปกปดอตลกษณนนเสย

เพอใหเกดอตลกษณทางบวกในสงคม เชน เปนหนงในกลมผรกรวมเพศ แตปฏเสธวาไมใช แตแกลงต าหนตเตยนผทมพฤตกรรมเชนนน

ความส าคญของการแสดงตวตน(marking oneself) คอการมอตลกษณเหมอนกบกลมหนงและมความแตกตางจกกลมอน หากเราลองคดถงสถานการณทเราพบกบใครสกคนในครงแรก และก าลงพยายามคนหาวาเขาคอใคร ดวยการตงค าถามวาเขามาจากไหนและเขาท าอะไรในสถานการณตางๆ เหลานเราก าลงพยายามคนหาเกยวกบบคคลน และสงทท าใหเขาเหมอนกบเราดวย และสงทท าใหเขาแตกตางจากเรา หรอถาพจารณาถงสถานการณการเดนทางไกล สถานททคณไป คณไปยนเสยงคนกลมหนงพดภาษาเดยวกบคณ คณจะรบรไดดวยความรสกของการระลกร(recognition) และความเปนเจาของรวมกบคนอนผทมอตลกษณรวมกบคณ อตลกษณถกแสดงใหเหนดวยความคลายกน นนคอเกยวกบบคคลทเหมอนเรา และดวยความแตกตางของบคคลทไมเหมอนกบเรา (Kath Woodward.2000:6-7)

ลกษณะส าคญของอตลกษณ คอ สญลกษณ (Symbol) ทจะใชแสดงตน เชน เขมโรงเรยน ผาพนคอของทม หนงสอพมพ ภาษา หรอบางทเสอผาทเราสวมใส สญลกษณและการเปนตวแทน (representation) เปนสงส าคญในการแสดงใหเหนแนวทางทเรามอตลกษณรวมกบบคคลบางคน และแยกแยะตวเราดวยความแตกตางจากคนอน ในความเขาใจน แมวาในฐานะบคคลเราตองยอมรบอตลกษณตางๆ อยางตงใจ อตลกษณเหลานเปนผลผลตทส าคญของสงคมทเราอาศยอยและความสมพนธของเรากบคนอน อตลกษณจงไดจดเตรยมการเชอมโยงระหวางบคคลกบโลกทเขาอาศยอย นอกจากนอตลกษณยงรวมถงเรองวา “ฉนมองตวเองอยางไร และคนอนๆมองฉนอยางไร” มนเกยวพนกบตวตน (subjective) และสงทอยภายใน และสงทอยภายนอก มนเปนการก าหนดต าแหนง(position) ทระลกรทางสงคม ซงเกดจากคนอนรบรดวย ไมใชแคตวเราเทานน (Kath Woodward.2000:7)

32

การขดเกลาทางสงคม คอ กลไกส าคญของการสรางอตลกษณของบคคล และเปนกลไกในการผลตซ าทางสงคมและวฒนธรรม (social and culture reproduction) ดวยการถายทอดคานยม ขนบธรรมเนยม ความเชอ และสงอนจากรนหนงไปยงอกรนหนง สมาชกของกลมจะถกชกน าใหปฏบตตามวถทางของกลมโดยสมครใจ จากการท าใหบรรทดฐานและคานยมตางๆของกลมกลบกลายเปนบรรทดฐานและคานยมของตนเองโดยผานกระบวนการขดเกลาทางสงคม ในแงนการขดเกลาทางจงเปนกลไกแหงการควบคมทางสงคมอกดวย จากกระบวนการขดเกลาทางสงคมจงมรากฐานมาจากการเรยนรบทบาทของตน ดงนนการจะตอบวา เราเคยเปนใคร เราเปนใคร และเราจะเปนอะไรตอไป เปนสงทผดขนมาจากเตาหลอมแหงประสบการณทเรยกวา การขดเกลาทางสงคม ดงนนกระบวนการขดเกลาทางสงคมจงเกยวของกบวถทางทเรากอรป ธ ารง และเปลยนแปลง สงทเราเรยกวา อตลกษณ (identity) ของเรานนเอง (พงษสวสด สวสดพงษ. 2529 :4)

5.3 แนวคดชาตพนธ แนวคดชาตพนธ (Ethnicity)เรมตนจากรากฐานของนกคดทางมานษยวทยาอยาง แมกซ เว

เบอร ทชวา กลมชาตพนธ คอ กลมเหลาสมาชกทเชอในการสบสายโลหตรวมกน เนองมาจากความคลายคลงของลกษณะทางกายภาพหรอขนบธรรมเนยมอยางใดอยางหนงหรอทงสองอยางรวมกน หรออาจเกดขนจากความทรงจ าในชวงเวลาทถกปกครอง และการอพยพ ซ งไมส าคญวาความสมพนธทางสายโลหตจะเกดขนจรงหรอไม (อางใน Alba Richard .1992: 575-584) และนกคดทเปนทายาทของ แมกซ เวเบอร ทส าคญคอ คลฟฟอรด เกยรตซ (Clifford Geertz) โดยเขาไดศกษาเรอง “The Interpretation of Culture” (การตความของวฒนธรรม) จนเรองนกลายมาเปนแนวคดส าคญในการศกษามานษยวทยาวฒนธรรมสมยใหม โดยใหความสนใจตความหมายวฒนธรรมในฐานะทเปนกลไกการควบคม (Control mechanism) พฤตกรรมของมนษย เปนการท างานในระดบวธคดทางวฒนธรรม ดวยวธการตความจากสญลกษณ ภาษา และพฤตกรรมทางสงคม โดยพจารณาสงเหลานในฐานะทเปน text (อรรถ) ทมความหมายซอนอยและมมตของการสอสารอยในตว เพราะเขาเชอวามนษยโดยธรรมชาตนนตความจากการตดตอสอสารอยตลอดเวลา (อางใน สรยา สมทคปตและคณะ.2540: 65-66)

เกยรตซ ถอวาเปนนกคดในสายปฐมก าเนดชาตพนธ (Primordialism) ซงแนวคดปฐมก าเนดชาตพนธจ าแนกออกเปน 2 สายยอย คอ สายชวสงคมวทยา และสายวฒนธรรม สายชวสงคมสบทอดแนวคดจาก ปแอร แวน เดน เบรก (Pierre van den Berghe) แนวคดพนฐานของกลมน เชอวา ชาต ชาตพนธ คอ สวนขยายของความสมพนธทางเครอญาตหรอสายเลอด อตลกษณของชาต และชาตพนธถกก าหนดมาจากปจจยดานชววทยา สวนแนวคดสายวฒนธรรมคอแนวคดทน าเสนอโดย เอดวารด ซลส (Edward Shils) และ คลฟฟอรด เกยรตซ (Clifford Geertz) (อางใน ฐรวฒ เสนาค า.2547:254)

เรอง Primordialism ของเกยรทซ (Clifford Geertz) ไดอธบายปรากฏการณทางชาตพนธทมการเคลอนไหวรวมตวโดยอาศยวฒนธรรมดงเดมเพอตอตานอ านาจรฐในประเทศทก าลงพฒนา วาการกอตวของรฐไดเรยกรองความจงรกภกดจากบคคล ท าใหเกดปญหาในเรองอตลกษณวาเขาเปน “ใคร” กนแน เพราะใจหนงกอยากใหคนอนยอมรบตวตน แตอกใจหนงกตองการความเจรญทาง

33

เศรษฐกจ ความมนคงทางการเมอง และความยตธรรมทางสงคม ท าใหเกดความกดดนตอกลมชาตพนธ ซงการเคลอนไหวทางสงคมไมใชการหวนหาความทรงจ าในอดตแตเพยงอยางเดยว หากเปนความพยายามทจะรกษาตวตนและด ารงสภาวะของกลมไว ไมใหตกอยภายใตอาณตของรฐอยางสมบรณ

การศกษาทางชาตพนธ ในแนวทาง Primordialist approach เปนแนวทางทมองปรากฏการณทางชาตพนธวามลกษณะถาวรและเปนรากฐานของอตลกษณของการเปนมนษย ซงเปนการแสดงออกเพอใหเหนจตส านกชาตพนธทมอยในตวเอง และเปนเรองของจตใจมนษย โดยสรปแนวคดปฐมก าหนดชาตพนธ ได 3 ประการ คอ (1) อตลกษณหรอความเปนชาตพนธ คอสงทถกใหมาหรอสงทมมากอน เปนธรรมชาต ศกดสทธ และเปลยนแปลงไมได (2) สายสมพนธทถกก าหนดมานมอ านาจเหลอลน (ineffable) และไมใชผลลทธของความสมพนธทางสงคม แตเปนสงทใหมาและผรบมาตองผกพนเกาะเกยวยดโยงอยางแนบแนนและหลกเลยงไมได (3) สายสมพนธทก าหนดลวงหนานแตกตางจากปรากฏการณทางสงคมอน เพราะสายสมพนธน คอสายสมพนธทางอารมณ สายสมพนธแหงเลอดและวญญาณ (Clifford Geertz.1963)

ความคดเรอง Primordialism ไดถกน าไปเปนรากฐานในการศกษาในแนวทางการธ ารงชาตพนธ ในบรบทการพฒนาเปนรฐประชาชาตของประเทศอาณานคม เชน งานของ พารคน (David Parkin) ศกษาในเมองกมปาลา แอฟรกา โดยพวก“ลโอ” (Luo) ไดใชลกษณะทางวฒนธรรม เชน การสบสายตระกลขางเดยว (Unilineal descent) และประเพณการแตงงานภายในกลมเปนสญลกษณของกลมชาตพนธ เชอมโยงคนลโอทอยตางถนและตางอาชพ ใหเขามาปฏสมพนธกน เพอตดสนใจรวมกน เพราะวา คนลโอในเมองกมปาลา ไมไดอยรวมกนเปนชมชนทมพนทเฉพาะพงตนเองไดทางเศรษฐกจ แตตองท างานรบจางในหนวยงานของรฐและเอกชน และอาศยอยทามกลางกลมชาตพนธอนๆ นอกจากน ยงมความหลากหลายในเรองอาชพ การศกษา และรายได แตมารวมกลมเปนครงคราวได เพอตอสกบพวกคคย โดยอาศยเครอขายความสมพนธเครอญาต และอดมการณกลม เรองการสบเชอสายตระกลขางเดยว โดยตอกย าวาเปนลกษณะส าคญทางชาตพนธทจ าแนกลโอจากพวกคคย (อางใน ฉววรรณ ประจวบเหมาะ.2547: 24) นอกจากน แอบเนอร โคเฮน (Abner Cohen) กไดพฒนาแนวคด Primordialism ในงานศกษาของเขาทแอฟรกา และงานอนๆ

แนวคดของ โคเฮน (Abner Cohen) เปนการศกษาปรากฏการณการกลบมารวมเปนเผา (Re-tribalization) ของชาวเฮาซา (Hausa) ทอบาดน(Ibadan) ในแอฟรกา พบวา การธ ารงชาตพนธเปนปรากฏการณทางการเมองทจ าเปนตองกลบมารวมกลมกนของชาวพนเมอง เปนผลมาจากความจ าเปนในการปกปองผลประโยชนทางเศรษฐกจของพวกเขา การธ ารงชาตพนธจงมรปแบบของการปะทะสงสรรคระหวางกลมวฒนธรรมทด าเนนอยภายในบรบททางสงคมรวมกน และเปนปรากฏการณทซบซอนเกยวกบปจจยทางจตวทยา ประวตศาสตร เศรษฐกจและการเมอง เขาเหนวา การธ ารงชาตพนธ เปนเครองมอหรอวธการทางทฤษฎของความรทพฒนาขนมาโดยชาวแอฟรกา เพอใหพวกเขาเขาใจ ความซบซอนยงเหยงและควาามไมเปนอนหนงอนเดยวกนของสงคมเมอง โดยการจดจ าแนกชาวเมองคนอนๆ เปนกลมเผา (อางใน สนทโรทก.2539:29)

ตามแนวคด โคเฮน (Abner Cohen) การปฏสมพนธระหวางสมาชกทตางกลมชาตพนธกนเกดขนในขณะทแตละฝายแสดงใหเหนถงอตลกษณชาตพนธในระดบขนตางๆ กน อนเนองจาก

34

เงอนไขทหลากหลาย เชน ลกษณะการเมอง หรอความสมพนธทางเศรษฐกจ เพราะวาในบรบททมการแขงขนแยงชงทรพยากรการผลต และการแลกเปลยนทางเศรษฐกจจะเกดกลมผลประโยชนตางๆ ขน แตละกลมจะมผลประโยชนรวมกน และจะประสบความส าเรจในการปฏบตการในฐานะกลมตอไปไดกตอเมอพฒนากลไกทท าหนาทในการจดระเบยบกลมขนมา เชน การเนนความแตกตางทมกบกลมอน การสอสารภายในกลม การจดระเบยบโครงสรางอ านาจ การพฒนาอดมการณ และ การเรยนรทางสงคม

ในบทความ “Introduction: The Lesson of Ethnicity” ของ โคเฮน (Abner Cohen. 1974) ไดศกษาปรากฏการณของชนเผา หมบาน และชมชนทเคยโดดเดยว และไดกลายมาเปนสวนหนงของรฐสมยใหม และปรบเปลยนมาเปน “การรวมตวทางชาตพนธ” หรอ กลมชาตพนธทมบรรทดฐานพฤตกรรมบางอยางรวมกน เชน ระบบเครอญาต การแตงกาย ประเพณ และพธกรรม ซงสมาชกของแตละกลมไดเรยนรโดยกระบวนการทางสงคม ท าใหมประสบการณและจตส านกทางชาตพนธ และแสดงออกในการปฎสมพนธกบกลมชาตพนธอนในระบบสงคมรวมกน โดยทสมาชกของแตละกลมอาจจะยดถอบรรทดฐานพฤตกรรมของกลมในระดบขนทตางกนในระหวางทไดมการปฏสมพนธกน ในตอนแรกสญลกษณของความเปนกลมชาตพนธนมลกษณะเปนนามธรรม แตพฒนาสภาพมาเปนรปธรรม ในแงทด ารงอยและเปนทยอมรบของท งคนในกลมและนอกกลม และเปนขอก าหนดในเชงพฤตกรรมส าหรบบคคลทตองมาเกยวของปฏสมพนธกน

