การอนรกษและพฒนาภมปญญาการทอผาไหมของกลมทอผาไหม บานดนาหนองไผ ต าบลนาหนองไผ อ าเภอชมพลบร จงหวดสรนทร

CONSERVATION AND DEVELOPMENT OF SILK WEAVING WISDOM OF BANDUNANONGPHAI SILK WEAVING GROUP, NANONGPHAI

SUB-DISTRICT, CHUMPHONBURI DISTRICT, SURIN PROVINCE

พระครประภทรสตธรรม (วรศกด ปภสสโร)

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษา ตามหลกสตรปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต

สาขาวชาการพฒนาสงคม

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

พทธศกราช ๒๕๖๐

การอนรกษและพฒนาภมปญญาการทอผาไหมของกลมทอผาไหม บานดนาหนองไผ ต าบลนาหนองไผ อ าเภอชมพลบร จงหวดสรนทร

พระครประภทรสตธรรม (วรศกด ปภสสโร)

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษา ตามหลกสตรปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต

สาขาวชาการพฒนาสงคม

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

พทธศกราช ๒๕๖๐

(ลขสทธเปนของมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย)

CONSERVATION AND DEVELOPMENT OF SILK WEAVING WISDOM OF BANDUNANONGPHAI SILK WEAVING GROUP, NANONGPHAI

SUB-DISTRICT, CHUMPHONBURI DISTRICT, SURIN PROVINCE

Phrakhruphraphatsuthadham (Weerasak Pabhāssāro)

A Thesis Submitted in Partial Fulfillment of The Requirement for the Degree of

Master of Arts (Social Development)

Graduate School

(Copyright by Mahachulalongkornrajavidyalaya University) Bangkok, Thailand

B.E. 2017

ก

ชอวทยานพนธ : การอนรกษและพฒนาภมปญญาการทอผาไหมของกลมทอผาไหม บานดนาหนองไผ ต าบลนาหนองไผ อ าเภอชมพลบร จงหวดสรนทร

ผวจย : พระครประภทรสตธรรม (วงศสนทร) ปรญญา : พทธศาสตรมหาบณฑต (การพฒนาสงคม) คณะกรรมการควบคมวทยานพนธ : พระมหาอ านวย อ สการ, ดร. ป.ธ. ๕, พธ.บ. (มานษยสงเคราะหศาสตร)

M.A. (Sociology), Ph.D. (Social Science) : ดร.บว พลรมย ป.ธ. ๔, พธ.บ. (มานษยสงเคราะหศาสตร)

M.A. (Sociology), Ph.D. (Social Science) วนส าเรจการศกษา : ๑๕ มนาคม ๒๕๖๑

บทคดยอ

การศกษาวจยเรองน มวตถประสงคหลก ๓ ประการ คอ ๑) เพอศกษาภมปญญาการทอผาไหมของกลมทอผาไหมบานดนาหนองไผ ต าบลนาหนองไผ อ าเภอชมพลบร จงหวดสรนทร ๒) เพอศกษาแนวทางการอนรกษและพฒนาภมปญญาการทอผาไหมของกลมทอผาไหมบานดนาหนองไผ ต าบลนาหนองไผ อ าเภอชมพลบร จงหวดสรนทร และ ๓) เพอศกษาปญหาและอปสรรคทมตอการอนรกษและพฒนาการทอผาไหมของกลมทอผาไหมบานดนาหนองไผ ต าบลนาหนองไผ อ าเภอชมพลบร จงหวดสรนทร เปนการวจยเชงคณภาพ รวบรวมขอมลโดยการสมภาษณผใหขอมลส าคญ จ านวน ๓๓ คน

ผลการวจย พบวา ๑) บานดนาหนองไผเรยนรการทอผาไหมดวยวธการลงมอท าจรง ตามกระบวนการทางครอบครวและสงคม การทเหนพอแมทอผาไดชวยหยบจบในขนตอนตางๆ ดวยจากสงงายๆ ไปหาสงยากแบบคอยเปนคอยไปตามความสามารถหรอวฒภาวะของบตรหลาน และการไดสมผสอยเปนประจ าดวยกจวตรประจ าวนของครอบครว ไมมหลกสตรการเรยนการสอน ทแนนอนแตเปนวถชวตทซมซบจากพอแมท าไปดวยกน เจอปญหากซกถามแกไขไปพรอมๆ กน นอกจากน ยงมวธเรยนรการลอกเลยนแบบ ไดเหนแบบอยางในการด าเนนชวตการประพฤต ปฏบตของพอแม ป ยา ตา ยาย หรอการหยบยมตวอยางผามาลอกเลยนแบบ การบอกเลา แมจะคอยบอกคอยสอนลกสาววาอะไรควรท าไมควรท าเกยวกบการทอผาไหม เชน การบอกใหไปเตรยมการฟอกไหมดวยการเผาเปลอกนน ผกขมหนามแหง และใบกลวยแหง เพอเอาขเถาไปกรองเอาน าตมฟอกไหม หรอการสาวไหมใชไฟออนและรอนขนาดไหนจงจะท าใหเสนไหมสวย ถารอนมากจะท าใหไหมตงไมขนเพราะฝกไหมเปอยมาก ท าใหตงไมขน ตองแกไขดวยการเตมน าเยนและลดไฟใหออนลง หรอเลยงไหมในชวงเวลาใดจงจะเหมาะสม

ข

เปนตน องคความรเหลานไดผานการเลอกสรร กลนกรอง และสงสมจากประสบการณของคนรนกอนรวมถงเรองของความเชอ เปนจารต ควรปฏบตของชาวบาน การไมใหท างานหากมงานศพในหมบาน อาจจะเปนกลไกใหชวยเหลอกนเวลามความโศกเศรากเปนได เปนสงดทลกหลานควรยดถอ ความเชอบางอยางกแปรเปลยนไปตามการเปลยนแปลงทางสงคม

๒) แนวทางการอนรกษและพฒนาภมปญญาการทอผาไหมของกลมทอผาไหมบานดนาหนองไผ ท าไดโดย (๑) การสรางมลเหตจงใจใหสบทอดการทอผาไหม เพอใหเกดรายไดและเปนอาชพทเหมาะสมกบชาวบาน อนจะน าไปสการพฒนาคณภาพชวตของชาวบานใหดขน (๒) การสบทอด โดยลกหลานหรอสมาชกในครอบครวไดสมผสการทออยางตอเนองทงทตงใจและไมไดตงใจ เปนไปดวยวธการธรรมชาต เกยวโยงสมพนธกนของคนในครอบครว ซงเปนกระบวนการขดเกลาทางสงคมโดยการใชผาไหมเปนเครองมอ เพอใหผหญงมความสมบรณพรอมตามทสงคมชมชนคาดหวง

๓) ปญหาทพบมประเดนขอเสนอแนะดงตอไปน คอ ๑) หนวยงานทเกยวของควรใหการสนบสนนดานความรความเขาใจ ทกษะ วสด อปกรณ งบประมาณใหเหมาะสมกบงาน ๒) ถายทอดความรใหแกเจาหนาทผรบผดชอบ ๓) มอบหมายภารกจและกระตนเจาหนาทฯ ระดบต าบลใหความส าคญ ๔) จดการด าเนนงานสงเสรมวสาหกจชมชนในบทบาทภารกจกจหนวยงานทเหมาะสม และใหเปนไปอยางประสทธภาพ ๕) พฒนาระบบสารสนเทศใหสามารถประมวลผลไดครอบคลมทกดาน ๖) ประสานความรวมมอจากหนวยงานภาคระดบประเทศ จนถงระดบพนท ๗) ประชาสมพนธ สรางความรความเขาใจใหแกผเกยวของ

ค

Thesis Title : Conservation and Development of Silk Weaving Wisdom of Bandunanongphai Silk Weaving Group, Na Nong Phai Sub-district, Chumphonburi District, Surin Province

Researcher : Phrakhruphraphatsutadham (Weerasak Pabhāssāro) Degree : Master of Arts (Social Development)

Thesis Supervisory Committee

: Phramaha Amnuay Aṃsukāri, Pali V, B.A. (Anthropology Welfare Science), M.A. (Sociology), Ph.D. (Sociology)

: Dr. Bua Polram Pali IV, B.A. (Anthropology Welfare Science), M.A. (Sociology), Ph.D. (Social Science)

Date of Graduation : March 15 , 2018

ABSTRACT The research consisted of three main objectives, namely: 1) to study the local wisdom in silk weaving of silk weaving group Bandunanongphai, Nanongphai Sub-district, Chumphonburi District, Surin Province; 2) to investigate ways to conserve and develop silk weaving of silk weaving group Bandunanongphai, Nanongphai Sub-district, Chumphonburi District, Surin Province; and 3. to explore problems and obstacles in conservation and development of silk weaving group’s silk weaving Bandunanongphai, Nanongphai Sub-district, Chumphonburi District, Surin Province. It is a qualitative research collecting data by interviewing 33 key informants.

1) Bandunanongphai villagers learn to weave silk in a practical way according to family and social processes. As seeing parents’ weaving helps to grasp the steps from simple things to find something more difficult gradual depending on children’s ability or maturity, including experience the family’s routines with no exact course of instruction. Of course, it is a way of life that is absorbed by parents. Having faced some problems, it is questioned to solve them simultaneously. Besides, there is also a way to learn imitation, have a look at the way of life and practices of parents and grandparents. And also examples of clothes are to be copied; furthermore, mother should tell her daughter what to do, not to do about silk

ง

weaving, such as telling to prepare for bleaching, burning shell, dry-spinach and dry-banana leaves to bring ash, filter and boil to clean silk. What is the soft and hot card to make beautiful silk. If it is too hot, it will not tighten up because the hatch is very thick, it does not need to be fixed by adding cold water and light the fire, or at any time to be appropriate, etc. This knowledge has been carefully selected and refined from experience of the older generation, including belief that should be treated conservatively, not to work if there would be a funeral in the village. It may be a mechanism to help each other at times of sadness that is a good thing should be keeped on. Some beliefs change as in Social change.

2) When exploring the guidelines to conserve and develop silk weaving wisdom of Bandunanongphai Silk Weaving Group, Na Nong Phai Sub-District, Chumphonburi District, Surin Province, it was found that the guidelines for the Conservation and Development of Traditional silk weaving house looks Phai achieved by (1) creating a motive to inherit silk weaving to achieve an appropriate job and income residents. This will contribute to improving the quality of life of people for the better (2) inherited by their children or other family members were exposed to continuous weaving both intended and unintended. It is the natural way concerning the relationship of the family and the socialization process by using silk as a tool. Women are ready to complete the community expect.

3) As for problems and obstacles as well as recommendations on the conservation and development of silk weaving wisdom of Bandunanongphai Silk Weaving Group, Na Nong Phai Sub-District, Chumphonburi District, Surin Province, it was recommended that: 1) the concerned agencies should support cognitive skills, materials and equipment to suit your budget; 2) knowledge of the authorities responsible for; 3) mission and urged the authorities. The district featured; 4) promote community enterprise operations management roles in business units where appropriate and to ensure effective; 5) develop a process to cover all aspects; 6) cooperating agency partners nationally until the area 7) Press Knowledge and understanding to those involved.

จ

กตตกรรมประกาศ

การวจยเรอง “การอนรกษและพฒนาภมปญญาการทอผาไหมของกลมทอผาไหม บานดนาหนองไผ ต าบลนาหนองไผ อ าเภอชมพลบร จงหวดสรนทร” ครงนส าเรจลงไดดวยความเมตตานเคราะหจาก พระมหาอ านวย อ สการ, ดร. ประธานกรรมการควบคมวทยานพนธนพนธ ดร.บว พลรมย กรรมการควบคมวทยานพนธทไดใหค าปรกษา และแนะน ามาโดยตลอดตงแตตนจนวทยานพนธนเสรจสมบรณ

ขอขอบพระคณ พระครปรยตกตตธ ารง , รศ.ดร. ประธานคณะกรรมการตรวจสอบวทยานพนธ ขอบคณ รศ.ดร.สวญ รกสตย กรรมการผทรงคณวฒตรวจสอบวทยานพนธ ทชวยแกไขขอบกพรองในงานวจยฉบบน

คณงามความดและประโยชนใดๆ ผวจยขอนอมถวายบชาคณพระรตนตรย คอ พระพทธ พระธรรม พระสงฆ และมอบเปนกตเวทตาคณแก บดามารดา พระอปชฌายอาจารย ญาตโยมทเปน ก าลงใจทดเยยมตลอดมา ตลอดจนครอาจารยทเคารพทกทาน ทไดประสทธประสาทวชาความรและถายทอดประสบการณทดใหตลอดมา ผวจยขอขอบพระคณทกทานมา ณ โอกาสน

ทายทสดน หากงานวจยเลมนมคณคาและประโยชนใดๆ ตอผทมสวนเกยวของในสถาบนการศกษาจะน าไปใชประโยชนไมมากกนอยนน ผวจยรสกเปนเกยรตและยนดอยางยง

พระครประภทรสตธรรม ๑๕ มนาคม ๒๕๖๑

(๕)

สารบญ เรอง หนา

บทคดยอภาษาไทย ก บทคดยอภาษาองกฤษ ค กตตกรรมประกาศ จ สารบญ ฉ สารบญภาพ ฌ สารบญแผนภม ญ

บทท ๑ บทน า ๑ ๑.๑ ความเปนมาและความส าคญของปญหา ๑ ๑.๒ วตถประสงคของการวจย ๕ ๑.๓ ปญหาทตองการทราบ ๕ ๑.๔ ขอบเขตการวจย ๕ ๑.๕ นยามศพทเฉพาะทใชในการวจย ๖ ๑.๖ ประโยชนทไดรบจากการวจย ๖

บทท ๒ เอกสารและงานวจยทเกยวของ ๗ ๒.๑. แนวคดเกยวกบภมปญญา ๘ ๒.๑.๑ ความหมายภมปญญา ๘ ๒.๑.๒ ความส าคญของภมปญญา ๑๐ ๒.๒. แนวคดเกยวกบกระบวนการเรยนรและสบทอด ๑๖ ๒.๒.๑ ความหมายกระบวนการเรยนรและสบทอด ๑๖ ๒.๒.๒ กระบวนการเรยนรและสบทอดภมปญญาการทอผา ๒๔ ๒.๒.๓ กระบวนการเรยนรและสบทอดภมปญญา การทอผาไหมในระบบการศกษา ๒๖ ๒.๓. แนวคดและทฤษฎเกยวกบการพฒนา ๒๙ ๒.๓.๑ ความหมายของการพฒนา ๒๙ ๒.๓.๒ ววฒนาการในการพฒนา ๓๓ ๒.๓.๓ แนวคดเกยวกบการพฒนา ๓๗ ๒.๔. ความรเกยวกบผาไหม ๔๓ ๒.๔.๑ ประวตศาสตรการทอผาไหม ๔๓

ช

สารบญ (ตอ) เรอง หนา

๒.๔.๒ การพฒนาอตสาหกรรมไหมไทยสมยรชกาลท ๕ ๔๔ ๒.๔.๓ สถานการณผาไหมไทยกบโลก ๔๕ ๒.๔.๔ ลกษณะของผามดหมในประเทศไทย ๔๖ ๒.๔.๕ กระบวนการทอผาไหม ๔๘ ๒.๔.๖ ความส าคญของการทอผา ๕๑ ๒.๕. กลมทอผาไหมบานดนาหนองไผ ๕๓ ๒.๖. งานวจยทเกยวของ ๕๔ ๒.๗. กรอบแนวคดในการวจย ๕๕

บทท ๓ วธด าเนนการวจย ๕๖ ๓.๑ รปแบบการวจย ๕๖ ๓.๒ ผใหขอมลส าคญ ๕๖ ๓.๓ เครองมอทใชในการวจย ๕๘ ๓.๔ การเกบรวบรวมขอมล ๕๘ ๓.๕ การวเคราะหขอมล ๕๙

บทท ๔ ผลการวจย ๖๐ ๔.๑ ขอมลทวไปของกลมทอผาไหมบานดนาหนองไผ ๖๐ ๔.๒ ภมปญญาในการทอผาไหมของกลมทอผาไหมบานดนาหนองไผ ๖๓ ๔.๓ แนวทางการอนรกษและการพฒนาภมปญญาการทอผาไหม ๗๔ ๔.๓.๑ แนวทางการอนรกษภมปญญาการทอผาไหม ๗๔ ๔.๓.๒ แนวทางการพฒนาภมปญญาการทอผาไหม ๗๖ ๔.๓.๓ การสบทอดการทอผาไหม ๗๖ ๔.๔ ปญหาและอปสรรคทมตอกลมทอผาไหมบานดนาหนองไผ ๗๙ ๔.๕ องคความรจากการวจย ๘๑

บทท ๕ สรป อภปรายผลและขอเสนอแนะ ๘๒ ๕.๑ สรปผลการวจย ๘๒ ๕.๒ อภปรายผลการวจย ๘๖ ๕.๓ ขอเสนอแนะ ๘๘

ซ

สารบญ (ตอ) เรอง หนา

บรรณานกรม ๘๙ ภาคผนวก ๙๗ ภาคผนวก ก แบบสมภาษณเพอการวจย ๙๘ ภาคผนวก ข หนงสอขอความอนเคราะหสมภาษณเชงลก ๑๐๑ ภาคผนวก ค ขอบงคบกลมวสาหกจชมชนกลมสตรทอผาไหมลายยกดอก ๑๓๕ ภาคผนวก ง ภาพการลงพนทเกบขอมลเชงลก ๑๕๗ ภาคผนวก จ ภาพลายผาไหมของกลมวสาหกจชมชน กลมสตรทอผาไหมลายยกดอก ๑๖๓ ประวตผวจย ๑๖๙

ฌ

สารบญภาพ เรอง หนา

ภาพการลงพนทเกบขอมลเชงลก ๑๕๘ ภาพลายผาไหมของกลมวสาหกจชมชนกลมสตรทอผาไหมลายยกดอก ๑๖๔

ญ

สารบญแผนภม เรอง หนา

แผนภมกรอบแนวคดในการวจย ๕๕ แผนภมขนตอนการทอผาไหม ๗๓ แผนภมการอนรกษภมปญญาการทอผาไหม ๗๙ องคความรจากการวจย ๘๑

บทท ๑ บทน ำ

๑.๑ ควำมเปนมำและควำมส ำคญของปญหำ

ผาเปนวสดส าหรบท าเครองนงหม จงนบวาเปนปจจยพนฐาน ทจ าเปนอยางหนง ในการด ารงชวตของมนษยควบคไปกบอาหารและทอยอาศย ในอดตการทอผาใชเองในครวเรอนเคยมความส าคญมากในสงคมไทย ชมชนนอยใหญ ในหมบาน และแมแตในเมองตางกมธรรมเนยมการทอผาไวใชสอยเอง และส าหรบมอบใหผอนเปนของขวญในโอกาสตางๆ เชน สงกรานต หรอในการไหวผใหญ ในงานแตงงาน และยงมประเพณการทอผาถวายวด ถวายพระ ในงานท าบญประจ าปอก เชน ในประเพณทอดผากฐน และทอดผาปา เปนตน

ในประเทศไทย และในประเทศเพอนบาน ทมวฒนธรรมคลายคลงกบไทย งานทอผาเปนงานเฉพาะของผหญง ผชายจะท างานหตถกรรมอนๆ ทจ าเปนส าหรบครอบครว และชมชน เชน จกสาน ตเหลก ท าเครองเงน และแกะสลกไม งานหตถกรรมของทงหญงและชายเหลาน มกจะท าในยามวางจากการท าไรท านา ซงทงหญงและชายมหนาทออกไปใชแรงงานรวมกน

เดกผหญงในหมบานในสมยกอน จะเรยนรการทอผาจากการเฝาสงเกตการท างานของยาย แม นา หรอพสาว เมอเดกโตพอจะนงกส าหรบใชทอผาได กจะเรมทอผางายๆ กอน แลวจงเรมพฒนาเทคนคการทอ จนสามารถทอผาทมลวดลายวจตร ส าหรบงานพธได การทอผาจงเปนงานศลปหตถกรรมของผหญงทเรยนรสบทอดกนภายใน ครอบครวตอมาหลายๆ ชวคน นบเปนการอบรมบมนสยลกผหญงใหมความละเอยด มระเบยบ อดทน รจกใชเวลาวางใหเปนประโยชน และรจก ศลปะ นอกจากนยงเปนการสบทอดเทคนควธ และเอกลกษณทางวฒนธรรมของครอบครว และของชมชนอกดวย นบไดวา การทอผาเปนบทบาททางสงคมวฒนธรรม ทส าคญอยางหนงของผหญงไทย ในทองถนตางๆ ในอดต

ส าหรบสงคมเมองหลวง และเมองทาใหญๆ ของไทยนน มการคาขายตดตอกบดนแดนใกลไกลมาแตโบราณ จงมพอคาจากตางแดนผานไปมา น าสนคาแปลกๆ ใหมๆ มาขาย มาแลกเปลยน หรอมาเปนของก านลแกผคนในเมองเหลานน ซงผาสวยๆ ใชวสด และมลวดลายแปลกตาจากตางแดน กนบวา เปนสนคาล าคาทพงปรารถนาอยางหนง ดงนนคนไทยในเมองหลวง และเมองใหญๆ โดยเฉพาะผคนชนสง จงรจกใชผาตางประเทศ เชน จากจน อนเดย อาหรบ และยโรป ไดแก ผาแพรไหม ผาสกหลาด ผายก ดนเงนดนทอง และผาพมพ เปนตน พวกผหญง ในตระกลขนนาง หรอคหบด กมกไมทอผาเอง แตจะมบาวไพร หรอชาวบานรบทอผาใหตามสง เมอผาตางชาตไดใชกนแพรหลาย

๒

ในหมคนไทยทซอหาจากตางประเทศ ตอมากมการลอกเลยนแบบ โดยน ามาวาจางใหชางทอไทยหดทอบาง ท าใหศลปะการทอผาของไทย ยงมความวจตรมากยงขน เปนล าดบ๑

แมวาเราจะไมมหลกฐานทแนชดมาใชอธบายเรองจดก าเนดของการทอผาในประเทศไทยกตาม แตกอาจจะกลาวไดวา การทอผาเปนงานศลปหตถกรรม ทเกาแกทสดอยางหนงทมนษยในสมยโบราณทอาศยอยในดนแดนน รจกท าขน ตงแตสมยกอนประวตศาสตร ภาพเขยนสบนผนงถ า เชน ทเขาปลารา จงหวดอทยธาน อายประมาณ ๒,๕๐๐ ปมาแลว มรปมนษยโบราณกบสตวเลยง เชน ควายและสนข แสดงวา มนษยยคนนรจกเลยงสตวแลว ลกษณะการแตงกายของมนษยยคนน ดคลายกบจะเปลอยทอนบน สวนทอนลางสนนษฐานวา จะใชหนงสตว หรอผาหยาบๆ รอยเชอกผกไวรอบๆ สะโพก บนศรษะประดบดวยขนนก

จากภาชนะเครองปนดนเผาโบราณทพบบรเวณถ าผ จงหวดแมฮองสอน อายประมาณ ๗,๐๐๐ - ๘,๐๐๐ ปมาแลว พบวา มการตกแตงดวยรอยเชอก และรอยตาขายทาบ ท าใหเราสนนษฐานวา มนษยนาจะรจกท าเชอกและตาขายกอน โดยน าพชทมใยมาฟนใหเปนเชอก แลวน าเชอกมาผก หรอถกเปนตาขาย จากการถกกพฒนาขนมา เปนการทอ ดวยเทคนคงายๆ แบบการจกสาน คอ น าเชอกมาผกกบไมหรอยดไวใหดายเสนยน แลวน าเชอกอกเสนหนงมาพงขดกบดายเสนยน เกดเปนผนผาหยาบๆ ขน เหมอนการขดกระดาษ หรอการจกสาน เกดเปนผากระสอบแบบหยาบๆ

เราพบหลกฐานทส าคญทางโบราณคดทบรเวณบานเชยง จงหวดอดรธาน เชน พบก าไล ส ารด ซงมสนม และมเศษผาตดอยกบคราบสนมนน นกวทยาศาสตรอธบายวา สนมเปนตวกดกรอนโลหะ ซงเปนอนนทรยวตถ แตกลบเปนตวอนรกษผา ซงเปนอนทรยวตถไวไมใหเสอมสลายไปตามกาลเวลา ทแหลงบานเชยงน เรายงพบแวดนเผา ซงเปนอปกรณการปนดายแบบงายๆ และพบลกกลงแกะลาย ส าหรบใชท าลวดลายบนผาเปนจ านวนมาก จงท าใหพอจะสนนษฐานไดวา มนษยอาศยอยในบรเวณบานเชยง เมอ ๒,๐๐๐ - ๔,๐๐๐ ปมาแลว รจกการปนดาย ทอผา ยอมส และพมพลวดลายลงบนผาอกดวย

วตถดบส าหรบการทอผานน คงจะมการพฒนากนขนมาเปนล าดบ แตเรากพอจะสนนษฐาน จากหลกฐานทางโบราณคด ทพบในประเทศไทยไดวา ในสมยโบราณมนษยคงจะไดแสวงหาพชในทองถน ทมเสนใยแขงแรง เชน ปอ ปาน กญชา กลวย สบปะรด มาปนเปนเกลยวเชอกใช กอน ตอมาจงน าเชอกมาถกทอเปนตาขายและ เปนผนผาเปนล าดบ เศษใยผาทพบทบานเชยง เชอวาเปนเศษใย

๑ศลปะกำรทอผำไทย, [ออนไลน], แหลงทมา

http://www.saranukromthai.or.th/sub/book/book.php?book=21&chap=3&page=t21-3-infodetail01.html, [๑ ก.ย. ๒๕๕๘]

๓

กญชา การใชเสนใยพชเปนวตถดบในการทอผาน กยงมผคนบางทองถนในประเทศตางๆ รวมทงประเทศไทย ท าใชกนอยบางในปจจบน เชน ในภาคเหนอของไทย และในประเทศสาธารณรฐประชาชนจน กมการท าผาจากใยของปานกญชา ซงมลกษณะเหมอนผาลนนอยางหยาบๆ ในโอกนาวา ประเทศญปน กมการทอผาจากใยของตนกลวย ในบอรเนยว และในฟลปปนสกยงใชใยสบปะรดทอผาใชกนอย ผาปานใยสบปะรดของฟลปปนสไดมการพฒนา เทคนคการฟอก จนกลายเปนผาปานแกวททนทาน สวยงาม และราคาแพง นยมใชกนในสงคมชนสงของฟลปปนสจนถงทกวนน

วตถดบอนๆ ทนยมน ามาใชทอผา ไดแก ไหม ฝาย และขนสตว นน นกวชาการเชอกนวา มก าเนดจากดนแดนอนนอกประเทศไทย ไหมนนเชอวา มตนก าเนดมาจากประเทศสาธารณรฐประชาชนจน แลวน าไปเผยแพรในญปน อนเดย รวมทงดนแดนตางๆ ในเอเชย และยโรป สวนฝาย เชอกนวาอาจมาจากอาหรบและเผยแพรเขามาใช กนอยางกวางขวางในอนเดยกอน จงเขามาในแถบประเทศไทย และประเทศใกลเคยงภายหลง จนกลายเปนพชพนเมองในแถบนไป ส าหรบขนสตว เปนวสดทเหมาะกบอากาศหนาว เชอกนวาน ามาใชท าผาในยโรปตอนเหนอกอน แลวจงแพรหลายไปสดนแดนอนๆ

วตถดบทใชยอมสผานน เชอกนวา คนโบราณรจกน าพชสมนไพร และเปลอกไมทมอยมากมายในทองถนของเรา มาใชยอมผา และทกวนนกยงมผทสบทอด และคนควาเกยวกบการใชสธรรมชาตจากพชมายอมผากนอย เชน นาง แสงดา บณสทธ ทบานไรไผงาม อ าเภอจอมทอง จงหวดเชยงใหม ศลปนแหงชาตดานการยอมสธรรมชาต และทอผาแบบลานนาเดม ในจงหวดชยภม และจงหวดสรนทร กยงมการยอมผาดวยพชพนบานกนในหลายๆ อ าเภอ เปนตน พชพนบานเหลาน สามารถน าเอาดอก ใบ เปลอกไม และเมลด มาตมเคยวใหเกดเปนสเขมขน แลวน าน าสมาย อมผา เชน ยอมรากยอเปนสแดง ยอมครามเปนสน าเงน ยอมมะเกลอเปนสด า ยอมขมนชน หรอแกนขนนเปนสเหลอง ยอมลกสมอ หรอใบหกวาง หรอเปลอกมะกรดเปนสเขยว ยอมลกหวาเปนสมวง ยอมเปลอกไมโกงกางเปนสน าตาล เปนตน๒

ดงทกลาวแลวขางตนวา ในประเทศไทยมประวตการทอผาใชกนในหมบาน และในเมองโดยทวไป มาตงแตโบราณกาล แตการทอผาดวยมอตามแบบดงเดมนน กเกอบจะสญหายไปโดยสนเชง หากไมไดมการอนรกษ ฟนฟ และพฒนาไดทนกาล ทงน เพราะประเทศไทยเปนประเทศเปด

๒ ววฒนำกำรของกำรทอผำในประเทศไทย, [ออนไลน], แหลงทมา :

http://www.saranukromthai.or.th/sub/book/book.php?book=21&chap=3&page=t21-3-infodetail02.html, [๑ ก.ย. ๒๕๕๘]

๔

มการคาขายกบตางประเทศมาเปนเวลานาน สามารถซอผานอก ทสวยงามแปลกใหม และราคาถกไดงาย มาตงแตสมยกรงศรอยธยาจนถงสมยกรงรตนโกสนทร

หลงจากทมการท าสนธสญญาบาวรงกบองกฤษ ในป พ.ศ. ๒๓๙๘ ไทยกสงสนคาผาจาก ตางประเทศมาใชมากขนเรอยๆ กระทงในสมย รชกาลท ๕ ไดมการส ารวจพบวา ไทยสงผาจากตางประเทศเขามาเปนจ านวนมากขนทกป ท าใหสนเปลองเงนตราปละมากๆ พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว จงไดโปรดเกลาฯ ใหรเรมฟนฟสงเสรมการเลย งไหมและทอผาไทยกนอยางจรงจงในพ.ศ. ๒๔๕๒ โปรดฯ ใหสถาปนากรมชางไหมขน และโปรดฯ ใหตงโรงเรยนชางไหมทวงสระปทม ซงตอมาขยายสาขาออกไปยงจงหวดนครราชสมา และบรรมย ทรงจางครชาวญปนมาสอนชาวบาน แตการสงเสรมไดผลไมคมทน ตอมาจงเลกจางครญปน และชาวบานกหนมาทอผาตามวธพนบานเชนเดม๓

แมวาศลปะการทอผาไหมของไทยจะมประวตอนยาวนาน และมความมงคงหลากหลาย ซงสบทอดมาแตโบราณ จนทกวนน แตกยงมปญหาในการสงเสรมและพฒนาศลปะการทอผาไหมไทยอยดงน

๑. ศลปหตถกรรมในหลายๆ ทองถนยงถกละเลย การผลตศลปหตถกรรมกระจดกระจายอยทวไป ไมมแหลงรวมในบางทองถน

๒. ขาดการกระตนหรอประกวดใหผลตผลงานทมคณภาพมากๆ ขน ๓. ผมฝมอเปลยนไปประกอบอาชพอยางอน ๔. ไมรกษาคณภาพใหสม าเสมอ เมอผาทอมอขายดจะผลตผาทดอยฝมอมาขายแทน ชางทอ

กมคณภาพดอยลง และมจ านวนนอยลงเรอยๆ ๕. ชางฝมอคณภาพดมกท างานไดชาขายยาก เพราะตองขายราคาแพงใหคมกบเวลา หมด

ก าลงใจ ขาดการสงเสรม ชางทอฝมอดหลายคนยงไมมคนรจก และเหนคณคา ๖. ชางฝมอขาดการแขงขนทางความคด ๗. การถายทอดท ากนในวงจ ากด ขาดตวผสบทอดอยางจรงจงและกวางขวาง กลาวโดยสรปคอ การทอตามแบบศลปะการทอของไทยนน กเชนเดยวกบศลปหตถกรรม

ประเภทอนๆ คอ ตองมการสงเสรมใหใชสอยเปนประโยชนในชวตปจจบนของสงคม ทมการผลตขนเองใหมากขน เพราะหากผคนในสงคมไมนยมใชผาทอ ตามแบบศลปะของไทย หรอขาดความรในศลปะการทอไทย ขาดความนยมยกยองในฝมอชางทอทมคณภาพแลว ศลปะการทอของไทยกยากทจะสบทอดตอไปถงลกหลานของเราได

๓ ศลปะกำรทอผำพนเมองของไทยในปจจบน, [ออนไลน], แหลงทมา :

http://www.saranukromthai.or.th/sub/book/book.php?book=21&chap=3&page=t21-3-infodetail03.html, [๑ ก.ย. ๒๕๕๘]

๕

จากปญหาทกลาวมาแลวในขางตนท าใหผศกษามความสนใจทจะท าวจยเรอง “ศกษาการอนรกษภมปญญาการทอผาไหมของกลมทอผาไหมบานดนาหนองไผ ต าบลนาหนองไผ อ าเภอชมพลบร จงหวดสรนทร” โดยสาเหตทเลอกจะท าวจยในหมบานดนาหนองไผเพราะเหนวามการจดตงกลมทอผาไหมขนและมการประกอบอาชพทอผาไหมแบบรวมกลมและไดรบการสนนสนนจากภาครฐอยางชดเจน

๒. วตถประสงคของกำรวจย ๒.๑ เพอศกษาภมปญญาการทอผาไหมของกลมทอผาไหมบานดนาหนองไผ ต าบลนาหนองไผ อ าเภอชมพลบร จงหวดสรนทร ๒.๒ เพอศกษาแนวทางการอนรกษและพฒนาภมปญญาการทอผาไหมของกลมทอผาไหมบานดนาหนองไผ ต าบลนาหนองไผ อ าเภอชมพลบร จงหวดสรนทร ๒.๓ เพอศกษาปญหาและอปสรรคทมตอการอนรกษและพฒนาการทอผาไหมของกลมทอผาไหม บานดนาหนองไผ ต าบลนาหนองไผ อ าเภอชมพลบร จงหวดสรนทร ๓. ปญหำทตองกำรทรำบ ๓.๑ ภมปญญาการทอผาไหมของกลมทอผาไหมบานดนาหนองไผ ต าบลนาหนองไผ อ าเภอชมพลบร จงหวดสรนทร เปนมาอยางไร ๓.๒ การอนรกษและพฒนาภมปญญาการทอผาไหมของกลมทอผาไหม บานดนาหนองไผ ต าบลนาหนองไผ อ าเภอชมพลบร จงหวดสรนทร มวธการและด าเนนการอยางไร ๓.๓ ปญหาและอปสรรคทส าคญตอการอนรกษภมปญญาการทอผาไหมของกลมทอผาไหมบานดนาหนองไผ ต าบลนาหนองไผ อ าเภอชมพลบร จงหวดสรนทร มอะไรบาง ๔. ขอบเขตกำรวจย ๔.๑ ขอบเขตดำนเนอหำ ผวจยก าหนดเนอหาในประเดนทเกยวของกบการอนรกษภมปญญาการทอผาไหมในดานตางๆ ไดแก ดานการปลกหมอนเลยงไหม การผลตเสนไหม การฟอกยอม เทคนคกรรมวธในการทอ เครองมอในการผลต และการแปรรปเพอน าออกสตลาด ๔.๒ ขอบเขตดำนประชำกรผใหขอมลส ำคญ ผวจยก าหนดประชากรทจะท าการศกษาประกอบดวยการสมภาษณสมาชกของกลมทอผาไหมบานดนาหนองไผ ต าบลนาหนองไผ อ าเภอชมพลบร จงหวดสรนทร จ านวน ๓๓ คน ๔.๓ ขอบเขตดำนสถำนท พนทในการศกษาวจยไดแก บานดนาหนองไผ ต าบลนาหนองไผ อ าเภอชมพลบร จงหวดสรนทร ๔.๔ ขอบเขตดำนระยะเวลำ ตงแต เดอน กรกฎาคม พ.ศ. ๒๕๕๘ - กมภาพนธ พ.ศ. ๒๕๕๙ รวมระยะเวลา ๘ เดอน

๖

๕. นยำมศพทเฉพำะทใชในกำรวจย

๕.๑ กำรอนรกษ หมำยถง การรกษาและสบทอดภมปญญาการทอผาไหมของกลมทอผาไหมบานดนาหนองไผ จากคนรนหนงไปสอกรนหนง ๕.๒ ภมปญญำ หมำยถง วธการและเทคนคในการทอผาไหมของกลมทอผาไหม บานดนาหนองไผ ทไดเรยนรจากประสบการณตรงในอดต สงสม พฒนาและไดถายทอดใหกบคนรนหลง ๕.๓ กลมทอผำไหม หมำยถง กลมทอผาไหมบานดนาหนองไผ ต าบลนาหนองไผ อ าเภอ ชมพลบร จงหวดสรนทร ๕.๔ กำรทอผำไหม หมำยถง การผลตหรอทอผาไหมของกลมทอผาไหมบานดนาหนองไผ ต าบลนาหนองไผ อ าเภอชมพลบร จงหวดสรนทร ทงในดานการปลกหมอนเลยงไหม การผลตเสนไหม การฟอกยอม เทคนคกรรมวธในการทอ เครองมอในการผลต และการแปรรปเพอน าออกสตลาด ๖. ประโยชนทไดรบจำกกำรวจย ๖.๑ ท าใหทราบถงการรกษาและสบทอดภมปญญาการทอผาไหมของกลมทอผาไหม บานดนาหนองไผ ๖.๒ สามารถน าแนวทางการอนรกษทไดจากการศกษาวจยไปเผยแพรกบผทสนใจในการ ทอผาไหมได ๖.๓ สามารถหาแนวทางแกไขปญหาและอปสรรคทมตอการอนรกษและพฒนาการทอผาไหมและพฒนาการทอผาไหมไดในอนาคต

บทท ๒ เอกสาร และงานวจยทเกยวของ

งานวจยเรอง “การอนรกษและพฒนาภมปญญาการทอผาไหมของกลมทอผาไหมบานดนาหนองไผ ต าบลนาหนองไผ อ าเภอชมพลบร จงหวดสรนทร” ผวจยไดศกษาแนวคด ทฤษฎและงานวจยทเกยวของ เพอใหการศกษาคนควาด าเนนไปตามความมงหมาย ผวจยไดศกษาเอกสารและงานวจยทเกยวของจงไดรวบรวมสาระส าคญตาง ๆ จากเอกสารและงานวจยทเกยวของมาน าเสนอเปนส าคญ ตอไปน ๒.๑. แนวคดเกยวกบภมปญญา ๒.๑.๑ ความหมายภมปญญา ๒.๑.๒ ความส าคญของภมปญญา ๒.๒. แนวคดเกยวกบกระบวนการเรยนรและสบทอด ๒.๒.๑ ความหมายกระบวนการเรยนรและสบทอด ๒.๒.๒ กระบวนการเรยนรและสบทอดภมปญญาการทอผา ๒.๒.๓ กระบวนการเรยนรและสบทอดภมปญญาการทอผาไหมในระบบการศกษา ๒.๓. แนวคดและทฤษฎเกยวกบการพฒนา ๒.๓.๑ ความหมายของการพฒนา ๒.๓.๒ ววฒนาการในการพฒนา ๒.๓.๓ แนวคดเกยวกบการพฒนา ๒.๔. ความรเกยวกบผาไหม ๒.๔.๑ ประวตศาสตรการทอผาไหม ๒.๔.๒ การพฒนาอตสาหกรรมไหมไทยสมยรชกาลท ๕ ๒.๔.๓ สถานการณผาไหมไทยกบโลก ๒.๔.๔ ลกษณะของผามดหมในประเทศไทย ๒.๔.๕ กระบวนการทอผาไหม ๒.๔.๖ ความส าคญของการทอผา ๒.๕. กลมทอผาไหมบานดนาหนองไผ ต าบลนาหนองไผ อ าเภอชมพลบร จงหวดสรนทร ๒.๖. งานวจยทเกยวของ ๒.๗. กรอบแนวคดในการวจย

๘

๒.๑. แนวคดเกยวกบภมปญญา ๒.๑.๑ ความหมายภมปญญา ค าวา “ภมปญญา" เคยเปนค าทรจกกนในหมนกการศกษาทวไป สวนภมปญญาชาวบาน ภมปญญาทองถน เรมเปนทรจกและนยมกนแพรหลายมาไมนานมานเอง หรอจะพดไดวาเรมมการพดกนในชวงทศวรรษทผานมากคงไมผดนก และนบวนจะเปนค าทนยมพดมากในชวงวกฤต เศรษฐกจในปจจบนซงมผใหความหมายไวหลากหลาย ผวจยขอน าเสนอในความหมายและลกษณะส าคญของภมปญญา ดงน สามารถ จนทรสรย ไดใหนยามของภมปญญาชาวบานวา๑ หมายถง ทกสงทกอยางทชาวบาน คดไดเองทน ามาใชในการแกปญหา เปนสตปญญา เปนองคความรทงหมดของชาวบานทงกวาง ทงลก ทชาวบานสามารถคดเอง ท าเอง โดยอาศกยภาพทมอยแกปญหาการด าเนนวถชวตไว ในทองถนไดอยางสมสมย วทยากร เชยงกล ไดใหนยามของภมปญญาชาวบานวา๒ หมายถง ความร ความคด ความเชอ ความสามารถ ความชดเจนของแตละกลมวฒนธรรมทไดจากการเรยนร การปรบ ตว และการม ประสบการณในการด ารงชพ พฒนาตนเองและสงคม จะเรยกวาเปนความรแบบองครวมเพราะ ภมปญญาชวยชมชนใหเขมแขงได สามารถดไดจากอดดทผานมาการด ารงชพและอารยธรรม การใชภมปญญาในการท ามาหากนสอดคลองกบธรรมชาตและสภาพแวดลอมทางสงคมมงเนน การแบงปนมากกวาการเปนเจาของกรรมสทธ ใชเทคโนโลยทเรยบงายมความกลมกลนสมดลของธรรมชาต เสร พงศพศ ไดใหนยามของภมปญญาชาวบานวา๓ ชาวบานหรอภมปญญาทองถน หมายถง พนเพรากฐานของความรชาวบาน ซงมลกษณะทเปนนามธรรม เปนโลกทศน ชวทศน เปนปรชญาในการด าเนนชวตเปนเรองเกยวกบการเกด แก เจบ ตาย คณคาและความหมายของทกสงในชวตประจ าวน และลกษณะรปธรรม เชน การท า มาหากน การเกษตร หตถกรรม ศลปะดนตร และอนๆ ภมปญญาสะทอนลกษณะความสมพนธ ๓ ลกษณะสมพนธไดแก ความสมพนธระหวางคนกบโลก คนกบสงแวดลอม พช สตวธรรมชาต ความสมพนธกบงานอน ๆ ทอยรวมกนในสงคมหรอชมชน และความสมพนธกบสงคกดสทธสงเหนอธรรมชาตไมสามารถสมผสได ความสมพนธทง ๓ ลกษณะ คอ วถชวตของชาวบาน สะทอนออกมาถงภมปญญาในการด าเนนชวตอยางมเอกภาพ

๑ สามารถ จนทรสรย, ภมปญญาทองถนคออะไร อยางไร. ในการสมมนาทางวชาการ. เรองภมปญญาชาวบาน. กรงเทพฯ : ครสภาลาดพราว. สาร สาระทศนานนท, 2544. ๒ วทยากร เชยงกล, วพากษไทยรกไทยบนฐานคดเศรษฐศาสตรการเมองแบบองครวม . กรงเทพฯ : สถาบนวถทรรศน, 2545. ๓ เสร พงศพศ, แผนทชวต เขมทศชมชน. กรงเทพมหานคร: ส านกพมพพลงปญญา, ๒๕๕๕.

๙

อบลรตน กจไมตร ไดใหนยามของภมปญญาทองถนวา๔ หมายถง ความร ประสบการณ ของชาวบานในทองถน ซงไดรบการศกษาอบรมสงสอน และถายทอดจากบรรพบรษ หรอจาก ประสบการณของตนเอง โดยผานกระบวนการทางจารตประเพณ วถชวต การท ามาหากน และ พธกรรมตางๆ กรมศลปากร ไดใหนยามของภมปญญาชาวบานวา๕ หมายถง ความรทไดสงสมสบทอด และปฏบตตอกนมาในการแกไขปญหาตาง ๆ ทท าใหคณภาพชวตดขน เกดจากการเรยนรจาก คนรนหนงถายทอดไปสคนอกรนหนง เอกวทย ณ กลาง ไดใหนยามของภมปญญาชาวบานวา๖ หมายถง ความร ความคด ความเชอ ความสามารถ ความชดเจน ทกลมชนไดจากประสบการณสงสมไวในการปรบตวและด ารงชพในระบบนเวศน หรอสภาพแวดลอมทางธรรมชาต และสงแวดลอมทางสงคม และวฒนธรรม ท ไดพฒนาการสบสานกนมา ภมปญญาเปนความร ความคด ความเชอ ความ สามารถ ทเปนผลของการใชสตปญญาปรบตวกบสภาวะตางๆ ในพนททกลมชนนนๆ และมการแลกเปลยนสงสรรคทางวฒนธรรมกบกลมชนอนทมการตดตอสมพนธกนแลว รบเอาหรอปรบเปลยนน ามาสรางประโยชน หรอแกปญหาของชมชนได ภมปญญาจงเปนทงภมปญญาตงเตมอนเกดจากประสบการณในพนท ภมปญญาทมาจากภายนอก และภมปญญาใหม ส านกงานคณะกรรมการการศกษาแหงชาต ไดใหนยามของภมปญญาไทยวา๗ หมายถง องคความร ความสามารถ และทกษะของคนไทย ท เกดจากการสงสมประสบการณทผาน กระบวนการเลอกสรร เรยนร ปรงแตง และถายทอดสบตอกนมา เพอใชแกปญหาและพฒนาวถ ชวตของคนไทยใหสมดลกบสภาพแวดลอมและเหมาะสมกบยคสมย โดยมขอบขายภมปญญา จ าแนกเปน ๑๐ สาขา ไดแก สาขาเกษตรกรรม สาขาอตสาหกรรมและหตถกรรม หมายถง การรจกประยกตใชเทคโนโลยสมย'ใหม'ในการแปรรปผลผลต ชะลอการน าเขาตลาด เพอแกปญหาดานรณรบรโภคอยางปลอดภย ประหยด และเปนธรรมอนเปนขบวนการใหชมชนทองถนสามารถพงตนเองทางเศรษฐกจได ตลอดจนการผลตและจ าหนายผลผลตทางหตถกรรม เชน การทอผา จกสาน และกลมอาชพตางๆ สาขาการแพทยแผนไทย สาขาการจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม สาขากองทนและธรกจชมชน สาขาสวสดการ สาขาศลปกรรม สาขาการจดการและสาขาศาสนาและประเพณ ซงสาขาท

๔ อบลรตน กจไมตร. การพฒนาหลกสตรเพอถายทอดเพลงอแซว ภมปญญาทองถนสพรรณบร ส าหรบ นกเรยนประถมศกษา. วทยานพนธมหาบณฑต. ศกษาศาสตร. บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร. ๒๕๔๔. ๕ กรมศลปากร, ผาพนเมองอสาน. กรงเทพฯ : อมรนทรพรนตงแอนดพบลชชง, 2540. ๖ เอกวทย ณ ถลาง, ภมปญญาอสาน. พมพครงท ๒. กรงเทพมหานคร: ส านกพมพอมรนทร, ๒๕๔๔. ๗ ส านกงานคณะกรรมการการตกษาแหงชาต , แนวทางสงเสรมภมปญญาไทยในการจดการศกษา . กรงเทพฯ : บรษทพมพดจ ากด, 2542.

๑๐

เกยวของกบเรองทผวจยจะศกษาในครงน คอ สาขาอตสาหกรรม และหตถกรรม จงขอขยายความหมายใหเขาใจชดเจนขน อตสาหกรรมและหตถกรรม หมายถง การรจกประยกตใชเทคโนโลยสมยใหมในการแปรรปผลผลต ชะลอการน าเขาตลาด เพอแกปญหา ดานการบรโภคอยางปลอดวย ประหยด และเปนธรรม อนเปนขบวนการใหชมชนทองถนสามารถ พงตนเองทางเศรษฐกจได ตลอดจนการผลตและจ าหนายผลผลตทางหตถกรรม เชน การทอผา จกสาน และกลมอาชพตางๆ ภมปญญาเกดจากการสะสมดวยระยะเวลายาวนาน สามารถสรปลกษณะภมปญญาทองถน ไว ๔ ประการ ไดแก มวฒนธรรมเปนฐานไมใชวทยาศาสตร มการบรณาการสง เพราะภมปญญาเกดมาจาก ประสบการณจรง จงมการบรณาการทงทางกาย ใจ สงคม และสงแวดลอม มความเชอมโยงไปส นามธรรมทลกซงสงสง เชน การไหวแมคงคา แมโพสพ เปนตน และเนนความส าคญของจรยธรรม มากกวาวตถธรรม จากการศกษาถงความหมายและลกษณะของภมปญญาดงกลาวขางตน ทงภมปญญาชาวบาน ภมปญญาทองถน ภมปญญาไทย และใชค าวา ภมปญญา เปนค าหลกในการวจยครงน หมาย ถง องคความร ความสามารถ ตลอดจนทกษะทชาวบานคดได และน ามาใชแกปญหา ปรบปรง และพฒนาโดยอาศยศกยภาพทมอยในทองถนเพอด าเนนวถชวต และถายทอดสชนรนหลง กลายเปนมรดกทางวฒนธรรม นอกจากนภมปญญายงสามารถแบงแยกไดหลายสาขา เขน สาขาเกษตรกรรม หตถกรรม สมนไพร และเทคโนโลยพนบาน เปนตน ๒.๑.๒ ความส าคญภมปญญา ภมปญญา ไดเปนทกลาวขานวนมากขนเมอสงคมเกดวกฤตเศรษฐกจ นโยบายการ พฒนาในดานตางๆ มการเชอมโยงถงภมปญญาทองถน ภมปญญาชาวบาน หวนหาสงทละเลยมานาน เพราะผลกระทบจากการพฒนาทผานมาท าใหไดรบบทเรยน เมอสงคมมปญหาแลวเราไมสามารถปรบตวเองได แกปญหาเองไมไดเนองจากเราเนนความรสากลเพยงอยางเดยว จงมหลายหนวยงานทใหความส าคญภมปญญาในฐานะเปนรากเหงาของความรดงเดมของทองถนและสงคมไทย ดงน แผนการศกษาแหงชาต พ.ศ.๒๕๓๕๘ ไดจดประกายในการน าภมปญญาไทยสการ ศกษาของชาต จงก าหนดวสยทศนในการสงเสรมภมปญญาไทยในการจดการศกษาไว “ภายใน ป พ.ศ.๒๕๕๐ น ภมปญญาไทยไดรบการสงเสรมเพอการเนาไขปญหา และพฒนาสงคมไทยใหประสานสอดคลองกบภมปญญาสากล โดยถายทอดสระบบเครอขายการศกษาทงในระบบ นอกระบบ และตามอธยาศย อยางสมดลและยงยนความมงหมายและหลกการในกระบวนการ เรยนรตองมงปลกฝงจตส านกทถกตองเกยวกบภมปญญาทองถน ภมปญญาไทย และความร อนเปนสากล ตลอดจนอนรกษ

๘แผนการศกษาแหงชาต พ.ศ.๒๕๓๕ [ออนไลน]. แหลงทมา: http://e-book.ram.edu/e-book/e/EA415(47291)/EA415-3.pdf [๑ กนยายน ๒๕๕๙].

