concerto copenhagenmendelssohn, het wonderkind

de

puur muziek

03.03.2012 | 20:00 | concertZaaL

2

programma UItVoerDers

W.a. mozart (1756-1791) | divertimento in d, k 136 Allegro Andante Presto

F. mendelssohn (1809-1847) | Vioolconcerto in d solist: Frederik From Allegro Andante Allegro

PAUZE

W.a. mozart | serenata notturna in d, k 239 marsch menuett rondo

F.mendelssohn | sinfonia voor strijkers nr. 9 Grave -Allegro Andante scherzo - trio piu lento Allegro vivace

dit concert wordt opgenomen door klara en wordt uitgezonden op dinsdag 10 april om 20u.

Directie | lars Ulrik mortensensolist | Frederic From

eerste vioolFredrik From Jens soelgaardhanna Ydmarkkarnerva kuutilainenJohanna Anderssonmaria soelgaard holm

tweede vioolAntina hugossonGabriel Baniaelisabet enebjörnlena tovemerete steffensen

altviooltorbjörn köhlrastko roknicBryndis BragadottirAnna r. kinman

cellothomas Pittmime BrinkmannJudith-maria Blomsterbergkate hearne

contrabasmattias FrostensonJoakim Peterson

pauken | Patric raab

3

We horen vanavond jonge werken van twee muzikale wonderkinderen: Mendelssohn en Mozart. Die muziek wordt voor u uitgevoerd door het sprankelende Scandinavische baro-korkest Concerto Copenhagen. Klassiek en romantisch repertoire laten weerklinken vanuit het perspectief van de historische uitvoeringspraktijk, op darmsnaren en met romantische strijkstokken dus: het is allang geen wereldprimeur meer. Toch blijft het onze oren verrassen. Een uitvoering die de muziek haar prikkelende frisheid teruggeeft. Bovendien verbindt deze aanpak de muziek opnieuw met het klankbeeld van alles wat ervoor kwam: de muziek die deze wonderkin-deren als voorbeelden hoorden in hun jeugd.

Mendelssohn Felix Mendelssohn werd in 1809 geboren in Hamburg als tweede kind van Abraham en Lea Mendelssohn. Zijn vader bestierde er het Hamburgse filiaal van de bank J&A Mendels-sohn, die hij samen met zijn broer had opge-richt. Het gezin verhuisde in 1811 naar Ber-lijn en het is voornamelijk daar dat de jonge Mendelssohn zijn muzikale opleiding genoot, onder supervisie van zijn moeder Lea en bijna altijd samen met zijn vier jaar oudere zus Fanny. In 1816 en 1817, Mendelssohn was toen zeven jaar oud, reisde de familie naar Parijs. De kin-deren volgden er pianoles bij Marie Bigot, in die tijd een bekende pianiste die bewonderd werd door onder andere Haydn en Beetho-ven. Ze speelden er ook kamermuziek met de Franse violist Pierre Baillot, een leerling van de bekende Franse violist Pierre Rode. Toen

al werden her en der reacties over hun alle begrip overstijgende virtuositeit genoteerd. Terug in Berlijn kreeg Mendelssohn pianoles van Ludwig Berger - een leerling van Clementi - en vioolles van C.W. Henning. In 1819 - het kleine muziekwonder was dan tien - begon Mendelssohn ook repetities bij te wonen van de Berlin Singakademie. Die Singakademie stond onder leiding van Carl Friedrich Zelter en wijdde zich geheel aan de uitvoering van 18de-eeuwse muziek. Daar kwamen Felix en zijn zus voor het eerst in contact met wat ze zelf ‘serieuze muziek’ noemden: Bach en Händel. Felix begon mee te zingen in het koor en later dat jaar startte hij ook met composi-tielessen onder leiding van Zelter. Die Zelter, overigens een toegewijde vriend van Goethe, zou een heel belangrijke rol spelen in Felix’ muzikale ontwikkeling. Zijn onderwijs was streng en gebaseerd op de compositietechnieken van de 18de eeuw. Hij liet Felix choralen schrijven, omkeerbaar con-trapunt, canons, fuga’s in twee en drie stem-men… Ook de sonatevorm, zoals die bij Haydn en Mozart tot bloei kwam, stond op het menu van Zelters lessen. Waar Fanny rond die leeftijd door haar ouders eerder afgeremd werd om haar pad verder in de muziek te ontwikkelen, werd Felix ten volle aangemoedigd. Zijn eerste volwaardige composities rolden vanaf 1820 uit zijn pen. Zijn eerste singspiel ‘Die Soldatenliebschaft’ werd ten huize Mendelssohn uitgevoerd ter ere van Felix’ twaalfde verjaardag. Niet alleen de studie van 18de-eeuwse meesters beïnvloedde de jonge Mendelssohn. De pre-mière van Carl Maria von Weber’s opera ‘Der

menDeLssohn, het WonDerkInD

4

Freischütz’ liet een diepe indruk na op Men-delssohn. Niet lang daarna nam Zelter Men-delssohn mee op een trip naar Weimar, waar hij de toen zeventigjarige Goethe ontmoette. Ook die ontmoeting zou hem niet loslaten. In die jaren begon hij te werken aan de sinfonia’s voor strijkorkest waarvan we er vanavond eentje zullen horen.

