การพฒนารปแบบการสรางเสรมสขภาพผสงอายโดยใชการมสวนรวมของชมชน

Community Participation on Elderly Health Promotion

ไพบลย พงษแสงพนธ ยวด รอดจากภย

รายงานวจยนไดรบทนอดหนนจากส านกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต (เงนอดหนนจากรฐบาล) พ.ศ. 2557

ก

กตตกรรมประกาศ

รายงานการวจยฉบบนสามารถด าเนนการใหส าเรจได โดยความกรณาและความชวยเหลอเปนอยางดยงจากความรวมมอของบคลากรและเจาหนาทสาธารณสขในเขตจงหวดระยอง ชลบร และจงหวดสระแกว ตลอดจนผสงอายทกทานทกรณาใหความรวมมอในครงน ขอขอบคณส านกงานคณะกรรมการวจยแหงชาตทสนบสนนทนการวจยในครงน ขอขอบคณคณาจารย เจาหนาท นสต ทคอยสนบสนนและใหก าลงใจมาโดยตลอดการด าเนนการวจย คณประโยชนจากการวจยครงน ขอมอบแด บดา มารดา ครอาจารยและผมพระคณทกทาน คณะผวจยรสกซาบซงในความเสยสละและความรวมมอของทกทานทท าใหโครงการวจยนเสรจสนไปไดดวยด หวงเปนอยางยงวาการศกษาวจยนจะเปนประโยชนและน าไปใชเปนแนวทางในอนทจะท าใหประชากรสงอายมสขภาพทดและมคณภาพชวตดขนตอไป ผวจย สงหาคม 2557

ข

หวขอวจย การพฒนารปแบบการสรางเสรมสขภาพผสงอายโดยใชการมสวนรวมของชมชน

ผด าเนนการวจย ไพบลย พงษแสงพนธ ยวด รอดจากภย

หนวยงาน คณะสาธารณสขศาสตร มหาวทยาลยบรพา

ปงบประมาณ 2557

บทคดยอ

การวจยครงนเปนการวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวม เพอศกษาพฤตกรรมสงเสรมสขภาพของผสงอาย และแนวทางการด าเนนงานดานการสงเสรมสขภาพในชมชนโดยใชการมสวนรวมของชมชน ระยะการด าเนนการศกษารวมทงสน 3 ระยะ ในรายงานการวจยน ด าเนนการวจยในระยะท 2 โดยสรปผลการวจยดงน

ระยะท 1 ศกษาภาวะสขภาพและพฤตกรรมสงเสรมสขภาพของผสงอาย โดยกลมตวอยางในการศกษาในครงนคอผสงอายทอาศยอยในเขตจงหวดระยอง ชลบร และจงหวดสระแกว จ านวน 415 คน เกบขอมลในชวงเดอน มกราคม – สงหาคม พ.ศ. 2555 เครองมอในการเกบรวบรวมขอมล ไดแก แบบสมภาษณ ซงประกอบดวย ขอมลสวนบคคล ขอมลภาวะสขภาพและพฤตกรรมสงเสรมสขภาพผลการศกษาพบวา การรบรภาวะสขภาพของตนเอง สวนใหญรสกวามสขภาพด รอยละ 46.7 และรสกวาสขภาพไมดรอยละ 18.6 พฤตกรรมสงเสรมสขภาพของกลมตวอยางจ าแนกรายดานไดดงน พฤตกรรมทม คะแนนเฉลยสงทสดคอการสขาภบาลทอยอาศย คาเฉลย 3.64 รองลงมาคอ พฤตกรรมสงเสรมสขภาพทางจตวญญาณและการปฏบตเพอความปลอดภย คาเฉลย 3.40 และพฤตกรรมทปฏบตต าทสดคอ การมปฏสมพนธทางสงคม คาเฉลย 3.03 ระดบการปฏบตพฤตกรรมสงเสรมสขภาพโดยภาพรวมอยในระดบดและดมาก

ระยะท 2 ทมวจยสรปวากระบวนการสงเสรมสขภาพผสงอายในชมชนนน จะตองอาศยการมสวนรวมของชมชน โดยและกระบวนการอนๆทเกยวของตอเนองกนเพอดและสขภาพประชาชน เชน แนวคดเกยวการพฒนาสขภาพภาคประชาชน แนวคดเกยวกบสขภาพ แนวคดการสรางพลงอ านาจ และแนวคดการท างานโดยอาศยภาคเครอขาย ซงเปนกระบวนการทส าคญในการสงเสรมความเขมแขงใหชมชนพฒนาศกยภาพดานการสงเสรมสขภาพดวยตนเอง

ค

ระยะท 3 การประเมนรปแบบการมสวนรวมในการสงเสรมสขภาพผสงอาย และศกษาปญหาและอปสรรคของกระบวนการมสวนรวมในการพฒนาคณภาพชวตผสงอายโดยพบวา พฤตกรรมสงเสรมสขภาพของผสงอายระหวางกอนและหลงการเขารวมโครงการมความแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถต (p <.05) ยกเวนพฤตกรรมดานปฏบตดานโภชนาการ ปญหาและอปสรรคทส าคญของการกระบวนการมสวนรวมในการสงเสรมสขภาพผสงอายในชมชนคอประเภทหรอกจกรรมการสงเสรมสขภาพทหนวยงานราชการหรอองคปกครองสวนทองถนพฒนาขนไมสามารถตอบสนองความตองการของผสงอายรายบคคลได จงควรสนบสนนใหผสงอายสรางทางเลอกเพอหากจกรรมทเหมาะสมในการสงเสรมสขภาพเพอตอบสนองความตองการเฉพาะบคคลไดมากขน

ง

Research Title Community Participation on Elderly Health Promotion

Researcher Paiboon Pongsaengpan Yuvadee Rodjarkpai

Organization Faculty of Public Health, Burapha University

Academic Year 2013

ABSTRACT

This participatory action research aims to study health status and health promotion behaviors of the elderly in the community with involvement of the community. The project consisted by conducting in three phases which in this report conducted in phase 2 which the results were found that:

Phase I: Perception of their health status were most samples felt that they are healthy 46.7 percent and 18.6 percent felt that they are poor health. The health promoting behavior of the samples were; the highest mean score was 3.64 on housing sanitation, followed by the behavioral health and spiritual practices to ensure the safety and behavior at the average is 3.40. The lowest average score of 3.03 on social interaction and behavior, the health promoting behaviors as a whole was good. Phase II: The research team concluded that the health of the elderly in the community. This study will require the involvement of the community and other processes related to continuous health development concepts such as concepts of health, the concept of empowerment, and the concept of working through partnership networks. This is a key process of health promotion and strengthen community development and health promotion on their own.

Phase III: The evaluation for participation in the promotion of healthy aging and understanding barriers to participation in the development of quality of life were found that behaviors of the elderly between before and after participating were significant differences (p <.05), except for nutrition practice behaviors. Furthermore, importance barriers, of participation in health promotion for the elderly in the community is the health promotion activities of government agencies, the local government cannot be developed to meet the needs of seniors individually. Thus the process on supporting the elderly make a choice to find appropriate activities to promote health, to meet the individual needs more.

สารบญ หนา

กตตกรรมประกาศ ก บทคดยอภาษาไทย ข บทคดยอภาษาองกฤษ ง บทท 1 บทน า 1 ความเปนมาและความส าคญของปญหา 1 วตถประสงคของการวจย 4 ขอบเขตการวจย 4

บทท 2 เอกสารและงานวจยทเกยวของ 5 แนวคดเกยวกบผสงอาย 5 การเปลยนแปลงทางกายภาพ สรรวทยา จตใจ และสงคมในผสงอาย 7 สภาวะทางเศรษฐกจและรายไดของผสงอาย 21 สภาวะทางสขภาพของผสงอาย 22 สขภาพจตของผสงอาย 23 การดแลตนเองของผสงอาย 23 พฤตกรรมสงเสรมสขภาพผสงอาย 24

กรอบแนวคดในการวจย 27 บทท 3 วธด าเนนการวจย 28

ประชากรและกลมตวอยาง 28 วธการเกบขอมล 28 เครองมอทใชในการรวบรวมขอมล 28 การวเคราะหขอมล 29 ระยะเวลาท าการวจย และแผนการด าเนนงาน 29

สารบญ

หนา

บทท 4 ผลการวจย 31 ระยะท1 31 สวนท 1 ขอมลทวไป 31 สวนท 2 ขอมลพฤตกรรมสงเสรมสขภาพของกลมตวอยาง 36 ระยะท 2 42 ขอมลเกยวกบการปฏบตกจกรรมและการดแลตนเองและการสงเสรมสขภาพ 43 ระยะท 3 44 การประเมนรปแบบการมสวนรวมในการสงเสรมสขภาพผสงอาย 44 และศกษาปญหาและอปสรรคของกระบวนการมสวนรวมในการ พฒนาคณภาพชวตผสงอาย

บทท 5 สรป อภปรายผล และขอเสนอแนะ 46 สรปผลการวจย 46 อภปรายผลการวจย 50 ขอเสนอแนะในการวจย 54

บรรณานกรม 55ภาคผนวก ภาคผนวก ก เครองมอทใชในการวจย 63 ประวตคณะผวจย 71

สารบญตาราง

ตารางท หนา 1 คาเฉลยของขอมลสวนบคลของกลมตวอยาง จ าแนกตามอาย น าหนก สวนสง และดชน

มวลกาย (BMI) 31

2 จ านวนและรอยละของขอมลสวนบคคลของกลมตวอยาง จ าแนกตามลกษณะทวไป 32 3 ภาวะสขภาพ จ าแนกตามการใชบรการสขภาพ 35 4 คาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐานของพฤตกรรมสงเสรมสขภาพผสงดานการม

ปฏสมพนธทางสงคมจ าแนกรายขอ 36

5 คาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐานของพฤตกรรมสงเสรมสขภาพผสงดานสขภาพทางจตวญญาณ จ าแนกรายขอ

37

6 คาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐานของพฤตกรรมสงเสรมสขภาพผสงดานการออกก าลงกาย จ าแนกรายขอ

38

7 คาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐานของพฤตกรรมสงเสรมสขภาพดานการปฏบตเพอความปลอดภย จ าแนกรายขอ

39

8 คาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐานของพฤตกรรมสงเสรมสขภาพผสงดานการจดการกบความเครยด จ าแนกรายขอ

39

9 คาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐานของพฤตกรรมสงเสรมสขภาพดานการสขาภบาลทอยอาศย จ าแนกรายขอ

40

10 คาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐานของพฤตกรรมสงเสรมสขภาพดานการปฏบตดานโภชนาการ จ าแนกรายขอ

41

11 คาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐานของพฤตกรรมสงเสรมสขภาพจ าแนกรายดาน 41 12 การเปรยบเทยบผลการด าเนนงานสงเสรมสขภาพตอพฤตกรรมสงเสรมสขภาพผสงอาย

ระหวางกอนและหลงด าเนนโครงการ 44

บทท 1

บทน า ความส าคญและทมาของปญหา

ในชวงสองทศวรรษทผานมา ประเทศก าลงพฒนาและประเทศทพฒนาแลวหลาย

ประเทศ มการเปลยนแปลงทงภาวะทางดานเศรษฐกจ และสงคมอยางรวดเรว โดยเฉพาะอยางยง

ประเทศไทยมการเจรญเตบโตทางดานเศรษฐกจ การเปลยนแปลงแรงงานภาคการผลตจาก

เกษตรกรรม เปนอตสาหกรรมเพมขน (Port Authority of Thailand, 2005) สงผลตอรายไดเฉลย

ตอหวของประชากรเพมขนจาก 9,848 บาท/เดอน ในป 2543 เปน 12,297 บาท/เดอน ในป 2548

(National Statistical Office, 2006) นอกจากการเปลยนแปลงทางดานเศรษฐกจและสงคมดงกลาว

ยงสงผลตอการเปลยนแปลงทงสาเหตการตายของประชากรไทย การเปลยนผานของปญหา

สาธารณสขจากการเกดโรคตดเชอ มาเปนโรคเรอรงทเกดจากพฤตกรรมเปนสวนใหญ เชน

โรคหวใจและหลอดเลอด ความดนโลหตสง โรคเบาหวาน โรคมะเรง และการตายจากอบตเหต

ตาง ๆ (สทธชย จตพนธกล. 2541; Piromchai, J. 1999)

เนองจากโครงสรางประชากรทมผสงอายเพมขนอยางรวดเรวในชวงเวลาเพยง 30 ป

โดยเฉพาะในทวปเอเชยและแถบแปซฟก เมอป 2533 ประเทศไทยมผสงอายเพยงรอยละ 4.6 เพม

เปนรอยละ 7.36 ในป 2542 และประมาณการณวาในป 2563 จะมผสงอายถงรอยละ 15.28 ของ

ประชากรทงหมด อายคาดเฉลยของชายไทยคอ 67.36 ป และผหญง 71.74 ป (Human Resources

Planning Division, 1994) การบรรลความส าเรจ คอการเพมคณภาพชวตพรอมกบการมชวตยน

ยาว ผสงอายจะยงคงแขงแรงและรบรวาชวตมคณคา ซงการดแลสขภาพผสงอายจงอยทการชวย

ใหมความสามารถสงสดเตมตามศกยภาพในการท ากจวตรประจ าวน มากกวาการมงรกษาเฉพาะ

โรค การบรการสขภาพจะตองใหความส าคญกบการสงเสรมสขภาพ ปกปองสขภาพ ฟนสภาพ

ควบคกบการดแลรกษา และการเพมขนอยางรวดเรวของประชากรผสงอายและบรการสขภาพท

เปนอยมผลกระทบตอสงคม เศรษฐกจมากกวาประเทศทพฒนาแลว (Population Division,

Department of Economic and Social Affairs, United Nations, 2002) ประชากรสงอายจงมความ

2

จ าเปนทจะตองไดรบการสงเสรมสขภาพในลกษณะเฉพาะ ไดแก กระบวนการชราทท าใหก าลง

ส ารองลดลงมโอกาสเกดโรคหรอภาวะทพพลภาพสง มกมโรคหรอปญหาทางสขภาพหลาย ๆ

อยางในขณะเดยวกน เกดผลแทรกซอนจากการดแลรกษาไดงาย เกดปญหาสงคมไดงาย ปรบตว

เขากบสภาพแวดลอมหรอ การเปลยนแปลงไดไมด และทศนคตทไมดตอความชราและ

ผสงอายและผดแล และตอระบบบรการทรพยากรของประเทศ (สทธชย จตะพนธกล และคณะ,

2542)

การกาวเขาสวยสงอายจงจ าเปนตองใหความส าคญทงในเรองการดแลสขภาพอนามยท

เหมาะสมอนจะสงผลตอการมคณภาพชวตทด ในการดแลสขภาพผสงอายนนจงมงเนนการให

ผสงอายมสขภาพทแขงแรงเพยงพอ และมความสามารถในการดแลตนเอง รวมทงการปฏบต

กจวตรประจ าวนของตนเองโดยไมเปนภาระของบคคลในครอบครวหรอญาตพนอง (Keleher &

Murphy, 2004) ไมเพยงแต มงเพอการใหบรการรกษาและดแลผสงอายในยามเจบปวยเทานน แม

กระนนกตามมผสงอายจ านวนมากโดยเฉพาะอยางยงผสงอายในประเทศก าลงพฒนาโดยเฉพาะ

ประเทศไทยก าลงประสบปญหาภาวะสขภาพทไมด และขาดการดแลสขภาพอนามยตนเองอยาง

เหมาะสม ซงสงผลกระทบตอระบบการดแลและ การบรการสขภาพตอไปดวย (National

Statistical Office, 2001)

ดวยเหตทปญหาของผสงอายมความซบซอนทงในดานสขภาพและสงคมและมลกษณะ

เรอรงท าใหการบรการทมความเหมาะสมแกผสงอายจงตองเปนการบรการทสามารถดแลจดการ

ใหไดครบถวน และจะตองสามารถเขาถงชมชนอยางทวถงโดยมลกษณะในเชงรก และมการ

ประสานงานการบรการทงทางดานสขภาพและสงคมไปพรอมกน นอกจากนนยงตองครอบคลม

ถงการบรการทงในระดบการสงเสรม การปองกน การรกษา และการฟนฟ โดยมการด าเนนการ

ทเปนระบบและสนบสนนตอเนองตงแตระดบ การสาธารณสขมลฐาน การบรการระดบปฐมภม

การบรการระดบทตยภม ไปจนถงการบรการระดบตตยภม ในการพฒนาระบบบรการและหนวย

การบรการจ าเปนตองค านงถงทงความตองการและความพรอมของการใหบรการควบคกนไป

(สทธชย จตพนธกล. 2541) และจดมงหมายทส าคญของการดแลผสงอายจงควรมงเพอการ

ชวยเหลอแกผสงอายใหมศกยภาพในการปฏบตกจกรรมและมพฤตกรรมสขภาพทเหมาะสมอน

3

จะน าไปสการมสขภาพและคณภาพชวตทดโดยไมค านงถงวาผสงอาย จะมโรคประจ าตวหรอ

โรคเรอรงแตอยางใด (Chansirikarn, S. 1999)

ส านกงานพฒนาเครอขายบรการสขภาพ ส านกงานปลดกระทรวงสาธารณสข (2544)

กลาววาการพฒนามาตรฐาน และเงอนไขในการจดบรการสขภาพภายใตการประกนสขภาพถวน

หนามจดประสงคเพอพฒนาระบบบรการสขภาพในประเทศไทยใหมประสทธภาพเพมขน

ประชาชนเขาถงบรการไดทงทางดานกายภาพ เวลาใชบรการทสะดวก และมบรการทมคณภาพ

ทางดานการแพทย เขาใจความตองการ ทรอบดานของประชาชน สามารถตอบสนองความ

ตองการของประชาชนไดอยางสอดคลองมากขน และ จดใหมระบบทสถานพยาบาลรวมดแล

สขภาพกบประชาชนอยางตอเนอง สถานพยาบาลทท าหนาทเปนหนวยบรการสขภาพปฐมภมทม

คณภาพทงทางดานการแพทย และทางดานสงคมเปนหวใจหนงของการจดระบบบรการใหม

ประสทธภาพ และดแลสขภาพของประชาชนอยางผสมผสานตอเนอง รวมทงกระตนใหมการ

สรางเสรมสขภาพควบคไปกบการรกษาพยาบาล และจากการเปลยนแปลงหลายดานท าใหมผล

ตองานสาธารณสขดวย เชน องคกรมการแขงขนในดานคณภาพการบรการมากขน ผรบบรการ

แสวงหาบรการสขภาพทคมคากบเงนทตองจาย จงท าใหตองมการประกนคณภาพ และตองใช

หลกการปรบปรงคณภาพของบรการอยางตอเนองเสยงสะทอนตอระบบสขภาพในปจจบน การ

พฒนางานของกระทรวงสาธารณสข ทผานมาจะมงเนนการพฒนาการบรการทมงเนนคณภาพ

และการปรบโครงสรางและ การบรหารจดการของหนวยงานภายในกระทรวงสาธารณสขเทานน

ซงไมทนกบการเปลยนแปลงใน ระบบสขภาพและเศรษฐกจสงคมโดยรวมของประเทศ การ

บรหารจดการของหนวยงานยงเปนแบบแยกสวน ขาดการเชอมโยงกบหนวยงานอนในระบบ

สขภาพสงผลใหขาดประสทธภาพ อกทงยงขาดแผน และทศทางของการพฒนาทชดเจน

โดยเฉพาะอยางยงแนวทางในการดแลสขภาพ และการสงเสรมสขภาพผสงอาย จงจ าเปนอยางยง

ตอการศกษาดานพฤตกรรมสงเสรมสขภาพผสงอาย และดานการเสรมสรางศกยภาพของบคคล

และองคกรของศนยสขภาพชมชน เพอการปรบปรงและพฒนาคณภาพงานสงเสรมสขภาพ

ผสงอายอยางตอเนองและย งยนตอไป

4

วตถประสงคของโครงการวจย

1. เพอวเคราะหสถานการณ รปแบบการแลกเปลยนเรยนรรวมกนของการสงเสรมสขภาพและการพฒนาคณภาพชวตผสงอาย