๑๑

ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม มความสามารถในการประกอบอาชพ รจกพงตนเอง มความคดรเรมสรางสรรค ใฝร และเรยนรดวยตนเองอยางตอเนอง มาตรา ๒๗ แนวการจดการศกษา วรรคสองใหสถานศกษาขนพนฐานมหนาทจดท าสาระของหลกสตรแกนกลางในสวนทเกยวกบสภาพปญหาในชมชนและสงคม ภมปญญาทองถน คณลกษณะอนพงประสงคเพอเปนสมาชกทดของครอบครว ชมชน และประเทศชาต จะเหนไดวาทงกฎหมาย และนโยบายทางการศกษาของไทยได ใหความส าคญเกยวกบภมปญญา นนกหมายถงการวางรากฐาน การศกษาเพอปรบเปลยนสงคมในอนาคต คนไทยตองเหนคณคาและน าองคความรภมปญญามา ประยกตใหเขากบกระบวนการพฒนาประเทศสสากลตอไป แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท๙ ๘ พ.ศ.๒๕๔๐ - ๒๕๔๔ ยทธศาสตรการเสรมสรางความเขมแขงของ ครอบครวและชมชนวาดวยการพฒนาการเรยนรของคนในครอบครวและชมชน ขอ ๑.๓ (๑) “สนบสนนการถายทอดและแลกเปลยนประสบการณการเรยนรระหวางคนในชมชนเดยวอน และ ระหวางองคการชมชนดวยอนในทกรปแบบ โดยเนนการใชประโยชนจากภมปญญาทองถน หรอปราชญชาวบานทมอยและมการรบรองวทยะฐานะของการเรยนรดงกลาว” แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท๑๐ ๙ พ.ศ. ๒๕๔๕ - ๒๕๔๙ เพอใหการเปลยนแปลงและสรางคณคาทดใน สงคมไทยบนพนฐานของการอนรกษวฒนธรรมและเอกล กษณของความเปนไทย จงไดก าหนดสภาพสงคมไทยทพงประสงค โดยมงพฒนาส “สงคมทเขมแขงและมดลยภาพ” วสยทศนการ พฒนาประเทศ ขอ ๓.๒ (๒) สงคมไทยทพงประสงค ตองเปนสงคมแหงภมปญญาและการเรยนร เปดโอกาสใหคนไทยทกคนคดเปน ท าเปน มเหตผล มความคดรเรมสรางสรรค สามารถเรยนรไดตลอดชวต รเทาทนโลก เพอพรอมรบการเปลยนแปลง สามารถสงสมทนทางปญญา รกษาและตอยอดภมปญญาทองถนไวไดอยางเหมาะสม มการเสรมสรางฐานทางวทยาศาสตรและเทคโนโลยมนวตกรรม เพอเสรมสมรรถนะและขดความสามารถในการแขงขนของประเทศอยางรเทาทน ควบคการสบสานประเพณ วฒนธรรม และศาสนา หรอแมแตรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ. ๒๕๔๐ ไดใหความส าคญภมปญญา ทองถนทงในดานการอนรกษและการพนฟ ดงปรากฏในมาตรา ๔๖ “บคคลซงรวมอนเปนชมชน ทองถนดงเตมยอมมสทธอนรกษ หรอพนฟจารตประเพณ ภมปญญาทองถน ศลปวฒนธรรมอนดของทองถนและของชาต และมสวนรวมในการบ ารงรกษา ทรพยากรธรรมชาต และสงแวดลอมอยางสมดลยงยน” เมอพจารณาแลวทงกฎหมายหลกของชาต นโยบายภาครฐถกบรรจความส าคญของ ภมปญญาใหเกดประโยชนและโครงการตางๆ อยางเปนรปธรรมมากขน จากแผนพฒนา เศรษฐกจและ

๙ แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต [ออนไลน]. แหลงทมา:

http://www.nesdb.go.th/more_news.php?cid=230&filename=index [๑ กนยายน ๒๕๕๙]. ๑๐ แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต [ออนไลน]. แหลงทมา:http://www.nesdb.go.th/more_news.php?cid=230&filename=index [๑ กนยายน ๒๕๕๙].

๑๒

สงคมแหงชาตฉบบท ๘ และฉบบท ๙ เนนคนเปนศนยกลางของการพฒนา ได ก าหนดวสยทศนการพฒนาประเทศเกยวกบภมปญญาสามารถน ามาพฒนาสงคมใหเขมแขงและ มดลยภาพไดโดยการท าใหสงคมไทยเปนสงคมแหงภมปญญาและการเรยนร เปนการสะทอนเหน เหนถงความส าคญในอกแงมมหนงทงดานการวางแผนพฒนาโดยใชยทธศาสตรและการเชอมโยง ภมปญญาเขาสระบบการศกษา พฒนาสนวตกรรมใหมมงสจดหมายส าคญดานเศรษฐกจและสงคมเปนการเชดชภมปญญาเอกลกษณส าคญของความเปนไทยสสากลอยางมคณคา ปรากฏในรปแบบของผลตภณฑแปรคณคาเปนราคาเสรมสรางเศรษฐกจฐานรากสเศรษฐกจชาต นอกจากนยงมกฎหมายรฐธรรมนญ ซงเปนกฎหมายสงสดของชาตกรอบก าหนดใหอนรกษและฟนฟภมปญญา เพอใหคงอยคชาตไทยตอไป พระราชด ารสในพระบาทสมเดจพระเจาอยหว “ประชาชนนนแหละเขามความร เขาท างานมาหลายชวคนแล ว เขาท ากนอยางด เขาม ความเฉลยวฉลาด เขารจกวาตรงไหนควรท ากสกรรม เขารวาทไหนควรจะเกบรกษาไว แตทเสยไปก เพราะพวกทไมรเรอง ไมไดท ามานานแลว เลยท าใหลมวาชวตมนเปนไปไดโดยการท ากสกรรมทถก ตอง” พระราชด ารสดงกลาวสะทอนถงการรบรและเขาใจทหยงลก ภายหลงการทมเทพระองคกบงานพฒนาชนบทของประเทศเปนเวลายาวนาน ดวยสายพระเนตรทยาวไกลดวยความคดท เปดกวางดวยประสบการณอนอดมสมบรณ และดวยความเปนจรงทปรากฏแกพระองค ภมปญญาหรอความรนนยงฝงลกอยกบชาวบาน อนเปนคนสวนใหญของประเทศ ควรจะสงเสรมสนบสนนคนเหลานใหไดใชภมปญญาทมอยในตวเขาเอง จะเหนไดวาแมแต เจาฟาเจาแผนดนกยงใหความส าคญกบภมปญญาทชาวบานไดคด พฒนา สงสมมาจนปรากฏใหเหนในยคปจจบน นอกจากการใหความส าคญภมปญญาในเชงนโยบายดงกลาวขางตนแลว ภมปญญายงม ความส าคญทเปนเรองของคณคา จตส านก ความรก ความผกพน ทมการเชอมโยงสมพนธกบ หลากหลายอาชพเปนทนวฒนธรรม ทสามารถจดการกบปญหาตาง ๆ ทางสงคมได ทนทางวฒนธรรมเปนทนทางจตใจซงบางครงการลงทนในบางเรองใชเวลาไปมากแตไมไดใชเงนเลย แตเกดขนภายใตกรอบวฒนธรรมทมการบรณาการทงเศรษฐกจ จตใจ สงแวดลอม และการเมอง การพฒนาดวยทนทางวฒนธรรมจงเปนการด ารงชวตอยางสมดล ระหวางมนษยกบสงแวดลอมทกสงทกอยางเชอมโยงกน สงคมไทยมภมปญญาทหลากหลาย เชน อาหารไทย อรอย สวย และยงมคณคาตอสขภาพมากกวาอาหารฝรงจนสามารถพดไดวา อาหารไทยเปนอาหารเพอสขภาพ ผกผลไมบรโภคมากจะลดการเปนมะเรงได การแพทยแผนไทย ผาทอพนเมอง และศลปะหตถกรรม สงเหลาน คอ ทนทางวฒนธรรมทมอยสามารถน ามาพฒนา ใหเกดผลทางเศรษฐกจได หากจะมองสงคมเปนองคกร สงคมทมคนซงเปนองคประกอบทส าคญของสงคมม ความรมภมปญญาและจตใจดเออเพอเผอแผซงกนและกน ทนทางจตใจ หรอทนทางวฒนธรรมนน การทจะพฒนาสงคมใดสงคมหนงตองมการลงทนทหลากหลาย นอกจากทนงบประมาณแลว ส าคญยงทนดาน

๑๓

จตสาธารณะ ความสมพนธ ผกพนสามคค เปนตน ทนเหลานนถอเปนทนทางสงคมทมคาใหความส าคญของ ภมปญญาวาเปนทนทางสงคม ซงเปนภมธรรมภมปญญาทบรรพบรษไดสงสมไว สามารถเปน พลงทจะสานตอไปในอนาคตได ภมปญญาของไทยนอาจสะทอนออกมาในรปของศาสนา ประเพณ ความเชอและแนวทางการประพฤตปฏบตในการด าเนนวถชวตตางๆ และการทจะด ารงรกษาภมธรรมภมปญญาทเปนทนส าคญของสงคมไว ไดนนตองค านงถงกระบวนการทางวฒนธรรม ดงน ๑. กระบวนการถายทอดวฒนธรรม การจดใหมการศกษาคนควา รวบรวมภมธรรม ภมปญญาแลวน าออกเผยแพรและถายทอดเพอสรางความเขาใจในคณค า สาระและความส าคญของภมปญญาทองถนตางๆ ซงกอใหเกดความร ความเขาใจ การเหนคณคาความส าคญประโยชน จนเกดการประพฤตปฏบตจนเปนวถชวต ๒. กระบวนการสงสรรคทางวฒนธรรม สงคมไทยเปนสงคมเปด จงท าใหมการสงสรรคระหวางวฒนธรรมตางๆ รวมทงวฒนธรรมสากลในกระแสโลกาภวฒนตลอดเวลา การศกษา วฒนธรรมตางๆ เพอสรางความรความเขาใจในคณคาของวฒนธรรมซงกนและกน และศกษา วฒนธรรมทไหลบาตามกระแสโลกาภวฒนเพอใหรเทาทนการเปลยนแปลงตางๆ แลวเลอกสรร กลนกรองมาใชใหเหมาะสมกบพนฐานภมธรรมภมปญญาของวฒนธรรมทองถนดวย ๓. กระบวนการปรบปร งทางวฒนธรรม พยายามสรางเครอขายภาคสมาชกใหม ความสามารถในการปรบปรงทางวฒนธรรม โดยเลอกสรร กลนกรองวฒนธรรมตางๆ ทงภมธรรม ภมปญญาดงเดม และวฒนธรรมใหม ๆ ทมากบกระแสโลกาภวฒนดวยเหตและผลอยางรอบคอบ ท าใหสามารถประสานเชอมโยงและเออประโยชนซงกนและกนใหมากทสด เอนก นาคะบตร ไดใหวาทกรรมหรอกรอบความคดเกยวกบภมปญญา๑๑ ทองถนวา ควรมรปแบบของความส าเรจทชดเจนและมการประยกตใชกนอยางตอเนอง ซงมหลาย ประเดนทนาสนใจ เชน ๑. คณคาในทองถน สงคมไทยมความแตกตางทางวฒนธรรมทองถนสงมาก ภมปญญา มคณคาทชมชนยดเหนยว และรสกผกพนในเรองของจตวญญาณ ไมวาจะเปนความรกถน ความรสกของคนทผกฟนเรองของสายเลอด อาท ความเปนคนเมองยาโม ความเปนคนเมองสงขลา คณคาตอความรสกทเปนคนอยในวฒนธรรมชนเผา คณคาทมตอหลกศาสนาอสลาม ตอศาสนาพทธ คณคาตอการทผกพนในแมน าของคนนาน ความรสกผกพนในคณคาของกวานพะเยา ผกพนตอปาชมชนรวมกน ตอการดแลคนทอยในศรทธาวดเดยวกน เปนตน

๑๑ อเนก นาคะบตร, ขาวสารขอมลกบความยงยนของการพฒนา: ในคนกบดน น า ปา จดเปลยนแหงความคด.กรงเทพฯ: สถาบนชมชนทองถนพฒนา, ๒๕๓๖.

๑๔

๒. เกษตรทางเลอก/เกษตรธรรมชาต ภาคประชาชนไดสรางวาทกรรมเปนตวแบบทชดเจนในชวงเศรษฐกจลมสลาย คอ การปรบระบบการเกษตร กลบมาใชการเกษตรทลดตนทน การผลต และลดการท าลายธรรมชาตโดยลดใชสารเคม มากกวานนจะเปนการเกษตรอนทรย และใชการเกษตรแบบผสมผสานมากขนเพอหวงสรางธาตอาหาร การกระจายผลผลตเพอยงชพกอนแลวจงขยายตลาดออกไป องคความร ใหมทภาคประชาชนไดน าเสนอจากการใชภมปญญาเดมไดเสนอทางเลอกใหมในการเกษตร ซงขณะนเปนสงทรฐบาลและกระทรวงเกษตรฯ ก าลงปรบนโยบายบางสวนเปนเรองเกษตรแบบธรรมชาต ๓. ธรกจชมชน หตถกรรมชมชน และอตสาหกรรมชมชน นอกจากการท าการเกษตร และการรบจางแรงงานแลว พบวาชวงวกฤตเศรษฐกจ ไดมคนชนกลางทเคยมารบจางในเมองใหญในกรงเทพฯ รวมทงมาอยในโรงงานไดกลบไปบาน คนหนมสาวเหลานไดไปคดคนหาทางเลอกในการประกอบอาชพในการแปรรปสนคาเกษตร และมาดดแปลงจากวสดพนบานตาง ๆ เชน กระดาษสา หวาย เสอผา สบเปลอกมงคด มการวางรปแบบการผลต ออกแบบผลตกณฑ และการบรรจหบหอ กลายเปนอตสาหกรรมการผลตในชมชนโดยภาพรวมแลวขณะนผประกอบการท ไดชใหเหนถงองคความรทชมชนลกขนมาจดการเปนเจาของธรกจชมชน อาท การแปรรปอาหาร โรงงานขนมจน อตสาหกรรมการทอผา ออกแบบลายผา ท าเครองหวาย เปนตน ความเปนเจาของเปนเรองส าคญทชมชนไดบอกให เหนวาความเขมแขงของความเปนเจาของนนอยทการใชองคความร ทองถนใชวสดทองถน ใชจดแขงของทองถน ใชผประกอบการทมาจากทองถน ทงดานทเปนองคความร ตวการจดการ และแรงงานเครอขายเหลานไดเขารวมในกระบวนการยกระดบการจดการเรองสวสดการของชมชน หรอการดแลคนยากล าบาก ในระบบดงเดมทเปนระบบประเพณ ระบบทชมชนพฒนาสบทอดมาแบบดงเดมโดยอาศยคณคาทางศาสนา คณคาของชมชนซงตางวฒนธรรมตางสถาบนมอยทง หมดไดสรางวาทกรรมใหม คอการเกดการเกาะเกยวกนระหวางชมชนกบคนยากล าบากทกชนด ทเผชญวกฤตการณหลงจากทตองตกงานมาจากในเมอง หรอเกดจากภาวการณตดยา การตดเชอเอดสมาจากในเมอง ซงไดมการดแลกนอยางคอยเปนคอยไป อยางพอยางนอง อยางเพอนมนษยรวมชะตากรรมเดยวกน “กองทนสวสดการชมชน'’ ไดกลายเปนเครองมอเกาะเกยวผคน ทงคนยากคนจนเขาดวยกน และเชารวมกบชมชนทเปนชมชนคนชนกลางมากขนทงกระจายอยทวประเทศ ผานเครอขายเปนวาทกรรมใหมทคดคน รเรมและกระท าการโดยประชาชนกนเองและทส าคญคนยากคนจนไดลกขนเปนผกระท า มากกวาเปนผทคอยแบมอรบบรจาคจากคนอน อานนท กาญจนพนธ อธบายวา๑๒ ภมปญญาเปนพลวตของชมชนในมตทางวฒนธรรม ซงเปนพลงสรางสรรคสงคม ประกอบดวยระบบใหญ ๓ ระบบ คอ

๑๒

อานนท กาญจนพนธ, มตชมชน : วธคดทองถนวาดวย สทธ อ านาจ และการจดการทรพยากร,

กรงเทพฯ : ส านกงานกองทนสนบสนนการวจย, ๒๕๔๔.

๑๕

๑. ระบบคณคา หมายถง ศลธรรมของสวนรวมและจตวญญาณของความเปนมนษยมกแสดงออกในรปแบบของความคดท ใหความส าคญกบความเปนธรรม ความอดมสมบรณ และความยงยนของสงคมและธรรมชาต ๒. ระบบภมปญญา ซงครอบคลมวธคดของสงคมโดยเฉพาะการคดการกบความสมพนธทาง สงคมและสมพนธระหวางสงคมกบธรรมชาตแวดลอม ปรากฏใหเหนในกระบวนการเรยนร การ สรางสรรค การผลตใหมและการถายทอดความรผานองคกรทางสงคมในทองถน เพอปรบตวตอ การเปลยนแปลงของสภาวะแวดลอม นอกจากนยงมปรากฏใหเหนจากแบบแผนความสมพนธ ทางสงคม เชน เครอญาต เครอขาย ตลอดจนแบบแผนการใชทรพยากร ดน น า และปาไม เปน ภมปญญาทสะทอนคณคาทางศลธรรมไดเปนอยางด ๓. ระบบอดมการณอ านาจ หมายถง คกดศรและสทธของความเปนมนษย เปนสทธตามธรรมชาตทจะเสรมสรางความมนใจและอ านาจใหกบคนในชมชนหรอสงคมทองถนเพอเปนพลงในการเรยนร สรางสรรค การผลตใหม และถายทอดภมปญญา นอกจากนอ านาจยงแสดงถงศกยภาพของชมชนทสามารถพงตนเองได ภมปญญามความส าคญตอการพฒนาสงคมไทยทงรปธรรมและนามธรรม รปธรรม เชน การเกดผลตภณฑ รายได สงผลใหชมชนมคกดยภาพในการพฒนาได สวนนามธรรมเปนเรองของจตวญญาณ ความมคณคาในทองถนทมความผกพนอยางลกซง อยางท เอนก นาคะบตร ได ใหวาทกรรมไว สงผลใหเกดความรกความภาคภมใจในภมปญญาของตนเองทบรรพบรษถายทอดสบตอกนมา นอกจากนภมปญญาเปนทนทางสงคมทจะขบเคลอนในเกดกระบวนการทางสงคม ไมวาจะเปนการศกษาคนควาใหเกดความรความเชาใจในคณคาการประทะสงสรรคทางวฒนธรรม และปจจบนภมปญญาสามารถขายไดสะทอนออกมาในรปผลตภณฑชมชน นอกจากนผทมความรหรอผทสามารถสรางสรรคผลงานคนเปนภมปญญาในดานใดดานหนงอยางเดนชด ยงไดรบการยกยองใหเปนศลปนแหงชาต ครภมปญญาไทย นบเปนเกยรตแกผมภมปญญาเฉพาะดาน และสามารถถายทอดความรสลกหลานตอไป

๑๖

๒.๒.แนวคดเกยวกบกระบวนการเรยนรและสบทอด ๒.๒.๑ ความหมายกระบวนการเรยนรและสบทอด กระบวนการเรยนรมความหลากหลายเพอเปนความเชาใจเบองตน ผวจยขอเสนอแนวคด ๆ)องนกวชาการตางๆ ดงน ชยยอนนต สมทวณช๑๓ ไดเสนอแนวความคดเกยวกบกระบวนการเรยนรวา กระบวนการเรยนรเกยวของ กบตวความร (Body of Knowledge) และการร (Knowing) ๑. ตวความร ตามวชาตางๆ ทมลกษณะแยกเปนรายละเอยดมการจดในรปของ แขนง หรอหมวดวชา โดยอาจมการบรณาการเชอมโยงกนหรอแยกสวนกได ตวความรนม ปรากฏในรปของต ารา สอการสอนหลายประเภทตลอดจนตามสออนๆ เชน ในอนเทอรเนต วทย โทรทศน หนงสอพมพ นตยสาร วารสาร หนงสออางอง ฯลฯ ๒. การร ไดแก ลกษณะและวธการทผสอนแนะน าสงสอนใหผเรยนใชในการ แสวงหาตวความร หรอผเรยนมความอยากร และหาวธการแสวงหาสงทอยากรนนดวยตนเอง ดงนน เมอจะพดถงกระบวนการเรยนร จะตองท าความเขาใจและแยกแยะ ระหวาง การรกบความรกอน การสอนซงเปนวธการหนงของการร (Teaching as a way of knowing) เมอเขาใจแลววา การรอาจเกดขนไดดวยตนเอง (ตรสร) แตโดยทวไปแลวการรของ มนษยมหลายขนตอน หลายระดบ และในระยะเวลาหนงการรตวความรตางๆ มาจากการสอน การแนะ การท าใหเหน การมประสบการณตรง การดแบบอยางหรอการเอาอยาง เปนตน เมอท าความเขาใจรวมกนถงความแดกดางทเกยวโยงกนระหวางการรกบความ รแลว ค าวา “การเรยนร” หรอ กระบวนการเรยนร เปนไปเพอการพฒนาศกยภาพของมนษยและ จะตองระลกวาตวความรหรอองคความรมการสะสมมาเปนเวลานาน ท าใหมนษยไมดองคดใหม ลองผดลองถกใหมในทกๆ เรอง เพราะไดเคยมการคด การทดลอง การยอมรบมากอนแลว แตความรกใชจะคงสภาพเตมไวตลอดเวลา หากมการเพมพน ขยายขอบเขตมากขน บางอยางมการ ทบทวนแกไขเปลยนแปลงไป มนษยจงตองแสวงหาความรเพมขนตลอดเวลา ระบบการเรยนร ในโรงเรยนและมหาวทยาลยเคยเปนหลกของการเรยนร แตปจจบนและอนาคตแหลงความรมมากมายและในบางแหลงมคณภาพสง และขอมลขาวสารมากกวาโรงเรยนและมหาวทยาลย การเรยนร หมายถง การแสดงใหเหนถงลกษณะของกระบวนการทมอยางตอเนองของการ เรยนร ซงผลของการเรยนรทเกดขนในครงกอนจะเปนพนฐานของการเรยนรในครงตอไป และใน ความหมายของเครอขายการเรยนรทอาศยภมปญญาเดมเปนฐานในการพฒนา โดยมการประยกตใช

๑๓ ชยอนนต สมทวณช. Good Governance กบการปฏรปการศกษา การปฏรปการเมอง.

กรงเทพมหานคร: สายธาร, ๒๕๔๑.

๑๗

วทยาการสมยใหมดวยความเหมาะสม มองคกรชมชนเปนหนวยของการจดการศกษา สมาชกในชมชนมการแลกเปลยนเรยนรซงกนและกน เพอแกปญหาของคนในชมชนรวมกน จากความหมายดงกลาว ท าใหเหนไดวา กระบวนการเรยนรมลกษณะเปนพลวต เพอ เปนการท าความเขาใจและอธบายการแลกเปลยนหรอความเคลอนไหวของวถชวตมนษยและชมชน เพราะการเรยนรเปนหวใจของความสามารถในการปรบตวของบคคลและชมชนตอกระแสการ เปลยนแปลงทไมหยดยงในบรบทของสงคมใหม หรอสงคมทมการเปลยนแปลงอยตลอดเวลาและ รวดเรว กาสก เดะขนหมาก ใหความหมายกระบวนการเรยนร๑๔ หมายถง กระบวนการ ทท าใหความสามารถในการแสวงหา เลอกสรร กลนกรองและสงสมองคความรทงทเปนภมปญญา ดงเดม และความรใหมจากภายนอก แลวน ามาใชหรอประยกตใชในการแกปญหาตางๆ ของชมชน และมกระบวนการเรยนรตามความหมายดงกลาวดงน ๑. กระบวนการเรยนรเปนกระบวนการกลม ทเกดจากเครอขายเครอญาตภาคสมาชกไดรวมกนพดคยแลกเปลยนความคดเหน วพากษ วจารณ ตงค าถามหาค าตอบและแนวทางเลอกในการด าเนนงานวฒนธรรม ลงมอปฏบต ประเมนการด าเนนงานและสรปบทเรยน รวมกน ซงท าใหเกดภมปญญาหม ๒. กระบวนการเรยนรจากการลงมอท าจรง พลวตของการเรยนรเกดจากการพดคย แลกเปลยนความร ความคด ประสบการณ วเคราะหปญหาสาเหตและหาแนวทางแกไขใหดยงขน ดวยกระบวนการคด-ท า-ทบทวน-วเคราะห-ท า ซงจะสงผลใหไดยกระดบความคดและสงสมภม ปญญาไว ๓. การเรยนรจากการแกปญหาในชวตจรง ซงเปนความพยายามในการแกปญหา และตอบสนองความตองการของวฒนธรรมในชวตจรงของทองถน จงท าใหงายตอการท าความ เชาใจและเรยนรทจะด าเนนงานวฒนธรรมได ๔. การเรยนรทเชอมโยงเปนเครอ๑ขาย ทเครอขายเครอญาตภาคสมาชกมการตดตอ สอสารกน ชวยเหลอกน มความเอออาทรสนใจทจะมารวมกนด าเนนงานโดยใชทงการเชอมโยง เครอขายบคคล และการใชชองของการสอสารตางๆ เชน สอสารมวลชนของทองถนเปนกลไก หรอตวกลางในการเชอมโยง ประเวศ วะส เสนอกระบวนการเรยนรวาเปนกระบวนการทางปญญา๑๕ ซงการเรยนรจะเกดขนไดเพราะกระบวนการส าคญ ดงน

๑๔ จนทรสดา รกษพลเมอง , สทธาสน วชรบล , กาสก เตะขนหมาก . กระบวนการเรยนรบนฐาน

วฒนธรรมในบรบททางสงคมใหม. กรงเทพมหานคร : ส านกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต, ๒๕๔๕. ๑๕ ประเวศ วะส. หลกสตรกบบรณาการทางสอน . กรงเทพฯ : ไทยวฒนาพานช, ๒๕๓๖.

๑๘

๑. การสงเกต สงเกตในสงทเราเหนหรอสงแวดลอม เชน ไปดนก ดผเสอ การท างาน การสงเกตจะท าใหเกดปญญามาก โลกทรรศนและวธคด สต-สมาธ จะเขาไปมผลตอการสงเกตและสงทสงเกต ๒. การจดบนทก เมอสงเกตอะไรแลวควรแลวกบนทก โดยจะวาดรปหรอบนทกขอความ ถายภาพ วดโอ ละเอยดมากนอยตามวย และตามสถานการณ การบนทกเปนการพฒนาปญญา ๓. การน าเสนอตอทประชมกลม เมอมการท างานกลม เราไปเรยนรอะไรมา บนทกอะไรมา จะน าเสนอใหเพอนหรอครรเรองไดอยางไร กตองแกการน าเสนอ การน าเสนอไดดจงเปนการพฒนาปญญาทงของผน าเสนอและของกลม ๔. การฝกการฟง ถารจกฟงคนอนกจะท าใหฉลาดขน โบราณเรยกวาเปนพหสต บางคนไมไดยนคนอนพด เพราะหมกมนอยในความคดของตวเองหรอมความฝงใจในเรองใดเรอง หนงจนเรองอนเขาไมได ฉนทะ สต สมาธ จะชวยใหฟงไดดขน ๕. การฝกปจฉาวสชนา เมอมการน าเสนอและการฟงแลว ฟงปจฉา-วสชนา หรอ ถาม-ตอบ เปนการฟงใชเหตผลวเคราะห สงเคราะห ท าใหเกดความแจมแจงในเรองนนๆ ถาเราฟงครโดยไมถาม-ตอบ กจะไมแจมแจง ๖. การฝกตงสมมตฐานและตงค าถาม เวลาเรยนรอะไรไปแลวเราตองสามารถตงค าถาม ไดวาสงนคออะไร สงนนเกดจากอะไร อะไรมประโยชนท าอยางไรจะส าเรจประโยชนนน และมการตงค าถามถากลมชวยกนคดค าถามทมคณคาและมความส าคญกจะอยากไดค าตอบ ๗. การฝกการคนหาค าตอบ เมอมค าถามแลวกควรไปคนหาค าตอบจากหนงสอ จากต ารา จากอนเทอรเนต หรอไปคยกบคนเฒาคนแก แลวแตธรรมชาตของค าถาม การคนหา ค าตอบตอค าถามทส าคญจะสนกและท าใหไดความรมาก ตางจากการทองหนงสอโดยไมมค าถาม เมอคนหาค าตอบทกวถทางจนหมดแลวกไมพบ แตค าถามยงอยและมความส าคญ ตองหาค าตอบ ตอไปดวยการวจย ๘. การวจยเพอหาค าตอบเปนสวนหนงของกระบวนการเรยนรทกระดบ การวจย จะท าใหคนพบความรใหม ซงจะท าใหเกดความภมใจ สนก และมประโยชนมาก ๙. เชอมโยงบรณาการ ใหเหนความเปนทงหมดและเหนตวเอง ธรรมชาตของสรรพสง ลวนเชอมโยง เมอเรยนรอะไรมาอยาใหความรนนแยกเปนสวนๆ แตควรจะเชอมโยงเปนบรณาการให เหนความเปนทงหมด ในความเปนทงหมดจะมความงาม และมมต อนๆ บงเกดออกมาความเปน สวนๆ และในความเปนทงหมดนนมองใหเหนตวเองเกดการรตวเองตามความเปนจรงวาสมพนธกบความเปนทงหมดอยางไร จรยธรรมอยตรงนคอการเรยนรตวเองตามความเปนจรงวาสมพนธกน

๑๙

อยางไร ดงนน ไมวาการเรยนรอะไรๆ กมมตทางจรยธรรมอยในนนเสมอ มตทางจรยธรรมอยใน ความเปนทงหมดนนเอง ตางจากการเอาจรยธรรมไปเปนวชาๆ หนงแบบแยกสวนแลวกไมคอยไดผล ๑๐. การฟงการเขยนเรยบเรยงทางวชาการ ถงกระบวนการเรยนรและความร ใหมทไดมา การเรยบเรยงทางวชาการเปนการเรยบเรยงความคดใหประณตขน ท าใหคนควาหา หลกฐานทมาทอางองของความรใหถถวนแมนย าขน การเรยบเรยงทางวชาการจงเปนการพฒนา ปญญาของตนเองอยางส าคญและเปนประโยชนในการเรยนรของผอนในวงกวางออกไป พระราชบญญตการศกษาแหงชาต พ.ศ.๒๕๔๒ มาตรา ๔ “การศกษา หมายความวา เปนกระบวนการเรยนรเพอความเจรญงอกงามของบคคลและสงคมโดยการถายทอดความร การฟก อบรม การสบสานทาง วฒนธรรม การสรางสรรคจรรโลงความกาวหนาทางวชาการ การสรางองคความรอนเกดจากการกบสภาพแวดลอมสงคม การเรยนร และปจจยเกอหนนใชบคคลเรยนรอยางตอเนองตลอดชวต”๑๖ เอกวทย ณ ถลาง เสนอแนวคดเกยวกบกระบวนการเรยนรภมปญญาวา๑๗ เกดจากการสรางสรรค สงสมภมปญญาเปนตามแบบธรรมชาตของมนษยทามกลางสภาพแวดลอม ธรรมชาต และสงแวดลอมทางสงคมทมพฒนาการมายาวนาน แมสงคมมนษยจะเปลยนแปลง กาวหนา หรอผนแปรไปอยางไร มนษยกยงคงความเปนมนษยอย ดงนน ธรรมชาตการเรยนร ของมนษย จงยงมความส าคญและถอไดวา เปนศกยภาพอนยงใหญของมนษย ถงแมวามนษยจะ สามารถสรางโลกเทยมจรงขนมาได และไดพฒนาการเรยนรดวยวทยาการกาวหนาทเรยกวา เทคโนโลยขอมลขาวสาร (IT) มทางดวนขอมลขาวสาร มระบบเครอขายขอมลนานาชาต อนทรงประสทธภาพแลวกตาม มนษยกยงตองเรยนรจากการสมผสมนษยดวยกน และเรยนรโลกกาย ภาพอนเปนสงแวดลอมธรรมชาตทเกอกลชวตมนษยตลอดมา กระบวนการเรยนรตามธรรมชาต ของมนษยแลวสงสมไวเปนมรดกทางปญญาจงมความส าคญเคยงบาเคยงไหลกบการเรยนรดวยวทยาการกาวหนาดวย และไดประมวลกระบวนการเรยนรภมปญญาไว ๘ ประการดงน ๑. การลองผดลองถก มนษยเรยนรการด ารงชวตและรกษาเผาพนธดวยการลอง ผดลองถก ทงในดานการหาอาหาร ตอสกบธรรมชาต การรกษาโรคจากสมนไพร ประสบการณน ไดทดสอบอยตลอดเวลา และเกดการสะสมเปนความรไว แลวถายทอดสลกหลานกลายเปนขอ ปฏบต ขอหาม จารตประเพณ ในวฒนธรรมของกลมคนนนๆ ตอไป ๒. การลงมอกระท าจรง ในสถานการณสงแวดลอมทมอยจรง มนษยเรยนรดวยการลงมอกระท าจรง เชน การเดนทาง ปลกพช สรางบาน ฯลฯ ซงจะเหนไดจากชาวบานในประเทศไทย ดงปรากฏใหเหน ชาวบานภาคเหนอเรยนรดวยการรวมกนอดระบบเหมองฝายเพอการกสกรรมใน

๑๖ [ออนไลน]. แหลงทมา: https://person.mwit.ac.th/01-Statutes/NationalEducation.pdf [๑ กนยายน ๒๕๕๙]. ๑๗ เอกวทย ณ ถลาง. ภมปญญาอสาน. พมพครงท ๒. กรงเทพมหานคร: ส านกพมพอมรนทร, ๒๕๔๔.

๒๐

พนทระหวางหบเขา แลวพฒนาเปนระบบความสมพนธในการแบงปนน าระหวางคนทตงถนฐานอยในลมน าเดยวกน ชาวบานภาคอสานเรยนรทจะเสาะแสวงหาแหลงดนด าน าชมเปน ทท ามาหากน หรอการขดสระไวเปนบารายรอบเฑวสถานเพอเลยงชมชน ชาวบานภาคกลาง เรยนรทจะอยกบภาวะน าหลาก น าทวม น าลด ดวยการปลกเรอนใตถนสง เดนทางดวยเรอ ท าการเกษตรตามฤดกาล และชาวบานภาคใตเรยนรทจะพงพากนระหวางคนอย ตางถนตางท าเลกนในเขตเชงเขา ลมน าและชายทะเล ดวยการผกไมตรแลกเปลยนผลผลตระหวางพนท การเรยนร และสะสมประสบการณตาง ๆ ไวในสถานการณจรง ปฏบตจรงแลวสงตอไปยงอนชนรนหลงแบบ คอยเปนคอยไป ไดกลายเปนธรรมเนยมหรอวถปฏบต ๓. การสาธตวธการ การสงสอนดวยการบอกเลา (Oral tradition) จากการทมนษยเราเรยนรดวยการท าจรงไดแลวกจะมการสงตอคนรนหลงดวย การสาธต การสงสอนดวย การบอกเลา ในรปของเพลงกลอมเดก พงเพย สภาษต ผญา และการสรางองคความรไวเปน ลายลกษณ (literary tradition) ต ารายา ต าราปลกบาน ต าราโหราศาสตร แผนท และต านาน - นทาน เปนตน ๔. พธกรรม มนษยเรยนรโดยอาศยพธกรรม ซงมความศกดสทธและมอ านาจโนมนาวคนทมสวนรวมรบเอาคณคาและแบบอยางพฤตกรรมทตองการเขาไวในตว เปนการตอกย าความเชอ กรอบศลธรรมจรรยาของกลมชน แนวปฏบตและความคาดหวงโดยไมตองใชการจ าแนก แจกแจงเหตผล ๕. ศาสนา ในดานหลกธรรมค าสอน ศล และวตรปฏบต ตลอดจนพธกรรม และ กจกรรมทางสงคมทมวดเปนศนยกลางของชมชนในเชงการเรยนร ลวนมสวนตอกย าภมปญญา ทเปนอดมการณแหงชวต ใหเปนกรอบและบรรทดฐานความประพฤต และใหความมนคง อบอน ทางจตใจ เปนทยดเหนยวแกคนในการเผชญชวต การเรยนรดวยศาสนา จงเปนการศกษาทมลกกษณะเปนองครวม ซงมอทธพลตอชวตมนษยโดยตรงและโดยออมอกทงเปนแกนในกระบวนการ ขดเกลาทางสงคม (Socialization) ดวย ๖. การแลกเปลยนความร-ประสบการณ ระหวางกลมคนทแตกตางกนทงในทาง ชาตพนธ ถนฐานท ากน รวมไปถงแลกเปลยนกบคนตางวฒนธรรม ท าใหกระบวนการเรยนร ขยายตว มความคดใหม วธการใหมเขามา ผสมผสานกลมกลนบาง ขดแยงบาง ท าใหเกดการเรยนรทหลากหลาย สงคมไทยจงเปนสงคมแหงการเรยนร ทมทางเลอกใหแสวงหามากมายไมรจบ และมเครอขายแหงการเรยนร ทมทงภมปญญาเกาใหมใหพจารณาอยมากมาย ๗. การผลตซ าทางวฒนธรรม (Cultural reproduction) ในการแกปญหาทงทาง สงแวดลอม ทางเศรษฐกจและทางสงคม ไดมการเลอกเฟนเอาความเชอและธรรมเนยมปฏบตทสบทอดกนมาในสงคมประเพณมาผลตซ าทางวฒนธรรมใหสอดคลองกบฐานความเชอเดม ขณะเดยวกน

๒๑

กแกปญหาในบรบทใหมไดระดบหนง การผลตชาทางวฒนธรรมจงเปนกระบวน การเรยนรอกลกษณะหนงทเกดขนตลอดเวลาในสงคมไทย ๘. ครพกลกจ า เปนกระบวนการเรยนรอกวธหนง “ครพกลกจ า” เปนการแอบ เรยน แอบเอาอยางแอบลองท าด ตามแบบอยางทเฝาสงเกตอยเงยบๆ แลวรบมาเปนของตนเอง เพอ ใหแนวคดเกยวกบกระบวนการเรยนรของชมชนวา เกดขนภายใตระบบความสมพนธของชมชน ซงประกอบดวยระบบส าคญ ๓ ระบบ คอ ๑) ความสมพนธระหวางคนกบคน ชวยใหเกดการเรยนรในการอยรวมกนในสงคม ระบบครอบครว และเครอญาต การควบคมทางสงคมและการแกปญหาความขดแยงระหวางกน ๒) ความสมพนธระหวางคนกบสภาพแวดลอมทางธรรมชาต ชวยใหเกดการ เรยนรในดานการจดการทรพยากรธรรมชาต การผลต แปรรป รวมถงกจกรรมอนๆ ทางเศรษฐกจ ๓) ความสมพนธระหวางคนกบสงเหนอธรรมชาต ชวยใหเกดการเรยนรสงทเหนคณคา ความเชอ ประเพณ และพธกรรม จะเหนไดวาการเรยนรทเปนเอกภาพระหวางทฤษฏกบการปฏบต หรอระหวางแนวคดของการเรยนรทขาดหายไป ความรจงแยกเปนสวนเปนความรเฉพาะเรอง ไมสามารถเชอมโยงกนได จงตองเรยนรเรองความสมพนธ ถาความสมพนธเปลยน การเรยนรกเปลยน ในทางกลบกนถาการเรยนรเปลยน ความสมพนธกเปลยนไปดวยเพอรกษาความสมดลของชมชน สวนความสมพนธและความรจะเปลยนไปมากนอยแคไหน เรวหรอชากขนอยกบปจจยตางๆ ทงปจจยภายในและภายนอกของชมชน ดงนนเราจงควรค านงถงปรชญาของชมชน เชน เรยนในสงทตองการท า ท าในสงทตองการเรยน เรยนในสงทตองรและเรยนในสงทควรร ดงนน กระบวนการเรยนรของชมชนท ประยงค รณรงค ไดจากการท างานกบชมชนไมเรยง อ าเภอฉวาง จงหวดนครศรธรรมราช พบวา การเรยนรเปนผลมาจากการเชอมโยงคน ความร และทรพยากรเขาดวยกน เปนการเรยนจากการปฏบต สรปประสบการณทไดรบความรชดใหม เพอแกปญหาและพฒนาคณภาพชวตของคน การเรยนร เปนกระบวนการตอเนองเคลอนไหวอย ตลอดเวลา และพฒนาจากสงหนงไปสอกสงหนงไมจบสน ซงการเรยนรสงใหมของชมชนเกด ขนจากคนกลมหนงในชมชนทเหนวาแนวคดและระบบทมอยเตมไมสอดคลองหรอดอบสนอง ความตองการของชวต คนกลมนมกเปนผรเรมวพากษระบบแนวคดเดม พรอมกบแสวงหาสง ใหมมาทดแทน สวนการสบทอดมความส าคญมากตอการด ารงอยของภมปญญา เมอมการเรยนรแลวแต ไมสบทอดใหผ อนกจะไมเกดประโยชนสงสด หรอเปนการสญสนภมปญญาไปในทสด การสบทอดม ผใหความหมายและความส าคญ ดงน

๒๒

ส านกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต๑๘ ใหความหมายการสบทอด หมายถง การทคนรนหนง สรางสรรค สงสม และถายทอดความร ความคด ความสามารถ ตลอดจนผลตผลจากความร ความคด ความสามารถนนๆ ตอไปยงคนอกรนหนงเพอความตอเนองและเจรญกาวหนาของเผาพนธ กรมศลปากร๑๙ ใหแนวคดการสบทอดภมปญญาวาเปนการสบทอดวฒนธรรม จากบรรพชนในอดตจนถงยคปจจบน ชนเผาใดไมมภมปญญาและเทคโนโลยยอมไมมการเปลยน แปลงพฒนา และไดเสนอการสบทอดภมปญญาและเทคโนโลยโดยกระบวนการด าเนนงาน ๓ ลกษณะ คอ ๑. การปฏบตงานในชวตประจ าวน (Daily Life) เปนการถายทอดวธการทางปญญาและการปฏบตงานโดยอาศยประสบการณทสงสมสบทอดในชวตประจ าวนจากพอแมไปสลกหลาน ๒. การศกษาเลาเรยน (Education training) เปนการจดเปนต ารา ทองจ า แบบฝกหด และจดท าเครองมอใชเองโดยมผสอนคอ คร ผรบการถายทอดคอ นกเรยน ๓. การรบความรภมปญญาจากสงคมภายนอก เปนการรบรรปแบบวธการจากสอตาง ๆ เชน โทรทศน หนงสอ อนเทอรเนต เปนตน กระบวนการเรยนรและสบทอดภมปญญาสามารถเกดขนไดในหลายระดบ นบจากครอบครวชมชน และองคกรเครอขาย ล านกงานคณะกรรมการการศกษาแหงชาต ใหแนวคด เกยวกบการสบทอดภมปญญาวา การถายทอดและสบทอดภมปญญาไทยในอดตและในปจจบนม ลกษณะหลากหลายรปแบบ ท าใหสามารถสรปไดวา “ศนยการเรยนภมปญญา” นนมความหมายทกวางมหลากหลายลกษณะขนอยกบการเรยนรวาท าทไหนและอยางไร เพราะมการเรยนรตอ เนองดงแดเกดจนตาย เรยนรในวถชวต เรยนรในการปฏบต เรยนรโนการท างาน และเรยนรในความสมพนธกบคนอนในชมชน ซงสรปศนยการเรยนรภมปญญาศนยแรก คอ ครอบครว การถายทอดและสบทอดภมปญญาแหงแรกเกดขนภายในครอบครว จากพอแมสลก จากพนอง เครอญาตใกลชดทถายทอดใหกนและกน เพอสบทอดภมปญญา ความรหลายอยางจะไมมการเผยแพรใหใครคนอน ถอวาเปน “มรดก” ของวงศตระกล เชน ความรเรองการรกษาโรค ยาสมนไพร ศลปะการแสดง ศลปหตถกรรมตางๆ เปนตน สวนใหญจะมเคลดลบทจะถายทอดใหคนทตองการใหเปนผสบทอดภมปญญาอนเปนมรดกดงกลาวเทานน อยางไรกด มหลายๆ อยางทไมไดแสดงออกมาอยางชดเจนวาเปนการถายทอดหรอเปนการสบทอด เพราะเปนการเรยนรจากการปฏบตในชวตประจ าวน พอสอนลกใหไถนา ดแลสตวเลยง สอนใหท าเกวยน สอนใหดเหลก กสอนโดยการลงมอปฏบตรวมกน เปนคนชวยพอ ดวาพอท าอยางไร แลวกเลยนแบบ เชนเดยวกบทแมสอนลกใหหงขาว การประกอบอาหาร ท าขนม ทอผา

๑๘ ส านกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต, ภมปญญาชาวบานกบการด าเนนงานดานวฒนธรรม

และการพฒนาชนบท. กรงเทพฯ : อมรนทรพรนตงกรฟ, ๒๕๓๔. ๑๙ กรมศลปากร, แผนแมบทการอนรกษสบทอดพฒนา ศลปวฒนธรรมยามวกฤต พ.ศ. 2542. กรงเทพมหานคร: กระทรวงวฒนธรรม, ๒๕๔๒.

๒๓

ท างานบานตางๆ แม ใหลกสาวชวย ลกสาวท าตามแม ตอนแรกๆ แมคอยบอกคอยแนะน า จนกระทงลกสาวท าเองได การเรยนรชวตในครอบครวเปนการเรยนรทส าคญ โดยเฉพาะในครอบครวทมภมปญญา ความส าคญไมเพยงแตส าหรบครอบครวนน แตยงสงผลตอชมชนและสงคมตอไปดวย เชน การแกไขปญหาตางๆ การท ามาหากนในยามขดสน การรกษาโรคภยไขเจบตางๆ เปนตน การถาย ทอดหรอการสบทอดด าเนนไปอยางเปนธรรมชาตโดยไมมค าวา “โรงเรยน” ไมมค าวา “เรยนร” มแตค าวา เขาใจ ได หลงจากทไดมการบอกหรอการปฏบต ท าใหเหนเปนแบบอยาง ทกอยางด าเนนไปประหนงการเรยนรคอสวนส าคญสวนหนงของชวต เชอมโยงกบทกเรองในชวต เปนเรองความจรง ความด และความงาม เชน การท าอาหารทไดทงคณคาส าหรบรางกาย ไดอาหารทอรอย ไดศลปะ หรอความงามของการเตรยมอาหาร การตกแตง การท าทกอยางดวยความเอาใจใส ละเอยดออน และดวยความรก การเรยนรเรองการท ามาหากนทไมเอาเปรยบคนอน ทมเมตตาตอผอน ตอธรรมชาต เรยนรกฎเกณฑของการอยรวมกนกบธรรมชาตกบผคนในชมชน เปนการเรยนรทงทกษะทงคณคาไปพรอมกน จงเปนความรทคคณธรรมเสมอไมมอะไรท "ปลอดคณคา" หรอ "เปนกลาง" มแตถกหรอผด ควรหรอไมควร จรงหรอไมจรง ซงในสงคมทชวตมลกษณะเปนองครวม ทกอยางสมพนธกนทงหมด ศนยการเรยนแหงทสอง คอ วดและชมชน วดในอดตเปนศนยกลางของชมชน เปนลานกจกรรมตางๆ ทงกจกรรมทางศาสนา ไดแก ศาสนพธ พธกรรมตางๆ ทงการเทศนสอน การจดงานพธกรรมตามประเพณ การทอดผาปา การทอดกฐน การท าบญในโอกาสตางๆ รวมไป ถงกจกรรมทางสงคมของสวนรวม ซงพระภกษเปนผรเรม ผประสาน และสงเสรมสนบสนนใหเกด เชน เปนสขศาลา ดแลรกษาคนเจบคนปวย ใหยาสมนไพร หรอเปนทอบทนวด เปนทพกพงของ คนตางถนทไมมทพกอาศย เปนทพบปะประชมกนระหวางสมาชกในชมชน เหลานลวนเปนโอกาสของการถายทอดและสบทอดภมปญญา เปนการด าเนนการในทางปฏบต ซงผเกยวของกบพธกรรมและกจกรรมตางๆ ลวนแตตอง "เรยนร" และปฏบตไดอยางแมนย า ความแมนย า เกดจากการทไมมคมอ" หากแตสวนใหญมาจากการบอกสอน มาจากความจ า และมาจากการปฏบตจรงทสบทอดกนมาหลายชวอายคน ถาหากไมมความแมนย า สงทถายทอดกจะผดเพยนไปจนกระทงสญเสยสงทเปนแกนหรอสาระทแทจรงไป ผน าในวด คอ พระภกษสงฆ และผน าฝายฆราวาส มความส าคญในฐานะทเปนคร แมอาจจะไมเปนผถายทอดเองโดยตรง แตเปนผก ากบพธกรรมกด กระบวนการตางๆ กด จะตองมความรความช านาญ ไมใหเกดการปฏบตทผดเพยนไปจากเดม การถายทอดภมปญญาดงกลาวนเปนการถายทอดในลกษณะทเตมไปดวยจตวญญาณ การปฏบตตามหลกเกณฑและหลกธรรมค าสอนทางศาสนา ทเรมจากผกอตงศาสนา ถายทอดใหศษยทกอตงเปนสถาบนและสบทอดกนมาจนถงปจจบน ถายทอดสงทเปนเนอหาและรปแบบทเปนอมตะไมเปลยนแปลงตามกาละและเทศะ กบสงทขนอยกบบรบททาง สงคมวฒนธรรม หรอรปแบบพธกรรมตางๆ เหลาน คอ สถาบนการเรยนร การถายทอดและสบทอด

๒๔

ภมปญญาทส าคญ โดยกระบวนการทางสงคมทอาจจะมองไมเหนชดเจนวามการถายทอดสบทอด อยางไร แตในความเปนจรงมการถายทอดภมปญญาอยางมประสทธภาพมากทสดทางหนง นอกจากน วดยงเปนโรงเรยน ในความหมายทคนเคยของทกวนน เปนทบวชเรยนของเดกชายในชมชน เรยนรกการอาน การเขยนภาษาไทย ภาษาไทยเดมของแตละทองถน โดยเฉพาะทภาคเหนอและภาคตะวนออกเฉยงเหนอ เรยนรการคดเลข เรยนรศลปะ ตางๆ หรอเรยนรสงทพระภกษทวดม เชน ความรเกยวกบการรกษาโรค ยาสมนไพร การนวด เปนตน ศนยการเรยนรแหงทสาม คอ องคกรชมชนและเครอขาย เปนศนยการเรยนรใหม ของชมชนจงเกดการปรบเปลยนวธการจดการการเรยนรชมชนเกดองคกรทสมาชกรวมตวกนเพอเรยนรและจดการทรพยากร เกดเปนกลมตางๆ ตามประเดนตามความสนใจ ตามลกษณะของปญหา ตามศกยภาพของพนทแตละแหง จงมกลมสตร กลมเยาวชน กลมเกษตรกร กลมออมทรพย ฯลฯ เกดขน การรวมกลมเพอจดการทรพยากร จดการผลผลตจดการทนของตนเองจ าเปนตองมการเรยนรใหม เรยนรภายในชมชนจากผรทมอยในชมชนเหลานนไมเพยงพอ เพราะมจ านวนนอยหรอส าหรบหลายๆ เรองอาจจะไมมเลยกได จงเกดการเรยนรโดยอาศยผรจากทอน หรอการไปศกษาดงานทอนทท าไดส าเรจเกดการประชมสมมนา การฝกงาน การทดลองปฏบต และอาศยผรจากทองถนตางๆ หรอจากสถาบนและองคกรภายนอกมาสนบสนน ท าใหเกดการเรยนร นบเปนการสบทอดภมปญญาทมประสทธภาพมากทสดรปแบบหนงในปจจบน เพราะเปนการสบทอดทมรปแบบส าคญ คอ ๑. ทกรปแบบสบทอดโดยการเรยนรจากการปฏบตหรอตองเกยวของกบการปฏบต ทกรปแบบเกยวกบจตวญญาณ ๒. เปนการเรยนรตวตอตว เปนการเรยนรทเกดจากความสมพนธกนอยางใกลชดระหวางผถายทอดและผสบทอด ๓. เปนกระบวนการถายทอดทกอยางรวมกน ทงเนอหาสาระและจตวญญาณ เปนกระบวนการแบบองครวม ๔. ความรทถายทอดมลกษณะบรณาการ แมจะเปนความรเฉพาะกเปนความรทมคณธรรม เปนภมปญญาทมลกษณะบรณาการ ๒.๒.๒ กระบวนการเรยนรและสบทอดภมปญญาการทอผา การสบทอดภมปญญาการทอผา นบแตอดตครอบครวจะมอทธพลตอการเรยนรการทอผา เบนอยางด ดงศลปนแหงชาต สาขาทศนศลป (ศลปะงานผา) จ านวน ๒ ทาน ทไดมการกลาวถง การเรยนรการทอผาไว ดงน

๒๕

พยอม สนะวฒน ศลปนแหงชาต๒๐ สาขาทศนศลป (ศลปะงานผา) ในปพทธศกราช ๒๕๓๐ ไดเรมเรยนรงานผาอยางละเอยดในทกขนตอน ตงแตการคดเลอกไหม จนกระทงการทอจนส าเรจ เปนผนผาจากมารดาและปา และเมอแตงงานกบนายสวน สนะวฒน กยายไปอยท จงหวดรอยเอด บานเกดของสาม ซงทนเองเปนททคณยายพยอมไดเรยนรงานผาเพมเตมจากญาตผใหญทางฝายสามจนกระทงช านาญ และรวมกนเปดกจการรานสนะวฒนพาณชย จ าหนายผาทอ ตาง ๆ ทเปยมดวยคณภาพจนเปนทเลองชอมาตราบจนทกวนน คณยายพยอมเปนผทมความรกในการเรยนรและชางสงเกตเปนอยางยง นอกจากคณสมบตดงกลาวมาแลวยงมความเปนศลปนมาก ผลงานจงทรงคณคาในทางศลปะอนเกดจากความคดรเรมสรางสรรคของทาน นอกเหนอจากการศกษางานตามแบบอยางบรรพบรษอยางถองแทแลว ทานยงไดพยายามทดลอง คนควาหาวธการ เพอการพฒนางานผาใหดขนไปกวาเดม ทงในดานเทคนคการทอผา และรปแบบลวดลาย สสน ท าใหงานของทานไมเพยงแ ตจะทรงคณคาในรปแบบประเพณโบราณมอยมขาดแลว ยงมความแปลกใหมอยางวจตรพสดารอกดวย สงทคณยายยดมนอยางเครงครด คอคณภาพของงานจะพถพถนทกขนตอน ไมยอมใหงานทไมดผานออกมา แมวาจะตองเสยเวลามากกวาปกตกตาม งานผาทโดดเดนทสดของทาน คองานผายกดนเงนดนทอง ซงไดรบการยกยองวาเปนงานศลปะหตถกรรมขนสง พระบรมวงศานวงศหลายพระองคอาท สมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชนนาถ และสมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร กทรงฉลองพระองคดวยผาทอผมอคณยายในหลายโอกาส แสงดา บนสทธ ศลปนแหงชาต๒๑ สาขาทศนศลป (ศลปะการทอผา) ประจ าป ๒๕๒๙ เปนผ มความรความสามารถทางดานการทอผาฝายซงไดรบการถายทอดจากคนในครอบครว คอ แม และยาย เรมจากเดกหญงแสงดาเตบโตมาในสงแวดลอมชนบท ทงนาและไรฝาย แมอยหรอยายเปนคนทอผาผามอเยยมเดกหญงแสงดาเรมปนฝายไดตงแตอาย ๗ - ๘ ขวบ และเรมทอผาเมออาย ๑๑ - ๑๒ ขวบ ซงแมชวงทจะไปท างานทอน แดเรองปนฝาย ทอผากไมเคยลมเลอนเพราะอยในสายเลอดมาแตก าเนด ดวยความสามารถของยายและการทอยใกลชดกนไดเหนและมสวนรวม ในกจกรรมเกยวกบการทอผาฝาย เชน การปนฝาย การทอ การยอม เดกหญงแสงดาไดเรยนรท ละเลกละนอยโดยไมรดวย การทอผาครงแรกดวยการทอใชเอง เมอแตงงานแลวดวยใจรกและผกพนกบการทอผาฝายอนไดรบอทธพลจากยายสงผลใหปาแสงดา บนสทธ มการพฒนาทงสธรรมชาต พนธฝายพนเมองทมคณสมบตไมยนงายเรยนรอยตลอดเวลา ดงค ากลาวของปาแสงตา ตอนหนงวา “ปาเรยนรสงเหลานมาจากแมและยายโดยเฉพาะยาย เพราะแมยงกบการท ามาหากนไมคอยมเวลาท า ทจรงคนสมยกอนกท าๆ กนมา ยายท าไปเรอยๆ เรากจดจ ามาเรอย จ าตนไมวาอะไร เปนอะไรซงยายเกงมาก สสมยน

๒๐ [ออนไลน]. แหลงทมา: www.wikiwand.com/th/พยอม_สนะวฒน [๑ กนยายน ๒๕๕๙].