จากทกลาวมาจะเหนไดวา โคเฮน (Abner Cohen) มสมมตฐานพนฐานวา การทอทธพลของระบบรฐเขามามบทบาทในดานตางๆ ภายในกลมชาตพนธท าใหเกดความวตกกงวลว ากลมชาตพนธนนๆ จะสญเสยวถชวตหรอความส านกของกลมชาตพนธตนเองลงไป จงท าใหเกดกระแสการสรางส านกในชาตพนธอกครงหนง โดยน าสญลกษณตางๆ ทถกพฒนาขนมาใชเปนกลไกในการตอรองและเขาถงอ านาจทางการเมองเพอด ารงรกษาความเปนกลมตนเองเอาไว และเพอสรางเครอขายอ านาจของกลมในการผกขาดการคาและสทธทางการเมอง การผกขาดทางการคาของกลมโดยอาศยการตงองคกรสมาคมทไมเปนทางการของกลมชาตพนธ จะเกดขนกตอเมอมการแขงขนกนระหวางกลมตางๆ ทอยรวมพนทสงคมเดยวกน การแขงขนทเกดขนจงมรากฐานมาจากความแตกตางของความเปนกลมชาตพนธ ท าใหเกดการแขงขนตอรองทางการเมองโดยอาศยสญลกษณตางๆ ของการรวมกลมเปนกลไกทสรางความแขงแกรงใหกบกลมชาตพนธ

โคเฮน (Abner Cohen.1976) ไดพจารณาสญลกษณทางวฒนธรรมออกมาในรปแบบของกจกรรมในชวตตางๆ โดยเปนทรวมของอดมการณความเชอ คานยม บรรทดฐานในสงคมทงหมด โดยแสดงออกมาทางการบวงสรวง พธกรรม การแลกเปลยนของก านล ต านาน ระบบเครอญาต อนมทมาจากการทสมาชกไดรบการขดเกลาทางสงคมรวมกน สญลกษณทแสดงออกมาจง เปนรปรางของวถชวตในสงคมนนๆ สญลกษณจะเปนเสมอนจดรวมของอดมการณทสมาชกในสงคมพยายามน าเขามาแกไขปญหาชวตและความตายทหนไมพน และการปฏสมพนธระหวางกลมตางๆ ทเกดขน ท าใหรปแบบหรอสญลกษณใหมบางประการจากสงคมอนถกน าเขามาปรบใชเพอท าหนาททางการเมองในอกรปแบบหนง เมอรปแบบสญลกษณเกาบางอยางของกลมไมสามารถท าหนาททางการเมองบางดานได ซงแสดงถงความยดหยนของสญลกษณในการตความและการน ามาใชเปนประโยชนทางการเมอง สญลกษณเกาจะถกปรบความหมายเพอปลกความรลกของการรวมกลมทางการเมองของตน และ

35

สญลกษณใหมจะถกน ามาใชในการสรางความชอบธรรมในอ านาจทางการเมอง หรอการท าหนาททางการเมองของกลม และปจจยของการเปลยนแปลงหนาทและรปแบบสญลกษณทใชในกระบวนการรวมกลมจะเกดขนจากผน ากลม (Leadership) ทสามารถน าเอาสญลกษณบางอยางจากสงคมภายนอกทมอทธพลมาปรบใช เพอใหสมาชกในกลมของตวเองพอใจทจะรบไปปฏบตหรอเหนชอบดวย สญลกษณทผน ากลมปรบสรางน จะชวยสรางการรวมกลมทางการเมองทเขมแขงและแกปญหาทมอยของกลมนนๆ ไดดยงขน เพอการแขงขนในทางการเมองกบกลมอนๆ

จากทกลาวมาจะเหนไดวา สญลกษณทางวฒนธรรม ถกน ามาเปนเครองมอในการตอสดนรนของกลมชาตพนธดงเดมทอาศยอยในพนทนนๆ เพอธ ารงกลมชาตพนธของตนเองไวและปกปองผลประโยชนทางการเมองของพวกเขาเอง อยาง Charles Keyes ไดกลาวถง การสบทอดวฒนธรรมของบรรพบรษนอกจากจะเปนการรกษามรดกทางวฒนธรรมใหคงอยแลวยงเปนการสรางความเปนบกแผน ความเปนอนหนงอนเดยวกนในกลมชาตพนธ การปฏบตหรอการแสดงออกทเปนมรดกของบรรพบรษ ไดแก ภาษา ศาสนา นทานปรมปรา ทกลาวถงความเปนมาของบรรพบรษในการสรางกลมและถนทอย สรางความภาคภมใจในบรรพบรษ กอใหเกดความรสกเปนอนหนงอนเดยวกน และตองการธ ารงชาตพนธของกลมตนไวตอไป และการทเรามการนบถอเครอญาตหรอบรรพบรษรวมกน เปนการสรางความเปนอนหนงอนเดยวกนในหมพวก แสดงวาเปนพวกเดยวกนหรอเปนสวนหนงของตระกลเปนการสรางความรสกรวมกนวาบคคลนนมพวกพอง มญาตพนอง ท าใหเกดพลงทจะประพฤตตนไปในแบบอยางทบคคลในสงคมของตนปฏบตสบตอกนมา (อางใน ณฐประวณ ศรทรพย.2537:6) ซงสอดคลองกบ ฉววรรณ ประจวบเหมาะ ทไดศกษาเรองการธ ารงชาตพนธของ “ออแรนาย” โดยเหนวา ความแตกตางทางวฒนธรรมดงเดม คอ ภาษามลายทองถน ศาสนาอสลาม และการแตงกาย แบบมลาย ยงเปนสญลกษณส าคญของการเปนสมาชกกลมชาตพนธ คอ ความเปนออแรนาย ส าหรบบางคนทเขาสระบบการศกษาของชาตไทย อาจท าใหลดทอนความแตกตางทางวฒนธรรมลงไปบาง แตไมสญเสยสญลกษณทางชาตพนธทมมาแตเดม แตการมองแคประวตศาสตร และสญลกษณวฒนธรรมไมเพยงพอตอการอธบายกระบวนการรกษากลมชาตพนธ จ าเปนตองมกลไกทางสงคม เชน ครอบครว เครอญาต ชมชน และศาสนา ทท าหนาทสบทอดลกษณะทางวฒนธรรมมาเกยวของดวย (ฉววรรณ ประจวบเหมาะ.2547:92)

36

บทท 3 วธด ำเนนกำรวจย

ในการศกษาวจยเรองวสาหกจชมชนปลาตะเพยนสาน : การสรางอตลกษณของกลมคนมสลม เพอการพฒนาทองถนในจงหวดพระนครศรอยธยา มวธด าเนนการศกษาดงน 1. รปแบบกำรวจย การศกษาวจยในครงน เปนการศกษาวจยเชงคณภาพ ทางดานมานษยวทยาทเกยวของกบการจดตงกลมของคนในชมชน ซงจะใชการศกษาขอมลทางดานเอกสารและภาคสนามเพอประกอบการวเคราะหใหเหนถงการเปลยนแปลง ความเคลอนไหว และพฒนาการวสาหกจชมชนปลาตะเพยนสาน ภายใตบรบทของสงคม และวฒนธรรมของชมชน 2. กำรเลอกพนทศกษำ การศกษาวจยครงนไดเลอกชมชนหวแหลม ต าบลทาวาสกร อ าเภอพระนครศรอยธยา จงหวดพระนครศรอยธยา เปนชมชนหลกในการศกษา การเลอกพนทชมชนหวแหลม นน เนองจากเปนพนทผลตปลาตะเพยนสานใบลาน แหลงใหญทสดในจงหวดพระนครศรอยธยาซงเหตผลในการเลอกชมชนหวแหลม ในการศกษาขอมลภาคสนาม เนองจากเหตผลดงน

1) เปนชมชนทเปนแหลงผลตปลาตะเพยนสานใบลานทใหญทสดในจงหวดพระนครศรอยธยา 2) เปนชมชนของกลมคนมสลมทเกาแกของจงหวดพระนครศรอยธยา 3) เปนชมชนทผลตปลาตะเพยนสานใบลานมาตงแตบรรพบรษและมการสบทอดตอกนมา 3. ประชำกรเปำหมำย ในการศกษาวจยครงน ประชากรเปาหมายคอชาวชมชนบานหวแหลม หม 4 ต าบลทาวาสกร อ าเภอพระนครศรอยธยา จงหวดพระนครศรอยธยา และคนในชมชนภเขาทอง ซงเปนชมชนใกลเคยงทประกอบอาชพสานปลาตะเพยนจากใบลาน ไมเฉพาะเจาะจงดาน เพศ อาย และวฒการศกษา 4. กำรเกบรวบรวมขอมล

การเกบรวบรวมขอมล มขนตอนการด าเนนการ ดงน

4.1. กำรเกบขอมลจำกเอกสำร การเกบรวบรวมขอมลจะเกบขอมลจากเอกสารตางๆ ทบนทกไวเปนหลกฐานปรากฏในวารสาร บทความ และหนงสอ จากสถาบนการศกษาตางๆ ซงขอมลทางเอกสารทตองการเกบรวบรวม ไดแก

37

4.1.1 ขอมลเอกสารทเกยวของกบกระบวนการด าเนนงานกลมวสาหกจชมชน และอตลกษณของกลมคน

4.1.2 ขอมลเอกสารทเกยวของกบชมชนบานหวแหลม ต าบลทาวาสกร อ าเภอพระนครศรอยธยา จงหวดพระนครศรอยธยา และชมชนใกลเคยง 4.1.3 ขอมลเอกสารทเกยวของกบปลาตะเพยนสานใบลานของชมชนหวแหลม และชมชนอนๆ ทเกยวของ 4.2. กำรเกบขอมลภำคสนำม

การเกบรวบรวมขอมลภาคสนาม มรายละเอยดดงน 4.2.1 การเตรยมพนทศกษา โดยผศกษาเขาไปแนะน าตวใหทราบถงจดประสงคการเขามา

ศกษาวจยกบบคคลภายในชมชนบานหวแหลม เพอขอความรวมมอในการเกบขอมล และรวมอาศยอยภายในชมชน

4.2.2 อปกรณทใชในการศกษา ประกอบดวย 1) กลองถายภาพ ใชในงานภาคสนามหรอในกรณบนทกเหตการณตางๆ

เพอเปนสวนประกอบของขอมล 2) บนทกภาคสนาม เพอบนทกขอมลจากการสงเกตและสมภาษณผให

ขอมล และมการจดบนทกทกครงหรอแมกระทงภาพถายกจะตองระบวา ภาพดงกลาวถายจากทใด เวลาใด เพอรวบรวมขอมลใหสมบรณยงขน

3) เทปบนทกเสยง ใชในการสมภาษณผใหขอมลเพอความสะดวก รวดเรวในการเกบขอมล จากนนกถอดเทป เพอใหไดขอมลทชดเจน 5. วธกำรเกบรวบรวมขอมล

วธกำรเกบรวบรวมขอมล ใชวธการตางๆ ดงน 5.1 กำรสงเกต (Observation) แบงวธการสงเกตออกเปน 2 วธการดงน

1) การสงเกตแบบมสวนรวม (Participant observation) เปนการสงเกตโดยทผศกษาเขาไปสงเกตการท ากจกรรมตางๆ ตลอดชวงระยะเวลาหนง โดยเนนการสงเกตพฤตกรรมของคนภายในชมชน และการมสวนรวมของคนในชมชน

2) การสงเกตแบบไมมสวนรวม (Non-Participant observation) เปนการสงเกตสภาพทวไปของชมชน และพฤตกรรมการด าเนนชวตของคนภายในชมชนบานหวแหลม

5.2 กำรสมภำษณ (Interview) เปนการสมภาษณแบบไมเปนทางการ ซงวธการสมภาษณจะมแนวค าถามในการสมภาษณดงน

1) ขอมลสวนตว เชน ชอ เพศ อาย การศกษา การประกอบอาชพ จ านวนสมาชกในครอบครว สถานภาพภายในชมชน ระยะเวลาทอาศยอยในชมชน

2) ลกษณะทางสงคม วฒนธรรม และเศรษฐกจ ประกอบดวย ประวตและความเปนมาของชมชน กลมคนทอพยพเขามาในชมชน ระบบเครอญาต กลมผน าชมชน การประกอบอาชพ ศาสนาและความเชอ ขนบธรรมเนยมประเพณ ความสมพนธกบภายนอกชมชน

38

3) กจกรรมการรวมกลมในประกอบอาชพสานปลาตะเพยน ไดแก ประวตความเปนมา การรวมกลม การบรหารจดการกลม การตลาด การรวมกลมมผลตอการพงพาตนเองของคนในชมชน และการสรางอตลกษณชมชนผานการสานปลาตะเพยน

6. กำรบนทกขอมล เปนการบนทกขอมลโดยใชวธการสงเกต และสมภาษณผใหขอมล โดยการจดบนทก อดเทป และภาพถาย ทเกยวของกบการศกษา จากนนท าการเกบรวบรวมขอมลลงในแฟมขอมล

7. กำรจดหมวดหมและเรยบเรยงขอมล เมอเกบรวบรวมขอมลลงในแฟมขอมลแลว ท าการจดแบงแยกประเภทขอมลตามรปแบบของการศกษา เพอความสะดวก เทยงตรงและมความนาเชอถอของขอมลในการตรวจสอบขอมล จากการสมภาษณ และน าเอกสารตางๆ มาวเคราะหขอมลในล าดบตอไป

8. กำรวเครำะหขอมล

การวเคราะหขอมลโดยใชทฤษฎตางๆ ดงน 8.1 แนวคดวสาหกจชมชน ใชในการวเคราะหกระบวนการรวมกลมของคนบาน

หวแหลม รวมทงระบบและกลไกตางๆ ทท าใหกลมขบเคลอนไปได 8.2. แนวคดอตลกษณ ใชในการวเคราะหวถชวตชมชนทเปลยนแปลงไป และ

กระบวนการสรางใหหตถกรรมปลาตะเพยนสานใบลาน กลายเปนรปรางหรอตวตนของทองถน 8.3 แนวคดชาตพนธ ใชในการวเคราะหกลมคนมสลมในพนทวามแบบแผน

พฤตกรรมอยางไร รวมทงบทบาทและความสมพนธของคนภายในชมชน และภายนอกชมชน 9. กำรน ำเสนอขอมล การน าเสนอขอมล เปนการน าเสนอในเชงพรรณาวเคราะห โดยแบงการน าเสนอออกเปน 4 บท ไดแก บทท 1 บทน า บทท 2 ทบทวบวรรณกรรมทเกยวของ บทท 3 วธการด าเนนการวจย บทท 4 ผลการวจย และบทท 5 สรปผล อภปรายผลและขอเสนอแนะ 10. ระยะเวลำในกำรด ำเนนงำน ระยะเวลาในการด าเนนงานศกษา ประมาณ 12 เดอน

39

บทท 4 ผลการวจย

ในการศกษาวจยเรองวสาหกจชมชนปลาตะเพยนสาน : การสรางอตลกษณของกลมคนมสลม เพอการพฒนาทองถนในจงหวดพระนครศรอยธยา แบงผลการวจยออกไดดงน