2. เพอหารปแบบทเหมาะสมในการสงเสรมสขภาพผสงอายโดยการมสวนรวมของชมชน

3. เพอประเมนรปแบบการมสวนรวมในการสงเสรมสขภาพผสงอาย และศกษาปญหาและอปสรรคของกระบวนการมสวนรวมในการพฒนาคณภาพชวตผสงอาย

ขอบเขตของโครงการวจย

โครงการศกษาวจยแบบมสวนรวมในครงน มการศกษาขอมลและพฒนารปแบบท

เหมาะสมในการสงเสรมสขภาพผสงอายทงสน 3 ระยะ ดงน

ระยะท 1 วเคราะหสถานการณ รปแบบการแลกเปลยนเรยนรรวมกนของการสงเสรมสขภาพและการพฒนาคณภาพชวตผสงอาย

ระยะท 2 พฒนารปแบบทเหมาะสมในการสงเสรมสขภาพผสงอายโดยการมสวนรวมของชมชน

ระยะท 3 ประเมนรปแบบการมสวนรวมในการสงเสรมสขภาพผสงอาย และศกษาปญหาและอปสรรคของกระบวนการมสวนรวมในการพฒนาคณภาพชวตผสงอาย

บทท 2 เอกสารและงานวจยทเกยวของ

การศกษาครงนเปนการศกษารปแบบการสรางเสรมสขภาพผสงอายโดยใชการมสวน

รวมของชมชนภาวะ โดยแบงระยะการด าเนนการวจยออกเปน 3 ระยะโดยใชเวลาในด าเนนการ

วจย 3 ป ในการศกษาครงนผวจยไดด าเนนการศกษาในระยะท 1 คอการศกษาพฤตกรรมสงเสรม

สขภาพของผสงอายในเขตภาคตะวนออก โดยผวจยไดศกษาเอกสารและรายงานวจยทเกยวของ

ในประเดนตอไปน

1. แนวคดเกยวกบผสงอาย

วยสงอายจดเปนวยทอยในระยะสดทายของชวต ลกษณะและพฒนาการในวยน จะตรงขามกบวยเดก คอมแตความเสอมโทรมและสกหรอ ซงการเปลยนแปลงนจะด าเนนไปอยางคอยเปนคอยไป (ชศร วงเครอ, 2543) จงเปนการยากทจะก าหนดวาบคคลใดอยในวยสงอาย เกณฑทสงคมจะก าหนดวาบคคลใดเปนผสงอายนน จะแตกตางกนไปตามสภาพสงคมซงไดมผใหค านยามเกยวกบผสงอายไว เชน ฮอลล (Hall ,1976, pp. 3-4 อางใน แสงเดอน มสกรรมณ, 2545,) ไดจ าแนกการสงอายของบคคลออกเปน 4 ประเภท คอ

1. การสงอายตามวย (Choronological Aging) หมายถง การสงอายตามปปฏทน โดยการนบจากปทเกดเปนตนไป และบอกไดทนทวา ใครมอายมากนอยเพยงใด

2. การสงอายตามสภาพรางกาย (Biological Aging) เปนการพจารณาการสงอายจากสภาพรางกายและสรระของบคคลทเปลยนไป เมอมอายเพมขน เนองจากประสทธภาพการท างานของอวยวะตาง ๆ ในรางกายลดนอยลง เปนผลมาจากความเสอมโทรมตามกระบวนการ สงอายซงเปนไปตามอายขยของแตละบคคล

3. การสงอายตามสภาพจตใจ (Psychological Aging) เปนการเปลยนแปลงในหนาท การรบร แนวความคด ความจ า การเรยนร เชาวปญญา และลกษณะบคลกภาพทปรากฏในระยะ ตาง ๆ ของชวตแตละคนทมอายเพมขน

4. การสงอายตามสภาพสงคม (Sociological Aging) เปนการเปลยนแปลงใน บทบาทหนาทสถานภาพของบคคลในระบบสงคม รวมทงความคาดหวงของสงคมตอบคคลนน ซงเกยวกบอาย การแสดงออกตามคณคาและความตองการของสงคม

6

ส าหรบการก าหนดวา ผสงอายเรมเมออายเทาใดนน ขนอยกบความแตกตางกนในแต

ละสงคม ส าหรบสงคมไทยนนก าหนดวา ผสงอาย หมายถง บคคลทมสญชาตไทยและมอายตงแต

60 ปบรบรณขนไป (พระราชบญญตผสงอาย พ.ศ.2546) ทงนผสงอายมไดมลกษณะเหมอนกน

หมด แตจะมความแตกตางกนไปตามชวงอาย องคการอนามยโลกจงไดแบงเกณฑอายตามสภาพ

ของการมอายเพมขน ดงน

1. ผสงอาย (Elderly) มอายระหวาง 60 –74 ป 2. คนชรา (Old) มอายระหวาง 75 –90 ป 3. คนชรามาก (Very Old) มอาย 90 ปขนไป การแบงผสงอายเปน 3 ชวงดงกลาว ส าหรบในสงคมไทยยงมไดมขอสรปวาจะมการ

จดประเภทของผสงอายในลกษณะใด การจดโดยใชเกณฑอายกยงมขอถกเถยงวายงไมเหมาะสม นกวชาการบางทานจงใชเกณฑความสามารถของผสงอายแบงเปน 3 กลม ไดแก

1. กลมทชวยเหลอตนเองไดด 2. กลมทชวยเหลอตนเองไดบาง 3. กลมทชวยเหลอตนเองไมได เนองจากมปญหาสขภาพ มความพการ องคการสหประชาชาตก าหนดให ผใดทมอาย 60 ปขนไปเรยกวาเปนผสงอาย

(Elderly, Ageing, Aged and Older persons) และจากรายงานขององคการสหประชาชาต ไดก าหนดเกณฑไววาประเทศใดกตามทมประชากรทมอายตงแต 65 ปขนไปมากกวารอยละ 7 ของประชากรทงหมด ถอวาประเทศนนกาวสสงคมผสงอาย แตจากรายงานสถานการณผสงอายของมลนธสถาบนวจยและพฒนาผสงอายไทย (2550) ใชเกณฑการเขาสสงคมผสงอายะโดยยดจ านวนผสงอาย 60 ป ขนไป เกนรอยละ 10 ของจ านวนประกรทงหมด

สถาบนเวชศาสตรผสงอาย (2552) กลาววา กระบวนการความชราจะเรมตงแตอยในครรภมารดา คอ รางกายจะเจรญเตบโตขนเรอย ๆ จนเมอเตบโตเตมทแลวการเปลยนแปลงของรางกายจะเปนไปในทางเสอมลงมากกวาจะเสรมสราง ความชราเปนกระบวนการทเกดขนโดยธรรมชาตซงไมใชโรคแตเปนไปตามวยและการปฏบตตนของแตละคนความเจบปวยกมผลท าใหกระบวนการชราเกดขนไดเรวขน ดงทเรยกกนวา " แกเพราะโรคหรอแกกอนวย " ตรงกนขามคนทดแลสขภาพและรบประทานอาหารเหมาะสมตลอดเวลาจะลดปญหาการเจบปวยและชะลอความแกไวไดนานและไมมโรคภยมาเบยดเบยน

7

2. การเปลยนแปลงทางกายภาพ สรรวทยา จตใจ และสงคมในผสงอาย

2.1 การเปลยนแปลงทางกายภาพ

2.1.1 ผวหนง (skin)

ผสงอายมผวหนงบางลง ความเหนยวของผวหนงเพมมากขน เซลลผวหนงมจ านวน

ลดลง เซลลทเหลอเจรญชาลง อตราการสรางเซลลใหมขนมาทดแทนเซลลเดมลดลงถง 50%

ท าใหการหายของแผลชาลง เสนใยอลาสตนลดลง เสนใยคอลลาเจนใหญและแขงตวมากขนท า

ใหความยดหยนของผวหนงไมด และไขมนใตผวหนงลดลง ท าใหผวหนงเหยวและมรอยยนมาก

ขน สามารถมองเหนปมกระดกไดชดขน ประกอบกบการ ไหลเวยนเลอดทผวหนงลดลง ท าให

ผสงอายมโอกาสเกดแผลกดทบไดงายและทนตอความเยนไดนอยลง

2.1.2 ผม (hair)

ผมและขนมจ านวนลดลงทงปรมาณและคณภาพ อตราการเจรญของผมและขนลดลง

ตามอาย เมลา นนซงผลตจากเซลลสรางส (pigment) และ cellular material ของผมลดลง ท าให

ผมและขนสจางลงกลาย เปนสเทาหรอสขาว เสนผมรวงและแหงงาย เนองจากการไหลเวยน

เลอดบรเวณหนงศรษะลดลง เสนผมไดรบ อาหารไมเพยงพอ นอกจากนนยงเกยวของกบภาวะ

เครยดตามวยดวย โดยปกตความหนาแนนของผมลดลงจาก 615/cm2 เมออาย 25 ปขนไป

จะลดลงเหลอ 485 /cm2 เมออาย 50 ป

ในระยะหมดประจ าเดอน ขนบรเวณรกแรและหวเหนาลงลง แตบรเวณหนาอาจเพมขน

โดยเฉพาะใน เพศหญงมการตอบสนองตอฮอรโมนเพศชายจากตอมหมวกไตมากขน

2.1.3 เลบ (fingernail)

เลบแขงและหนาขน อตราการเจรญของเลบลดลงจากคนอาย 30 ปมการเจรญของเลบ

0.83 มม. /สปดาห แตในคนอาย 90 ป มการเจรญของเลบ 0.52 มม./สปดาห มมทโคนเลบ

กวางขน เลบอาจจะลอกเปนชน ๆ และ สเลบจะเปลยนเปนสเหลองมากขน

2.1.4 ตอมไขมนและตอมเหงอ (sebaceous and sweat glands)

ตอมไขมนมหนาทเคลอบผวหนง รากผม ใหความชมชน แตจะมการหลงลดลงเมออาย

เพมมากขน อาจท าใหเกดตอมไขมนอกเสบ ผวหนงอกเสบตดเชอ ขนหยาบคอนขางเปราะและ

8

ผวหนงแหง คน เซลลสรางสมจ านวนลดลง ท างานลดลงและกระจายไมสม าเสมอท าใหสผวจาง

ลงเฉพาะทและในบางต าแหนง แตอาจมรงควตถสด าหรอน าตาลสะสมเปนแหง ๆ มกพบบรเวณ

ใบหนา แขน และหลงมอ ทเรยกวา ตกกระ (lentigosenilis)จ านวนและขนาดของตอมเหงอจะ

ลดลงเมออายเพมมากขน การท างานลดลงท าใหไมสามารถ ระบายความรอนโดยวธการระเหยได

ไมด ท าใหการควบคมอณหภมของรางกายลดลง ท าใหเกดการเปนลมแดดไดงาย ตอมเหงอท

รกแรในคนอาย 61-75 ป ท างานเพยงแคครงหนงของคนทมอาย 15-50 ป

2.1.5 สายตา (sight)

ลกตามขนาดเลกลงและลกเพราะไขมนของลกตาลดลง หนงตาเปนถง เหยวยน มความ

ยดหยนลดลง เกดหนงตาตก ขอบหนงตามวนเขาและมวนออกไดงาย รมานตาเลกลง ปฏกรยา

ตอบสนองของมานตาตอแสงลดลง ท าใหตองการแสงเปน 3 เทาจงจะมองเหนชด โดยเฉพาะ

ในสถานทมดหรอในเวลากลางคน แกวตาเรมขนมวมสเหลองมากขนเนองจากมการเสอมของ

retinal cones ท าใหความสามารถในการเทยบสลดลง จงแยกสทคลายกนไดยาก โดยทวไป

ผสงอายจะสามารถแยกสแดง สม และเหลอง ไดดกวาสน าเงน มวงและ เขยว ความยดหยนของ

แกวตาลดลง การรบรทกระจกตาลดลง ท าใหเกดแผลไดงายบรเวณรอบ ๆ การะจกตาจะเปนวง

สขาวหรอสเทา (arcus senilis) ทเกดจากการสะสมของกรดไขมน กลามเนอลกตาเสอมหนาท

เลนสตามความยดหยนนอยลง และกลามเนอตาหยอนสมรรถภาพท าใหล าบากในการเพงมองสง

ทอยใกลๆ ไมชดทเรยกวา presbyopia ความสามารถในการอานและลานสายตาลดลง ความไวใน

การมองภาพลดลง การ ผลตน าตาลงลงเนองจากเนอเยอไขมนใน lacrimal apparatus สญเสยไป

และเกดการระคายเคองตอเยอบตาไดงาย

2.1.6 การไดยน (hearing)

ความสามารถในการไดยนลดลงเมอมอายมากขน จากการทดสอบพบวาการไดยนจะ

ลดลงในดานความถและโดยเฉพาะความดงของเสยง ท าใหสญเสยการไดยนเสยงสงมากกวาเสยง

ต า ซงมากจากการเสอมของ organ of corti และ basilar membrane ซงเปนอวยวะของห

ชนใน รวมกบเสนประสาทคท 8 ซงท าหนาทเกยวกบการไดยนสญเสยหนาท เยอแกวห และ

อวยวะในหชนกลางแขงตวมากขน ทเรยกวา presbycusis คอการสญเสยการไดยนหรออาการห

ตง พบได 1 ใน 4 ของผทมอายมากกวา 60 ปขนไป พบมากในเพศชาย ดวยเหตนผสงอาย

9

บางคนจงกลายเปนคนชอบแยกตว ขสงสย หวาดระแวงในเรองตาง ๆ ขหถกผลตลดลงแตมการ

สะสมของขหในชองหมากขน เสยงพดของผสงอายเปลยนไป เพราะมการเสอมของกลามเนอ

กลองเสยง สายเสยงบางลงและมการเปลยนแปลงในโพรงสะทอนเสยง หลอดเลอดทไปเลยงห

ชน ในเกดภาวะแขงตว ท าใหมเลอดไปเลยงนอยลง ประกอบกบเวสตบลารท างานลดลง มการฟอ

ลบของcochlea ผสงอายจงมกมอาการเวยนศรษะ (จนทนา รณฤทธวชย และคณะ, 2548)

2.1.7 การรบกลน (smell)

ความสามารถในการบกลนลดลง เนองมาจากการสญเสยประสาททควบคมการรบกลน

(olfactory receptors) ท าใหความสามารถในการแยกแยะกลนตาง ๆ ลดลง

2.1.8 การรบรส (taste)

การรบรสของลนเสยไปเนองจากตอมรบรสมจ านวนลดลง ประมาณ 2 ใน 3 ของตอม

รบรส และจะตายเมออาย 70 ป และสวนทเหลอจะฝอลบลงท าใหท าหนาทไดนอยลง การรบ

รสหวานจะสญเสยการรบรสกอนรสเปรยว รสขม และรสเคม จงเปนสาเหตทท าใหผสงอาย

รบประทานอาหารรสจดขนหรอรบประทานอาหารไมอรอย นอกจากนการสญเสยความยดหยน

ของกลามเนอทกลองเสยง และกระดกออนท าให reflex ของการไอและการกลนลดลง ท าให

ส าลกอาหารและน าไดงาย และยงมผลตอระดบเสยง ความแรงและระดบเสนเสยง

2.2 การเปลยนแปลงทางสรรวทยา

2.2.1 ระบบกระดกและกลามเนอ (musculoskeletal system)

หลงอาย 40 ป อตราการเสอมของกระดกจะมากกวาอตราการสรางทงในเพศหญง

และเพศชาย เซลลกระดกลดลง แคลเซยมมการสลายออกจากกระดกมากขน ทงนอาจเกดจาก

การรกษาระดบแคลเซยมในเลอดใหคงทเนองจากแคลเซยมถกดดซมจากล าไสนอยลง และมการ

สญเสยแคลเซยมมากขนทงทางล าไสและทางไต เพราะขาดวตามนด ซงเปนปจจยส าคญในการ

ดดซมแคลเซยมทส าไสและดดกลบแคลเซยมทไต ส าหรบในเพศหญงสาเหตทส าคญอกประการ

หนง คอ ฮอรโมนเอสโตรเจน ซงออกฤทธกระตนการท างานของosteoblasts ลดลงหลงจาก

หมดประจ าเดอน ท าใหแคลเซยมสลายจากกระดก 2.5% ตอป กระดกของผสงอายจงเปราะ

และหกงายแมวาจะไมไดรบอบตเหต แคลเซยมทสลายออกจากกระดกมกไปเกาะบรเวณกระดก

ออนในอวยวะตาง ๆ ทส าคญ คอ บรเวณกระดกออนชายโครง จงเปนเหตใหทรวงอก

10

เคลอนไหวนอยลง การหายใจล าบากขน ตองอาศยการท างานของกระบงลมมากขน นอกจากนน

แคลเซยมอาจไปเกาะทเนอเยออน ๆ เชน ผนงหลอดเลอดท าใหความยดหยนของผนงหลอด

เลอดลดลง ความยาวของกระดกสนหลงลดลง เพราะหมอนรองกระดกบางลง ความยาวกระดก

สนหลงลดลง เพราะหมอนรองกระดกบางลง กระดกสนหลงผมากขนท าใหหลงคอมมากขน

กระดกจงเคลอนไปกดเสนประสาทได ความสงจะลดลงประมาณ 1.5-2 นวทก 20 ป หลงอาย

40 ปความยาวของกระดกยาวคงท ขนาดของกระดกยาวอาจใหญขน แตภายในจะกลวงมากขน

รปรางของผสงอายจงไมสมสวน

หลงอาย 30 ป จ านวนและขนาดเสนใยของกลามเนอลดลง มเนอเยอพงผด ไขมนและ

คอลลาเจนเขาแทนทมากขน มวลของกลามเนอลดลง มการสะสมของสารไลโปฟสซนมากขน

ก าลงการหดตวของกลามเนอลดลงประมาณ 12-15 % จากอาย 30-70 ป ระยะเวลาทใชในการ

หดตวแตละครงจะนานขนท าใหการ เคลอนไหวในลกษณะตาง ๆ ชาลง สาเหตอาจเกดจากการ

ท างานของระบบตอมไรทอลดลง รางกายจาดการออกก าลงกาย ขาดสารอาหาร และทส าคญ

ประสทธภาพการท างานของเอนไซมในกลามเนอลดลง ปรมาณ ไกลโคเจนและโปรตนทสะสม

ในกลามเนอลดลงตามจ านวนและขนาดของกลามเนอทลดลงเปนเหตใหรางกายของผสงอายเกด

ภาวะเสยดลไนโตรเจนไดงาย กลามเนออาจมอาการสน เนองจาก extrapyramidal system

เสอมลง เอนอาจแขงตวท าใหรเฟลกซลดลงและกลามเนออาจจะแขงเกรงได (จนทนา รณฤทธ

วชย และคณะ, 2548)

2.2.2 ระบบหวใจและหลอดเลอด (cardiovascular system)