Sinfonia voor strijkers Nr. 9De twaalf sinfonia’s die hij componeerde tussen 1821 en 1823 zijn Mendelssohns eerste echte experimenten met volledige meerdelige werken. Ze maakten ongetwij-feld deel uit van Mendelssohn’s studietraject bij Zelter: ze staan bol van de zelf opgelegde compositorische uitdagingen, zeker wat het contrapunt betreft. Tegelijk zijn het wel dege-lijk onafhankelijke werken die de status van ‘compositieoefening’ én die van ‘jeugdwerk’ ver overstijgen. Doorheen de twaalf sinfonia’s ontwikkelde Mendelssohn stap voor stap zijn eigen stijl. In de eerste sinfonia’s is de invloed van Ita-liaanse barokcomponisten zoals Sammartini duidelijk hoorbaar, vanaf de zesde sinfonia horen we dan weer heel scherp de voorbeel-den van Mozart en Haydn met mooi gebalan-ceerde thema’s en symmetrische frases. In Sinfonia Nr. 9 betrad Mendelssohn uit-eindelijk voorzichtig de romantische esthe-tiek. Door het menuet te vervangen door een scherzo maakte hij ruimte voor het grillige en het onverwachte. In datzelfde deel laat hij ook een Zwitsers volksliedje weerklinken dat hij noteerde tijdens een reis naar Zwitserland – ook een typisch romantisch procedé.In Sinfonia Nr. 9 horen we dus voor het eerst heel duidelijk alle elementen die samen de kern zullen vormen van Mendelssohns mature stijl - en dat op het moment dat de componist nog maar 12 jaar oud is. Vooreerst

de immer terugkerende fascinatie voor de meesters uit het verleden: een karakteris-tieke liefde voor contrapunt (in een tijd waarin veel componisten zoals bijvoorbeeld Berlioz contrapunt absoluut verafschuwden) en een natuurlijk begrip van de elegante frasering en de heldere thema’s van Mozart en Haydn. Tegelijk blijft Mendelssohn niet onaangeroerd door de romantiek. Ook Beethoven en Weber drukten hun stempel op Mendelssohns stijl. De romantiek is bij Mendelssohn vooral te horen in het capricieuze, het bizarre en het onvoorspelbare. Omwille van die boeiende combinatie van nieuw en oud noemde Schu-mann hem: “the Mozart of the 19th century, the most briljant musician to penerate the contradictions of the age and the first to reconcile them.”

Vioolconcerto in dMendelssohn schreef dit concerto in 1822 voor de violist Eduard Rietz, lid van het Ber-lijns hoforkest, een goede vriend van Men-delssohn en tegelijk ook zijn vioolleraar op dat moment. Rietz had in Parijs gestudeerd bij de Franse violist Pierre Rode. Hij was op die manier bekend met de muziek van de Franse vioolschool en de muziek van compo-nisten zoals Viotti en Kreutzer. Ook Mendels-sohn had als kind les gevolgd in Parijs en had dus ook kunnen proeven van die excentriek virtuoze speelstijl. Mendelssohns voorliefde voor 18de-eeuwse muziek is duidelijk hoor-baar in de formele organisatie van bijvoor-beeld het eerste deel van het concerto: Men-delssohn imiteert hier het ritornello-principe met afwisselende tutti’s en solo-passages. Maar in de zeer virtuoze uitwerking van de vioolpartij horen we duidelijke echo’s van de Franse vioolschool. Dit jeugdige vioolconcerto stond lang in de schaduw van Mendelssohns latere concerto

5

voor viool in mi klein. Yehudi Menuhin haalde in het midden van de vorige eeuw het manus-cript van dat concerto van onder het stof, hij gaf de partituur uit en creëerde het concerto voor het eerst voor een twintigste-eeuws publiek in 1952 in Carnegie Hall in New York.