1. กระบวนการด าเนนงานกลมวสาหกจชมชนปลาตะเพยนสาน ชมชนหวแหลม

นบตงแตรวมป พ.ศ. 2500 เปนตนมา ปลาตะเพยนเปนทรจกในฐานะของทระลกและเครองเรอนเครองประดบ การปรบบทบาทหนาทประโยชนใชสอยมาเปนเครองแขวนประดบ เปนกระบวนการทเกดขนไดโดยงายและใชระยะเวลาไมนาน เพราะปลาตะเพยนมรปรางลกษณะและสสนสวยงาม ประกอบกบสามารถแขวนได ท าใหมความเคลอนไหวไมหยดนง ถอวาเปนงานหตถกรรมชนหนงทใชงานในเชงสนทรยศลปได และถอวาเปนปจจยส าคญทท าใหงานปลาตะเพยนสานยงคงอย เพราะบทบาทหนาทใหมนเปนทตองการและตอบสนองไดอยางดยง เพราะปลาตะเพยนใบลานสามารถจะจดสงไปยงตางถนไดโดยงายและสะดวก ดงนนจงไมเปนเรองแปลกประหลาดทสามารถพบเหนปลาตะเพยนใบลานถกใชเปนเครองประดบตกแตงทงภายในและภายนอกอาคารบานเรอน อาคารสถานทราชการ ทท าการ หนวยงานในภมภาคตาง ๆ ของประเทศ การด ารงอยในของงานหตถกรรมปลาตะเพยนใบลาน ไมไดเกดขนแตเฉพาะในดานการเจรญเตบโตของงานศลปหตถกรรมพนบานแตเพยงแนวทางเดยวดงทกลาวถงเทานน แตเพราะปลาตะเพยนใบลานมการพฒนาหนาทใชสอยตางออกไปตามระยะเวลาและปจจยอน ๆ ทางสงคม จงท าใหการเปลยนแปลงเกดขน ปจจบนนปลาตะเพยนใบลานด ารงอยในสงคมไทยในฐานะวตถทางวฒนธรรมชนหนง การผลตปลาตะเพยนใบลานของชาวมสลมหวแหลมจะเปนงานหตถกรรมกระบวนการผลตทไมละเอยดซบซอนมากนกเมอเปรยบเทยบกบหตถกรรมอกหลายประเภท แตจ าเปนตองอาศยกระบวนการผลตทประกอบดวยเทคนควธการทเหมาะสม เพอใหงานหตถกรรมประเภทนมคณภาพและสามารถตอบสนองความตองการของผบรโภคไดตางโอกาสกน ในขณะนความตองการของผบรโภคทมมากขน ท าใหปลาตะเพยนกลายเปนสนคาหตถกรรมทตลาดมความตองการสงขน การทปลาตะเพยนใบลานด ารงอยในฐานะของสนคาทระลกทท ายอดจ าหนายสง และมผลกระทบตอรปแบบทางการตลาดของสนคาหตถกรรมไดอยางมากในระยะเวลาทผานมา ทเหนไดชดไดแก การตลาดและจ าหนายสนคาไดเกดรปแบบของนายทน ปจจบนนมนายทนอยประมาณ 5 ราย รายอน ๆ มลกษณะทก ากงของนายทนละผผลตโดยตรง กระบวนการตลาดในลกษณะนกอใหเกดการกระจายแรงงานและรายไดไปยงชาวหวแหลมทกครอบครว และเปนกลไกในการคดเลอกผผลตทดดวย ชาวหวแหลมผผลตปลา จงสามารถจ าหนายปลาตะเพยนสานดวยตนเอง หรอผานนายทนตามทไดกลาวถงในบทท 4 แลว ไมเพยงเทานน ยงไดกอใหเกดอาชพพอคาคนกลาง

40

ขน เชน ผขายของทระลกทยานตลาดหวรอ หรอยานหนาวหารพระมงคลบพตร กลมพอคาคนกลางเปนตลาดรบซอทมก าลงซอมาก เนองจากท าเลทตงของรานอยในบรเวณทเปนแหลงทองเทยวส าคญของจงหวด จงมนกทองเทยวทงชาวไทยและตางประเทศมาแวะเยยมชมจ านวนมากในแตละวน ดงนนในแตละเดอนชาวบานหวแหลมจะมาถามความตองการและสงสนคาใหถงรานคาในยานน ซงในการจดสงสนคานนจะจดมาเปนชด ๆ แตละชดมถงพลาสตกมาเปลยนหบหอบรรจเองเพอสงเสรมการขาย ท าใหดเปนของมราคามากขน ปลาตะเพยนใบลานเปนสนคาเดนประจ ารานยานวหารพระมงคลบพตร ตวสนคาชนดนเองถกใชประกบตกแตงหนารานใหเปนทสะดดตา เพราะมสสนสดและหลากสดงดดใจ รานคายานนมมานานตงแตราว พ.ศ. 2520 โดยผประกอบการไดจายคาเชาแผงใหกบมลนธพระมงคลบพตรเปนรายเดอน ในระยะนนคาเชามราคาประมาณเดอนละ 300 บาท โดยมลนธฯ ไดจดพนทใหเปนอาคารไมชนเดยว ตอมาประสบอคคภยเมอป พ.ศ.2536 จงไดจดใหเปนเตนทกงถาวรแทน ปจจบนนขายจ านวนมากขนจนมจ านวนถงกวา 30 ราน ราคาเชาสงขนถง 10 เทาตว เปนประมาณ 3,000 – 3,500 บาทตอเดอน ผประกอบอาชพคาขายของทระลกทเตนทบรเวณหนาวหารองคพระมงคลบพตรรายหนงใหขอมลดานการตลาดวา “...ขายปลาตะเพยนใบลานเปนสนคาหนารานมา 10 ปแลว ตงแตปลาขนาดลกเกายงมราคาพวงละ 20 บาท จนปจจบนน ตงราคมขายปลกหนารานพวงละ 85 บาท ราคาหนารานนยงสามารถ ตอรองไดเลกนอย ราคาดงกลาวสามารถลดเหลอ 50 บาท ซงเปน ราคาทผซอพงพอใจ ในรานนมปลาตะเพยนสานอยรวม 100 ชด ซงเมอรบซอจากผผลตมาเกบไวขาย กจะรกษาจ านวนของปลา ตะเพยนใหมอยในปรมาณเทานตลอด...” ปจจยอกประการหนง ซงท าใหปลาตะเพยนใบลานไดรบความนยมมากขน กคอ การทอยธยาเปนเมองทองเทยว ดงนนในเทศกาลส าคญซงเปนวนหยดงาน จงมคนเดอนทางมาทองเทยวจ านวนมาก และท าใหปลาตะเพยนใบลานเปนสนคาทระลกทขายด ชาวหวแหลมผผลตจ าเปนตองเรงผลตเพอรองรบงานเทศกาล รวมทงรานคาทจ าหนายปลาตะเพยนใบลานดวย จากการสมภาษณ กลาววา “...เปดรานประมาณ 7 โมงเชา ปดประมาณใกลค าราว 6 โง ถง 1 ทม ชวงทขายดไดแก ฤดกาลทางการทองเทยว เชน เดอนธนวาคม ถงมกราคมชวงปใหม ชวงกมภาพนธ ตรษจน และเมษายน ชวงสงกรานต จากนนจะซบเซาลงจนถงเทศกาลเขาพรรษา...” ปลาขนาดลกเกาเปนขนาดทขายดทสดในบรรดาปลาตะเพยนขนาดตาง ๆ แตหากเปรยบเทยบจ านวนผในใจซอปลาตะเพยนระหวางลกคาชาวไทยกบชาวตางชาตแลว ลกคาคนไทยจะมจ านวนมากกวาลกคาตางชาต ไมวาจะเทยบในอตราสวนความตองการปลาขนาดใด

41

ๆ กตาม ชาวตางชาตจะนยมซอปลาตะเพยนชดเลก ซงเรยกวาปลาละเอยด ราคาพวงละ 40 บาท มขนาดเลกกวาปลาตะเพยนลกหกเลกนอย ราคาของปลาลกหกประมาณพวงละ 50 บาท ซงไมแตกตางกนมากนก แตคนไทยจะนยมซอปลาลกหก เนองจากสามารถน าไปใชประโยชนไดมากกวาเปนของทระลก จากการสงเกตและสอบถามนกทองเทยวตางชาตซงชอบชดปลาละเอยดนนเปนเพราะมขนาดเลกกะทดรด ขนสงสะดวก ฝมอด ไมใชลวดเยบกระดาษเยบ แตจะใชเขมละดายรอยเขาพวงแทน ขณะทปลาขนาดใหญหรอใหญมาก ทเรยกวาปลายกษ ไมไดเปนสนคาหนาราน ผซอตองสงท า ซงตองใชเวลาประมาณ 2 สปดาห ราคามตงแต 600 – 1,500 บาท ตามแตฝมอและความประณต ความสมพนธของชาวหวแหลมทมตอแหลงจ าหนาย คอนายทนและพอคาคนกลาง ลวนเปนไปในลกษณะทตองโอนออนผอนตาม และตองสนองตอบความตองการของทงสองฝาย ไมวาจะเปนนายทนหรอพอคาคนกลางกตาม ซงตางไปจากในอดตทผผลตสามารถเปนผก าหนดกจกรรมในการตลาดและจ าหนาย โดยเฉพาะอยางยงราคาไดดวยตนเอง ในกระบวนการเปลยนแปลงทเกดขนกบปลาตะเพยนใบลานนน ราคา เปนเครองวดการเปลยนแปลงไดอยางชดเจน ผผลตปลาตะเพยนใบลานทผลตเพอสงใหนายทนรายหนง ไดใหขอสงเกตวา ผผลตรายยอยไมมโอกาสในการตอรองคาจางและราคาชนสวนทรบจางผลต แตจะใชการตงราคาขนตามความพอใจระหวางทงสองฝาย นายทนสามารถก าหนดเลอกสรรผผลตรายยอย ใหผลตชนสวนใหตนได เมอผลตจนเสรจทกขนตอนเปนปลาตะเพยนใบลานโดยสมบรณแลว นายทนจงจะเปนผก าหนดราคาขายใหกบพอคาคนกลางหรอลกคาอกตอหนง ดงนนปจจยทส าคญท าใหราคามการเปลยนแปลง คอ ตนทนวตถดบในทองตลาด ไดแก ลาน ส และอปกรณ สวนราคาคาจางแรงงานเปนปจจยรองลงมา และไมมผลชดเจนตอราคาของปลาตะเพยนใบลาน อาจกลาวไดวาในระยะเวลาทผานมา การเปลยนแปลงดานราคาของปลาตะเพยนใบลาน เปนไปอยางสอดคลองไปกบสภาพเศรษฐกจไมตางไปจากสนคาทระลกอน ๆ โดยทวไป แมวาปจจบนนไมอาจจะกลาวไดวางานหตถกรรมปลาตะเพยนสานจะตอบสนองความตองการขนพนฐานและเปนไปตามลกษณะของสงคมวฒนธรรมไทยดงในอดต เนองจากปจจยหนงคอ ชาวมสลมหวแหลมทผลตงานจกสานปลาตะเพยนใบลานอยนน ไมไดเปนไปในรปงานหตถกรรมพนบานส าหรบใชในครวเรอนเปนชวตประจ าวน หรอผลตขายกนเฉพาะทจ าเปนในชมชนหรอใกลเคยงเชนในอดตตอไป แตกลบกลายเปนรปแบบการผลตทเปลยนไปเปนแบบมวลแรงงานการผลตทไมไดท าขนทกกระบวนการดวยตนเอง แตเปนการแบงงานกนท าตามความช านาญ ซงสงผลตอรปแบบของงานศลปะ รายได และความสมพนธของคนในชมชนทเปลยนไป รวมไปถงการสรางสรรคคณภาพของงานหตถกรรมเปนไปเพอตอบสนองหนาทการใชงานทเปลยนไป เชน การใชลวดเยบกระดาษเพอใหมความคงทนแขงแรง และมอายการใชงานนานขน สสนลวดลายทตอบสนองความตองการของผซอ เปนตน สภาวะการณนเปนผลใหเกดรปแบบทางเศรษฐกจทจ าเปนตองอาศยระบบทนนยม ตองพงพาภายะตลาดในกรงเทพและตางประเทศ

42

อยางไรกด บทบาทหนาทของปลาตะเพยนใบลานทเปลยนแปลงไป สงผลกระทบและเกยวของกบวถชวตของชาวมสลมหวแหลมซงเปนผผลต และตอคนในสงคมไทยซงเปนผบรโภคมาอยางตอเนองตลอดมา 2.อตลกษณของคนมสลมชมชนสานปลาตะเพยนหวแหลม

อตลกษณของคนมสลมชมชนสานปลาตะเพยนหวแหลม แบงไดดงน 2.1 บทบาทหนาทของปลาตะเพยนใบลาน

ปลาตะเพยนใบลานไมไดเปนของสมยใหมหรอคนไทยเพงรจกการท าขนมาใชประโยชนในสมยหลงแตอยางใด แมวาจะไมสามารถยนยนถงลกษณะรปรางของปลาตะเพยนใบลาน ตลอดจนหนาทใชสอยทแนชดของปลาตะเพยนในสงคมไทยแตอดต แตปลาตะเพยนใบลานกถอวาเปนงานหตถกรรมชนดหนงทผผลตไดสรางขนโดยการเลยนแบบจากของจรงตามธรรมชาต อาจเรยกวาเปนงานฝมอทมรปแบบวการผลตและมหนาทประโยชนใชสอยทเรยบงายกวางานฝมอบางประเภท แตหนาทใชสอยหรอบทบาททปลาตะเพยนมตอคนในสงคมไทยกลบแพรหลายออกไปในแทบทกกลมชน ดงทมเอกสารทางประวตศาสตรทนาเชอถอชนหนงคอ ค าใหการขนหลวงวดประดทรงธรรม (ปรดา ศรชลาลย, 2512 : 21) ไดกลาวไววาในตลาดสมยกรงศรอยธยานน มปลาตะเพยนขายอยรวมกนกบสงของเครองใชอน ๆ จ านวนมาก “...ชอตลาดผาหลวงหนง ถนนยานปาโทนมรานขายทบโทน เรไรปแกวจงหนอง เพลยขลยแลหบไมอโลกไมตะแบกไมขนนใสผา แลชางมากระดาษอเปลศาลพระภมจะเวจเขยนเทวรปเสอล าแพน ปลาตะเพยนใบลานจงโจ ชอตลาดปาโทนหนง...” บทบาทหนาทของปลาตะเพยนใบลานทพบวามตอคนในสงคมไทยมาแตในอดตน น อาจบงชดลงไปในหนาทของการเปนเครองแขวนเปลเดกออนและเครองเลนเดกเลก กเนองมาจากสงคมไทยประมาณ 3 ชวคนกอนหนานน ความเจรญทางดานวทยาศาสตรและเทคโนโลยยงไมกาวรดหนาเชนปจจบน แตคนไทยเปนชนชาตหนงทมการเรยนร ปรบตวและรจกใชภมปญญาชาวบานใหเปนประโยชนในการด ารงชวตตงแตเกดจนตาย กระบวนการในการด ารงชวตของคนไทย จงอดมไปดวยความคด ความเชอ คานยม ซงถายทอดออกมาในรปของประเพณ กจกรรม และการสรางสรรคตาง ๆ สอดแทรกปะปนไปดวยเสมอ วถการเลยงดเดกเปนลกษณะเดนของสงคมไทยอกประการหนง เนองจากในอดต สงคมไทยเปนสงคมครอบครวขยาย มสมาชกหลายรนอาศยอยรวมกน และสมาชกในครอบครวมความสมพนธกนอยางใกลชด สงคมไทยใหความส าคญกบการอบรมเลยงดสงสอนจากผใหญของครอบครว ผใหญจะตองมหนาทการดแลเลยงด ประกอบกบคนไทยใหความส าคญกบคตความเชอ ตลอดจนกจพธตาง ๆ ทกลนจากภมปญญาทเกยวของ เพอตอบสนองความตองการพนฐานและจตใจ ทตองการใหเดกเตบโตขนอยางสมบรณทงรางกายและจตใจ ดงนนการปฏบตเลยงดเดกในสงคมไทยจงพบวามคตความเชอสอดแทรกอยโดยตลอด รวมไปถงพธกรรมและประเพณทเกยวของมากมาย โดยเฉพาะประเพณการเกด