ในผสงอายลกษณะโครงสรางของหวใจไมเปลยนแปลง กลามเนอหวใจมการฝอลบม

เนอเยอพงผด ไขมน และสารไลโปฟสซนมาสะสมภายในเซลลมากขน ขนาดของหวใจลดลง

เลกนอย แตโดยทวไปหวใจหอง ลางซายจะมขนาดลดลงเลกนอย และจะหนาขนประมาณ 25%

จากอาย 30-80 ป แตหวใจหองบนซายมขนาดเพมขน ลนหวใจแขงและหนาขนมแคลเซยมมา

เกาะ ท าใหการปดเปดของลนหวใจไมดเกดภาวะลนหว ใจรว และตบได ประสทธภาพการ

ท างานของหวใจลดลง ก าลงการหดตวลดลง ระยะเวลาทใชในการหดตวของกลามเนอหวใจ

เพมขน ทงนเนองมาจากมการหลงแคลเซยมซงจ าเปนในการหดตวของกลามเนอจาก

sarcoplasmic reticulum ชาลงเมออายมากขน รวมทงมไขมนและเนอเนอพงผดท S-A node,

11

A-V node และ bundle branches มากขนดวย จากสาเหตดงกลาวจะท าใหอตราการเตนของ

หวใจลดลง และกลามเนอหวใจมความไวตอสงเราลดลง ดงนนในภาวะทจ าเปนตองมการเพม

อตราการเตนของหวใจ เชน ภาวะเครยด อตราการเตนของหวใจจะไมสามารถเพมไดมาก

เหมอนในวนหนมสาว และอตราการเตนของหวใจทเรวขนดวยเหรใดกตามจะตองอาศย

เวลานานมากขน จงกลบสสภาวะปกต ปรมาณเลอดทออกจากหวใจใน 1 นาทลดลงประมาณ

40% จากอาย 25-65 ป ก าลงส ารองของหวใจลดลง จงมกพบผสงอายเกดภาวะหวใจ วายไดงาย

โดยเฉพาะในกรณทหวใจตองท างานมากขนหรอภาวะฉกเฉน

หลอดเลอดเกดการเปลยนแปลงไปในทางเสอมมากขน ผนงหลอดเลอดฝอยหนาขน ท า

ใหการแลกเปลยนอาหารและของเสยลดลง ผนงหลอดเลอดมความยดหยนนอยลง เพราะมเสนใย

คอลลาเจนมากขนและ มการเชอมกนตามขวางของเสนใยคอลลาเจนเหลานดวย เสนใยอลาสตน

มแคลเซยมมาเกาะมากขน ทเรยกวา elastiocalcinosis ท าใหเกดภาวะหลอดเลอดแดงแขงตว

ความเรวของชพจรลดลง อตราการเตนของชพจรลงลงตามอาย รภายในหลอดเลอดแคบเขา จงม

โอกาสเกดการอดตนของหลอดเลอดไดงาย ความตานทานของ หลอดเลอดปลายทางเพมขน

ประมาณ 1 % ตอป ท าใหความดนภายในหลอดเลอดเพมมากขน เพอเพมปร มาณเลอดให

เพยงพอกบการท างานของรางกาย ดงนน ระดบความดนซสโตลคและไตแอสโตลคจงเพมขน

หลอดเลอดฝอยไมสมบรณและเปราะบาง ท าใหเกดรอยฟกช าไดงาย เลอดไปเลยงอวยวะตาง ๆ

ลดลง ซงจะพบมากบรเวณสมอง หวใจ และไต ท าใหอวยวะเหลานท างานลดลงเกดการเสอม

และตายในทสด เนองจากการตอบสนองของ baroceptor อยทผนงของ carotid sinus และ

aortic arch) ตอการเปลยนแปลงความดนโลหตในผสงอายลดลงรวมกบความยดหยนของผนง

หลอดเลอดลดลง จงท าใหผสงอายสวนมากเกดภาวะความดนโลหตต าเมอเปลยนทาทาง

(postural hypotension) ไดงาย ดงนนการเปลยนทาทางตาง ๆ ในผสงอายจงควรกระท าอยางชา

ๆ การไหลเวยนเลอดในหลอดเลอดของหวใจ(coronary vessels) ลดลง ท าใหหวใจไดรบ

ออกซเจนนอยลงรวมกบประสทธภาพการใชออกวเจนของกลามเนอหวใจลดลง จงเปนเหตให

เกดโรคกลามเนอหวใจขาดเลอดและตายได หลอดเลอดด าโปงพองมากขนท าใหปรมาณเลอด

ไหลกลบเขาสหวใจลดลง และมเลอดคงในหลอดเลอดด ามากขน

12

ปรมาณเลอดทงหมดในรางกายคงท เมดเลอดแดงมอายคงท แตการสรางทดแทนเซลล

เกาจะชาลง เนองมาจากการขาดสารอาหารทเกยวของกบการสรางเมดเลอดแดง เชน ธาตเหลก

ท าใหจ านวนเมดเลอดแดงและระดบฮโมโกบนลดลง ผสงอายมโอกาสเกดภาวะโลหตจางไดงาย

ขน จ านวนและการกระจายของเมดเลอด ขาวไมเปลยนแปลง ความสามารถในการกลนท างาย

เชอโรค(phagocytosis) ปกต จ านวนและโครงสรางของเกรดเลอดคงท แตไฟบรโนเจนม

ระดบสงขน คา ESR (erythrocyte sedimentation rate) สงขน อาจถง 40 มม./ชม. (คาปกตใน

เพศชายประมาณ 5 มม./ชม. และในเพศหญงประมาณ 15 มม./ชม.) สาเหต อาจเกดจากการเพม

ระดบของไฟบรโนเจน และการเปลยนแปลงของโปรตนในพลาสมา (จนทนา รนฤทธวชย,

2548)

2.2.3 ระบบทางเดนหายใจ (respiratory system)

จมกมขนาดใหญขนเนองจากกระดกออนมการโตอยางตอเนอง ทอลซลฝอโดยทวไป

หลอดลมและปอดมขนาดใหญขน ความยดหยนของเนอปอดลดลง เพราะมเสนใยอลาสตน

ลดลงความแขงแรงและก าลงการหดตวของกลามเนอทชวยในการหายใจเขาและหายใจออกลดลง

การเปลยนแปลงของกระดกสนหลงและกระดกซโครงตามวยจะท าใหทรวงอกมลกษณะผดรป

ผนงทรวงอกแขงขน การเคลอนไหวของ กระดกซโครงลดลงเพราะมแคลเซยมมาเกาะทกระดก

ออนชายโครงมากขน รปรางของทรวงอกเปลยนเปนรปมากขน เยอหมปอดแหง และทบ

กลามเนอหายใจท างานลดลง จากสาเหตดงกลาวมผลท าใหความยอมตามของปอด (compliance)

ลดลง ปอดยดขยาย และหดตวไดนอยลง การระบายอากาศหายใจลดลงซงจะสามารถพบไดมาก

ขนในผสงอายทมภาวะหลงคอมเนองจากกระดกสนหลงเสอม จากการทดสอบปรมาตรและ

ความจของปอดในคนอาย 30-90 ป พบวา ความจสวนเหลอใชงานได เพมขน 50% และ

ปรมาตรอากาศคางภายในปอด (residual volume,RV) เพมขนถง 100% ความจรวมของปอด

(total lung capacity, TLC) ไมเปลยนแปลง เนอทเสยเปลา (dead space) เพมขน แตกยงมความ

สมดลกบความตองการออกซเจน ทลดลงในผสงอาย ความจของการหายใจสงสด (maximal

breathing capacity ,MBC) ลด ลง 50% ซงใกลเคยงกบการลดลงของปรมาตรอากาศหายใจออก

เตมทใน 1 วนาท

13

ถงลมมจ านวนลดลง ถงลมทเหลอจะมขนาดใหญขน ผนงถงลมแตกงายเนองจาก

เนอเยอเกยวพนทหอหมถงลมลดลง และมการเชอมตอกนตามขวาง (cross-linkage) มากขน จง

เกดโรคถงลมโปงพองไดงายขน การไหลเวยนเลอดในหลอดเลอดฝอยทถงลมลดลง การซมผาน

ของกาซผานถงลมและหลอดเลอดฝอยลด ลง เนองจากเนอททใชในการซมผานลดลงรวมกบ

ผนงหลอดเลอดฝอยหนาและแขงตวมากขน อตราสวนระหวางการระบายอากาศและการก าซาบ

เลอดไมไดสดสวนกน ดงนน เปอรเซนตอมตวของออกซเจนในฮโมโกลบนจงลดลงประมาณ

5% และคาความดนออกซเจนในเลอดแดงลดลง 10-15 % จากอาย 20-80 ป สวนคาความดน

คารบอนไดออกไซดในเลอดแดงไมเปลยนแปลงเนองจากอตราการซมผานของกาซคารบอน-

ไดออกไซดสงกวาออกซเจนถง 20 เทาและการระบายอากาศหายใจยงเพยงพอกบความตองการ

ของรางกาย ใน ภาวะเครยดปรมาณสงสดของออกซเจนทถกใชจะมคาลดลงถง 50% เมออาย

80 ป สาเหตอาจเกดจากการก าซาบเลอดลมเหลว การซมผานของกาซออกซเจนชาลง และ

เนอเยอใชออกซเจนไดนอยลง

ส าหรบทางเดนหายใจ การท างานของเซลลขน (cilia) ตลอดทางเดนหายใจลดลง

รเฟลกซการไอลดลง ประสทธภาพของการไอลดลง ทงนเนองจากมการแขงตวของผนงทรวงอก

และการท างานของกลามเนอทใชในการหายใจออกลดลง ท าใหการก าจดสงแปลกปลอมภายใน

ทางเดนหายใจไมด ประกอบกบปรมาณ Ig A ในสารคดหลงและ alveolar macrophage ลดลง

จงเกดการตดเชอในระบบทางเดนหายใจไดงาย การ ท างานของฝาปดกลองเสยงเลวลง เปนเหต

ใหเกดอาการส าลกและเกดโรคปอดบวมไดงายขน (จนทนา รณฤทธวชย, 2548)

2.2.4 ระบบทางเดนอาหาร (digestive system)

ฟนของผสงอายไมแขงแรงเกดการกรอนและรากฟนเปราะแตกงายเนองจากสงเคลอบ

ฟนบางลง พบวา alveolar bone ของกรามมมวลกระดกลดลงเปนเหตใหการยดเกาะของฟน

ดอยลง (วลยพร นนทศภวฒน, 2552) และมสคล าขน เพราะมการดดซมสารทมสเขาไปสะสม

มากขน เหงอกทหมคอฟนรนลงไปท าใหฟนยาวขน เซลลสรางฟนลดลงมเนอเยอพงผดเขา

แทนทมากขน ท าใหการสรางฟนลดลงทงปรมาณและคณภาพ ฟนผหรอหลดรวงงายขน เยอบ

ผวในชองปากบางและฝอ ตอมน าลายเสอมหนาท มเนอ เยอพงผดและไขมนสะสมมากขน

การผลตเอนไซม และการหลงน าลายลดลง เหลอเพยง 1 ใน 3 ท าใหการยอยแปงและน าตาล

14

ในปากลดลง ปากและลนแหง การตดเชอในปากมากขน ตมรบรสทลนฝอและรบรสไดเลวลง

ความไวการรบรสลดลงจากมากไปหานอยตามล าดบ ดงน รสเคม รสขม รสเปรยว รสหวาน

จงเกดภาวะเบออาหารมากขน

เซลลบรเวณหลอดอาหารเปลยนแปลง เซลลเยอบชนดแทงลดลง และมเซลลเยอบชนด

แบนเขาแทน ทมากขน ซงพบมากในสวนลางของหลอดอาหาร นอกจากนนยงมการยนโปง

พองของหลอดอาหารมากขน การเคลอนไหวของหลอดอาหารลดลง หลอดอาหารมขนาดกวาง

ขนเนองจากกลามเนอของหลอดอาหาร และคอหอยออนก าลงลง ท าใหระยะเวลาทอาหารผาน

หลอดอาหารชาลง กลามเนอหรดบรเวณปลายหลอดอาหาร หยอนตวและท างานชาลง เปนเหต

ใหอาหารในกระเพาะอาหารสามารถยอนกลบขนมาในหลอดอาหารไดงาย ท าใหเกดความรสก

แสบยอดอก ซงพบไดรอยละ 65 ของผสงอายและบางครงอาจเกดการส าลกเขาสหลอดลมท าให

เกดโรคปอดบวมได

การเคลอนไหวของกระเพาะอาหารลดลง เนองจากความตงตวของกลามเนอและการ

ท างานของกลาม เนอในกระเพาะอาหารลดลงรวมกบมความผดปกตทางดานจตใจและความวตก

กงวลในดานตาง ๆ สงขน อาหารอยในกระเพาะอาหรนานขนเกดความรสกหวนอยลง เยอบ

กระเพาะอาหรโดยเฉพาะบรเวณแอนทรมและ ฟนดสบางลงและฟอลบ พบไดมากกวา 50%

ในผสงอาย 70 ปขนไป จงเปนเหตใหการผลตน ายอยกรดไฮโดรคลอรก และเอนไซมเปปซน

ลดลง 1 ใน 5 เมออาย 40-60 ป และผลเนองจากมการลดระดบกรดไฮโดรคลอรกในกระเพาะ

อาหารจะท าใหการดดซมแรธาตแคลเซยมและธาตเหลกซงดดซมไดดในสภาพความเปนกรด

ลดลง ผสงอายจงเกดโรคกระดกผและโรคโลหตจางไดงาย นอกจากนนการลดระดบของอนทรน

สคแฟคเตอร ซงเปนกลยโคโปรตนทมอยในน าหลงจากบรเวณคารเดยและฟนดสของกระเพาะ

อาหารจะเปนเหตใหการดดซมวตามนบ 12 ทล าไสเลกสวนอเลยมลดลง จงเกดโรคโลหตจาง

ชนด pernicious anemia ในผสงอายมากขน

การไหลเวยนเลอดตลอดทางเดนอาหารลดลง หลอดเลอดบางแหงโปงพองท าใหม

โอกาสเกดการตกเลอดในทางเดนอาหารไดงาย เยอบทางเดนอาหารบางลงและเสอมหนาท

เนองจากการแบงตวของเซลลลด ลง ซงจะพบมากบรเวณล าไสเลกสวนตน เปนเหตใหการยอย

และการดดซมสารอาหารตาง ๆ ในล าไสเลกไมด จงเกดภาวะขาดสารอาหารได การเคลอนไหว

15

ของล าไสเลกและล าไสใหญลดลง ประกอบกบก าลงการหดตวของกลามเนอหนาทองลดลง

ผสงอายชอบรบประทานอาหารออนยอยงายไมมกากรางกายเคลอนไหวนอยลงการกระหายน า

นอยลงและพบมภาวะ diverticulosis ของล าไสใหญ (เกดจากการหยอนตวของ mucosa และ

submucosa ผานชนกลามเนอ ท าใหมลกษณะเปนกระพง) ไดถง 1 ใน 3 ของคนทมอาย

มากกวา 60 ป จงเปนเหตใหผสงอายเกดภาวะทองผกมากขน กลามเนอหรดชนนอกททวาร

หนกหยอนตว ท าใหผสง อายเกดภาวะกลนอจจาระไมได และถายอจจาระกะปรบกระปรอย

ขนาดและน าหนกของตบลดลง เซลลตบมจ านวนลดลง มเนอเยอพงผดเขาแทนทมาก

ขน เซลลตบท เหลอขนาดใหญขน การไหลเวยนเลอดทตบลดลง ปรมาณกลยโคเจน ซงสะสม

ไวทตบลดลง ประสทธภาพการท าลายพษตาง ๆ ของตบลดลง การผลตเอนไซมและโปรตนท

ตบลดลง แตระดบSGPT SGOT บบรบน และแอลคาไลนฟอสฟาเตสคงท ระดบโปรตนรวม

ในเลอดลดลง จาก 7.4 เหลอ 7.04 กรมเปอรเซนต ระดบ แอลบมนในเลอดลดลงประมาณ 15-25

เปอรเซนต แตระดบโกลบลนเพมขน ท าใหอตราสวนระหวาง albumin และ globulin เปลยน

จาก 4.02/3.06 กรมเปอรเซนตในเดก เปน 3.26/3.76 กรมเปอรเซนต ในผสงอาย ปรมาณน าด

รวมลดลง ระดบโคเลสเตอรอลในน าดและความหนดของน าดเพมขนตามอาย มผลท าให

ผสงอายมโอกาสเกดนวในถงน าด พบในเพศชายรอยละ 10 เพศหญงรอยละ 20 ระหวางอาย

55-65 ป และจะพบไดสงขนถงรอยละ 40 เมออาย 80 ป

น าหนกและขนาดของตบออนลดลง มไขมนมาสะสมมากขน การผลตเอนไซม

เปลยนแปลงโดยสวนใหญจะมการลดลงทงปรมาณและความเขมขน ระดบเอนไซมอะมยเลสลด

ลง แตยงมปรมาณเพยงพอส าหรบการยอยสารอาหารคารโบไฮเดรต ระดบไลเปสและทรปซน

ลดลง แตระดบไบคารบอเนตยงคงท ซงจะมสวนชวยใหผสงอายเกดโรคแผลในการะเพาะ

อาหารลดลง (จนทนา รณฤทธวชย, 2548)

2.2.5 ระบบทางเดนปสสาวะและระบบสบพนธ (genitourinary system)

ขนาดของไตลดลงเหลอประมาณ 1 ใน 5 ของขนาดเดม น าหนกไตลดลงประมาณ 30%

และหนวยไตมขนาดลดลง 30-40% เมออาย 25-85 ป หนวยไตทเหลอจะมขนาดใหญขน ผนง

หลอดเลอดแดงทไปเลยงไตแขงตว ท าใหการไหลเวยนเลอดในไตลดลงประมาณ 53% และอตรา

การกรองของไตลดลง 50% จาก อาย 20-90 ป การท างานของทอไตลดลงท าใหการดดกลบของ

16

สารตาง ๆ นอยลง ความสามารถในการท าใหปสสาวะเขมขนขนลดลงเปนเหตใหปสสาวะเจอ

จางมากขน รางกายเกดการสญเสยน าและอเลคโตรไลทได ความถวงจ าเพาะของปสสาวะลดลง

จากเดม 1.032 เหลอ 1.024 เมออาย 80 ป ออสโมลาลตลดลงจาก 1,040 มลลออสโมตอลตร

เหลอ 750 มลลออสโมตอลตรจากอาย 20-80 ป ระดบพกดทไตตอสารตาง ๆ เปลยนแปลง

อาจเพมขนหรอลดลงขนกบชนดของสารนน ๆ จงเปนเหตใหบางครงสามารถตรวจพบโปรตน

ในปสสาวะ

กลามเนอปสสาวะออนก าลงลง ก าลงการบบตวของกระเพาะปสสาวะจงลดลงท าใหม

ปสสาวะคางในการะเพาะปสสาวะมากขน ประกอบกบขนาดของกระเพาะปสสาวะลดลง ความจ

ของกระเพาะปสสาวะลดลง จาก 500 เหลอเพยง 250 มลลลตร ดงนนผสงอายจงถายปสสาวะ

บอย นอกจากนนตวรบการกระตนในกระเพาะปสสาวะยงท างานลดลง ท าใหผสงอายรสกปวด

ถายปสสาวะเมอมปสสาวะเตมกระเพาะปสสาวะ

ในเพศชายตอมลกหมากจะโตขนและผลตสารคดหลงไดนอยลง พบไดถง 3 ใน 4 ของ

ผสงอายมาก กวา 65 ป ท าใหถายปสสาวะล าบากตองถายบอยครง ลกอณฑะเหยวเลกลง และ

ผลตเชออสจไดนอยลงประมาณ 30% จากอาย 25-65 ป ขนาดและรปรางของเชออสจ

เปลยนแปลงและมความสามารถในการผสมกบไขลดลง แตยงสามารถผสมกบไขไดจนอาย 80

ป ความหนดของน าเชอลดลง ไขมนบรเวณใตหว เหนาและขนลดลง

ในเพศหญงรงไขจะฝอเลกลง ผวรงไขซดขาวและยนมากขน ปกมดลกเหยว เยอบ

ภายในปกมดลกแบนเรยบปราศจากขน มดลกมขนาดเลกลง เยอบภายในมดลกบางลงมเนอเยอ

พงผดมากขน แตยงสามารถตอบสนองตอการกระตนฮอรโมนไดด ปากมดลกเหยวและขนาด

เลกลงไมมเมอกหลอลน ชองคลอดแคบและสนลง เยอบชองคลอดบางท าใหผลตสารหลอลนได

นอยลง รอยยนและความยดหยนของชองคลอดลดลง เปน เหตใหเกดความรสกเจบในระหวาง

รวมเพศ และความรสกทางเพศลดลง ชองคลอดสขาวซดเพราะมเลอดมาเลยงนอยลง ภายใน

ชองคลอดมสภาวะเปนดางมากขน เพราะไขมนใตผวหนงลดลง แคมสซด มขนาดเลกลง

กลามเนอภายในองเชงกรานหยอนตว ท าใหเกดภาวะกระบงลมหยอน และกลนปสสาวะไมได

(จนทนา รณฤทธวชย, 2548)