MozartMozarts levensverhaal is ons allen welbe-kend. Ook hij groeide op als ‘enfant prodige’ zonder weerga en deed op verbazingwek-kende jonge leeftijd de wereld versteld staan, net zoals Mendelssohn, niet alleen met zijn pianospel, maar ook met zijn composities. Leopold Mozart, zijn vader, was daarbij zijn coach. Hij nam de jonge Mozart mee op een ‘Grand Tour’, een grote reis doorheen alle uithoeken van Europa, die alles bij elkaar wel tien jaar duurde. Het Europese publiek leerde zo niet alleen Mozart kennen, maar Mozart zelf raakte vooral ook ondergedompeld in alle Europese stijlen die op dat moment gangbaar waren. Ook Mendelssohn zou, in de periode na de sinfonia’s, een dergelijke grote reis onder-nemen. Net als bij de jonge Mozart bekoorde vooral Italië hem. Zijn overbekende Italiaanse symfonie getuigt van die voorliefde. Nog een opmerkelijke gelijkenis tussen beide wonder-kinderen: ook Mozart had, net zoals Mendels-sohn een muzikale zus, Nannerl, die gaan-deweg in de schaduw van haar broer moest blijven staan.De werken die we vanavond zullen horen, componeerde Mozart in zijn latere tiener-jaren, een periode waarin hij na enkele lan-gere reizen naar Italië een tijdlang terug in Salzburg verbleef vooraleer hij in 1780 als 24-jarige vol ongeduld zijn opwachting in Wenen zou maken.

Divertimento in D, K 136Mozart was 16 jaar oud toen hij dit diverti-mento schreef. Divertimento’s schrijven was in die periode van zijn leven blijkbaar een vro-lijk tijdverdrijf voor hem. Hij schreef er heel wat en zijn divertimento K563 is zelfs het langste stuk dat in het genre ooit geschre-ven werd. Het zijn als het ware pretentie-loze ‘minisymfonietjes’, waarin Mozart vrij kon experimenteren. Het divertimento K136 is een speels werk vol Italiaans elan waarin we duidelijk de indrukken horen die Mozart opdeed tijdens zijn reizen naar Italië. In het laatste deel horen we populaire dansritmes en zelfs een kleine fuga op het einde.

Serenata Notturna in D, K 239Deze serenade werd geschreven in 1776. Ze wijkt qua bezetting af van de andere serena-des die Mozart schreef, omdat ze geen gebruik maakt van blazers. Mozart maakt hier gebruik van de barokke concerto grosso-textuur, waarbij een solistisch concertino bestaande uit een eerste viool, een tweede viool, een alt-viool en een contrabas, de dialoog aangaat met het volle tutti-orkest dat door Mozart op humoristische wijze wordt versterkt met twee pauken. Het bijzondere van dit werk ligt in het aanstekelijke spel van voortdurende registerwisselingen tussen de beide groepen. In het rondo geven de vele fermate-tekens in de partituur aan dat er vrij gecadenseerd mag worden. We zijn benieuwd!

6

Concerto CopenhagenHet concerto Copenhagen vierde in 2011 zijn twintigjarige bestaan. Sinds zijn oprich-ting in 1991 evolueerde dit Skandinavische orkest tot een van ’s werelds meest boeiende orkesten op historische instrumenten. Het orkest staat bekend om zijn originele inter-pretaties en zijn sprankelende communicatie met het publiek. In 1999 werd de bekende klavecinist Lars Ulrik Mortensen artistiek directeur van het orkest, het begin van een boeiende muzikale reis waarbij het orkest steeds bekend repertoire combineerde met onbekende Skandinavische muziek, of ander onbekend repertoire. Ze deelden de afgelo-pen twee decennia het podium met solisten als Emma Kirkby, Andreas Scholl, Anne Sofie von Otter, Andrew Manze, Reinhard Goebel, Ronald Brautigam en Andrew Lawrence-King – onlangs te gast in de Bijloke met zijn Missa Mexicana. Die laatste neemt ook geregeld als gastdirigent de leiding over het orkest. Het orkest nam talrijke cd’s op voor cpo, Deut-sche Grammophon en voor BIS. Die opnames, met repertoire van Schutz tot Haydn, wisten telkens de aandacht van de internationale muziekpers te trekken en openden voor het orkest telkens nieuwe deuren naar nieuwe orkesthuizen overal ter wereld. In Denemar-ken is het orkest een vaste partner van het Royal Theatre, waar ze jaarlijks een opera-productie verzorgen. In maart komt Concerto Copenhagen opnieuw naar België voor een heuse Bach-marathon in Bozar.