๒๑ [ออนไลน]. แหลงทมา: http://www.culture.go.th/cul_fund/download/open/Sangda/Sangda.pdf [๑ กนยายน ๒๕๕๙].

๒๖

ไมสวยเทาสมยยายท าเพราะไมบางชนดขาดหายไป” เปนการเรยนรใชระบบจดจ า ไมมการบนทกเปนลายลกษณอกษร จากการเรยนรของศลปนแหงชาตทงสองทานเกยวกบการทอผานน ครอบครวซงมแม ยาย และญาตพนองเปนผผลกตน ท าใหเหนหรอการมสวนชวยในกจกรรมตางๆ กอใหเกดแรงบนดาลใจใหท าตาม จากทปาแสงดาเรยนรจากยายกเปนการสบทอดจากคนรนหนง (ยาย) สคน อกพหนง (ปาแสงดา ซงเปนหลานสาว) ผหญงไทยไดสงเกตวธการตางๆ เรอยมาจนถงชวงวย ๑๓ - ๑๔ ป เดกหญงเรมแรกกาว เขาสวยสาว รางกาย สมอง เจรญพรอมตอการฝกหดการทอผา หญงสาวจะเรยนรรายละเอยดใน ขนตอนตางๆ ของกระบวนการทอผาจากครคนแรกของซวด คอ แม ดวยระบบการสอนแบบ ภาคปฏบต ฝกหดสงเกต ขอควรระวง ขอควรปฏบตในกระบานการทอผา ตามค าชแนะของแม ทไดสงสมเปนภมปญญามาจากประสบการณตรงของบรรพชนไทยรนแกว รนเลา ถายทอดสบ ตอกนมาดวยมนสมองและสองมอ โดยไมตองมบนทกเปนต าราใดๆ ทกเรองราวแหงสายใยของ ผนผาไทยไดบอกกลาวและเรยนรดวยการลงมอปฏบตจรง จากการศกษาการสบทอดภมปญญาขางตน สงทมอทธพลตอการสบทอดภมปญญา คอ ครอบครว และชมชน เชน พอ แม ถายทอดสลกหลานในครอบครวดวยวธการท าใหดหรอปฏบตรวมกน ดงทศลปนแหงชาต ๒ ทาน ไดกลาวถงครอบครวมสวนถายทอดภมปญญาการทอผา แสงดา บนสทธ ไดรบการสบทอดการทอผาจากยายเปนผถายทอดให สวน พยอม สนะวฒนได สบทอดการทอผาจากญาตทางสามเปนผถายทอดความรให นอกจากนชมชนกเปนอกสวนหนงทม สวนสบทอดภมปญญา เชน วด หรอกลมอาชพตางๆ เปนตน ๒.๒.๓ กระบวนการเรยนรและสบทอดภมปญญาการทอผาไหมในระบบการศกษา นอกจากนระบบเครอญาตมผลตอกระบวนการเรยนรและสบทอดการทอผาไหม เพราะกลมเครอญาตจะท าใหมความใกลชดสนทสนมกน ชวยเหลอเกอกลมากกวาเพอนบานทวไป ซงในหมบานหนงหากสบสาวเครอญาตแลวอาจจะมกลมเครอญาต ๔ - ๕ กลมเทานน ลวนแลวเปนพนองกนทงหมบาน การนบญาตมอย ๒ แบบใหญๆ คอ การนบญาตทงฝายพอและฝายแมเทาเทยมกน (Bilateral descent) และการนบญาตฝายเดยวหรอบตรหลานถกก าหนดใหเปนญาตฝายหนงฝายใดระหวางพอกบแม (Unilineal descent) การนบญาตทงสองฝายท าใหลกหลานของกลมเครอญาตเหลานมความสมพนธทแนนแฟนและสามารถสบสาวสมพนธเชงเครอญาตทใชกน เชน เดกในหมบานเรยกผชายรนเดยวกบพอแทบทงหมบานวา “พอ" หรอแทนผหญงรนเดยวกบแมของตวเองวา “แม” ถาแกกกวาพอแมจะเรยก “อย” ในภาคเหนอ หรอ พอใหญ แมใหญ ในภาคอสาน หรอเรยกผทมอายมากกวาทงชายและหญงวา “พ” เปนตน

๒๗

ในทกสงคมวฒนธรรมแทบทกแหงทวโลก ระบบเครอญาตมบทบาทส าคญในการควบคม กฎเกณฑทางสงคมส าคญ ๒ ประการ คอ ๑. กฎเกณฑวาดวยทอยอาศยภายหลงการแตงงานและ กฎเกณฑการสบสายเลอดหรอการนบญาต ไมวาจะเปนเรองสทธใชสอยและการแบงปน การจดกลมแรงงานไปจนถงการเลอกคครอง กฎเกณฑดงกลาวเปนพนฐานส าคญของการจดดงกลม และองคกรทางสงคม เศรษฐกจ และการเมอง ๒. กระบวนการเรยนรและสบทอดภมปญญาการทอผาไหมในระบบการศกษา กระบวนการเรยนรภมปญญานอกจากเกดจากครอบครว ชมชนและเครอขายแลว ปจจปนในระบบการศกษายงใหความส าคญมากขน ชเนตด ชขนธ ไดเสนอการ น าภมปญญาการทอผาไหมเปนหลกสตรการเรยนการสอนในระบบการศกษาของรฐวา เดมเกษตรกรยดถอภมปญญาพนบานทไดรบการถายทอดกนมาเปนหลกในการบ ารงเลยงหมอน ไหมจนกระทงถงการทอผา แมจะสามารถผลตผาไหมทสวยงามมเอกลกษณความเปนไทย หากตองยอมรบวาผลผลตทไดมานนมประสทธภาพและประสทธผลไมแนนอน แตหลงจากการสงเสรมและถายทอดเทคโนโลยทถกตองและเหมาะสมจากเจาหนาทของรฐ ทงปรมาณและคณภาพของ ผลผลตกปรบตวดขนอยางเหนไดชด การพฒนาการผลตหมอนไหมในภมภาคตะวนออกเฉยงเหนอ โดยมพนทด าเนนการอยใน ๔ จงหวด ไดแก ขอนแกน มหาสารคาม บรรมย และนครราชสมา เปนกระบวนการเรยนรในดานการพฒนาเพอน าไปสคณภาพของผลผลตอกรปแบบหนง โดยกรมอาชวศกษาเรมเปดการเรยนการสอนเทคโนโลยการปลกหมอนเลยงไหมใหเปนสาขาวชาหนงใน หลกสตรประกาศนยบตรวชาชพชนสง (ปวส.) ประเภทวชาเกษตรกรรม พรอมกบการเปดหลกสตรเทคโนโลยการทอผาไหมและผาพนเมอง เปนสาขาวชาใหมในประเภทวชาคหกรรม เพราะหวใจของการพฒนาอยางยงยนจ าเปนทจะตองมเรองของการศกษาเขามามบทบาทในสวนของผลตบคลากรโดยเฉพาะอยางยง การสงผานองคความรเชงวชาการไปสคนรนใหมทจะเตบโตขนเปน ก าลงส าคญของสงคมตอไป ปจจบนมการเปดท าการเรยนการสอนใน ๘ วทยาลยน ารองใน ๕ จงหวด ดงน ๑. สาขาเทคโนโลยการปลกหมอนเลยงไหมในวทยาลยเทคโนโลยและเกษตรกรรม เปดสอนทจงหวดนครราชสมา จงหวดขอนแกน และจงหวดบรรมย ๒. สาขาเทคโนโลยการทอผาไหมและผาพนเมองเปดสอนทกาญจนาภเษกวทยาลย ชางทองหลาง กรงเทพมหานคร วทยาลยเทคนคปากชอง จงหวดนครราชสมา วทยาลยโพธาราม จงหวดราชบร วทยาลยอาชวศกษานางรอง จงหวดบรรมย และวทยาลยอาชวศกษาขอนแกน จงหวดขอนแกน เพอใหเขาถงกลมผประกอบการอาชพการปลกหมอนเลยงไหมและการทอผาอยางแทจรง สถานศกษาทง ๘ แหงน ยงไดเปดหลกสตรการอบรมระยะสนใหกบกลมเกษตรกรทสนใจอกดวย ในอนาคตกระทรวงศกษาธการยงมแผนทจะตอยอดการศกษาในสาขาวชาการปลกหมอน เลยงไหม รวม

๒๘

ไปถงการทอผาไหมและผาพนเมองในระดบปรญญาตร เพอพฒนาบคลากรทม ความรอบรและเชยวชาญในสาขาวชานอยางตอเนอง ภมปญญาไทยมความส าคญยงส าหรบสงคมไทยจ าเปนทจะตองมการรวบรวม วจย พฒนา เผยแพร และถายทอดจากคนรนหนงไปสคนอกรนหนง ดงเชนทบรรพบรษของเราไดท ามา หลายชวคน เพอมใหสญหายไปจากวถชวตของคนไทย กระบวนการทจะท าใหภมปญญาไทยพนคนชพกลบมามชวตชวาอกครงกคอ กระบวนการศกษา ฉะนน สงทเราตองชวยกนคดกคอจะน าภมปญญากลบสระบบการศกษาไทยไดทงเนอหาทสอนกเปนภมปญญาไทย และกระบวนการเรยนการสอน ดงน ๑. สถาบนอดมศกษา เมอประมาณเกอบ ๒๐ ปทผานมา ไดมการจดตงสถาบนไทยศกษา สถาบนไทยคดศกษาในมหาวทยาลยหลายแหง จนถงขณะนบางแหงกยงศกษากนอยางจรงจงอย บางแหงกเงยบหายไป แตกนบเปนนมตหมายทดตรงทไดเรมท าการศกษากนในระดบอดมศกษาบางแลว ๒. ส านกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต เดมเคยเนนเฉพาะงาน ดานวฒนธรรมไทยระดบชาต แตตอมาไดใหความส าคญกบระดบทองถนมากขน โดยเฉพาะใน ชวงป ๒๕๓๒ - ๒๕๓๓ ไดเรมพนฟเรองภมปญญาทองถน และภมปญญาชาวบานอยางจรงจงมการ ประชมสมมนาหลายครง จนไดรบความสนใจอยางกวางขวาง ๓. กรมการศกษานอกโรงเรยน (กศน.) ซงเปนหนวยงานทใหการศกษากบคน วยผใหญในทองถนเปนจ านวนมากทวประเทศกไดเรมทจะใหมศนยการเรยนชมชน โดยจะน าภมปญญาไทยมาใชในการจดการศกษานอกโรงเรยน ทงในดานเนอหาและวธสอน ๔. กรมวชาการ น าหลกสตรเกยวกบภมปญญาไทยเขาสการเรยนการสอนในโรงเรยน แมจะเพงเรมท าไดเพยง ๓ ป ยงไมเหนผลวาเปนอยางไรแตกรมวชาการกคอหนวยงานหลกทจะน าเรองภมปญญาไทยเขาไปสระบบโรงเรยน ๕. ส านกงานคณะกรรมการการศกษาแหงชาต (สกศ.) หรอสภาการศกษาเรมด าเนนการเรองเครอขายการเรยนรยองภมปญญาไทยมาได ๕ ปแลว ปจจบนไดมการจดดง หนวยงานภายในขนเรยกวา สถาบนแหงชาตวาดวยภมปญญาไทยและการศกษาไทย เพอท าหนาทในการรวบรวมภมปญญาไทย ศกษา วจย วเคราะห สงเคราะหและพฒนาขนเปนนโยบาย แหงชาตวาดวยภมปญญาไทยในการศกษา ๖. ภาคธรกจและองคกรเอกชน (NGO) มหลายแหงทพยายามและใหการสนบสนน โครงการตาง ๆ เชน ธนาคารไทยพาณชย จดท ารายการภมปญญาไทย .เปนตน นอกจากนมลนธหม บานก'ใต-รวบรวมองคความรเรองภมปญญาไทยไวมากโดยมการท างานรวมกบผทรงภมปญญาสาขา ตาง ๆ อยางใกลชด ๗. สอมวลชน เชน หนงสอพมพ สถานวทยและโทรทศน ตางกมรายการเกยวกบภมปญญาไทยมากขน

๒๙

จากขอมลขางตนจะเหนไดวากระบวนการศกษาเรมมบทบาทในการน าภมปญญา เขาสหลกสตร และนอกจากนบงมหนวยงานอน ๆ ทงภาครฐและเอกชนใหการสงเสรมสนบสนน การสบทอดภมปญญาไทยผานสอตางๆ ใหสามารถเขาถงภมปญญาไดดวยกนหลายทาง ทเหนชดเจนกหลกสตรของกรมอาชวศกษาทท าการเปดสอนในหลกสตรเกยวกบการทอผาไหมและผาพนเมอง กระบวนการสบทอดอาจเปลยนไปจากอดตอยางเหนไดชดเจนขน กระบวนการเรยนรและสบทอดภมปญญาดงกลาวพอ สรปได ดงตอน ๑. กระบวนการเรยนรและสบทอดจากสถาบนทางครอบครว เรยนรจากพอแม หรอ กจกรรมทางครอบครว เชน การทอผา ท าอาหาร ลกสาวกจะเรยนรการทอผาและท าอาหารตามแม สวนผชายอาจเรยนรเรองอาชพเกษตร สมนไพร จากพอ เปนตน ๒. กระบวนการเรยนรและสบทอดเกดจากกจกรรมของชมชน เขน ประเพณ พธกรรมตางๆ เชอมโยงกบภมปญญาทมการรกษาและด าเนนอย เชน การไหวผปตา เพอเปนการรกษาปา งานบวช งานแตงงาน และการทอดผากฐน เปนตน ๓. กระบวนการเรยนรและสบทอดจากกระบวนการกลม การรวมกลมจะกอใหเกดเวท แลกเปลยนเรยนรซงกนและกน และมการแลกเปลยนระหวางกลมดวย เชน กลมทอผา กลมจกสาน ฯลฯ ๔. กระบวนการเรยนรและสบทอดเกดจากการศกษาในระบบ ปจจบนจะมสถาบนทางการศกษาจดหลกสตรเกยวกบภมปญญาทองถน เชน หลกสตรการทอผาพนเมองของกรมอาขว ศกษา เปนตน หลกสตรตรงนจะเปนการสบทอดภมปญญาตามยคสมย ๕. กระบวนการเรยนรและสบทอดภมปญญา จากคร (ผมความร) ผทมหนาทส าคญทจะกอใหเกดการเรยนรและสบทอดภมปญญาทส าคญกคอ คร หรอผทถายทอด ผทเปนแบบอยาง เชน ครภมปญญาไทย ปราชญชาวบาน และศลปนแหงชาต บคคลเหลานคอผทเปนแบบอยางและเปนแรงบนดาลใจใหเกดการอยากเรยน อยากร อยากเปน ซงเปนสงดงามเกดจากจตใจอนเปนคณคาส าคญในสงคมปจจบน

๒.๓ แนวคดและทฤษฎของการพฒนา ๒.๓.๑ ความหมายของการพฒนา การพฒนา หมายถง การเปลยนแปลงของสงคมเปนสงทจะตองเกดขนอนเนองมาจากความตองการของมนษยทอยากเหนสงดๆ เกดขนในสงคมของตนเอง ทเราเรยกกนวา “การพฒนา” (Development) คอ กระบวนการเพอเพมความสามารถของคนสวนใหญทจะปรบปรงคณภาพชวตของตน โดยเนอหาสาระส าคญของการพฒนาจงอยทความสามารถของคนสวนใหญ สวนกลไกหรอ

๓๐

กระบวนการนนเปนเครองมอส าคญทจะน ามาใชในการด าเนนงาน โดยมนกวชาการหลายทานไดใหความหมายและแนวคดไวเพอเปนวชาการประกอบ เชน ราชบณฑตยสถาน ไดใหความหมายของค าวา๒๒ การพฒนา หมายถง การท าใหเจรญ การเปลยนแปลงในทางเจรญขน การคลคลายไปในทางทด การกระท าทเปนเหตใหบางสงบางอยางเจรญเตบโตขน หรอขยายออกเพอใหดขนกวาทมอยเดม และการพฒนานนอาจจะเกยวของกบสงแวดลอม หรอมนษยกได เก อ วงศบญสน ไดใหความหมายวา๒๓ การพฒนา หมายถง ความกาวหนาหรอการปรบปรงเปลยนแปลงในทางทดขน ตามเกณฑหรอเปาหมายของการพฒนาตามทไดก าหนดคณคาไว และไดสรปความหมายค าวา การพฒนา ตามทฤษฎความทนสมย (Modernization Theory) ไวดงน ๑. การพฒนา คอ สภาวะทเศรษฐกจของประเทศหนงๆ สามารถท าใหผลผลตมวลรวมประชาชาตสงถงรอยละ ๕ - ๗ ตอป และสามารถรกษาระดบนไวได เปนสภาวะทประชาชนมความอยดกนด ๒. การพฒนา คอ การสรางความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจ โดยการเรงรดใหผลผลต มวลรวมประชาชาตเพมขนอยางตอเนอง อนเปนกระบวนการทสงผลใหระดบรายไดโดยเฉลยตอบคคลของประเทศสงขนและประชาชนจะมความเปนอยทดขน ๓. การพฒนา คอ การเปลยนแปลงโครงสรางการผลตและการวาจางงานทไดวางแผนไวแลวเพอลดสดสวนของภาคเกษตรกรรม ในขณะทเพมสดสวนของภาคอตสาหกรรมและการบรหาร ๔. การพฒนา คอ การสรางสภาวะทเอออ านวยตอการพฒนาบคลกภาพของบคคล ซงการพฒนานนจะประสบความส าเรจไดดวยการลดหรอขจดความยากจน ความไมเทาเทยมกนและการวางงาน ในขณะทเศรษฐกจของประเทศก าลงเจรญเตบโต ๕. การพฒนา คอ กระบวนการหลายมต ซงประกอบดวยการเปลยนแปลงในดานโครงสรางทางสงคม ทาทของประชาชน สถาบนตางๆ ของชาต การเรงรดความเจรญเตบโต การลดความไมเทาเทยม และขจดความยากจน นนคอ การเปลยนแปลงตอระบบสงคมทงระบบ และมงสการสนองความตองการขนพนฐานของปจเจกชนและกลมตางๆ ในสงคมภายในทงระบบ เปนกาวออกจากสภาพชวตทไมนาพงพอใจไปสสภาพชวตทดกวา ทงในดานวตถและความรสกนกคด ๖. การพฒนา คอ การสรางความทนสมย กลาวคอ การทคนในสงคมมเหตมผล มทศนคตและความคดทไมงมงาย มวนยทางสงคม มการคดและวางแผนการพฒนา มความเทาเทยมกนทาง

๒๒

ราชบณฑตยสถาน, พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. ๒๕๔๒, (กรงเทพมหานคร :

นานมบคสพบลเคชนส จ ากด, ๒๕๔๖), หนา ๗๗๙.

๒๓ เกอ วงศบญสน, ประชากรกบการพฒนา. พมพครงท ๓. (กรงเทพมหานคร : โรงพมพแหงจฬาลงกรณ

มหาวทยาลย, ๒๕๔๐), หนา ๒๒-๒๓.

๓๑

เศรษฐกจและสงคม มการเพมประสทธภาพในการผลต การเพมมาตรฐานการด ารงชวต การปรบปรงสถาบนทางสงคม การเมอง และเศรษฐกจ ประเทศชาตมความเปนปกแผน มเอกราชและมประชาธปไตยในระดบพนฐาน โฆสต ปนเปยมรษฎ๒๔ ไดใหความหมายของการพฒนาทนาจะสงผลตอคนสวนใหญใน ๓ ลกษณะดวยกน คอ ๑. การพฒนา หมายถง ความกาวหนา ซงถาเปนเรองเศรษฐกจกเรยกวา ความเจรญทาง เศรษฐกจ ถาเปนดานสงคมกเปนเรองของความมเหตผล ตลอดจนระบบและกลไกซงเอออ านวยให สามารถใชเหตผลเปนหลกในการตดสนใจ และลดความขดแยงโดยสนตวธ เรองความกาวหนานได กลายเปนเรองทไดรบความเอาใจใสกนมาก และมคนสวนหนงเหนวา การพฒนานน หมายถง เรองของความกาวหนาทางเศรษฐกจอยางเดยว ซงตามทศนะของการพฒนาโดยทวไปน น ควรหมายถง เรองความกาวหนาทางสงคมดวย ไมเฉพาะแตความกาวหนาทางเศรษฐกจเทานน ๒. การพฒนา หมายถง ความมนคง ถาในทางเศรษฐกจเราตองการใหระบบเศรษฐกจเปน ระบบทมนคงมเสถยรภาพ ไมมปญหาเงนเฟอ เงนฝด ในทางสงคมกเชนกน เราตองการเหนความ มนคงทางสงคมเปนสงคมทสงบสข สงคมทสามารถปรบตวเองใหสอดคลองกบสถานการณท เปลยนแปลงไปไดโดยปราศจากความรนแรง ความมนคงจงเปนเรองใหญ และในการพฒนากตอง คดถงเรองนดวย ๓. การพฒนา หมายถง ความกาวหนาและความมนคง การพฒนายงควรหมายถง ความเปนธรรมอกดวย โดยเฉพาะความเปนธรรมในลกษณะทวาประชาชนทกคนทเปนสมาชกของสงคมไดเขามสวนรวม และไดรบผลตอบแทนจากการทมสวนในการพฒนาตามควร ดงนน การพฒนาทเราตองการ จงควรเปนการพฒนาในรปแบบทชวยสรางความเปนธรรมดวย ฑตยา สวรรณชฎ ไดใหความหมายไววา๒๕ การพฒนา คอการเปลยนแปลงทตองการและไดก าหนดทศทางและมงทจะควบคมอตราการเปลยนแปลงดวย สภาวะการพฒนาเปนสภาวะสมาชกของสงคมไดใชความรความสามารถของตนไดเตมทโดยไมมสภาวะครอบง า เชน ความบบคนทางการเมอง ความบบคนทางเศรษฐกจ หรอความไมสมบรณในอนามย ทกคนสามารถทจะน าเอาศกยะของตนออกมาใชใหเปนประโยชนอยางเตมท เชน การเพมผลผลตทางการเกษตรของไทยไมสามารถจะใชรถแทรกเตอรแบบอเมรกาได ม.ร.ว. เทพฤทธ เทวกล ไดประดษฐ “ควายเหลก” ขนมาใชไถนาในสภาพแวดลอมของสงคมไทย

๒๔ โฆสต ปนเปยมรษฎ. ทรพยากรธรรมชาตกบการพฒนาชนบท. กรงเทพฯ : ส านกงานคณะกรรมการ. พฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต, ๒๕๓๓.

๒๕ ฑตยา สวรรณชฏ, สงคมวทยาในวทยาศาสตรสงคม, (กรงเทพมหานคร : ส านกวจยสถาบนบณฑตพฒนบรหารศาสตร, ๒๕๑๗), หนา ๑๘๗-๑๘๙.

๓๒

ปวย อ งภากรณ๒๖ ไดเสนอแนวคดบทบาทของพระพทธศาสนาทมตอการพฒนาประเทศไววา ถาปราศจากศลธรรมเสยแลว การพฒนาประเทศไมวาจะพฒนาไปท านองใด ยอมจะบกพรองและ ไมสมบรณ โดยเฉพาะอยางยงจะพฒนาไปในดานเปาหมายซงจะผด ผลสดทายอาจจะพฒนาไป ท านองทจะเหนความเจรญทางวตถซงเปนเรองส าคญยงกวาเรองทส าคญแทๆ คอ ความเจรญในทาง ปญญา และในทางศลธรรม การขาดจากศลธรรมนน จะท าใหโลกเสอมโทรม พระพทธศาสนาจะ ชวยเหลอในการพฒนาชาตไดดนน ยอมอาศยพระธรรมและพระสงฆเปนสอส าหรบสบพระศาสนา และการท พทธศาสนาจะชวยใหมการพฒนาชาตไดดจรงๆ กคอ อาศยหลกเกณฑบางประการ ดงน ๑. ความเชอในพทธศาสนา ตองเปนความเชอทบรสทธ ไมเจอปนความเชอถอโชคลางทางไสยศาสตร พระพทธองคตรสไววา “คนโงนนมวแตพเคราะหดวงดาว” ฉะนน ในการทจะท าใหมนษยโลกมความสมบรณ ทงในดานวตถและสตปญญากควรจะพฒนาศาสนาใหมใหเกดความบรสทธ ๒. ความเชอในพทธศาสนา เปนความเชอทมมลฐานตงอยในเหตผลและวชา ไมใชตงอยในความเชอโดยงมงายอยางเดยว หรออวชชา พระพทธองคตรสไววา “ทานทงหลายอยาพงเชอสงใด เพยงเพราะทไดฟงตามๆ กนมา หรอเพราะเคยเหนเชนนนๆ ตอมาทานจงเอาขอทไดเหนไดฟงไดตรกตรองดดวยเหตผล จนเกดความชดเจนแลว จงคอยเชอ ๓. การทจะน าเอาค าสอนของพทธศาสนามาประยกตกบสภาพปจจบน ซงลกษณะของสงคมไดมการเปลยนแปลงอยเสมอ และมการเปลยนแปลงไปเรอยๆ จงจ าเปนตองมการเปลยนแปลงวธการประยกตพระธรรม ซงเปนอมตะอยแลวมาใชกบสภาพปจจบน ซงจะตองมการศกษาและวจยอยางถองแท ๔. การพฒนานน จ าเปนทจะตองใชทางโลกและทางธรรม เพราะฉะนน ทางฝายพระสงฆกด ทางฝายบานเมองกดตองรวมมอกนอยางมาก มหลายกรณทฝายบานเมองเพกเฉยตอความส าคญของวดในชนบทและในเมอง และเพกเฉยตอความส าคญของการเปนผน าของพระสงฆในหมบาน ถาความรวมมอทงฝายสงฆและฝายฆราวาสด าเนนไปดวยด กจะเปนประโยชนทง ๒ เปลยนแปลงเชนกน โดยเฉพาะอยางยงคณภาพชวตนนมความส าคญกบทกคน ถาทกคนมคณภาพชวตทดกจะท าใหอยรวมกนในสงคมอยางมความสข ยวฒน วฒเมธ ใหความหมายไววา๒๗ การพฒนา หมายถง การกระท าใหดขนคอเปลยนจากสภาพหนงไปสอกสภาพหนงทดกวา”

๒๖

ปวย องภากรณ, ศาสนธรรมกบการพฒนา, (กรงเทพมหานคร : ส านกพมพมลนธโกมลคมทอง,

๒๕๓๐.

๒๗ ยวฒน วฒเมธ, หลกการพฒนาชมชนและการพฒนาชนบท, (กรงเทพมหานคร : ส.ส.น.ไทย

อนเคราะหไทย, ๒๕๒๖), หนา ๑.

๓๓

สมบรณ สขส าราญ ไดกลาวไววา๒๘ สาระส าคญของความคดเกยวกบการพฒนานน เนองมาจากปรชญาพนฐานของพทธศาสนาทปรารถนาชทางหลดพนจากความทกข และชทางส ความสขใหแกมนษยตามหลกค าสอนน พทธศาสนกชนโดยเฉพาะพระสงฆมหนาทชว ยเหลอเพอน มนษยและสตวอนๆ ใหพนจากความทกขทงทางดานวตถและจตใจทงในปจจบนและในอนาคต ดงนน การชวยเหลอซงกนและกนใหพนจากสภาพความดอยพฒนา ดอยการศกษา ความส าคญของการพฒนา โดยการชวยเหลอกน ทงการอบรมในศาสนธรรม และประสบการณ มอทธพลส าคญตอการกอรปแนวความคดเกยวกบการพฒนาของพระสงฆ

๒.๓.๒ ววฒนาการในการพฒนา ววฒนาการในการพฒนา แบงออกเปนหลายยค ดงตอไปน ๑. ยคดกด าบรรพ จดก าเนดของการพฒนายคดกดาบรรพอาจกลาวไดวา มววฒนาการมาตงแตเรมรจกใชเครองมอเครองใชตางๆ ทใชในการด ารงชวต เมอมนษยรจกประดษฐเครองใชตางๆ เพอใหสอดคลองกบสภาพแวดลอมจ าเปนตองมการถายทอดความรความช านาญใหแกญาตพนอง พวกพองของตน ซงเปนวธชวยใหการปฏบตงานไดผลดขนเกดการเรยนรจากชนรนหนงถงชนอกรนหนง ในระยะแรกเปนการพฒนาทยงไมเปนกระบวนการทเปนระบบ แตเปนการพฒนาดานฝมอ โดยถายทอดความรตามธรรมชาต ๒. ยคเรมประวตศาสตร ยคนเปนยคทมนษยมอารยธรรมสงขน ดงปรากฏจาก แหลงก าเนดอารยธรรมทส าคญๆ ของโลก เชน กรก โรมน อยปต จน อนเดย เปนตน ก าเนดชางฝมอประจ าส านกและตระกลตางๆ การพฒนาจงเปนลกษณะการฝกงาน (Apprenticeship) โดยผทรบการฝกอบรมจะไดรบการสอนงานและกนอยเสรจทบานครหรอนายจาง ๓. ยคสมาคมชาง (Gild) การอบรมและการพฒนา ไดมการพฒนาขนตามววฒนาการของอตสาหกรรม ซงในระยะตอมาไดมการรวมตวของชางฝมอเปนสมาคมวชาชพ (Trade-guild) เพอรกษาผลประโยชนของบรรดาชางฝมอทเปนสมาชกเนนการฝกอบรมดานงานชางฝมอ มสนคาใหเลอกมากมาย ความสามารถในการเพมผลผลตท าใหการพฒนาเขามามบทบาทส าคญ จนมแนวความคดในเรองของทรพยากรวาเปนปจจยการผลตทส าคญทสดในองคการ นอกจากน การพฒนานนยงหมายถง นโยบายการพฒนาคนระยะยาว เรมตงแตเกด เขาโรงเรยน ไดรบการฝกฝนอบรม จนกระทงท างานกยงตองมการฝกฝนอบรมอย การพฒนาคนนนตองท าอยางตอเนองและมขนตอนตองเรมจากอาย ๐-๑๐, ๑๐-๑๕, ๑๕-๒๐, ๒๐-๖๐. การลงทนในทรพยากรมนษยมไดจ ากดอยแตเฉพาะจะตองถกสรางขนมาในองคการแตตองสรางขนมาตงแตเกด

๒๘ สมบรณ สขส าราญ, การพฒนาตามเเนวพทธศาสนา: กรณศกษาพระสงฆนกพฒนา. กรงเทพฯ:

พมพสวย, ๒๕๓๐.

๓๔

โดยการปลกฝงทางดานวนย ความคดระบบการศกษา หากจะพจารณาวาเหตใดคนญปนจงมวนยทด จะพบวาเขาปลกฝงมาตงแตเกด ญปนเปนประเทศทมงคงมาก ทงทขาดแคลนทรพยากรธรรมชาต แตเขาลงทนในทรพยากรมนษย ทงน เพราะเขาเหนความส าคญในการพฒนาคนใหมคณภาพ และใชการพฒนาคนเปนกลยทธส าคญในการพฒนาประเทศ ภาวการณเปลยนแปลงอยางรวดเรวของเศรษฐกจโลก ซงเกดจากอทธพลของเทคโนโลยใหม ทมผลกระทบตอกระบวนการผลตและการบรโภคท าใหการพฒนาทรพยากรมนษยเปนสงจ าเปน เพราะคนในยคนตองมความสามารถและปญญาในการจดการรวมทงทกษะใหมๆ อกทงประ เทศไทยเปนประเทศเปด จงตองแขงขนอยตลอดเวลาการพฒนาในอดตนนเนนดานการสะสมทนและการสนบสนนการสงออก ซงมไดกอเกดความมงคงกบประเทศในระยะยาว เราตองไมมงมองการพฒนาทรพยากรมนษยในมมแคบๆ และแยกออกจากกลยทธในการพฒนา เชน การฝกอบรม และการ ศกษาอกตอไป หากตองพจารณาในแงของการเพมผลตภาพของแรงงาน การรกษาความไดเปรยบทางการผลต การเพมประสทธภาพการแขงขนในตลาดตางประเทศและการปรบปรงสภาวะทางเศรษฐกจโดยสวนรวม ไมเชนนนเราจะตองตามแกไขปญหาไมสนสด เชน เมอเกดภาวะวกฤตเศรษฐกจ เรมดวยการสงออกตกต าตามมาดวยความผนผวนทางการเงน ตงแตปลายป พ.ศ. ๒๕๓๙ เปนตนมา วเคราะหจรงๆ แลวตนปญหามาจากคน ในอดตการวางแผนทรพยากรมนษย เปนเรองเกยวกบการประมาณการทางดานอปสงคและอปทานเทานน แตในปจจบนไมเปนเชนนนอกแลว เนองจากการทจะท าใหอปสงคแรงงานทมการเปลยนแปลงอยตลอดเวลามความสมดลกบอปทานแรงงานซงตองใชเวลานานในการผลต ใหมคณภาพจะเปนไปไดยากมาก ซงจะเหนไดจากวธการแบบเกาทใชในการประมาณการอปสงคและอปทานแรงงาน ท าใหพลาดเปาหมายไปอยางมาก (ศกษาแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตแผนท ๗ ทมงเนนการพฒนาทรพยากรมนษย แตตองปรบในแผนท ๘) อยาไรกด แนวทางดงกลาวกยงมประโยชนอยโดยเฉพาะเมอมการพฒนาเทคโนโลยใหมๆ ดานคอมพวเตอรมาประยกตใช ซงเปนประโยชนกบการวางแผนทรพยากรมนษยเปนอยางยง รฐบาลจะตองก าหนดทศทางทชดเจนของการเปลยนแปลงทางดานเศรษฐกจในอนาคตเพอวางแผนพฒนาทรพยากรมนษยใหสอดคลองกน การพฒนาทรพยากรมนษย แบงออกเปน ๒ ประเภท คอ ๑) ทรพยากรมนษยนนเปนการมองมนษยในฐานะทรพยากร คอ เปนทน เปนปจจยใน การทจะน ามาพฒนาเศรษฐกจและสงคม ๒) การพฒนามนษยโดยมองคนในฐานะเปนมนษย มความหมายวา มนษยมความเปนมนษยของเขาเอง ชวตมนษยนนมจดหมาย จดหมายของชวตคอ ความสข อสรภาพ ความด ความงามของชวต ซงเปนเรองเฉพาะตวบคคล การพฒนาทรพยากรมนษย หมายถง การศกษาอบรมในพระพทธศาสนายดผเรยนเปนศนยกลาง ดงจะเหนไดจากการเรยนการสอนใหสอดคลองกบพฒนาการและวฒภาวะของผเรยน โดย

๓๕

ทพระพทธเจาทรงเทยบความพรอมในการศกษาเลาเรยนของบคคลเขากบบวสเหลา และทรงจ าแนกประเภทของบคคลทจะเขารบการศกษาอบรมไปตามจรต ๖ ทส าคญพระพทธเจามงใหผเรยนลงมอปฏบตดวยตนเอง เชน การบรหารงานบคคลในพระพทธศาสนา เรมตงแตการรบคนเขามาบวช ตองมการกลนกรองโดยคณะสงฆ พระพทธเจาทรงมอบความเปนใหญใหคณะสงฆในการใหการอปสมบทแกกลบตร เมอบวชเขามาแลว พระบวชใหมจะตองไดรบการฝกหดอบรมและการศกษาเลาเรยนจากพระอปชฌายโดยอยภายใตการปกครองดแลขอทานจนพรรษาครบ ๕ พรรษา และยงหมายถง การวางแผนอยางเปนระบบตอเนอง เพอจดการใหมการพฒนาระดบขดความ สามารถในการปฏบตงานของพนกงานและประสทธภาพในการด าเนนขององคการ โดยใชวธการฝกอบรม การใหความรและจดโปรแกรมการพฒนาพนกงานใหมโอกาสไดรบความกาวหนาในอาชพสาหรบในอนาคต รวมถงการวางแผนลวงหนาเกยวกบเจาหนาทขององคการเปนรายบคคล ใหเขามความพรอมทจะท างานในหนาทของเขาใหไดผลดแกองคการมากทสด การพฒนาทรพยากรมนษย หมายถง การท าใหมคณภาพมากขน ในกรณเกยวกบบคคลกคอ การด าเนนการเพมพนความร ความสามารถ และทศนคตทดตอการปฏบตงานทตนรบผดชอบใหมคณภาพประสบผลส าเรจเปนทพอใจแกองคการ เปนกระบวนการทผบรหารใชศลปะและกลย ทธด าเนนการสรรหาคดเลอกและบรรจบคคลทมคณสมบตเหมาะสมใหปฏบตงานในองคการ พรอมทงสนใจการพฒนา การบ ารงรกษาใหสมาชกทปฏบตงานในองคการสามรถเพมพนความรความสามารถ เพอการทมเทการท างานใหกบองคการ และสามารถด ารงชวตในสงคมไดอยางมความสข โดยบคคลซงมความพรอม มความจรงใจ และสามารถทจะท างานใหบรรลเปาหมายขององคการ หรอเปนบคคลในองคการทสามารถสรางคณคาของระบบการบรหารงานใหบรรลวตถประสงคทตองการได ดงนนองคการจงมหนาทในการบรหารทรพยากรมนษย เพอใหปฏบตงานจนบรรลวตถประสงคขององคการ ซงตองใชการวางแผนเชงกลยทธดานการบรหารทรพยากรมนษยเขามาชวย โดยใชกระบวนการเปลยนแปลงพฤตกรรมทงมวลอนอาจไดแกการเปลยนแปลงดานความร ความสามารถ ทกษะและทศนคตโดยอาศยกระบวนการเรยนรในรปแบบตางๆ ซงจะครอบคลมกระบวนการจดการศกษาใหทกคนและทกระดบไดมความร ความสามารถ มทกษะและทศนคตอนพงปรารถนาของสงคมและประเทศชาตและรวมถงการฝกอบรม การสอนงานการสบเปลยนหมนเวยน หรอแมแตกระบวนการในการพฒนาตนเองอกดวย การพฒนาทรพยากรมนษย หมายถง การพฒนาใหมคณภาพดขน พฒนาในดานรางกายและจตใจไปพรอมๆ กน นอกจากนนจะตองใหมนษยมความรคกบคณธรรมดวย จงจะเปนคนทสมบรณพรอมออกไปอยในสงคมได และเมอมนษยมความรแลว ตองน าไปปฏบต ฝกฝนใหเกดผลดคอ มประสบการณด ความรด มคณธรรมด และมความสามารถสง มความส าคญอยางยงทควรใชเปนหลกในการจดการทรพยากร มการด าเนนการเกยวกบการสงเสรมใหบคคลมความร ความสามารถม

๓๖

ทกษะในการทางานดขน ตลอดจนมทศนคตทดในการท างาน อนเปนผลใหการปฏบตงานมประสทธภาพดยงขน การพฒนาทรพยากรยงเปนกระบวนการทจะเสรมสรางและเปลยนแปลงผปฏบตงานในดานตางๆ เชน ความร ความสามารถ ทกษะ อปนสย ทศนคต และวธการในการท างานอนจะน าไปสประสทธภาพในการท างาน การพฒนาบคลากร หมายถง กรรมวธตางๆ ทมงจะเพมพนความร ความช านาญ และประสบการณ เพอใหทกคนในหนวยงานใดหนวยงานหนงสามารถปฏบตหนาททอยในความรบผดชอบไดดยงขน โดยเปนเรองของกลไกทจะชวยใหการด าเนนงานทงในดานองคการ และดานบคลากรเปนไปในทศทางเดยวกน เพอน ามาซงความส าเรจสองคการหรอหนวยงานโดยรวม หรออาจกลาวไดวา การพฒนาทรพยากรมนษย เปนการเพมคณคาใหกบตวบคคลทงโดยทางตรงและทางออมและมงใหองคการทมจดเนนของการพฒนาเพอใหเกดการเปลยนแปลงความตองการขององคการทตองการเจรญเตบโตและมการเปลยนแปลงไมหยดนง การพฒนามความเกยวของกบการจดกจกรรมเพอใหเกดการเรยนรและประสบการณแกบคลากรขององคการเพอใหมความพรอมทจะปรบปรงเปลยนแปลงความตองการขององคการ การพฒนาเปนการลงทนในระยะยาวขององคการเพอหวงผลในอนาคต รวมถงการเพมทกษะดวยการฝกอบรมเพอใหปฏบตงานไดอยางถกตอง การพฒนาบคลากร หมายถง การด าเนนความพยายามใดๆ ทจะท าใหสมรรถภาพเชงสรางสรรคของแตละคนสอดคลองกบงานในหนาททบคคล โดยเปนการจดกจกรรมทเปนระบบและตอเนองกจกรรมทจะก าหนดใหสนสดในเวลาทเหมาะสม และสามารถสรางกจกรรมเพอใหเกดการเปลยนแปลงพฤตกรรมไดอยางด ซงกจกรรมทจดเพอพฒนาทรพยากรมนษยในองคการในสงคม ตอบสนองความตองการของการพฒนาคนในองคกรและสงคม และกจกรรมนนจะน ามาซงคณภาพและความสามารถในการผลตของพนกงาน และน ามาซงความพอใจงาน ระหวางพนกงาน หวหนางานและพนกงานอนๆ โดยการพฒนาตองท าทงระดบปจเจกบคคล (Individual Development) ระดบองคการ (Organization Development) การพฒนาอาชพ (Career Development) รวมถงการศกษาของบคคลทตองการพฒนาตนเองใหมความรในเรองเทคนคและวชาชพ เพอยกระดบความสามารถใหทนตอความกาวหนาของวชาการเพอสนองความพงพอใจในเรองความอยากร อยากเหนของบคคลนน สรปไดวา การพฒนาทรพยากรมนษย หมายถง ทกษะกระบวนการทม งเนนเกยวกบการพฒนาทรพยากรมนษยภายในองคการอยางเตมความสามารถ เพอพฒนาทรพยากรมนษยทมอยไดอยางมประสทธภาพ และมการวางแผนอยางเปนระบบตอเนองเพอจดการใหมการพฒนาขดความสามรถในการปฏบตงานของพนกงานและประสทธภาพในการด าเนนขององคการ โดยใชวธการฝกอบรม จดกจกรรมทจะเสรมสรางและเปลยนแปลงพฤตกรรมของทรพยากรมนษยใหเปนบคคลทม

๓๗

ความร ความสามรถ ทกษะ และประสบการณในการปฏบตงานไดดยงขน รวมทงมทศนคตทดตอหนาท ความรบผดชอบ อนจะท าใหงานมประสทธภาพมากยงขนทงในปจจบนและในอนาคตตอไปได ๒.๓.๓ แนวคดเกยวกบการพฒนา การพฒนาไดกลายเปนสงทจ าเปนตอความอยรอด และความมประสทธผลขององคการ การพฒนาทรพยากรมนษยไดกลายเปนเครองมอทส าคญทมคณคาตอความส าเรจขององคการในยคของการแขงขน จ าเปนทองคการจะตองมนโยบาย และแผนการทใหความส าคญในดานการพฒนาและดานการฝกอบรม จงท าใหเกดแนวคดการพฒนาทรพยากรมนษยตามรปแบบตางๆ ดงน ๑. แนวคดแบบดงเดม เปนแนวคดทมมาแตเดมวา การพฒนาทรพยากรมนษยไดเกดขนคอนขางชดเจนในชวงทมการปฏวตอตสาหกรรมในระยะปลายครสตศตวรรษท ๑๗ และตนครสตศตวรรษท ๑๘ การปฏวตอตสาหกรรมท าใหมการนาเอาเครองจกรเขามาใชในการอตสาหกรรม เครองจกรกลายเปนสงส าคญส าหรบนายจาง ดงนนการพฒนาทรพยากรมนษยจงเปนลกษณะการจดการมนษยในองคกรทเนนอ านาจนยม โดยทผบรหารไมไดใหความส าคญของทรพยากรมนษย ไมใหความส าคญของศกดศรของความเปนคน คนเปรยบเสมอนเพยงสวนประกอบของเครองจกร เปนการบรหารทเนนใหความส าคญแกเครองจกร คาใชจายในการบ ารงรกษาเครองจกรมกจะสงกวาคาใช จายในการจางคน ผบรหารใชอ านาจควบคมผใชแรงงานในโรงงานอตสาหกรรมเพอใหเกดผลตผลตาม ทผบรหารตองการ ซงเหตการณบรหารแบบนใชในระยะทสงคมเปลยนจากสงคมเกษตรกรรมเปนสงคมอตสาหกรรมใหมๆ ระยะแรกผบรหารสามารถประสบผลตามทตองการ เพราะคนงานในสงคมอตสาหกรรมชวงแรกๆ นนมฐานะยากจนอดอยากมาก ตองน าเอาแรงงานของตนออกขายเพอแลกกบอาหาร ทอย ยารกษาโรค เสอผา ทงนเพอความอยรอดของผใชแรงงานและครอบครว ถาพจารณาในเรองของจตใจแลวเหนไดชดวาผใชแรงงานภายใตการจดการมนษย ในองคกรทเนนอ านาจนยมไดรบความกระทบกระเทอนจตใจมาก เมอผใชแรงงานสามารถรวมพลงกลมไดพรอมกบเทคโนโลยใหมๆ ขยายวงกวางขวาง ผใชแรงงานมความรมากขน ลกษณะการจดการมนษยในองคกรทเนนอ านาจนยมกถกท าลายลงไป รปแบบของการพฒนาทรพยากรมนษยในองคกร “แบบบดาปกครองบตร” เปนการจดการมนษยในองคกรทเกดขนหลงจากงานบรหารบคคลทเนนอ านาจนยม ทงนเพอชวยแกปญหาหรอหาทางใหการจดการมนษยในองคกรไปไดรอดในสมยนน ลกษณะส าคญของการจดการมนษยในองคกรแบบน คอ องคกรมลกษณะเปนครอบครว บดาคอ นายจาง บตรคอ ผใชแรงงาน บดาเปนผดแลความประพฤต อบรมสงสอนบตรซงยงพงตวเองไมได การพจารณาวนจฉยเรองตางๆ เชน การใหรางวล การลงโทษ อยในอ านาจของบดา การลงโทษอาจรนแรงถงขนใหออกกได การบรหารลกษณะนอาจชวยแกปญหาการบรหารชนดแรกไดในระยะแรกๆ แตตอมาบตรหรอผใชแรงงานเรม

๓๘

รสกอดอดไมพอใจในการปกครองของบดาหรอนายจาง เพราะวาบตรไดรบการปฏบตเสมอนคนไรความสามารถ คอ ตองอยในความควบคมของบดาตลอดเวลา กลาวคอ บดายงเปนผมอ านาจเดดขาดเหมอนการบรหารทเนนอ านาจนยม ตางกนเพยงเลกนอยคอ องคกรมลกษณะเปนครอบครวท าใหรสกวาออนโยนกวา สวนบดาหรอนายจางแสดงความล าเอยงใหเหนชดเจน พอใจบตรคนใดมากกตอบแทนมาก ไมใหความเสมอภาค กลาวคอ ยงไมมกฎเกณฑแบบแผนปฏบตเพอความยตธรรมและความเสมอภาค ขอหนกใจของผเปนบดา หรอนายจางกคอ บตรไมเหนความหวงดของบดาเมอบดาให คาตอบแทน คาจางพเศษกจะพอใจ ฉะนนเมอบดาตองการความรวมมอสงกตองจายใหบตรเหลานนสง บดาไมสามารถทราบหรอคาดคะเนคาใชจายไดทงตองเพมผลประโยชนใหบตรตลอดเวลา ท าใหบดาหรอนายจางตองใชคาใชจายสง การบรการบคคลแบบบดาปกครองบตรจงคอยๆ หายไปจากสงคมอตสาหกรรม เมอการบรหารจดการในลกษณะบดาและบตร ไมสามารถน ามาประยกตใชกบองคกร สวนใหญไดแลว กมระบบของการจดการอกแบบหนงคอการจดการมนษยในองคกรทเนน “ระบบราชการหรอลทธส านกงาน (Bureaucracy)” เปนลกษณะการปกครองหรอการบรหารตามล าดบขน มกฎระเบยบขอบงคบ มการกวดขนเขมงวด มการเลอกเฟนผปฏบตงาน มการเขยนกฎเกณฑเปนลายลกษณอกษร ตลอดจนมการเกบรกษาเอกสาร แนวคดของการจดการมนษยในองคกรแบบนเหนไดชดเจนคอ ตองมระเบยบขอบงคบ ตลอดจนมการควบคมอยางใกลชด ทงนเรมเขมงวดในตอนตนครสตศตวรรษท ๒๐ เพราะนกบรหารงานบคคลไดรบอทธพลจากแนวความคดจากการจดการตามแบบวทยาศาสตร ซงเชอวาคนเรานนยงไมดพอ ไมชอบท างาน ไมรบผดชอบ จงตองสรางกรอบคอระเบยบใหเดนตาม นอกเหนอจาการมระเบยบและมการควบคมแลว ยงตองพยายามหาแรงจงใจกระตนใหท างานใหไดผลผลตมากขน โดยการเอารายไดมาลอใจมการจางงานเปนชนไมจางตามเวลา แตตอมาเมอมการทดลองของ Elton Mayo ความคดหลงนจงกตองลมเลกไป รปแบบตอมาของการจดการมนษยแบบระบบราชการทเหนไดชดในประเดนตอคอ มการคดเลอกผมความสามารถสงสดเขามาปฏบตงานและบรรจคนใหเขากบงานเพอมประสทธภาพในการท างานสงสด โดยพยายามใหนกจตวทยาเขามาชวยสรางแบบทดสอบเพอเปนเครองมอในการคดเลอก มการเขยนกฎระเบยบขอบงคบตางๆ นนเปนลายลกษณอกษร และเกบไวอยางเปนระเบยบ พรอมทงเรมเกบเอกสารขอมลตางๆ เกยวกบบคคลโดยจดใหมเจาหนาทบคคลขนด าเนนการเกบเอกสารระเบยบ กฎเกณฑตางๆ เพอแสดงความชดเจนใหเปนทยอมรบทงฝายนายจางและผใชแรงงาน อนเปนผลดแกทงสองฝาย เชน กฎเกณฑการขนเงนเดอน ผใชแรงงานสามารถทราบถงขนตอนการไดรบเงนเดอนของตนเองนายจางกสามารถคาดคะเนคาใชจายได รอดพนจากการขเอาเงนเดอนขนจากผใชแรงงานทมความสามารถ ลกษณะตอมาเปนการจดการมนษยในองคกรทมผบรหารเปนผปกปองผลประโยชน ผบรหารงานบคคลมฐานะเปนตวกลางระหวางนายจางกบผใช