17

2.2.6 ระบบตอมไรทอ (endocrine system)

น าหนกตอมใตสมองลดลง 20% มเนอเยอพงผดเขาแทนทมากขน การไหลเวยนเลอดท

ตอมใตสมอง ลดลง การผลตฮอรโมนตางๆ ลดลง

ตอมธยรอยดมน าหนกไมเปลยนแปลงแตมเนอเยอพงผดมาสะสมมากขน การท างานของ

ตอมธยรอยดลดลงตามอายเนองจากกลไกการกระตนตอมธยรอยดจาก TSH ลมเหลว ท าให

ระดบไตรไอโอโดธยโรนน มปรมาณลดลง 25-40% หลงอาย 60 ป แตระดบธยรอคซนยงคงท

อตราการสรางและสลายธยรอยดฮอรโมนในผสงอายลดลง ดงนนอตราการครองธาตในภาวะ

พนฐาน(basal metabolic rate) จงลดลง 20% จากอาย 20-90 ป เปนผลใหผสงอายเกดภาวะ

hypothyroidism ซงจะพบในผหญงมากกวาผชายท าใหมอาการออนเพลย เบออาหาร และ

น าหนกลดลงได

ตอมพาราธยรอยดท างานลดลงตามอาย แตการท างานของฮอรโมนพาราธยรอยดจะ

เพมขนในวยสง อาย เพราะระดบเอสโตรเจนซงออกฤทธตานการท างานของฮอรโมน

พาราธยรอยดมระดบลดลง

ตอมหมวกไตสวนหนอก (adrenal cortex) มเนอเยอพงผดและรงควตถเพมขน อตรา

การหลง cortisol ลดลงรอยละ25 ซงจะมผลกระตนกลบใหตอมใตสมองมการสราง ACTH ใน

รางกายเพมขนได ระดบ aldosterone ในซรมลดลงรอยละ 50 ท าใหมการสญเสยโซเดยม

ออกไปกบปสสาวะมากขน การหลง rennin ลดลงตามอาย และไมตอบสนองตอการลดลงของ

ระดบโซเดยม การเปลยนแปลงทาทางการออกก าลง กาย ระดบฮอรโมนเพศจากตอมหมวกไต

ลดลงระดบ 17- คโตสเตอรอยดในปสสาวะลดลงรอยละ 50 ของในวยหนมสาว

ตอมหมวกไตสวนใน (adrenal medulla) ผลตอปเนฟรน แบะนอรอปเนฟรน ในระดบ

คงทเมอถกกระตน แตในผสงอายตองอาศยระยะเวลาในการหลงนานกวาวยอน

ตบออนหลงอนซลนลดลง ระดบน าตาลในเลอดขณะอดอาหารคงท เนอเยอตาง ๆ

ภายในรางกายตอบ สนองตออนซลนนอยกวาปกต เปนผลใหระดบความทนตอน าตาลลดลงเมอ

อายมากขน ระดบกลคากอนลดลงและตอบสนองตอสงกระตนชาลง

ตอมเพศท างานลดลง และไมตอบสนองตอการกระตนของฮอรโมนจากตอมใตสมอง

คอ FSH และ LH รงไขหยดท างานไมหลง estrogen และ progesterone ดงนนแหลงผลต

18

estrogen ทส าคญในผสง อาย คอ ตอมหมวกไตสวนนอกในเพศหญงการลดระดบฮอรโมน

estrogen จะมผลท าใหผสงอายไมมประจ า เดอน อวยวะในระบบสบพนธเสอมลงและสญเสย

หนาท ส าหรบเพศชายการเปลยนแปลงเกดนอยกวาในเพศหญง เพราะการหลงฮอรโมนเพศชาย

คอย ๆ ลดลงทละนอยแตกมผลท าใหลกษณะของเพศชายลดลง ไดแก กลามเนอขนาดเลกลง

ขนนอยลง เสยงเลกลงได ความรสกทางเพศอาจเพมขนหรอลดลงขนกบสงแวดลอมและการหา

ทางออกในพฤตกรรมของผสงอาย

2.2.7 ระบบประสาทและการรบความรสก

วลยพร นนทศภวฒน (2552) กลาววา ผสงอายมการเสอมของระบบประสาทสวน

กลางและระบบประสาทสวนปลาย ท าใหการสงกระแสประสาทชาลง จ านวนเซลลสมองลดลง

รอยละ 1 ตอป หลงอาย 50 ป ประสทธภาพของไฮโปธาลามสลดลงในการควบคมอณหภมของ

รางกาย อณหภมของรางกายลดลงกวาตอน วยหนมสาว อณหภมเฉลยจากการวดทางปากอย

ในชวง 96.9-98.3 oF และ 98-99 oF จากการวดทางทวารหนก ซงการวดอณหภมทางทวารหนก

และทางรหใหคาทถกตองและเชอถอได เปนผลท าใหความสามารถในการตอบสนองตออากาศ

เยนไดลดลงเนองจากหลอดเลอดขาดประสทธภาพในการหดตว cardiac output ลดลง การสน

ลดลง กลามเนอและเนอเยอชนใตผวหนงลดลง

เซลลประสาท (neuron) ใน cerebral cortex หายไปรอยละ 20 corneal reflex ชาลง

pain threshold เพมขน ระยะการนอนหลบลดลง มการเปลยนแปลงของ non-rapid eye

movement (non -REM) โดยมระยะท 1 และระยะท 2 ยาว ในขณะทระยะท 3 และ 4 สน

มาก ท าใหชวงหลบลกสนลง ตนงาย และ REM sleep ลดลง

ความไวในการรบความรสกเจบปวด อณหภม สมผส และการสนลดลงชดเจนหลงอาย

40 ป และ ลดลงมากเมอเขาสวยสงอาย

2.3 การเปลยนแปลงทางจตใจ

การเปลยนแปลงดานพฒนาการทางจตใจในวยผสงอาย อรคสน (1964, อางในวไลวรรณ

ทองเจรญ, 2548) ไดแบงการพฒนาการทางจตสงคมในวยผสงอยไวในขนตอนท 8 ของทฤษฎจต

สงคมในวยผสงอายเปนระยะทบคคลจะทบทวนประสบการณในอดต ถาพบวาตนเองไดท า

หนาทอยางดทสด แลวจะเกดความพอใจ มบคลกภาพทเขมแขง มอารมณมนคงทางใจทเรยกวา

19

despair ดงนน ผสงอายควรท าใจใหยอมรบทงความ ส าเรจและความลมเหลวอยางเขาใจ รจก

ชวต และปลอยวาง เพอใหเกดความสขสงบในชวต ซงการพฒนา การทางจตใจในวยสงอาย

ไดแก

1. บคลกภาพ(personality) บคลกภาพของบคคลมพนฐานมาตงแตวยเรมตนของชวต

โดยมพฒนา การทางดานรางกาย จตใจ อารมณ สงคม และสตปญญา เปนสวนประกอบท

ส าคญ อรคสนเชอวา บคลก ภาพตองมการพฒนาตลอดเวลาและตลอดชวต ในวยสงอาย

บคลกภาพมกไมคอยแตกตางจากเดม การเปลยน แปลงทางดานบคลกภาพอาจเปนผลมาจากการ

เปลยนแปลงของอตมโนทศน การตอบสนองตอเหตการณตาง ๆ ทเปลยนแปลงไปในวยสงอาย

รวมทงการรบรความมอายและการยอมรบของสงคม รปแบบของบคลกภาพของผสงอาย

สามารถแบงได 3 แบบดงน คอ

1. บคลกภาพแบบผสมผสาน (Integrated personalities) เปนบคลกภาพทดซง

สามารถพบไดในผสงอายสวนใหญ แบงเปน 3 แบบ คอ

1.1 reorganize คอ กลมทคนหากจกรรม เพอปรบปรงความสามารถดงเดมท

หายไป จะมการท ากจกรรมในชวตประจ าวนสงและมความพงพอใจคอนขางมาก

1.2 focused เปนกลมทมกจกรรมและระดบความพงพอใจปานกลาง

1.3 disengaged เปนกลมถดถอยตนเองออจากสงคม มกจกรรมนอยแตมระดบ

ความพอใจ สง

2. บคลกภาพแบบตอตาน (armoured or defended personalities) บคลกภาพ

แบบน แบงออกเปน 2 แบบ คอ

2.1 holding on เปนกลมทเกลยดกลวความชรา พยายามยดรปแบบบคลกภาพ

ของตนในวยชรากลางคนไว และมความพงพอใจในระดบสงตอการยดถอเชนน

2.2 constricted เปนกลมทเกลยดกลวความชรา ชอบจ ากดบทบาทและ

พฤตกรรมของตน เอง จะมความพงพอใจสงถาบทบาทของตนเองมนอยตามทคาดหวงไว

3. บคลกภาพเฉยชาและพงพาบคคลอน (passive dependent personalities)

บคลกภาพแบบนออกเปน 2 แบบ คอ

20

3.1 succurance seeking เปนกลมทพงพาบคคลอนเพอตอบสนองความตองการ

ดานอารมณ ของตนเอง

3.2 apathic or rocking chair เปนกลมทแสดงพฤตกรรมเฉยชา มนซม ไม

สนใจใยดตอสงแวดลอม มกจกรรมนอย มความพอใจ ระดบปานกลางและต า

4. บคลกภาพแบบขาดการผสมผสาน (unintegrated personalities) พบใน

ผสงอายทไมสามารถปรบตวใหยอมรบความชราของตนเองได ขาดการควบคมอารมณ มการพก

พรองดานความคดอานและสภาวะจตใจอยางเหนไดชด มพฤตกรรมและความพงพอใจตอชวต

อยในระดบต า

2. ความจ า (memory) ผสงอายจะมความจ าเรองราวในอดตไดด แตจะมความจ าเกยวกบ

สงใหมๆ ลดลง ซงเปนผลมาจากการเปลยนแปลงทางดานรางกาย และทางดานจตสงคม การ

กระตนความจ าของผสง อายจะตองอาศยการปฏบตเปนล าดบขนตอน เชน เขยนหนงสอตวโต

การใชสกระตนการมองเหน และไมควรเนนหรอถามซ าในเรอทผสงอายจ าไมได การจดบนทก

จะชวยผสงอายจ าไดมากขน

3. สตปญญา (intelligence) สตปญญาของบคคลขนอยกบความสามารถทางสมอง ซง

จะเรมลด ลงหลงจากอาย 30 ป นอกจากนนยงเกยวกบระดบการศกษา การเรยนรในอดตและ

ประสบการณในการแก ปญหา รวมทงสภาวะสขภาพดวย ในปจจบนผสงอายมโอกาสเรยนร

วทยาการตาง ๆ มากขน จงมโอกาสไดใชสมองตลอดเวลา ประกอบกบความกาวหนาทางการ

แพทยมผลท าใหสขภาพอนามยของผสงอายดขน และบคคลในวยตาง ๆ ใหความสนใจเตรยมตว

เปนผสงอายทมคณภาพ ดงนนผสงอายสวนใหญจงมสตปญญาดกวา ในอดต โดยทว ๆ ไปการ

เสอมทางสตปญญาจะคอยเปนคอยไป ไมเทากนทกคน ลกษณะความเสอมทางสต ปญญาทพบ

ในผสงอายไดแก

1. ความสามารถในการใชเหตผลเสอมเรวกวาความสามารถในการค านวณบวกลบ

ตวเลข

2. ความสามารถในการคดเรองนามธรรมมจ ากด

3. ความสามารถในการคดสรางสรรคลดลง แตจะดขนถาผสงอายใชประสบการณเดมท

ผานมาชวยคนหา และตองใชเวลานานกวาวยหนมสาว

21

4. ความสามารถในการคดอสระลดลง ตองอาศยบคคลอนชวยในการตดสนใจ

5. มกใชวธแกปญหาแบบทเคยปฏบตโดยไมเปลยนแปลง เนองจากความจ าสนท าให

แยกสาเหตไมได

4. การเรยนร (learning) การเรยนรของบคคลจะเรมลดลงประมาณอาย 40-50 ป และ

เมอเขาสวยสงอาย การเรยนรจะลดลงมากขนโดยเฉพาะหลงอาย 70 ป ซงจะลดลงมากนอย

ขนกบสตปญญา การ ศกษา แรงจงใจ ความตงใจ การรบสงขอมลของสมอง การยอมรบและ

สภาวะสขภาพของผสงอาย แมวาการเรยนรของผสงอายจะลดลง แตผสงอายยงไมสามารถ

เรยนรสงใหม ๆ ได ถาการเรยนรมความสมพนธกบประสบการณเดมทผานมา ความตงใจทจะ

เรยนร และระยะเวลาทใชในการเรยน ซงตองใหเวลาแกผสงอายมากขน รวมทงลดความ

คาดหวงทจะไดรบดวย การเรยนรทผสงอายท าไดดและเรยนไดเรวคอการเรยนรเฉพาะอยางโดย

ไมเรงรด

5. ชวงความสนใจ (attention span) ผสงอายมความสามารถในการท างานทตองใช

ความระมด ระวงไดลดลง ผสงอายถกท าใหเสยสมาธ (วอกแวก) จากขอมลและสงกระตนทไม

เกยวของไดงาย และความ สามารถในการท างานทซบซอนลดลง ตอการการปฏบตควบคไปดวย

จากการศกษาถงสภาพปญหาและความตองการของผสงอายจากงานวจยดานผสงอายของประเทศไทยสามารถจ าแนกสภาวะทสงกอใหเกดปญหาและความตองการของ ผสงอายไดดงน สภาวะทางเศรษฐกจและรายไดของผสงอาย นภาพร ชโยวรรณ (2531) ท าการศกษาสภาวะเศรษฐกจและรายไดของ ผสงอาย พบวา ผสงอายสวนใหญมกประสบปญหาเกยวกบการเงน (รอยละ 39) รองลงมาคอปญหาเกยวกบสขภาพ (รอยละ 34) และปญหาสขภาพจต (รอยละ 13) และมเพยงรอยละ 11 เทานนทไมมปญหา ซงทงเพศชายจะมปญหามากกวาเพศหญง และผสงอายในชนบทมปญหาทางการเงนมากกวาผสงอายในเมอง โดยผสงอายรอยละ 48 มรายไดสวนใหญจากบตร รอยละ 28 มาจากการท างานของตนเอง รอยละ 8 มาจากเงนออม และรอยละ 2 มาจากเงนบ านาญ จากรายงานการส ารวจประชากรสงอายในประเทศไทย พ.ศ. 2550 โดยส านกงานสถต

แหงชาต ไดท าการศกษาถงรายได ในรอบปทผานมาของผสงอายและคสมรส พบวา ผสงอายม

รายไดเฉลยนอยกวา 20000 บาทตอป และแหลงรายไดส าคญคอจากบตร รองลงมาคอจากการ

22

ท างานของตนเองและการไดรบการสงเคราะหมสดสวนทต าทสด โดยผสงอายในเขตชนบทม

แหลงรายไดจากการท างานสงกวาผสงอายในเขตเมอง

สภาวะทางสขภาพของผสงอาย

สทธชย จตะพนธกลและคณะ ( 2542) ไดท าการศกษาถงสภาพปญหาดานสขภาพและ

ภาวะทพพลภาพ (ภาวะจ ากดในการปฏบตกจอนเปนปกตของบคคลอนเนองมาจากความเจบปวย

หรอความบกพรอง หรอความพการทางรางกาย) ภาวะพงพาและภาวะสมองเสอมในผสงอายไทย

พบวา ปญหาดานสขภาพทผสงอายไทยประสบอยคอ กลมโรคไมตดตอและอบตเหต ซงสวน

ใหญเปนโรคเรอรง เชน โรคความดนโลหตสง โรคเบาหวาน โรคหลอดเลอด ภาวะซมเศราและ

การหกลม เปนตน นอกจากน สทธชย จตะพนธกลและคณะ (2542) ยงพบวาปญหาดานสขภาพ

สงผลใหผสงอายทก 1 ใน 4 คน ไมสามารถเคลอนไหวหรอท ากจกรรมไดตามปกตและถอวาม

ปญหาทพพลภาพ โดยมผทประสบปญหาทพพลภาพนานกวา 6 เดอนถงรอยละ 19 และประชากร

ผสงอายรอยละ 4 ประสบปญหาภาวะสมองเสอม

ผสงอายไทยอยในภาวะทพพลภาพรนแรงปานกลางหรอรนแรงมากมจ านวนประมาณรอยละ 1.7 –2.1 ซงจะตองมผดแลชวยเหลอและมการพงพาผอนในกจวตรประจ าวน เชน การรบประทานอาหาร การสวมใสเสอผา เปนตน ผลการศกษาถงสภาพบรการสขภาพทผสงอายไดรบโดยการประเมนจากการไดรบบรการเกยวกบโรคทพบไดบอยในผสงอายคอ โรคความดนเลอดสง พบวา โรคดงกลาวมความสมพนธกบการพฒนาทางสงคมและเศรษฐกจและเปนปญหาส าคญของผสงอายทอาศยอยในเขตเมอง และมฐานะด และพบวามผสงอายเพยงรอยละ 50 ทเขาถงบรการสขภาพ โดยผสงอายทอาศยในเขตเทศบาล ผมเศรษฐานะดหรอมการศกษาสงจะมโอกาสเขาถงบรการสขภาพมากกวาผสงอายทอาศยอยนอกเขตเทศบาลและมฐานะยากจนหรอการศกษาดอยกวาอยางชดเจน สอดคลองกบงานวจยของ เพญจนทร ชประภาวรรณ (2540) ทพบวา ผสงอายทอยอาศยในกรงเทพมหานครมสขภาพแขงแรงมากกวาผสงอายภาคอนๆ ซงอาจจะเกดจากการทผสงอายในกรงเทพมหานครเขาถงบรการไดมากกวาและมฐานะดกวาผสงอายในภาคอนๆดวยกได

23

สขภาพจตของผสงอาย สขภาพจตของผสงอายมผลตอคณภาพชวตของผสงอาย จากการประมวล

สถานภาพทางสขภาพและสงคมของผสงอายไทย พบวา ภาวะสขภาพของผสงอายขนอยกบปจจยแวดลอม เชน การทผสงอายไดรบความเคารพนบถอและเชอฟงของบตรหลาน การไดรบการดแลเอาใจใสจากบตรหลาน และการทบตรหลานยงใหความส าคญในฐานะเปนทปรกษา ท าใหผสงอายมความสขและมความพอใจในการด ารงชวตของผสงอาย สวนปจจยทสงผลในทางตรงกนขามคอ ความรสกสญเสยจะมผลตอสขภาพจตของผสงอายในระดบสง อยางไรกตาม โดยทวไปจะพบวาผสงอายมความวตกกงวลทกขรอนหวงใยลกหลาน กลวจะถกทอดทง กงวลวาจะไมมคนดแล ไปจนถงมความรสกเหงาและโดดเดยว หมดก าลงใจหรอเศราใจบอยๆ ฯลฯ และตวแปรดานสถานภาพสมรส ภาวะสขภาพและโรคประจ าตวมความสมพนธกบสขภาพจตของผสงอาย โดยผสงอายทมคจะมสขภาพจตดกวาผทมสถานภาพโสด หยา มาย ผทแขงแรงมสขภาพจตดกวาผทมสขภาพออนแอและมโรคภยไขเจบ (มลลกา มตโก, 2542)