43

นบตงแตตงครรภ ท าคลอด อยไฟ ท าขวญ เปนตน ปลาตะเพยนใบลานจงอาจถกประดษฐขนเพอใชประโยชนเกยวเนองกบความเชอในการเกดประการหนงคอ ความเชอเกยวกบแมซอ “...เมอตอนเดกนอนเปล นอกจากจะกลอมไกวใหเดกนอน ยงมปลาตะเพยนหรอจงโจใหเดกไดดเลน ผกหอยไวเหนอเปลตอน ทคอนไปทางหวนอน แตอยาผกใหเกนไปนก เพราะเดกจะเหลอบ ชอนตาขนไปด เดกมอาการตาชอนขนอยางน ถอวาเปนเวลาแมซอ มากวน ปลาตะเพยนนผกสานดวยใบลานเปนรปปลาขนาดเของ ทางสเขยว ๆ แดง ๆ เหลอง ๆ แลวมลกปลาตวเลก ๆ สมมตวาเปนลก หอยเปนระยาอยมากตว เดยวนกยงเคยพบมขายอย...” (เสฐยร โกเศศ, 2539 : 100) นอกจากปลาตะเพยนจะถกใชเปนเครองแขวนเพอการนแลว จงโจ กเปนเครองแขวนเหนอเปลทมมาตงแตสมยอยธยาควบคกบปลาตะเพยนสานดวย “...จงโจนนเดมท าดวยไมไผ จกสานเปนรปจงโจ ชนดตวแมงมม ทมนวายอยหลงน า ภายหลงเมอเจรญขน เอาเศษผาสหรอผาลายตาง ๆ มา เยบแลวยดนนเปนอยางเบาะสเหลยมกลางนน ตามมมมเบาะขนาดเลก ๆ รปสามเหลยม สมมตวาเปนลกของมนหอยเปนแถวกนลงมามมละ 7 ตว มขนาดเลกเรยงกนลงมาตามล าดบ...” (เรองเดม, หนา 100) ทงปลาตะเพยนและจงโจ จงเปนผลตผลทางภมปญญาทแสดงถงโลกทศนของชาวไทยทเกยวของกบคตความเชอในสงลกลบไดด ปลาตะเพยนใบลานทคนไทยสมยกอนนยมใชแขวนเหนอเปลเดกนน สามารถพบเหนไดตามบานเรอนทวไปทมเดกออนแบเบาะ โดยเฉพาะทางภาคกลางของประเทศ จนอาจกลาวไดวางานหตถกรรมทมนษยผลตขนชนนถกใชเปนเครองมอหนงในการตอบสนองคตความเชอดงกลาวทมมาแตโบราณ นอกจากนแลวเชอวาการทเดกทมปลาตะเพยนแขวนไวดเลน จะท าใหเกดความเพลดเพลน จะมอารมณแจมใส และมพฒนาการทางสายตาดจากรปลกษณ ลวดลาย และสสนทพลวไหวเมอยามแกวงไกว เปนคณประโยชนอกประการหนงของปลาตะเพยนในดานจตวทยาและสรรวทยาของเดกดวย ไมเพยงเทานนในยามทเดกออนแบเบาะเจรญเตบโตขน ปลาตะเพยนใบลานกยงคงสถานะของเครองเลนทมสสน ลวดลายสวยงามคลายของจรงตามธรรมชาต ดงนนภาพทผใหญสานปลาตะเพยนไวเปนเครองเลนใหบตรหลาน จงพบเหนไดบอยในชนบทไทยในอดต และถอวาเปนบทบาทหลกของงานหตถกรรมประเภทน

2.2 การเปลยนแปลงของปลาตะเพยนใบลานพระนครศรอยธยา แบงไดดงน 2.2.1 มลเหตและรปแบบของการเปลยนแปลงหนาทใชสอย ปลาตะเพยนแขวนเหนอเปลเดกออน กลบกลายแทบจะเปนภาพทหาดไดยากขนทกวน จนเปนภาพของการเปลยนแปลงทเกดขนจากการพฒนาและน าไปสความเจรญกาวหนาของชมชนเมอง ของเลนเดกและเครองแขวนเปลเดก ไดรบการพฒนารปแบบไปเปนของเลนพลาสตก ซงมความ

44

ทนทานกวา สสนสวยงามกวาของเลนจากวสดธรรมชาต และสะดวกแกการเสาะหามาครอบรองมากกวาปลาตะเพยนสานจากใบลาน ผใหญหนไปซอหาเครองเลนพลาสตกมาแขวนแทนไดโดยไมยาก ในขณะเดยวกนวถการปฏบตเลยงดเดกออนในยคปจจบนกเปลยนไปอยางมาก พอแมในสงคมเมองไมไดเลยงลกใหนอนในเปล มปยาตายายคอยแกวงไกวเปลและรองเพลงกลอมเดก เดกทารกจงแทบไมรจกการนอนเปลอกตอไป ประกอบกบสงคมไทยไดรบแรงชน าจากภาครฐมาโดยตลอด จนถอไดวาเปนปจจยส าคญทท าใหวถชวตของคนไทยในสงคมชนบทมการเปลยนแปลงไปในหลาย ๆ ดาน กลไกของรฐซงน าไปสการเปลยนแปลงของสงคมดงกลาว ตลอดจนหตถกรรมปลาตะเพยนสานดวยคอ นโยบายเรงรดการกระจายความเจรญทางเศรษฐกจไปสชนบท เปนผลใหเกดการสงเสรมและพฒนาคณภาพชวตของคนในชมชน การสงเสรมอาชพหตถกรรมและอตสาหกรรมในครอบครว เปนทางออกหนงของวธการเพมรายไดใหแกครอบครวในชนบท ผลกระทบหนงทมตอชมชนกคอ พนฐานของการผลตหตถกรรมเปลยนแปลงไป จากการผลตเพอสนองตอบประโยชนใชสอยในชวตประจ าวน เปนการผลตเพอจ าหนายสนองตอบความตองการของผบรโภค ซงมอยโดยเฉพาะตลาดในสงคมเมองทงภายในประเทศและตางประเทศ นอกจากนแลว นโยบายสงเสรมการทองเทยวของรฐ นบตงแตทไดมการประกาศใหป พ.ศ. 2530 เปนปทองเทยวไทยเปนตนมา กเปนปจจยส าคญทสงผลใหมนกทองเทยวทงจากตางประเทศและในประเทศเดนทางทองเทยวในแหลงทองเทยวส าคญและมศกยภาพ ในกรณของจงหวดพระนครศรอยธยาไดรบการยอมรบวาเปนจดหมายทางการทองเทยวในล าดบตน ๆ ของประเทศ เนองจากมสถานภาพเปนเมองหลวงเกา และมความสมบรณของโบราณวตถ โบราณสถานและศลปวฒนธรรม ประกอบกบหลงจากทไดรบการประกาศขนทะเบยนเปนมรดกโลกทางวฒนธรรม โดยองคการยเนสโกแหงสหประชาชาต กไดสงผลอยางดยงในการสงเสรมและพฒนาการทองเทยวของเมองน ดงนนนอกเหนอไปจากทภาครฐไดจดตงหนวยงานทรบผดชอบดานการทองเทยวในสวนภมภาคขนทจงหวดพระนครศรอยธยาเพอเปนการนแลว ธรกจบรการ หางรานท เกยวของกบอตสาหกรรมทองเทยวของพระนครศรอยธยาจงไดรบแรงหนนสงเสรมและมการเจรญเตบโตขนอยางเหนไดชด เชน ธรกจโรงแรมทพก รานอาหาร และรานขายของทระลก มการขยายตวสงและมกระบวนการน าเสนอขายอยางเปนรปธรรมมากขน ปลาตะเพยนใบลานในปจจบน จงเปนงานหตถกรรมทไปไดรบการปรบเปลยนบทบาทไมใหท าหนาทเฉพาะแตเปนเครองแขวนเหนอเปลเดกดงเดม บทบาทดานนก าลงลดความส าคญลงไปเรอย ๆ แตการยอมรบและความนยมในหมคนตางถนซงไดรบมากขนอยางตอเนอง ท าใหปลาตะเพยนใบลานปรบตวน าเสนอบทบาทหนาทใชสอยใหม ๆ แกสงคมไทย การพฒนารปแบบ ลวดลาย และสสนของตวลาตะเพยนสาน เปนผลกระทบของหนาทใหมทเหนไดอยางชดเจน แตเดมนนเมอยงใชปลาตะเพยนเปนเพยงของเลนเดก นยมใชสเหลองและสธรรมชาตของลาน จนเรยกกนตดปากวา ปลาใบลาน หรอปลาโบราณ แตตอมาภายหลงจงมการน าเอาสอน ๆ มาทาตวปลา และเขยนลวดลายบนตวปลา เพอใหเกดความหลากหลายและดงดดใจมากขน เชน สแดง สเขยว สน าเงน ไปจนถงสบรอนซเงน บรอนซทอง ซงมความวาวดสวยงามยงขน นอกจากนแลว สเงนกบสทองยงเปนสทคนไทย

45

ทวไปนยม เพราะสอดคลองกบทรพยสนเงนทอง ดงนนจงเหมาะสมทจะน ามาใชประดบตกแตงเปนเครองเรอนอยางยง ปจจบนนปลาตะเพยนใบลานทพระนครศรอยธยา จงมการท าขนาดใหญกวาแตเดม ซงชาวหวแหลมเปนผผลตรเรมผลตขนมาในระยะประมาณ 15 – 20 ปใหหลงนเอง เรยกขานวา ปลายกษ เพราะมขนาดใหญเปนพเศษ เมอแขวนแลววดจากกระโจนถงลกปลามความสงถง 1.50 เมตร ซงใหญกวาปลาลกสบหา และมการทาสสนหลากหลายมากขนบนตวปลา เหมาะส าหรบผทตองการน าไปประดบเพดานอาคารบานเรอน ไมเพยงแตเทานน ปลาตะเพยนใบลานเพมคณคาใหกบงานหตถกรรมดวยการท าหนาทเปนของช ารวย ของขวญทระลกอกดวย นอกจากใชเปนเครองเรอนเครองประดบแลว ปลาตะเพยนยงไดรบการยอมรบวามความเหมาะสมทจะใชเปนของขวญ ของทระลกในงานเทศกาลหรอวาระส าคญตาง ๆ กระบวนการนเกดขนเมอปลาตะเพยนใบลานไดรบความนยมมากขน ทงจากการน าไปใชประโยชนเปนเครองแขวนเปลเดก และน าไปประดบอาคารบาน เร อน ท า ใหปลาตะเพยนใบลานมปรากฏให เหน เปนจ านวนมากในจ งหวดพระนครศรอยธยา เปนทตดหตดตาคนทวไป หรอถงแมวาปลาตะเพยนจะถกสงไปขายในทองถนอนกตาม แตผสนใจซอกมกจะไดรบการบอกกลาวจากผขายวา เปนของทผลตขนจากฝมอของชาวพระนครศรอยธยา ดงนนจงท าใหปลาตะเพยนใบลานมบทบาทหนาทเปนวตถทางวฒนธรรม ประเภทศลปหตถกรรมเครองจกสานทมเอกลกษณโดดเดน และกลายเปนสญลกษณของจงหวดน ผทมาเยอนจงมกจะซอไปเปนของฝาก ของทระลกจากจงหวดน และดวยเหตนเอง ในสมยหลงตอ ๆ มา ปลาตะเพยนใบลานจงถกดดแปลงรปรางใหเลกลงกวาเดม และเสรมหนาทประโยชนมากขน กลายเปนของช ารวยชนเลก เหมาะมอส าหรบแจกในงานมงคลตาง ๆ ในรปของของช ารวย เชน พวงกญแจ เปนตน อยางไรกด การทปลาตะเพยนใบลานยงมคณคาทางจตใจมาชานาน เพราะสามารถแทนความรสกดจากผใหถงผรบได มลกษณะ (Character) ทสามารถตอบสนองความตองการทางจตใจของคนไดดและยงเปนสรมงคลแกผทครอบครอง ปลาตะเพยนจงเปนทนยมไมเพยงแตในเฉพาะทผลตขนจากใบลานเทานน ในสงคมปลาตะเพยนยงปรากฏในรปของวตถสงของเนองในศาสนา คานยมหรอเกยวของกบคตความเชอตาง ๆ ดวย เนองจากประเดนส าคญดงน 1. ชอ ปลาตะเพยนมค าวา เพยน พองเสยงกบค าวา เพยร ซงหมายถงพยายาม พากเพยร เปนเคลดจงใจใหผทรบไปมความขยนหมนเพยร 2. ส สของปลา เชน สเงนและสทอง แสดงออกถงความร ารวยเงนทอง ทรพยสมบต ดงนนผทไดรบจะมลาภ ทรพยสนเงนทองเหมอนสของปลา 3. วสด พบวาการทปลาตะเพยนท าขนจากลาน โดยความเชอของคนไทยโดยเฉพาะพทธศาสนกชน จะใหความส าคญกบวตถเนองในศาสนา ในอดตนนพระสงฆจะจารอกขระ พระธรรมค าสงสอนของพระพทธองคลงในคมภรทท าจากใบลาน ซงตองเกบรกษาเปนอยางด ดงนนปลาตะเพยนทสนจากใบลานจงใชวสดชนดเดยวกนกบทใชจารพระธรรม ท าใหผรบปลาตะเพยนไปมความชนชอบในวตถชนน