๓๙

แรงงาน หรอผบรหารระดบสงกบผใชแรงงาน ผใชแรงงานมกจะมองคกรของตน เชน สหภาพแรงงานหรอคณะกรรมการลกจางเปนทรวบรวมความคดเหน ความตองการของผใชแรงงาน และเสนอขอมลนนๆ ตอผบรหาร ผบรหาร งานบคคลเปนตวกลางดงกลาว ฉะนนดเหมอนผบรหารงานบคคลมอ านาจมากแตอนทจรงการปฏบต งานในฐานะตวกลางนนเปนเรองยากมากเพราะจะตองเขากบทงสองฝายไดด รกษาผลประโยชนของทงผบรหารสงสด และผใชแรงงานหรอลกจางและนายจาง เพอใหการปฏบตการเปนตวกลางประสบความส าเรจอยางดยง ผบรหารบคคลจ าเปนตองเขาใจผใชแรงงานและใหการศกษาแกผใชแรงงานเพราะผทมความรและการศกษาจะเขาใจกนไดดจงท าใหเกดการฝกอบรมเรองตางๆ ใหกบผใชแรงงาน เชน นโยบายขององคกรและผบรหารสงสด การจายคาตอบแทน การจดสวสดการ นโยบายเรองวนย และการประพฤตปฏบตตามระเบยบวนย ความระมดระวงในการปฏบตงานเพอไมกอใหเกดอนตราย ดวยเหตน จงท าใหผบรหารหนมาสนใจความเปนมนษยของผใชแรงงานมากขน โดยเฉพาะการจดสวสดการ การเสรมสรางขวญและก าลงใจ รวมทงการสรางแรงจงใจ ๒. แนวคดแบบใหม เปนแนวคดทมลกษณะตรงขามกบแนวคดแรก คอ เปนการประสานแนวความคดของการจดการตามแบบวทยาศาสตร (Scientific Management) และการจดการตามแนวมนษยสมพนธ (Human Relation Approach) เขาดวยกนโดยคดเลอกเฉพาะแนวคดทมประโยชน ตอการจดการมนษยในองคกร การจดการตามแบบทฤษฎแผนใหมเกดขนเพราะมนษยตองการความเหมาะสมพอด ถาเราพจารณาเฉพาะการจดการแบบวทยาศาสตรจะเหนไดวาเปนแบบแผน (Formal Organization) เกนไป เชนเดยวกบการการจดการตามแนวมนษยสมพนธกเปนแบบกนเอง (Informal Organization) เกนไปการน าแนวคดจากการจดการทง ๒ รปแบบนนมาผสมผสานกนพรอมทงแตงเตมสงทขาดใหสมบรณ ท าใหแนวคดและความส าคญในแงมมตางๆ เชน ท างานตามลกษณะความสามารถเฉพาะ (Specialization) เปนผลใหเกดการสรรหาบคคลทมความสามารถเหมาะสมกบต าแหนงงาน การจดระบบแยกต าแหนงความรความสามารถ (Position Classification) การจดอบรม (Training) มการจดการอบรมใหความรแกผใชแรงงานเพอปรบความรความสามารถของเขาเหลานนใหทนตอเทคโนโลยใหม และการเปลยนแปลงของสงแวดลอมในเรองการจดสวสดการ ผบรหารเหนความส าคญในการตอบแทนคนงาน โดยจดสงอ านวยความสะดวกตางๆ เพอเปนการท านบ ารงรกษา “คน” ซงเปนทรพยากรส าคญมประสทธภาพและการด ารงชวตทมคณภาพตามความสมควร ทงมขวญและก าลงใจทด การจดการเรองความปลอดภยในการท างานของผใชแรงงาน การใหแรงจงใจ คอ การใชจตวทยาทเหมาะสมกบผใชแรงงาน องคกรนนเปนแหลงรวมทรพยากรมากมายไมวาจะเปนทรพยากรมนษย ทรพยากรเงน ทรพยากรเทคโนโลย และอนๆ องคกรเปนแหลงทกอใหเกดผลผลต และในสงคมปจจบนการพฒนาทรพยากรมนษย ใหเกดการเรยนรถอเปนกญแจส าคญในการ

๔๐

พฒนาองคกรใหทกคนไดเกดการเรยนรใหระดบตนเองและการเรยนรรวมกนอยางตอ เนองไปสการเรยนรตลอดชวต ท าใหองคกรไดพฒนาขดความสามารถในการเรยนรทสงขนเพอใหองคกรเจรญเตบโตกาวหนา Peter Senge ใหความหมายขององคกรแหงการเรยนร (Learning Organization) วาเปนสถานททการพฒนาบคลากรใหเกดการเรยนรวธการเรยนร รวมกน ขยายศกยภาพของตนเองไดอยางตอเนอง เกดรปแบบความคดใหมๆ หลากหลายโดยเนนทกระบวนการเรยนรของคนในองคกรและเปนองคกรทใชคนในการสรางความเปนเลศใหแกคน โดยใชการเรยนรเปนกระบวนการเชงกลยทธทตอเนองและบรณการเขากบการท างานและใชการกระจายอ านาจ แกคนในองคกร เปนตวกระตนใหเกดความรวมมอและการเรยนรรวมกนเปนทม สงเสรมการสนทนาอยางเปดเผยและเชอมโยงการพงพาระหวางบคคล องคกร ชมชนทตงอย วค และลออน (Wick and Leon) กลาวถง องคกรแหงความรเปนองคกรทใชการเรยนร (Learning) เปนหนทางในการปรบเปลยน (Transform) องคกรไปสผน าอตสาหกรรมใชการเรยนรเปนหนทางในการปรบปรงผลงาน (Performance) เพอน าไปสความส าเรจทางธรกจ ใชความมงมนในการทจะเรยนร (Intentional Learning) ในการสรางความส าเรจใหแกองคกรภายใตระบบการเรยนรทหลากหลาย กวางขวาง มการแทรกการเรยนรเขาไปในการปฏบตงาน (Action) ใชความรพฒนาความสามารถใหมๆ (New Competencies) สรางสมรรถนะใหมๆ (New Capabilities) อนจะน าไปสการปรบปรงผลงานใหดยงขน เปนองคกรทมความสามารถในการเรยนรทจะเรยนร (Learning to Learn) ไมเฉพาะแตจะสรางความสามารถใหเกดขนเทานน แตยงรกษาความสามารถนนเอาไวได พฒนาและปรบปรงองคกรไมกอใหเกดการสญเสยอตลกษณ ( Identity) ขององคกร มการใชวธการเชงรก (Proactive) พอๆ กบวธการเชงรบ (Reactive) ในขณะทรบอทธพลจากสภาพแวดลอมจะสงอทธพลตอสภาพแวดลอมเชนเดยวกน องคกรแหงความรถอไดวาการพฒนา (Development) เปนกญแจส าคญขององคกรมงสรางความสามารถในการเรยนรรวมกน (Collective Learning) ในทกระดบขององคกร องคกรแหงความรมาจากแนวคดของ Chris Argyis ศาสตราจารยดานจตวทยาทสอนดานการศกษาและพฤตกรรมองคกรของมหาวทยาลย Havard โดยรวมมอกบ Donald Schon ศาสตราจารยดานปรชญาแหงสถาบนเทคโนโลยแหงเมสซาชเซทในป ค.ศ. ๑๙๗๘ ซงเปนต าราเลมแรกขององคกรแหงความร แตใชค าวา Organizational Learning (OL) ซงหมายถงการเรยนรของคนในองคกร โดยเขยนหนงสอชอ Organization Learning : A Theory of Action Perspective (๑๙๗๘ ) และ Knowledge for Action (๑๙๙๓) ตอมาไดมการศกษาเรององคกรแหงความรมากขน และบคคลทมบทบาทสรางความเขาใจเกยวกบองคกรแหงความร คอ Peter M. Senge แหง MIT ผอ านวยการ Center for Organization Learning แหง Sloan School of Management Massachusetts Institute of Technology (MIT) ทกอตงในป ค.ศ. ๑๙๙๑ เพอท าการสงเคราะห

๔๑

ทฤษฎและวธการตางๆ เพอเผยแพรแนวคดองคกรแหงความร โดยใชค าวา Learning Organization (OL) โดยเขยนหนงสอชอ The Fifth Discipline : The Art and Practice of The Learning Organization (๑๙๙๐) ทนยมอานกนอยางแพรหลายมาก และในป ค.ศ. ๑๙๙๔ Senge และคณะไดเขยนหนงสอเชงปฏบต การเลมหนงชอ The Fifth Discipline : Strategies and Tool for Building a learning Organization เพอสนบสนนแนวปฏบตและตอมาในป ค.ศ. ๑๙๙๘ Senge ไดเขยนหนงสอ The Fifth Discipline Challenge : Mastering The Twelve Change in Learning Organization จากการส ารวจโดยสมาคมการฝกอบรมและพฒนาแหงสหรฐอเมรกา (The American Society of Training and develop : ASTD) ในป ค.ศ. ๑๙๙๕ พบวา ๙๔ % ของผตอบแบบสอบถามใหขอมลวา การสรางใหเกดองคกรแหงความรเปนสงทส าคญ และจากการส ารวจบรษทในประเทศเยอรมนเกอบ ๒๐๐ แหงในป ค.ศ. ๑๙๙๖ พบวา ๙๐ % พจารณาใหองคกรเปลยนไปเปนองคกรแหงความรเชนกน ซงแสดงถงแนวคดองคกรแหงความรไดรบความสนใจอยางแพรหลายและสงเกตไดจากมหนงสอเกยวกบเรององคกรแหงความรมากกวา ๑๖๕ เลม และมการเผยแพรขอมลทเกยวของกบองคกรแหงความรในระบบเครอขายอนเตอรเนต จากกระแสการแขงขนขอมลขาวสารและเทคโนโลยทเปลยนแปลงของในทศวรรษนอยางตลอดเวลาองคกรจาเปนตองพฒนาความสามารถของทรพยากรมนษย ใหเกดการเรยนรอยอยางเนอง เพอความอยรอดและการเตบโตขององคกร วนย หมายถง แบบแผนความประพฤตทก าหนดใหขาราชการควบคมตนเองและควบคมผใตบงคบบญชาใหประพฤตตามเพอกอใหเกดความเปนระเบยบเรยบรอยและการปฏบตงานมประสทธภาพเกดประโยชนแกทางราชการ แนวความคดในการพฒนาสงคมมนษยนนมวธการมากมาย แตมบางวธการทเชอวาการจะพฒนาสงคมไดนนจ าเปนตองพฒนาจตใจของทรพยากรมนษยใหมศลธรรม (คณภาพทางจต) เสยกอนแลวจงพฒนาเศรษฐกจและสงคม แนวความคดในการพฒนาทรพยากรมนษยในองคการเปนการสรางบรรยากาศในการท างานทเอออ านวยตอการแสดงออกของศกยภาพบคคล ในองคการท าใหเกดคณภาพชวตในการท างานเกดการพฒนาองคการ รวมทงการออกแบบงานใหม ซงทงหมดนเกดจากภาวะปจจบนมการแขงขนทางธรกจมาก ท าใหองคการมการปรบปรงเปลยนแปลงพฒนาการบรหารงานบคคล ตองมการปรบสภาพเพอความอยรอดขององคการ ซงการพฒนาทรพยากรมนษยนจะเปนกระบวนการเรยนรทมลกษณะตอเนองกนไปตลอดชวตของบคคลในองคการมความเกยวของกบเรอง การฝกอบรม (Trainning) การศกษา (Education) จะเนนทตวบคคล และการพฒนา (Development) จะเนนทตวบคคลในการพฒนาทรพยากรมนษยนนจะส าเรจไดตองท าอยางเปนกระบวนการ การทมระบบ และท าอยางตอเนองตดตอกนทกระดบ เพราะคนทมความร ความเขาใจ มทศนคตทแตกตางกนจะไมสามารถทางานรวมกนได การประสานงานใหเปนระบบตอเนองกน จงจะ

๔๒

ท าใหเกดผลส าเรจแกองคการได เพราะฉะนนแนวความคดในการพฒนาทรพยากรมนษยในองคการแบงออกเปน ๔ ประการ ดงตอไปน ๑. การเคารพในสทธของบคคล การฝกอบรมเปนความจ าเปนของพนกงานทเขารบการอบรม ไมวาจะเปนในแงรปแบบ เนอหาและวธการ ๒. การมงแกปญหาใหแกองคการ การมงแกปญหาเปนตวก าหนดบทบาทงานดานพฒนาทรพยากรมนษย ใหมงสงเสรมการแกปญหาในฐานะทการศกษา การฝกอบรมเปนองคประกอบของงานพฒนาทรพยากรมนษย ๓. มงสงเสรมการมสวนรวมของผเขารบการอบรมพฒนา ทงในดานการเตรยมตวการจดหา เนอหา รปแบบ ซงผเขารบอบรมพฒนาตองมจตส านกในการมสวนรวมทจะพฒนาองคการ ๔. เปนกระบวนการทมระบบ บคคลทมทศนคตทเหมอนกน การสอดประสานทเปนระบบอยางตอเนองจะท าใหเกดผลส าเรจแกองคการได แนวคดการพฒนาทรพยากรมนษย เปนภารกจทส าคญอยางหนงทองคการทกองคการตองการปฏบตมากบางนอยบาง ตามนโยบายของแตละองคการในเรองนมแนวคดทแตกตางกน ๒ แนวคด คอ ๑. แนวคดแบบดงเดม เปนแนวคดทเชอวา การพฒนาบคลากรเปนสงทไมจ าเปนส าหรบองคการและมใชเปนหนาททองคการจะตองจดใหมการพฒนาบคลากรของตนแตอยางใด องคการมหนาทเฉพาะแตเพยงบงคบบญชาควบคมใหพนกงานแตละคนปฏบตหนาทตามค าสง หรอตามทไดรบมอบหมาย ถาหากบคลากรจะกอใหเกดประโยชนตอองคการคมกบเวลาและคาใชจายทตองเสยไปในทางตรงกนขามแนวคดนเชอวา หากองคการไดบคคลทมความรความสามารถตงแตแรกเขามาอยกบองคการ บคคลนนยงสามารถปฏบตหนาทไดทกอยางตลอดไป ดงนน องคการทมพนฐานความเชอเชนน จงมงเนนทการสรรหาและคดเลอกบคลากรเพอใหไดผทมความรความสามารถสงสดมากกวาทจะด าเนนการพฒนาบคลากรของตน ๒. แนวคดแบบสมยใหม เปนแนวคดทเชอวาการพฒนาทรพยากรมนษยเปนเรองทส าคญ และจ าเปนทองคการทกองคการตองกระท าอยางสม าเสมอ ถงแมวาจะเสยเวลาและคาใชจายในการด าเนนการ แตองคการไดรบประโยชนมากกวาโดยมเหตผลสนบสนนความเชอน ๒ ประการ คอ ๒.๑. ถงแมวาองคการจะมระบบการสรรหาคดเลอกบคลากรทดพอไดผทมความรความสามารถเพยงใดกตาม แตกมไดเปนหลกประกนไดวาบคคลนนจะสามารถปฏบตหนาทในต าแหนงอนยอมมความจ าเปนตองไดรบการพฒนาเปนอยางดเสยกอน ๒.๒. ในปจจบนไดมการคดคนและการน าเอาวทยาการบรหารสมยใหมมาใชในการบรหารงานดานตางๆ อยางแพรหลาย จงเปนความจ าเปนทบคคลทกคนจะตองปรบปรงตนเองใหม

๔๓

ความรทนสมย โดยเฉพาะอยางยงในองคการทตองด าเนนการแขงขนกบผอน ยอมมความจ าเปนทจะตองพฒนาบคลากรของตนใหมความรความสามารถทสงขนอยเสมอ สรปไดวา การพฒนาทรพยากรมนษยเปนการปรบตวตอการเปลยนแปลงไดรวดเรวยงขน ขณะเดยวกนการพฒนาทรพยากรมนษยกเปนการพฒนากจกรรมสงเสรมการเรยนร ซงมการด าเนนการอยางเปนระบบโดยองคการ เพอสงเสรม สนบสนน และปรบปรงใหบคลากรมความร ทกษะ และความสามารถในการท างานทเหมาะสม มการเปลยนแปลงเจรญเตบโตทางจตใจและบคลกภาพทดขน ทงในงานปจจบนและเพอเตรยมพรอมส าหรบงานในอนาคต อนจะสงผ ลตอความสามารถขององคการในการแขงขน และการพฒนางานอยางมประสทธภาพ

๒.๔ ความรเกยวกบผาไหม ๒.๔.๑ ประวตศาสตรการทอผาไหม ผาเปนปจจยส าคญตอการด ารงชวต และมบทบาททางสงคมหลายอยาง ทงปจจย ขนพนฐานคอเปนเครองนงหม สญลกษณของทองถน ดานเศรษฐกจ สงคมและวฒนธรรม มหลก ฐานทางประวตศาสตรสมยกอนประวตศาสตร ยคหนใหม ทปรากฏในภาพเขยนสบนผนงถา ปรากฏลวตลายบนผนผาทถาผหวโต จงหวดกระบ พบภาพเขยนสรปคนสมบรณ ๒๒ ภาพ และ อก ๖ ภาพ ไมสมบรณ ซงเปนรปคนสวมเสอผาและมลวดลายประคบ และมลวดลายแตกดางลน บางลายเปนจด บางลายเปนลายซกแซก บางลายเปนลายบงใหญๆ และมบางรปทสวมผาชดยาว ตงแตศรษะจนครอมเทามลวตลายเปนลายขวางคลายการทอมดหมเสนยน เปนตน จากหลกฐานทางประวตศาสตรแหงนแสดงให เหน'วามนษยมการรจกคดคนลวดลายการทอผามานานแลว ผาไหม มหลกฐานทางประวตศาสตร 'ทพบครงแรกสมยกอนประวตศวสตรในยคส ารด คอ พบเศษผาตดอยกบก าไลส ารดทบานเชยง จงหวดอดรธาน อายของผาคงจะมอายเทากบอายของก าไล ประมาณ ๓,๐๐๐ ป ทนาลงเกต คอ เทคโนโลยการทอผาควรจะมมากอนเพราะการทอผามหลายขนตอนและตองมการฝกฝนเรยนรใหเกดความช านาญมากอนทจะมผนผาปรากฏใหเหนเปนหลกฐานทางประวตศาสตรน และทเขอนเจาเณร จงหวดกาญจนบร พบตดอย ดานในกลองมโหระทก ทอแบบลายขดดวยไหม ๒๙ จากรองรอยดงกลาวแสดงใหเหนวามนษยรจกการใชเสนใยในการทอผา คอ ไหม และปานกญชา และผามความส าคญในการหอเครองมอและเครองประดบ ซงเปนสวนหนงในวถชวต มนษยนนเอง

๒๙ ส านกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต. ๒๕๓๗: ๓๖

๔๔

๒.๔.๒ การพฒนาอตสาหกรรมไหมไทยสมยรชกาลท ๕ นต กสโกศล๓๐ ไดศกษาเกยวกบการพฒนาอตสาหกรรมไหมไทยในภาคอสานสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ในอดตประเทศไทยยงไมมการพฒนา ภาคการเกษตรอยางมระบบเทาใดนกจนกระท ง ในป พ.ศ.๒๔๔๔ มแนวคดทจะสง เสรมการเลยงไหมในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ และการทอผาไหมสงเปนสนคาออกไดมการวางแผนงานพฒนาเกษตรแบบมวชาการเรมตนดวยกรมชางไหม กระทรวงเกษตรพานชการ การทอผาในสมยนน เปนการผาเพอใชในครวเรอนเทานน ประกอบกบมผามาจากตางประเทศเขามาขายในราคาถก ไมจ าเปนตองทอผาใช ยงหลงการท าสญญาเบารงแลว สนคาตางๆ โดยเฉพาะผาไดเขามาขายเปนจ านวนมากทาใหความนยมการทอผาลดลง รฐบาลจงไดมการพฒนาเกยวกบไหมรวมทงมการจางผเชยวชาญชาวญปน ชงมพฒนาการ ดงน ป พ.ศ. ๒๔๔๔ รฐบาลจางผเชยวชาญญปนมาส ารวจการท าไหม ผลการส ารวจท าใหทราบถงปญหาของชาวอสานไมสามารถพฒนาใหผาไหมเปนสนคาได เพราะพนธไหมไมด การปลกหมอนและการเลยงไหมขาดการเอาใจใสดแล และไมเปนไปตามหลกวชาการ ตวไหมมโรคและประชาชนไมรจกวธปองกน ตลอดจนเครองสาวไหมโบราณเกนไป ป พ.ศ.๒๔๔๕ รฐบาลใหกระทรวงเกษตราธการตงกรมชางไหมขนทต าบลศาลาแดง กรงเทพฯ ชงมพระเจาลกยาเธอ พระองคเจาเพญพฒนาพงษ เปนอธบดกรมชางไหมคนแรก และตอมาไดรบการยกยองใหเปนพระบดาแหงวงการไหมไทยโดยมวตถประสงคทจะพฒนาการปลกหมอนเลยงไหม ปรบปรงและผสมพนธไหมใหดขน และมการจดฝกอบรมการสาวไหมดวยเครองสาวของญปน ป พ.ศ. ๒๔๔๗ รฐบาลตงโรงเรยนชางไหมเพอฝกอบรมคนไทยใหเปนชางไหมแทน ชางไหมญปน และขยายสาขากองชางไหมไปตงทเมองนครราชสมา และบรรมย ซงทงสองสาขาจะสอนใหประชาชนรจกวธเลยงไหม สาวไหม และท าสวนหมอนทถกตองตามหลกวชาการ และใน ป พ.ศ.๒๔๕๐ สงเสรมใหประชาชนทผานการฝกอบรมแลวสามารถน าความรไปปฏบตงานทบานได แนวการสงเสรมใหมนไดเรมฝกหดโดยมการจดตงกองชางไหมทเมองพทไธสง สวรรณภม รตนบร พยฆภมพไสย ชยภม จตรส รอยเอด ศรสะเกษ และอบลราชธาน ป พ.ศ. ๒๔๕๔ เกดการเปลยนแปลงนโยบายในกระทรวงเกษตราธการอนเนองมาจาก การเปลยนเสนาบดใหม การสงเสรมไดหนมาเนนแกปญหาเรองทดน การบ ารงไหมเรมถกตดงบประมาณโดยเหนวาผลทไดไมคมกบการลงทน ประกอบกบขณะนนการเลยงไหมก าลงประสบปญหา คอ ตว

๓๐ นต กสโกศล, การพฒนาอตสาหกรรมไหมไทยในภาคอสาน:รชสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลา

เจาอยหว (พ.ศ. ๒๔๔๔ - ๒๔๕๕). กรงเทพฯ : ส านกพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร, ๒๕๔๑. หนา ๖ - ๗.

๔๕

ไหมเปนโรค ประกอบกบประชาชนไมน าความรทไดไปใช ในทสดในป พ.ศ. ๒๔๕๕ รฐบาลกประกาศยบกองชางไหม จะเหนไดวาการปลกหมอนเลยงไหม ตลอดจนการทอผาไหมไดมการพฒนาในพนทภาคอสานมานานแลว โดยเฉพาะพนทอสานใดไดมการจดตงกองชางไหมทงทนครราชสมา บรรมย และขยายไปยงพนทใกลเคยง และเปนทประจกษแกคนทวไปแลววา การทอผาไหม การ ปลกหมอนเลยงไหมยงมปรากฏใหเหนในพนทดงกลาวปจจบน การพฒนาดงกลาวอาจเปนสวน หนงของกระบวนการเรยนรและสบทอดการทอผาไหมใหดกทอดมาถงปจจบนนกเปนได ๒.๔.๓ สถานการณผาไหมไทยกบโลก โลกรจกผาไหมกนมานานนบพนปเสนทางสายไหมโลกยคโบราณทอดยาวจากจนไป สนสดทอสดนบล๓๑ ปจจบนผาไหมเปนทนยมไปทวโลกและม หลายประเทศทมการทอผาไหมของตวเอง จนกระทงมการรวมตวกนจดตงส านกงานกรรมาธการหมอนไหมระหวางประเทศ (International Sericultural Commission (ISC)) เมอป พ.ศ. ๒๔๙๑ โดยมล านกงานตงอยเมองลออง ประเทศฝรงเศส และประเทศไทยไดเขารวมเปนสมาชกเมอป พ.ศ. ๒๕๓๕ ปจจบนมสมาชก ๓๐ ประเทศ โดยม วตถประสงคหลกของการจดตงส านกงานกรรมาธการหมอนไหมระหวางประเทศ เพอเปนศนยกลาง ในการศกษาพฒนาการปลกหมอนเลยงไหมทงในภาคราชการและภาคเอกชนของประเทศ สมาชก ดงน ๑. เปนศนยกลางการแลกเปลยนขอมลหมอนไหมในดานเทคโนโลยการผล ตและดานการตลาด ๒. เปนศนยประสานงานความรวมมอเพอการแลกเปลยนเทคโนโลยพนธไหม พนธหมอน ตลอดจนการทดสอบมาตรฐานและก าหนดมาตรฐานเสนไหม รงไหม ๓. เพอเปนแหลงพนธกรรมของหมอนและไหม ๔. สนบสนนโครงการศกษาคนควาวจยหมอนไหม และเปนองคกรทท าการคดเลอกผทเปนนกวทยาศาสตร นกวจย นกพฒนาในดานหมอนไหมเพอเสนอรบรางวลหลยส ปาสเตอร อนเปนรางวลเกยรตประวตของวงการหมอนไหม ประเทศไทยไดรบการพจารณาจากกรรมาธการหมอนไหมระหวางประเทศใหเปนเจาภาพ จดการประชมไหมโลก ครงท ๑๙ ทผานมา ระหวางวนท ๒๑ - ๒๕ กนยายน ๒๕๔๕ ณ ศนยประชม แหงชาตสรกต ซงมประเทศเขารวมประชม ๒๓ ประเทศ ในการน ISC ไดขอพระบรมราชานญาต ทลเกลาฯ ถวายรางวลหลยสปาสเตอรแดสมเดจพระนางเจาพระบรมราชนนาถ ในฐานะทพระองค ได

๓๑ ประสมหญง ชประยร, สถานการณผาไหมไทย. ส านกพมพกระทรวงเกตรและสหกรณ. กรงเทพฯ:๒๕๔๕. หนา ๔๖ - ๔๘.

๔๖

ทรงสงเสรมพฒนางานดานการปลกหมอนเลยงไหมแกเกษตรกรผยากไร ชวยพนฟ รวมทงอนรกษผาไหมพนเมอง อนเปนทประจกษแกชาวไทยและชาวตางประเทศไดอยางแทจรงผลจากการประชมไหมโลกในประเทศไทยทผานมา ๑. สามารถแสดงศกยภาพในดานหมอนไหมของประเทศไทยใหเปนทประจกษตอนกวชาการหมอนไหมจากประเทศตางๆ ทวโลก ๒. สามารถเผยแพรผลตภณฑจากผาไหมใหเปนทรจกและยอมรบของชาวตางประเทศ และชาวไทยไดเปนอยางด ๓. กอใหเกดศนยกลางของการสรางเครอขายนกวชาการ นกวจย นกวทยาศาสตร ตลอดจนการแลกเปลยนนกวชาการและผเชยวชาญเฉพาะดานกวางขวางขน ๔. สรางโอกาสใหประเทศไดมโอกาสทจะเปนศนยกลางความร ทงไหมและหมอน ซงจะเปนรากฐานทส าคญตอการศกษาพฒนาหมอนไหมแกเกษตรกรไทยไดอยางดยง ๕. กอใหเกดรายไดเขาประเทศและเปนจดกระจายรายไดไปสเกษตรกรในชนบท ๖. สามารถชวยประชาสมพนธเสรมใหชาวตางประเทศไดรจกประเทศไทยมากขนตามนโยบายของการทองเทยว จะเหนไดวาบทบาทของผาไหมไทยมไดเปนเพยงผลตภณฑทสามารถบงบอกถงเอกลกษณ ความเปนไทยไดเปนอยางดเทานน หากแตผาไหมเปนสนคาทมศกยภาพทจะพฒนาการผลตเพอสงออกไปจ าหนายในเวทโลก เพราะผาไหมยงเปนทนยมของคนทวไป เปนการสงเสรมอาชพการทอผาใหมการพฒนาอยตลอดเวลา สงผลใหคณภาพชวตของผดอยโอกาสทางสงคมใหดขน นบเปนการพฒนาทนาเอาภมปญญาการทอผามาเชอมโยงใหเกดความยงยน ๒.๔.๔ ลกษณะของผามดหมในประเทศไทย หลายสงหลายอยางบอกเลาเรองราวความเปนไทยใหประจกษแกสายตาของชาวโลกมานาน หนงในนนคอ ผาไหม ผาไทยทมเอกลกษณของความเปนไทยอยในตวอยางเตมปยม ไหมทกเสนทถกทอเปนหนงผนผานอกจากจะมความวจตร งดงาม ปรากฏใหเหนทวถนแลวยงแฝงไวดวยวถประเพณแหงวฒนธรรมของชาวไทยโบราณทสบสานถนตอมาจากอดดจนถงปจจบน การทอผาไหมโดยใชเทคนคการทอผ าแบบมดหม เ พ อให เกดลวดลายมอยทกภมภาคของไทยโดยเฉพาะภาคตะวนออกเฉยงเหนอ เราพบวามการทอผามดหมทเปนเอกลกษณเฉพาะ ของกลมชนเนองจากมพนททมการแลกเปลยนวฒนธรรมการทอผาซงถนและถนหลายกลมชน เชน ภไฑ ลาว (ไทยอสาน) สวย เขมร เปนตน และวฒนธรรมการทอผาจากบรเวณนไดสงอทธพลไป ยงพนทอนๆ ของประเทศอกดวย ลกษณะผามดหมทมลนธชางหตถศลปไทย ไดแบงไว ๕ กลม ดงน๓๒

๓๒ มลนธชางหตถศลปไทย, ผามดหม. ส านกพมพกระทรวงเกตรและสหกรณ. กรงเทพฯ:, ๒๕๓๙.

๔๗

๑. มดหมของชาวไทยวน เปนกลมชนทอาศยอยบรเวณอ าเภอแมแจม จงหวด เชยงใหม เปนชาวไทยทอาศยอยในดนแดนลานนามาดงแดสมยพญามงราย ซงไดรบอทธพลการครอบง าจากชาวลวะ ขอม มอญ ทเคยแผอ านาจในแถบนมากอน พบวามการใชเทคนคมดหมในซนลวะทชาวไทยกลมนนงหมในชวตประจ าวน ลกษณะของมดหมเปนมดหมเลก ๆ ในเสนยนปรากฏขวางอยในตวซน ๒. มดหมของชาวไทลอ เปนกลมชนทอาศยอยบรเวณอ าเภอทงชาง จงหวดนาน เปนกลมชนทอพยพมาจากสบสองปนนา ชาวไทยลอกลมนเรยกเทคนคการทอมดหมวา “มดทาน” หรอ Wคาดทาน” พบวาเปนการทอลายมดหมสลบกบลายขดในผาฝาย ทงลวดลายและการทอสลบลายขดเชนน คลายคลงกบกลมชนไทเหนอทอาศยอยแถบแขวงซ าเหนอทางตะวนออกเฉยงเหนอ ของประเทศลาว จะตางกนตรงทโครงสรางลายบนผาซน คอ ซนทานลายรวจะเปนทางขวางกบ ตวซน สวนของชาวไทเหนอจะเปนแนวตงเนองจากการเยบเขาถงของตวซนสนนษฐานวามการแลกเปลยนวฒนธรรมกบชาวไทพวนทอพยพมาจากแขวงซ าเหนอมาอยหลวงพระบาง ๓. มดหมของกลมลาวครง (ลาวกา) เปนกลมชนทอยบรเวณจงหวดพจตร เปนวฒนธรรม ของกลมไทพวน ทผสมผสานกบวฒนธรรมของชาวไทยวนทอาศยอยในดนแดนลานนาเดม ผาซนของกลมไทยพวนนมลกษณะพเศษกวากลมอนๆ กลาวคอ ตวซนจะเปนไหมมดหมทงผน หรอเปนมดหมสลบขด เหมอนกบผาซนของไทยเหนอจากแขวงซ าเหนอของประเทศลาว แตมการตอตนซนเปนฝายจกตามแบบวฒนธรรมชาวไทยวน ๔. มดหมในบรเวณตอนบนของภาคตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศไทย มทงมดหมฝายและไหม ลกษณะผามดหมเตมผน เชอกนวาเปนอทธพลมาจากวฒนธรรมลาวและมโครงสรางของลวดลายทเดนอย ๓ กลมใหญ คอ ๑) ลวดลายทเปนแนวเฉยงกบผนผา เรยกวา “หมราย” ๒) ลวดลายทมขนาดใหญเปนพเศษ ๓) ลวดลายขนาดเลกทมความละเอยดมาก ๕) มดหมในบรเวณตอนลางของภาคตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศไทย เปนอทธพลของวฒนธรรมเขมรทแผเขามาทางทราบสงโคราช ตงแตราวป พ.ศ. ๑๗๕๐ - ๑๘๐๐ เปนตนมา กลมนนยมทอผาไหมมดหมมากทสด ลกษณะของสสนลวดลายและโครงสรางของลายนนจะยดมนกบวฒนธรรมเขมรมาก ความโดดเดนอยทสสนของผาจะมสเลอมเหลอบคลายสของแมลงทบ มความละเอยดปราณตสง และยงพบวามการท าผามดหมทมเอกลกษณเฉพาะของผามดหม เขมรแทๆ เชน หมโฮล ผาปมเขมร เปนตน

๔๘

๒.๔.๕ กระบวนการทอผาไหม การทจะไดผามาแตละผนนนมกระบวนหลายขนตอน ประกอบกบความประณตและความช านาญของชางทอจงจะไดผาททรงคณคา มกระบวนการทอ สรปได ดงน๓๓ ๑. การปลกหมอนเลยงไหม ขนตอนนเปนกระบวนการไหไดมาซงวตถดบ คอ แทไหมนนเอง การปลกหมอนเลยงไหมเปนของคกน เพราะใบหมอนเปนเพยงอาหารชนดเดยว ทหมอนกนเปนอาหารเพอความเจรญเตบโตสขนตอนของการสรางรงเพอเปนเสนใยตอไป การปลกหมอน ควรเลอกทดนทมความชมชนพอแตน าทวมไมถง หมอนขยายพนธดวยล าตนทแกพอประมาณ ดดเปนทอนๆ ยาวประมาณ ๓ ตา พรวนดนใสปยคอกกอนปลก การปลกหมอนควรปลกเปนแถวเพอความสะดวกตอการก าจดวชพช การดแลรกษา แตละกอ หางกนประมาณ ๒ ศอก การฝงกงพนธควรใหกงพนธพนดนเลกนอยเพอทจะไดแตกกงกานเปนตนใหม ถากลบดนปดหมดจะท าใหกงพนธเนาเสยหรอเกดเชอรา และฤดการทปลกหมอน ควรเปนตนฤดฝน หมอนมหลายพนธ เชน หมอนนอย หมอนใหญ หมอนใบโพธ หมอนดาด า ฯลฯ และหมอนทนยมปลก คอ หมอนนอย และหมอนตาด า เพราะใหใบไดมากการดแลรกษา หมอนตองมการก าจดวชพชและพรวนดนอยเสมอ ใหปยคอก วตถประสงคการปลกหมอนคอ การใหหมอนมใบดก เพอทจะเกบใหตวไหมกนเปนอาหารนนเอง หมอนนบจากปลกใชระยะเวลา ประมาณ ๑ ป กสามารถเกบใบได การเลยงไหม ตวไหมมวงจรนบจากเปนไข ฟกเปนตวหนอนไหมจะลอกคราบ ๔ ครง พอตวหนอนไหมแก กจะชกใยท ารงหมตวเองแลวตวไหมกจะลอกคราบเปนดกแดอยในรง แลวกลายเปนผเสอเจาะรงออกมาผสมพนธกนพรอมทงวางไขฟกเปนตวหมอนตอไป ซงมวงจรอยในไข ๑๐ วน เปนตวหนอน ๒๒ - ๒๖ วน เปนดกแด ๘ - ๑๐ วน เปนผเสอ ๒ - ๓ วน รวมระยะเวลา ๔๒ - ๔๙ วน ตวไหมทฟกมอายได ๔ - ๕ วน จะนอนครงหนง เปนเวลา ๒๔ - ๓๐ ขวโมง เรยกวา “นอนหนง” ชวงทไหมนอนกจะถอโอกาสท าความสะอาดขจดมลและเศษใบหมอน เมอตวไหมตน กจะใหใบหมอนโดยการหนใบหมอนบ ารงไปเรอยๆ เมอตวไหมโตกจะมการขยายออกไปจะไดจ านวนมากขน จาก ๓-๔-๕ กระดง และตวไหมจะเรมนอนครงทสอง เรยกวา “นอนสอง” ในเวลา หนงหรอสองวน เมอตนนอนสองใบหมอนไมตองหนแตจะใหทงใบ นบจากนอนตนนอนสองไป ประมาณ ๗ วนกจะ “นอนสาม" ผเลยงจะเรงใหใบหมอนอยางเตมทตอไปอก ๗ วนกจะ “นอนส" หลงจากนแลวกจะเปนชวงทตวไหมสก (แกเตมท) ตวจะมสแดงหรอสชมพนวล เพราะตวไหมสก จะไมกนหมอนแลว ตองเกบตวสกใสจอเพอใหท ารงเขาฝกกลายเปนดกแด เมอตวไหมเขาฝก ในรงราว ๓ รน ชกใยจนหมดกเปนดกแด จากนนกจะเกบรงไหมออกจากจอท าความสะอาด ถาจะคดพนธกจะเลอกฝกทมความสวยงามสมบรณนบตามจ านวนทตองการ

๓๓ ทรงพนธ วรรณมาศ, ผาไทยลายอสาน.กรงเทพฯ : โอเดยนสโตร, ๒๕๓๔ หนา ๗๐ - ๗๗.

๔๙

๒. การสาวไหม การสาวไหมเปนกระบวนการดงเสนไหมออกจากเปลอกรงไหม โดยเสนใย ไหมจากหลาย ๆ รงทตมแลวน ามาสาวจะถกพนเปนเกลยวรวมเปนเสนไหม ทงนอณหภมของน ารอนขณะสาวขนอยกบชนดของเครองสาวไหม หากเปนการสาวไหมในระดบเกษตรกรซงใชเครองสาวพนบานอณหภมคอนขางสง ประมาณ ๖๐ - ๘๐ องศาเซลเซยส หากเปนการสาวไหมดวยเครองจกรอณหภมน าคอนขางต า ประมาณ ๓๗ - ๔๐ องศาเซลเซยส การสาวไหมเพอใหไดเสนไหมทมคณภาพดเสนไหมเรยบสวยมความเหนยวและเกาะตวด ขนาดสม าเสมอ ขณะสาวตองเตมรงไหมอยางสม าเสมอทดแทนรงไหมทสาวเปลอกหมดไปแลว ถารงไหมมจ านวนมากเกรงวาจะสาวไมทน กจะน ารงไหมออกตากแดดเพอใหดกแดตายจะไดไมกลายเปนผเสอ การสาวไหมแบบพนบานเครองมอในการสาวไหม ไดแก หมอ เตา เครองสาวไหม ไมรอนใยไหม ซงการสาวไหมท าใหไดไหม ๒ ระดบ ๑.ไหมลบ (ไหมครงแรก) หรอทเรยกกนทวไปวาเปลอกไหมจะมเสนขนาดใหญเปนไหมทไดจากใยชนแรกขนาดไมเทากน สจะมความเขมตามสของฝกไหม เชน ลเหลองจากฝกไหมทมสเหลอง และสขาวจากฝกไหมทมสขาว ๒.ไหมนอย การสาวไหมในชนกลางของฟกไหม ไหมนอยจะมเสนทเสมอกน เครองมอในการสาวไหม ประกอบดวย ๑. เครองสาวไหม ๒. เตาไฟส าหรบตมรงไหม ๓. หมอส าหรบตมรงไหมจะเปนหมอดนหรอหมอเคลอบกได ๔. แปรงส าหรบชะรงไหม “ไมขน” ๕. กงใสน า ๖. ภาชนะรองรบไหมทสาว เชน กระบง หรอกระดง การสาวไหมเรมการตมน าใหรอนดวยหมอขนาดวดโดยรอบปากหมอประมาณ ๒๕ นว ปากหมอนนใสไมโคงซงเปนกงจกร (ลกลอ) เปนเครองจกรส าคญทฟนใยไหมจากฝกไหม หลายฝกเปนเสนไหมเสนเดยวกน เมอตมเดอดแลวกใส ฝกไหมทเตรยมไวลงไปในหมอจากนนใช ไมขน (ไมคบ) ซงมลกษณะแบนๆ เพอชกใยจากฟกไหมใหทวถงกนและมความสม าเสมอของเสนไหม เสนไหมจะถกพนกบกงจกร (ลกลอ) เพอทจะกรอไหมใหเปนเสนทมความเหนยวแนน โดยผานการรอนดวยไมขนทคอยเขยฝกไหมใหมการเคลอนไหวกลบไปกลบมาจนใยไหมหมด ในการสาวไหมเราจะใชมอทงสองมอ คอ มอหนงสาวไหมลงภาชนะ อกมอหนงถอไมขนกดและเขยารงไหมทอยในหมอเพราะรงไหมทอยในหมอนนลอยถาไมกดไมเขยาไหมก จะแนนสาวไมออกถงจะออกกออกเปนเสนไหมทใหญเกนความตองการ เครองสาวไหมทงหมด เรยกวา “เครองพวงสาว” การสาวไหมนตองหมนเดมน าเยนลงไปเปนระยะๆ ไมควรใหน าในหมอเดอดจนเกนไปจะท าใหฝกไหมเปอยมากไป มปญหาในการดงเสนไหมไมรอนและจะจมลงกนหมอ

๕๐

๓. การฟอกไหม ไหมทสาวแลวตองผานกระบวนการปนจากภาชนะทสาวใสแลวเขากงเพอใหไหมถกแบงเปนไต ๆ เพอสะดวกตอการใชงานในขนตอไป ซงไหมท ไดยงมสสนทไมเสมอกน เหลองแกบาง ออนบาง หรอเสนไหมจะมความแขงอยมาก การฟอกจงเปนอกขนตอนหนงของการน าไหมประกอบกจอนๆ อดตนยมใชผกขม เหงากลวย งวงตาล เอามาหนตากแดดใหแหง ไมขเหลก ไมเพกา เปนตน แลวเอามาเผาใหเปนเถาแลวน าไปแชน ากวนใหเขากนตงทงไวใหเถานอนกนแลวตกน าทใสเรยกวา น าดาง แลวน าน าทไดนไปแชไหม จากนนตมประมาณ ๒๐ - ๓๐ นาท จงเอาขนจากหมอลางในน าเยนใหสะอาด แลวเอาไหมทสะเดดน าไปกระดกกบไมทเรยบ เชน ไมหลาว เพอใหไหมแหง แตถาไหมยงขาวไมไดทกสามารถแชน าเดมอกครง ๔. การมดหม เมอไดเสนไหมทผานการฟอกแลว กจะน าไหมมาพนหลกหม ซงมลกษณะเปนไมกลม ๒ ทอน ตงตรงขามหางกนเทากบหนาผาของผานงทจะทอพนไหมไปรอบหลกตามจ านวนทตองการ แลวจงน าเชอกมามดเสนไหมตามลวดลายทจะประดษฐจะใชเชอกกลวยหรอเชอกฟางกได ทงนเพอไมใหน าสเขาเสนไหมในสวนทมดเวลายอม สวนทมดไวเมอยอมสอนๆ แลวแกมดออกจะเปนสเดมเมอผสมผสานกบสไหมทยอมกจะมความสวยงาม แลวแกมดสวนทตองการเพมสสนอนๆ ไดอก สสนขนอยกบชางทอทมความช านาญในการเลอกโทนสใหเชากบไหมแนวยนหรอทางเครอทชาวบานเรยกกน เมอไดลวดลายเรองสเรยบรอยแลวกจะทาการกรอ ตองกรออยางประณตเพอไมใหเสน ไหมมดหมขาด มฉะนนจะทาใหกระทบถงชวงลายหมท าใหผาไมสวยงามมต าหนได เสนไหมยน จะเปนไหมสวนทยาวของผนผา เมอฟอกไหมแลวน าไปพน (เครองพน หลกทางยน) ชงมจ านวนรอบมากกวาหลกหม และมหลกในการนบเสนทางยนเพอใหครบตามจ านวน แลวกน ายอมสตามทตองการ จากนนน ามาสบ (การผก) ตดกบเสนเดมของไหมจนครบเสนของไหม จงจะน าขนกท าการดงไหมทางยนใหตงและหวดวยน าซาวขาวใหไหมมเสนแขงและแปรงดวยน ามนใหมความลนเพอสะดวกตอการตฟม ๕. การทอ มดยอมและกรอเสนพงใสหลอด และเขากระสวยเรยบรอยรวมทงเสนยนบนก หรอหกขงเรยบรอยแลว พรอมทจะเหยยบใหมชองพงกระสวยทางเสนหมสลบกนไปมา ทอ หรอดดวยพมใหเสนหมเรยงกนดวยความแนนพรอมกบดลายหมเพอใหเกดความเทยงตรงของลายหม ท าไปเรอยๆ จนหมด กระบวนการทอผามหลายขนตอน เรมตงแตการหาวตถดบคอการปลกหมอนเลยงไหม ผาไหมจะดหรอไมขนตอนนกส าคญเพราะถาไหมดมคณภาพกจะท าใหผามคณภาพไปดวย การสาวไหมตองใชเทคนคในการสาวใหมเสนสม าเสมอกนเพอความสวยงามของผนผา จากนนกจะมการฟอกไหม การยอมสและการมดหมเพอใหไดผาไหมทเปนลาย กวาจะไดผาไหมแตละผนใชเวลายาวนานมากถาจะรวมถงการปลกหมอนเลยงไหม ทกขนตอนตองไดรบการเรยนรมาเปน อยางดจงจะเกดทกษะและ

๕๑

ความช านาญ ในความยากล าบากของการทอผาท าใหเกดผลงานททรงคณคายง สงเหลานถาขาดการสบทอดตอไปยงคนรนหลงกจะท าใหสญหายไปได ๒.๔.๖ ความส าคญของการทอผา ความส าคญของการทอผา มอย ๓ ประการ คอ ๑. เพอสนองตอความจ าเปนพนฐานของการด ารงชวต ส าหรบนงหม ใชในพธกรรม ตางๆ เชน การเกด บวช แตงงาน เชาพรรษา งานกฐน บญผาปา พธทานตง ฯลฯ ๒. เปนเครองแสดงถงฐานะ เชน ผคนทไปอาจนยมนงผาผาย เพราะกรรมวธในการทอ ตลอดจนการดแลรกษางาย เหมาะกบการใชในงานภาคเกษตร เปนตน สวนเจานาย ขนนาง หรอขาราชการชนสงจะใชผาไหมซงมการทอทประณตสวยงาม ๓. เพอแสดงถงการแบงหนาทระหวางหญงชาย หลงจากท านาสวนใหญชาวชนบท ทเปนหญง เมอวางจากการท านาแลวจะทอผา สวนชายจะจดเตรยมเครองมอและเครองใชในการท านาและการทอผา หญงทอผา มดหม ผชายท าก ท ากง ท าไมคาน กระดง เปนตน ผา ผหญง และสงคม มสวนเกยวของอยางยากทจะแยกออกจากกน การทอผาจง เปนสญลกษณทจะน าผหญงไปส พธกรรม ผานภาวะในชวงวยตางๆ ของชวต และการทอผาเปนกระบวนการชตเกลาทางสงคม หรอเปนกลไกทางวฒนธรรมอกอยางหนงทมประสทธภาพทสดทจะเตรยมผหญงตงแตวยเยาว เพอเปนผหญงทสมบรณตามแบบทสงคมและวฒนธรรมคาดหวงไว ผาเปนสอสญลกษณ สอสญลกษณบนผาลาวเวยงถายทอดผานเสน ส และลวดลายมความหมายตอการจดระเบยบทางสงคม โครงสรางความคดและอดมการณของสงคม การทอผาเปนสญลกษณ “ความเปนผหญง” ทงแงตวตนและสงคม ลวดลาย “นาค” เปนสญลกษณของระบบความคด ความเชอมตอสมพนธภาพระหวางมนษย ธรรมชาต และจกรวาล ลวดลายทปรากฏอยบนผนผาเปนความยงใหญแหงสสนของวฒนธรรมลาว ทสบทอดโดยผหญง ดวยเหตนลวดลายผาจงเปนคลงความรทส าคญของผหญงลาว และเปนพฤตกรรมขนสงสดของเพศหญง ซงความรและพฤตกรรมการถกทอนจะน าผหญงไปสการบรรลอดมการณของสงคมในการสรางตนเปนมนษยทสมบรณของสงคม อนน ามาซงสทธและอ านาจเหนอมนษยผไมสมบรณอนๆ ดงนน ลวดลายผาจงประกอบดวยคณคาและอดมการณทางสงคมของบคคลผหนงเขาไปเกยวของดวย โดยเฉพาะการเปนเคร องมอของผหญงทจะกาวไปสจดเรมตนของการสรางคณคาของตนและการเปนมนษยทสมบรณของสงคมผานการแตงงาน ความ สมพนธระหวางถนฐานหลงแตงงานและการสบทอดมรดกทเพศหญงเปนหลกมผลตอการปฏสมพนธ ระหวางกลมผหญงรวมทงการแลกเปลยนความร เรองการทอผา ดวยเหตนการตอบโตระหวาง อดมการณและพฤตกรรมทางสงคมวางอยบนรากฐานของครอบครวทมบานเปนศนยกลาง ณ ทซงความแตกตางอยรวมถนไดนนกหมายถงบานและการแตงงานเปนรากเหงาทางความคดอยบนชนบน

๕๒

แกนเดยวทปรากฏอยในรปสญลกษณนาคบนผนผา เปนตน ลวดลายผาบนทกเรองราวส าคญไว ๒ ประการ คอ ประการแรก ระเบยบแบบแผนของการจดวางลวดลาย ลวดลายมกฎระเบยบชดหนงก ากบอย ตงแตระดบของเสน ส การจดองคประกอบและโครงสรางของลวดลาย ลวดลายผาแตละผนสามารถแบงออกเปน ๒ ประเภท คอ ลายหลกและลายประกอบ ซงทงสองจะถกจดวางอยในโครงสรางของลวดลายภายไดหลกเกณฑทางสงคมทก ากบอยรวมถน เพราะสงคมเปนผครอบครองลวดลายมใชปจเจกชน โดยเฉพาะลายเออย หรอเสนซกแซก อนเปนทมาของโครงสรางหลกของลายนาคและลายอน ๆ ประการทสอง ลวดลายในฐานะสอสญลกษณของสงคมสอความหมายหลากหลาย การจดวางลวดลายไดบงชใหเหนถงการจดระเบยบทางสงคมและโครงสรางความคดในสงคมลาว รวมทงสอถงเอกลกษณชมชนลาว และทส าคญเปนรากฐานความคดเกยวกบอดมการณทางสงคม โดยมลวดลายนาคเปนสอสญลกษณทส าคญรวมความหมายของความสมบรณทางธรรมชาต และวฌนธรรม ส านกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต (๒๕๔๕: ๑๖๗-๑๖๘) ใหความส าคญของการทอผา วาเปนสายใยแหงภมปญญา ผาไทยเปนมรดกสายใยแหงภมปญญาอนทรงคณคา เปนองคความร ทสบทอดตอถนมาดวยสายใยแหงความรก ความสมพนธอนใกลชดในครอบครวและเครอญาต โดย เฉพาะในอดตนน ลกษณะครอบครวของคนไทยจะอยรวมถนเปนครอบครวใหญ และอาศยอยใกล ชดถนกบเครอญาตม ป ยา ตายาย พ ปา นา อา การเรยนรและสบทอดภมปญญาในการทอผา สงคมจดใหเปนหนาทของผหญงไทยทกคน จงมโอกาสสงสมขอมลภมปญญาในเรองการทอผา ชงไดเหนเหลา ยา ยาย พ ปา นา อา สรางสรรคการทอผาไทยอนงดงามผนแลวผนเลา สายใยแหงภมปญญาในการผลตผาไทยจงเปนสายใยรกของผถายทอดและเปนสายใย ศรทธาของผสบทอดจากแมสลก เรยนรสบทอดสอดสานสายลมพนธกนอยางลกซง หญงสาวไดเรยนรการผกตอปมดายเสนใยทขาดเสยหาย เรยนรการแกไขปมปญหาในกระบวนการทอผา เรยนรทจะคนพบน าหนกของแรงในการพงกระสวย และน าหนกของแรงในการกระทบพมใหเสน พงสอดสานกบเสนยนไดอยางพอเหมาะพอด เพอใหผาททอมความเรยบรอยสม าเสมอ สวยงาม ประสบการณจากการเรยนรดวยการลงมอปฏบตจรง ทกเสนใยในการทอจงมความ หมายตอการไดเรยนร ชวยขดเกลาจตใจใหมความอดทน ละเอยด ประณตมากขน จากประสบการณ ทคอยๆ สงสมจนมความช านาญในการทอผา จากสพนธรรมดาจนพฒนาฝมอ ทกษะเทคนคสามารถทอผาเปนลวดลายตางๆไดในวถชวตไทยในอดตนน หญงสาวทกคนจะตองมความสามารถในการทอผาอนเปนเครองหมายแหงภมปญญา ความภาคภมใจ เปนเกยรตเปนศกดศรของสกลสตรไทย ซงผชายไทยในอดตจะเลอกหญงสาวเปนภรรยา กจะเลอกหญงสาวทมความสามารถในการทอผา เพราะสภาพสงคมไทยในอดตเปนสงคมทตองพงตนเองในชมชนเปนส าคญ โดยจดแบงหนาทระหวางผหญงกบผชายตามคตทวา “หญงทอผา ชายจกสาน”

๕๓

หรอบางทองถนกวา “หญงเขนผาย ชายตเหลก” ซงเปนภาพสะทอนใหเหนบทบาทและหนาทของผหญงไทยในเรองการทอผาทมมายาวนาน การทอผาในอดตมวตถประสงคเพอไวใชในครอบครวเปนส าคญโดยสมพนธใกลชดกบผนผาในวถชวตตงแตเกดจนดาย จากแรกเกดไดสมผสผาออมททอจากผมอแม เมอเปนสาวแรกรนหดทอผาเปนแลวกจะทอผาเพอมอบใหพอ แม และผอาวโสเพอตอบแทนพระคณ เมอเปนสาวกจะทอผาใหชายหนมเพอเปนสอรกจากใจ เมอสาวแตงงานมคครองกจะทอผาเพอใชเปนผาไหว มอบใหพอ แม และญาตผใหญของฝายชาย เมอเปนมารดากจะทอไวใหลกได ใชสอย และเมอลวงลบไปกมผาคลมโลงศพเปนเครองหมายใหสงคมไดรบรผมอการทอผาของตน

๒.๕. กลมทอผาไหมบานดนาหนองไผ ต าบลนาหนองไผ อ าเภอชมพลบร จงหวดสรนทร บานดนาหนองไผมการท าผาไหมสบทอดกนมานาน แตเปนการท าผาไหมในลกษณะผาไหมมดหม จนกระทงเมอป พ.ศ. ๒๕๔๒ กลมไดรบความชวยเหลอจากกรมประชาสงเคราะหจดวทยากรมาสอนเพอพฒนาฝมอการทอผาไหมลายยกดอกเปนเวลา ๓ เดอน มสมาชกเขาฝกอบรมครงแรก ๔๕ คน และไดรบงบประมาณสนบสนนโครงการหมบานเศรษฐกจชมชนพงตนเอง และโครงการกระตนเศรษฐกจ จากนนส านกงานพฒนาชมชนอ าเภอชมพลบรเขามาเปนพเลยงโดยมนายอดลย ดลอม เจาหนาทพฒนาชมชนเปนผรวมจดตงกลม และพาไปศกษาดงานการจดการกลมและระบบบญชจากกลมบานใหม สปก. ตอมาในป พ.ศ.๒๕๔๗ ไดเขารวมอบรมการจดท าบญชกบกรมตรวจบญชสหกรณ การท าผาไหมในชวงแรกทางกลมไมมความรดานการตลาดและไมรทขาย ผาไหมทผลตไดจงขายใหเฉพาะรานคาทมารบ จนกระทงทางกลมไดมโอกาสไปรวมงานท ธ.ก.ส. จดขนเปนงานแสดงสนคาทเมองทองธาน โดยม นายพนม เชอมชยตระกล ต าแหนงพนกงานพฒนาธรกจในขณะนนเปนพเลยง จากการไปขายสนคาในครงนนท าใหกลมเรยนรถงวธการขาย รจกตลาด และราคาขายทมมลคาสงกวาขายใหรานทมารบซอมาก จากการไปรวมงานในครงนนท าใหทางกลมไดเครอขาย รายชอของผซอและผอยในวงการผาไหม ท าใหสามารถขายผาไหมและขยายตลาดไปไดทวประเทศ ปจจบนกลมมสมาชกจ านวน ๖๗ คน โดยมนางส ารวล สดาปน เปนประธานกลมสตรทอผาไหมลายยกดอกบานดนาหนองไผ

๕๔

๒.๖. งานวจยทเกยวของ ลออ ไชยโยธา ไดท าการศกษาวจยเรอง๓๔ “ศกษาภมปญญาการทอผาไหมชมชนต าบลโคกจาน อ าเภออทมพรพสย จงหวดศรสะเกษ” โดยผลการวจยพบวา ภมปญญาการทอผาไหมของชมชนต าบลโคกจาน เปนสงทอทงดงาม มคณภาพทโดดเดน โดยลกษณะเหลาน เปนพนฐานมาจากความเชอและสภาพแวดลอมของชมชนทปฏบตสบตอกนมา จงท าใหผาไหมมคณคาและมบทบาททส าคญซงบงชถงความเปนมาของชมชน แสดงใหเหนถงพฒนาการ การคน การคด การประดษฐ การแกไขปรบปรงยกตใหมความเหมาะสมลงตว กลายเปนจารต ประเพณ วฒนธรรมทถายทอดสรนลกหลานสบตอไป ประการ คณารกษ ไดท าการศกษาวจยเรอง๓๕ “กระบวนการถายทอดความรการทอผาไหม : กรณศกษา บานตาหยวก ต าบลทงหลวง อ าเภอสวรรณภม จงหวดรอยเอด” โดยผลการวจยพบวา กระบวนถายทอดความรการทอผาไหม เปนกระบวนการขดเกลาทางสงคมโดยการใชผาไหมเปนเครองมอ เพอใหผหญงมความสมบรณพรอมตามทสงคมชมชนบานตาหยวกคาดหวง การถายทอดความรการทอผาไหม ผมบทบาทหลกไดแกสถาบนครอบครวซงมแม ยา ยาย ปา นา และอาทเปนผหญง เดกผหญงจะเรยนรการทอผาไหมควบคไปกบการชวยงานแมในการทอผาไหม โดยจะเรมเรยนในชวงอาย ๙ - ๑๐ ป จากขนตอนงายๆ ทไมยงยากซบซอนและไมมความตอเนอง อายประมาณ ๑๓ ป ขนไป กจะเรมเรยนรการทอผาไหมอยางจรงจงตามขนตอนทตนเองอยากจะฝกฝนท าควบคไปกบการชวยงานแมในการทอผาไหม พอยางเขาวยสาวอายประมาณ ๑๖ ปขนไปจนถงวยกอนแตงงาน จะเรยนรการทอผาไหมทกขนตอนและมการพฒนาฝมอการทอผาไหมอยางรวดเรว คณภาพการทอผาไหมจะมความประณต การทอผาของผหญงวยสาว เปนการเตรยมผหญงเพอกาวไปสสถานภาพทสงขน คอ การเปนภรรยาและมารดา ผหญงวยครองเรอนทสถานภาพเปนแม เปนยา เปนยายจะเรยนรการทอผาไหมดวยตนเองและหาความรประสบการณเพมเตมในเรองเทคนควธการในบางขนตอนเพอใหการทอผาไหมมคณภาพมากยงขน คคนางค ชอช ไดท าการศกษาวจยเรอง๓๖ “กระบวนการเรยนรและสบทอดการทอผาไหมของผทรงภมปญญา อ าเภอนาโพธ จงหวดบรรมย” โดยผลการวจยพบวา กระบวนการเรยนรและสบทอดการทอผาไหมของผทรงภมปญญา อ าเภอนาโพธ จงหวดบรรมย มการพฒนา สงสม มาจนถงทก

๓๔ ลออ ไชยโยธา, “ศกษาภมปญญาการทอผาไหมชมชนต าบลโคกจาน อ าเภออทมพรพสย จงหวดศรสะเกษ”, วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต, บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยราชภฎศรสะเกษ, ๒๕๕๑.