การดแลตนเองของผสงอาย การดแลตนเองทเหมาะสมจะชวยใหผสงอายมสขภาพด ด ารงชวตอยางมความสข

น าไปสการมคณภาพชวตทด การดแลสขภาพตนเองของผสงอายม 3 สภาวะ คอ (1) การดแล สขภาพตนเองโดยทวไป ไดแก การไดรบอาหารพอเพยง ไดออกก าลงกาย มกจกรรม มการพกผอน มการปฏสมพนธกบผอน ฯลฯ (2) การดแลตนเองตามระยะพฒนาการ ไดแก การรวมกจกรรมเพอปองกน สงเสรม แกไขปญหาการเกดผลเสยตอพฒนาการดานอารมณและจตใจของผสงอาย เชน การมงานอดเรกคลายเหงา การท าใจยอมรบการเปลยนแปลง การไมวตกกงวลเกยวกบ ความเจบปวยและการตาย ฯลฯ (3) การดแลตนเองในภาวะสขภาพถดถอย ไดแก การแสวงหาความรเกยวกบการดแลสขภาพ การรบรและสนใจสขภาพเมอเจบปวย ฯลฯ

การดแลสขภาพของผสงอายทง 3 ดาน ผสงอายจะมการดแลตนเองตางกน ขนอยกบ เพศ อาย ระดบการศกษาและสถานภาพทางเศรษฐกจ โดยเพศหญงมการดแลสขภาพตนเองดกวาเพศชาย (ชลธร รกษานวงศ, 2545) ผสงอายทอายยงไมสงมากดแลสขภาพตนเองดกวา ผทอายสงมาก ชลธร รกษานวงศ, 2545) ผสงอายทระดบการศกษาสง ดแลสขภาพตนเองยามเจบปวยดกวาผมการศกษาต าแตมการรกษาความสะอาดและออกก าลงกายต ากวา (ชลธร รกษานวงศ, 2545) และผสงอายทมฐานะทางเศรษฐกจสงมการดแลตนเองดกวาผมฐานะต ากวา (ชลธร รกษานวงศ, 2545 และ กรกมล บ ารงวด, 2545) นอกจากนนยงพบวาปจจยดานเครอขายทางสงคมมความสมพนธทางบวกกบการดแลสขภาพตนเองของผสงอายดวย โดยพบวา ผสงอายทมโอกาสปฏสมพนธกบเครอขายทางสงคมมาก (เชน ลกหลาน เพอนบาน) จะมโอกาสไดรบรขอมล การ

24

ไดรบค าแนะน าเกยวกบการดแลตนเองมาก ผอยอาศยในครอบครวขยายมการดแลตนเอง รกษาความสะอาด ออกก าลงกาย ตรวจสขภาพมากกวาผสงอายในครอบครวเดยว (ชลธร รกษานวงศ, 2545) และผสงอายทมสมพนธภาพกบครอบครวด จะมการรบประทานอาหารและการปฏบตภารกจประจ าวนไดด (กรกมล บ ารงวด, 2545) สอดคลองกบขอคนพบทวา ผสงอายทสมพนธภาพในครอบครวด จะขาดการตอบสนองความตองการจากครอบครวนอยกวาผสงอายทมสมพนธภาพกบครอบครวไมด (ชลลดา ภกดประพฤทธ, 2542) พฤตกรรมสงเสรมสขภาพผสงอาย

พฤตกรรมสงเสรมสขภาพสะทอนการมวถชวตทเออตอการมสขภาพทดของผสงอาย

การปฏบตกจวตประจ าวน และการออกก าลงกายสม าเสมอ การควบคมน าหนก การรบประทาน

อาหารทเพยงพอแลมประโยชนตอสขภาพ รวมถงการตรวจสขภาพเปนประจ า เปนพฤตกรรม

สงเสรมสขภาพ ทเออตอสขภาวะทด เปนเปนปจจยส าคญในการลดหรอชะลอการเกดโรคเรอรง

และภาวะทพพลภาพในผสงอาย โดยมขอมลทางวชาการยนยนวาการลดพฤตกรรมเสยงและการ

สงเสรมพฤตกรรมสขภาพสามารถลดความเสยงตอโรคระบบหวใจและหลอดเลอด เบาหวานชนด

ท2 และสามารถลดคาโรคมะเรงได ซงเปนการสะทอนใหเหนภาพทชดเจนยงขนวา การปองกน

การเกดโรคเรองรงเปนการลงทนทคมคาทสด (วพรรณ ประจวบเหมาะ และคณะ, 2552)

ผสงอายจะมการเปลยนแปลงทงทางรางกาย จตใจ อารมณ และสงคม ซงหาร

เปลยนแปลงตางๆ เหลานอาจน าไปสการเกดปญหาสขภาพไดงาย การมสขภาพทดเปนสงททก

คนปรารถนา แตทงนความเจบปวยทเกดขนมกจะเกยวของกบพฤตกรรมทผสงอายปฏบตทสงผล

กระทบตอสขภาพ ดงนนการคงไวซงการท าหนาทของรางหายและหารมภาวะสขภาพทดของ

ผสงอาย จงจ าเปนทจะตองสงเสรมเกยวกบการปฏบตพฤตกรรมทสงเสรมสขภาพ ซงพฤตกรรม

สงเสรมสขภาพเปนพฤตกรรมหนงของบคคลทปฏบตเพอคงไวซงสขภาพด ความส าเรจในชวต

แหงตน (self-actualization) แบะความสมบรณในชวตของบคคล (วภาพร สทธสาตร สชาดา

สวนนม,2550)

25

วอลคเกอร ซครสทและเพนเดอร (1996) ไดเสนอพฤตกรรมสงเสรมสขภาพไว 6 ดาน

ดงตอไปน

1.ความรบผดชอบตอสขภาพ และการปฏบตตวเพอความปลอดภย เปนพฤตกรรมท

บคคลสนใจ เอาใจใสตอสขภาพของตนเอง โดยการศกษาหาความรเกยวกบสขภาพของตนเอง

การพบผเชยวชาญทางดานสขภาพการปฏบตตามค าแนะน าทไดรบ และการคนหาหรอสนใจใน

ความผดปกตของรางกายทตนอาจเกดขน ซงผสงอายสามารถท าไดโดยการแสวงหาความร

ทางดานสขภาพจากการอานหนงสอหรอสอตางๆ การสงเกตการณเปลยนแปลงและความผดปกต

ของรางกาย ตรวจสขภาพประจ าปอยางนอยปละ 1-2 ครง ตลอดจนการพดคยหรอบอกเลาอาการ

กบผทมหนาททเกยวของกบสขภาพ การเขารวมเปนสมาชกชมรม สมาคมตางๆหรอการเขารวม

โปรแกรมสขภาพจะท าใหผสงอายไดรบทราบถงขอมลขาวสารทางดานสขภาพทเปนประโยชน

และสามารถน าไปปฏบต เพอสงเสรมสขภาพทดและปองกนอนตรายทอาจจะเกดขนได

2.กจกรรมทางกาย เปนการเคลอนไหวของรางกาย โดยอาศยการท าหนาทของระบบ

กระดกและกลามเนอ มการเผาผลาญพลงงานและใชอออกซเจนในรางกายเพมขนและเปนการ

เคลอนไหวทกอใหเกดประโยชนกบรางกาย โดยปกตแลวเมออายมากขนความสนใจกจกรรม

ทางกายจะลดลง เนองจากการทผสงอายมการเปลยนแปลงทงโครงสรางและการท าหนาทของ

รางกาย โดยเฉพาะระบบไหลเวยน การท าหนาทของหวใจสบฉดโลหตลดลง ความสามารถใน

การแลกเปลยนออกซเจนไปปอดและการขยายตวของทรวงอกลดลง เปนผลใหผสงอายเหนอย

งายเมอท ากจกรรม

3.โภชนาการ จะเกยวของกบความรในเลอกการเลอกและการบรโภคอาหารทจ าเปนตอ

การยงชพแลสขภาพ ภาวะโภชนาการเปนเครองบงชสภาพความเปนอยและคณภาพชวตของของ

บคคล การมภาวะโภชนาการทดมผลตอใหรางกายมสขภาพทแขงแรง มความตานทานโรค ชวย

ลดอตราเสยงตอการเปนโรคทเกดจากแบบแผนชวตทไมถกตอง เชน โรคอวน โรคหวใจและ

โรคมะเรง อาหารทรบประทานจงเกยวของกบภาวะสขภาพ โดยเฉพาะในผสงอาย เนองจาก

ผสงอายมการเปลยนแปลงของระบบทางเดนอาหาร ซงท าใหเกดปญหาการรบประทานอาหาร

ตามมาไดแก การเคยวและกลนอาหารล าบากเนองจากฟนหกมากขนและตอมน าลายท างานลดลง

26

ความอยากอาหารลดลงเนองจากการรบรสและกลนลดลง จากการเปลยนแปลงดงกลาวท าให

ผสงอายเกดปญหาทางโภชนาการไดงาย เชนอาหารไมยอย ทองอด หรอขาดสารอาหาร

4. การมปฏสมพนธทางสงคม การมปฏสมพนธทางสงคม คอ การวางเงอนไขในการ

ตดตอสอสาร เพอสงเสรมความรสกของความผกพนอนลกซงและความใกลชดมากกวาการ

ตดตอสอสารอยางเปนทางการ การตดตอสอสารจะรวมถงการแบงปนความคด ความรสกทงท

เปนค าพดและไมเปนค าพด การด ารงสมพนธภาพอนดระหวางบคคลในครอบครวและเพอนบาน

จงเปนสงทจ าเปนอยางยงทจะสรางความมนคงทางสงคมใหแกผสงอาย การพดคยและพบปะกบ

ครอบครวและเพอนๆ อยางสม าเสมอจะท าใหผสงอายเกดความรสกอบอนและใกลชดกบบคคล

รอบขาง อกทงยงไดรบความชวยเหลอเมอยามจ าเปน ดงนนการคงไวซงสมพนธภาพระหวาง

บคคลในผสงอาย จะชวยเสรมความผาสกทางดานรางกายและจตใจและการมคณภาพชวตทด

ตามมา

5.สขภาพทางจตวญญาณ การเจรญทางจตวญญาณ จะมงไปทการพฒนาจตของบคคล

โดยผานมาทางสงทอยเหนอธรรมชาต การตดตอ และการพฒนา สงทอยในธรรมชาตจะท าให

บคคลรสกถงความสมดลของตนเอง ในอนทจะน ามาซงความรสกสงบสขและเปดกวางในการคด

สรางสรรคสงใหมๆ การตดตอเปนความรสกกลมกลนไปกบทกสงในโลก สวนการพฒนา

เกยวของกบการคนหาความหมาย เปาหมายของชวต และการท างานไปสเปาหมายทตงไว

6. การจดการกบความเครยด เปนพฤตกรรมทแสดงถงการจดการกบความเครยดของ

บคคล เชน การแสดงออกทเหมาะสม การพกผอนนอนหลบ การผอนคลาย การท ากจกรรมท

คลายเครยด หรอท ากจกรรมทปองกนการออนลาของรางกาย วอรคเกอร(1997)ไดกลาวไววาสงท

กอใหเกดความเครยดไว 3 ชนดคอ

1) สงทกอใหเกดความเครยดเรอรง เปนปรากฏการณทวไปทเกดขนยาวนานและเรอรง

ในชวตบคคล เชน ความเจบปวยทางกาย ความเจบปวด

2) เหตการณส าคญในชวต ทอาจเกดขนหรอไมเกดขนตามความคาดหวง และผลท

ตามมาอาจจะดหรอไมด เชน การตายของคสมรส การเกษยณอาย การเกดของบคคลในครอบครว

3) สงรบกวนในชวตประจ าวน เชนอบตเหตตางๆในชวตประจ าวน การผดนด การท า

เงนหาย

27

ซงความเครยดทเกดขนจะมผลท าใหความพงพอใจในชวตลดลง เกดความผดปกตทางจตใจ และ

มความเกยวเนองกบความเจบปวย เชน โรคหวใจและหลอดเลอด ความดนโลหตสง โรคกระเพาะ

อาหาร การท าหนาทของภมตานทานรางกายลดลง

กรอบแนวคดการวจย

จากการศกษาคนควาเอกสารและรายงานการวจยทเกยวของผวจยสามารถน ามาสรปเปน

กรอบแนวคดเพอใชเปนแนวทางในการศกษาโดยประกอบดวยประเดนส าคญดงตอไปน

1. คณลกษณะทางชวสงคมและภาวะสขภาพของผสงอาย

2. กระบวนการมสวนรวมของชมชนในการพฒนาการรปแบบทเหมาะสมเพอสงเสรม

สขภาพผสงอาย

3. พฤตกรรมสงเสรมสขภาพผสงอาย ซงประกอบดวย 7 องคประกอบดงน

2.1 การมปฏสมพนธทางสงคม

2.2 พฤตกรรมสงเสรมสขภาพทางจตวญญาณ

2.3 การออกก าลงกาย

2.4 การปฏบตเพอความปลอดภย

2.5 การจดการความเครยด

2.6 การสขาภบาลทอยอาศย

2.7 ปฏบตดานโภชนาการ

บทท 3 วธด าเนนการวจย

ประชากรและกลมตวอยาง กลมประชากรทศกษา คอ ผสงอายทมอายตงแต 60 ป ขนไปทอาศยอยในเขตภาคตะวนออก วธการเกบขอมล วจยครงนเปนการวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเพอศกษารปแบบทเหมาะสมในการสงเสรมสขภาพผสงอายในชมชน ของภาคตะวนออกโดยมวธการเกบรวบรวมขอมลดงน

1. เกบรวบรวมขอมลโดยการสมภาษณจากผสงอายทสมครใจเขารวมโครงการวจย โดยกลมตวอยางค านวณจากการใชตารางส าเรจทค านวณไดจากการหาขนาดของกลมตวอยางของเครซและมอรแกน(R.V.Krejcie & D.W.Morgan) ทระดบความเชอมน 95% ไดกลมตวอยางจ านวน 400 คน และด าเนนการเกบรวบรวมขอมลเมอเสรจสนโครงการไดจ านวนทงสน 415 คน

2. กระบวนการพฒนารปแบบทเหมาะสมส าหรบการสงเสรมสขภาพผสงอายโดยกระบวนการวจยประกอบดวย กระบวนการคนหาปญหา การวางแผนเพอแกปญหา การด าเนนงานเพอแกไขปญหา ตลอดจนการประเมนผลรวมกนระหวาง กลมผสงอาย นกวชาการสาธารณสขในพนท และผดแลผสงอายในชมชน

เครองมอทใชในการรวบรวมขอมล เครองมอทใชในการวจยในครงนประกอบดวย

1. กระบวนการมสวนรวมของชมชน ซงประกอบดวย กระบวนการคนหาปญหา การวางแผนเพอแกปญหา การด าเนนงานเพอแกไขปญหา ตลอดจนการประเมนผลรวมกน

2. เครองมอในการประเมนพฤตกรรมสงเสรมสขภาพส าหรบผสงอาย ซงประกอบดวย สวนท 1 ขอมลสวนบคคล สวนท 2 เปนแบบสมภาษณการปฏบตพฤตกรรมสงเสรมสขภาพ แบงเปน 7 ดาน ประกอบดวย 1) การมปฏสมพนธทางสงคม

29

2) พฤตกรรมสงเสรมสขภาพทางจตวญญาณ 3)การออกก าลงกาย 4)การปฏบตเพอความปลอดภย 5) การจดการความเครยด 6)การสขาภบาลทอยอาศย และ 7)ปฏบตดานโภชนาการ

3. แนวทางการสมภาษณและการสนทนากลม

การวเคราะหขอมล ลกษณะขอมลเชงปรมาณผวจยวเคราะหและน าเสนอขอมลโดยการบรรยายเชง

พรรณนา โดยสถตทใชไดแก สถตแจกแจงความถ รอยละคาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐาน ขอมลเชงคณภาพผวจยวเคราะหและน าเสนอขอมลโดยใชกระบวนการวเคราะหเชง

เนอหา

ระยะเวลาท าการวจย และแผนการด าเนนงาน

ระยะเวลาการด าเนนการ ม.ย. 2554 – พ.ค. 2557

กจกรรม ตค.54-มค.55

เมย.55-กย 55

ตค.55-มค.56

เมย.- 56-กย 56

ตค.56-มค.57

เมย.- 57-กย 57

1. จดท าโครงรางการวจยและและพฒนาเครองมอในการวจย

2. ประชมชแจงโครงการวจยและประสานงานโครงวจย ศกษาขอมลเบองตนในประเดนปญหาทเกยวของในพนท

3. ประชมกลมยอย/สนทนากลมเพอหารปแบบทเหมาะสมในสรางเสรมสขภาพผสงอาย

4. ประชมสมมนาเพอหาแนวทางและขอสรปรวมกบพนทเพอด าเนนกจกรรมสงเสรมสขภาพและพฒนาคณภาพชวตผสงอาย

30

กจกรรม ตค.54-มค.55

เมย.55-กย 55

ตค.55-มค.56

เมย.- 56-กย 56

ตค.56-มค.57

เมย.- 57-กย 57

5. ด าเนนกจกรรมสงเสรมสขภาพและพฒนาคณภาพชวตผสงอายตามแนวคดการมสวนรวมขององคกรปกครองสวนทองถนรวมกบภาคประชาสงคม

6. เกบรวบรวมขอมล 7. วเคราะหขอมล 8. ถอดบทเรยนรวมกบชมชนผานเวทประชาคม และจดท ารายงานโครงการวจยและถายทอดผลการวจยสชมชน

บทท 4 ผลการวจย

การวจยครงนเปนการวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวม เพอพฒนารปแบบการสงเสรมสขภาพ และแนวทางการด าเนนดานการสงเสรมสขภาพในชมชน โดยแบงเปน 3 ระยะ ซงประกอบดวย

1. การศกษาคณลกษณะทางชวสงคมและภาวะสขภาพของผสงอาย และพฤตกรรมสงเสรมสขภาพผสงอาย

2. กระบวนการมสวนรวมของชมชนในการพฒนาการรปแบบทเหมาะสมเพอสงเสรมสขภาพผสงอาย

3. การประเมนรปแบบการมสวนรวมในการสงเสรมสขภาพผสงอาย และศกษาปญหาและอปสรรคของกระบวนการมสวนรวมในการพฒนาคณภาพชวตผสงอาย

ระยะท 1 ผลการศกษาขอมลพนฐาน ของกลมตวอยางซงประกอบดวยผสงอายทอาศยอยใน

เขตภาคตะวนออก จ านวน 415 คน ศกษาดวยวธการสมภาษณ ผลการวเคราะหขอมลน าเสนอรปแบบ

ตารางประกอบค าบรรยาย แบงเปน 3 สวน ดงน

สวนท 1 ขอมลทวไป ตารางท 1 คาเฉลยของขอมลสวนบคลของกลมตวอยาง จ าแนกตามอาย น าหนก สวนสง และ

คาดชนมวลกาย ขอมลทวไป จ านวน คาต าสด คาสงสด คาเฉลย S.D.