46

ดวยเหตนเอง ปลาตะเพยนจงกลายมามบทบาทเสรมในดานเครองรางของขลงและวตถมงคล เนองมาจากคนไทยมความเชอเกยวกบสงศกดสทธมานานแลว จงพบวามความนยมในเครองรางของขลง ตลอดจนวตถมงคลอยนานบประเภท ซงปลาตะเพยนใบลานทสานขนทจงหวดพระนครศรอยธยาไดถกน าไปใชเปนวตถมงคลชนดหนง โดยผานพธกรรมปลกเสกคาถาอาคมและจารอกขระขอความทแสงถงความศกดสทธ เปนมงคลตาง ๆ เชน ประหยด เงน ทอง อนแสดงถงความตองสงทยดเหนยวทางจตใจของผทมไวบชา เรยกวา ยนตปลาตะเพยน เมอผานกจพธมงคลตาง ๆ แลว จงน าไปแขวนไวในบานพกทอยอาศย หรอบชาไวในรานคาขาย เพอใหเปนมงคลดงขอความทจารไวทตวปลา จากการสมภาษณ กลาววา “...แตเดมนน ยนตปลาตะเพยนไมไดปรากฏใหเหนในวสด ทสานขนจากใบลานเชนปลาตะเพยนสาน แตเชอวายนตปลาตะเพยนนน มมานานแลว ท าจากวสดประเภทอน ชนทเกาแกทสดมมาตงแตเมอประมาณ 100 ปมาแลว คอ ปลาตะเพยนของหลวงพอกลน วดพระญาต จงหวด พระนครศรอยธยา สรางขนในสมย พ.ศ. 2540 สวนใหญยนตปลาตะเพยน มกท าขนจากโลหะ เชน ทองแดง เงน บางครงจงมกเรยกวตถมงคลนวา ตะเพยนเงน ตะเพยนทองกนมากกวา ทงนจะตองผานการบรกรรมคาถา ปลกเสกจากเกจอาจารย หรอพระสงฆผซงมญาณสง แตไมมปรากฏวาน าเอา ปลาตะเพยนสานจากใบลานมาท าเปนยนตปลาตะเพยนกนอยางแพรหลาย อาจเปนเพราะใบลานไมทนทานเหมอนโลหะ...” คตความเชอทมมาพรอมกบการสรางยนตปลาตะเพยนขน พบวามดงน 1. ความเชอเรองความอดมสมบรณ เชอวาปลาตะเพยนเปนปลาทหากนตลอดเวลา ทงกลางวน กลางคน เปนปลาทไมอดอยาก แพรพนธงาย มปลาตะเพยนทใด แสดงถงความอดมสมบรณของพนท ผทมปลาตะเพยนไวครอบครองจงมกไมอดตาย 2. ความเชอเรองโชคลาภและทรพยสนเงนทอง ปลาตะเพยนไดถกน ามาใชเปนเครองรางศกดสทธ เรยกวา ตะเพยนเงน ตะเพยนทอง ตามความเชอของคนไทยบางกลม ทผนวกเอาความเชอเรองอดตชาตของพระโพธสตว ซงเคยเสวยชาตเปนปลาตะเพยน ดงนนจงกลายเปนความนยมสรางขนและใหพระเกจอาจารยชอดง ผทถอวามความรในศาสนาลงอกขระและปลกเสก ในอดตพระเกจอาจารยทมชอเสยงดานการปลกเสกตะเพยนเงน ตะเพยนทอง ไดแก พระอาจารยจาด วดบางกะเบา จงหวดปราจนบร หลวงพอจง วดหนาตางนอก จงหวดพระนครศรอยธยา พระอาจารยคง วดบางกระพอม จงหวดสมทรสงคราม และพระอาจารยอ วดสตหบ จงหวดชลบร ซงพระเกจอาจารยทง 4 รปนตางมชอเสยงดานวตถมงคลในฉายา จาด-จง-คง-อ การสรางตะเพยนเงน ตะเพยนทองน เปนการสรางเพอหวงอานสงสทางดานคาขายใหท ามาหากจนเจรญรงเรอง(ขาวสด,2540: 30) 3. ความเชอเรองความศกดสทธและขลง คนไทยยงมความเชอเรองความอยยงคงกระพน การท าเสนห เมตามหานยม เมอยนตปลาตะเพยนมผนยมมาก และเชอวาศกดสทธในดานโชคลาภ เงนทอง จงไดมผรองขอใหพระเกจอาจารยตาง ๆ ท าขนเพอใชเปนเครองราง

47

ดวย อาท เหรยญปลาตะเพยนของหลวงปดวงด วดทาจ าป อ าเภอสนปาตอง จงหวดเชยงใหม ท าขนเปนเหรยญตะเพยนเงน กบเหรยญตะเพยนทอง ม 1 ดาน จารอกษรขอม และชอเกจอาจารยผปลกเสก เหรยญนท าขนเมอ พ.ศ. 2518 อายกวา 20 ป ใหเชาคละ 1,000 บาท นอกจากนยงมแผนยนตปลาตะเพยนของหลวงพอเต วดสามงาม อ าเภอก าแพงแสน จงหวดนครปฐม หลวงพอเดม วดหนองโพ สระบร ม 2 แบบ คอ แบบปม กบแบบหลอ ผทไดไปบชาเชอวาจะท าใหมเสนห ผคนนยมชมชอบ ในยคแรกของการท ายนตปลาตะเพยนนน คงไมไดท าเพอขาย แตท าตามความศรทธาของชาวบานทมตอพระสงฆ จงไดท าขนในปรมาณนอยเฉพาะตว ซงมผคนนยมเสาะหาไวเปนเจาของมากขน ตอมาจงไดเปลยนแปลงไปกลายเปนวาท าขนเพอเปนทระลกในวาระส าคญหรอเพอเปนการระดมปจจยบ ารงวด ความแตกตางของยนตปลาตะเพยนอยทรปและขนาดของปลา วตถ อกขระหรอลายมอของพระเกจอาจารย โดยมาวตถทใชท า ไดแก ทองแกง ทองค า ทองเหลอง หรอทองเหลองฝาบาตร และเงน เชน เหรยญหลวงพอจง มกท าจากเงนหรอทอง เหรยญหลวงพอกลน มกท าจากทองแดงผสมตะกว และมกมปลาตวผกบปลาตวเมย ราคาประมาณ 4,000 บาท ความศกดสทธของยนตปลาตะเพยนเชอวา เกดจากอานภาพของกระแสจตทพระเกจอาจารยไดปลกเสกลงอกขระทไดถกคดมาจากยอดพระไตรปฎก วธใชบชามหลายแบบ เชน ปลาตะเพยนหลวงพอจง ใหเอาปลาหอยลง น าดอกไมลอยน าใสขน แลวเอาขนยกขนจนปลาทหอยจมลงในน า บรกรรมคาถาตอ เปนอนเสรจพธ สวนปลาของหลวงพอกลนนน ใหเอาปลาใสในขนน า แลวจดธปเทยนบชา เปนอนเสรจพธ ปลาตะเพยนทเปนสวนหนงในเมตตามหานยมนน พบวามการบรรจตะเพยนเงน ตะเพยนทอง ท าดวยดลหะมสคลายเงนและทอง ลงในตลบสผงเมตตามหานยม สวนแนวความคดเรองเมตตามหานยมนน เปนคตความเชอของชาวไทยทมมาแตสมยโบราณแลว ดงนนการน าเอาตะเพยนเงน ตะเพยนทองผนวกเขาไปดวย ยอมแสดงถงความนยมในสรรพคณความศกดสทธของวตถมงคลประเภทน ราคาของวตถมงคลอยางปลาตะเพยนขนอยกบจ านวนทมอยในทองตลาด หรอเปนทนยมกนมากนอยเพยงใด ของทมจ านวนนอยชนจะมราคาถก เนองจากไมมอยในความครอบครองถอวาไมเปนมาตรฐาน ไมสามารถน ามาซอขายแลกเปลยนได จงตางไปจากวตถหรอสนคาประเภทอน ๆ ทวไปทมกราคาแพงเพราะมนอยชน หายาก บทบาทความส าคญของงานหตถกรรมปลาตะเพยนสานจากใบลานนไดเพมขนโดยเฉพาะการท าหนาทของสนคาทระลก ดเหมอนวาเปนบทบาททโดดเดนในระยะหลง เนองจากมคณคาในเชงเศรษฐกจทน ารายไดมาสชมชนผผลต และน าเงนตราตางประเทศสการพฒนาประเทศในภาพรวมได ปลาตะเพยนใบลาจงเปนสนคาสงออกซงเปนทนยมในหมชาวตางชาต นอกเหนอไปจากคณคาซงเปนเอกลกษณทางสงคมและวฒนธรรม

48

2.2.2 การเปลยนแปลงของรปและกระบวนการผลต การผลตขนเพอรองรบความตองการของผบรโภคทงชาวไทยและตางประเทศนน ท าใหกระบวนการผลตมการเปลยนแปลงไปจากเดมหลายประการไดแก 2.2.2.1 วตถดบ ใบลาน เปนวตถดบทส าคญทสดและจะขาดไมไดในการผลตปลาตะเพยนใบลาน รวมไปถงผลตภณฑจากใบลานประเภทอน ๆ ทเกยวของ แตดวยภาวะการณปจจบน ตนลานในประเทศไทยมเหลออยนอยมาก ปาลานทนบวาสมบรณทสดแหงสดทายในขณะน คอ แหลงลานทบานทบลาน บานขนศร บานบพราหมณ บานวงมอ ต าบลบพราหมณ อ าเภอนาด จงหวดปราจนบร ซงปจจบนเปนแหลงผลตซงยงไมสามารถตอบสนองความตองการปรมาณลานทมมากขนอยางเพยงพอ หนวยงานภาครฐทเกยวของจงพยายามจะด าเนนการอนรกษทรพยากรลานไว ดวยการปลกทดแทนในพนทปาลาน แตกไมทนเวลาการตดไปใชประโยชน สบเนองจากปญหาความยากจน ท าใหชาวบานชนบททอาศยอยในพนททเปนแหลงทรพยากรลาน ไดลกลอบตดยอดลานออกจ าหนายแกพอคาคนกลางซงมารบซอถงท เพอขายตอใหกบผผลตงานจกสานจาใบลานในพนทภาคกลางของประเทศ โดยเฉพาะอยางยงในเขตจงหวดพระนครศรอยธยา เพราะเปนจงหวดทมการผลตงานหตถกรรมเปนสนคาหลายประเภททใชใบลานเปนวตถดบ อาท งอบใบลาน ผลตทอ าเภอบางปะหน และปลาตะเพยนใบลาน ทชมชนหวแหลม อ าเภอพระนครศรอยธยา เปนตน การเรงตดยอดลานจงท าใหการเจรญเตบโตและขยายพนธลานมปรมาณลดลง และท าใหอายของลานสนลง ตายเรวยงขน ไมสามารถใหผลผลตใบลานไดอยางเตมทในระยะยาว เปนผลใหพนทในการตดใบลานขายมวงกวางยงขน เปนการท าลายใบลานไปโดยรเทาไมถงการณ สภาวะการณเชนน จะมผลกระทบท าใหใบลานขาดตลาด มราคาสงขน และอาจน าไปสการยตผลตงานหตถกรรมจากใบลานไดในทสด นอกจากปญหาเรองใบลานทนบวนจะหายากขนแลว การเตรยมใบลานเพอน ามาจกสารกเปนปญหาเชนกน เชน การเลยดใบลาน การยอมสใบลาน เปนตน ใบลานทชาวหวแหลมรบซอมาจากพอคาคนกลางนน เปนลานทผานการยอมสมาแลว แตบางครงสทยอมไมมคณภาพดเพยงพอ จงท าใหสตก ไมเปนไปตามทตองการ ชาวหวแหลมจะรบซอลานจากคนกลางในราคาแพงขน ปจจบนนลานลกละ 600 – 700 บาท ลาน 1 ลก ม 1,000 ใบ นอกจากนใบลานทรบมานนยงไมไดถกเลยด ซงจะตองน ามาเลยดดวยเครองมอเลยด พบวาในระยะหลงผผลตลดความประณตในการเลยดลง เสนลานไมสม าเสมอเทาทควร ท าใหปลาทสานออกมาไมตรง ขาดไป ไมสวยงาม 2.2.2.2 ฝมอแรงงาน ในระยะทชาวหวแหลมยงอาศยอยในเรอเครองเทศ หรอเรอนแพตามสองฝงแมน านน การผลตปลาตะเพยนใบลานเปนการท าขนเพอจ าหนายเปนสวนหนงของสนคานานาชนด ปลาตะเพยนใบลานจงท าก าไรไดด เพราะตนทนการผลตต า ทงวสดอปกรณและคาจางแรงงาน ใบลานยงมราคาถก หางาย เพราะผปลกปลกลานไดมาก เมอลองเรอขนไปถงยานตลาดใหญ ๆ เชน ปากน าโพ ชาวหวแหลมกจะนยมซอลานกกตนเพอเกบไวสานปลา