๓๕ ประการ คณารกษ, “กระบวนการถายทอดความรการทอผาไหม : กรณศกษา บานตาหยวก ต าบล

ทงหลวง อ าเภอสวรรณภม จงหวดรอยเอด”, สารนพนธศลปศาสตรมหาบณฑต, บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาสารคาม, ๒๕๔๕.

๓๖ คคนางค ชอช, “กระบวนการเรยนรและสบทอดการทอผาไหมของผทรงภมปญญา อ าเภอนาโพธ จงหวดบรรมย.”, วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต, บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยราชภฏจนทรเกษม, ๒๕๔๗.

๕๕

วนนไดดวยทนทางสงคมทหลากหลาย ไดแก ประวตศาสตรทองถนทเกยวของกบการพฒนาการทอผาไหมสมยรชกาลท ๕ ซงมการตงกองชางไหมบรรมยและขยายไปยงพทไธสงซงนาโพธอยในพนทการปกครองเดยวกนในขณะนน มผน าชมชนทใหความส าคญกบการทอผาไหม การรวมกลมการทอผาไหม ศนยหตถกรรมพนบานทเปนศนยรวมผลงานและเปนศนยการเรยนรชมชน มภมปญญาทเชอมโยงกบภมปญญาการทอผาไหม และประเพณวฒนธรรมทองถนยงนยมใชผาไหมมาเปนสวนประกอบ นอกจากนปญหาจากการท านาซงเปนอาชพหลกไมไดผลดสงผลใหชาวบานใหความส าคญกบการทอผาไหมซงมผลทางเศรษฐกจสงกวา และทส าคญนาโพธยงไดรบการสงเสรมสนบสนนจากโครงการตามพระราชด ารฯและโครงการหนงต าบลหนงผลตภณฑ ของรฐบาล ลวนแลวแตมสวนเกอหนนใหการทอไหมคงอย และพฒนาไดอยางตอเนองจนถงปจจบน

๒.๗. กรอบแนวคดในการวจย

กรอบแนวคดในการวจย

การอนรกษภมปญญาการทอผาไหม

ภมปญญาการทอผาไหมบานดนาหนองไผ

การถายทอดภมปญญาการทอผาไหม

การคงอยและสบทอดภมปญญาการทอผาไหม

๕๖

บทท ๓ วธด ำเนนกำรวจย

ในบทนผวจยไดศกษาคนควาเกยวกบการวจยเรอง “การอนรกษและพฒนาภมปญญาการทอผาไหมของกลมทอผาไหม บานดนาหนองไผ ต าบลนาหนองไผ อ าเภอชมพลบร จงหวดสรนทร” เปนการวจยเชงคณภาพ (Qualitative Research) ซงมวตถประสงคของการวจย ๓ ประการ คอ ๑) เพอศกษาภมปญญาการทอผาไหมของกลมทอผาไหมบานดนาหนองไผ ต าบลนาหนองไผ อ าเภอชมพลบร จงหวดสรนทร ๒) เพอศกษาแนวทางการอนรกษและพฒนาภมปญญาการทอผาไหมของกลมทอผาไหมบานดนาหนองไผ ต าบลนาหนองไผ อ าเภอชมพลบร จงหวดสรนทร ๓) เพอศกษาปญหาและอปสรรคทมตอการอนรกษและพฒนาการทอผาไหมของกลมทอผาไหมบานดนาหนองไผ ต าบลนาหนองไผ อ าเภอชมพลบร จงหวดสรนทร ทงน โดยมรายละเอยดเกยวกบวธการด าเนนวจย ดงน

๓.๑ รปแบบการวจย ๓.๒ ผใหขอมลส าคญ ๓.๓ เครองมอทใชในการวจย ๓.๔ การเกบรวบรวมขอมล ๓.๕ การวเคราะหขอมล

๓.๑ รปแบบกำรวจย การวจยครงน ผวจยไดใชรปแบบการวจยเชงคณภาพ (Qualitative Research) โดยการ

สมภาษณเชงลก (In-depth interviews) เพอใหไดขอมลเชงลกเกยวกบการอนรกษและพฒนาการทอผาไหมของกลมทอผาไหมบานดนาหนองไผ ต าบลนาหนองไผ อ าเภอชมพลบร จงหวดสรนทร ทงนผวจยไดคดเลอกผใหขอส าคญในการสมภาษณครงน จ านวน ๓๓ ทาน

๓.๒ ผใหขอมลส ำคญ ประชากรทใชศกษาในครงน คอ ผศกษาไดใชประชาชนในบานดนาหนองไผ ต าบลนาหนองไผ อ าเภอชมพลบร จงหวดสรนทร จ านวน ๓๓ คน จากประชาชนบานดนาหนองไผ ต าบลนาหนองไผ อ าเภอชมพลบร จงหวดสรนทร ซงเปนสมาชก กลมทอผา เจาของผประกอบกจการขายผาไหมในต าบลนาหนองไผ นกทองเทยวท แวะซอสนคา ตามรานขายผลตภณฑผาไหมกลมทอผาไหมบานดนาหนองไผ ไดแก

๕๗

๑. นางส ารวล สดาปน ๒. นางส ารวย กระแสจนทร ๓. นางอรณ บญขาว ๔. นางสอน ฉวนวล ๕. นางสงวน หอมหวล ๖. นางบวรา หอมเนยม ๗. นางสวอน สดาปน ๘. นางบวทอง บญไส ๙. นายอ านวย บญไส ๑๐. นายทองเลอน นอยถนอม ๑๑. นางยอน มธยมานนท ๑๒. นางทองปาน งามสงา ๑๓. นายทองมวน สดาปน ๑๔. นายค าภา หอมหวล ๑๕. นางบญรวม บญใส ๑๖. นางสข ไตรล า ๑๗. นางสมย ศาลางาม ๑๘. นางไหว ปานเพชร ๑๙. นางรงนภา พมพแพน ๒๐. นางประมล ดาทอง ๒๑. นางเยน สถานสข ๒๒. นางเลน รากจนทร ๒๓. นางวนเพญ จอมสระนอย ๒๔. นางใส มาตรา ๒๕. นางบวพนธ กระแสจนทร ๒๖. นางนอย บญเศษ ๒๗. นายจนทร หอมมาลา ๒๘. นางเฉลา ภมสข ๒๙. นางสมใจ จมแจว ๓๐. นางกษมล หลนโนนแดง ๓๑. นางถนอม หอมมาลา

๕๘

๓๒. นางวนเพญ ขวญจา ๓๓. นายสงวน สงวนสข

๓.๓ เครองมอทใชในกำรวจย ในการศกษาวจยในครงน ผวจยไดสรางแบบสมภาษณเชงลกเกยวกบการอนรกษและ

พฒนาภมปญญาการทอผาไหมของกลมทอผาไหม บานดนาหนองไผ ต าบลนาหนองไผ อ าเภอชมพลบร จงหวดสรนทร ใชในการรวบรวมขอมลจากผใหขอมลส าคญ (Key Informants) โดยแบงแบบสมภาษณเชงลกออกเปน ๒ ตอน ดงน

ตอนท ๑ แบบสมภาษณเกยวกบขอมลสวนตวของผใหสมภาษณ ตอนท ๒ แบบสมภาษณเกยวกบการอนรกษและพฒนาภมปญญาการทอผาไหม

ของกลมทอผาไหม บานดนาหนองไผ ต าบลนาหนองไผ อ าเภอชมพลบร จงหวดสรนทร

กำรสรำงและตรวจสอบคณภำพเครองมอ เพอใหแบบสอบถามทสรางขนใชในการศกษาครงน สามารถวดสงทตองการวด และม

ความแมนย าในการวด ผวจยไดท าการตรวจสอบคณภาพของเครองมอ ดงน ๑. รางแบบสอบถามใหสอดคลองกบวตถประสงค และแนวทางทไดศกษาจากเอกสาร

และงานวจยทเกยวของ ๒. น าแบบสอบถามไปใหอาจารยทปรกษาวทยานพนธตรวจสอบความถกตองตาม

เนอหา (Content Validity) ๓. น าแบบสอบถามกลบมาปรบปรงแกไขใหถกตองตามทอาจารยทปรกษาให

ค าแนะน า ๔. น าแบบสมภาษณฉบบรางเสนอตอผอ านวยการหลกสตรพทธศาสตรมหาบณฑต

สาขาการพฒนาสงคม เพอขอรบค าแนะน าและ ปรบปรงแกไข

๓.๔ กำรเกบรวบรวมขอมล ในการวจยครงน ผวจยไดด าเนนการเกบรวบรวมขอมล มขนตอนดงน

๓.๔.๒ กำรเกบรวมรวมขอมลแบบสมภำษณ ๑. ขอหนงสอจากผอ านวยการหลกสตรหลกสตรพทธศาสตรมหาบณฑต สาขาวชา

การพฒนาสงคม มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เพอเรยนผทเกยวของ จ านวน ๓๓ ทาน ๒. น าแบบสมภาษณเชงลกไปท าการสมภาษณผใหขอมลส าคญ (Key Informants)

จ านวน ๓๓ ทาน

๕๙

๓. น าขอมลทไดจากการสมภาษณมาวเคราะห โดยใชเทคนคการวเคราะหเนอหาประกอบบรบท (Content Analysis Techniques)

๓.๕ กำรวเครำะหขอมล

กำรวเครำะหขอมลแบบสมภำษณ (In-depth Interview) ท าการวเคราะหขอมลจากการสมภาษณเชงลก โดยการใชเทคนคการวเคราะหเนอหาประกอบบรบท (Content Analysis Techniques) มวธการตรวจสอบคณภาพ ดงน

วธกำรวจยคณภำพ ๑. ขอค าแนะน าจากอาจารยทปรกษาวทยานพนธและผเชยวชาญ ตรวจสอบเครองมอท

สรางไว ๒. น าแบบสมภาษณผใหขอมลส าคญ (Key Informants) ไปใหคณะกรรมการควบคม

วทยานพนธตรวจสอบ ๓. น าแบบสมภาษณผใหขอมลส าคญ (Key Informants) มาท าการปรบแกไขเพอน าไป

สมภาษณเชงลกกบผใหขอมลส าคญตอไป ๔. ขอหนงสอจากผอ านวยการหลกสตรพทธศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการพฒนา

สงคม มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เ พอเรยนผทเกยวของ จ านวน ๓๓ คน และขอความอนเคราะหในการใหสมภาษณ

๕. น าแบบสมภาษณเชงลกไปท าการสมภาษณกบผใหขอมลส าคญ (Key Informants)จ านวน ๓๓ คน

๖. น าแบบสมภาษณเชงลกมาวเคราะห โดยใชเทคนคในการวเคราะหเนอหา (Content Analysis Technic)

๘๐

บทท ๔ ผลการวจย

การวจยเรอง “การอนรกษและพฒนาภมปญญาการทอผาไหมของกลมทอผาไหม บานดนาหนองไผ ต าบลนาหนองไผ อ าเภอชมพลบร จงหวดสรนทร” เปนการวจยเชงคณภาพ (Qualitative Research) ซงมวตถประสงคของการวจย ๓ ประการ คอ ๑) เพอศกษาภมปญญาการทอผาไหมของกลมทอผาไหมบานดนาหนองไผ ต าบลนาหนองไผ อ าเภอชมพลบร จงหวดสรนทร ๒) เพอศกษาแนวทางการอนรกษและพฒนาภมปญญาการทอผาไหมของกลมทอผาไหมบานดนาหนองไผ ต าบลนาหนองไผ อ าเภอชมพลบร จงหวดสรนทร ๓) เพอศกษาปญหาและอปสรรคทมตอการอนรกษและพฒนาการทอผาไหมของกลมทอผาไหมบานดนาหนองไผ ต าบลนาหนองไผ อ าเภอชมพลบร จงหวดสรนทร ทงนสามารถสรปผลการวจย ดงน ๔.๑ ขอมลทวไปของกลมทอผาไหมบานดนาหนองไผ ต าบลนาหนองไผ อ าเภอชมพลบร จงหวดสรนทร ๔.๒ ภมปญญาในการทอผาไหมของกลมทอผาไหมบานดนาหนองไผ ต าบลนาหนองไผ อ าเภอชมพลบร จงหวดสรนทร ๔.๓ แนวทางการอนรกษและการพฒนาภมปญญาการทอผาไหม กลมทอผาไหมบานดนาหนองไผ ต าบลนาหนองไผ อ าเภอชมพลบร จงหวดสรนทร ๔.๔ ปญหาและอปสรรคทมตอกลมทอผาไหมบานดนาหนองไผ ต าบลนาหนองไผ อ าเภอชมพลบร จงหวดสรนทร ๔.๕ องคความรจากการวจย

๔.๑ ขอมลทวไปของกลมทอผาไหมบานดนาหนองไผต าบลนาหนองไผอ าเภอชมพลบร จงหวดสรนทร

ประวตบานดนาหนองไผนน จากความเดมหลวงปโคตรวงษา เปนผทรเรมเขามาอยในบรเวณบานดนาหนองไผ เมอประมาณ ป พ.ศ.๒๓๗๙ ตามประวตทานเกดทบานเปลอย อ.ศรขรภม เมอวนท ๑๒ มนาคม พ.ศ.๒๓๕๔ เมอเจรญวยได ๑๖ ป (พ.ศ.๒๓๗๐) ทานกไดบรรพชาเปนสามเณรทวดบานโพธ - บานหวงว อ.ศรขรภม พอทานมอายครบ ๒๐ ปบรบรณ ทานกไดอปสมบทเปนพระภกษในป พ.ศ.๒๓๗๔ ขณะททานอยในสมณเพศนน ทานกไดเดนธดงคไปตามแถบเทอกเขาพนมดงรกเรอยไป ตงแตป พ.ศ.๒๓๗๕ - ๒๓๗๘

๖๑

ตอมา ป พ.ศ.๒๓๗๙ ทานกไดเดนธดงคมาทางทศพายพ เมอเดนมาถงพนทบานไพรขลา (ปจจบนเปนต าบลไพลขลา) ซงเปนท าเลทดทานกลงปกกลดอยทนนเปนเวลา ๓ ป ในป พ.ศ. ๒๓๘๒ ทานกไดยายมาปกกลดอยทดอนหนองไผ ป พ.ศ.๒๓๘๕ ทานออกจากดอนหนองไผยายเขามาอยโนนใหญ, โนนกลาง, โนนนา ตามแตจะเรยกและไดท าเพงพกชวคราว ในป พ.ศ.๒๓๘๖ ทานไดชกชวนลกหลานญาต ๆ พนองจากบานบสะแทน บานสนน บานไพลขลา, บานกระโพธ, บานตากลาง ใหมาอยโนนกลาง, โนนใหญ, โนนด ป พ.ศ.๒๓๘๘ ทานกไดน าญาตโยมสรางทพ านกสงฆขน ๑ หลง ขนาดกวาง ๑๔ เมตร ยาว ๑๘ เมตร ถดมา ป พ.ศ.๒๓๘๙ ทานกไดน าพาญาตโยมสรางศาลาขนอก ๑ หลง ขนาดกวาง ๑๐ เมตร ยาว ๑๖ เมตร และตอมาเมอป พ.ศ.๒๔๐๐ – ๒๔๐๑ ไดมอาเพศเกดขนท าใหชาวบานเปนโรคหาพรอมทงววควาย มผคนลมตายเปนจ านวนมาก บางคนกหนออกไปอยนอกหมบาน ตอมาวนท ๑๐ เมษายน พ.ศ.๒๔๐๑ หลวงปทานไดออกกศโลบายเรยกชาวบานมาประชมกนและชกน าชาวบานใหท าบญหมบานเพอลางอาเพศ เพอใหเกดความผาสกแกชาวบาน ซงเดมเรยกหมบานนวาบานโนนใหญ บานหนองไผ หลวงปไดใหจดท าหลกบานขนเพอปกแตละทศๆ ละหลก ดงน คอ ทศตะวนออก ๑ ทศอาคเนย ๑ ทศทกษณ ๑ ทศหรด ๑ ทศปจม ๑ ทศพายพ ๑ ทศอดร ๑ ทศอสาน ๑ ตกกลางคนทานกไดสวดมนต และทานกคดเหนวาบานเราช าระแลว (แปลวาลาง) เราเหนสมควรลางใหหมดและตองเปลยนชอบานดวย ปรากฏวาคนตอมา วนท ๑๑ เมษายน พ.ศ. ๒๔๐๑ นน หลวงปโคตรวงษาไดประกาศเปลยนชอบานจากเดม ทชาวบานเรยกวา บานโนนใหญ, บานโนนกลาง, บานโนนนา, บานนาหนองไผ มาเปน “บานดนาหนองไผ” (ปจจบน) ชาวบานกเหนดดวย ทานไดเอาชอนเขาประกอบพธดวย และทานกไดประกอบพธน จนถงคน วนท ๑๖ เมษายน ๒๔๐๑ นน มฝนตกขนาดใหญตกจนถง ๕ ทม ผทอยรวมในการประกอบพธกเปยกฝนดวยกนทงพระสงฆและชาวบาน พอรงเชา วนท ๑๗ เมษายน กมการตกบาตรถวายภตตาหารแกพระสงฆ เมอหลวงปพรอมดวยหมสงฆทประกอบพธฉนเสรจกไดประพรมน ามนต ตกบาย เวลา ๔ โมงเยน กมฝนตกซ าลงมาอก ท าใหทกคนอยรมเยนเปนสข ลวงถง วนท ๔-๕ พฤษภาคม พ.ศ. ๒๔๐๑ คนทเปนโรคหาพรอมทงววควายกหายปราศจากๆ โรคนหมดสน ตอมา เมอป พ.ศ. ๒๔๔๐ ไดมพระราชองคการใหประกาศบงคบใชพระราชบญญตลกษณะปกครองทองทขนโดยใหจดเปนระเบยบ เปนหมบาน, ต าบล, อ าเภอ, และจงหวด ใหมการเลอกตงผใหญบานและก านน

วนท ๑๐ พฤษภาคม ๒๔๔๑ พระยาสรนทรภกดไผทสมนต (จรณ) ทานไดลงมาจดระเบยบหมบานในขณะนนปรากฏวาทานไดถามชาวบานวา บานนจะใสชอวาอยางไรและจะเลอกใครเปนหวหนาหมบาน ทประชมในครงนนม นายจนทร สารบน ไดตอบวา บานนนนแตเดมเขาเรยกกน

๖๒

วาบานโนนใหญ, บานดอนใหญ, บานโนนหนองไผ, บานโนนนา แตหลวงปโคตรวงษาทานไดเปล ยนชอนแลวจากบานโนนใหญ, บานดอนใหญ, บานโนนหนองไผ, บานโนนนา มาเปน “บานดนาหนองไผ” ตงแต วนท ๑๑ เมษายน พ.ศ. ๒๔๐๑ เปนตนมา แลวเราจะเลอกใครมาเปนหวหนาหมบาน นายแยม ไดเสนอให นายจนทรลา เปนหวหนาหมบาน ซงกไดรบแตงตงจาก พระยาสรนทรภกดศรไผทสมนต ในขณะนน จากนน พระยาสรนทรภกดศรไผทสมนต (จรณ) กไดน าขนทลเกลาตอพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว รชกาลท ๕ ซงพระองคยงไมทนโปรดการปกครอง เรองนกเงยบไป ตอมาวนท ๒ ตลาคม ๒๔๑๑ รชกาลท ๕ กขนเถลงครองราชยสมบต เรองประกาศลกษณะการปกครองทองท ป ๒๔๔๐ ถอวาเปนโมฆะ ตอมา ป พ.ศ. ๒๔๗๕ รชกาลท ๖ ไดประกาศใชกฎหมายลกษณะปกครองทองทวาใหบงคบใชแทน ป พ.ศ. ๒๔๔๐ โดยหมบานดนาหนองไผ มสมหอ าเภอมาจดประชมเมอ วนท ๘ กรกฎาคม พ.ศ.๒๔๗๕

ล าดบผน าในการปกครองหมบาน มดงน ๑. นายฮม บญถมภ ด ารงต าแหนง เมอวนท ๘ ก.ค. ๒๔๗๕– ๑๐ พ.ค. ๒๔๘๐ ๒. นายด สดาปน ด ารงต าแหนง เมอวนท ๒๗ พ.ค. ๒๔๘๐ –๑๔ ส.ค. ๒๔๘๗ ๓. นายขน ไตรล า ด ารงต าแหนง เมอวนท ๗ ก.ย. ๒๔๘๗ – ๑๐ เม.ย. ๒๔๙๘ ๔. นายด สดาปน ด ารงต าแหนง เมอวนท ๙ ม.ย. ๒๔๙๘ – ๑๕ ก.ค. ๒๕๐๓ ๕. นายส ไตรล า ด ารงต าแหนง เมอวนท ๖ ส.ค. ๒๕๐๓ – ๑๙ พ.ค. ๒๕๑๑ ๖. นายจนทร ศาลางาม ด ารงต าแหนง เมอวนท ๖ ก.ย. ........... – ๒๕ ก.ค. ๒๕๒๑ ๗. นายพว ลนาบตร ด ารงต าแหนง เมอวนท ๑๒ ส.ค. ๒๕๒๙ – ๒๓ ต.ค. ๒๕๔๑ ๘. ยานทองมวน สดาปน ด ารงต าแหนง เมอวนท ๑๑ พ.ย. ๒๕๔๑ – ๒๑ พ.ย. ๒๕๕๑ ๙. นายสพล บญใส ด ารงต าแหนง เมอวนท ๑๖ ธ.ค. ๒๕๕๑ – ถงปจจบน

จะเหนไดวา บานดนาหนองไผมการวางรากฐานตงชอหมบานมาตงแต วนท ๑๑ เมษายน พ.ศ. ๒๔๐๑ ทหลวงปโคตรวงษาไดประกาศไวในการช าระลางเสนยดจญไรออกไปในครงนน บานดนาหนองไผ มพนทการท าเกษตรทงสน ๒,๘๙๐ ไร ทอยอาศย ๓๖๕ ไร มประชากรรวม ๕๗๗ คน แบงเปนเพศชาย ๒๗๙ คน และเพศหญง ๒๙๘ คน มส าเนาทะเบยนบาน ๙๗ ครวเรอน มบานเรอนทปลกสราง จ านวน ๘๖ หลงคาเรอน บานดนาหนองไผมการท าผาไหมสบทอดกนมานาน แตเปนการท าผาไหมในลกษณะผาไหมมดหม จนกระทงเมอป พ.ศ. ๒๕๔๒ กลมไดรบความชวยเหลอจากกรมประชาสงเคราะหจดวทยากรมาสอนเพอพฒนาฝมอการทอผาไหมลายยกดอก เปนเวลา ๓ เดอน มสมาชกเขาฝกอบรมครงแรก ๔๕ คน และไดรบงบประมาณสนบสนนโครงการหมบานเศรษฐกจชมชนพงตนเองและโครงการกระตนเศรษฐกจ จากนนส านกงานพฒนาชมชนอ าเภอชมพลบรเขามาเปนพ

๖๓

เลยงโดยมนายอดลย ดลอม เจาหนาทพฒนาชมชนเปนผรวมจดตงกลม และพาไปศกษาดงานการจดการกลมและระบบบญชจากกลมบานใหม สปก. ตอมาในป พ.ศ.๒๕๔๗๑ ไดเขารวมอบรมการจดท าบญชกบกรมตรวจบญชสหกรณ การท าผาไหมในชวงแรกทางกลมไมมความรดานการตลาดและไมรทขาย ผาไหมทผลตไดจงขายใหเฉพาะรานคาทมารบ จนกระทงทางกลมไดมโอกาสไปรวมงานท ธ.ก.ส.จดขนเปนงานแสดงสนคาทเมองทองธาน โดยม นายพนม เชอมชยตระกล ต าแหนงพนกงานพฒนาธรกจในขณะนนเปนพเลยง จากการไปขายสนคาในครงนนท าใหกลมเรยนรถงวธการขาย รจกตลาด และราคาขายทมมลคาสงกวาขายใหรานทมารบซอมาก จากการไปรวมงานในครงนนท าใหทางกลมไดเครอขาย รายชอของผซอและผอยในวงการผาไหม ท าใหสามารถขายผาไหมและขยายตลาดไปไดทวประเทศ ปจจบนกลมมสมาชกจ านวน ๖๗ คน โดยมนางส ารวล สดาปน เปนประธานกลมสตรทอผาไหมลายยกดอกบานดนาหนองไผ

๔.๒ ภมปญญาในการทอผาไหมของกลมทอผาไหมบานดนาหนองไผ ต าบลนาหนองไผ อ าเภอชมพลบร จงหวดสรนทร กลมสตรทอผาไหม บานดนาหนองไผ เปนกลมทอผาไหมลายยกดอก๒ จดตงเมอวนท ๑๗ มถนายน ๒๕๔๒๓ โดยกลมไดรบเงนชวยเหลอจากกรมประชาสงเคราะห๔ โดยจดวทยากรมาสอนเพอพฒนาฝมอ เปนเวลา ๓ เดอน๕ โดยมสมาชกเขาฝกอบรมครงแรก ๔๕ คน๖ และไดรบงบประมาณสนบสนนโครงการหมบานเศรษฐกจชมชนพงตนเอง๗ และโครงการกระตนเศรษฐกจ (ต าบลละ ๑ ลานบาท)๘ ปจจบนกลมมสมาชกในหมบาน ๖๓ คน๙ และสมาชกเครอขายจากหมบานตางๆ ภายในต าบล๑๐ และต าบลใกลเคยงของอ าเภอชมพลบร ๑๐ หมบาน จ านวน ๕๘ คน ในป ๒๕๕๕๑๑ โดยมนางส ารวล สดาปน เปนประธานกลมทอผาไหมลายยกดอกบานดนาหนองไผ๑๒

๑ สมภาษณ นางส ารวล สดาปน, ประธานกลมฯ, ๒๑ ตลาคม ๒๕๕๘. ๒ สมภาษณ นางส ารวล สดาปน, ประธานกลมฯ, ๒๑ ตลาคม ๒๕๕๘. ๓ สมภาษณ นางบวพนธ กระแสจนทร, รองประธานกลมฯ, ๒๒ ตลาคม ๒๕๕๘. ๔ สมภาษณ นางวนเพญ ขวญจา, รองประธานกลมฯ, ๒๓ ตลาคม ๒๕๕๘. ๕ สมภาษณ นางเฉลา ภมสข, เลขานการ, ๒๑ ตลาคม ๒๕๕๘. ๖ สมภาษณ นางกษมล หลนโนนแดง, ผชวยเลขานการ, ๒๒ ตลาคม ๒๕๕๘. ๗ สมภาษณ นางสาววรศรา บญใส, เหรญญก, ๒๑ ตลาคม ๒๕๕๘. ๘ สมภาษณ นางรงนภา พมพแพน, ผชวยเหรญญก, ๒๒ ตลาคม ๒๕๕๘. ๙ สมภาษณ นางระเบยบ ค าเภา, การตลาด, ๒๑ ตลาคม ๒๕๕๘. ๑๐ สมภาษณ นางบญเลยง กอแกว, ประชาสมพนธ, ๒๑ ตลาคม ๒๕๕๘. ๑๑ สมภาษณ นางบวทอง บญไส, ปฏคม, ๒๑ ตลาคม ๒๕๕๘. ๑๒ สมภาษณ นางสมาล มะลขาว, กรรมการ, ๒๓ ตลาคม ๒๕๕๘.

๖๔

การทจะไดผามาแตละผนนนมกระบวนการหลายขนตอน๑๓ ประกอบกบความประณตและความช านาญของชางทอ๑๔ จงจะไดผาททรงคณคา๑๕ กระบวนการทอสามารถสรปไดดงน

๑. การปลกหมอนเลยงไหม๑๖ - ขนตอนนเปนกระบวนการใหไดมาซงวตถดบ๑๗ คอ ไหมนนเอง การปลกหมอนเลยงไหมเปนของคกน๑๘ เพราะใบหมอนเปนเพยงอาหารชนดเดยวทหมอนกนเปนอาหาร๑๙เพอความเจรญเตบโตสขนตอนของการสรางรงเพอเปนเสนใยตอไป๒๐

การปลกหมอน๒๑ ควรเลอกทดนทมความชมชนพอแตน าทวมไมถง๒๒ หมอนขยายพนธดวยล าตนทแกพอประมาณ๒๓ ตดเปนทอนๆ ยาวประมาณ ๓ ตา๒๔ พรวนดนใสปยคอกกอนปลก๒๕ การปลกหมอนควรปลกเปนแถว๒๖เพอความสะดวกตอการก าจดวชพช๒๗ การดแลรกษา๒๘ แตละกอหางกนประมาณ ๒ ศอก๒๙ การฝงกงพนธควรใหกงพนธพนดนเลกนอย๓๐เพอทจะไดแตกกงกานเปนตนใหม๓๑ ถากลบดนปดหมดจะท าใหกงพนธเนาเสยหรอเกดเชอรา๓๒ และฤดการทปลกหมอน ควรเปนตนฤดฝน๓๓ หมอนมหลายพนธ๓๔ เชน หมอนนอย๓๕ หมอนใหญ๓๖ หมอนใบโพธ๓๗ หมอนตาด า

๑๓ สมภาษณ นางอรณ บญขาว, กรรมการ, ๒๑ ตลาคม ๒๕๕๘. ๑๔ สมภาษณ นางวนเพญ จอมสระนอย, สมาชก, ๒๒ ตลาคม ๒๕๕๘. ๑๕ สมภาษณ นางปราณ ทาศร, สมาชก, ๒๒ ตลาคม ๒๕๕๘. ๑๖ สมภาษณ นางวนเพญ เทศธรรม, สมาชก, ๒๓ ตลาคม ๒๕๕๘. ๑๗ สมภาษณ นางทองปาน งามสงา, สมาชก, ๒๓ ตลาคม ๒๕๕๘. ๑๘ สมภาษณ นางประมล ดาทอง, สมาชก, ๒๑ ตลาคม ๒๕๕๘. ๑๙ สมภาษณ นางสงวน หอมหวน, สมาชก, ๒๒ ตลาคม ๒๕๕๘. ๒๐ สมภาษณ นางยง ใจมน, สมาชก, ๒๓ ตลาคม ๒๕๕๘. ๒๑ สมภาษณ นางนอย นอยถนอม, สมาชก, ๒๑ ตลาคม ๒๕๕๘. ๒๒ สมภาษณ นางสมใจ จตแจง, สมาชก, ๒๒ ตลาคม ๒๕๕๘. ๒๓ สมภาษณ นางเยน สถานสข, สมาชก, ๒๓ ตลาคม ๒๕๕๘. ๒๔ สมภาษณ นางสวอน สดาปน, สมาชก, ๒๒ ตลาคม ๒๕๕๘. ๒๕ สมภาษณ นางนอย บญเศษ, สมาชก, ๒๓ ตลาคม ๒๕๕๘. ๒๖ สมภาษณ นางยอน มธยมานนท, สมาชก, ๒๒ ตลาคม ๒๕๕๘. ๒๗ สมภาษณ นางใส มาตรา, สมาชก, ๒๓ ตลาคม ๒๕๕๘. ๒๘ สมภาษณ นางสมพร กระแสโท, สมาชก, ๒๒ ตลาคม ๒๕๕๘. ๒๙ สมภาษณ ส ารวย กระแสจนทร, สมาชก, ๒๓ ตลาคม ๒๕๕๘. ๓๐ สมภาษณ นางสมย ศาลางาม, สมาชก, ๒๑ ตลาคม ๒๕๕๘. ๓๑ สมภาษณ นางสมณฑา ใจมน, สมาชก, ๒๓ ตลาคม ๒๕๕๘. ๓๒ สมภาษณ นางส ารวล สดาปน, ประธานกลมฯ, ๒๑ ตลาคม ๒๕๕๘. ๓๓ สมภาษณ นางบวพนธ กระแสจนทร, รองประธานกลมฯ, ๒๒ ตลาคม ๒๕๕๘. ๓๔ สมภาษณ นางวนเพญ ขวญจา, รองประธานกลมฯ, ๒๓ ตลาคม ๒๕๕๘. ๓๕ สมภาษณ นางเฉลา ภมสข, เลขานการ, ๒๑ ตลาคม ๒๕๕๘. ๓๖ สมภาษณ นางกษมล หลนโนนแดง, ผชวยเลขานการ, ๒๒ ตลาคม ๒๕๕๘. ๓๗ สมภาษณ นางสาววรศรา บญใส, เหรญญก, ๒๑ ตลาคม ๒๕๕๘.

๖๕

เปนตน๓๘ และหมอนทนยมปลก คอ หมอนนอย๓๙ และหมอนตาด า เพราะใหใบไดมาก๔๐ การดแลรกษาหมอนตองมการก าจดวชพช๔๑และพรวนดนอยเสมอ๔๒ ใหปยคอก๔๓ วตถประสงคการปลกหมอนคอ การใหหมอนมใบดก เพอทจะเกบใหตวไหมกนเปนอาหารนนเอง๔๔ หมอนนบจากปลกใชระยะเวลา ประมาณ ๑ ป กสามารถเกบใบได๔๕

การเลยงไหม ตวไหมมวงจรนบจากเปนไข ฟกเปนตวหนอนไหมจะลอกคราบ ๔ ครง๔๖ พอตวหนอนไหมแก กจะชกใยท ารงหมตวเองแลวตวไหมกจะลอกคราบเปนดกแดอยในรง ๔๗ แลวกลายเปนผเสอเจาะรงออกมาผสมพนธกน๔๘พรอมทงวางไขฟกเปนตวหมอนตอไป๔๙ ซงมวงจรอยในไข ๑๐ วน๕๐ เปนตวหนอน ๒๒-๒๖ วน เปนดกแด ๘-๑๐ วน เปนผเสอ ๒-๓ วน๕๑ รวมระยะเวลา ๔๒-๔๙ วน

ตวไหมทฟก มอายได ๔-๕ วน จะนอนครงหนง เปนเวลา ๒๔-๓๐ ชวโมง เรยกวา “นอนหนง”๕๒ ชวงทไหมนอนกจะถอโอกาสท าความสะอาดขจดมลและเศษใบหมอน๕๓ เมอตวไหมตน กจะใหใบหมอนโดยการหนใบหมอนบ ารงไปเรอยๆ๕๔ เมอตวไหมโตกจะมการขยายออกไปจะได จ านวนมากขน จาก ๓-๔-๕ กระดง๕๕ และตวไหมจะเรมนอนครงทสอง เรยกวา “นอนสอง” ในเวลาหนงหรอสองวน๕๖ เมอตนนอนสอง ใบหมอนไมตองหนแตจะใหทงใบ๕๗ นบจากนอนตนนอนสองไป ประมาณ ๗ วนกจะ “นอนสาม"๕๘ ผเลยงจะเรงใหใบหมอนอยางเตมทตอไปอก ๗ วน กจะ “นอน

๓๘ สมภาษณ นางรงนภา พมพแพน, ผชวยเหรญญก, ๒๒ ตลาคม ๒๕๕๘. ๓๙ สมภาษณ นางระเบยบ ค าเภา, การตลาด, ๒๑ ตลาคม ๒๕๕๘. ๔๐ สมภาษณ นางบญเลยง กอแกว, ประชาสมพนธ, ๒๑ ตลาคม ๒๕๕๘. ๔๑ สมภาษณ นางบวทอง บญไส, ปฏคม, ๒๑ ตลาคม ๒๕๕๘. ๔๒ สมภาษณ นางสมาล มะลขาว, กรรมการ, ๒๓ ตลาคม ๒๕๕๘. ๔๓ สมภาษณ นางอรณ บญขาว, กรรมการ, ๒๑ ตลาคม ๒๕๕๘. ๔๔ สมภาษณ นางวนเพญ จอมสระนอย, สมาชก, ๒๒ ตลาคม ๒๕๕๘. ๔๕ สมภาษณ นางปราณ ทาศร, สมาชก, ๒๒ ตลาคม ๒๕๕๘. ๔๖ สมภาษณ นางวนเพญ เทศธรรม, สมาชก, ๒๓ ตลาคม ๒๕๕๘. ๔๗ สมภาษณ นางทองปาน งามสงา, สมาชก, ๒๓ ตลาคม ๒๕๕๘. ๔๘ สมภาษณ นางประมล ดาทอง, สมาชก, ๒๑ ตลาคม ๒๕๕๘. ๔๙ สมภาษณ นางสงวน หอมหวน, สมาชก, ๒๒ ตลาคม ๒๕๕๘. ๕๐ สมภาษณ นางยง ใจมน, สมาชก, ๒๓ ตลาคม ๒๕๕๘. ๕๑ สมภาษณ นางนอย นอยถนอม, สมาชก, ๒๑ ตลาคม ๒๕๕๘. ๕๒ สมภาษณ นางสมใจ จตแจง, สมาชก, ๒๒ ตลาคม ๒๕๕๘. ๕๓ สมภาษณ นางเยน สถานสข, สมาชก, ๒๓ ตลาคม ๒๕๕๘. ๕๔ สมภาษณ นางสวอน สดาปน, สมาชก, ๒๒ ตลาคม ๒๕๕๘. ๕๕ สมภาษณ นางนอย บญเศษ, สมาชก, ๒๓ ตลาคม ๒๕๕๘. ๕๖ สมภาษณ นางยอน มธยมานนท, สมาชก, ๒๒ ตลาคม ๒๕๕๘. ๕๗ สมภาษณ นางใส มาตรา, สมาชก, ๒๓ ตลาคม ๒๕๕๘. ๕๘ สมภาษณ นางสมพร กระแสโท, สมาชก, ๒๒ ตลาคม ๒๕๕๘.

๖๖

ส"๕๙ หลงจากนแลวกจะเปนชวงทตวไหมสก (แกเตมท) ตวจะมสแดงหรอสชมพนวล เพราะตวไหมสก จะไมกนหมอนแลว๖๐ ตองเกบตวสกใสจอเพอใหท ารงเขาฝกกลายเปนดกแด๖๑ เมอตวไหมเขาฝก ในรงราว ๓ วน ชกใยจนหมดกเปนดกแด๖๒ จากนนกจะเกบรงไหมออกจากจอท าความสะอาด ถาจะคดพนธกจะเลอกฝกทมความสวยงามสมบรณนบตามจ านวนทตองการ

๒. การสาวไหม - การสาวไหมเปนกระบวนการดงเสนไหมออกจากเปลอกรงไหม โดยเสนใยไหมจากหลายๆ รงทตมแลวน ามาสาวจะถกพนเปนเกลยวรวมเปนเสนไหม ทงน อณหภมของน าในขณะสาวขนอยกบชนดของเครองสาวไหม หากเปนการสาวไหมในระดบเกษตรกร ซงใชเครองสาวพนบานอณหภมคอนขางสง ประมาณ ๖๐-๘๐ องศาเซลเซยส หากเปนการสาวไหมดวยเครองจกร อณหภมน าคอนขางต า ประมาณ ๓๗-๔๐ องศาเซลเซยส การสาวไหมเพอใหไดเสนไหมทมคณภาพด เสนไหมเรยบสวยมความเหนยวและเกาะตวด ขนาดสม าเสมอ ขณะสาวตองเตมรงไหมอยางสม าเสมอทดแทนรงไหมทสาวเปลอกหมดไปแลว ถารงไหมมจ านวนมาก เกรงวาจะสาวไมทน กจะน ารงไหมออกตากแดดเพอใหดกแดตายจะไดไมกลายเปนผเสอ การสาวไหมแบบพนบาน เครองมอในการสาวไหม ไดแก หมอ เตา เครองสาวไหม ไมรอนใยไหม ซงการสาวไหมท าใหไดไหม ๒ ระดบ

๒.๑) ไหมลบ๖๓ (ไหมครงแรก) หรอทเรยกกนทวไปวาเปลอกไหม๖๔ จะมเสนขนาดใหญ๖๕ เปนไหมทไดจากใยชนแรก ขนาดไมเทากน๖๖ สจะมความเขมตามสของฝกไหม เชน ลเหลอง จากฝกไหมทมสเหลอง และสขาวจากฝกไหมทมสขาว๖๗

๒.๒) ไหมนอย การสาวไหมในชนกลางของฟกไหม๖๘ ไหมนอยจะมเสนทเสมอกน๖๙ เครองมอในการสาวไหม ประกอบดวยเครองสาวไหม เตาไฟส าหรบตมรงไหม๗๐ หมอส าหรบตมรงไหมจะเปนหมอดนหรอหมอเคลอบกได๗๑ แปรงส าหรบชะรงไหม “ไมขน”ถงใสน า และภาชนะรองรบไหมทสาว เชน กระบง หรอกระดง เปนตน๗๒

๕๙ สมภาษณ นางส ารวย กระแสจนทร, สมาชก, ๒๓ ตลาคม ๒๕๕๘. ๖๐ สมภาษณ นางสมย ศาลางาม, สมาชก, ๒๑ ตลาคม ๒๕๕๘. ๖๑ สมภาษณ นางสมณฑา ใจมน, สมาชก, ๒๓ ตลาคม ๒๕๕๘. ๖๒ สมภาษณ นางส ารวล สดาปน, ประธานกลมฯ, ๒๑ ตลาคม ๒๕๕๘. ๖๓ สมภาษณ นางบวพนธ กระแสจนทร, รองประธานกลมฯ, ๒๒ ตลาคม ๒๕๕๘. ๖๔ สมภาษณ นางวนเพญ ขวญจา, รองประธานกลมฯ, ๒๓ ตลาคม ๒๕๕๘. ๖๕ สมภาษณ นางเฉลา ภมสข, เลขานการ, ๒๑ ตลาคม ๒๕๕๘. ๖๖ สมภาษณ นางกษมล หลนโนนแดง, ผชวยเลขานการ, ๒๒ ตลาคม ๒๕๕๘. ๖๗ สมภาษณ นางสาววรศรา บญใส, เหรญญก, ๒๑ ตลาคม ๒๕๕๘. ๖๘ สมภาษณ นางรงนภา พมพแพน, ผชวยเหรญญก, ๒๒ ตลาคม ๒๕๕๘. ๖๙ สมภาษณ นางระเบยบ ค าเภา, การตลาด, ๒๑ ตลาคม ๒๕๕๘. ๗๐ สมภาษณ นางบญเลยง กอแกว, ประชาสมพนธ, ๒๑ ตลาคม ๒๕๕๘. ๗๑ สมภาษณ นางบวทอง บญไส, ปฏคม, ๒๑ ตลาคม ๒๕๕๘. ๗๒ สมภาษณ นางสมาล มะลขาว, กรรมการ, ๒๓ ตลาคม ๒๕๕๘.

๖๗

การสาวไหมเรมการตมน าใหรอนดวยหมอขนาดวดโดยรอบปากหมอประมาณ ๒๕ นว๗๓ ปากหมอนนใสไมโคงซงเปนกงจกร (ลกลอ) เปนเครองจกรส าคญทฟนใยไหมจากฝกไหมหลายฝกเปนเสนไหมเสนเดยวกน๗๔ เมอตมเดอดแลวกใสฝกไหมทเตรยมไวลงไปในหมอ จากนน ใชไมขน (ไมคบ) ซงมลกษณะแบนๆ๗๕ เพอชกใยจากฝกไหมใหทวถงกนและมความสม าเสมอของเสนไหม เสนไหมจะถกพนกบกงจกร๗๖ (ลกลอ) เพอทจะกรอไหมใหเปนเสนทมความเหนยวแนน โดยผานการรอนดวยไมขนทคอยเขยฝกไหมใหมการเคลอนไหวกลบไปกลบมาจนใยไหมหมด๗๗

ในการสาวไหม จะใชมอทงสองมอ๗๘ คอ มอหนงสาวไหมลงภาชนะ อกมอหนง ถอไมขนกดและเขยารงไหมทอยในหมอ เพราะรงไหมทอยในหมอนนลอย๗๙ ถาไมกดไมเขยา ไหมกจะแนนสาวไมออก ถงจะออกกออกเปนเสนไหมทใหญเกนความตองการ๘๐ เครองสาวไหมทงหมด เรยกวา “เครองพวงสาว”๘๑ การสาวไหมนตองหมนเดมน าเยนลงไปเปนระยะๆ๘๒ ไมควรใหน าในหมอเดอดจนเกนไป จะท าใหฝกไหมเปอยมากไป มปญหาในการดงเสนไหม ไมรอนและจะจมลงกนหมอ๘๓

๓. การฟอกไหม - ไหมทสาวแลวตองผานกระบวนการปนจากภาชนะทสาวใส๘๔แลวเขากงเพอใหไหมถกแบงเปนไจๆ เพอสะดวกตอการใชงานในขนตอไป ซงไหมทไดยงมสสนทไมเสมอกน เหลองแกบาง ออนบาง๘๕ หรอเสนไหมจะมความแขงอยมาก การฟอกจงเปนอกขนตอนหนงของการน าไหมประกอบกจอนๆ๘๖ อดตนยมใชผกขม เหงากลวย งวงตาล เอามาหนตากแดดใหแหง ไมขเหลก ไมเพกา เปนตน๘๗ แลวเอามาเผาใหเปนเถาแลวน าไปแชน า กวนใหเขากน ตงทงไวใหเถานอนกน ตกน าทใสเรยกวา น าดาง แลวน าน าทไดนไปแชไหม๘๘ จากนน ตมประมาณ ๒๐-๓๐ นาท จงเอาขนจากหมอ ลางในน าเยนใหสะอาด๘๙ แลวเอาไหมทสะเดดน าไปกระดกกบไมทเรยบ เชน ไมหลาว

๗๓ สมภาษณ นางอรณ บญขาว, กรรมการ, ๒๑ ตลาคม ๒๕๕๘. ๗๔ สมภาษณ นางวนเพญ จอมสระนอย, สมาชก, ๒๒ ตลาคม ๒๕๕๘. ๗๕ สมภาษณ นางปราณ ทาศร, สมาชก, ๒๒ ตลาคม ๒๕๕๘. ๗๖ สมภาษณ นางวนเพญ เทศธรรม, สมาชก, ๒๓ ตลาคม ๒๕๕๘. ๗๗ สมภาษณ นางทองปาน งามสงา, สมาชก, ๒๓ ตลาคม ๒๕๕๘. ๗๘ สมภาษณ นางประมล ดาทอง, สมาชก, ๒๑ ตลาคม ๒๕๕๘. ๗๙ สมภาษณ นางสงวน หอมหวน, สมาชก, ๒๒ ตลาคม ๒๕๕๘. ๘๐ สมภาษณ นางยง ใจมน, สมาชก, ๒๓ ตลาคม ๒๕๕๘. ๘๑ สมภาษณ นางนอย นอยถนอม, สมาชก, ๒๑ ตลาคม ๒๕๕๘. ๘๒ สมภาษณ นางสมใจ จตแจง, สมาชก, ๒๒ ตลาคม ๒๕๕๘. ๘๓ สมภาษณ นางเยน สถานสข, สมาชก, ๒๓ ตลาคม ๒๕๕๘. ๘๔ สมภาษณ นางสวอน สดาปน, สมาชก, ๒๒ ตลาคม ๒๕๕๘. ๘๕ สมภาษณ นางนอย บญเศษ, สมาชก, ๒๓ ตลาคม ๒๕๕๘. ๘๖ สมภาษณ นางยอน มธยมานนท, สมาชก, ๒๒ ตลาคม ๒๕๕๘. ๘๗ สมภาษณ นางใส มาตรา, สมาชก, ๒๓ ตลาคม ๒๕๕๘. ๘๘ สมภาษณ นางสมพร กระแสโท, สมาชก, ๒๒ ตลาคม ๒๕๕๘. ๘๙ สมภาษณ ส ารวย กระแสจนทร, สมาชก, ๒๓ ตลาคม ๒๕๕๘.