อาย 415 58 88 69.70 6.928 สวนสง 415 140 193 157.6 10.3 น าหนก 415 45 90 57.98 10.200

ดชนมวลกาย (BMI)

415 16.22 41.67 23.67 4.53

32

จากตารางท 1 พบวา กลมตวอยาง มอายเฉลย 69.70 ป มสวนสงเฉลย 157.6 เซนตเมตร น าหนกตวเฉลย 57.7 และมดชนมวลกาย (BMI) เฉลย 23.67

ตารางท2 จ านวนและรอยละของขอมลทวไปของกลมตวอยาง

ขอมลทวไป จ านวน รอยละ เพศ

ชาย หญง

132 283

31.8 68.2

อาย (ป)

< 69 227 54.7 70 - 79 141 34.0 80 ปขนไป 47 11.3 สถานทอยอาศย

เขตเทศบาล นอกเขตเทศบาล

324 91

78.1 21.9

ดชนมวลกาย (BMI)

<23.4 202 48.7 23.5-28.4 162 39.0 28.5 หรอมากกวา 51 12.3 สถานภาพสมรส

โสด ค หมาย แยกกนอย

39

231 130 15

9.4

55.7 31.3 3.6

การนบถอศาสนา พทธ อสลาม ครสต

408

5 2

98.3 1.2 0.5

33

ขอมลทวไป จ านวน รอยละ บคคลทอาศยอยดวย

ล าพงคนเดยว สามหรอภรรยา ลก/หลาน ญาต ๆ

54 180 129 52

13.01 43.37 31.08 12.53

ระดบการศกษา ไมไดเรยนหนงสอ ประถมศกษา มธยมศกษา ปวส./อนปรญญา ปรญญาตรหรอสงกวา

29

233 68 10 75

7.0

56.1 16.1 2.4

18.1 ประกอบอาชพทกอใหเกดรายได

ไมท างาน ท างาน

227 188

54.7 45.3

ความเพยงพอของรายได เพยงพอ มเหลอเกบ ไมเพยงพอ มหนสน

231 88 80 16

55.7 21.2 19.3 3.8

ความรสกตอสขภาพ ดมาก ด ปานกลาง ไมด

45

194 102 77

10.1 46.7 24.6 18.6

34

จากตารางท 2 พบวากลมตวอยางผสงอายเพศหญง มากกวาเพศชาย โดยเปนเพศหญง รอยละ 68.2

และเปน เพศชาย รอยละ 31.8

สถานทอยอาศยของกลมตวอยาง สวนใหญอาศยอยในเขตเทศบาล รอยละ 78.1 และอาศยอยนอกเขตเทศบาล รอยละ 21.9 สถานภาพสมรสของกลมตวอยางเปนผสงอายทมสถานภาพสมรสค มากทสด รอยละ 55.7

รองลงมามสถานภาพสมรสหมาย รอยละ31.3

การนบถอศาสนาของกลมตวยาง สวนใหญนบถอศาสนาพทธ รอยละ 98.3 ศาสนาอสลาม รอยละ 1.2และศาสนาครสต รอยละ 0.5

บคคลทกลมตวอยางอาศยอยดวย ไดแก อาศยอยกบคสมรส รอยละ 43.37 อาศยอยกบ

ลกหลาน รอยละ 31.0 และอาศยอยล าพงคนเดยว รอยละ 13.01

ระดบการศกษาของกลมตวอยาง สวนใหญมการศกษาระดบประถมศกษา รอยละ 56.1

ปรญญาตร หรอสงกวา รอยละ 18.6 มธยมศกษา รอยละ 16.1 ไมไดเรยนหนงสอ รอยละ 7

อาชพของกลมตวอยาง สวนใหญไมไดท างาน รอยละ 54.7 และยงประกอบอาชพทกอใหเกด

รายได รอยละ 45.3

ความเพยงพอของรายไดของกลมตวอยาง สวนใหญมรายไดเพยงพอ รอยละ 55.7 มรายได

เหลอเกบ รอยละ 21.2 ไมเพยงพอ รอยละ 19.3 และมหนสน รอยละ 3.8

ความรสกภาวะสขภาพของตนเอง สวนใหญรสกวามสขภาพด รอยละ 46.7 รสกวาสขภาพด

ปานกลาง รอยละ 24.6 และรสกวาสขภาพไมด รอยละ 18.6

35

ตารงท 3 ภาวะสขภาพ จ าแนกตามการใชบรการสขภาพ

ภาวะสขภาพ จ านวน รอยละ

การตรวจรางกายประจ าป ไมไดรบการตรวจ ไดรบการตรวจ

26

389

6.3

93.7 ใน 6 เดอนทผานมาเจบปวยตองเขาโรงพยาบาล

ไมเคย เคย

349 59

84.1 14.2

ปญหาสขภาพทเปนอปสรรคตอการด าเนนชวต ไมม มปญหาสขภาพ

142 273

34.2 65.8

จากตารางท 3 พบวา กลมตวอยางสวนใหญไดรบการตรวจสขภาพประจ าป รอยละ 93.7 และไมไดรบ

การตรวจสขภาพเพยงรอยละ 6.3

ใน 6 เดอนทผานมากลมตวอยางสวนใหญไมเคยเจบปวยจนตองเขาโรงพยาบาล รอยละ 84.1 และเคยเขารกษาตวในโรงพยาบาล รอยละ 14.2

ปญหาสขภาพทเปนอปสรรคตอการด าเนนชวตของกลมตวอยางสวนใหญ พบวามปญหาสขภาพ รอยละ 65.8และ ไมมปญหารอยละ 34.2

36

สวนท 2 ขอมลพฤตกรรมสงเสรมสขภาพของกลมตวอยาง

ตารางท 4 คาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐานของพฤตกรรมสงเสรมสขภาพผสงดานการม

ปฏสมพนธทางสงคมจ าแนกรายขอ

พฤตกรรมสงเสรมสขภาพ คะแนนเฉลย S.D.

องคประกอบท 1 : การมปฏสมพนธทางสงคม

1. ทานปรกษาเกยวกบการดแลสขภาพของตนเองกบทมความร 2.57 .99

2. ทานปรกษาคนในครอบครว ญาต เพอนบาน ในเรองการปฏบตตวทเหมาะสมตอสขภาพ

2.53 1.09

3. ทานปรกษาแพทย พยาบาล หรอเจาหนาทสาธารณสขทนทเมอมอาการผดปกต 2.87 .97

4. ทานพดคยแลกเปลยนขอมลเกยวกบการดแลตนเองกบผอน 2.92 .95

5. ทานสงเกตอาการผดปกตในตวทาน 3.36 .74

6.ทานบอกเลากบญาตเมอรสกไมคอยสบาย 3.05 .95

7. ทานหาความรหรอสงใหม ๆ ทจะน ามาใชเปนประโยชนในการดแลสขภาพของตนเอง เชน อานหนงสอ ฟงวทย ดรายการโทรทศน หรอเขารวมอบรมความรทางสขภาพ

3.23 .81

8. ญาตพนองหรอคนใกลชดของทานยงคงใหความชวยเหลอเมอทานตองการ 3.02 .91

9. ทานตดตอพดคยหรอเยยมเยอนญาตหรอเพอนฝง 3.13 .85

10. ทานรวมกจกรรมตาง ๆ กบครอบครวและเพอนบานไดด 3.19 .80

11. ทานสงสรรคหรอพดคยกบเพอนบาน 3.11 .78

12. ทานพงพาชวยเหลอซงกนและกนกบเพอนบานใกลเคยง 3.31 .71

13. ทานเปนทปรกษาใหค าแนะน าและใหก าลงใจกบคนในครอบครว 3.27 .86

37

จากตารางท 4 พฤตกรรมสงเสรมสขภาพดานการมปฏสมพนธทางสงคม ของกลมตวอยาง พบวา

พฤตกรรมทม คะแนนเฉลยสงทสดคอการสงเกตอาการผดปกตของตนเอง คาเฉลย 3.36 รองลงมาคอ

การพงพาชวยเหลอซงกนและกนกบเพอนบานใกลเคยง คาเฉลย 3.31 และพฤตกรรมทปฏบตนอย

ทสดคอ การปรกษาคนในครอบครว ญาต เพอนบาน ในเรองการปฏบตตวทเหมาะสมตอสขภาพ

คาเฉลย 2.53

ตารางท 5 คาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐานของพฤตกรรมสงเสรมสขภาพผสงดานสขภาพ

ทางจตวญญาณ จ าแนกรายขอ

พฤตกรรมสงเสรมสขภาพ คะแนนเฉลย S.D.

องคประกอบท 2 : สขภาพทางจตวญญาณ

1. ทานสมหวงในสงทตองการ 2.98 .68

2. ทานไดใชชวตในวยสงอายตามทมงหวงไวแลว 2.98 .67

3. ทานมความสขและพอใจกบสภาพแวดลอมทเปนอย 3.32 .84

4. ทานไดท าในสงทชอบในแตละวน 3.34 .82

5. ทานรสกมความสขและพอใจเมอนกถงชวตทผานมา 3.57 .66

6. ทานไดท าตวใหเปนประโยชนในเรองตาง ๆ 3.53 .69

7. ทานยอมรบสภาพทเปนอยในปจจบน 3.60 .65

8. ทานเปนทเคารพนบถอของเพอนบาน 3.47 .66

9. ทานพยายามท าใหรสกวาตนเองมคณคา 3.45 .74

10.ทานแสวงหาและปฏบตในสงทท าใหชวตมความสข 3.49 .71

11.ทานเตรยมพรอมทจะพบกบการเปลยนแปลงในอนาคต 3.47 .66

12.ทานนกถงอนาคตอยเสมอ 3.34 .82

38

จากตารางท 5 พฤตกรรมสงเสรมสขภาพดานสขภาพทางจตวญญาณของกลมตวอยาง พบวา

พฤตกรรมทม คะแนนเฉลยสงทสดคอการยอมรบสภาพทเปนอยในปจจบน คาเฉลย 3.60 รองลงมา

คอ การรสกมความสขและพอใจเมอนกถงชวตทผานมา คาเฉลย 3.57 และพฤตกรรมทปฏบตนอย

ทสดคอ การสมหวงในสงทตองการ และการไดใชชวตในวยสงอายตามทมงหวงไวแลว คาเฉลย 2.98

ตารางท 6 คาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐานของพฤตกรรมสงเสรมสขภาพผสงดานการออก

ก าลงกาย จ าแนก รายขอ

พฤตกรรมสงเสรมสขภาพ คะแนนเฉลย S.D.

องคประกอบท 3 : การออกก าลงกาย

1.ทานออกก าลงกายอยางนอยสปดาหละ 3 วน นานครงละประมาณ 30 นาท 3.17 1.04

2.ในขณะทออกก าลงกาย ทานรสกผอนคลายและสนก 3.25 .97

3.หลงการออกก าลงกาย ทานมการผอนคลายเพอใหรางกายกลบสสภาวะปกต 3.26 .97

4.ทานท ากจกรรมเพอยดเสนยดสาย เชน แกวงแขน ยดขา 3.45 .81

5.กอนออกก าลงกาย ทานมการเตรยมรางกายใหพรอมส าหรบการออกก าลงกาย 3.32 .88

6.ทานออกก าลงกายจนกระทงมเหงอออก 3.34 .93

7.ทานออกก าลงกายจนรสกวาหวใจเตนเรวและแรงขน 2.96 .89

จากตารางท 6 พฤตกรรมสงเสรมสขภาพดานสขภาพดานการออกก าลงกาย ของกลมตวอยาง พบวา

พฤตกรรมทม คะแนนเฉลยสงทสดคอการท ากจกรรมเพอยดเสนยดสาย เชน แกวงแขน ยดขา คาเฉลย

3.45 รองลงมาคอ การออกก าลงกายจนกระทงมเหงอออก คาเฉลย 3.34 และพฤตกรรมทปฏบตนอย

ทสดคอ การออกก าลงกายจนรสกวาหวใจเตนเรวและแรงขนคาเฉลย 2.96

39

ตารางท 7 คาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐานของพฤตกรรมสงเสรมสขภาพดานการปฏบตเพอ

ความปลอดภย จ าแนก รายขอ

พฤตกรรมสงเสรมสขภาพ คะแนนเฉลย S.D. องคประกอบท 4 : การปฏบตเพอความปลอดภย 1.ทานระมดระวงการลนลมในหองน าและการลนไถลในบาน 3.55 .83 2.ทานเดนอยางระมดระวง เพอปองกนการเกดอบตเหต 3.57 .74 3.ทานระวงเปนพเศษเพอเดนขนหรอลงบนได 3.30 1.07 4.ทานสวมรองเทาสนเตย หมสน หรอรดสน 3.02 1.17 5.ทานดแลหรอทงขยะลงในถงทมฝาปดมดชด 3.57 .83

จากตารางท 7 พฤตกรรมสงเสรมสขภาพดานการปฏบตเพอความปลอดภย ของกลมตวอยาง พบวา

พฤตกรรมทม คะแนนเฉลยสงทสดคอการเดนอยางระมดระวง เพอปองกนการเกดอบตเหต คาเฉลย

3.57รองลงมาคอ การระมดระวงการลนลมในหองน าและการลนไถลในบาน คาเฉลย 3.55 และ

พฤตกรรมทปฏบตนอยทสดคอ การสวมรองเทาสนเตย หมสน หรอรดสน คาเฉลย 3.02

ตารางท 8 คาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐานของพฤตกรรมสงเสรมสขภาพผสงดานการ

จดการกบความเครยด จ าแนก รายขอ

พฤตกรรมสงเสรมสขภาพ คะแนนเฉลย S.D.

องคประกอบท 5 : การจดการกบความเครยด

1.ทานพยายามหาทางแกไขเมอมปญหาเกดขน 3.34 .86

2.ทานบอกกบตนเองวาปญหาทกอยางแกไขได 3.51 .76

3.ทานสามารถเผชญกบปญหาตาง ๆ ไดอยางมสต 3.57 .71

4.เมอรสกเครยดหรอไมสบายใจ ทานจะพยายามคนหาสาเหตกอน 3.21 .89

5.ทานปฏเสธค าขอรองของผอนบางในบางโอกาส 2.83 1.02

40

จากตารางท 8 พฤตกรรมสงเสรมสขภาพดานสขภาพดานการจดการกบความเครยด ของกลม

ตวอยาง พบวา พฤตกรรมทม คะแนนเฉลยสงทสดคอการสามารถเผชญกบปญหาตาง ๆ ไดอยางมสต

คาเฉลย 3.57รองลงมาคอ การบอกกบตนเองวาปญหาทกอยางแกไขได คาเฉลย 3.51 และพฤตกรรม

ทปฏบตนอยทสดคอ การปฏเสธค าขอรองของผอนบางในบางโอกาส คาเฉลย 2.83

ตารางท 9 คาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐานของพฤตกรรมสงเสรมสขภาพดานการสขาภบาล

ทอยอาศย จ าแนก รายขอ

องคประกอบท 6 : การสขาภบาลทอยอาศย คะแนนเฉลย S.D.

1.ทานจดการหรอดแลทอยอาศยใหมแสงสวางเพยงพอทจะมองเหนสงตางๆ ได

อยางชดเจน

3.77 .50

2.ทานจดการหรอดแลทอยอาศยใหมอากาศถายเทสะดวก 3.77 .50

3.ทานจดการหรอใหผอนดแลบรเวณรอบ ๆ บานใหสะอาดอยเสมอ 3.53 .66

4.ทานจดเกบหรอดแลเครองใชภายในบานใหเปนระเบยบไมเกะกะทางเดน 3.66 .64

จากตารางท 9 พฤตกรรมสงเสรมสขภาพดานการสขาภบาลทอยอาศย ของกลมตวอยาง พบวา

พฤตกรรมทม คะแนนเฉลยสงทสดคอการจดการหรอดแลทอยอาศยใหมแสงสวางเพยงพอทจะ

มองเหนสงตางๆ ไดอยางชดเจน และจดการหรอดแลทอยอาศยใหมอากาศถายเทสะดวก คาเฉลย 3.77

รองลงมาคอ การจดเกบหรอดแลเครองใชภายในบานใหเปนระเบยบไมเกะกะทางเดน คาเฉลย 3.66

และพฤตกรรมทปฏบตนอยทสดคอ การจดการหรอใหผอนดแลบรเวณรอบ ๆ บานใหสะอาดอยเสมอ

คาเฉลย 3.53

41

ตารางท 10 คาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐานของพฤตกรรมสงเสรมสขภาพดานการปฏบต

ดานโภชนาการ จ าแนกรายขอ

องคประกอบท 7 : การปฏบตดานโภชนาการ คะแนนเฉลย S.D.

1.ทานรบประทานผก 3.66 .58

2.ทานรบประทานผลไม 3.47 .71

3.ทานดมน าสะอาดอยางนอยวนละ 6-8 แกว 3.40 .81

4.ทานเคยวอาหารชา ๆ ใหละเอยดกอนกลนเมอรบประทานอาหาร 3.19 .91

5.ทานรบประทานอาหารรสเคมจด 3.25 .82

6.ทานชอบรบประทานขนมหวาน 2.89 .86

7.ทานชอบรบประทานอาหารประเภททอด หรอเนอตดมน 1.53 .71

จากตารางท 10 พฤตกรรมสงเสรมสขภาพดานการปฏบตดานโภชนาการ ของกลมตวอยาง พบวา

พฤตกรรมทม คะแนนเฉลยสงทสดคอการรบประทานผก คาเฉลย 3.66 รองลงมาคอ การรบประทาน

ผลไม คาเฉลย 3.47และพฤตกรรมทปฏบตนอยทสดคอ การรบประทานอาหารประเภททอด หรอเนอ

ตดมน คาเฉลย 1.53

ตารางท 11 คาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐานของพฤตกรรมสงเสรมสขภาพจ าแนกรายดาน

พฤตกรรมสงเสรมสขภาพ คะแนนเฉลย S.D. ระดบการปฏบต 1.การมปฏสมพนธทางสงคม 3.03 .60 ด 2. พฤตกรรมสงเสรมสขภาพทางจตวญญาณ 3.40 .48 ด

3. การออกก าลงกาย 3.22 .72 ด 4. การปฏบตเพอความปลอดภย 3.41 .67 ด 5. การจดการความเครยด 3.34 .67 ด 6. การสขาภบาลทอยอาศย 3.64 .46 ดมาก 7. ปฏบตดานโภชนาการ 3.10 .33 ด

42

จากตารางท 11 พฤตกรรมสงเสรมสขภาพเมอจ าแนกรายดาน ของกลมตวอยาง พบวา พฤตกรรมทม

คะแนนเฉลยสงทสดคอการสขาภบาลทอยอาศย คาเฉลย 3.64 รองลงมาคอ พฤตกรรมสงเสรม

สขภาพทางจตวญญาณและการปฏบตเพอความปลอดภย คาเฉลย 3.40 และพฤตกรรมทปฏบตนอย

ทสดคอ การมปฏสมพนธทางสงคม คาเฉลย 3.03 ระดบการปฏบตพฤตกรรมสงเสรมสขภาพโดยรวม

อยในระดบดและดมาก

ระยะท 2 กระบวนการมสวนรวมของชมชนในการพฒนาการรปแบบทเหมาะสมเพอสงเสรม

สขภาพผสงอาย ซงมรายละเอยดดงตอไปน

1. การจดประชมแลกเปลยนเรยนรและการวางแผนด าเนนงานอยางมสวนรวม โดยทมวจย

เขาไปท าความรจกผผน าชมชน ประธานชมรมผสงอายในชมชน เจาหนาทผใหบรการสขภาพใน

ชมชน และก าหนดประเดนในการสงเสรมสขภาพสงอาย ซงประกอบดวย การสงเสรมสขภาพกาย

และสขภาพจตของผสงอายในชมชน

2. ทมวจยประชมรวมกบชมชนเพอวางแผนการด าเนนกจกรรมสงเสรมสขภาพภาพส าหรบ

ผสงอาย ซงประกอบดวยกจกรรมการออกก าลงกายส าหรบผสงอาย และกจกรรมการสงเสรม

สขภาพจตและการจดการความเครยด โดยทมวจยมการตดตามและออกเยยมทกเดอนตลอดระยะการ

ด าเนนงาน เพอสะทอนปญหา และสรปบทเรยน นอกจากนกลมตวอยางในชมชนยงเสนอปญหา และ

ถามค าถามอน ๆทเปนประเดนทกลมตวอยางสนใจและอยากร เชน แนวคดการพฒนาจตใตส านก

และการสงจตเพอการจดการความเครยดและการบ าบดอาการอน ๆ ทสงผลกระทบตอสขภาพ เปนตน

ทมวจยสรปวาไดเขาใจแนวคดและกระบวนการสงเสรมสขภาพมากขน รวมทงกระบวนการ

อน ๆ ทเกยวขอตอเนองกนเพอดและสขภาพประชาชน เชน แนวคดเกยวการพฒนาสขภาพภาค

ประชาชน แนวคดเกยวกบสขภาพ แนวคดการสรางพลงอ านาจ และแนวคดการท างานโดยอาศยภาค

เครอขาย ซงเปนกระบวนการทส าคญในการสงเสรมความเขมแขงใหชมชนพฒนาศกยภาพดานการ

สงเสรมสขภาพดวยตนเอง และสามารถถอดบทเรยนและสรปการเรยนรไดในแตประเดนตาง ๆ ดงน

43

ขอมลเกยวกบการปฏบตกจกรรมและการดแลตนเองและการสงเสรมสขภาพ งานอดเรกทผสงอายชอบไดแก การท างานบาน นงคยกบเพอนบาน ปลกตนไม เลยงสตว ฟงเพลง ดโทรทศน ปนจกรยาน อานหนงสอ นงสมาธ เลยงหลาน ออกก าลงกาย กจกรรมการออกก าลงกายทปฏบตประจ าไดแก การเดน ออกก าลงกายดวยยางยด เตนแอโรบค โยคะ ปนจกรยาน ดแลตนไม แนวทางในการปฏบตเพอคลายความเครยดและวตกกงวล ไดแก พดคยกบเพอนบาน ปลกตนไม เลยงสตว นอนพกผอน ฟงวทย ดโทรทศน ฝกสมาธ ระบายเลาใหลกๆฟง