49

ตะเพยนในยามวาง สวนคาจางแรงงานนน เปนแรงงานในครอบครว ไดแก แมบาน หรอพอบานซงวางจากภาระการคาขาย หรอในขณะทยงเดนเรอไปไมถงชมชน ท าใหมเวลาวางมากพอทจะผลตปลาตะเพยนได ตอมาในสมยทมการปลกสรางบานเรอนอาศยอยเปนหลกแหลงแลวนน อาชพสานปลากลายเปนอาชพของแมบาน หรอผสงอายในบานทไมมอาชพหนาทการงานหลก ท าอยตามบานพกของตน สวนหวหนาครอบครวซงเปนผชาย มกออกไปรบจางท างานนอกบาน ท าใหขาดแรงงานในการสานปลา โดยเฉพาะขนตอนบางอยาง เชน การทาสตวปลา การเขยนลาย ซงตองอาศยความสามารถแรงงานในครอบครว กจะท าใหสญเสยเวลาในการผลตไปสวนหนง ในระยะนผผลตอาจเสยโอกาสในการจ าหนายและตลาดรบซอไประยะหนง จนถงชวงทมการออกหาตลาดรบซอตามรานคาใหญ หรอพอคาคนกลางจากทองถนอนทมารบซอเปนวาระ จงจะไดมโอกาสในการระบายสนคาออกไป และในกรณทมลกคาประจ าจะสามารถท าในปรมาณมากขนได ภายหลกจากทมการน าผลผลตปลาไปแพรหลายและเปนทตองการของตลาดมากขน รปแบบการผลตไดเปลยนแปลงไป เกดอาชพนายทนขน ท าใหผผลตทเคยตองผลตอยทบานทกขนตอนของการท าปลาตะเพยนใบลาน จะตองเปลยนรปแลลการใชฝมอแรงงานไป ท าใหเกดการใชแรงงานผลตตามความถนดและความเชยวชาญ โดยนายทนเปนผจดสรรแบงแรงงานการผลต ท าใหผทขาดความเชยวชาญหรอฝมอในการผลตยงไมด ตองปรบเปลยนและเรยนรเพอพฒนาฝมอตนใหดขน จงจะสามารถเปนผผลตทมประสทธภาพได การเปลยนแปลงของกระบวนการผลตทไมอาจจะละเลยกลาวถงได คอ เทคนคในการผลต พบวาขอจ ากดดานวตถดบและฝมอแรงงานนนสงผลกระทบใหรปแบบเทคนคการผลตตองเปลยนแปลงไป เหนไดชดวาผผลตเรมใชใบลานอยางคมคามาขน ในลาน 1 ลก ซงมใบลาน 1,000 ใบ ผผลตจะมการค านวณโดยอตโนมตเพอใชลานสานเปนชนสวนไดมากทสด นอกจากนแลว กลยทธการตลาดสมยใหมไดเขามามบทบาทตอรปแบบของผลตภณฑปลาตะเพยนใบลานดวย เนองจากผผลตไดรบการชแนะจากลกคา ซงอาจเปนพอคาคนกลางหรอผบรโภคโดยตรงใหทดลองเปลยนแปลงรปแบบผลตภณฑในแตกตางไป เชน การแปรรปจากปลาตะเพยนใบลานดงเดมใหเปนปลาเงน ปลาทอง หรอแมกระทงพฒนางานฝมอจากใบลานใหเปนรปสตวอน ๆ คอ นก แมลงปอ ผเสอ เปนตน ซ งไดรบความนยมในวงแคบและเปนเพยงระยะเวลาสน อยางไรกดงานหตถกรรมใบลาน ของชาวหวแหลมยงคงใหความส าคญกบปลาตะเพยนเปนหลก การเปลยนแปลงอกประการหนง คอ รปแบบการผลตเปนไปเพอตอบสนองความตองการในปรมาณมาก (Mass Production) ดงนน ระยะเวลาทใชในการผลตจงมความแนนอน ตองผลตใหทนก าหนด ปลาตะเพยนทชาวหวแหลมเคยผลตขนอยางเดม จงขาดกระบวนการสรางสรรคงานตามความพงพอใจของผผลต และไมไดเปนไปในรปของการใชเวลาวางใหเปนประโยชนเหมอนในชวงทใชชวตอยกบเรอเครองเทศ กลบกลายเปนการผลต

50

เพอใหไดจ านวนสงสดทนเวลา ความประณตของชนงานลดลงในระดบหนง เหนไดชดจากการน าลวดเยบกระดาษมาใชแทนการเยบดวยดายขาวเชนเดม เปนตน ถงแมวาผผลตปลาตะเพยนใบลานจะมความพยายามในการรกษาคณภาพและความประณตของชนงานใหคงอย แตดวยขอจ ากดดานวตถดบและเวลาในการผลต ไดท าใหปลาตะเพยนใบลานปจจบนมความแตกตางไปจากของเดมเมอ 30 – 40 ปกอน ไมวาจะเปนรปแบบทมการพฒนาหลากหลายขน นอกจากปลาตะเพยนแลว กยงสานปลาเงนปลาทองอกดวย ในดานสสนกมความฉดฉาด ดงดดตามากขน

2.3 การคงอยของปลาตะเพยนใบลานในสงคมไทยปจจบน นบตงแตรวมป พ.ศ. 2500 เปนตนมา ปลาตะเพยนเปนทรจกในฐานะของทระลกและเครองเรอนเครองประดบ การปรบบทบาทหนาทประโยชนใชสอยมาเปนเครองแขวนประดบ เปนกระบวนการทเกดขนไดโดยงายและใชระยะเวลาไมนาน เพราะปลาตะเพยนมรปรางลกษณะและสสนสวยงาม ประกอบกบสามารถแขวนได ท าใหมความเคลอนไหวไมหยดนง ถอวาเปนงานหตถกรรมชนหนงทใชงานในเชงสนทรยศลปได และถอวาเปนปจจยส าคญทท าใหงานปลาตะเพยนสานยงคงอย เพราะบทบาทหนาทใหมนเปนทตองการและตอบสนองไดอยางดยง เพราะปลาตะเพยนใบลานสามารถจะจดสงไปยงตางถนไดโดยงายและสะดวก ดงนนจงไมเปนเรองแปลกประหลาดทสามารถพบเหนปลาตะเพยนใบลานถกใชเปนเครองประดบตกแตงทงภายในและภายนอกอาคารบานเรอน อาคารสถานทราชการ ทท าการ หนวยงานในภมภาคตาง ๆ ของประเทศ การด ารงอยในของงานหตถกรรมปลาตะเพยนใบลาน ไมไดเกดขนแตเฉพาะในดานการเจรญเตบโตของงานศลปหตถกรรมพนบานแตเพยงแนวทางเดยวดงทกลาวถงเทานน แตเพราะปลาตะเพยนใบลานมการพฒนาหนาทใชสอยตางออกไปตามระยะเวลาและปจจยอน ๆ ทางสงคม จงท าใหการเปลยนแปลงเกดขน ปจจบนนปลาตะเพยนใบลานด ารงอยในสงคมไทยในฐานะวตถทางวฒนธรรมชนหนง การผลตปลาตะเพยนใบลานของชาวมสลมหวแหลมจะเปนงานหตถกรรมกระบวนการผลตทไมละเอยดซบซอนมากนกเมอเปรยบเทยบกบหตถกรรมอกหลายประเภท แตจ าเปนตองอาศยกระบวนการผลตทประกอบดวยเทคนควธการทเหมาะสม เพอใหงานหตถกรรมประเภทนมคณภาพและสามารถตอบสนองความตองการของผบรโภคไดตางโอกาสกน ในขณะนความตองการของผบรโภคทมมากขน ท าใหปลาตะเพยนกลายเปนสนคาหตถกรรมทตลาดมความตองการสงขน การทปลาตะเพยนใบลานด ารงอยในฐานะของสนคาทระลกทท ายอดจ าหนายสง และมผลกระทบตอรปแบบทางการตลาดของสนคาหตถกรรมไดอยางมากในระยะเวลาทผานมา ทเหนไดชดไดแก การตลาดและจ าหนายสนคาไดเกดรปแบบของนายทน ปจจบนนมนายทนอยประมาณ 5 ราย รายอน ๆ มลกษณะทก ากงของนายทนละผผลตโดยตรง กระบวนการตลาดในลกษณะนกอใหเกดการกระจายแรงงานและรายไดไปยงชาวหวแหลมทกครอบครว และเปนกลไกในการคดเลอกผผลตทดดวย ชาวหวแหลมผผลตปลา จงสามารถจ าหนายปลาตะเพยนสานดวยตนเอง หรอผานนายทนตามทไดกลาวถงในบทท 4 แลว ไมเพยงเทานน ยงไดกอใหเกดอาชพพอคาคนกลาง

51

ขน เชน ผขายของทระลกทยานตลาดหวรอ หรอยานหนาวหารพระมงคลบพตร กลมพอคาคนกลางเปนตลาดรบซอทมก าลงซอมาก เนองจากท าเลทตงของรานอยในบรเวณทเปนแหลงทองเทยวส าคญของจงหวด จงมนกทองเทยวทงชาวไทยและตางประเทศมาแวะเยยมชมจ านวนมากในแตละวน ดงนนในแตละเดอนชาวบานหวแหลมจะมาถามความตองการและสงสนคาใหถงรานคาในยานน ซงในการจดสงสนคานนจะจดมาเปนชด ๆ แตละชดมถงพลาสตกมาเปลยนหบหอบรรจเองเพอสงเสรมการขาย ท าใหดเปนของมราคามากขน ปลาตะเพยนใบลานเปนสนคาเดนประจ ารานยานวหารพระมงคลบพตร ตวสนคาชนดนเองถกใชประกบตกแตงหนารานใหเปนทสะดดตา เพราะมสสนสดและหลากสดงดดใจ รานคายานนมมานานตงแตราว พ.ศ. 2520 โดยผประกอบการไดจายคาเชาแผงใหกบมลนธพระมงคลบพตรเปนรายเดอน ในระยะนนคาเชามราคาประมาณเดอนละ 300 บาท โดยมลนธฯ ไดจดพนทใหเปนอาคารไมชนเดยว ตอมาประสบอคคภยเมอป พ.ศ.2536 จงไดจดใหเปนเตนทกงถาวรแทน ปจจบนนขายจ านวนมากขนจนมจ านวนถงกวา 30 ราน ราคาเชาสงขนถง 10 เทาตว เปนประมาณ 3,000 – 3,500 บาทตอเดอน ผประกอบอาชพคาขายของทระลกทเตนทบรเวณหนาวหารองคพระมงคลบพตรรายหนงใหขอมลดานการตลาดวา “...ขายปลาตะเพยนใบลานเปนสนคาหนารานมา 10 ปแลว ตงแตปลาขนาดลกเกายงมราคาพวงละ 20 บาท จนปจจบนน ตงราคมขายปลกหนารานพวงละ 85 บาท ราคาหนารานนยงสามารถ ตอรองไดเลกนอย ราคาดงกลาวสามารถลดเหลอ 50 บาท ซงเปน ราคาทผซอพงพอใจ ในรานนมปลาตะเพยนสานอยรวม 100 ชด ซงเมอรบซอจากผผลตมาเกบไวขาย กจะรกษาจ านวนของปลา ตะเพยนใหมอยในปรมาณเทานตลอด...” ปจจยอกประการหนง ซงท าใหปลาตะเพยนใบลานไดรบความนยมมากขน กคอ การทอยธยาเปนเมองทองเทยว ดงนนในเทศกาลส าคญซงเปนวนหยดงาน จงมคนเดอนทางมาทองเทยวจ านวนมาก และท าใหปลาตะเพยนใบลานเปนสนคาทระลกทขายด ชาวหวแหลมผผลตจ าเปนตองเรงผลตเพอรองรบงานเทศกาล รวมทงรานคาทจ าหนายปลาตะเพยนใบลานดวย จากการสมภาษณ กลาววา “...เปดรานประมาณ 7 โมงเชา ปดประมาณใกลค าราว 6 โง ถง 1 ทม ชวงทขายดไดแก ฤดกาลทางการทองเทยว เชน เดอนธนวาคม ถงมกราคมชวงปใหม ชวงกมภาพนธ ตรษจน และเมษายน ชวงสงกรานต จากนนจะซบเซาลงจนถงเทศกาลเขาพรรษา...” ปลาขนาดลกเกาเปนขนาดทขายดทสดในบรรดาปลาตะเพยนขนาดตาง ๆ แตหากเปรยบเทยบจ านวนผในใจซอปลาตะเพยนระหวางลกคาชาวไทยกบชาวตางชาตแลว ลกคาคนไทยจะมจ านวนมากกวาลกคาตางชาต ไมวาจะเทยบในอตราสวนความตองการปลาขนาดใด

52

ๆ กตาม ชาวตางชาตจะนยมซอปลาตะเพยนชดเลก ซงเรยกวาปลาละเอยด ราคาพวงละ 40 บาท มขนาดเลกกวาปลาตะเพยนลกหกเลกนอย ราคาของปลาลกหกประมาณพวงละ 50 บาท ซงไมแตกตางกนมากนก แตคนไทยจะนยมซอปลาลกหก เนองจากสามารถน าไปใชประโยชนไดมากกวาเปนของทระลก จากการสงเกตและสอบถามนกทองเทยวตางชาตซงชอบชดปลาละเอยดนนเปนเพราะมขนาดเลกกะทดรด ขนสงสะดวก ฝมอด ไมใชลวดเยบกระดาษเยบ แตจะใชเขมละดายรอยเขาพวงแทน ขณะทปลาขนาดใหญหรอใหญมาก ทเรยกวาปลายกษ ไมไดเปนสนคาหนาราน ผซอตองสงท า ซงตองใชเวลาประมาณ 2 สปดาห ราคามตงแต 600 – 1,500 บาท ตามแตฝมอและความประณต ความสมพนธของชาวหวแหลมทมตอแหลงจ าหนาย คอนายทนและพอคาคนกลาง ลวนเปนไปในลกษณะทตองโอนออนผอนตาม และตองสนองตอบความตองการของทงสองฝาย ไมวาจะเปนนายทนหรอพอคาคนกลางกตาม ซงตางไปจากในอดตทผผลตสามารถเปนผก าหนดกจกรรมในการตลาดและจ าหนาย โดยเฉพาะอยางยงราคาไดดวยตนเอง ในกระบวนการเปลยนแปลงทเกดขนกบปลาตะเพยนใบลานนน ราคา เปนเครองวดการเปลยนแปลงไดอยางชดเจน ผผลตปลาตะเพยนใบลานทผลตเพอสงใหนายทนรายหนง ไดใหขอสงเกตวา ผผลตรายยอยไมมโอกาสในการตอรองคาจางและราคาชนสวนทรบจางผลต แตจะใชการตงราคาขนตามความพอใจระหวางทงสองฝาย นายทนสามารถก าหนดเลอกสรรผผลตรายยอย ใหผลตชนสวนใหตนได เมอผลตจนเสรจทกขนตอนเปนปลาตะเพยนใบลานโดยสมบรณแลว นายทนจงจะเปนผก าหนดราคาขายใหกบพอคาคนกลางหรอลกคาอกตอหนง ดงนนปจจยทส าคญท าใหราคามการเปลยนแปลง คอ ตนทนวตถดบในทองตลาด ไดแก ลาน ส และอปกรณ สวนราคาคาจางแรงงานเปนปจจยรองลงมา และไมมผลชดเจนตอราคาของปลาตะเพยนใบลาน อาจกลาวไดวาในระยะเวลาทผานมา การเปลยนแปลงดานราคาของปลาตะเพยนใบลาน เปนไปอยางสอดคลองไปกบสภาพเศรษฐกจไมตางไปจากสนคาทระลกอน ๆ โดยทวไป แมวาปจจบนนไมอาจจะกลาวไดวางานหตถกรรมปลาตะเพยนสานจะตอบสนองความตองการขนพนฐานและเปนไปตามลกษณะของสงคมวฒนธรรมไทยดงในอดต เนองจากปจจยหนงคอ ชาวมสลมหวแหลมทผลตงานจกสานปลาตะเพยนใบลานอยนน ไมไดเปนไปในรปงานหตถกรรมพนบานส าหรบใชในครวเรอนเปนชวตประจ าวน หรอผลตขายกนเฉพาะทจ าเปนในชมชนหรอใกลเคยงเชนในอดตตอไป แตกลบกลายเปนรปแบบการผลตทเปลยนไปเปนแบบมวลแรงงานการผลตทไมไดท าขนทกกระบวนการดวยตนเอง แตเปนการแบงงานกนท าตามความช านาญ ซงสงผลตอรปแบบของงานศลปะ รายได และความสมพนธของคนในชมชนทเปลยนไป รวมไปถงการสรางสรรคคณภาพของงานหตถกรรมเปนไปเพอตอบสนองหนาทการใชงานทเปลยนไป เชน การใชลวดเยบกระดาษเพอใหมความคงทนแขงแรง และมอายการใชงานนานขน สสนลวดลายทตอบสนองความตองการของผซอ เปนตน สภาวะการณนเปนผลใหเกดรปแบบทางเศรษฐกจทจ าเปนตองอาศยระบบทนนยม ตองพงพาภายะตลาดในกรงเทพและตางประเทศ