๖๘

เพอใหไหมแหง๙๐ แตถาไหมยงขาวไมไดทกสามารถแชน าตมอกครง๙๑ ๔. การมดหม - เมอไดเสนไหมทผานการฟอกแลว กจะน าไหมมาพนหลกหม๙๒ ซงม

ลกษณะเปนไมกลม ๒ ทอน ตงตรงขามหางกนเทากบหนาผาของผานงทจะทอ๙๓ พนไหมไปรอบหลกตามจ านวนทตองการ๙๔ (ซงชาวบานจะมหลกในการนบของเขา) แลวจงน าเชอกมามดเสนไหมตามลวดลายทจะประดษฐ๙๕ จะใชเชอกกลวยหรอเชอกฟางกได๙๖ ทงน เพอไมใหน าสเขาเสนไหมในสวนทมด เวลายอม สวนทมดไวเมอยอมสอนๆ แลวแกมดออกจะเปนสเดม๙๗ เมอผสมผสานกบสไหมทยอมกจะมความสวยงาม๙๘ แลวแกมดสวนทตองการเพมสสนอนๆ ไดอก๙๙ สสนขนอยกบชางทอทมความช านาญในการเลอกโทนสใหเขากบไหม แนวยนหรอทางเครอทชาวบานเรยกกน๑๐๐

เมอไดลวดลายเรองสเรยบรอยแลวกจะท าการกรอ ตองกรออยางประณต เพอไมใหเสน ไหมมดหมขาด๑๐๑ มฉะนน จะท าใหกระทบถงชวงลายหมท าใหผาไมสวยงาม มต าหนได๑๐๒

เสนไหมยน จะเปนไหมสวนทยาวของผนผา๑๐๓ เมอฟอกไหมแลวน าไปคน (เครองพนหลกทางยน) ซงมจ านวนรอบมากกวาหลกหม และมหลกในการนบเสนทางยน๑๐๔ เพอใหครบตามจ านวน แลวกน าไปยอมสตามทตองการ๑๐๕ จากนน น ามาสบ (การผก) ตดกบเสนเดมของไหมจนครบเสนของฟม จงจะน าขนก๑๐๖ ท าการดงไหมทางยนใหตงและหวดวยน าขาวใหไหมมเสนแขงและแปรงดวยน ามนใหมความลนเพอสะดวกตอการตฟม๑๐๗

๕. การทอ - มดยอมและกรอเสนพงใสหลอด และเขากระสวยเรยบรอย๑๐๘ รวมทงเสน

๙๐ สมภาษณ นางสมย ศาลางาม, สมาชก, ๒๑ ตลาคม ๒๕๕๘. ๙๑ สมภาษณ นางสมณฑา ใจมน, สมาชก, ๒๓ ตลาคม ๒๕๕๘. ๙๒ สมภาษณ นางส ารวล สดาปน, ประธานกลมฯ, ๒๑ ตลาคม ๒๕๕๘. ๙๓ สมภาษณ นางบวพนธ กระแสจนทร, รองประธานกลมฯ, ๒๒ ตลาคม ๒๕๕๘. ๙๔ สมภาษณ นางวนเพญ ขวญจา, รองประธานกลมฯ, ๒๓ ตลาคม ๒๕๕๘. ๙๕ สมภาษณ นางเฉลา ภมสข, เลขานการ, ๒๑ ตลาคม ๒๕๕๘. ๙๖ สมภาษณ นางกษมล หลนโนนแดง, ผชวยเลขานการ, ๒๒ ตลาคม ๒๕๕๘. ๙๗ สมภาษณ นางสาววรศรา บญใส, เหรญญก, ๒๑ ตลาคม ๒๕๕๘. ๙๘ สมภาษณ นางรงนภา พมพแพน, ผชวยเหรญญก, ๒๒ ตลาคม ๒๕๕๘. ๙๙ สมภาษณ นางระเบยบ ค าเภา, การตลาด, ๒๑ ตลาคม ๒๕๕๘. ๑๐๐ สมภาษณ นางบญเลยง กอแกว, ประชาสมพนธ, ๒๑ ตลาคม ๒๕๕๘. ๑๐๑ สมภาษณ นางบวทอง บญไส, ปฏคม, ๒๑ ตลาคม ๒๕๕๘. ๑๐๒ สมภาษณ นางสมาล มะลขาว, กรรมการ, ๒๓ ตลาคม ๒๕๕๘. ๑๐๓ สมภาษณ นางอรณ บญขาว, กรรมการ, ๒๑ ตลาคม ๒๕๕๘. ๑๐๔ สมภาษณ นางวนเพญ จอมสระนอย, สมาชก, ๒๒ ตลาคม ๒๕๕๘. ๑๐๕ สมภาษณ นางปราณ ทาศร, สมาชก, ๒๒ ตลาคม ๒๕๕๘. ๑๐๖ สมภาษณ นางวนเพญ เทศธรรม, สมาชก, ๒๓ ตลาคม ๒๕๕๘. ๑๐๗ สมภาษณ นางทองปาน งามสงา, สมาชก, ๒๓ ตลาคม ๒๕๕๘. ๑๐๘ สมภาษณ นางประมล ดาทอง, สมาชก, ๒๑ ตลาคม ๒๕๕๘.

๖๙

ยนบนก หรอหก ขงเรยบรอยแลว เขา(ตะกอ)ทจะเหยยบใหมชองพงกระสวยทางเสนหมสลบกนไปมา ทอ หรอตดวยฟมใหเสนหมเรยงกนดวยความแนน๑๐๙ พรอมกบดลายหมเพอใหเกดความเทยงตรงของลาย หม ท าไปเรอยๆ จนหมด๑๑๐

ดงนน จงสามารถทจะสรปไดวา กระบวนการทอผามหลายขนตอน เรมตงแตการหาวตถดบคอการปลกหมอนเลยงไหม๑๑๑ ผาไหมจะดหรอไม ขนตอนนกส าคญเพราะถาไหมดมคณภาพกจะท าใหผามคณภาพไปดวย๑๑๒ การสาวไหมตองใชเทคนคในการสาวใหมเสนสม าเสมอกน เพอความสวยงามของผนผา๑๑๓ จากนน กจะมการฟอกไหม การยอมสและการมดหม เพอใหไดผาไหมทเปนลาย๑๑๔ กวาจะไดผาไหมแตละผนใชเวลายาวนานมาก ถาจะรวมถงการปลกหมอนเลยงไหม ทกขนตอนตองไดรบการเรยนรมาเปนอยางดจงจะเกดทกษะและความช านาญ๑๑๕ ในความยากล าบากของการทอผา ท าใหเกดผลงานททรงคณคายง สงเหลานถาขาดการสบทอดตอไปยงคนรนหลงกจะท าใหสญหายไปได๑๑๖

การทอผามความส าคญตอวถชวตของคนในสงคม ดงน ๑. เพอสนองตอความจ าเปนพนฐานของการด ารงชวต ส าหรบนงหม๑๑๗ ใชในพธกรรม

ตางๆ เชน การเกด บวช แตงงาน เขาพรรษา งานกฐน บญผาปา เปนตน๑๑๘ ๒. เปนเครองแสดงถงฐานะ๑๑๙ เชน ผคนทวไปอาจนยมนงผาผาย เพราะกรรมวธในการ

ทอ ตลอดจนการดแลรกษางาย เหมาะกบการใชในงานภาคเกษตร เปนตน๑๒๐ สวนเจานาย ขนนาง หรอขาราชการชนสงจะใชผาไหม ซงมการทอทประณตสวยงาม๑๒๑

๓. เพอแสดงถงการแบงหนาทระหวางหญงชาย หลงจากท านา สวนใหญชาวชนบท ทเปนหญง เมอวางจากการท านาแลวจะทอผา๑๒๒ สวนชายจะจดเตรยมเครองมอและเครองใชในการท านา

๑๐๙ สมภาษณ นางสงวน หอมหวน, สมาชก, ๒๒ ตลาคม ๒๕๕๘. ๑๑๐ สมภาษณ นางยง ใจมน, สมาชก, ๒๓ ตลาคม ๒๕๕๘. ๑๑๑ สมภาษณ นางนอย นอยถนอม, สมาชก, ๒๑ ตลาคม ๒๕๕๘. ๑๑๒ สมภาษณ นางสมใจ จตแจง, สมาชก, ๒๒ ตลาคม ๒๕๕๘. ๑๑๓ สมภาษณ นางเยน สถานสข, สมาชก, ๒๓ ตลาคม ๒๕๕๘. ๑๑๔ สมภาษณ นางสวอน สดาปน, สมาชก, ๒๒ ตลาคม ๒๕๕๘. ๑๑๕ สมภาษณ นางนอย บญเศษ, สมาชก, ๒๓ ตลาคม ๒๕๕๘. ๑๑๖ สมภาษณ นางยอน มธยมานนท, สมาชก, ๒๒ ตลาคม ๒๕๕๘. ๑๑๗ สมภาษณ นางใส มาตรา, สมาชก, ๒๓ ตลาคม ๒๕๕๘. ๑๑๘ สมภาษณ นางสมพร กระแสโท, สมาชก, ๒๒ ตลาคม ๒๕๕๘. ๑๑๙ สมภาษณ ส ารวย กระแสจนทร, สมาชก, ๒๓ ตลาคม ๒๕๕๘. ๑๒๐ สมภาษณ นางสมย ศาลางาม, สมาชก, ๒๑ ตลาคม ๒๕๕๘. ๑๒๑ สมภาษณ นางสมณฑา ใจมน, สมาชก, ๒๓ ตลาคม ๒๕๕๘. ๑๒๒ สมภาษณ นางส ารวล สดาปน, ประธานกลมฯ, ๒๑ ตลาคม ๒๕๕๘.

๗๐

และการทอผา หญงทอผา มดหม ผชายท าก ท ากง ท าไมคาน กระดง เปนตน๑๒๓ ในขณะทผา ผหญงและสงคมมสวนเกยวของอยางยากทจะแยกออกจากกน๑๒๔ การทอผา

จงเปนสญลกษณทจะน าผหญงไปสพธกรรม ผานภาวะในชวงวยตางๆ ของชวต๑๒๕ และการทอผาเปนกระบวนการขดเกลาทางสงคม๑๒๖ หรอเปนกลไกทางวฒนธรรมอกอยางหนงทมประสทธภาพทสดท จะเตรยมผหญงตงแตวยเยาว๑๒๗ เพอเปนผหญงทสมบรณตามแบบทสงคมและวฒนธรรมคาดหวงไว๑๒๘ สวนผาเปนสอสญลกษณ ถายทอดผานเสน ส และลวดลาย มความหมายตอการจดระเบยบทางสงคม โครงสรางความคดและอดมการณของสงคม๑๒๙ การทอผาเปนสญลกษณ “ความเปนผหญง” ทงแงตวตนและสงคม๑๓๐ ลวดลาย “นาค” เปนสญลกษณของระบบความคด ความเชอมตอสมพนธภาพระหวางมนษย ธรรมชาต และจกรวาล๑๓๑ ลวดลายทปรากฏอยบนผนผาเปนความยงใหญแหงสสนของวฒนธรรม ทสบทอดโดยผหญง๑๓๒ ดวยเหตน ลวดลายผาจงเปนคลงความรทส าคญของผหญง และเปนพฤตกรรมขนสงสดของเพศหญง๑๓๓ ซงความรและพฤตกรรมการถกทอนจะน าผหญงไปสการบรรลอดมการณของสงคม๑๓๔ ในการสรางตนเปนมนษยทสมบรณของสงคม อนน ามาซงสทธและอ านาจ เหนอมนษยผไมสมบรณอนๆ๑๓๕ ดงนน ลวดลายผาจงประกอบดวยคณคาและอดมการณทางสงคมของบคคลผหนงเขาไปเกยวของดวย๑๓๖ โดยเฉพาะการเปนเครองมอของผหญงทจะกาวไปสจดเรมตน ของการสรางคณคาของตน๑๓๗และการเปนมนษยทสมบรณของสงคม ผานการแตงงาน๑๓๘ ความสมพนธระหวางถนฐานหลงแตงงานและการสบทอดมรดกทเพศหญงเปนหลก มผลตอการปฏสมพนธระหวางกลมผหญง๑๓๙ รวมทงการแลกเปลยนความรเรองการทอผา๑๔๐

๑๒๓ สมภาษณ นางบวพนธ กระแสจนทร, รองประธานกลมฯ, ๒๒ ตลาคม ๒๕๕๘. ๑๒๔ สมภาษณ นางวนเพญ ขวญจา, รองประธานกลมฯ, ๒๓ ตลาคม ๒๕๕๘. ๑๒๕ สมภาษณ นางเฉลา ภมสข, เลขานการ, ๒๑ ตลาคม ๒๕๕๘. ๑๒๖ สมภาษณ นางกษมล หลนโนนแดง, ผชวยเลขานการ, ๒๒ ตลาคม ๒๕๕๘. ๑๒๗ สมภาษณ นางสาววรศรา บญใส, เหรญญก, ๒๑ ตลาคม ๒๕๕๘. ๑๒๘ สมภาษณ นางรงนภา พมพแพน, ผชวยเหรญญก, ๒๒ ตลาคม ๒๕๕๘. ๑๒๙ สมภาษณ นางระเบยบ ค าเภา, การตลาด, ๒๑ ตลาคม ๒๕๕๘. ๑๓๐ สมภาษณ นางบญเลยง กอแกว, ประชาสมพนธ, ๒๑ ตลาคม ๒๕๕๘. ๑๓๑ สมภาษณ นางบวทอง บญไส, ปฏคม, ๒๑ ตลาคม ๒๕๕๘. ๑๓๒ สมภาษณ นางสมาล มะลขาว, กรรมการ, ๒๓ ตลาคม ๒๕๕๘. ๑๓๓ สมภาษณ นางอรณ บญขาว, กรรมการ, ๒๑ ตลาคม ๒๕๕๘. ๑๓๔ สมภาษณ นางวนเพญ จอมสระนอย, สมาชก, ๒๒ ตลาคม ๒๕๕๘. ๑๓๕ สมภาษณ นางปราณ ทาศร, สมาชก, ๒๒ ตลาคม ๒๕๕๘. ๑๓๖ สมภาษณ นางวนเพญ เทศธรรม, สมาชก, ๒๓ ตลาคม ๒๕๕๘. ๑๓๗ สมภาษณ นางทองปาน งามสงา, สมาชก, ๒๓ ตลาคม ๒๕๕๘. ๑๓๘ สมภาษณ นางประมล ดาทอง, สมาชก, ๒๑ ตลาคม ๒๕๕๘. ๑๓๙ สมภาษณ นางสงวน หอมหวน, สมาชก, ๒๒ ตลาคม ๒๕๕๘. ๑๔๐ สมภาษณ นางยง ใจมน, สมาชก, ๒๓ ตลาคม ๒๕๕๘.

๗๑

ดวยเหตน การตอบโตระหวางอดมการณและพฤตกรรมทางสงคมวางอยบนรากฐานของครอบครวทมบานเปนศนยกลาง ณ ทซงความแตกตางอยรวมกนได๑๔๑ นนกหมายถงบานและการแตงงานเปนรากเหงาทางความคดอยบนขวบนแกนเดยวทปรากฏตนในรปสญลกษณนาคบนผนผา เปนตน๑๔๒ ลวดลายผาบนทกเรองราวส าคญไว ๒ ประการ๑๔๓ คอ

ประการแรก ระเบยบแบบแผนของการจดวางลวดลาย๑๔๔ ซงลวดลายมกฎระเบยบชดหนงก ากบอย ตงแตระดบของเสน ส การจดองคประกอบและโครงสรางของลวดลาย ลวดลายผาแตละผนสามารถแบงออกเปน ๒ ประเภท๑๔๕ คอ ลายหลกและลายประกอบ ซงทงสองจะถกจดวางอยในโครงสรางของลวดลายภายใตหลกเกณฑทางสงคมทก ากบอยรวม กน๑๔๖ เพราะสงคมเปนผครอบครองลวดลายมใชปจเจกชน โดยเฉพาะลายเออย หรอเสนซกแซก อนเปนทมาของโครงสรางหลกของลายนาคและลายอนๆ๑๔๗

ประการทสอง ลวดลายในฐานะสอสญลกษณของสงคมสอความหมายหลากหลาย๑๔๘ การจดวางลวดลายไดบงชใหเหนถงการจดระเบยบทางสงคมและโครงสรางความคดในสงคมลาว รวมทงสอถงเอกลกษณชมชนลาว๑๔๙ และทส าคญเปนรากฐานความคดเกยวกบอดมการณทางสงคม โดยมลวดลายนาคเปนสอสญลกษณทส าคญรวมความหมายของความสมบรณทางธรรมชาต และวฒนธรรม๑๕๐

การทอผาเปนสายใยแหงภมปญญา๑๕๑ ผาไทยเปนมรดกสายใยแหงภมปญญาอนทรงคณคา เปนองคความร ทสบทอดตอกนมาดวยสายใยแหงความรก ความสมพนธอนใกลชดในครอบครวและเครอญาต๑๕๒ โดยเฉพาะในอดตนน ลกษณะครอบครวของคนไทยจะอยรวมกนเปนครอบครวใหญ๑๕๓ และอาศยอยใกลชดกนกบเครอญาตม ป ยา ตายาย พ ปา นา อา การเรยนรและสบทอดภมปญญาในการทอผา สงคมจดใหเปนหนาทของผหญงไทยทกคน๑๕๔ จงมโอกาสสงสมขอมล

๑๔๑ สมภาษณ นางนอย นอยถนอม, สมาชก, ๒๑ ตลาคม ๒๕๕๘. ๑๔๒ สมภาษณ นางสมใจ จตแจง, สมาชก, ๒๒ ตลาคม ๒๕๕๘. ๑๔๓ สมภาษณ นางเยน สถานสข, สมาชก, ๒๓ ตลาคม ๒๕๕๘. ๑๔๔ สมภาษณ นางสวอน สดาปน, สมาชก, ๒๒ ตลาคม ๒๕๕๘. ๑๔๕ สมภาษณ นางนอย บญเศษ, สมาชก, ๒๓ ตลาคม ๒๕๕๘. ๑๔๖ สมภาษณ นางยอน มธยมานนท, สมาชก, ๒๒ ตลาคม ๒๕๕๘. ๑๔๗ สมภาษณ นางใส มาตรา, สมาชก, ๒๓ ตลาคม ๒๕๕๘. ๑๔๘ สมภาษณ นางสมพร กระแสโท, สมาชก, ๒๒ ตลาคม ๒๕๕๘. ๑๔๙ สมภาษณ ส ารวย กระแสจนทร, สมาชก, ๒๓ ตลาคม ๒๕๕๘. ๑๕๐ สมภาษณ นางสมย ศาลางาม, สมาชก, ๒๑ ตลาคม ๒๕๕๘. ๑๕๑ สมภาษณ นางสมณฑา ใจมน, สมาชก, ๒๓ ตลาคม ๒๕๕๘. ๑๕๒ สมภาษณ นางส ารวล สดาปน, ประธานกลมฯ, ๒๑ ตลาคม ๒๕๕๘. ๑๕๓ สมภาษณ นางบวพนธ กระแสจนทร, รองประธานกลมฯ, ๒๒ ตลาคม ๒๕๕๘. ๑๕๔ สมภาษณ นางวนเพญ ขวญจา, รองประธานกลมฯ, ๒๓ ตลาคม ๒๕๕๘.

๗๒

ภมปญญาในเรองการทอผา ซงไดเหนเหลา ยา ยาย พ ปา นา อา สรางสรรคการทอผาไทยอนงดงามผนแลวผนเลา๑๕๕

สายใยแหงภมปญญาในการผลตผาไทยจงเปนสายใยรกของผถายทอดและเปนสายใย ศรทธาของผสบทอดจากแมสลก๑๕๖ เรยนรสบทอดสอดสานสายสมพนธกนอยางลกซง หญงสาวได เรยนรการผกตอปมดายเสนใยทขาดเสยหาย เรยนรการแก ไขปมปญหาในกระบวนการทอผา๑๕๗ เรยนรทจะคนพบน าหนกของแรงในการพงกระสวย และน าหนกของแรงในการกระทบพมใหเสน พงสอดสานกบเสนยนไดอยางพอเหมาะพอด เพอใหผาททอมความเรยบรอยสม าเสมอ สวยงาม ประสบการณจากการเรยนรดวยการลงมอปฏบตจรง๑๕๘ ทกเสนใยในการทอจงมความหมายตอการไดเรยนร ชวยขดเกลาจตใจใหมความอดทน ละเอยด ประณตมากขน จากประสบการณ ทคอยๆ สงสมจนมความช านาญในการทอผา จากสพนธรรมดาจนพฒนาฝมอ ทกษะ เทคนค สามารถทอผาเปนลวดลายตางๆได๑๕๙ ในวถชวตไทยในอดตนน หญงสาวทกคนจะตองมความสามารถในการทอผาอนเปนเครองหมายแหงภมปญญา ความภาคภมใจ เปนเกยรต เปนศกดศรของกลสตรไทย๑๖๐ ซงผชายไทยในอดตจะเลอกหญงสาวเปนภรรยา กจะเลอกหญงสาวทมความสามารถในการทอผา๑๖๑ เพราะสภาพสงคมไทยในอดตเปนสงคมทตองพงตนเองในชมชนเปนส าคญ๑๖๒ โดยจดแบงหนาทระหวางผหญงกบผชาย ตามคตทวา “หญงทอผา ชายจกสาน” หรอบางทองถนกวา หญงเขนผาย ชายตเหลก๑๖๓ ซงเปนภาพสะทอนใหเหนบทบาทและหนาทของผหญงไทยในเรองการทอผาทมมายาวนาน๑๖๔ การทอผาในอดตมวตถประสงคเพอไวใชในครอบครวเปนส าคญ๑๖๕ โดยสมพนธใกลชดกบผนผาในวถชวตตงแตเกดจนตาย จากแรกเกดไดสมผสผาออมททอจากฝมอแม๑๖๖ เมอเปนสาวแรกรนหดทอผาเปนแลว กจะทอผาเพอมอบใหพอแม และผอาวโส เพอตอบแทนพระคณ๑๖๗ เมอเปนสาวกจะทอผาใหชายหนมเพอเปนสอรกจากใจ๑๖๘ เมอสาวแตงงานมคครองกจะทอผาเพอใชเปนผา

๑๕๕ สมภาษณ นางเฉลา ภมสข, เลขานการ, ๒๑ ตลาคม ๒๕๕๘. ๑๕๖ สมภาษณ นางกษมล หลนโนนแดง, ผชวยเลขานการ, ๒๒ ตลาคม ๒๕๕๘. ๑๕๗ สมภาษณ นางสาววรศรา บญใส, เหรญญก, ๒๑ ตลาคม ๒๕๕๘. ๑๕๘ สมภาษณ นางรงนภา พมพแพน, ผชวยเหรญญก, ๒๒ ตลาคม ๒๕๕๘. ๑๕๙ สมภาษณ นางระเบยบ ค าเภา, การตลาด, ๒๑ ตลาคม ๒๕๕๘. ๑๖๐ สมภาษณ นางบญเลยง กอแกว, ประชาสมพนธ, ๒๑ ตลาคม ๒๕๕๘. ๑๖๑ สมภาษณ นางบวทอง บญไส, ปฏคม, ๒๑ ตลาคม ๒๕๕๘. ๑๖๒ สมภาษณ นางสมาล มะลขาว, กรรมการ, ๒๓ ตลาคม ๒๕๕๘. ๑๖๓ สมภาษณ นางอรณ บญขาว, กรรมการ, ๒๑ ตลาคม ๒๕๕๘. ๑๖๔ สมภาษณ นางวนเพญ จอมสระนอย, สมาชก, ๒๒ ตลาคม ๒๕๕๘. ๑๖๕ สมภาษณ นางปราณ ทาศร, สมาชก, ๒๒ ตลาคม ๒๕๕๘. ๑๖๖ สมภาษณ นางวนเพญ เทศธรรม, สมาชก, ๒๓ ตลาคม ๒๕๕๘. ๑๖๗ สมภาษณ นางทองปาน งามสงา, สมาชก, ๒๓ ตลาคม ๒๕๕๘. ๑๖๘ สมภาษณ นางประมล ดาทอง, สมาชก, ๒๑ ตลาคม ๒๕๕๘.

๗๓

ไหว มอบใหพอแม และญาตผใหญของฝายชาย๑๖๙ เมอเปนมารดากจะทอไวใหลกไดใชสอย๑๗๐ และเมอลวงลบไปกมผาคลมโลงศพ เปนเครองหมายใหสงคมไดรบรฝมอการทอผาของตน๑๗๑

มาตรฐานและรางวลทไดรบ เปนภมปญญาทองถนทไดรบการถายทอดมาจากบรรพบรษและการผสมผสานกบความรใหมๆ วตถดบและอปกรณการผลตผาไหม๑๗๒ ตลอดจนแรงงานทงหมด มาจากชมชน ซงคนในชมชนไดสรางการเรยนรพงพาอาศยซงกนและกน แบงงานความรบผดชอบ ตามความถนดและความสามารถของแตละคนในชมชน เชน การทอ , การยอม, การมดหม ฯลฯ ผลผลตทไดมการบรหารจดการกลมโดยรบซอและจดจ าหนายโดยสมาชกภายในกลม

แผนภมขนตอนการทอผาไหม

กระบวนการทอผามหลายขนตอน เรมตงแตการหาวตถดบคอการปลกหมอนเลยงไหมผาไหมจะดหรอไม ขนตอนนกส าคญเพราะถาไหมดมคณภาพกจะท าใหผามคณภาพไปดวย การสาวไหมตองใชเทคนคในการสาวใหมเสนสม าเสมอกน เพอความสวยงามของผนผา จากนนกจะมการฟอกไหม

๑๖๙ สมภาษณ นางสงวน หอมหวน, สมาชก, ๒๒ ตลาคม ๒๕๕๘. ๑๗๐ สมภาษณ นางยง ใจมน, สมาชก, ๒๓ ตลาคม ๒๕๕๘. ๑๗๑ สมภาษณ นางนอย นอยถนอม, สมาชก, ๒๑ ตลาคม ๒๕๕๘. ๑๗๒ สมภาษณ นางสมใจ จตแจง, สมาชก, ๒๒ ตลาคม ๒๕๕๘.

วถวฒนธรรม

วถวฒนธรรม

การทอผาไหม

ทรพยากรชมชน

ภมปญญาทองถน

ปลกหมอน

เลยงไหม

สาวไหม

ขายสตลาด

ใชในชมชน

ผาไหม

มดหม

ฟอกไหม

ยอมส การทอผา

๗๔

การยอมสและการมดหม เพอใหไดผาไหมทเปนลาย กวาจะไดผาไหมแตละผนใชเวลายาวนานมาก ถาจะรวมถงการปลกหมอนเลยงไหม ทกขนตอนตองไดรบการเรยนรมาเปนอยางดจงจะเกดท กษะและความช านาญ ในความยากล าบากของการทอผา ท าใหเกดผลงานททรงคณคายง สงเหลานถาขาดการสบทอดตอไปยงคนรนหลงกจะท าใหสญหายไปได

๔.๓ แนวทางการอนรกษและการพฒนาภมปญญาการทอผาไหมบานดนาหนองไผ ต าบลนาหนองไผ อ าเภอชมพลบร จงหวดสรนทร ๔.๓.๑ แนวทางการอนรกษภมปญญาการทอผาไหม มลเหตจงใจใหเรยนรการทอผาไหม - ชาวบานดนาหนองไผเรยนรการทอผาไหม ดวยมลเหตเพอทอผาไวใชในครอบครว ทงเปนเครองนงหมชายหญง และเปนองคประกอบตามประเพณทองถน อาท การแตงงาน งานบวช งานกฐน หรอแมแตงานศพ ในอดตผาไหมจงมความจ าเปนในการด ารงชวตของชาวบาน๑๗๓ นอกจากน การทอผาไหม ยงเปนไปเพอตองการไดรบการยอมรบของสงคม อนแสดงถงความเปนหญงทมความพรอมความสามารถในการเปนแมบานแมเรอน อนจะน าไปสแบบ อยางทดของลกหลานในตระกลตอไป แสดงถงการเปนหญงทสมบรณนนเอง และมลเหตจงใจสดทายใหเรยนรการทอผาไหม คอ การทอผาเปนหนาทของผหญงทสบทอดมาเปนเวลายาวนานทไมอาจ ปฏเสธได๑๗๔ วธการเรยนร - บานดนาหนองไผเรยนรการทอผาไหมดวยวธการลงมอท าจรง ตามกระบวนการทางครอบครวและสงคม การทเหนพอแมทอผา ไดชวยหยบจบในขนตอนตางๆ ดวยจากสงงายๆ ไปหาสงยาก แบบคอยเปนคอยไป ตามความสามารถหรอวฒภาวะของบตรหลาน๑๗๕ และการไดสมผสอยเปนประจ าดวยกจวตรประจ าวนของครอบครว ไมมหลกสตรการเรยนการสอนทแนนอนแตเปนวถชวตทซมซบจากพอแมท าไปดวยกน เจอปญหากซกถามแกไขไปพรอมๆ กน๑๗๖ นอกจากน ยงมวธเรยนร การลอกเลยนแบบ ไดเหนแบบอยางในการด าเนนชวต การประพฤตปฏบตของพอแม ป ยา ตายาย๑๗๗ หรอการหยบยมตวอยางผามาลอกเลยนแบบ การบอกเลา แมจะคอยบอกคอยสอนลกสาววาอะไรควรท าไมควรท าเกยวกบการทอผาไหม เชน การบอกใหไปเตรยมการฟอกไหม ดวยการเผาเปลอกนน ผกขมหนามแหง และใบกลวยแหง เพอเอาขเถาไปกรองเอาน าตมฟอกไหม หรอการสาวไหมโดยการใชไฟออนและรอนขนาดไหนจงจะท าใหเสนไหมสวย๑๗๘ ถารอน

๑๗๓ สมภาษณ นางส ารวล สดาปน, ประธานกลมฯ, ๒๑ ตลาคม ๒๕๕๘. ๑๗๔ สมภาษณ นางบวพนธ กระแสจนทร, รองประธานกลมฯ, ๒๒ ตลาคม ๒๕๕๘. ๑๗๕ สมภาษณ นางวนเพญ ขวญจา, รองประธานกลมฯ, ๒๓ ตลาคม ๒๕๕๘. ๑๗๖ สมภาษณ นางเฉลา ภมสข, เลขานการ, ๒๑ ตลาคม ๒๕๕๘. ๑๗๗ สมภาษณ นางกษมล หลนโนนแดง, ผชวยเลขานการ, ๒๒ ตลาคม ๒๕๕๘. ๑๗๘ สมภาษณ นางสาววรศรา บญใส, เหรญญก, ๒๑ ตลาคม ๒๕๕๘.

๗๕

มากจะท าใหไหมดงไมขนเพราะฝกไหมเปอยมาก ท าใหดงไมขน ตองแกไขดวยการเตมน าเยนและลดไฟใหออนลง หรอเลยงไหมในชวงเวลาใดจงจะเหมาะสม เปนตน๑๗๙ องคความรเหลานไดผานการเลอกสรร กลนกรอง และสงสมจากประสบการณของคนรนกอน รวมถงเรองของความเชอตางๆ เชน วนพระไมใหยอมไหม ไมตดหกวนองคาร หรอจะเรมท าอะไรเกยวกบไหมใหท ากอนเพล และมงานศพในหมบานกจะหยดงานทอผาไหม ความเชอไมมเหตผล แตกเปนกฎเกณฑควบคมสงคมทเปนจารตควรปฏบตของชาวบาน๑๘๐ การไมใหท างานหากมงานศพในหมบาน อาจจะเปนกลไกใหชวยเหลอกนเวลามความโศกเศรากเปนได เปนสงดทลกหลานควรยดถอ ความเชอบางอยางกแปรเปลยนไปตามการเปลยนแปลงทางกาลเวลาและสงคม การลองผดลองถก สวนมากเปนการเรยนรเรองของการใชสธรรมชาต ดวยการทดลองใชไมทมในทองถนน ามายอมไหม เพอคนหาสของไมชนดตางๆ เชน ใบหกวาง ใบเพกา เปลอกทม เปลอกสมอ เปลอกครอ เปลอกตนอด เปนตน๑๘๑ ผสอน - การเรยนรทอผาไหมเกดจากกระบวนการทางครอบครว ดวยวธทางธรรมชาต พอแม ยายาย เปนผมบทบาทโดยตรงในการเปนผสอนบตรหลานใหทอผาไหม พอแมทอผาลกกจะไดสมผสกบการทอผาซมซบความรทงโดยตงใจและไมไดตงใจกได๑๘๒ เปนการถายทอดผานระบบเครอญาต การทอผาสวนใหญจะเปนคนในครอบครวทคอยชวยเหลอกน เมอมความร ในครอบครวระดบหนงแลวกจะแสวงหาความรจากครอบครวดวยการซกถามจากผมประสบการณในหมบานเดยวกนเปนการเพมเตมทกษะใหมๆ ใหมากขน๑๘๓ เนอหาทเรยนร – ชาวบานดนาหนองไผเรมการเรยนรการทอผาไหมจากการปลก หมอนเลยงไหม การสาวไหม เพราะเบองตนตองใชเสนไหมทเลยงเองเปนวตถดบควบคไปกบการทอผาไหม๑๘๔ ซงผาททอสวนใหญจะเปนผาทจ าเปนตองใชในชวตประจ าวน โดยผาแตละประเภทจะมหนาทตางกน เชน หมอนขด ผาหม ผาขาวมาเปนผาถอส าหรบชาย ผาเหยยบ (ผาลายลกแกว) เปนผาถอส าหรบหญง ผาควบ (ผาหางกระรอก) เปนผาส าหรบนงบวชนาค และใชในงานศพ ผาโสรงเปนผานงผชาย ผาซนมดหมเปนผานงผหญง เปนตน๑๘๕ นอกจากนน ยงตองเรยนรเรองสธรรมซาต ซงในอดตมการใชสจากพชไมมาก เชน ขนนใหสเหลอง มะเกลอใหสด า เขใหสสม และครงใหสแดง สวนสเคมยงมพฒนาการไมมาก จ านวนสจงมนอย สวนใหญเปนแมสน าไปผสมสเอง ประกอบกบการทอผาไหมในอดตนนไมนยมสฉดฉาดและผาแตละผนใชสไมมากเพราะจะท าไวเพอใชเอง๑๘๖

๑๗๙ สมภาษณ นางรงนภา พมพแพน, ผชวยเหรญญก, ๒๒ ตลาคม ๒๕๕๘. ๑๘๐ สมภาษณ นางระเบยบ ค าเภา, การตลาด, ๒๑ ตลาคม ๒๕๕๘. ๑๘๑ สมภาษณ นางบญเลยง กอแกว, ประชาสมพนธ, ๒๑ ตลาคม ๒๕๕๘. ๑๘๒ สมภาษณ นางบวทอง บญไส, ปฏคม, ๒๑ ตลาคม ๒๕๕๘. ๑๘๓ สมภาษณ นางสมาล มะลขาว, กรรมการ, ๒๓ ตลาคม ๒๕๕๘. ๑๘๔ สมภาษณ นางอรณ บญขาว, กรรมการ, ๒๑ ตลาคม ๒๕๕๘. ๑๘๕ สมภาษณ นางวนเพญ จอมสระนอย, สมาชก, ๒๒ ตลาคม ๒๕๕๘. ๑๘๖ สมภาษณ นางปราณ ทาศร, สมาชก, ๒๒ ตลาคม ๒๕๕๘.

๗๖

๔.๓.๒ แนวทางการพฒนาภมปญญาการทอผาไหม แนวคดในการพฒนาสรางสรรคผลงาน การทอผาไหมตองพฒนาตามสงคมทเปลยนไป เปลยนจากการทอเพอใชอยางเดยวเปนการทอเพอการขาย คณภาพและมาตรฐานจงจ าเปนทตอง พฒนา เชน สไมตก หาลายทเปนเอกลกษณ พฒนารปแบบและลวดลายใหหลากหลายมากยงขนโดยอาศยวธการพฒนา๑๘๗ ไดแก การฝกอบรมผานกระบวนการกลมดวยวทยากรเพมเตม เทคนคการฟอกการยอม ประยกตเขากบววฒนาการวสดและอตสาหกรรมไปพรอมๆ กน๑๘๘ นอกจากน การรวมกลมยงสะดวกแกการสงเสรมและสนบสนนในดานตางๆ ของภาครฐ การศกษาดงานนอกสถานท การไดเรยนรกบเครอขายอนท าใหสามารถน ามาประยกตในผลงานของชาวบานได การประกวดผาไหม ท าใหชาวบานมความพยายามทจะพฒนาผมอและคดคนลวดลายอยตลอดเวลา และวธการสดทายของการพฒนาการทอผาไหมของผทรงภมปญญา คอ การไดสอนคนอน๑๘๙โดยเฉพาะชาวบานในทองททมวฒนธรรมตางกน จะท าใหเกดการประยกตทงรปแบบและลวดลายไดเปนอยางด ทงน ผลของการพฒนา จะท าใหผาไหมของชาวบานดนาหนองไผไดรบการยอมรบ จ าหนายไดมากขนเรอยๆ ไดรบรางวลเกยวกบผาไหมจ านวนมากทงในระดบภมภาคและระดบชาต๑๙๐ ๔.๓.๓ การสบทอดการทอผาไหม ๑. มลเหตจงใจใหสบทอดการทอผาไหม - ชาวบานดนาหนองไผมมลเหตจงใจใหสบทอด การทอผาไหมเพราะการทอผาท าใหเกดรายไดและเปนอาชพท เหมาะสมกบชาวบาน ผชายใหการยอมรบวาเปนอาชพ มใชงานในหนาทของผหญงอยางเดยว๑๙๑ ในขณะทยงมความจ าเปนทตองใชผาไหม ของซาวบานยงนยมอย แมวาจะมเสอผาทหลากหลายตามสมยนยม แตชาวบานยงสวมใสผาซน มดหมททอเอง และงานประเพณ เชน งานแตงงาน ยงใชผาไหมเปนเครองสมา งานบวชยงใหนาคนง ผาควบ (ผาไหมหางกระรอก) ทแมทอหรอจดหามาใหนงเขาโบสถ บญกฐนกยงมการใชไหมใสหอกฐน แมวาจะยงคงมการเลยงไหมนอยลงมากแตกยงคงยดถอตามประเพณนยม หากไมมไหมกซอไหม หรอใชผาททอเสรจแลวใสแทนส าหรบผทไมไดเลยงไหม๑๙๒ นอกจากมลเหตจงใจทกลาวมาขางตนแลว ยงมความภาคภมใจทผาไหมไดกลายเปนสญลกษณทางสงคมของบานดนาหนองไผ และเปนเอกลกษณทสรางชอเสยงใหเปนทรจกของคน

๑๘๗ สมภาษณ นางวนเพญ เทศธรรม, สมาชก, ๒๓ ตลาคม ๒๕๕๘. ๑๘๘ สมภาษณ นางทองปาน งามสงา, สมาชก, ๒๓ ตลาคม ๒๕๕๘. ๑๘๙ สมภาษณ นางประมล ดาทอง, สมาชก, ๒๑ ตลาคม ๒๕๕๘. ๑๙๐ สมภาษณ นางสงวน หอมหวน, สมาชก, ๒๒ ตลาคม ๒๕๕๘. ๑๙๑ สมภาษณ นางยง ใจมน, สมาชก, ๒๓ ตลาคม ๒๕๕๘. ๑๙๒ สมภาษณ นางนอย นอยถนอม, สมาชก, ๒๑ ตลาคม ๒๕๕๘.

๗๗

ทวไปทงในประเทศและตางประเทศ และเปนภมปญญาทเพมมลคาทางเศรษฐกจใหกบทองถน อนจะน าไปสการพฒนาคณภาพชวตของชาวบานใหดขนตามไปดวย๑๙๓ ๒. วธการสบทอด การสบทอดการทอผาไหมของชาวบานดนาหนองไผ มบางวธทคลายกบการเรยนรและบางวธทแตกตางกนออกไป อนง การลงมอท าจรง เปนวธการเดยวกบการเรยนรโดยเฉพาะลกหลานไดท าไปดวยกนตามระดบความสามารถของแตละคน๑๙๔ การทอผาไหมเปนอาชพทไมสามารถท าคนเดยวได ในบางขนตอนตองอาศยคนชวยหยบชวยจบ ฉะนน ลกหลานหรอสมาชกในครอบครวจงเปนบคคลดานแรกทถกเรยกใชอยเปนประจ า การไดสมผสอยางตอเนองทงทตงใจและไมไดตงใจเกดการสะสมกจะท าใหทอผาไดและซกถามไปดวยเมอมปญหา๑๙๕ นอกจากน การท าตวเปนแบบอยาง คอ การทอผาอยางตอเนองและยงเปนการทอ เพอขาย จะทอเปนจ านวนมากในแตละปท าหลายหก รายไดและฐานะทางครอบครวจะเปนตวอยาง ใหกบเยาวชนและเพอนบาน เปนสงกระตนใหเกดการอยากเรยนรการทอผาไหม๑๙๖ จากนน กสบทอด วธการทอเพอใหพฒนาเปนอาชพของคนรนตอไป อนง การรวมกลมเปนอกวธการหนงในการสบทอดการทอผาไหมของชาวบานดนาหนองไผและเปนทนยมของชาวบาน ไมวาจะท าอะไรตองใหรวมกลมไวกอน การทอผาไหมกเชนกน จะเหน ไดจากมกลมเกยวกบการทอผาไหมของบานดนาหนองไผทเปนเครอขายกน เปนศนยกลางของการพฒนาและประสานงานเครอขายผาไหม๑๙๗ การรวมกลมงายตอการพฒนา สงเสรม และสนบสนนการจดหาตลาด งานออกรานทรฐบาลจดขน ภายใตโครงการหนงต าบลหนงผลตภณฑ (OTOP) ในทตางๆ อกดวย๑๙๘ การเปนวทยากรโดยเฉพาะนางส ารวล สดาปน เปนผทรงภมปญญาทมความสามารถใหการถายทอดความรเกยวกบการทอผาไหม ไดรบเชญใหเปนวทยากรทงในและนอกพนทอยเปนประจ า ทงน ยงเปนการขยายเครอขายทางภมปญญา ใหกวางขวางออกไปอกดวย๑๙๙ ๓. ผรบการสบทอด - สมาชกในครอบครวจะเปนผรบการสบทอดโดยตรง สวนใหญจะเปนบตรหลาน เพราะการไดเหนและสมผสอยเปนประจ า ผานกระบวนการทางครอบครว ชาวบาน สมาชกกลมทอผาไหม ตลอดจนนสตนกศกษาและผสนใจทวไปทตองการเรยนรการทอผาไหมก สามารถสบทอดใหได๒๐๐

๑๙๓ สมภาษณ นางสมใจ จตแจง, สมาชก, ๒๒ ตลาคม ๒๕๕๘. ๑๙๔ สมภาษณ นางเยน สถานสข, สมาชก, ๒๓ ตลาคม ๒๕๕๘. ๑๙๕ สมภาษณ นางสวอน สดาปน, สมาชก, ๒๒ ตลาคม ๒๕๕๘. ๑๙๖ สมภาษณ นางนอย บญเศษ, สมาชก, ๒๓ ตลาคม ๒๕๕๘. ๑๙๗ สมภาษณ นางยอน มธยมานนท, สมาชก, ๒๒ ตลาคม ๒๕๕๘. ๑๙๘ สมภาษณ นางใส มาตรา, สมาชก, ๒๓ ตลาคม ๒๕๕๘. ๑๙๙ สมภาษณ นางสมพร กระแสโท, สมาชก, ๒๒ ตลาคม ๒๕๕๘. ๒๐๐ สมภาษณ ส ารวย กระแสจนทร, สมาชก, ๒๓ ตลาคม ๒๕๕๘.

๗๘

๔. เนอหาทสบทอด - ในสวนของการสบทอดเนอหาสวนใหญเปนเรองของวธการ หรอขนตอนการทอผาไหม ตงแตการเลอกไหม การฟอก ยอม การมดหม และขนตอนการทอผาไหม๒๐๑ สวนประเภทผาททอ เนนการทอผาเศรษฐกจ ไดแก ผาไหมมดหม ผาซนหวแดงตนแดง ผาเกลดเตา ผาสไบคลมไหล ผาพนเรยบสธรรมชาต เปนตน๒๐๒ สวนการปลกหมอนเลยงไหมมคอนขางนอย ทยงท าอย จากจ านวนผทรงภมปญญาดานการทอผาไหม ๒๕ คน มผปลกหมอนเลยงไหมเอง จ านวน ๘ คน จะซอไหมจากนอกพนทเปนสวนใหญ ผดจากอดตทเรยนรมาจากพอแมทมการปลกหมอนเลยงไหมควบคกบการทอตลอดมา๒๐๓ สวนการยอมส ใชสธรรมชาต มการคดคนมากกวาทเรยนรจากแม มการใชพชพนธไมในทองถนมากขน เชน ใบหกวางใหสเขยวขาวเมา เปลอกคอใหสน าตาล ตนอดใหสกะป เปลอกทมใหสชมพ ใบเพกาใหสเขยวแก เปนตน๒๐๔ สวนสเคมมสหลากหลายเลอกไดตามใจชอบ๒๐๕ ในขณะทเทคนคการยอม ใชความรใหมทตองสบทอดการยอม ตองตมในน าเดอดนานถง ๖๐ นาท แลวลางดวยน าสะอาดหลายน า จนกระทงไมมสตกใหเหนในน าทลางจงจะท าใหสของผาไหมไมตกส๒๐๖ นอกจากน ยงตองประยกตใชกบวสดอน เพอใหสเสมอกน เชน น ายาฟอกส น ายา ส และผงลน เปนตน พฒนาการดานวสดอปกรณทเพมความสะดวกใหกบชาวบานตามยคสมยทเปลยนไป๒๐๗ กระบวนการเรยนรและสบทอดการทอผาไหมของผทรงภมปญญาดานการทอผาไหม เปนไปดวยวธการธรรมชาต เกยวโยงสมพนธกนของคนในครอบครว ระบบเครอญาตทมการทอผาไหม ดวยมลเหตจงใจใหเรยนรและสบทอดทงความจ าเปนในการใชเปนเครองนงหม เปนวถชวตเดมของบรรพบรษทมการสบทอดกนมาหลายชวคน ตลอดจนสงคมและประเพณทองถนผานกระบวนการของครอบครวและชมชน๒๐๘

๒๐๑ สมภาษณ นางสมย ศาลางาม, สมาชก, ๒๑ ตลาคม ๒๕๕๘. ๒๐๒ สมภาษณ นางสมณฑา ใจมน, สมาชก, ๒๓ ตลาคม ๒๕๕๘. ๒๐๓ สมภาษณ นางส ารวล สดาปน, ประธานกลมฯ, ๒๑ ตลาคม ๒๕๕๘. ๒๐๔ สมภาษณ นางบวพนธ กระแสจนทร, รองประธานกลมฯ, ๒๒ ตลาคม ๒๕๕๘. ๒๐๕ สมภาษณ นางวนเพญ ขวญจา, รองประธานกลมฯ, ๒๓ ตลาคม ๒๕๕๘. ๒๐๖ สมภาษณ นางเฉลา ภมสข, เลขานการ, ๒๑ ตลาคม ๒๕๕๘. ๒๐๗ สมภาษณ นางกษมล หลนโนนแดง, ผชวยเลขานการ, ๒๒ ตลาคม ๒๕๕๘. ๒๐๘ สมภาษณ นางสาววรศรา บญใส, เหรญญก, ๒๑ ตลาคม ๒๕๕๘.