เมอรสกไมเจบปวยเลกนอยผสงอายมแนวทางในการดแลตนเองไดแก การซอยากนเอง รบประทานยาสมนไพร ไปพบแพทยหรอเจาหนาทสาธารณสข

การสนบสนนและใหก าลงใจสมาชกในครอบครว ไดแก การปลอบโยนกน พดคย ปรกษากน การชวยดแลความเปนอย ชวยเหลอยามเจบปวย สงทผสงอายรสกภาคภมใจเมอเขารวมกจกรรมสงเสรมสขภาพ คอ ภมใจทไดเขารวมกจกรรม ไดเปนสวนหนงกจกรรมสงเสรมสขภาพ ไดเรยนรวธการบ าบดตางๆ โดยเฉพาะในทางพระพทธศาสนา ไดปฏบตงานเปนอาสาสมครสาธารณสขของต าบล มภมใจไดท ากจกรรมกบเพอน ไดชวยเหลอดแลสขภาพคนอน จตใจสงบ ไดรบความรเพมเตม รจกเพอนมากขน มก าลงใจมากขน

ประโยชนทไดรบจากการเขารวมกจกรรมสงเสรมสขภาพในชมรมผสงอาย ไดแก การฝกสมาธ ดานความคด การก าหนดจตใจ ไดรบความรมากขน สามารถน าไปใชไดในชวตประจ าวน อารมณด ผอนคลายความเครยด

ความประทบใจเมอเขารวมกจกรรมสงเสรมสขภาพในชมรมผสงอาย ประทบใจในการเขารบฟงบรรยายทางวชาการเพอสขภาพ การไดพบปะพดคยแลกเปลยนประสบการณ การไดรบความรใหมๆ ความเปนกนเองของเพอน ๆทมารวมกจกรรม

ปญหาและอปสรรคในการเขารวมกจกรรมสงเสรมสขภาพในชมรมผสงอาย ไดแก การเดนทางเนองจากไมมรถสวนตว เวลาไมเหมาะสม ตองท างานสวนตว

การมสวนรวมในการจดกจกรมสงเสรมสขภาพในชมรมผสงอาย ไดแก เปนผเขารวมกจกรรม เปน อาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบาน เปนคนสาธต บรรยายใหความรแกสมาชก การไปเยยมบานผสงอาย

44

การไดรบการสนบสนนและชวยเหลอในการด าเนนกจกรรมสงเสรมสขภาพจากหนวยงาน หรอสมาชกในชมรมผสงอาย ไดแก การประชาสมพนธกจกรรมตางๆ การตรวจสขภาพทวไปและการตรวจคดกรองโรค มวทยากรทมความรมาบรรยายและด าเนนกจกรรม

ระยะท 3 การประเมนรปแบบการมสวนรวมในการสงเสรมสขภาพผสงอาย และศกษาปญหาและอปสรรคของกระบวนการมสวนรวมในการพฒนาคณภาพชวตผสงอาย

ตารางท 12 การเปรยบเทยบผลการด าเนนงานสงเสรมสขภาพตอพฤตกรรมสงเสรมสขภาพผสงอายระหวางกอนและหลงด าเนนโครงการ

พฤตกรรมสงเสรมสขภาพ X S.D. t-test df p-value

1. การมปฏสมพนธทางสงคม กอนการด าเนนงาน หลงการด าเนนงาน

40.30 44.12

4.45 2.73

3.83

412

.001*

2. การสงเสรมสขภาพจตวญญาณ กอนการด าเนนงาน หลงการด าเนนงาน

35.03 37.09

4.37 3.01

2.43

412

.021*

3. การออกก าลงกาย กอนการด าเนนงาน หลงการด าเนนงาน

22.12 24.21

3.47 1.76

2.84

412

.008*

4. การปฏบตเพอความปลอดภย กอนการด าเนนงาน หลงการด าเนนงาน

15.57 16.84

2.54 1.83

2.23

412

.033*

5. การจดการความเครยด กอนการด าเนนงาน หลงการด าเนนงาน

14.63 16.33

2.34 2.01

2.70

412

.011*

45

พฤตกรรมสงเสรมสขภาพ X S.D. t-test df p-value

6. การสขาภบาลทอยอาศย กอนการด าเนนงาน หลงการด าเนนงาน 7. ปฏบตดานโภชนาการ

17.96 18.60 16.96 17.60

2.48 2.72 2.48 2.72

1.75

1.75

412

412

.090

.110

* p-value < .05

จากตารางพบวาพฤตกรรมสงเสรมสขภาพของผสงอายระหวางกอนและหลงการเขารวมโครงการมความแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถต (p <.05) ยกเวนพฤตกรรมดานปฏบตดานโภชนาการ

ปญหาและอปสรรคของกระบวนการมสวนรวมในการพฒนาคณภาพชวตผสงอาย

กลมชมรมผสงอายในพนท ทมฐานะเศรษฐกจปานกลางจะใหความส าคญกบกระบวนการม

สวนรวมในกจกรรมสงเสรมสขภาพในชมชน ในขณะทกลมประชาชนทร ารวย และกลมทยากจนจะ

ใหความส าคญกบกจกรรมในชมชนและใหความรวมมอในระดบต า

กระบวนการพฒนาผน ามสวนส าคญอยางยงในการท าใหชมชนมสวนรวมและเหน

ความส าคญของกจกรรมสงเสรมสขภาพในชมชน ซงในกระบวนการวจยนสามารถด าเนน

กระบวนการเสรมสรางความตระหนกและการรบรของผน าตอบทบาทและความส าคญในการพฒนา

กจกรรมสงเสรมสขภาพในชมชน

แมวากลมชมรมผสงอายจะมความสามคคในการรวมกจกรรมและแสดงความคดเหนตอการ

พฒนากจกรรมดานการสงเสรมสขภาพ แตอยางไรกตามการด าเนนโครงการดานการสงเสรมสขภาพ

ในชมชนจ าเปนตองพงพาความชวยเหลอจากบคลากรและเจาหนาทภาครฐ เชน เจาหนาทสาธารณสข

และเจาหนาทจากองคกรปกครองสวนทองถน

บทท 5 สรป อภปรายผล และขอเสนอแนะ

การวจยครงนเปนการวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวม เพอศกษาพฤตกรรมสงเสรมสขภาพ

ของผสงอาย และแนวทางการด าเนนงานดานการสงเสรมสขภาพในชมชนโดยใชการมสวนรวมของ

ชมชน โดยมระยะการด าเนนการศกษา ทงสน 3 ระยะ ดงน

ระยะท 1

สวนท 1 ขอมลทวไปและภาวะสขภาพของกลมตวอยาง

กลมตวอยาง มอายเฉลย 69.70 ป มสวนสงเฉลย 157.6 เซนตเมตร น าหนกตวเฉลย 57.7 และมดชนมวลกาย (BMI) เฉลย 23.67

กลมตวอยางผสงอายเพศหญง มากกวาเพศชาย โดยเปนเพศหญง รอยละ 69.8 และเปนเพศชาย รอยละ 30.2 สถานทอยอาศยของกลมตวอยาง สวนใหญอาศยอยในเขตเทศบาล รอยละ90.9 และอาศยอยนอกเขตเทศบาล รอยละ 8.7 สถานภาพสมรสของกลมตวอยางเปนผสงอายทมสถานภาพสมรสค มากทสด รอยละ 50.9 รองลงมามสถานภาพสมรสหมาย รอยละ37.7 การนบถอศาสนาของกลมตวยาง สวนใหญนบถอศาสนาพทธ รอยละ 98.1 และศาสนาอสลาม รอยละ 1.9

บคคลทกลมตวอยางอาศยอยดวย ไดแก อาศยอยกบคสมรส รอยละ 43.37 อาศยอยกบลกหลาน รอยละ 31.0 และอาศยอยล าพงคนเดยว รอยละ 13.01

ระดบการศกษาของกลมตวอยาง สวนใหญมการศกษาระดบประถมศกษา รอยละ 56.1 ปรญญาตร หรอสงกวา รอยละ 18.6 มธยมศกษา รอยละ 16.1 ไมไดเรยนหนงสอ รอยละ 7

อาชพของกลมตวอยาง สวนใหญไมไดท างาน รอยละ 54.7 และยงประกอบอาชพทกอใหเกดรายได รอยละ 45.3

47

ความเพยงพอของรายไดของกลมตวอยาง สวนใหญมรายไดเพยงพอ รอยละ 55.7 มรายไดเหลอเกบ รอยละ 21.2 ไมเพยงพอ รอยละ 19.3 และมหนสน รอยละ 3.8

ความรสกภาวะสขภาพของตนเอง สวนใหญรสกวามสขภาพด รอยละ 46.7 รสกวาสขภาพดปานกลาง รอยละ 24.6 และรสกวาสขภาพไมด รอยละ 18.6

กลมตวอยางสวนใหญไดรบการตรวจสขภาพประจ าป รอยละ 93.7 และไมไดรบการตรวจสขภาพเพยงรอยละ 6.3 ใน 6 เดอนทผานมากลมตวอยางสวนใหญไมเคยเจบปวยจนตองเขาโรงพยาบาล รอยละ 84.1 และเคยเขารกษาตวในโรงพยาบาล รอยละ 14.2

ปญหาสขภาพทเปนอปสรรคตอการด าเนนชวตของกลมตวอยางสวนใหญ พบวามปญหาสขภาพ รอยละ 65.8และ ไมมปญหารอยละ 34.2

สวนท 2 พฤตกรรมสงเสรมสขภาพ

พฤตกรรมสงเสรมสขภาพเมอจ าแนกรายดาน ของกลมตวอยาง พบวา พฤตกรรมทม คะแนน

เฉลยสงทสดคอการสขาภบาลทอยอาศย คาเฉลย 3.64 รองลงมาคอ พฤตกรรมสงเสรมสขภาพทางจต

วญญาณและการปฏบตเพอความปลอดภย คาเฉลย 3.40 และพฤตกรรมทปฏบตนอยทสดคอ การม

ปฏสมพนธทางสงคม คาเฉลย 3.03 ระดบการปฏบตพฤตกรรมสงเสรมสขภาพโดยรวมอยในระดบด

และดมาก

ระยะท 2 กระบวนการมสวนรวมของชมชนในการพฒนาการรปแบบทเหมาะสมเพอสงเสรมสขภาพ

ผสงอาย ซงมรายละเอยดดงตอไปน

1. การจดประชมแลกเปลยนเรยนรและการวางแผนด าเนนงานอยางมสวนรวม โดยทมวจย

เขาไปท าความรจกผผน าชมชน ประธานชมรมผสงอายในชมชน เจาหนาทผใหบรการสขภาพใน

ชมชน และก าหนดประเดนในการสงเสรมสขภาพสงอาย ซงประกอบดวย การสงเสรมสขภาพกาย

และสขภาพจตของผสงอายในชมชน

48

2. ทมวจยสรปวาไดเขาใจแนวคดและกระบวนการสงเสรมสขภาพมากขน รวมทง

กระบวนการอน ๆทเกยวขอตอเนองกนเพอดและสขภาพประชาชน เชน แนวคดเกยวการพฒนา

สขภาพภาคประชาชน แนวคดเกยวกบสขภาพ แนวคดการสรางพลงอ านาจ และแนวคดการท างาน

โดยอาศยภาคเครอขาย ซงเปนกระบวนการทส าคญในการสงเสรมความเขมแขงใหชมชนพฒนา

ศกยภาพดานการสงเสรมสขภาพดวยตนเอง และสามารถถอดบทเรยนและสรปการเรยนรไดในแต

ประเดนตาง ๆดงน

ทมวจยสรปวาไดเขาใจแนวคดและกระบวนการสงเสรมสขภาพมากขน รวมทงกระบวนการ

อน ๆทเกยวของตอเนองกนเพอดและสขภาพประชาชน เชน แนวคดเกยวการพฒนาสขภาพภาค

ประชาชน แนวคดเกยวกบสขภาพ แนวคดการสรางพลงอ านาจ และแนวคดการท างานโดยอาศยภาค

เครอขาย ซงเปนกระบวนการทส าคญในการสงเสรมความเขมแขงใหชมชนพฒนาศกยภาพดานการ

สงเสรมสขภาพดวยตนเอง และสามารถถอดบทเรยนและสรปการเรยนรไดในแตประเดนตาง ๆ ดงน

งานอดเรกทผสงอายชอบไดแก การท างานบาน นงคยกบเพอนบาน ปลกตนไม เลยงสตว

ฟงเพลง ดโทรทศน ปนจกรยาน อานหนงสอ นงสมาธ เลยงหลาน ออกก าลงกาย

กจกรรมการออกก าลงกายทปฏบตประจ าไดแก การเดน ออกก าลงกายดวยยางยด

เตนแอโรบค โยคะ ปนจกรยาน ดแลตนไม

แนวทางในการปฏบตเพอคลายความเครยดและวตกกงวล ไดแก พดคยกบเพอนบาน ปลก

ตนไม เลยงสตว นอนพกผอน ฟงวทย ดโทรทศน ฝกสมาธ ระบายเลาใหลกๆฟง

เมอรสกไมเจบปวยเลกนอยผสงอายมแนวทางในการดแลตนเองไดแก การซอยากนเอง

รบประทานยาสมนไพร ไปพบแพทยหรอเจาหนาทสาธารณสข

การสนบสนนและใหก าลงใจสมาชกในครอบครว ไดแก การปลอบโยนกน พดคย ปรกษา

กน การชวยดแลความเปนอย ชวยเหลอยามเจบปวย

49

สงทผสงอายรสกภาคภมใจเมอเขารวมกจกรรมสงเสรมสขภาพ คอ ภมใจทไดเขารวม

กจกรรม ไดเปนสวนหนงกจกรรมสงเสรมสขภาพ ไดเรยนรวธการบ าบดตางๆ โดยเฉพาะในทาง

พระพทธศาสนา ไดปฏบตงานเปนอาสาสมครสาธารณสขของต าบล มภมใจไดท ากจกรรมกบเพอน

ไดชวยเหลอดแลสขภาพคนอน จตใจสงบ ไดรบความรเพมเตม รจกเพอนมากขน มก าลงใจมากขน

ประโยชนทไดรบจากการเขารวมกจกรรมสงเสรมสขภาพในชมรมผสงอาย ไดแก การฝก

สมาธ ดานความคด การก าหนดจตใจ ไดรบความรมากขน สามารถน าไปใชไดในชวตประจ าวน

อารมณด ผอนคลายความเครยด

ความประทบใจเมอเขารวมกจกรรมสงเสรมสขภาพในชมรมผสงอาย ประทบใจในการเขา

รบฟงบรรยายทางวชาการเพอสขภาพ การไดพบปะพดคยแลกเปลยนประสบการณ การไดรบความร

ใหมๆ ความเปนกนเองของเพอน ๆทมารวมกจกรรม

ปญหาและอปสรรคในการเขารวมกจกรรมสงเสรมสขภาพในชมรมผสงอาย ไดแก การ

เดนทางเนองจากไมมรถสวนตว เวลาไมเหมาะสม ตองท างานสวนตว

การมสวนรวมในการจดกจกรมสงเสรมสขภาพในชมรมผสงอาย ไดแก เปนผเขารวม

กจกรรม เปน อาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบาน เปนคนสาธต บรรยายใหความรแกสมาชก การ

ไปเยยมบานผสงอาย

การไดรบการสนบสนนและชวยเหลอในการด าเนนกจกรรมสงเสรมสขภาพจากหนวยงาน

หรอสมาชกในชมรมผสงอาย ไดแก การประชาสมพนธกจกรรมตางๆ การตรวจสขภาพทวไปและ

การตรวจคดกรองโรค มวทยากรทมความรมาบรรยายและด าเนนกจกรรม

50

ระยะท 3

พฤตกรรมสงเสรมสขภาพของผสงอายระหวางกอนและหลงการเขารวมโครงการมความแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถต (p <.05) ยกเวนพฤตกรรมดานปฏบตดานโภชนาการกลมชมรมผสงอายในพนท ทมฐานะเศรษฐกจปานกลางจะใหความส าคญกบกระบวนการมสวนรวมในกจกรรมสงเสรมสขภาพในชมชน ในขณะทกลมประชาชนทร ารวย และกลมทยากจนจะใหความส าคญกบกจกรรมในชมชนและใหความรวมมอในระดบต า กระบวนการพฒนาผน ามสวนส าคญอยางยงในการท าใหชมชนมสวนรวมและเหนความส าคญของกจกรรมสงเสรมสขภาพในชมชน ซงในกระบวนการวจยนสามารถด าเนนกระบวนการเสรมสรางความตระหนกและการรบรของผน าตอบทบาทและความส าคญในการพฒนากจกรรมสงเสรมสขภาพในชมชน แมวากลมชมรมผสงอายจะมความสามคคในการรวมกจกรรมและแสดงความคดเหนตอการพฒนากจกรรมดานการสงเสรมสขภาพ แตอยางไรกตามการด าเนนโครงการดานการสงเสรมสขภาพในชมชนจ าเปนตองพงพาความชวยเหลอจากบคลากรและเจาหนาทภาครฐ เชน เจาหนาทสาธารณสข และเจาหนาทจากองคกรปกครองสวนทองถน

อภปรายผลการวจย

จากการศกษาสถานการณดานภาวะสขภาพของผสงอายในจงหวดระยองพบวาสวนใหญประเมนภาวะสขภาพของตนเองอยในเกณฑด และปานกลาง ซงสอดคลองกบปญหาสขภาพทพบไดบอยในผสงอาย ไดแก ปญหาดานการมองเหน การหาของชองปากและจ านวนฟนนอยกวา 20 ซ และพบปญหาการหกลมในกลมตวอยางถงรอยละ 32.1 ดงนนเจาหนาทหรอบคลากรทเกยวของ ตองใหความรแกผสงอายในเรององคความร เรองการดแลสขภาพชองปาก และฟน การปองกนการหกลม เชน การออกก าลงกายเพอเพมความแขงแรงใหกระดกและกลามเนอ การดแลสงแวดลอมทอยอาศย แสงสวางตองเพยงพอ เชนในหองน า หองครว ราวจบบนได หรอทางเดนทลาดชน เปนตน (สถาบนเวชศาสตรผสงอาย, 2549)

51

การศกษาพฤตกรรมสงเสรมสขภาพ จ าแนกเปน 7 องคประกอบดงตอไปน 1. การมปฏสมพนธทางสงคม พฤตกรรมสงเสรมสขภาพทมคะแนนเฉลยสงทสดคอการ