53

อยางไรกด บทบาทหนาทของปลาตะเพยนใบลานทเปลยนแปลงไป สงผลกระทบและเกยวของกบวถชวตของชาวมสลมหวแหลมซงเปนผผลต และตอคนในสงคมไทยซงเปนผบรโภคมาอยางตอเนองตลอดมา

54

บทท 5 สรปผลการวจย อภปรายผลและขอเสนอแนะ

การวจยเรองวสาหกจชมชนปลาตะเพยนสาน : การสรางอตลกษณของกลมคนมสลม เพอการพฒนาทองถนในจงหวดพระนครศรอยธยา มวตถประสงคเพอศกษากระบวนการด าเนนงานกลมวสาหกจชมชนปลาตะเพยนสาน ชมชนหวแหลม ต าบลทาวาสกร อ าเภอพระนครศรอยธยา จงหวดพระนครศรอยธยา และเพอศกษาอตลกษณของคนมสลม ชมชนหวแหลม ต าบลทาวาสกร อ าเภอพระนครศรอยธยา จงหวดพระนครศรอยธยา ในการวจยสามารถสรปผลการศกษา ไดดงน 1. สรปผลการวจย

ปจจบนกลมจกสานปลาตะเพยนใบลาน เปนมการด าเนนงานโดยกลมคนมสลม ซงท าหนาทผลตปลาตะเพยนสาน และท าใหปลาตะเพยนสาน เปนตวแทนหรอเอกลกษณของจงหวดพระนครศรอยธยา แตปจจบน เนองจากการพฒนาของรฐและการพฒนาสความเปนเมองมากขน และมการสงเสรมอาชพอตสาหกรรม ซงมแนวโนมวาจะขยายตวขนในภมภาค จงอาจจะท าให ตองเลกอาชพสานปลาตะเพยน และหนไปประกอบอาชพอน จงท าใหงานหตถกรรมปลาตะเพยนสานตองสญหายไป จงมความจ าเปนอยางยงทจะตองศกษาวจยเรองทเกยวของกบกลมจกสานปลาตะเพยนใบลาน ซงเปนกจกรรมของกลมคนชมชนหวแหลมในจงหวดพระนครศรอยธยา โดยงานวจยชนนมงศกษาวา กลมคนมสลมมการรวมตวกนอยางไร และมการจดการกลมปลาตะเพยนสานอยางไร นอกจากน งานวจยชนน ยงสะทอนใหเหนวา กลมคนมสลมไดใชประโยชนจากกจกรรมการรวมกลมปลาตะเพยนสาน เพอสรางอตลกษณของคนมสลมในจงหวดพระนครศรอยธยาอยางไร ซงสามารถอธบายสรปผลการวจยไดดงน

1.1 กระบวนการด าเนนงานกลมวสาหกจชมชนปลาตะเพยนสาน ชมชนหวแหลม

นบตงแตรวมป พ.ศ. 2500 เปนตนมา ปลาตะเพยนเปนทรจกในฐานะของท ระลกและเครองเรอนเครองประดบ การปรบบทบาทหนาทประโยชนใชสอยมาเปนเครองแขวนประดบ เปนกระบวนการทเกดขนไดโดยงายและใชระยะเวลาไมนาน เพราะปลาตะเพยนมรปรางลกษณะและสสนสวยงาม ประกอบกบสามารถแขวนได ท าใหมความเคลอนไหวไมหยดนง ถอวาเปนงานหตถกรรมชนหนงทใชงานในเชงสนทรยศลปได และถอวาเปนปจจยส าคญทท าใหงานปลาตะเพยนสานยงคงอย เพราะบทบาทหนาทใหมนเปนทตองการและตอบสนองไดอยางดยง เพราะปลาตะเพยนใบลานสามารถจะจดสงไปยงตางถนไดโดยงายและสะดวก ดงนนจงไมเปนเรองแปลกประหลาดทสามารถพบเหนปลาตะเพยนใบลานถกใชเปนเครองประดบตกแตงทงภายในและภายนอกอาคารบานเรอน อาคารสถานทราชการ ทท าการ หนวยงานในภมภาคตาง ๆ ของประเทศ การทปลาตะเพยนใบลานด ารงอยในฐานะของสนคาทระลกทท ายอดจ าหนายสง และมผลกระทบตอรปแบบทางการตลาดของสนคาหตถกรรมไดอยางมากในระยะเวลาทผานมา ทเหนได

69

ชดไดแก การตลาดและจ าหนายสนคาไดเกดรปแบบของนายทน ปจจบนนมนายทนอยประมาณ 5 ราย รายอน ๆ มลกษณะทก ากงของนายทนละผผลตโดยตรง กระบวนการตลาดในลกษณะนกอใหเกดการกระจายแรงงานและรายไดไปยงชาวหวแหลมทกครอบครว และเปนกลไกในการคดเลอกผผลตทดดวย ชาวหวแหลมผผลตปลา จงสามารถจ าหนายปลาตะเพยนสานดวยตนเอง หรอผานนายทน กอใหเกดอาชพพอคาคนกลางขน เชน ผขายของทระลก กลมพอคาคนกลางเปนตลาดรบซอทมก าลงซอมาก เนองจากท าเลทตงของรานอยในบรเวณทเปนแหลงทองเทยวส าคญของจงหวด จงมนกทองเทยวทงชาวไทยและตางประเทศมาแวะเยยมชมจ านวนมากในแตละวน ดงนนในแตละเดอนชาวบานหวแหลมจะมาถามความตองการและสงสนคาใหถงรานคาในยานน ซงในการจดสงสนคานนจะจดมาเปนชด ๆ ความสมพนธของชาวหวแหลมทมตอแหลงจ าหนาย คอนายทนและพอคาคนกลาง ลวนเปนไปในลกษณะทตองโอนออนผอนตาม และตองสนองตอบความตองการของทงสองฝาย ไมวาจะเปนนายทนหรอพอคาคนกลางกตาม ซงตางไปจากในอดตทผผลตสามารถเปนผก าหนดกจกรรมในการตลาดและจ าหนาย โดยเฉพาะอยางยงราคาไดดวยตนเอง ในกระบวนการเปลยนแปลงทเกดขนกบปลาตะเพยนใบลานนน ราคา เปนเครองวดการเปลยนแปลงไดอยางชดเจน ผผลตปลาตะเพยนใบลานทผลตเพอสงใหนายทนรายหนง ไดใหขอสงเกตวา ผผลตรายยอยไมมโอกาสในการตอรองคาจางและราคาชนสวนทรบจางผลต แตจะใชการตงราคาขนตามความพอใจระหวางทงสองฝาย นายทนสามารถก าหนดเลอกสรรผผลตรายยอย ใหผลตชนสวนใหตนได เมอผลตจนเสรจทกขนตอนเปนปลาตะเพยนใบลานโดยสมบรณแลว นายทนจงจะเปนผก าหนดราคาขายใหกบพอคาคนกลางหรอลกคาอกตอหนง ดงนนปจจยทส าคญท าใหราคามการเปลยนแปลง คอ ตนทนวตถดบในทองตลาด ไดแก ลาน ส และอปกรณ สวนราคาคาจางแรงงานเปนปจจยรองลงมา และไมมผลชดเจนตอราคาของปลาตะเพยนใบลาน อาจกลาวไดวาในระยะเวลาทผานมา การเปลยนแปลงดานราคาของปลาตะเพยนใบลาน เปนไปอยางสอดคลองไปกบสภาพเศรษฐกจไมตางไปจากสนคาทระลกอน ๆ โดยทวไป แมวาปจจบนนไมอาจจะกลาวไดวางานหตถกรรมปลาตะเพยนสานจะตอบสนองความตองการขนพนฐานและเปนไปตามลกษณะของสงคมวฒนธรรมไทยดงในอดต เนองจากปจจยหนงคอ ชาวมสลมหวแหลมทผลตงานจกสานปลาตะเพยนใบลานอยนน ไมไดเปนไปในรปงานหตถกรรมพนบานส าหรบใชในครวเรอนเปนชวตประจ าวน หรอผลตขายกนเฉพาะทจ าเปนในชมชนหรอใกลเคยงเชนในอดตตอไป แตกลบกลายเปนรปแบบการผลตทเปลยนไปเปนแบบมวลแรงงานการผลตทไมไดท าขนทกกระบวนการดวยตนเอง แตเปนการแบงงานกนท าตามความช านาญ ซงสงผลตอรปแบบของงานศลปะ รายได และความสมพนธของคนในชมชนทเปลยนไป รวมไปถงการสรางสรรคคณภาพของงานหตถกรรมเปนไปเพอตอบสนองหนาทการใชงานทเปลยนไป เชน การใชลวดเยบกระดาษเพอใหมความคงทนแขงแรง และมอายการใชงานนานขน สสนลวดลายทตอบสนองความตองการของผซอ เปนตน สภาวะการณนเปนผลใหเกดรปแบบทางเศรษฐกจทจ าเปนตองอาศยระบบทนนยม ตองพงพาภายะตลาดในกรงเทพและตางประเทศ

56

1.2 อตลกษณของคนมสลมชมชนสานปลาตะเพยนหวแหลม ปลาตะเพยนใบลานไมไดเปนของสมยใหมหรอคนไทยเพงรจกการท าขนมาใชประโยชนในสมยหลงแตอยางใด แมวาจะไมสามารถยนยนถงลกษณะรปรางของปลาตะเพยนใบลาน ตลอดจนหนาทใชสอยทแนชดของปลาตะเพยนในสงคมไทยแตอดต แตปลาตะเพยนใบลานกถอวาเปนงานหตถกรรมชนดหนงทผผลตไดสรางขนโดยการเลยนแบบจากของจรงตามธรรมชาต อาจเรยกวาเปนงานฝมอทมรปแบบวการผลตและมหนาทประโยชนใชสอยทเรยบงายกวางานฝมอบางประเภท แตหนาทใชสอยหรอบทบาททปลาตะเพยนมตอคนในสงคมไทยกลบแพรหลายออกไปในแทบทกกลมชน บทบาทหนาทของปลาตะเพยนใบลานทพบวามตอคนในสงคมไทยมาแตในอดตนน อาจบงชดลงไปในหนาทของการเปนเครองแขวนเปลเดกออนและเครองเลนเดกเลก กเนองมาจากสงคมไทยประมาณ 3 ชวคนกอนหนานน ความเจรญทางดานวทยาศาสตรและเทคโนโลยยงไมกาวรดหนาเชนปจจบน แตคนไทยเปนชนชาตหนงทมการเรยนร ปรบตวและรจกใชภมปญญาชาวบานใหเปนประโยชนในการด ารงชวตตงแตเกดจนตาย กระบวนการในการด ารงชวตของคนไทย จงอดมไปดวยความคด ความเชอ คานยม ซงถายทอดออกมาในรปของประเพณ กจกรรม และการสรางสรรคตาง ๆ สอดแทรกปะปนไปดวยเสมอ ดงนน ปลาตะเพยนใบลานทคนไทยสมยกอนนยมใชแขวนเหนอเปลเดกนน สามารถพบเหนไดตามบานเรอนทวไปทมเดกออนแบเบาะ โดยเฉพาะทางภาคกลางของประเทศ จนอาจกลาวไดวางานหตถกรรมทมนษยผลตขนชนนถกใชเปนเครองมอหนงในการตอบสนองคตความเชอดงกลาวทมมาแตโบราณ การด ารงอยในของงานหตถกรรมปลาตะเพยนใบลาน ไมไดเกดขนแตเฉพาะในดานการเจรญเตบโตของงานศลปหตถกรรมพนบานแตเพยงแนวทางเดยวดงทกลาวถงเทานน แตเพราะปลาตะเพยนใบลานมการพฒนาหนาทใชสอยตางออกไปตามระยะเวลาและปจจยอน ๆ ทางสงคม จงท าใหการเปลยนแปลงเกดขน ปจจบนนปลาตะเพยนใบลานด ารงอยในสงคมไทยในฐานะวตถทางวฒนธรรมชนหนง การผลตปลาตะเพยนใบลานของชาวมสลมหวแหลมจะเปนงานหตถกรรมกระบวนการผลตทไมละเอยดซบซอนมากนกเมอเปรยบเทยบกบหตถกรรมอกหลายประเภท แตจ าเปนตองอาศยกระบวนการผลตทประกอบดวยเทคนควธการทเหมาะสม เพอใหงานหตถกรรมประเภทนมคณภาพและสามารถตอบสนองความตองการของผบรโภคไดตางโอกาสกน ในขณะนความตองการของผบรโภคทมมากขน ท าใหปลาตะเพยนกลายเปนสนคาหตถกรรมทตลาดมความตองการสงขน 2. อภปรายผลการวจย ปลาตะเพยนสานใบลานนน จดไดวาเปนงานหตถกรรมทมก าเนดขนเพอตอบสนองความตองการของผผลต และมจดก าเนดขนเชนเดยวกนกบงานหตถกรรมอน ๆ คอการท าดวยฝมอ การชางหตถกรรมเกดขนเมอถงระยะทมนษยมการววฒนาการขน อยรวมกนเปนสงคม รจกการใชเทคโนโลยชวยแสวงหาอาการไดอยางเพยงพอ ไมขาดแคลน จนท าใหมเวลาวางพอทจะคดสรางสรรคงานอน ๆ ขน เปนไปตามความถนด ความสามารถในการผลต ซงเปนรปแบบเบองตนของการแบงงานกนท าในสงคม โดยทวไปงานหตถกรรมมกจะเกดขนจากการทมนษยกลมหนงทมผมอในการประดษฐสงของเครองใชใด ๆ ขนจากวสดทมอยตามธรรมชาต และอาจไดทดลอง