๗๙

แผนภมขนตอนการอนรกษภมปญญาการทอผาไหม

จากแผนภมขางตนแสดงใหเหนวาภมปญญาการทอผาไหมของกลมทอผาไหมบานดนาหนองไผ ต าบลนาหนองไผ อ าเภอชมพลบร จงหวดสรนทร นนมการอนรกษภมปญญาการทอผาโดยมการใหความรกบผคนในชมชน ไดแก ลกหลาน หรอผทมความสนใจตลอดจนการรวมกลมกนของคนในชมชนเพอพฒนาการทอผาไหมใหเปนทตองการของคนในชมชนและตลาด ท าใหสามารถผลตผาไหมเชญพานชยไดอยางมประสทธภาพ โดยไดรบการสนบสนนจากทางภาครฐและภาคเอกชน

๔.๔ ปญหาอปสรรคและขอเสนอแนะทมตอกลมทอผาไหมบานดนาหนองไผ ต าบล นาหนองไผ อ าเภอชมพลบร จงหวดสรนทร ปญหาทพบ ไดแก ๑) เจาหนาทสงเสรมการเกษตร หนวยงานภาค ขาดความเขาใจ ขาดการประสานงานเชอมโยงแบบบรณาการ ท าใหการปฏบตงานไมเปนไปในทศทางเดยวกน ๒) เจาหนาทขาดความร ทกษะ ในการด าเนนงานสงเสรมวสาหกจชมชน (การจดท าโครงการเพอเสนอขอรบการสนบสนนงบประมาณ ความรเกยวกบปจจยการผลต การตลาดฯลฯ จากหนวยงานภาค) ๓) เจาหนาทขาดความรความเขาใจและตระหนกในบทบาทหนาท

๑.ใหความร

๒.ถายทอดภมปญญาการทอผา

๓.รวมกลม

การสรางเครอขาย การทอผาไหม การอนรกษ

ภาคเอกชน

ภาครฐ

๘๐

๔) เจาหนาทมบทบาทและภารกจมาก ท าใหการด าเนนการสงเสรมไมครอบคลมเตมศกยภาพ จงใหการด าเนนงานสงเสรมวสาหกจชมชนในบทบาทภารกจกจหนวยงาน ไมเปนไปอยางประสทธภาพ ๕) งบประมาณมจ ากด ท าใหการสงเสรมสนบสนน ไมมการตดตามงาน จงขาดความตอเนอง หรอสงเสรมสนบสนนไมตรงตามความตองการของกลม ๖) การบนทกขอมลวสาหกจชมชน ระบบสารสนเทศประมวลผลคลาดเคลอนจากความจรง ๗) การประเมนศกยภาพฯ เจาหนาท ยงขาดทกษะและงบประมาณในการออกประเมนศกยภาพรวมกบหนวยงานภาค ขอเสนอแนะมดงตอไปน คอ ๑) สนบสนนความรความเขาใจ ทกษะ วสด อปกรณ งบประมาณใหเหมาะสมกบงาน ๒) ถายทอดความรใหแกนายทะเบยน/เจาหนาทผรบผดชอบ ๓) มอบหมายภารกจและกระตนเจาหนาทฯ ระดบต าบลใหความส าคญ ๔) จดการด าเนนงานสงเสรมวสาหกจชมชนในบทบาทภารกจกจหนวยงานทเหมาะสม และใหเปนไปอยางประสทธภาพ ๕) พฒนาระบบสารสนเทศใหสามารถประมวลผลไดครอบคลมทกดาน ๖) ประสานความรวมมอจากหนวยงานภาคระดบประเทศ จนถงระดบพนท ๗) ประชาสมพนธ สรางความรความเขาใจใหแกผเกยวของ

๘๑

๔.๕ องคความรจากการวจย

แผนภมองคความรทไดจากการวจย

จากแผนภมขางตนแสดงใหเหนวาภมปญญาการทอผาไหมของบานดนาหนองไผนนเกดจากการเรยนรของบรรพบรษและมการสบทอดจากรนสรน ดงนน หากจะมการสบสานและอนรกษการทอผาไหมใหคงอยตอไป ตองมการรวมมอกนทงภาครฐและภาคประชาชนจงจะเกดการสบทอดและการพงพาตนเองอยางแทจรง จากการศกษาการวจยเรอง “การอนรกษและพฒนาภมปญญาการทอผาไหมของกลมทอผาไหม บานดนาหนองไผ ต าบลนาหนองไผ อ าเภอชมพลบร จงหวดสรนทร” สามารถสรปองคความรทไดจากการวจย ดงน ๑. ควรเลอกเสนไหมเสนเลกทอ เพราะมน าหนกเบา เสนไหมละเอยด และสวมใสสบายไมรอน ๒. การยอมสไหม ควรแยกภาชนะการยอมส เพอปองกนสผสมกลนกน ๓. อณหภมของน าตมสยอมไหมตองรกษาอณหภมความรอนใหสม าเสมอ ๔. การทอผาไหมลายยกดอกตองทอใหแนนลวดลายมความเทากนสม าเสมอจะท าใหมความสวยงาม ๕. การทอผาไหมลายยกดอก ตองหมนเรยนรและฝกทกษะความช านาญ เพอใหไดลวดลายทตอเนอง และสม าเสมอ ๖. ไมควรใชผงซกฟอกลางยอมสไหม ๗. ควรมการพฒนาลวดลายและรปแบบของผาไหม ใหเปนไปตามความตองการของผบรโภค

ความรการทอผาไหม

การจดการชมชน

ภมปญญาและวถวฒนธรรม

การสบสานและอนรกษการทอผาไหม การพงพาตนเอง

ภาครฐ

ประชาชน

การสรางอตลกษณ

การวถวฒนธรรม

๘๒

บทท ๕ สรป อภปรายผล และขอเสนอแนะ

๕.๑ สรปผลการวจย การวจยเรอง “การอนรกษและพฒนาภมปญญาการทอผาไหมของกลมทอผาไหม บานดนาหนองไผ ต าบลนาหนองไผ อ าเภอชมพลบร จงหวดสรนทร” เปนการวจยเชงคณภาพ (Qualitative Research) ซงมวตถประสงคของการวจย ๓ ประการ คอ ๑) เพอศกษาภมปญญาการทอผาไหมของกลมทอผาไหมบานดนาหนองไผ ต าบลนาหนองไผ อ าเภอชมพลบร จงหวดสรนทร ๒) เพอศกษาแนวทางการอนรกษและพฒนาภมปญญาการทอผาไหมของกลมทอผาไหมบานดนาหนองไผ ต าบลนาหนองไผ อ าเภอชมพลบร จงหวดสรนทร ๓) เพอศกษาปญหาและอปสรรคทมตอการอนรกษและพฒนาการทอผาไหมของกลมทอผาไหมบานดนาหนองไผ ต าบลนาหนองไผ อ าเภอชมพลบร จงหวดสรนทร ทงน สามารถสรปผลการวจย ดงน มลเหตจงใจใหเรยนรการทอผาไหม ชาวนาบานดนาหนองไผเรยนรการทอผาไหม ดวยมลเหตเพอทอผาไวใชในครอบครวทงเปนเครองนงหมชายหญง และเปนองคประกอบตาม ประเพณทองถน อาท การแตงงาน งานบวช งานกฐน หรอแมแตงานศพในอดตผาไหมจงมความ จงเปนในการด ารงชวตของชาวบาน นอกจากนการทอผาไหมยงเพอตองการไดรบการยอมรบของ สงคมอนแสดงถงความเปนหญงทมความพรอมสามารถเปนแมบานแมเรอนอนจะน าไปสแบบ อยางทดของลกหลานในตระกลตอไปแสดงถงการเปนหญงทสมบรณนนเอง และมลเหตจงใจสดทายให เรยนรการทอผาไหม คอ การทอผาเปนหนาทของผหญงทสบทอดมาเปนเวลายาวนานทไมอาจ ปฏเสธได วธการเรยนร บานดนาหนองไผเรยนรการทอผาไหมดวย ,วธการลงมอท าจรง ตามกระบวนการทางครอบครวและสงคม การทเหนพอแมทอผาไดชวยหยบจบในขนดอนตางๆ ดวยจากสงงายๆ ไปหาสงยากแบบคอยเปนคอยไปตามความสามารถหรอวฒภาวะของบตรหลาน และการไดสมผสอยเปนประจ าดวยกจวตรประจ าวนของครอบครว ไมมหลกสตรการเรยนการสอน ทแนนอนแตเปนวถชวตทซมซบจากพอแมท าไปดวยกน เจอปญหากซกถามแกไขไปพรอมๆ กน นอกจากนยงมวธเรยนร การลอกเลยนแบบ ไดเหนแบบอยางในการด าเนนชวตการประพฤต ปฏบตของพอแม ป ยา ตา ยาย หรอการหยบยมตวอยางผามาลอกเลยนแบบ การบอกเลา แมจะ คอยบอกคอยสอนลกสาววาอะไรควรท าไมควรท าเกยวกบการทอผาไหม เชน การบอกใหไป เตรยมการฟอกไหมดวยการเผาเปลอกนน ผกขมหนามแหง และใบกลวยแหง เพอเอาขเถาไป กรองเอาน าตมพอกไหม หรอการสาวไหมใชไพออนและรอนขนาดไหนจงจะท าใหเสนไหมสวย ถา รอนมากจะท าใหไหมตงไมขนเพราะฟก

๘๓

ไหมเปอยมากท าใหตงไมขนตองแกไขดวยการเตมนาเยน และละไฟใหออนลง หรอเลยงไหมในชวงเวลาใดจงจะเหมาะสม เปนตน องคความรเหลานไดผาน การเลอกสรร กลนกรอง และลงสมจากประสบการณของคนรนกอนรวมถงเรองของความเชอ เชน วนพระไมใหยอมไหม ไมตดหกวนองคาร หรอจะเรมท าอะไรเกยวกบไหมใหท ากอนเพล และม งานศพในหมบานกจะหยดงานทอผาไหมความเชอไมมเหตผลแตกเปนกฎเกณฑควบคมสงคมท เปนจารตควรปฏบตของชาวบาน การไมใหท างานหากมงานศพในหมบาน อาจจะเปนกลไกให ชวยเหลอกนเวลามโศกเศรากเปนไดเปนสงดทลกหลานควรยดถอ ความเชอบางอยางกแปร เปลยนไปตามการเปลยนแปลงทางสงคม การลองผดลองถก ลานมากเปนการเรยนรเรองของการใชส ธรรมชาต ดวยการทตลองใชไมทมในทองถนน ามายอมไหมเพอคนหาสของไมชนดตางๆ เชน ใบหกวาง ใบเพกา เปลอกทม เปลอกสมอ เปลอกครอ เปนตน ผสอน การเรยนรทอผาไหมเกดจากกระบวนการทางครอบครวดวยวธ ทางธรรมชาต พอแม ยา ยาย เปนผมบทบาทโดยตรงในการผสอนบตรหลานใหทอผาไหม พอแม ทอผาลกกจะ ไดสมผสกบการทอผาซมซบความรโดยตงใจและไมดงใจกได เปนการถายทอดผาน ระบบเครอญาต การทอผาสวนใหญจะเปนคนในครอบครวทคอยชวยเหลอกน เมอมความรในครอบ ครวระดบหนงแลวกจะแสวงหาความรจากครอบครวดวยการซกถามจากผมประสบการณ ในหมบาน เดยวกนเพมเดมทกษะใหมๆ ใหมากขน เปนตน เนอหาทเรยนร บานดนาหนองไผเรมการเรยนรการทอผาไหมจากการปลก หมอนเลยงไหม การสาวไหม เพราะเบองดนตองใชเสนไหมทเลยงเองเปนวตถดบควบคไปกบการ ทอผาไหม ซงผาททอสวนใหญจะเปนผาทจ าเปนตองใชในชวตประจ าวนโดยผาแดละประเภทจะมมท นาทดางกน เชน หมอนชด ผาหม ผาขาวมาเปนผาถอส าหรบชาย ผาเหยยบ (ผาลายลกแกว) เปนผาถอส าหรบหญง ผาควบ (ผาหางกระรอก) เปนผาส าหรบนงบวชนาค และใชงานศพ ผา โสรงเปนผานงผชาย ผาซนมดหมเปนผานงผหญง เปนตน นอกจากนนยงตองเรยนรเรองสธรรม ซาด ซงในอดตมการใชสจากพชไมมาก เชน ขนนใหสเหลอง มะเกลอใหสด า เขใหสสม และครง ใหสแดง สวนสเคมยงมพฒนาการไมมากจ านวนสจงมนอยสวนใหญเปนแมสน าไปผสมสเอง ประกอบ กบการทอผาไหมในอดตนนไมนยมสฉดฉาดและผาแดละผนใชสไมมากเพราะจะท าไวเพอใชเอง การพฒนาและการสรางสรรคผลงาน แนวคดในการพฒนาสรางสรรคผลงาน การทอผาไหมตองพฒนาตามสงคมทเปลยนไป เปลยนจากการทอเพอใชอยางเดยวเปนเพอขาย คณภาพและมาตรฐานจงจ าเปนทตองพฒนา เชน สไมดก หาลายทเปนเอกลกษณ พฒนารปแบบและลวดลายใหหลากหลายมากยงขน 1. วธการพฒนา การฝกอบรมผานกระบวนการกลมดวยวทยากรเพมเดม เทคนคการฟอกการยอมประยกตเชากบววฒนาการวสดอตสาหกรรมไปพรอม ๆ กน นอกจากน การรวมกลมยง

๘๔

สะดวกแกการสงเสรมและสนบสนนในดานตางๆ ของภาครฐ การศกษาดงานนอกสถานทการไดเรยนรกบเครอขายอนท าใหน ามาประยกตในผลงานของชาวบานได การประกวดผาไหมท าใหชาวบานมความพยายามทจะพฒนาผมอและคดคนลวดลายอยตลอดเวลา และวธการสดทายของการพฒนาการทอผาไหม คอ การไดสอนคนอนโดยเฉพาะในทองททมวฒนธรรมตางกนจะท าใหเกดการประยกตทงรปแบบและลวดลายไดเปนอยางด 2. ผลของการพฒนา ท าใหผาไหมของชาวบานดนาหนองไผไดรบการยอมรบ และจ าหนายไดมากขนเรอยๆ ไดรบรางวลเกยวกบผาไหมจ านวนมากทงในระดบภมภาคและระดบชาต การสบทอดการทอผาไหม 1) มลเหตจงใจใหสบทอดการทอผาไหม ชาวบานดนาหนองไผมมลเหตจงใจใหสบทอด การทอผาไหมเพราะการทอผาท าใหเกดรายไดและเปนอาชพทเหมาะสมกบชาวบาน ผชายใหการ ยอมรบวาเปนอาชพมใชงานในหนาทของผหญงอยางเดยว ในขณะทยงมความจ าเปนทตองใชผาไหม ของชาวบานยงนยมอย แมวาจะมเสอผาทหลากหลายตามสมยนยม แตชาวบานยงสวมใสผาซน มดหมททอเอง และงานประเพณ เชน แตงงานยงใชผาไหมเปนเครองสมา งานบวชยงใหนาคนง ผาควบ (ผาไหมหางกระรอก) ทแมทอหรอจดหามาใหนงเชาโบสถ บญกฐนยงมการใชไหมใสหอกฐนแมวาจะยงคงมการเลยงไหมนอยลงมากกยงคงยดถอตามประเพณนยมหากไมมไหมกชอไหม หรอใชผาททอเสรจแลวใสแทนส าหรบผทไมไดเลยงไหม นอกจากมลเหตจงใจทกลาวมาขางตนแลวยงมความภาคภมใจทผาไหม ไดกลายเปนสญลกษณทางสงคมของบานดนาหนองไผ และเปนเอกลกษณทสรางชอเสยงใหเปนทร จกของคนทวไปทงในประเทศและตางประเทศ และเปนภมปญญาทเพมมลคาทางเศรษฐกจใหกบทองถนอนจะน าไปสการพฒนาคณภาพชวตของชาวบานใหดขนตามไปดวย 2. วธการสบทอด การสบทอดการทอผาไหมของชาวบานดนาหนองไผมบางวธทคลายกบการเรยนรและบางวธทแตกตางกนออกไป ดงน การลงมอท าจรง เปนวธการเดยวกบการเรยนรโดยเฉพาะลกหลานไดท าไปดวยกนตามระดบความสามารถของแตละคน การทอผาไหมเปนอาชพทไมสามารถท าคนเดยวได ในบางขนตอนตองอาศยคนชวยหยบชวยจบ ฉะนนลกหลานหรอสมาชกในครอบครวจงเปนบคคลดานแรกทถกเรยกใชอยเปนประจ า การไดสมผสอยางตอเนองทงทตงใจและไมตงใจเกดการสะสมกจะท าใหทอผาได และชกถามไปดวยเมอมปญหา การท าตวเปนแบบอยาง คอ การทอผาอยางตอเนองและยงเปนการทอเพอขายจะทอเปนจ านวนมากในแตละปท าหลายหก รายไดและฐานะทางครอบครวจะเปนตวอยางใหกบเยาวชนและเพอนบานเปนสงกระตนใหเกดการอยากเรยนรการทอผาไหม จากนนกสบทอด วธการทอใหเพอพฒนาเปนอาชพของคนรนตอไป

๘๕

การรวมกลมเปนอกวธการหนงในการสบทอดการทอผาไหมของชาวบานดนาหนองไผและเปนทนยมของชาวบานไมวาจะท าอะไรตองใหรวมกลมไวกอน การทอผาไหมกเชนกนจะเหนไดจากมกลมเกยวกบการทอผาไหมของบานดนาหนองไผทเปนเครอขายกน เปนศนยกลางของการพฒนาและประสานงานเครอขายผาไหม การรวมกลมงายตอการพฒนา สงเสรมและสนบสนนการจดหาตลาด งานออกรานทรฐบาลจดขน ภายใตโครงการหนงต าบลหนงผลตภณฑ (OTOP) ในทตางๆ อกดวย การเปนวทยากร โดยเฉพาะนางส ารวล สดาปน เปนผทรงภมปญญาทมความสามารถใหการถายทอดความรเกยวกบการทอผาไหม ไดรบเชญใหเปนวทยากรทงในและนอกพนทอยเปนประจ า ทงนยงเปนการขยายเครอขายทางภมปญญาใหกวางขวางออกไป 3. ผรบการสบทอด สมาชกในครอบครวจะเปนผรบการสบทอดโดยตรง สวนใหญจะเปนบตรหลาน เพราะการไดเหนและสมผสอยเปนประจ าผานกระบวนการทางครอบครว ชาวบาน สมาชกกลมทอผาไหม ตลอดจนนสตนกศกษาและผสนใจทวไปทตองการเรยนรการทอผาไหมก สามารถสบทอดใหได 4. เนอหาทสบทอด ในสวนของการสบทอดเนอหาสวนใหญเปนเรองของวธการ หรอขนตอนการทอผาไหม ตงแตการเสอกไหม การฟอก ยอม การมดหม และขนตอนการทอผาไหม สวนประเภทผาททอ เนนการทอผาเศรษฐกจ ไดแก ผาไหมมดหม ผาซนหวแดงตนแดง ผาเกลดเตา ผาสไบคลมไหล ผาพนเรยบสธรรมชาต เปนตน สวนการปลกหมอนเลยงไหมมคอนขางนอย ทยงท าอย จากจ านวนผทรงภมปญญาดานการทอผาไหม 25 คน มผปลกหมอนเลยงไหมเอง จ านวน 8 คน จะซอไหมจากนอกพนทเปนสวนใหญ ผดจากอดตท เรยนรมาจากพอแมทมการปลกหมอนเลยงไหมควบคกบการทอดลอดมา การยอมส สธรรมชาต มการคดคนมากกวาทเรยนรจากแม มการใชพชพนธไมในทองถนมากขน เชน ใบหกวางใหสเขยวขาวเมา เปลอกคอใหสน าตาล ดนอดใหสกะป เปลอกทมใหสชมพ ใบเพกาใหสเขยวแก เปนตน สวนสเคมมสหลากหลายเสอกไดตามชอบ เทคนคการยอม ความรใหมทตองสบทอดการยอมตองตมในน าเดอดนาน ถง 60 นาท แลวลางดวยน าสะอาดหลายน าจนกระทงไมมสตกใหเหนในน าทลางจงจะท าใหสของผาไหมไมตกส นอกจากนยงตองประยกตใชกบวสดอนเพอใหสเสมอกน เชน น ายาฟอกส น ายาส และผงลน เปนตน พฒนาการดานวสดอปกรณทเพมความสะดวกใหกบชาวบานตามยคสมยทเปลยนไป กระบวนการเรยนรและสบทอดการทอผาไหมของผทรงภมปญญาดานการทอผาไหม เปนไปดวยวธการธรรมชาตเกยวโยงสมพนธกนของคนในครอบครว ระบบเครอญาตทมการทอผาไหม ดวยมลเหตจงใจใหเรยนรและสบทอดทงความจ าเปนในการเปนเครองนงหม เปนวถชวตเดมของ บรรพบรษทมการสบทอดกนมาหลายชวคน ตลอดจนสงคมประเพณทองถน ผานกระบวนการของ ครอบครวและชมชน

๘๖

ปญหาอปสรรคทมตอกลมทอผาไหมบานดนาหนองไผ ต าบลนาหนองไผ อ าเภอชมพลบร จงหวดสรนทร

ปญหา ๑. เจาหนาทสงเสรมการเกษตร หนวยงานภาค ขาดความเขาใจ ขาดการประสานงานเชอมโยง แบบบรณาการทาใหการปฏบตงานไมเปนไปในทางทศเดยวกน ๒. เจาหนาทขาดความร ทกษะ ในการดาเนนงานสงเสรมวสาหกจชมชน เชน การจดทาโครงการเพอเสนอขอรบการสนบสนน งบประมาณ ความร ปจจยการผลต การตลาด การสนบสนนจากหนวยงานภาค เปนตน ๓. เจาหนาทขาดความรความเขาใจและตระหนกในบทบาทหนาทตาม พรบ. ๔. เจาหนาทมบทบาทภารกจมากทาใหดาเนนการสงเสรมไมครอบคลมเตมศกยภาพ จงใหงานดาเนนงานสงเสรมวสาหกจชมชนในบทบาทภารกจกจหนวยงานเลขานการฯ ไมเปนประสทธภาพ ๕. งบประมาณมจากด ทาใหการสงเสรมสนบสนน ไมมการตดตามงานจงขาดความตอเนอง หรอสงเสรมสนบสนนไมตรงตามความตองการของกลม ๖. การบนทกขอมลวสาหกจชมชน ระบบสารสนเทศประมวลผลคลาดเคลอนจากความจรง ๗. การประเมนศกยภาพฯ เจาหนาทยงขาดทกษะและงบประมาณในการออกประเมนศกยภาพรวมกบหนวยงานภาค

๕.๒ อภปรายผลการวจย จากการวจยเรอง การอนรกษและพฒนาภมปญญาการทอผาไหมของกลมทอผาไหม บานดนาหนองไผ ต าบลนาหนองไผ อ าเภอชมพลบร จงหวดสรนทร สามารถท าใหทราบวา กระบวนการทอผามหลายขนตอน เรมตงแตการหาวตถดบคอการปลกหมอนเลยงไหม ผาไหมจะดหรอไม ขนตอนนกส าคญเพราะถาไหมดมคณภาพกจะท าใหผามคณภาพไปดวย การสาวไหมตองใชเทคนคในการสาวใหมเสนสม าเสมอกน เพอความสวยงามของผนผา จากนน กจะมการฟอกไหม การยอมสและการมดหม เพอใหไดผาไหมทเปนลาย กวาจะไดผาไหมแตละผนใชเวลายาวนานมาก ถาจะรวมถงการปลกหมอนเลยงไหม ทกขนตอนตองไดรบการเรยนรมาเปนอยางดจงจะเกดทกษะและความช านาญ ในความยากล าบากของการทอผา ท าใหเกดผลงานททรงคณคายง สงเหลานถาขาดการสบทอดตอไปยงคนรนหลงกจะท าใหสญหายไปได

๘๗

การทอผามความส าคญตอวถชวตของคนในสงคม ดงน ๑) เพอสนองตอความจ าเปนพนฐานของการด ารงชวต ส าหรบนงหม ใชในพธกรรม ตางๆ เชน การเกด บวช แตงงาน เขาพรรษา งานกฐน บญผาปา เปนตน ๒) เปนเครองแสดงถงฐานะ เชน ผคนทวไปอาจนยมนงผาผาย เพราะกรรมวธในการทอ ตลอดจนการดแลรกษางาย เหมาะกบการใชในงานภาคเกษตร เปนตน สวนขาราชการจะใชผาไหม ซงมการทอทประณตสวยงาม ๓) เพอแสดงถงการแบงหนาทระหวางหญงชาย หลงจากท านา สวนใหญชาวชนบท ทเปนหญง เมอวางจากการท านาแลวจะทอผา สวนชายจะจดเตรยมเครองมอและเคร องใชในการท านาและการทอผา หญงทอผา มดหม ผชายท าก ท ากง ท าไมคาน กระดง เปนตน ในขณะทผา ผหญงและสงคมมสวนเกยวของอยางยากทจะแยกออกจากกน การทอผาจงเปนสญลกษณทจะน าผหญงไปสพธกรรม ผานภาวะในชวงวยตางๆ ของชวต และการทอผาเปนกระบวนการขดเกลาทางสงคม หรอเปนกลไกทางวฒนธรรมอกอยางหนงทมประสทธภาพทสดท จะเตรยมผหญงตงแตวยเยาว เพอเปนผหญงทสมบรณตามแบบทสงคมและวฒนธรรมคาดหวงไว สวนผาเปนสอสญลกษณ ถายทอดผานเสน ส และลวดลาย มความหมายตอการจดระเบยบทางสงคม โครงสรางความคดและอดมการณของสงคม ลวดลายทปรากฏอยบนผนผาเปนความยงใหญแหงสสนของวฒนธรรม ทสบทอดโดยผหญง ดวยเหตน ลวดลายผาจงเปนคลงความรทส าคญของผหญงและเปนพฤตกรรมขนสงสดของเพศหญง ซงความรและพฤตกรรมการถกทอนจะน าผหญงไปสการบรรลอดมการณของสงคม ในการสรางตนเปนมนษยทสมบรณของสงคม อนน ามาซงสทธและอ านาจ เหนอมนษยผไมสมบรณอนๆ ดงนน ลวดลายผาจงประกอบดวยคณคาและอดมการณทางสงคมของบคคลผหนงเขาไปเกยวของดวย โดยเฉพาะการเปนเครองมอของผหญงทจะกาวไปสจดเรมตนของการสรางคณคาของตน และการเปนมนษยทสมบรณของสงคม ผานการแตงงาน ความสมพนธระหวางถนฐานหลงแตงงานและการสบทอดมรดกทเพศหญงเปนหลก มผลตอการปฏสมพนธระหวางกลมผหญง รวมทงการแลกเปลยนความรเรองการทอผา ดวยเหตน การตอบโตระหวางอดมการณและพฤตกรรมทางสงคมวางอยบนรากฐานของครอบครวทมบานเปนศนยกลาง ณ ทซงความแตกตางอยรวมกนได นนกหมายถงบานและการแตงงานเปนรากเหงาทางความคดอยบนขวบนแกนเดยวทปรากฏตนในรปสญลกษณบนผนผา เปนตน

๘๘

๕.๓ ขอเสนอแนะของกลมทอผาไหม บานดนาหนองไผ ต าบลนาหนองไผ อ าเภอชมพลบร จงหวดสรนทร ๑. สนบสนนความรความเขาใจ ทกษะ วสด อปกรณ งบประมาณใหเหมาะสมกบงาน โดยหนวยงานในภาครฐควรเปนตวหลกในการสนบสนนดงกลาว ๒. ถายทอดความรใหแก เจาหนาทผรบผดชอบ ไดแก การใหเจาหนาทผรบผดชอบเขามาเรยนรกระบวนการทอผาไหม บานดนาหนองไผ ต าบลนาหนองไผ อ าเภอชมพลบร จงหวดสรนทร เพอใหเกดความเขาในใจกระบวนการท างานของกลมทอผาไหมอยางแทจรง ๓. มอบหมายภารกจและกระตนเจาหนาทฯ ระดบต าบลใหความส าคญ เพราะวาเจาหนาทระดบต าบลเปรยมเหมอนผทอยใกลพนทมากทสด หากเจาหนาทระดบต าบลไมมองคความรและท าภารกจไมตอเนองอาจท าใหกจกรรมของกลมมปญหาได ๔. ประสานความรวมมอจากหนวยงานภาคระดบประเทศ จนถงระดบพนท เนองจากผาไหมไทยเปนทรจกกนดในตลาดโลก ดงนน การประสานงานกบภาคเครอขายระดบประเทศและระดบทองถนจงเปนเรองทส าคญมาก เพราะจะสามารถสรางตลาดใหมใหกบชมชนไดเปนอยางด ๕. ประชาสมพนธ สรางความรความเขาใจใหแกผเกยวของ เนองจากกลมทอผาไหมถอเปนรฐวสหากจชมชน ดงนน การประชาสมพนธใหคนในชมชนและคนทวไปไดรบทราบถงกจกรรมดงกลาว ยอมจะท าใหผคนอยากมสวนรวมในกลมมากยงขน

บรรณานกรม

๑. ภาษาไทย

ก. ขอมลปฐมภม มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. พระไตรปฎกภาษาไทยฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๙.

ข. ขอมลทตยภม (๑) หนงสอ :

กรมศลปากร. วฒนธรรม พฒนาการทางประวตศาสตร เอกลกษณ และภมปญญาจงหวดแพร. กรงเทพฯ : โรงพมพครสภาลาดพราว, ๒๕๔๒. กรมศลปากร. วฒนธรรม พฒนาการทางประวตศาสตร เอกสาร และภมปญญา. ในขอมลผาจวนตาน เอกสารอางอง คณะกรรมการฝายประมวลเอกสารและจดหมายเหต. กรงเทพฯ : กรมศลปากร, ๒๕๔๓. กลมทอผาพมเรยง ต าบลพมเรยง อ าเภอไชยา จงหวดสราษฎรธาน. บนทกภมปญญาผลตภณฑ ผาไหมพมเรยง. มปท, มปป. เครอจต ศรบญนาค, ปนเพชร ชทรงเดช, และวารณ สวรรณานนท. ซมปวตโซด : ผานงไหมชาวไทย เขมรสรนทร. สรนทร :มหาวทยาลยราชภฎสรนทร, ๒๕๔๐. ทบวงมหาวทยาลย. ลวดลายบนผนผา สบสานภมปญญาไทย. กรงเทพฯ : พรนตโพร, ๒๕๔๑. ทรงศกด ปรางวฒนากล และแพทรเซย ซสแมน. ผาลานนา ยวน ลอ ลาว. กรงเทพฯ : อมรนทรพรนตงแอนดพบลชชง, ๒๕๓๐. นฏฐภทร จนทวช. ผาและการแตงกายในสมยโบราณจากจตรกรรมฝาผนงบนพระทนงพทไธสวรรค พระราชวงบวรสถานมงคล (วงหนา). กรงเทพฯ : อาทตยโพรดกส กรป, ม.ป.ป. นวลอนงค ประทมเนตร. อตลกษณลายผาสาเกตกบการเปลยนแปลงทางเศรษฐกจสงคม และทางวฒนธรรมจงหวดรอยเอด.มหาสารคาม : ภาควชาภาควฒนธรรมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม, ๒๕๕๐. บรรจง จากนาน. การศกษาลวดลายผาตนจก อ าเภอลอง จงหวดแพร. เชยงใหม : ภาควชาศลปะไทย มหาวทยาลยเชยงใหม, ๒๕๓๙. (อดส าเนา) มหาวทยาลยราชภฏสรนทร. ส านกศลปะและวฒนธรรม. ผาไหมสรนทร. สรนทร : มหาวทยาลยราชภฏสรนทร, มปป.

๙๐

มหาวทยาลยศลปากร. ผาทอพนเมองในภาคอสานในโครงการพฒนาผาพนเมองในทกจงหวด ของประเทศ. มหาวทยาลยศลปากร, ๒๕๔๓. มหาวทยาลยศลปากร. ผาทอพนเมองในภาคใต. ในโครงการพฒนาผาพนเมองในทกจงหวด ของประเทศ. มหาวทยาลยศลปากร, ๒๕๔๓. มหาวทยาลยศลปากร. ผาทอพนเมองในภาคเหนอ. ในโครงการพฒนาผาพนเมองในทกจงหวด ของประเทศ. มหาวทยาลยศลปากร, ๒๕๔๓. วราวธ ผลานนท และคณะ. ผลการวจยการจดการความรภมปญญาทองถน : กรณศกษาผาไหม กาบบวบานบอน. อบลราชธาน : มหาวทยาลยราชภฏอบลราชธาน, ๒๕๔๙. วบลย ลสวรรณ. ผาไทย พฒนาการทางอตสาหกรรมและสงคม. กรงเทพฯ : อมรนทรพรนตงแอนดพบลชชง, ๒๕๓๐. วบลย ลสวรรณ. พจนานกรมหตถกรรมพนบานภาคเหนอ. กรงเทพฯ : เลฟแอนดลพเพรส, ๒๕๔๑. วสมย มโนมยพบลย และเพยาว อนศร. ผาซนทอมอ : วฒนธรรมสงทอทควรอนรกษของไทย. กรงเทพฯ : ส านกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต, ๒๕๓๘. ศร ผาสก, อจฉรา ภาณรตน, และเครอจต ศรบญนาค. สรนทรมรดกโลกทางวฒนธรรม ในประเทศไทย. สรนทร : ศนยวฒนธรรมจงหวดสรนทร ชมรมหตถกรรมพนบานไทย, ๒๕๓๖. ศนยวฒนธรรมจงหวดแพร โรงเรยนนารรตน. ผาทอตนจกเมองลอง. แพร : โรงพมพเมองแพรการพมพ, ๒๕๓๘. ศนยวฒนธรรมจงหวดแพร สารานกรมวฒนธรรมไทย ภาคเหนอ เลมท ๘, ๒๕๔๒. ส านกงานปลดกระทรวงวฒนธรรม. ผาไทย สายใยจากอดตสปจจบน กาวทนสโลกอนาคต ในเอกสารประกอบการประชมวชาการ. ๑๙ - ๒๐ เมษายน ๒๕๕๐. โรงแรมรอยลซต, กรงเทพฯ : ส านกงานปลดกระทรวงวฒนธรรม, ๒๕๕๐. ส านกงานพฒนาชมชนจงหวดนครราชสมา, ชยภม, บรรมย และสรนทร. ต านานผาไหมลาย เอกลกษณนครชยบรนทร. ม.ป.ท., ๒๕๕๓. ส านกงานพฒนาชมชนจงหวดสรนทร. กลมงานสงเสรมการพฒนาชมชน. ผาไหมชาตพนธเขมรสรนทรในโครงการสงเสรมการจดท าภมปญญาผาไหมยอมสธรรมชาต ของชาตพนธสรนทร. ส านกงานพฒนาชมชนจงหวดสรนทร, กรงเทพฯ : อาทตยโพรดกส กรป, ๒๕๕๓. ส านกงานมาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรม. ยกเลกและก าหนดมาตรฐานผลตภณฑชมชน ผากาบบว ฉบบท ๑๕๔๗. มปท , ๒๕๕๒.

๙๑

อทศ เมองแวง. เหลยวหลงแลหนาผารอยเอด. รอยเอด : สภาวฒนธรรมจงหวดรอยเอดและ ส านกงานวฒนธรรมจงหวดรอยเอด, ๒๕๕๐. อบลศร อรรถพนธ. การทอผาไหมพมเรยงสงขลา : สถาบนทกษณคดศกษา. มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ, ๒๕๓๔. กาญจนา แกวเทพ. การพฒนาแนววฒนธรรมชมชน. กรงเทพมหานคร: สภาคาทอลกแหง ประเทศไทยเพอการพฒนา, ๒๕๓๘. ฉตรทพย นาถสภาและพรพไล เลศวชา .วฒนธรรมหมบานไทยในอดต. กรงเทพมหานคร:

ส านกพมพสรางสรรค, ๒๕๓๗. ณฐพล ขนธชย. แนวความคดและทฤษฎในการพฒนาประเทศและการพฒนาชนบทใน การบรหารงานพฒนาชนบท. กรงเทพมหานคร: ส านกพมพโอเดยนสโตร, ๒๕๒๗. ประจวบ จนทรหมน. วฒนธรรมอสานและภมปญญาชาวบาน. เอกสารประกอบการเรยนการสอน

วชาวฒนธรรมทางเศรษฐกจของชมชน. มหาวทยาลยราชภฎศรสะเกษ, ๒๕๕๓. ปารชาต วลยเสถยร และคณะ. กระบวนการและเทคนคการท างานของนกพฒนา. กรงเทพมหานคร : โครงการเสรมสรางการเรยนรเพอชมชนเปนสข, ๒๕๔๖. พระมหาสทตย อาภากโร (อบอน). นวตกรรมการเรยนร : คน ชมชน และการพฒนา. กรงเทพมหานคร : โครงการเสรมสรางการเรยนรเพอชมชนเปนสข, ๒๕๔๘. ยศ สนตสมบต. มนษยกบวฒนธรรม. กรงเทพมหานคร : ส านกพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร, ๒๕๕๖. วรบรณ วสาทรสกล. กระบวนการพฒนาชนบทไทย. เอกสารประกอบการเรยน ภาควชาการพฒนาชมชน คณะสงคมสงเคราะหศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร. สนธยา พลศร. ทฤษฎและหลกการพฒนาชมชน. พมพครงท ๔. กรงเทพมหานคร :

โอ. เอส. ปรนตง เฮาส, ๒๕๔๕. สญญา สญญาววฒน. ทฤษฎและกลยทธการพฒนาสงคม. พมพครงท ๕. กรงเทพมหานคร : ส านกพมพแหงจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๗. สจตต วงษเทศ. พลงลาว ชาวอสาน มาจากไหน. กรงเทพมหานคร : ส านกพมพมตชน, ๒๕๔๙. เสร พงศพศ. แผนทชวต เขมทศชมชน. กรงเทพมหานคร : ส านกพมพพลงปญญา, ๒๕๕๕. อภชย พนธเสน. พฒนาชนบทไทย : สมทยและมรรค แนวคด ทฤษฎและภาพรวมของการ พฒนา. กรงเทพมหานคร : มลนธภมปญญา, ๒๕๓๙. อรณ เวยงแสง และคณะ. การตดตามและประเมนผลแบบมสวนรวม. กรงเทพมหานคร : โครงการเสรมสรางการเรยนรเพอชมชนเปนสข, ๒๕๔๘.

๙๒

อจฉรา ภาณรตนและคณะ. วฒนธรรมและเศรษฐกจชมชนอสาน.กรงเทพมหานคร : ส านกพมพสรางสรรค, ๒๕๕๕.

เอกวทย ณ ถลาง. ภมปญญาอสาน. พมพครงท ๒. กรงเทพมหานคร: ส านกพมพอมรนทร, ๒๕๔๔.

(๒) วทยานพนธ : กาญจนา เพชรวเศษ, การศกษาทมผลตอการตดสนใจซอผาทอพนเมองสรนทรของประชาชนทม

อาชพรบราชการในจงหวดสรนทร, วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยราชภฏสรนทร, ๒๕๔๖.

แกนจนทร มะลซอ, การออกแบบผลตภณฑจากผาทอไทใหญ บานใหมหมอกจาม อ าเภอแมอาย จงหวดเชยงใหม , วทยานพนธศกษาศาสตรมหาบณฑต บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยเชยงใหม ๒๕๔๖.

คนางค ชอช, กระบวนการเรยนรและสบทอดการทอผาไหมของผทรงภมปญญา อ าเภอนาโพธ จงหวดบรรมย, วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต, บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยราชภฏจนทรเกษม, ๒๕๔๗.

จงกล ผวด า, ปจจยทมอทธพลตอการตดสนใจซอผลตภณฑผาไหมของขาราชการ กรณศกษา : อ าเภอเมอง จงหวดกระบ, วทยานพนธบรหารธรกจมหาบณฑต, บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยราชภฏภเกต, ๒๕๔๙.

จรญญา สพาแลว, การทอผาของชาวละวาบานมดหลอง อ าเภอแมแจม จงหวดเชยงใหม. วทยานพนธศกษาศาสตรมหาบณฑต, บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยเชยงใหม, ๒๕๔๕.

จตตมา ปาลวฒน, การพฒนาหลกสตรโครงการวชาชพ เรอง การทอผาพนเมองระดบ ประกาศนยบตรวชาชพ, วทยานพนธศกษาศาสตรมหาบณฑต, บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยราชภฏพระนคร, ๒๕๔๙. ธนพร เวทยศรยานนท, ภมปญญาผาไหมของกลมชาตพนธเขมร บานทาสวาง อ าเภอเมอง

จงหวดสรนทร, วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต, บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยราชภฏสรนทร, ๒๕๔๘.

ธดารตน ศรศกดพาณชย, ปจจยทมผลตอการตดสนใจซอผาทอมอของผบรโภค ตามโครงการหนงต าบลหนงผลตภณฑ จงหวดสพรรณบร , วทยานพนธบรหารธรกจมหาบณฑต, บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยราชภฏพระนครศรอยธยา, ๒๕๔๘.

ธรพงษ วสนตดลก, รปแบบการพฒนาตลาดผาไหมและผลตภณฑไหมจงหวดบรรมย วทยานพนธบรหารธรกจมหาบณฑต, บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยราชภฏบรรมย, ๒๕๔๖.

๙๓

ธรศกด คศรรตน, การศกษาระบบบรหารการจดการธรกจผาไหมเพอพฒนาไปสระบบ พาณชยอเลกทรอนกส : กรณศกษากลมสตรสหกรณผาไหมปกธงชย บานทงจาน ต าบลงว

อ าเภอปกธงชย จงหวดนครราชสมา, วทยานพนธบรหารธรกจมหาบณฑต, บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยราชภฏบรรมย, ๒๕๔๗.

นงนช พนยาก, เศรษฐกจชมชน : กรณศกษาธรกจผากาบบว บานโนนสวาง ต าบลโนนสวาง อ าเภอกดขาวปน จงหวดอบลราชธาน, วทยานพนธบรหารธรกจมหาบณฑต, บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยราชภฏอบลราชธาน, ๒๕๔๙. บณฑตา ศรชยมล, การพฒนาแบบมสวนรวมสงเสรมการด าเนนงานวสาหกจชมชน

กลมทอผา หมท ๔ ต าบลโคกเจรญ อ าเภอโคกเจรญ จงหวดลพบร, วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต, บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยราชภฏเทพสตร, ๒๕๔๙.

ปราณ สทธศร. ศกษาการพฒนาธรกจคาผาของชมชนบานเสยว ต าบลหวงว อ าเภอยางตลาด จงหวดกาฬสนธ, วทยานพนธบรหารธรกจมหาบณฑต, บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยราชภฏมหาสารคาม, ๒๕๕๐.

ปารชาต ศรลอม. การศกษาความตองการหลกสตรทองถนการทอผาไหมแพรวา ของชมชนบานโพน อ าเภอค ามวง จงหวดกาฬสนธ , วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต ,

บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยราชภฏพบลสงคราม, ๒๕๔๓. พรรษมน คลงกลาง, พฒนาการของกลมสตรทอผา : กรณศกษาบานกางปลา

ต าบลชยพฤกษ อ าเภอเมอง จงหวดเลย. วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต, บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยราชภฏเลย, ๒๕๔๘.

ไพรช ปรโสตะโย, ปญหาการทอผาไหมเพอการคาของกลมแมบานในเขตอ าเภอ พยคฆภมพสย จงหวดมหาสารคาม, วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต, บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยราชภฏมหาสารคาม, ๒๕๕๐.

วภารตน ตณฑละเกษม. คานยมทมตอผาขดของบคลากรในวทยาลยอาชวศกษา อดรธาน. วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต, บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยรามค าแหง, ๒๕๔๗.

วลาวลย เมองโคตร. การศกษาโอกาสทางการตลาดของผลตภณฑผากาบบว : กรณศกษาจงหวดอบลราชธาน. วทยานพนธบรหารธรกจมหาบณฑต มหาวทยาลยราชภฏอบลราชธาน, ๒๕๔๘. สนธศกด สรอยผาบ. ปจจยทมผลตอการด าเนนงานธรกจชมชน กรณศกษา :

กลมอาชพทอผาไหมบานภ ต าบลบานเปา อ าเภอหนองสง จงหวดมกดาหาร, วทยานพนธบรหารธรกจมหาบณฑต, บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยราชภฏบรรมย, ๒๕๔๗.

๙๔

อดลย คามดษฐ. หตถกรรมผาไหมมดหมบานเหลาเหนอ อ าเภอชนบท จงหวดขอนแกน วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต, บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยราชภฏเลย, ๒๕๔๙.

อภวนท ศรปลง. การด าเนนงานธรกจภมปญญาชาวบาน : กรณศกษาธรกจผาแพรวา บานโพน ต าบลโพน อ าเภอค ามวง จงหวดกาฬสนธ, วทยานพนธบรหารธรกจมหาบณฑต, บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยราชภฏมหาสารคาม, ๒๕๔๖.

อมรา จวาลกษณ, ผาฝายยอมสธรรมชาตกบวถชมชนบานพงษ ต าบลบรบรณ อ าเภอสชมพ จงหวดขอนแกน, วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต, บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยราชภฏเลย, ๒๕๔๙.

ไมตร เกตขาว. การศกษาลวดลายผาตนจกในภาคเหนอตอนลางของประเทศไทย. วทยานพนธปรญญามหาบณฑต, บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ, ๒๕๔๐.

(๓) ภาษาองกฤษ : Kotler, p. Marketing Management. Englewood Cliffs, N.J. : Prentice Hall, 1988. Kotler, p. and others. Marketing Management. Sigapore : Prentice Hall, 1996. Yamane, Taro. Statistics An Introductory Analysis. 3rh ed. New York : Harper& Row,

1973. Batten T.R. Community and Their Development. London : Oxford University Press, 1959. Bert, c. Reacting a Value-Added Community : The Effect of a Planning Curriculum on Rural Community Community Residents Engaged in Economic Development Planning. Idaho : University of Idaho, 1987. Cartledge, Daniel M. Taming the mountain : Human Ecology. Indigenous Knowledge, and Sustainable Resource Management in the Doko Gamo Society of Ethiopia. Florida : University of Florida, 1996. Cho, Sungsook. Community Policies Influencing Safety and Economic Development : A Dynamic Simulation Study. Washington D.c. : University In St. Louis, 2006. Cohen, John m and Norman T. Uphoff. “The Concept of Participation,” in Participatory Development Activities At Local Level Case Studies in Villages of Central Thailand. Bangkok Division of Human Settlement Development, Asian : Asian Institute of Technology, 1992.

๙๕

Cry, Tim. Astudv I Ecoomics And Religion : The relationship Buddhism And Capitalism In Thailand. Canada : Dalhouse University Canada, 1998. Darlington, Sunsan Marie. Taming the Mountain : Human Ecology. Indigenous Knowledge. and Sustainable Resource Management in the Doko Gamo Society of Ethiopia. Florida : University of Florida, 1990. Davies, JohnR. Life in a Lisu Village. Britain : Footleese Books, Great Britain, 1994. Hayami, Yoko. “Emlodied Power of Prophets and Monks : Dynamics of Religion among Karen in Thailand,” in Paper from International Workshop Inter-Ethic Relations in the Making of Mainland Southeast Asia and Southwester China, Bangkok : Chiang Tung, Myanmar and Chiang Rai, Thailand, 2006. Hindess, Taming. The Mountain : Human Ecology. Indigenous Knowledge, and Sustainable Resource Management in the Doko Gamo Society of Ethiopia. Florida : University Kataoka, Tatsuli. The Formation of Ethnic and National Identity : A Case Study of The Lahu in Thailand. Japan : Kyushu University Japan, 2002. LaVigne, L. “The concept of participation,” in Participatory Development Activities At Local Level Case Stodies in Villages of Central Thailand Bangkok Division of Human Settlement Development, p. 21-22. Bangkok : Asian Institute of Technology, 2006. Leeray, Taming The Mountain : Human Ecology. Indigenous Knowledge, and Sustainable Resource Management in the Doko Gamo Society of Ethiopia. Florida : University of Florida, 1999. Leshan, Tan. “Red Lotas in the Twenty-First : Cinemas in the Lao Performing Art,” New theatre Quarterly. 21(1) : 276 ; October, 1950. Rideout, Frederick Davud. School-based Management for Small in Newfoundland and Labrador. Bangkok : Asian Institute of Technology, 1997. Saul, Rebecca Leigh. Who Knows the Forest? Indigenous Knowledge and Forest Management in Mid-hills Nepal. Canada : University of Alberta Canada, 1994. Schuler, R.S., P.J. Dowling and Cieri. H. De. “Integrative Framework of Strategic International Human Reource Management,” in International Journal of Human Resource Management, Bangkok : Asian Institute of Technology, 1993.

๙๖

Somboon Thanasook. CHUAN-TANI OR LIMA CLOTH : Through the thread of Time. Bangkok : James H.W.Thompson Foundation, 2004. Tim, T. “The Concept of Participation’’ in Participatory Development Activities At Local Level Case Stadies in Villages of Central Thailand Bangkok Division of Human Settlement Development, Bangkok : Asian Institate of Technology, 1994. Withers, Sarah. Local Curriculum Development and Place-based Education. Bangkok : Asian Institate of Technology, 2004 Wold, Cameron L. ReatiCng a Value-Added Community : The Effect of a Planning Curriculum on Rural Community Community Residents Engaged in Economic Development Planning. Idaho : University of Idaho, 2006.

ภาคผนวก

ภาคผนวก ก แบบสมภาษณเพอการวจย

๙๙

แบบสมภาษณเพอการวจย เรอง การอนรกษและพฒนาภมปญญาการทอผาไหมของกลมทอผาไหม บานดนาหนองไผ ต าบลนาหนองไผ อ าเภอชมพลบร จงหวดสรนทร

.......................................................

ค าชแจง : ๑. แบบสมภาษณเรอง “การอนรกษและพฒนาภมปญญาการทอผาไหมของกลมทอผา

ไหมบานดนาหนองไผ ต าบลนาหนองไผ อ าเภอชมพลบร จงหวดสรนทร” น เปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรพทธศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการพฒนาสงคม มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย โดยมวตถประสงคเพอทราบถงแนวทางในการอนรกษและพฒนาภมปญญาการทอผาไหมของกลมทอผาไหม บานดนาหนองไผ ต าบลนาหนองไผ อ าเภอชมพลบร จงหวดสรนทร

๒. แบบสมภาษณนแบงออกเปน ๒ ตอน คอ ตอนท ๑ ขอมลทวไปของผใหสมภาษณ ตอนท ๒ แบบสมภาษณเชงลกทเกยวของกบการด าเนนการอนรกษและพฒนาภมปญญา

การทอผาไหมของกลมทอผาไหม บานดนาหนองไผ ต าบลนาหนองไผ อ าเภอชมพลบร จงหวดสรนทร

๓. ขอมลทไดจากการสมภาษณในครงนจะน าไปใชในการศกษาวจยเทานน จะไมมผลเสยตอผใหสมภาษณแตอยางใด ดงนน กรณาตอบแบบสมภาษณทกขอและโปรดใหขอมลทชดเจนและตรงกบความเปนจรงมากทสด

ขอบขอบคณทใหความรวมมอในการตอบแบบสมภาษณ

(พระครประภทรสตธรรม) นสตหลกสตรพทธศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการพฒนาสงคม

มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๑๐๐

ตอนท ๑ ขอมลสวนตวของผใหสมภาษณ ๑. วน/เดอน/ป ทใหสมภาษณ...................................สถานท............................................ ๒. ชอ.................................ฉายา...................................นามสกล.................................... ๓. อาย..............................ต าแหนง................................................................................. ทอย...........................................................................................................................