Lars Ulrik MortensenLars Ulrik Mortensen (geboren in 1955) stu-deerde klavecimbel en basso continuo in

Kopenhagen, bij onder ander andere de ver-maarde continuo-specialist Jesper Christen-sen en in Londen bij Trevor Pinnock. Hij was een tijd de vaste klavecimbelspeler van het London Baroque en het Collegium Musicum 90. Hij reist vandaag als klavecinist, solo en in kamermuziekverband, de hele wereld rond en deelt het podium daarbij graag met bij-zondere collega’s zoals Emma Kirkby, John Holloway en Jaap ter Linden. Tot recent was Lars Ulrik Mortensen ook actief als dirigent van ‘moderne’ orkesten. Maar enkele jaren geleden koos hij definitief voor de wereld van de historische instrumenten. Hij is de vaste dirigent van het Concerto Copenhagen en is ook de artistieke leider van het European Union Baroque Orchestra. Zijn uitzonderlijke bijdrage aan de wereld van de muziek werd in 2007 bekroond met de prestigieuze Léonie Sonning Music Prize, die eerder toegekend werd aan oa.Igor Stravinsky, Olivier Messi-aen, Yo-Yo Ma, Trevor Pinnock, Anne Sophie Mutter…

Frederik FromDe Zweedse violist Frederik From studeerde aan het Royal College of Music in Londen. Hij is sindsdien als freelance violist voortdurend aan de slag in de wereld van de oude muziek. Hij is vast verbonden als eerste violist bij het Concerto Copenhagen, Gothenburg Baroque en Ensemble 1700. Hij treedt als solist en in kamermuziekverband regelmatig op met Baroksolistene en het Amsterdam String Quartet. Zijn muzikale avonturen brachten hem zowat overal in Europa, maar ook in de VS en Japan.

BIo

7

16:00 B’ROCK | GENT19:00 ACCADEMIA DEGLI ASTRUSI | BOLOGNA21:00 ORQUESTA BARROCA DE SEVILLA | SEVILLA22:15 GRAND FINALE MET DE 3 ENSEMBLES

UNESCO MUZIEKDAG

BAROKENSEMBLES UIT SEVILLA, BOLOGNA EN GENTIN MUZIEKCENTRUM DE BIJLOKE GENT

zon11.03.12

TICKETS & INfO: www.DEbIjlOKE.bE | 09 269 92 92

Zo | 04.03.12 | 16:00 | stAm | UitVerkoChttiburtina ensemblehildegard von Bingen

Zo | 04.03.12 | 17:00 | mirYDocentenconcerthobo & slagwerk

wo | 07.03.12 | 20:00Jason moran trioJazz | monk at town hall, 1959

do | 08.03.12 | 20:00 | UitVerkoChtgraindelavoixSoefigezangen uit Sicilië

Vr | 09.03.12 | 20:00deFilharmonie, edo de Waart (dirigent)Bruckner: symfonie nr. 8 in c

Zo | 11.03.12Unesco mUZIekDag16:00 | B’rock (gent)19:00 | accademia degli astrusi (Bologna)21:00 | orquesta Barroca de sevilla (sevilla)22:15 | grand Finale met de 3 ensemblesBarokmuziek uit sevilla, Bologna en Gent

do | 15.03.12 | 20:00London Baroque, reinoud van mechelen (tenor)Couperin, haendel, rameau, marais, leclair

Vr | 16.03.12 | 20:00amsterdam sinfonietta, candida thompson, robert McDuffie (viool)Glass, keuris, Adams

ZA | 17.03.12 | 20:00orchestre national de Lillesibelius, schumann, tsjaikovski

Zo | 18.03.12 | 17:00Docentenconcertoctaaf Van Geert

wo | 21.03.12 | 20:00compagnie BischoffVia dolorosa | liszt, Glowicka

Vr | 23.03.12 | 15:00guido De neve, Frank agsteribbeJ.s. Bach, haendel, kennis

ZA | 24.03.12 | 20:00symfonieorkest Vlaanderen, Vitaly samoshko (piano)Borodin, rachmaninov, sjostakovitsj

Zo | 25.03.12 | 16:00deFilharmonie, Dirk Brossé (dirigent), karlijn sileg-hem & Ides meire (acteurs)kidconcert: Alice in wonderland

BInnenkort

Bespreekbureau muziekcentrum De Bijloke gentJ. kluyskensstraat 2, 9000 gentdi - vr 10:00 - 12:00 & 13:00 - 17:00 | za 13:00 - 17:0009 269 92 92 | tickets@debijloke.be | www.debijloke.be

v.u. | Daan Bauwens • tekst | Annemarie Peeters© | muziekcentrum de Bijloke Gentinfo@debijloke.bemuziekcentrum de Bijloke is mobiel dankzij het partnershipmet Gent motors (www.gentmotors.be)