69

สรางสรรคงานขนซ า ๆ จนเกดความช านาญ จนสามารถเรยนรถงคณสมบ ตของวตถดบ รจกเลอกสรรใหเหมาะสมกบหนาทประโยชนใชสอย น าเทคโนโลยทคดคนขนมาชวยพฒนางานหตถกรรมนนใหไดคณภาพยงขน ประเภทของหตถกรรมจงมอยหลากหลายตามแตมนษยผสรางสรรคจะคดและพฒนารปแบบขน การสรางสรรคเชนนกเพอตอบสนองความตองการของจตใจ เปนไปตามคตนยมความเชอ และสอดคลองกบหนาทการใชงานในชวตประจ าวนไดอยางกลมกลน กระบวนการทผผลตสามารถถายทอดวการผลตงานฝมอจากคนรนหนงไปสอกรนตอไปได ในลกษณะเชนนจงเปนการสบทอดงานหตถกรรมใหคงอยแมเวลาจะผานไป ซงการจดแบงการท างานของกลมสานตะเพยนแบงดงน

1. การผลต

ครอบครวของชาวไทยมสลมหวแหลมสวนใหญประกอบดวยสมาชกในครอบครวจ านวนไมเกน 3 รน ไดแก รนปยาตายาย พอแม และลก ในเรอนแพหรอบานเรอนหลกหนงอาจประกอบดวยหลายครอบครวอาศยอยรวมกน ซงแตละครอบครวมการประกอบอาชพตาง ๆ กนไปตามความร ความสามารถ และความถนด จากการสอบถาม ปจจบนนพบวาประมาณ 1 ใน 3 ของจ านวนสมาชกในแตละครอบครว ยงคงมความสามารถในการท าปลา และแตละจ านวนนนมเพยงไมถงครงหนงทสามารถผลตปลาตะเพยนไดดวยฝมอตนเองอยางครบทกขนตอนของกระบวนการผลต จนในเวลาตอมาไดโยกยายขนมาอยในทดนของตนเองบนฝง รปแบบการสานปลาในปจจบนน อาจแตกตางไปจากในระยะทอาศยอยในเรอ ซงเปนการท าเองขายเอง มาเปนรปแบบของการแบงงานกนมากขน พบวาผผลตปลาในแตละครอบครวสามารถผลตปลาไดมากนอยขนอยกบจ านวนเงนทนทม ซงจะถกน าไปซอวสดอปกรณตาง ๆ ทใชผลตปลาจากทองตลาด ผผลตแตละรายจะเลอกผลตสวนประกอบของปลาตามความถนด เชน ผผลตทมความสามารถในการสาน บานหนงอาจสานเฉพาะตวแมปลา อกบานหน งอาจสานเฉพาะกระโจมโดยจะไมลงสสวนประกอบทงสอง ขณะเดยวกนบานทมความสามารถในการทาสตวปลา หากมทนพอจะซอส พกน กจะซอมาท าเฉพาะลงสตวปลา ดงนนผทจะสามารถเชอมตอแตละกระบวนการผลตใหออกมาเปนปลาตะเพยนสาน คอ นายทน ซงมก าลงซอสวนประกอบตาง ๆ มาเกบไว และสงตอใหกบชาวบานคนอนรบชนสวนตาง ๆ ไปท าตอเพอประกอบเปนปลาตะเพยนใบลานจนเสรจสมบรณ การท าปลาขายสวนใหญจงขนอยกบนายทน นายทนจงมบทบาทมากขนในกระบวนการผลตปลา

2. ตลาดและการจ าหนาย การเรเรอขายของของชาวหวแหลมนน เปนกระบวนการออกสตลาดในรปแบบทเรยกวาขายตรง สนคาสงถอมอผซอดวยตวเอง ไมตองผานพอคาคนกลาง การเรเรอไปตามทตาง ๆ นน มขอดในดานการจ าหนายกคอ ท าใหสามารถพบปะผซอมากหนาหลายตา ยงเดนทางเรไปหลายทกจะไดขายปลาตะเพยนจ านวนมาก ปลาตะเพยนทสานขนในยามวางจงขายไดจ านวนมากและท าก าไรไดมาก แหลงใหญน าสนคาปลาตะเพยนไปจ าหนายคอ กรงเทพฯ ดงทไดกลาวไปแลววา ปจจบนน นายทน เปนองคประกอบหนงทมความส าคญตอการผลตปลาตะเพยนสาน มอทธพลอยางมากตอรปแบบการผลต นายทน กคอ ชาวบานผซงมเงนทนพอทจะจางคนอน ๆ เปนลกมอในการผลตสวนประกอบแตละชน เพอแลกเปลยนกบเงน โดยทผผลตรายยอยเหลานไมไดผลตปลาส าเรจออกมาขายใหกบลกคา ระยะหลงนเองทพบวานายทนม

58

ความเกยวของกบกระบวนการตลาดและจ าหนายดวย ดงนนในปจจบนปลาตะเพยนทผลตขนมกระบวนการออกสตลาดไดไดใน 2 ชองทาง คอ 2.1 ผลตเองทกขนตอน ชาวบานหวแหลมกลมหนงโดยเฉพาะกลมผทมอายประมาณ 60 ปขนไป ยงคงท าปลาตะเพยนดวยตวเองทกขนตอน ไมนยมท าเฉพาะขนตอนในขนตอนหนง แลวจงจ าหนายออกไปใน 2 ชองทาง ไดแก 1) จ าหนายไปยงผบรโภคโดยตรง กลมนมกไดแก ผทมบานเรอนอยแถบยานตดถนนอทอง ซงเปนถนนรอบเกาะเมองพระนครศรอยธยา หรอฝากญาตพนองทมบานในแถบถนนหรอชมชนขายให 2) จ าหนายไปยงพอคาคนกลาง กลมนจะผลตเองทกขนตอนทบาน แลวจงด าเนนดานตลาดเองดวย โดยการออกหาตลาดในพนทใกลเคยง เชน พอคาคนกลางทบรเวณวหารพระมงคลบพตร หรอรานคาในกรงเทพฯ ทกเดอนจะเดนทางเขากรงเทพไปพรอมกบปลาตะเพยนทสานแลวเปนตวอยาง เพอน าไปเสนอขายแกรานคา 2.2 ผลตเฉพาะขนตอนแลวสงนายทนเปนผจ าหนาย กระบวนการผลตและจ าหนายรปแบบน มองคประกอบส าคญ 2 สวนคอ 1) ผผลต ไดแก กลมชาวบานทผลตเฉพาะขนตอนทตนเองถนด หรอมความเชยวชาญเปนพเศษ เชน ถนดสาน ถนดลงส ถนดเขยนลาย ถนดเขาพวง อยางใดอยางหนง เปนตน นอกจากนแลว กลมนยงจะผลตตามก าลงทนทมในการซอวสดอปกรณของตนดวย ดงนนกลมนจงไมนยมท าขนตอนทตนไมถนดหรอไมตองการ รวมถงตามความตองการของนายทนในหมบาน เนองจากนายทนเทานน ทจะเปนผรบซอสวนประกอบปลาเหลานน สวนราคานนขนอยกบการตกลงระหวางนายทนกบชาวบาน แตทงนนายทนจะเปนผมสทธขาดในการคดเลอกจางชาวบานทมฝมอด และก าหนดราคาตามฝมอ 2) นายทน ไดแก ชาวบานทมก าลงทนพอทจะจางชาวบานคนอน ๆ ใหผลตชนสวนประกอบ หรอท าขนตอนใด ๆ ในการสานปลาให ดงทไดกลาวไปแลว แตเทาทปรากฏ ผทเปนนายทนมยจะไดรบการยอมรบวามฝมอดในการสอนปลา สามารถท าปลาไดทกขนตอน ตง แต สาน ทาส เขยนลาย และรอยพวง ดงนนนายทนจงตองรจกคดเลอกผผลตรายยอยทมฝมอเขามาเปนแรงงานผลต ในขณะเดยวกน นายทนกมฐานะเปนผผลตรายหนงดวยเชนกน และภายหลงจากทรบผลผลตจากชาวบานมาแลว หรอผลตปลาเองไดแลวนน กเปนสทธของนายทนทจะด าเนนการสงสนคาออกสตลาดตอไป อาท ส งพอคาคนกลางท รานคาบร เวณแหลงทองเทยวในเมองพระนครศรอยธยา หรอสงใหกบบรษทรานคาจากตางจงหวดหรอตางประเทศ ตามแตความสามารถในการขยายชองทางการตลาดของตนเอง 3. ขอเสนอแนะ 3.1 ในงานวจยภาคสนามโดยใชชมชนบานหวแหลม ต าบลทาวาสกร อ าเภอพระนครศรอยธยา จงหวดพระนครศรอยธยา เปนพนทศกษา ควรศกษาความสมพนธระหวางชมชน

69

กบธรรมชาตแวดลอมทงจากภายในและภายนอกชมชนเพมเตม เพอความสมบรณของขอมล แตเนองจากชวงเวลาการลงภาคสนามสน ท าใหขอมลดานความสมพนธระหวางคนกบชนชนไมสมบรณเทาทควร 3.2 ในการเกบรวบรวมขอมลดานเอกสารทเกยวของกบหมายงไมสมบรณเทาทควร เนองจากขอมลมจ านวนมาก ทงในดานประวตศาสตร วฒนธรรม และการประกอบอาชพ ฯลฯ จงควรคนควาขอมลเพมเตม เพอน ามาประกอบการอธบายบรบทของสงคมไทยใหสมบรณยงขน

70

บรรณานกรม ขจรเดช อภชาตตรากล. หตถกรรมพนบาน : ปลาตะเพยนใบลาน ชมชนหวแหลม ต าบลทาวาสกร

อ าเภอพระนครศรอยธยา จงหวดพระนครศรอยธยา . ศลปศาสตรมหาบณฑต(วฒนธรรมศกษา).มหาวทยาลยมหดล :นครปฐม. 2542

ฉววรรณ ประจวบเหมาะ. “ทบทวนแนวทางการศกษาชาตพนธขามยคสมยกบการศกษาในสงคมไทย” ใน วาดวยแนวทางการศกษาชาตพนธ. ศนยมานษยวทยาสรนธร. 2547.

ฐรวฒ เสนาค า. “แนวคดคนพลดถนกบการศกษาชาตพนธ”. ใน วาดวยแนวทางการศกษาชาตพนธ. ศนยมานษยวทยาสรนธร.2547

ณรงค เพชรประเสรฐ, พทยา วองกล. วสาหกจชมชน: กลไกเศรษฐกจฐานราก.กรงเทพฯ : ศนยศกษาเศรษฐศาสตรการเมอง คณะเศรษฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2545.

ณฐประวณ ศรทรพย. การเปลยนแปลงทางสงคมและวฒนธรรมและการธ ารงเอกลกษณทางวฒนธรรมของชาวมอญ: ศกษากรณชมชนมอญบานลดเกรด ต าบลเกาะเกรด อ าเภอปากเกรด จงหวดนนทบร. วทยานพนธมานษยวทยามหาบณฑต ภาควชาสงคมวทยาและมานษยวทยา บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย. 2537.

บงกชมาศ เอกเอยม. เกย : กระบวนการพฒนาและธ ารงเอกลกษณรกรวมเพศ. วทยานพนธปรญญาสงคมวทยาและมานษยวทยามหาบณฑต สาขามานษยวทยา คณะสงคมวทยาและมานษยวทยา มหาวทยาลยธรรมศาสตร.2532.

พงษสวสด สวสดพงษ.จตวทยาสงคมของจอรจ เฮอรเบรต มด. โครงการพฒนาวชาการ คณะสงคมวทยาและมนษยวทยา.2529,หนา4

พศษฎ คณวโรตน. อตลกษณและกระบวนการตอสเพอชวตของผตดเชอ HIV. วทยานพนธปรญญาสงคมวทยาและมานษยวทยามหาบณฑต สาขามานษยวทยา คณะสงคมวทยาและมานษยวทยา มหาวทยาลยธรรมศาสตร.2545.

สกลกานต อนทรไทร. การสอสารกบการสรางอตลกษณของกลมเดกปมในกรงเทพมหานคร. วทยานพนธมหาบณฑตคณะนเทศศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย.2539.

สนทโรทก. มเซอด ามเซอเหลอง : การรกษาเอกลกษณและพรมแดนชาตพนธในบรบทของการพฒนาทบานบาหลา อ าเภอแมสรวย จงหวดเชยงราย. วทยานพนธสงคมวทยาและมานษยวทยามหาบณฑต(มานษยวทยา) คณะสงคมวทยาและมานษยวทยา มหาวทยาลยธรรมศาสตร. 2539.

สรยา สมทคปตและคณะ.วธคดของคนไทย พธกรรมขวงผฟอนของลาวขาวเจา จงหวดนครราชสมา. หองไทยศกษานทศน ส านกวชาเทคโนโลยสงคม มหาวทยาลยเทคโนโลยสรนาร. 2540.

เสร พงศพศ. วสาหกจชมชนไมใชธรกจชมชน ใน วสาหกจชมชน กลไกเศรษฐกจฐานราก. กรงเทพฯ : บรษท เอดสนเพรส จากด. 2545.

71

Alba, Richard D.” Ethnicity”. in Encyclopedia of Sociology(Volume 2). Edger F.Borgatta and Marie L.Borgatta, eds.New York: Macmillan Publishing Company. 1992

Clifford Geertz. “The integrative revolution: primordial sentiments and civil politics in the new States” in The Interpretation of Cultures. New York: Basic Books. 1963.

Cohen, Abner. “Two-Dimensional Man”. In An Essay on the Anthropology of Power and Symbolism in Complex Society California.University California Press.1976.

Kath Woodward. Questioning identity: gender class nation. London&New York: Routledge.2000.

ประวตยอของผวจย

ชอ นายเอนก รกเงน ประวตการศกษา

พ.ศ. 2539 ปรญญาวทยาศาสตรบณฑต (วท.บ.) สาขาวชาวทยาศาสตรสขภาพสตว สถาบนเทคโนโลยราชมงคล วทยาเขตบางพระ อ าเภอบางพระ จงหวดชลบร

พ.ศ. 2544 ปรญญาสงเสรมการเกษตรและสหกรณบณฑต (สษ.บ.) สาขาวชาสงเสรมการปาไม มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช พ.ศ. 2544 ปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต (ศศ.ม.) สาขาวชาพฒนาชนบทศกษา

มหาวทยาลยมหดล พ.ศ. 2551 ปรชญาดษฎบณฑต (ปร.ด.) สาขาวชาไทศกษา

มหาวทยาลยมหาสารคาม ต าแหนงปจจบน อาจารยประจ าสาขาวชาการพฒนาชมชน คณะมนษยศาสตรและ

สงคมศาสตร มหาวทยาลยราชภฏพระนครศรอยธยา