สงเกตอาการผดปกตของตนเอง คาเฉลย 3.47 รองลงมาคอ การพงพาชวยเหลอซงกนและกนกบเพอน

บานใกลเคยง คาเฉลย 3.28 และพฤตกรรมทปฏบตนอยทสดคอ การปรกษาคนในครอบครว ญาต

เพอนบาน ในเรองการปฏบตตวทเหมาะสมตอสขภาพ คาเฉลย 2.47 ดงนนการปรกษาหารอใน

ประเดนปญหาสขภาพกบคนในครอบครว บคลากรสาธารณสข หรอเพอนบาน รวมทงอาสาสมคร

สาธารณสขในชมชนเพอการดแลตนเองและการปฏบตตวเพอสงเสรมสขภาพทดยงขน(Pender,

1996; Pongsaengpan, 2009)

2. พฤตกรรมสงเสรมสขภาพดานสขภาพทางจตวญญาณของกลมตวอยาง พบวา พฤตกรรมทม คะแนนเฉลยสงทสดคอการยอมรบสภาพทเปนอยในปจจบน คาเฉลย 3.60 รองลงมาคอ การรสกมความสขและพอใจเมอนกถงชวตทผานมา คาเฉลย 3.57 และพฤตกรรมทปฏบตนอยทสดคอ การสมหวงในสงทตองการ และการไดใชชวตในวยสงอายตามทมงหวงไวแลว คาเฉลย 2.98 ดงนนผรบผ ชอบในการดแลผสงอายในชมชน ควรสงเสรมใหมกจกรรมเพอแลกเปลยนเรยนรรวมกน เพอใหสามารถรบรความเปนจรงในชวต การยอมรบตนเอง การแสดงความคดและพฤตกรรมตาง ๆ ตามธรรมชาต มความหวงใยสงคม และชมชน ความประทบใจในประสบการณพนฐาน และวฒนธรรมอยางเขาใจ การสรางสมพนธภาพระหวางบคคล และเขาใจชวตจากโลกทศนทมเปาหมาย และกจกรรมการฝกความคดสรางสรรคในกลม หรอชมรมผสงอายในชมชน (ขนษฐา นนทบตร และคณะ, 2550) 3. พฤตกรรมสงเสรมสขภาพดานสขภาพดานการออกก าลงกาย ของกลมตวอยาง พบวา พฤตกรรมทม คะแนนเฉลยสงทสดคอการท ากจกรรมเพอยดเสนยดสาย เชน แกวงแขน ยดขา คาเฉลย 3.45 รองลงมาคอ การออกก าลงกายจนกระทงมเหงอออก คาเฉลย 3.34 และพฤตกรรมทปฏบตนอยทสดคอ การออกก าลงกายจนรสกวาหวใจเตนเรวและแรงขนคาเฉลย 2.96 การออกก าลงกายเปนพฤตกรรมสงเสรมสขภาพทควรสงเสรมใหมการปฏบตเปนประจ าและตอเนอง ผสงอายทออกก าลงกายสม าเสมอจะเกดประโยชนตอรางกาย โดยระบบตาง ๆ ของรางกายท างานดขน เกดความแขงแรงมความพรอมในการท ากจกรรมมากขน ทงยงชวยลดความเสยงในการเกดโรคเรอรงตาง ๆ (สถาบนเวชศาสตรผสงอาย, 2549)

52

4. พฤตกรรมสงเสรมสขภาพดานการปฏบตเพอความปลอดภย ของกลมตวอยาง พบวา พฤตกรรมทม คะแนนเฉลยสงทสดคอการเดนอยางระมดระวง เพอปองกนการเกดอบตเหต คาเฉลย 3.57รองลงมาคอ การระมดระวงการลนลมในหองน าและการลนไถลในบาน คาเฉลย 3.55 และพฤตกรรมทปฏบตนอยทสดคอ การสวมรองเทาสนเตย หมสน หรอรดสน คาเฉลย 3.02 เจาหนาทหรอบคลากรสาธารณสขควรใหความส าคญการการสนบสนนการด าเนนกจกรรมเพอสงเสรมการปฏบตเพอความปลอดภยส าหรบผสงอาย เพอปองกนการเกดอบตเหตภายในบานและนอกบรเวณบานทอาจจะเกดขนกบผสงอาย เชนการปองกนการหกลมในผสงอาย ซงเกดขนไดบอยและเปนสาเหตของการบาดเจบและเสยชวตไดในผสงอาย (สถาบนเวชศาสตรผสงอาย, 2549) 5. พฤตกรรมสงเสรมสขภาพดานสขภาพดานการจดการกบความเครยด ของกลมตวอยาง พบวา พฤตกรรมทม คะแนนเฉลยสงทสดคอการสามารถเผชญกบปญหาตาง ๆ ไดอยางมสต คาเฉลย 3.57รองลงมาคอ การบอกกบตนเองวาปญหาทกอยางแกไขได คาเฉลย 3.51 และพฤตกรรมทปฏบตนอยทสดคอ การปฏเสธค าขอรองของผอนบางในบางโอกาส คาเฉลย 2.83 ดงนนควรสงเสรมใหมกจกรรมทเหมาะสมเพอการจดการกบความเครยดส าหรบผสงอาย เชนกจกรรมนนทนาการ การสงเสรมใหสมาชกในครอบครวไดใชเวลาวางรวมกนตลอดจนการสนบสนนจากกลมเพอน หรอชมรมผสงอายดวยการดและเอาใจใสซงกนและกน การแลกเปลยนพบปะพดคยเพอระบายความทกขใจตาง ๆ ซงถอวาเปนการผอนคลายความเครยดไดเปนอยางด (Pongsaengpan, 2009) 6. พฤตกรรมสงเสรมสขภาพดานการสขาภบาลทอยอาศย ของกลมตวอยาง พบวา พฤตกรรมทม คะแนนเฉลยสงทสดคอการจดการหรอดแลทอยอาศยใหมแสงสวางเพยงพอทจะมองเหนสงตางๆ ไดอยางชดเจน และจดการหรอดแลทอยอาศยใหมอากาศถายเทสะดวก คาเฉลย 3.77 รองลงมาคอ การจดเกบหรอดแลเครองใชภายในบานใหเปนระเบยบไมเกะกะทางเดน คาเฉลย 3.66 และพฤตกรรมทปฏบตนอยทสดคอ การจดการหรอใหผอนดแลบรเวณรอบ ๆ บานใหสะอาดอยเสมอ คาเฉลย 3.53 การดแลความสะอาดและความเรยบรอยทงภายในและภายนอกบรเวณบานเปนสงทควรสนบสนนใหบคคลในครอบครว และผสงอายเหนความส าคญเพอใหเกดการปฏบตเปนประจ า ทงนจะชวยใหปองกนการเจบปวย และการเกดอบตเหตตอผสงอายได (ขนษฐา นนทบตร และคณะ, 2550) 7. พฤตกรรมสงเสรมสขภาพดานการปฏบตดานโภชนาการ ของกลมตวอยาง พบวา

พฤตกรรมทม คะแนนเฉลยสงทสดคอการรบประทานผก คาเฉลย 3.66 รองลงมาคอ การรบประทาน

ผลไม คาเฉลย 3.47และพฤตกรรมทปฏบตนอยทสดคอ การรบประทานอาหารประเภททอด หรอเนอ

53

ตดมน คาเฉลย 1.53 ดงนนบคลากรสาธารณสขในชมชน ควรใหความส าคญกบการด าเนนกจกรรม

เพอการสงเสรมพฤตกรรมดานโภชนาการส าหรบผสงอาย และบคคลทเกยวของรวมทงผดแลผสงอาย

โดยใชกระบวนการแลกเปลยนเรยนรดานองคความรทเกยวกบโภชนาการส าหรบผสงอาย การเลอก

บรโภคอาหารทถกตองเหมาะสมกบความตองการของรางกาย โดยค านงถงแหลงอาหารทสามารถหา

ไดงายในชมชนและสอดคลองกบวถการด าเนนชวต และปญหาสขภาพหรอโรคทผสงอายเปนอย ซง

จะเปนสวนส าคญในการดแลสขภาพผสงอายในชมชน (สถาบนเวชศาสตรผสงอาย, 2549)

การศกษาแนวคดการมสวนรวมภาคประชาชนตอกระบวนการสงเสรมสขภาพ รวมทงกระบวนการอน ๆทเกยวของตอเนองกนเพอดและสขภาพประชาชน เชน แนวคดเกยวการพฒนาสขภาพภาคประชาชน แนวคดเกยวกบสขภาพ แนวคดการสรางพลงอ านาจ และแนวคดการท างานโดยอาศยภาคเครอขาย ซงเปนกระบวนการทส าคญในการสงเสรมความเขมแขงใหชมชนพฒนาศกยภาพดานการสงเสรมสขภาพดวยตนเอง และสามารถถอดบทเรยนผานกระบวนการเรยนรของผสงอาย ทมวจย และบคลกร ภาคเครอขายในชมชนได (ขนษฐา นนทบตร และคณะ, 2550) ความสามคคและการใหความรวมมอของสมาชกในชมชนสามารถอธบายถงปจจยก าหนดความเขมแขงในการด าเนนงานดานการสงเสรมสขภาพผสงอายในชมชน ทงนความสามคคและการใหความรวมมอในการด าเนนกจกรรมเพอการสงเสรมสขภาพผสงอายในชมชนทอยในระดบดนนสวนใหญจะมาจากพนฐานของชมชนโดยเฉพาะอยางยง ลกษณะการมอาชพในชมชนทคลายคลงกน การเผชญกบปญหาดานสภาพแวดลอมทคลายคลงกน และประเดนของการจดสรรทรพยากรในชมชนทเกยวของกบการด าเนนกจกรรมดานสขภาพจะมความส าคญตอความย งยนของชมชนในการด าเนนงาน โดยเฉพาะอยางยงงบประมาณของชมชน เปนตน (มทนา พนานรามย และคณะ, 2546)

54

ขอเสนอแนะในการวจย

1. การศกษาวจยครงนเปนการศกษาขอมลพนฐานทเกยวกบภาวะสขภาพ และพฤตกรรมสงเสรมสขภาพผสงอาย ซงสามารถน าขอมลไปประยกตใชในการพฒนางานวจยเพอการพฒนาคณภาพชวตผสงอายในชมชนตอไป

2. ควรพฒนาโครงการวจยเพอพฒนาองคความรเพอสงเสรมการปฏบตพฤตกรรมสขภาพ หรอพฤตกรรมสงเสรมสขภาพผสงอายอยางตอเนองและสอดคลองกบบรบทของชมชน

3. การศกษากระบวนการเพอพฒนาศกยภาพแกนน าหรอเครอขายดานการดแลสขภาพผสงอายในชมชน

ประวตคณะผวจย

หวหนาโครงการวจย (สดสวนทท าการวจย 80 %) 1. ชอ - นามสกล (ภาษาไทย) นาย ไพบลย พงษแสงพนธ

ชอ - นามสกล (ภาษาองกฤษ) Mr, Paiboon Pongsaengpan 2. เลขหมายบตรประจ าตวประชาชน 3400500730351 3. ต าแหนงปจจบน อาจารย 4. หนวยงานและสถานทอยทตดตอไดสะดวก พรอมหมายเลขโทรศพท โทรสาร และ

ไปรษณยอเลกทรอนกส (e-mail) ภาควชาสขศกษา คณะสาธารณสขศาสตร ม.บรพา จ.ชลบร /20131 โทร.038102738 โทรสาร. 038745791

5. ประวตการศกษา B.Sc. (Health Education) มหาวทยาลยบรพา พ.ศ.2541 M.Ed. มหาวทยาลยบรพา พ.ศ. 2546 Ph.D. (Public Health) International Program มหาวทยาลยขอนแกน พ.ศ. 2553

6. สาขาวชาการทมความช านาญพเศษ (แตกตางจากวฒการศกษา) ระบสาขาวชาการ การสงเสรมสขภาพ สขศกษาและพฤตกรรมสขภาพ การพฒนาสขภาพชมชน

7. ประสบการณทเกยวของกบการบรหารงานวจยทงภายในและภายนอกประเทศ โดยระบสถานภาพในการท าการวจยวาเปนผอ านวยการแผนงานวจย หวหนาโครงการวจย หรอผ รวมวจยในแตละผลงานวจย

2.1 ผอ านวยการแผนงานวจย : ชอแผนงานวจย 2.2 หวหนาโครงการวจย : ชอโครงการวจย รปแบบงานสงเสรมสขภาพส าหรบ

ผสงอายในศนยสขภาพชมชน จงหวดขอนแกน 2.3 งานวจยทท าเสรจแลว : ชอผลงานวจย THE EFFECTIVENESS OF AN

OLDER ADULT PARTICIPATION ON HEALTH PROMOTION PROGRAM AT A PRIMARY CARE UNIT IN KHON KAEN PROVINCE, THAILAND ปทพมพ 2009 การเผยแพรตพมพใน Journal of Science, Technology, and Humanities. และแหลงทน

2.4 ไพบลย พงษแสงพนธ. ภาวะสขภาพและพฤตกรรมสงเสรมสขภาพผสงอายในภาคตะวนออก. การประชมวชาการ การพฒนาชนบททย งยน 2556 ครงท 3 “ชมชนทองถน ฐานรากการพฒนาประชาคมอาเซยน” 9-10 พ.ค. 2556. หนา 519 –521.

2.5 ไพบลย พงษแสงพนธ และยวด รอดจากภย. การมสวนรวมของชมชนในการสงเสรมสขภาพผสงอายในภาคตะวนออกของประเทศไทย. วารสารสาธารณสข มหาวทยาลยบรพา. 2557, 9(2).

ผรวมวจย (สดสวนทท าการวจย 20 %) 1. ผศ.ดร. ยวด รอดจากภย Asst. Prof .Dr. Yuvadee Rodjarkpai 2. เลขหมายบตรประจ าตวประชาชน 3102300300935 3. ต าแหนงปจจบน ผชวยศาสตราจารย 4. หนวยงานและสถานทอยทตดตอไดสะดวก พรอมหมายเลขโทรศพท โทรสาร และ ไปรษณย

อเลกทรอนกส ภาควชาสขศกษา คณะสาธารณสขศาสตร ม .บรพา จ .ชลบร /20131 โทร.038102738 โทรสาร. 038745791 e-mail : yuvadee@buu.ac.th

5. ประวตการศกษา ปรญญาตร วท.บ.(สขศกษา) มหาวทยาลยมหดล ปรญญาโท วท.ม.(สาธารณสขศาสตร) สาขาสขศกษา มหาวทยาลยมหดล ปรญญาเอก ส.ด. (สขศกษาและพฤตกรรมศาสตร) มหาวทยาลยมหดล สาขาสขศกษาและพฤตกรรมศาสตร

6. สาขาวชาการทมความช านาญพเศษ (แตกตางจากวฒการศกษา) ระบสาขาวชาการ

การสงเสรมสขภาพ สขศกษาและพฤตกรรมสขภาพ การพฒนาสขภาพชมชน 7.ประสบการณทเกยวขอ งกบการบรหารงานวจยทงภายในและภายนอกประเทศ โดยระบสถานภาพในการท าการวจยวาเปนผอ านวยการแผนงานวจย หวหนาโครงการวจย หรอผรวมวจยในแตละผลงานวจย

ยวด รอดจากภย.(2547). สภาพการด าเนนงานสขศกษาของหวหนาสถานอนามยในภาคตะวนออก. สถานการณ การ ด าเนนงานสขศกษาของหวหนางานในสถานบรการสขภาพในภมภาคตะวนออก . วารสารสขศกษา, 27(97): 54-69. เปนหวหนาโครงการวจย

รตนา สนธภค ยวด รอดจากภย มณรตน ภาคธป สวรรณา จนทรประเสรฐ สธร รตนะมงคลกล ไพลน ศรสขโข และอรอมา ซองรมย . ( 2547) การพฒนาขดความสามารถระยะยาวและถายทอดเทคโนโลยสชมชน

ดานคณภาพชวตในโรคเลอดจางธาลสซเมย. . เปนผรวมโครงการวจย ยวด รอดจากภย เวธกา กลนวชต คะนงนจ อสมาศ และกาญจนา พบลย(2548) การศกษาวถชวตของผประกอบอาชพ

ท าขาวหลาม เปนหวหนาโครงการวจย ยวด รอดจากภย และเอกลกษณ จนเจรญ(2549) การส ารวจและประเมนสถานการณการสรางเสรมสขภาพ คณะสาธารณสขศาสตร มหาวทยาลยบรพา เปนหวหนาโครงการวจย ยวด รอดจากภย กลวด โรจนไพศาลกจ และไพบลย พงษแสงพนธ. .(2549).รปแบบการพฒนาคณภาพการปองกน

และการดแลผตดเชอเอชไอว และผปวยเอดส ในโรงพยาบาลจงหวดระยอง . วารสารสขศกษา, 29(103): 34-103. เปนหวหนาโครงการวจย ยวด รอดจากภย รชน สรรเสรญ และวรรณรตน ลาวง.(2550). การพฒนาโปรแกรมการเสรมสรางพลงอ านาจ

ของญาตทดแลผใหญปวยเรอรงทบาน. วารสารสาธารณสขมหาวทยาลยบรพา, 2(1): 58-62. เปนหวหนาโครงการวจย

ยวด รอดจากภย และนยม จนทรนวล (2550) การสรางแกนน านสตเพอลดละเลกสรา และบหร. มหาวทยาลยบรพา. เปนหวหนาโครงการวจย

ยวด รอดจากภย และนภา มหารชพงศ (2551)สมรรถนะทางวฒนธรรมของนสตคณะสาธารณสขศาสตร เปนหวหนาโครงการวจย รชน สรรเสรญ เบญจวรรณ ทมสวรรณ วรรณรตน ลาวง ยวด รอดจากภย รจนา ปณโถทก ชตมา ฉนทมตร

โอภาส (2551) ถอดบทเรยนการจดระบบบรการฟนฟสมรรถภาพคนพการในสถานบรการปฐมภมและโรงพยาบาลชมชน เปนผรวมโครงการวจย

ยวด รอดจากภย และคณะ (2552) รายงานการประเมนผลมหาวทยาลยสรางเสรมสขภาพ มหาวทยาลยบรพา เปนหวหนาโครงการวจย ยวด รอดจากภย และนภา มหารชพงศ (2553)สมรรถนะทางวฒนธรรมของนสตคณะสาธารณสขศาสตร วารสารสาธารณสขศาสตร ฉบบท2 ปท40 ( พฤษภาคม-สงหาคม 2553) เปนหวหนา โครงการวจย ประสทธ กมลพรมงคล ยวด รอดจากภยและ วรรณภา อศวชยสวกรม (2553) ผลของโปรแกรมสรางเสสขภาพ

ตอพฤตกรรมการสบบหรของนกเรยนมธยมศกษาชนปท1 อ าเภอหนองใหญ จงหวดชลบร วารสารสาธารณสขมหาวทยาลยบรพา, 5(1):29-38.

ยวด รอดจากภย ( 2553) รายงานการวจยและพฒนาระบบเพอการปองกนและแกไขปญหาเอดส จงหวดชลบร) เปนหวหนาโครงการวจย

Lawang, W., Sunsern, R., Samartkit, N., Rodjarkpai, Y. (2005). Factors influencing on Health Status of Family Caregiver with Chronically Ill Adult in the Eastern Region, Thailand. Invited Session,

The 7th International Family Nursing Conference. University of British Columbia, Canada, June 1-4, 2005. เปนผรวมโครงการวจย

Wannarat Lawang, Rachanee Sunsern, Yuvadee Rodjarkpai. (2004). Evidences and Needs of Family Caregiver with Chronically Ill Adults. Journal of Phrapokklao Nursing College, 15(2): 17-27. เปนผรวมโครงการวจย Yuvadee Rodjarkpai. (2002). Quality Improvement Model for Community Hospitals Health Education

programme in Chantaburi Province. Journal of Health Education, 25(91): 14-27. เปนหวหนาโครงการวจย Yuvadee Rodjarkpai, Rachanee Sunsern, Wannarat Lawang. (2007). Empowering Program Development for Family caregivers of Chronically Ill Adults. Invited session, The Festival of international

Conferences on Caregiving, Disability Aging and Technology (FICCDAT). Toronto, Ontario, Canada. June 16 – 19, 2007.