ตอนท ๒ ค าถามเกยวกบการด าเนนการอนรกษและพฒนาภมปญญาการทอผาไหมของกลมทอผาไหม บานดนาหนองไผ ต าบลนาหนองไผ อ าเภอชมพลบร จงหวดสรนทร

๑. การทอผาไหมของบานดนาหนองไผ มความเปนมาและไดรบการสบทอดอยางไรบาง ๒. กลมทอผาไหม บานดนาหนองไผ มการเรมด าเนนการมาตงแตเมอใดและมวธด าเนนการอยางไรบาง ๓. กลมทอผาไหม บานดนาหนองไผ มการอนรกษและพฒนาภมปญญาการทอผาไหมของกลมดวยวธการใดบาง ๔. กลมทอผาไหม บานดนาหนองไผ มปญหาและอปสรรคทขนจากการอนรกษและพฒนาภมปญญาการทอผาไหมของกลมอยางไรบาง ๕. กลมทอผาไหม บานดนาหนองไผ มวธการแกปญหาและอปสรรคทเกดขนกบกลม อยางไรบาง

ภาคผนวก ข หนงสอขอความอนเคราะหสมภาษณเชงลก

๑๐๒

๑๐๓

๑๐๔

๑๐๕

๑๐๖

๑๐๗

๑๐๘

๑๐๙

๑๑๐

๑๑๑

๑๑๒

๑๑๓

๑๑๔

๑๑๕

๑๑๖

๑๑๗

๑๑๘

๑๑๙

๑๒๐

๑๒๑

๑๒๒

๑๒๓

๑๒๔

๑๒๕

๑๒๖

๑๒๗

๑๒๘

๑๒๙

๑๓๐

๑๓๑

๑๓๒

๑๓๓

๑๓๔

ภาคผนวก ค ขอบงคบกลมวสาหกจชมชนกลมสตรทอผาไหมลายยกดอก

บานดนาหนองไผ

๑๓๖

ขอบงคบ กลมวสาหกจชมชนกลมสตรทอผาไหมลายยกดอก

พ.ศ. 2555

******************************************************************************

หมวดท 1 ชอ ประเภทและทตงส านกงาน

ขอ 1. ชอ ประเภทและทตงส ำนกงำน ชอ วสาหกจชมชนกลมสตรทอผาไหมลายยกดอก ประเภทธรกจ ผาไหมลายยกดอก

ทตงส านกงาน 23 หม 1 บ.ดนาหนองไผ ต.นาหนอองไผ อ.ชมพลบร จ.สรนทร 32190

ทองทด าเนนงาน บานดนาหนองไผ กลม วสาหกจชมชนกลมสตรทอผาไหมลายยกดอก ไดรบการจดทะเบยนกลมเมอวนท 18 พ.ค. 2549 กบ ส านกงานเกษตรชมพลบร ตราของกลม ตราของกลมวสาหกจชมชนกลมสตรทอผาไหมลายยกดอกรปลกษณะดงตอไปน

(ประกอบค าอธบายตางๆ) ชอและทอยของกลมอยในวงกลม

๑๓๗

หมวด 2 ทน

ขอ 2. ทมาของทน กลมหาทนเพอด าเนนงานตามวตถประสงคดงตอไปน (1) ออกหน (2) รบฝากเงนจากสมาชก (3) กยมเงนและรบเงนจากการออกตวสญญา ใชเงนและตราสารการเงนอยางอน (4) สะสมทนส ารองและทนอนๆ (5) รบเงนอดหนนหรอทรพยสนทมผยกให

หน ขอ 3. การออกหนกลม มมลคาหนละ10 บาท ขอ 4. การถอหน สมาชกตองถอหนในกลมดงตอไปน (1) ถอหนเมอแรกเขาเปนสมาชกอยางนอยคนละ10 หน (2) ถอหนตามสวนแหงเงนก ในอตราหาหนตอจ านวนเงนกทกๆ หนงพนบาท เศษของหนงพนบาท ใหถอเปนหาหน เวนแตการกคราวนนสมาชกขอรบเปนสงของกใหงดเวนการถอหนเพมได สมาชกถอหนครงแรกคนละ 100 บาท คาสมคร 150 บาท (3) นอกจากถอหนตาม (1) และ (2) แลว สมาชกยอมจะขอถอหนเพมขนอกเมอใดกยอมท าได โดยแสดงความจ านงเปนหนงสอหนงสอตอคณะกรรมการด าเนนการ แตจ านวนหนทงหมดตองไมเกนหนงในหาของหนทช าระแลวทงหมด สมาชกจะโอนหนหรอถอนหนในระหวางทตนเปนสมาชกอยไมไดในระหวางทสมาชกภาพของสมาชกยงไมสนสด กลมยงไมตองสงเงนคาหนของสมาชกเพอช าระหนแกเจาหนของสมาชกนน ขอ 5. การช าระคาหน สมาชกตองช าระคาหนเปนเงนสดโดยถอปฏบตดงน (1) การช าระคาหนตาม ขอ 4. (1) และขอ 4. (3) นนจะตองช าระเตมมลคาหนในคราวเดยวกนภายในเวลาทคณะกรรมการด าเนนการก าหนด ขอ 6. การโอนหนของสมาชก การโอนหนซงสมาชกถออยในกลมจะท าไดโดยเงอนไขดงตอไปน (1) สมาชกผโอนไดออกจากกลม และจะโอนหนซงช าระเตมมลคาแลวเทานน (2) สมาชกผโอนไมมหนสนของตนซงตองรบผดชอบตอกลมโดยตรง (3) ผรบโอนตองเปนสมาชกในกลมน หรอผสมครซงคณะกรรมการด าเนนการตกลงใหรบเขาเปนสมาชกแลว การโอนหนตองท าเปนหนงสอตามแบบทกลมก าหนดไว โดยลงลายมอชอผโอนและผรบโอนมพยานอยางนอยสองคนรบรองลายมอชอนนๆ

๑๓๘

เมอกลมไดสอบสวนพจารณาแลวปรากฏวา การโอนหนไดกระท าโดยถกตองและครบถวนตามเงอนไขดงกลาวขางตน และไดจดแจงการโอนทงชอและทอยของผรบโอนลงในทะเบยนแลวเสรจ จงเปนอนรบรองการโอนหนนนๆ ขอ 7. การแจงความจ านงเพอโอนหน สมาชกซงประสงคจะโอนหนโดยถกตองตามเงอนไขทก าหนดในขอ 6. (1) และ (2) แตตนไมอาจหาสมาชกผรบโอนไดจะแจงความจ านงเพอโอนหนไวตอกลมเปนหนงสอกได เมอกลมไดรบแจงเชนนนแลวถามสมาชกอนมาขอถอหน กลมจะจดใหท าความตกลงกนโอนหนซงรบแจงความจ านงไวนนกอนการออกหนใหม ขอ 8. การแจงยอดจ านวนหน กลมจะแจงยอดจ านวนหนทสมาชกช าระเตมมลคาแลวใหสมาชกแตละคนทราบทกสนปทางบญชกลม

หมวด 3

กำรด ำเนนงำน ขอ 9. การด าเนนงาน การด าเนนงานของกลมตองท าธรกจกบสมาชกโดยการใหเงนกรวมกนผลต รวมกนซอ รวมกนขาย รวมกนแกปญหาอยางใดอยางหนง เพอชวยเหลอซงกนและกน และเปดโอกาสใหสมาชกไดชวยเหลอตนเองตามก าลงความสามารถ

กำรรบฝำกเงน ขอ 10. การรบฝากเงน กลมอาจรบฝากเงนประเภทออมทรพย หรอประเภทประจ าจากสมาชกหรอกลมอนไดตามระเบยบของกลม ขอก าหนดเกยวกบการฝาก ดอกเบย การถอนเงนฝากและอนๆ ใหเปนไปตามทก าหนดไวในระเบยบของคณะกรรมการกลม ใหกลมด ารงสนทรพยสภาพคลองตามหลกเกณฑ และวธการทก าหนดในกฎกระทรวง

กำรใหเงนก ขอ 11. การใหเงนก เงนกนนอาจใหไดแก คณสมบตของผก (1) สมาชกของกลม กลมวสาหกจชมชนกลมสตรทอผาไหมลายยกดอก (2) กลมเครอขาย วงเงนก

(1) สมาชกกไดไมเกนรายละ 200,000 บาท (2) อตราดอกเบย ดอกเบยรอยละ 8 บาท/ป (หมายเหต อตราดอกเบยบวก 3

บาทมาจากธนาคาร) (3) ก าลงผลตการตอวงเงนก

- ผลตไดจ านวน 40 ชด กไดไมเกน 50,000 บาท/ป - ผลตไดเกนจ านวน 40 ชด ขนไป ใหกเพมไดตามอตราการผลต แตไมเกนรายละ 2000,000 บาท

๑๓๙

(4) หลกค าประกนวงเงนก - วงเงนกไมเกน 100,000 บาท ใหมผค าประกน 2 คน - วงเงนกเกน 100,00 บาท ใหมผค าประกน 4 คน (5) คณะกรรมการ - นางส ารวล สดาปน ประธาน - นางวนเพญ ขวญลา รองประธาน - นางเฉลา ภมสข เลขานการ - นางรงนภา พมพแพน ผชวยเลขานการ - นางกษมล หลนโนนแดง เหรญญก - นางทองมวน ออนพทธรา ผชวยเหรญญก - นางระเบยบ ค าเภา การตลาด - นางอรณ บญขาว ผชวยการตลาด - นางบญเลยง กอแกว ประชาสมพนธ - นางสมาล มะลงาม ปฏคม - นางสาววรศรา บญใส กรรมการ - นางบวทอง บญใส กรรมการ

การใหเงนกแกสมาชกนน ใหคณะกรรมการด าเนนการมอ านาจพจารณาวนจฉยใหเงนกไดตามขอบงคบนและตามระเบยบของกลม วสาหกจชมชนกลมสตรทอผาไหมลายยกดอก ขอก าหนดตางๆเกยวกบหลกเกณฑการพจารณาวนจฉยใหเงนก ประเภทและจ ากดแหงเงนก หลกประกนส าหรบเงนก ล าดบแหงการใหเงนก การก าหนดอตราดอกเบยเงนก การสงช าระหนเงนก การควบคมหลกประกน การเรยกคนเงนกและอนๆ ใหเปนไปตามทก าหนดไวในระเบยบของกลม การใหเงนกแกกลมอนนน คณะกรรมการด าเนนงานจะพจารณาใหกไดตอเมอกลมมเงนทนเหลอจากการใหเงนกแกสมาชกแลว ตามระเบยบของกลม วสาหกจชมชนกลมสตรทอผาไหมลายยกดอก ทไดรบความเหนชอบ สมาชก หรอกลมอนซงประสงคจะขอกเงนจากกลม วสาหกจชมชนกลมสตรทอผาไหมลายยกดอก ตองเสนอค าขอกตามแบบและระเบยบของกลม วสาหกจชมชนกลมสตรทอผาไหมลายยกดอก ทก าหนดไว ขอ 12. ความมงหมายแหงเงนก เงนกซงใหแกสมาชกไมวาประเภทใดๆจะใหไดแตเฉพาะเพอการอนจ าเปน หรอมประโยชนตามทคณะกรรมการด าเนนการเหนสมควร ใหคณะกรรมการด าเนนการสอดสอง และกวดขนการใชเงนกของสมาชกใหตรงตามความมงหมายทใหเงนกนน

๑๔๐

กำรฝำกหรอกำรลงทนของกลม ขอ 13. การฝากหรอการลงทนของกลม เงนของกลมนนกลมอาจฝากหรอลงทนไดตามทก าหนดไวในวตถประสงคของกลม โดยใหค านงถงความมนคงและประโยชนสงสดทกลมหรอสมาชกจะไดรบ

กำรกยมเงนหรอกำรค ำประกน ขอ 14. วงเงนกยมหรอการค าประกน ทประชมใหญอาจก าหนดวงเงนกยม หรอการค าประกนส าหรบปหนง ๆ ไวตามทจ าเปนและสมควรแกการด าเนนงาน วงเงนซงก าหนดดงวานตองไดรบความเหนชอบจากคณะกรรมการ ถาทประชมใหญยงมไดก าหนดหรอคณะกรรมการกลมยงมไดใหความเหนชอบวงเงนกยมหรอการค าประกนส าหรบปใด กใหใชวงเงนกยมส าหรบปกอนไปพราง ขอ 15. การกยมเงนหรอการค าประกน กลมอาจกยมเงนหรอออกตวสญญาใชเงนหรอตราสารการเงน หรอโดยวธอนใดส าหรบใชเปนทนด าเนนงานตามวตถประสงคไดตามทคณะกรรมการด าเนนการเหนสมควร ทงน จะตองอยภายในวงเงนกยมหรอการค าประกนประจ าตามขอ 14.

กำรเงนและกำรบญชของกลม ขอ 16. การลงลายมอชอแทนกลม การลงลายมอชอเพอใหมผลผกพนกลม ในกจการเกยวกบบคคลภายนอก ใหประธานกรรมการ หรอรองประธานกรรมการ หรอเลขานการหรอเหรญญก และผจดการ หรอผปฎบตหนาทแทนผจดการรวมสองคนเปนผลงชอแทนกลมในเอกสารทงปวงได คณะกรรมการด าเนนการจะมอบหมายใหกรรมการด าเนนการคนหนงหรอหลายคนหรอผจดการท าการแทนกได และใหเปนไปตามทมอบหมายนน การลงลายมอชอแทนกลม ตามความในวรรคหนงและวรรคสอง ตองประทบตราของกลม (ถาม) เปนส าคญดวย ขอ 17. การเงนของกลม คณะกรรมการด าเนนการตองด าเนนการในทางอนสมควรเพอใหการเงนของกลมเปนไปโดยเรยบรอยและเกดประโยชนแกกลม ซงรวมทงในขอตอไปน (1) การรบจายและการเกบรกษาเงนของกลม ใหเปนไปตามทก าหนดไวในระเบยบของกลม (2) การรบจายเงนของกลมตองกระท าทส านกงานของกลมเทานนเวนแตมกรณอนจ าเปนทไมอาจปฏบตได ใหคณะกรรมการด าเนนการพจารณาก าหนดวธปฏบตไดตามสมควร ขอ 18. การบญชของกลม ใหกลมจดใหมการท าบญชตามแบบและรายการทคณะกรรมการและกลมก าหนด และเกบรกษาบญชและ เอกสารประกอบการลงบญชไวทส านกงานกลมภายในระยะเวลาทคณะกรรมการกลมก าหนด ใหบนทกรายการในบญชเกยวกบกระแสเงนสดของกลมในวนทเกดเหตนน ส าหรบเหตอนทไมเกยวกบกระแสเงนสด ใหบนทกรายการในสมดบญชในสามวนนบแตวนทมเหตอนจะตองบนทกรายการนนและการลงบญชตองมเอกสารประกอบการลงบญชทสมบรณโดยครบถวน

๑๔๑

ใหกลมจดท างบดลอยางนอยครงหนงทกรอบสบสองเดอนอนจดวาเปนรอบปทางบญชของกลม ซงตองมรายการแสดงสนทรพย หนสนและทนของกลมกบทงบญชก าไรขาดทนตามแบบทคณะกรรมการกลมก าหนด วนสนปทางบญชของกลมใหสนสด ณ วนท 31 มนาคม ของทกป ขอ 19. การเสนองบดลตอทประชมใหญ ใหคณะกรรมการด าเนนการเสนองบดล ซงคณะกรรมการสอบบญชไดตรวจสอบและรบรองแลวเพออนมตในทประชมใหญ ภายในหนงรอยหาสบวนนบแตวนสนสดปทางบญช ใหคณะกรรมการด าเนนการเสนอรายงานประจ าปแสดงผลการด าเนนงานของกลมตอทประชมใหญดวยในคราวทเสนองบดล อนง ใหเกบรกษารายงานประจ าปแสดงผลการด าเนนงานของกลม งบดล พรอมทงขอบงคบ ระเบยบและกฎหมายวาดวยกลมไว ณ ส านกงานของกลม ขอ 20. ทะเบยนและเอกสารของกลม ใหกลมมทะเบยนสมาชก ทะเบยนหนสมดรายงานการประชม ตลอดจนทะเบยนอนๆ ตามทคณะกรรมการด าเนนงานเหนสมควรใหมขน

ก ำไรสทธประจ ำป ขอ 21. การจดสรรก าไรสทธประจ าป เมอสนปทางบญชและไดปดบญชตามมาตรฐานการสอบบญชทรบรองทวไปแลว ปรากฏวากลมมก าไรสทธ ก าไรสทธประจ าปทเหลอจากการจดสรรตามความในวรรคกอนนน ทประชมใหญอาจจดสรรไดดงตอไปน (1) เปนเงนปนผลตามหนทช าระแลวใหแกสมาชก แตตองไมเกนอตราทก าหนดในกฎกระทรวง โดยคดใหตามสวนแหงระยะเวลา อนง ถากลมถอนทนรกษาระดบอตราเงนปนผลตาม (4) ออกจายเปนเงนปนผลส าหรบปใดดวย จ านวนเงนปนผลทงสนทจายส าหรบปนนกตองไมเกนอตราดงกลาวมาแลว ในกรณค านวณเงนปนผลตามหน ใหถอวาหนทสมาชกไดช าระตอกลมภายในวนทหาของเดอน มระยะเวลาส าหรบค านวณเงนปนผลใหตงแตเดอนถดไป (2) เปนเงนเฉลยคนใหแกสมาชกตามสวนธรกจทสมาชกไดท าไวกบธรกจในระหวางป (3) เปนเงนโบนสแกกรรมการและเจาหนาทของกลมไมเกนรอยละ 15 ของก าไรสทธ (4) เปนทนรกษาระดบอตราเงนปนผล ไมเกนรอยละสองแหงทนเรอนหนของกลมตามทมอยในวนสนปนน ทนรกษาระดบอตราเงนปนผลนจะถอนไดโดยมตแหงทประชมใหญ เพอจายเปนเงนปนผลตามหน ตาม(1) (5) เปนทนเพอการศกษาอบรมสมาชกหรอกรรมการกลม ไมเกนรอยละ 20 ของก าไรสทธ ตามระเบยบของกลม (6) เปนทนสาธารณประโยชนไมเกนรอยละ 5 ของก าไรสทธ ตามระเบยบของกลม

๑๔๒

(7) เปนทนสวสดการหรอการสงเคราะหตามสมควรแกสมาชกและครอบครวไมเกนรอยละ10 ของก าไรสทธตามระเบยบของกลม (8) เปนทนเพอจดตงส านกงานหรอทนอน ๆ เพอเสรมสรางความมนคงใหแกกลม (9) ก าไรสทธสวนทเหลอ (ถาม) ใหจดสรรเปนทนส ารองทงสนและปนผลแกสมาชก 2 0 % (10) เปนเงนประกนความเสยง รอยละ 5 % (11) เปนเงนสมทบเขากองทน รอยละ 15 % (12) เปนเงนบรหารจดการกลม รอยละ 10 %

ทนส ำรอง ขอ 22. ทมาแหงทนส ารอง นอกจากจดสรรตามก าไรสทธตามขอ 21. แลว บรรดาเงนอดหนนหรอทรพยสนทมผยกใหแกกลม ถาผยกใหมไดก าหนดวาใหใชเพอการใด ใหจดสรรเงนอดหนนหรอทรพยสนนนเปนทนส ารองของกลม อนง จ านวนเงนทกลมพงจายแกบคคลใดกตาม ถาไมมการเรยกรองจนพนก าหนดอายความสมทบจ านวนเงนนนเปนทนส ารอง ก าไรสทธประจ าปของกลมซงคณะกรรมการด าเนนการเสนอแนะใหทประชมใหญจดสรรตามขอ 21. หากทประชมใหญพจารณาแลวเหนวา รายการใดไมสมควรจดสรรหรอตดจ านวนใหนอยลงกด ยอดเงนจ านวนดงกลาวใหสมทบเปนทนส ารองทงสน ขอ 23. สภาพแหงทนส ารอง ทนส ารองยอมเปนของกลมโดยสวนรวม สมาชกจะแบงปนกนไมได หรอจะเรยกรองแมสวนใดสวนหนงกไมได ทนส ารองนจะถอนจากบญชใดเพอชดเชยการขาดทนอนหากบงเกดขน หรอเพมจดสรรเขาบญชทนส ารองใหแกกลมใหมทไดจดทะเบยนแบงแยกจากกลมเดม

หมวด 4 สมำชก

ขอ 24. สมาชก สมาชกกลมนคอ (1) ผทมชอและลงรายมอชอในบญชรายชอซงจะเปนสมาชกของกลมและไดช าระคาหนตามจ านวนทจะถอครบถวนแลว (2) ผทไดรบเลอกเขาเปนสมาชกตามขอบงคบทไดลงลายมอซงในทะเบยนสมาชก และไดช าระคาหนตามจ านวนทจะถอครบถวนแลว ขอ 25. คณสมบตของสมาชก สมาชกตองมคณสมบตดงตอไปน (1) ตงบานเรอนและด าเนนงานเกษตรกรรมอยในทองทด าเนนงานของกลม วสาหกจชมชนกลมสตรทอผาไหมลายยกดอก (2) เปนบคคลธรรมดาและบรรลนตภาวะ (3) เปนผซอสตย มชอเสยงด ขยนขนแขงในการประกอบอาชพและรจกประหยด (4) ไมเปนคนไรความสามารถ หรอเสมอนไรความสามารถ (5) ไมเปนบคคลลมละลายหรอเปนผมหนสนลนพนตว

๑๔๓

(6) ไมเปนผเคยถกใหออกจากองคกรใดๆ โดยมความผด เวนแตพนก าหนดสองปนบแตวนทถกออก ขอ 26. การเขาเปนสมาชก ผสมครเปนสมาชกตามขอบงคบตองยนใบสมครถงกลมตามแบบทก าหนดไว เพอคณะกรรมการด าเนนการพจารณา ผสมครจะตองมถนทอยหรอหมบานใกลเคยงกน ทงนใหยนใบสมครดงกลาวในวรรคแรกผานประธานกลมเพอเสนอทประชมคณะกรรมการด าเนนการกลม พจารณา เมอทประชมคณะกรรมการด าเนนการกลม ไดพจารณาปรากฏวาผสมครมคณสมบตถกตองตามขอ 25. ทงทประชมกลมเหนสมควรและลงมตรบรองตามคะแนนเสยงไมนอยกวาสองในสามแหงจ านวนผเขาประชมแลว คณะกรรมการด าเนนการจงรบผสมครนนได เมอทประชมคณะกรรมการด าเนนการกลมไดพจารณารบรองวาผสมครมคณสมบตถกตองตามทก าหนดไวในขอ 25. ทงเหนเปนการสมควรรบเขาเปนสมาชกได กใหแจงผสมครนนลงลายมอชอของตนในทะเบยนสมาชกกบช าระคาธรรมเนยมแรกเขาและช าระคาหนตามจ านวนทจะถอจนครบถวนแลว จงถอวาไดเขาเปนสมาชกของกลมในสงกดกลมซงรบรองนน ใหคณะกรรมการด าเนนการของกลมเสนอเรองการรบสมาชกเขาใหมใหทประชมใหญในคราวถดไปทราบ ถาคณะกรรมการด าเนนการไมยอมรบผสมครเขาเปนสมาชกดวยเหตใด ๆ เมอผสมครรองขอกใหคณะกรรมการด าเนนการน าเรองเสนอทประชมใหญเพอวนจฉยชขาด มตแหงทประชมใหญใหเขารบเปนสมาชกในกรณดงวาน ใหถอเสยงไมนอยกวาสองในสามของสมาชกหรอผแทนสมาชกซงมาประชม

กำรขำดจำกสมำชกภำพ ขอ 27. การขาดจากสมาชกภาพ สมาชกยอมขาดจากสมาชกภาพเพราะเหตใด ๆ ดงตอไปน (1) ตาย (2) ลาออก (3) ขาดคณสมบตตามขอ 25. (4) ถกใหออกจากกลม ขอ 28. การลาออกจากกลม สมาชกผไมมหนสนอยตอกลมในฐานะผก หรอผค าประกน หรอหนสนอนทผกพนจะตองช าระตอกลม อาจลาออกจากกลมไดโดยแสดงความจ านงเปนหนงสอตอคณะกรรมการด าเนนการ และเมอคณะกรรมการด าเนนการไดสอบสวนพจารณาเหนวาเปนการชอบดวยขอบงคบและอนญาตแลว จงใหถอวาออกจากกลมได

คณะกรรมกำร 1. คณะกรรมการทงหมดของกลม วสาหกจชมชนกลมสตรทอผาไหมลายยกดอก อยในวาระของการปฏบตงาน 5 ป 2. การลาออกของกรรมการตองไดรบความเหนชอบจากทประชมคณะกรรมการ โดยมมตเหนชอบ 2 ใน 3

๑๔๔

3. คณะกรรมการอาจมมตใหกรรมการคนใดคนหนงออกจากต าแหนงได ถากรรมการผนนกระท าความผดอนกอใหเกดความเสยหายตอองคกร หรอกระท าการอนเปนทเสยหายตอสงคมสวนรวม ในการประชมคณะกรรมการอ านวยการ ตองมกรรมการอ านวยการประชมไมนอยกวากงหนงของจ านวนกรรมการอ านวยการทงหมด จงจะเปนองคประชม ขอวนจฉยทงปวงของคณะกรรมการอ านวยการ ใหเสนอคณะกรรมการด าเนนการในการประชมคราวถดไปทราบ ขอ 29. อ านาจหนาทของคณะกรรมการอ านวยการ ใหคณะกรรมการอ านวยการเปนผด าเนนกจการแทนคณะกรรมการด าเนนการตามทไดรบมอบหมาย และตามกฎหมาย ขอบงคบระเบยบ มต และค าสงของกลม ซงรวมทงนาขอตอไปน (1) ควบคมในเรองการรบเงน การจายเงน การสะสมเงน การฝากและการเกบรกษาเงนใหเปนไปตามขอบงคบ และระเบยบของกลม (2) ควบคมการจดท าบญช และทะเบยนตางๆ ของกลมใหถกตองครบถวนและเปนปจจบนอยเสมอ (3) ควบคมดแล เกบรกษาเอกสารหลกฐานตางๆ ตลอดจนทรพยสนของกลมใหอยในสภาพอนดและปลอดภย และพรอมทจะใหผเกยวของตรวจสอบไดทนท (4) เสนอแนะคณะกรรมการด าเนนการในการปรบปรง และแกไขการบรหารงานของกลม (5) ควบคมดแลการจดท างบดลรวมทงบญชก าไรขาดทนและรายงานประจ าปแสดงผลการด าเนนงานของกลมเสนอคณะกรรมการด าเนนการพจารณา เพอเสนอตอทประชมใหญอนมต (6) พจารณาการจดสรรก าไรสทธประจ าปของกลม เสนอตอคณะกรรมการด าเนนการพจารณาเสนอใหทประชมใหญอนมต (7) พจารณาแผนงานและงบประมาณรายจายประจ าปของกลมเสนอตอคณะกรรมการด าเนนการพจารณา และเสนอทประชมใหญอนมต (8) ท านตกรรมตางๆ เกยวกบการด าเนนงานของกลมตามทคณะกรรมการด าเนนการมอบหมาย ขอ 30. คณะกรรมการเงนก คณะกรรมการด าเนนการอาจตงคณะกรรมการเงนก จ านวน 3 คน โดยใหมต าแหนงประธานกรรมการคนหนง และเลขานการคนหนง นอกนนเปนกรรมการ คณะกรรมการเงนกใหอยในต าแหนงไดเทากบก าหนดเวลาของคณะกรรมการด าเนนการซงตงคณะกรรมการเงนกนน ใหคณะกรรมการเงนกประชมกนตามทมกจธระ แตจะตองมการประชมกนเดอนละครงเปนอยางนอย และใหประธานกรรมการเงนก หรอเลขานการนดเรยกประชมได ในการประชมคณะกรรมการเงนก ตองมกรรมการเงนกเขาประชมไมนอยกวากงหนงของจ านวนกรรมการเงนกทงหมด จงจะเปนองคประชม

๑๔๕

ขอวนจฉยทงปวงของคณะกรรมการเงนก ใหน าเสนอคณะกรรมการด าเนนการทราบในการประชมคราวถดไป ขอ 31. อ านาจหนาทของคณะกรรมการเงนก ใหคณะกรรมการมอ านาจหนาทในการพจารณาวนจฉยอนมตการใหเงนกแกสมาชกตามกฎหมาย ขอบงคบ ระเบยบ มต และค าสง ของกลม รวมทงขอตอไปน ขอ 32. คณะกรรมการศกษาและประชาสมพนธ คณะกรรมการด าเนนการอาจตงคณะกรรมการศกษาและประชาสมพนธ จ านวน 4 คน โดยใหมต าแหนงเปนประธานกรรมการคนหนงและเลขานการคนหนง นอกนนเปนกรรมการ คณะกรรมการศกษาและประชาสมพนธใหอยในต าแหนงไดเทาทก าหนดเวลาคณะกรรมการด าเนนการ ซงตงคณะกรรมการศกษาและประชาสมพนธนน ใหคณะกรรมการศกษาและประชาสมพนธประชมกนตามคราวทมกจธระ แตตองมการประชมกนเดอนละครงเปนอยางนอย และใหประธานกรรมการการศกษาและประชาสมพนธ หรอเลขานการนดเรยกประชมได ในการประชมคณะกรรมการศกษาและประชาสมพนธ ตองมกรรมการมาประชมไมนอยกวากงจ านวนของกรรมการศกษาและประชาสมพนธทงหมด จงจะเปนองคประชม ใหคณะกรรมการศกษาและประชาสมพนธรายงานผลการปฏบตงานใหคณะกรรมการด าเนนการทราบในการประชมคราวถดไป ขอ 33. อ านาจหนาทของคณะกรรมการศกษาและประชาสมพนธ ใหคณะกรรมการศกษาและประชาสมพนธมอ านาจและหนาทด าเนนกจการตามกฎหมาย ขอบงคบ ระเบยบ มต และค าสงของสหกรณในสวนทเกยวของ ซงรวมทงในขอตอไปน (1) ใหความชวยเหลอทางวชาการแหงสมาชก โดยใหการศกษาและอบรมแกสมาชก และผทสนใจใหทราบถงเจตนารมณ หลกวธการและการบรหารงานของกลม (2) ประชาสมพนธและเผยแพรขาวสาร ความรเกยวกบลกษณะ ประโยชนรวมทงผลงานของกลมใหสมาชกและบคคลภายนอกรบทราบ (3) ด าเนนการในการหาผสมครเขาเปนสมาชก (4) ใหการศกษาอบรม และเผยแพรแกสมาชกถงวธการออมทรพย และการใชจายเงนอยางรอบคอบตลอดจนวชาการตางๆ อนจะเปนประโยชนตอการประกอบอาชพ (5) ศกษาและตดตามขาวความเคลอนไหวดานการด าเนนการของกลมอนทงในและนอกประเทศ เพอน าตวอยางทดมาเสนออคณะกรรมการด าเนนการพจารณาน ามาบรการแกสมาชกตามความเหมาะสม ขอ 34. คณะอนกรรมการ ในกรณจ าเปนแกการด าเนนงาน คณะกรรมการด าเนนการอาจมค าสงแตงตงอนกรรมการตางๆ เพอมอบหมายใหปฏบตภารกจของกลมโดยมอ านาจหนาทตามทคณะกรรมการด าเนนการก าหนด

๑๔๖

ประธำนในทประชม ขอ 35. ประธานในทประชม ในการประชมใหญ หรอการประชมคณะกรรมการด าเนนการใหประธานกรรมการเปนประธานในทประชม ถาประธานกรรมการไมอยในทประชม กใหรองประธานกรรมการเปนประธานในทประชม และถารองประธานกรรมการไมอยในทประชมดวยกใหทประชมเลอกตงกรรมการด าเนนการคนหนงขนเปนประธานในทประชมเฉพาะการประชมคราวนน ในการประชมคณะกรรมการอนๆ เชน คณะกรรมการอ านวยการ คณะกรรมการเงนก คณะกรรมการการศกษาและประชาสมพนธ ใหประธานของคณะกรรมการนนๆ เปนประธานในทประชมถาประธานกรรมการไมอยในทประชมกใหทประชมเลอกกรรมการคนหนงเปนประธานในทประชมเฉพาะการประชมคราวนน ในการประชมกลม ใหประธานกลมหรอเลขานการกลม (ถาม) เปนประธานในทประชมตามล าดบ แตถาประธานกลมหรอเลขานการกลมไมอยในทประชมกใหทประชมเลอกสมาชกซงเขาประชมคนหนงขนเปนประธานในทประชมเฉพาะการประชมคราวนน ในการประชมใหญวสามญทสมาชกรองขอใหเรยกประชม ในกรณททประชมใหญไดมมตถอดถอนกรรมการด าเนนการ ถามการรองขอใหเปลยนตวประธานในทประชมกใหกระท าไดโดยเลอกสมาชกคนใดคนหนงเปนประธานในทประชมเฉพาะคราวนน หรอจนเสรจการประชมมตเลอกประธานในทประชมในกรณนตองมคะแนนเสยงไมนอยกวาสองในสามของจ านวนสมาชกหรอผแทนสมาชกซงมาประชม

หมวดท 5 กำรประชมใหญ

ขอ 36. การประชมใหญสามญ ใหคณะผจดตงกลมนดสมาชกมาประชมกนเปนการประชมใหญสามญครงแรกภายในเกาวนนบแตวนทจดทะเบยนกลม เพอเลอกตงคณะกรรมการด าเนนการและมอบหมายการทงปวงใหแกคณะกรรมการด าเนนการ การประชมใหญครงสามญตอไป ใหคณะกรรมการด าเนนการเรยกประชมปละหนงครงภายในหนงรอยหาสบวนนบแตวนสนปทางบญชของกลม ขอ 37. การประชมใหญวสามญ คณะกรรมการด าเนนการจะเรยกประชมใหญวสามญเมอใดกได หรอในกรณทกลมขาดทนเกนกงของจ านวนทนเรอนหนทช าระแลว ตองเรยกประชมใหญวสามญโดยมชกชา แตไมเกนสามสบวนทกลมทราบ สมาชกซงมจ านวนไมนอยกวาหนงในหาของจ านวนสมาชกทงหมด หรอไมนอยกวาหนงรอยคนหรอผแทนสมาชกซงมจ านวนไมนอยกวาหนงในหาของจ านวนผแทนสมาชกทงหมดหรอไมนอยกวาหาสบคนลงลายมอชอท าหนงสอรองขอตอคณะกรรมการด าเนนการกลมใหเรยกทประชมใหญวสามญเมอใดกไดและใหคณะกรรมการด าเนนการกลมเรยกประชมใหญวสามญภายในสามสบวนทรบค ารองขอ ขอ 38. การประชมใหญโดยผแทนสมาชก กรณกลมมสมาชกเกนกวา 500 คน ใหการประชมใหญประกอบดวยผแทนสมาชกเทานน

๑๔๗

กำรออกเสยงและกำรวนจฉยปญหำในทประชม ขอ 39. การออกเสยง สมาชกหรอผแทนสมาชกคนหนงใหมเสยงหนงในการลงคะแนนออกเสยงในทประชมใหญ และทประชมกลมสดแตกรณไดเพยงคนละหนงเสยง จะมอบใหผอนมาประชมและออกเสยงแทนตนไมได ถาในปญหาซงทประชมวนจฉยนน ผใดมสวนไดเสยเปนพเศษเฉพาะตว ผนนจะออกเสยงในเรองนนไมได ขอ 40. การวนจฉยปญหา เวนแตจะไดก าหนดไวเปนพเศษในขอบงคบน การวนจฉยปญหาตางๆในทประชมใหญ หรอทประชมคณะกรรมการด าเนนการ หรอทประชมคณะกรรมการอนๆ ใหถอคะแนนเสยงขางมาก ถาคะแนนเสยงเทากน ใหประธานในทประชมออกเสยงเพมขนอกเสยงหนงเปนเสยงชขาด เวนแตในกรณตอไปนใหถอเสยงไมนอยกวาสองในสามของจ านวนสมาชกหรอผแทนสมาชกซงมาประชม (1) การแกไขเพมเตมขอบงคบ (2) การเลกกลม (3) การควบกลม (4) การแยกกลม

รำยงำนกำรประชม

ขอ 41. รายงานการประชม ในการประชมใหญ การประชมกลม การประชมคณะกรรมการเนนการ หรอการประชมคณะกรรมการอนๆ นน ตองจดใหผเขาประชมลงลายมอชอพรอมทงบนทกเรองทพจารณาวนจฉยทงสนไวในรายงานการประชม และใหประธานในทประชมนนๆ ลงลายมอชอไวเปนส าคญ

หมวดท 6

ผจดกำรและเจำหนำทของกลม ขอ 42. การจางและแตงตงผจดการ คณะกรรมการด าเนนการอาจพจารณาคดเลอกบคคลทมความซอสตยสจรต มความรความสามารถและความเหมาะสม เพอแตงตงหรอจางเปนผจดการของกลม โดยตองไมเปนบคคลทมลกษณะตองหาม ในการจางผจดการกลมตองท าหนงสอสญญาจางไวเปนหลกฐาน และใหคณะกรรมการด าเนนการเรยกใหมหลกประกนอนสมควร ในการแตงตง หรอจางผจดการ ตองใหผจดการรบทราบและรบรองทจะปฏบตหนาทดงก าหนดไวเปนลายลกษณอกษร ใหคณะกรรมการด าเนนการมอ านาจก าหนดระเบยบขอบงคบของกลมเกยวกบการคดเลอกหรอสอบคดเลอกการแตงตงหรอจาง การก าหนดอตราเงนเดอน การใหสวสดการและการใหออกจากต าแหนงของผจดการกลม ขอ 43. การด ารงต าแหนงผจดการกลม กลมอาจตงผจดการ โดยก าหนดระยะเวลาหรอไมก าหนดระยะเวลากได

๑๔๘

ขอ 44. อ านาจหนาทและความรบผดชอบของผจดการ ผจดการมอ านาจหนาทในการจดการทวไปและรบผดชอบเกยวกบบรรดากจการประจ าของกลม รวมทงในขอตอไปน (1) ตรวจสอบการสมครเขาเปนสมาชกใหเปนการถกตอง ตลอดจนเปนธระจดใหผเขาเปนสมาชกลงลายมอชอในทะเบยนสมาชกและช าระคาธรรมเนยมแรกเขากบคาหนตามขอบงคบของกลม (2) ควบคมใหมการเกบเงนคาหน โอนหน แจงยอกจ านวนหน จายคาหนคน และชกชวนการถอหนในกลม (3) รบฝากเงน จายคนเงนฝาก และสงเสรมการรบฝากเงนของกลม (4) เปนธระในการตรวจสอบค าขอก จายเงนก จดท าเอกสารเกยวกบเงนกใหเปนไปตามแบบและระเบยบของกลม (5) จดท ารายละเอยดของสมาชกรายตวเกยวกบเงนคาหน และเงนใหกทกหกเดอน พรอมกบแจงใหสมาชกทราบเปนรายบคคล (6) พจารณาจดจางเจาหนาทของกลมตามอ านาจหนาททก าหนดในระเบยบของกลม รวมถงก าหนดหนาทและวธปฏบตงานของบรรดาเจาหนาทของกลมตลอดจนเปนผบงคบบญชาและรบผดชอบดแลการปฏบตงานของเจาหนาทเหลานนใหเปนไปโดยถกตองเรยบรอย (7) เปนธระกวดขนในเรองการออกใบรบ เรยกใบรบ หรอจดใหมใบส าคญเกยวกบการซอขาย และการท าธรกจตางๆ ของกลม รบผดชอบในการรบจายเงนของกลม ใหเปนการถกตอง รวบรวมใบส าคญและเอกสารตางๆ เกยวกบการเงนไวโดยครบถวนและเกบรกษาเงนของกลม ใหเปนไปตามทก าหนดไวในระเบยบของกลม (8) รบผดชอบและดแลในการจดท าบญชและทะเบยนตางๆ ของกลมใหถกตองครบถวนและเปนปจจบน (9) ตดตอประสานงานกบเลขานการในการนดเรยกประชมใหญ ประชมคณะกรรมการด าเนนการ และประชมคณะด าเนนการอนๆ (10) รบผดชอบจดท างบดลรวมทงบญชก าไรขาดทน และรายงานประจ าปแสดงผลการด าเนนงานของกลมเสนอคณะกรรมการด าเนนการพจารณา เพอเสนอตอทประชมใหญอนมต (11) จดท าแผนงานและงบประมาณรายจายประจ าปของกลมเสนอคณะกรรมการด าเนนการพจารณา (12) จดท าแผนปฏบตงานของเจาหนาทใหสอดคลองกบแผนงานทไดรบอนมตจากทประชมใหญ (13) เขารวมประชมและชแจงในการประชมใหญ ประชมคณะกรรมการด าเนนการ และประชมกรรมการอนๆเวนแตกรณซงทประชมนนๆมใหเขารวมประชม (14) ปฏบตการเกยวกบงานสารบรรณของกลม (15) รกษาตราประทบของกลม และรบผดชอบตรวจตราดแลทรพยสนตางๆของสหกรณตลอดจนผลตผล ผลตภณฑ และสนคาอนๆ ของกลม ใหอยในสภาพอนดและปลอดภย (16) เสนอรายงานกจการประจ าเดอนของกลมตอคณะกรรมการด าเนนการ

๑๔๙

(17) รกษาเงนสดของกลมภายในจ านวนทคณะกรรมการด าเนนการอนญาตใหส ารองไวใชจายในกจการของกลม และจดการสงเงนของกลม นอกจากจ านวนดงกลาวนนเขาฝากตามทคณะกรรมการด าเนนการก าหนด (18) ส ารวจผลตผล และสนคาอนๆ ในตลาดตางๆ เพอเปนหลกในการพจารณาด าเนนกจการของกลมกบแจงใหคณะกรรมการด าเนนการและสมาชกทราบความเคลอนไหวของราคาผลตผลและสนคานนๆ ดวย (19) ดแลทดน ส านกงาน อาคาร อปกรณ และทรพยสนอนๆ ของกลม (20) รบผดชอบตรวจสอบการรบจายเงนทงปวงของกลมใหเปนการถกตองตลอดจนรวบรวมใบส าคญ และเอกสารตางๆ เกยวกบการเงนของกลมไวโดยครบถวน (21) เปนธระในการสงเสรมเผยแพรวชาการเกษตร การผลตทางอตสาหกรรมหรอการประกอบอาชพในหมสมาชก การจดท างบสนทรพยและหนสน งบรายไดและคาใชจายกบทะเบยนเกษตรกรรมอนๆ ส าหรบสมาชก การศกษาอบรมทางกลมและทางอนๆทเกยวของในหมสมาชกตลอกจนการชกจงการฝากเงนในกลม (22) เสนอรายการ หรอรายงานของกลมตอทางราชการ ตามแบบและระยะเวลาททางราชการก าหนด (23) ปฏบตงานอนๆ ตามทคณะกรรมการด าเนนการ หรอคณะกรรมการอน ๆ ของกลมมอบหมาย หรอตามทควรกระท า เพอใหกจการในหนาทลลวงไปดวยด ขอ 45. การพนจากต าแหนงของผจดการ ผจดการกลมตองพนจากต าแหนงดวยเหตอยางหนงอยางใด ดงตอไปน (1) ตาย (2) ลาออกโดยแสดงความจ านงเปนหนงสอตอคณะกรรมการด าเนนการ (3) ขาดคณสมบตตามระเบยบของกลมหรอมลกษณะตองหามตามกฎหมายกลมก าหนด (4) อายครบ 60 ปบรบรณ หรอครบก าหนดตามสญญาจาง (5) ถกเลกจาง (6) ถกลงโทษใหออกหรอไลออก หรอมพฤตกรรมอนแสดงใหเหนเปนประจกษวาไดกระท าการ หรอละเวนการกระท าการใดๆ อนอาจท าใหเกดความไมสงบเรยบรอยและศลธรรมอนดแกประชาชนหรอไมเหมาะสมกบต าแหนงหนาทผจดการกลม ขอ 46. การลาออก ใหผจดการกลมยนหนงสอถงกลมกอนวนทจะออกไมนอยกวาสามสบวน และใหเลขานการคณะกรรมการด าเนนการกลมน าเสนอทประชมคณะกรรมการด าเนนการกลมพจารณาลาออกนน การยบยงการลาออกของผจดการกลมกระท าไดไมเกนหกสบวน ขอ 47. การมอบหมายงานในหนาทผจดการใหคณะกรรมการด าเนนการ ถากลมยงมไดมการจดจางและแตงตงผจดการ หรอไมอยในฐานะจะจดจางเจาหนาทกลมในต าแหนงอนดวยได ใหคณะกรรมการด าเนนการมอบหมายงานในหนาทผจดการใหกรรมการด าเนนการคนใดคนหนงตามทเหนสมควรแตตองไมเกน 5 ป

๑๕๐

ขอ 48. การแตงตงผรกษาการแทนผจดการ ถาต าแหนงผจดการวางลงและยงไมไดแตงตงใหผใดด ารงต าแหนงแทน หรอเมอผจดการไมอยหรอไมอาจปฏบตหนาทไดเปนครงคราวใหรองผจดการ หรอผชวยผจดการ หรอเจาหนาทกลมตามทคณะกรรมการด าเนนการมอบหมายเปนผรกษาการแทน ขอ 49. การเปลยนผจดการ ในกรณทมการเปลยนผจดการ ใหเปนหนาทของคณะกรรมการด าเนนการ ตองจดใหมการตรวจสอบหลกฐานทางบญชและการเงน ผลตผลและสนคาอนๆ กบบรรดาทรพยสนและหนสน ตลอดจนจดท างบดลของกลมเพอทราบฐานะอนแทจรงกอนทจะสงมอบงาน ขอ 50. เจาหนาทของกลม นอกจากต าแหนงผจดการแลว กลมอาจจดจางและแตงตงเจาหนาทอน โดยตองไมเปนบคคลผมลกษณะตองหาม ตามความจ าเปนเพอปฏบตงานในกลม ทงน ตามระเบยบของกลม ซงคณะกรรมการด าเนนการก าหนด

ทปรกษำ ขอ 51. ทปรกษาและทปรกษากตตมศกด คณะกรรมการด าเนนการอาจเชญสมาชกหรอบคคลภายนอกซงทรงคณวฒ มความร ความสามารถ และเหมาะสมเปนทปรกษาและทปรกษากตตมศกดไดจ านวนไมเกนหาคน เพอใหความเหนแนะน าในการด าเนนงานทวไปของกลมทงน ใหเปนไปตามระเบยบทกลมก าหนด

ผตรวจสอบกจกำร ขอ 52. ผตรวจสอบกจการ ใหทประชมใหญเลอกตงสมาชกหรอบคคลภายนอก ผมคณวฒ ความร ความสามารถในดานธรกจ การเงน การบญช การเศรษฐกจหรอการกลม เปนผตรวจสอบกจการของกลมเปนการประจ าป จ านวน 2 คน (ไมเกนหาคนหรอหนงนตบคคล) ทประชมใหญจะเลอกตงกรรมการด าเนนการ หรอผซงด ารงต าแหนงหนาทประจ าในกลมเปนผตรวจสอบกจการไมได ขอ 53. การด ารงต าแหนงผตรวจสอบกจการ ผตรวจสอบกจการอยในต าแหนงไดมก าหนดเวลาหนงปทางบญชกลม ถาเมอครบก าหนดเวลาแลวยงไมมการเลอกตงผตรวจสอบกจการคนใหมกใหผตรวจสอบกจการคนเดมปฏบตหนาทไปพลางกอน ผตรวจสอบกจการทออกไปแลว อาจไดรบเลอกตงซ า ขอ 54. อ านาจหนาทของผตรวจสอบกจการ ผตรวจสอบกจการมอ านาจหนาทตรวจสอบการด าเนนงานทงปวงของกลม ซงรวมทงในขอตอไปนคอ (1) ตรวจสอบเอกสาร สรรพสมด บญช ทะเบยนและการเงนตลอดจนทรพยสนและหนสนทงปวงของกลม เพอทราบฐานะและขอเทจจรงของกลม ทเปนอยจรง (2) ตรวจสอบหลกฐานและความถกตองของการด าเนนธรกจแตละประเภทของกลม เพอประเมนผลและอาจใหขอเสนอแนะน าแกคณะกรรมการด าเนนการ ผจดการและเจาหนาทของกลม ทงทางวชาการและทางปฏบตในกจการนนๆ

๑๕๑

(3) ตรวจสอบการจดจางและแตงตงเจาหนาทของกลม ตลอดจนหนงสอสญญาจางและหลกประกน (4) ตรวจสอบการปฏบตงานตามแผนงาน และการใชจายเงนงบประมาณรายจายประจ าปของกลม (5) ตดตามผลการด าเนนงานของคณะกรรมการด าเนนการ เพอพจารณาหาทางปรบปรง แผนงาน ขอบงคบ ระเบยบ มต ตลอดจนค าสงตางๆของกลม (6) ตรวจสอบปฏบตตามกฎหมาย ขอบงคบ ระเบยบ มต และค าสงของกลม หรอกจการอนๆ เพอใหเกดผลดแกการด าเนนกจการของกลม ใหผตรวจสอบกจการเสนอรายงานผลการตรวจสอบประจ าเดอนตอคณะกรรมการด าเนนการในการประชมประจ าเดอนในคราวถดไป แลวเสนอผลการตรวจสอบประจ าปตอทประชมใหญของกลมดวย หากพบขอบกพรองจากการตรวจสอบ ตองแจงเปนหนงสอใหคณะกรรมการด าเนนการกลมแกไข โดยมชกชา ผตรวจสอบกจการอาจเสนอแนะแนวทางแกไขขอบกพรองนนดวยกได ขอ 55. ความรบผดชอบของผตรวจสอบกจการ หากตรวจสอบกจการตรวจพบขอ บกพรองของกลม ตองแจงใหคณะกรรมการด าเนนการกลมทราบเพอแกไขโดยเรวผตรวจสอบกจการตองรบผดชอบชดใชคาเสยหายอนจะเกดแกกลมดวยเหตอนไมแจงนน

หมวดท 7 กำรแกไขเพมเตมขอบงคบ

ขอ 56. การแกไขเพมเตมขอบงคบ จะกระท าไดกแตโดยหลกเกณฑ และวธการดงตอไปน (1) ตองก าหนดในระเบยบวาระการประชมใหญเปนเรองหนงโดยเฉพาะและใหแจงไปยงสมาชกพรอมหนงสอแจงระเบยบวาระการประชมใหญ (2) คณะกรรมการด าเนนการกลมจะเสนอวาระแกไขเพมเตมขอบงคบไดเมอมการพจารณาเรองทจะขอแกไขเพมเตมนนในทประชมคณะกรรมการด าเนนการกลม ซงมกรรมการด าเนนการมาประชมเตมจ านวนของคณะกรรมการด าเนนการทมอยในขณะนน โดยมมตใหแกไขเพมเตมขอบงคบนนใหถอเสยงไมนอยกวาสองในสามของจ านวนสมาชกทงหมดหรอไมนอยกวาหาสบคนลงลายมอชอท าหนงสอรองขอตอคณะกรรมการด าเนนการ กอนการประชมใหญไมนอยกวาสามสบวนใหแกไขเพมเตมขอบงคบกยอมท าได โดยตองระบขอความทขอแกไขเพมเตมนน พรอมดวยเหตผล (3) การพจารณาวาระการแกไขเพมเตมขอบงคบ ใหกระท าไดแตเฉพาะในการประชมใหญทมองคประชมไมนอยกวากงหนงของจ านวนสมาชก หรอของผแทนสมาชกทงหมดหรอไมนอยกวาหนงรอยคนแลวแตกรณ (4) ขอความใดททประชมใหญไดลงมตแกไขเพมเตมแลว หากปรากฎภายหลงวาขอความนนขดหรอแยงกบกฎหมาย หรอไมเปนไปตามวตถประสงคของกลมหรอเจตนารมณแหงกฎหมาย ใหคณะกรรมการกลมแกไขขอความนน

๑๕๒

(5) ขอบงคบทนายทะเบยนกลมรบจดทะเบยนกลมแลว หากยงไมไดก าหนดระเบยบหรอค าสงใหสอดคลองกน กใหน าความทไดก าหนดไวในขอบงคบแลวนนมาบงคบใช และใหผเกยวของถอปฏบต

หมวดท 8 ขอเบดเสรจ

ระเบยบของกลม ขอ 57. ระเบยบของกลม ใหคณะกรรมการด าเนนการมอ านาจก าหนดระเบยบตางๆเพอด าเนนการใหเปนไปตามวตถประสงคแหงขอบงคบน และเพอความสะดวกในการปฏบตงานของกลม รวมทงในขอตอไปน (1) ระเบยบวาดวยการรบฝากจากสมาชกกลม (2) ระเบยบวาดวยการรบฝากจากกลมเครอขาย (3) ระเบยบวาดวยการใหเงนกแกสมาชดกลมเครอขาย (4) ระเบยบวาดวยการใหเงนกแกกลมเครอขาย (5) ระเบยบวาดวยกลมสมาชก (6) ระเบยบวาดวยการรบจายและเกบรกษาเงน (7) ระเบยบวาดวยเจาหนาทของกลม (8) ระเบยบวาดวยการใชเงนทนเพอสาธารณประโยชน (9) ระเบยบวาดวยทปรกษาและทปรกษากตตมศกด (10) ระเบยบอนๆ ทคณะกรรมการด าเนนการเหนสมควรก าหนดไวใหมเพอสะดวกและเปนแนวทางในการปฏบตงานของกลม ระเบยบในขอ 57 ตองไดรบความเหนชอบจากทประชมคณะกรรมการด าเนนการกลมกอนจงจะใชบงคบได ขอ 58. การด าเนนคดเกยวกบความเสยหาย ในกรณททรพยสนของกลมถกยกยอกหรอเสยหายโดยประการใด ๆ กด หรอในกรณทกลมเรยกคนเงนก แตมไดรบช าระตามเรยกกดคณะกรรมการด าเนนการตองรองทกข หรอฟองคดภายในก าหนดอายความ ขอ 59. การตความในขอบงคบ ถามปญหาเกยวกบการตความในขอบงคบขอใดใหกลมเสนอปญหานนตอทประชมคณะกรรมการด าเนนการกลม เพอขอค าวนจฉย และใหกลมถอปฏบตตามค าวนจฉยนน ขอ 60. ทรพยสนของกลม การจายอสงหารมทรพยของกลมตองไดรบความเหนชอบจากทประชมคณะกรรมการด าเนนการกลมเปนเอกฉนท และตองไดรบความเหนชอบจากทประชมใหญดวย การลงมตเหนชอบของทประชมใหญตามความในวรรคแรก ใหถอเสยงขางมากของสมาชกหรอผแทนสมาชกทมาประชม

๑๕๓

ขอ 61. การจ าหนายทรพยสนเมอกลมตองเลก เมอกลมตองเลกและไดจดการช าระบญช โดยจ าหนายทรพยสนตามกฎหมายวาดวยกลม ตลอดทงจายคนเงนรบฝากพรอมดวยดอกเบยและช าระหนสน อน ๆ ของกลมเสรจสนแลว ปรากฏวากลมมทรพยสนเหลออยเทาใดใหผช าระบญชจายตามล าดบดงตอไปน

(1) จายคนคาหนใหแกสมาชกไมเกนมลคาหนทช าระแลว (2) จายเปนเงนปนผลตามหนทช าระแลว (3) จายเปนเงนเฉลยคน เงนทจายตามขอ (2) และ (3) เมอรวมทงสนตองไมเกนยอดรวมแหงจ านวนเงนก าไรสทธทกลมหาไดในระหวางปทเลกกลม กบทนรกษาระดบอตราเงนปนผลทถอนไปตามขอ 25 (4) ในปนน ถายงมทรพยสนเหลออยใหโอนใหแกกลมเครอขาย ตามมตของทประชมใหญ ในกรณทไมอาจเรยกประชมไดภายในสามเดอนนบแตวนทช าระบญชเสรจ ขอ 62. ในกรณทขอบงคบนมไดก าหนดขอความเรองใดไว ใหน าเขาทประชมใหญของกลมพจารณา ทประชมผซงจะเปนสมาชกของกลม วสาหกจชมชนกลมสตรทอผาไหมลายยกดอก ไดประชมพจารณาขอบงคบขางตนน เมอ 19 พ.ย. 2554 ไดลงมตเปนเอกฉนทใหถอใชเปนขอบงคบของกลม ลงชอ.....................................................ประธานทประชม (.................................................) ลงชอ......................................................รองประธาน (.................................................) ลงชอ.......................................................เลขานการ/ผบนทก (.................................................)

๑๕๔

รายชอสมาชกกลม วสาหกจชมชนกลมสตรทอผาไหมลายยกดอก ในการเขารวมการด าเนนการของกลม วสาหกจชมชนกลมสตรทอผาไหมลายยกดอก มรายชอดงตอไปน

ล าดบ ชอสมาชก ทอย 1 2 3 4 5 6 7 8 9

10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32

นางส ารวล สดาปน นางบวพนธ กระแสจนทร

นางเฉลา ภมสข นางระเบยบ ค าเภา นายด า สขบนเทง

นางนงคนช หอมหวล นางสาววรศรา บญใส

นางทองมวน ออนพทธา นางล าไพ แสงค า

นางออนศร กญแจทอง นางสอน หอมหวน นางบญเลยง กอแกว นางทองปาน บญขาว

นางถนอม หอมมาลา นางสมพร กระแสโท นางสมาน ยวรานกล นางยอน มธยมานนท นางนอย นอยถนอม

นางคง มะลงาม นางบวทอง บญไส นางวนเพญ ขวญจา นางประมล ดาทอง นางส ารวย พางาม นางสมใจ จตแจง

นางจนทรทา จนทรสดา นางสวอน สดาปน นางสงวน หอมหวน นางสมย ศาลางาม นางเยน สถานสข

นางใส มาตรา นางบญเลยง มะลงาม

นางสมาล มะลงาม

23 หม 1 90 หม 1 5 หม 1

9 หม 14 21 หม 1 84 หม 1 6 หม 1

30 หม 1 81 หม 1 87 หม 6

79 หม 1 103 หม 1

9 หม 1 105 หม 1

7 หม 1 112 หม 1 29 หม 1 34 หม 1 57 หม 1 61 หม 1 1 หม 1

13 หม 1 12 หม 1 20 หม 1 91 หม 1 58 หม 1 74 หม 1 2 หม 1

113 หม 1 61 หม 13 31 หม 1 85 หม 1

๑๕๕

33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68

นางนอย บญเศษ นางบญรวม บญใส

นางศรพร ปานเพชร นางไหว ปานเพชร

นางไว จตแจง นางสรางคนาง ค าเภา นางทองสข สงเกตกจ

นางกษมล หลนโนนแดง นางสภาวด บญครอง

นางสาวอ าไพ กระแสจนทร นางธนานนท ปานเพชร

นางยง ใจมน นางสาวสมลฑา ก าหลง นางเอยม กระแสจนทร

นางสกญญา บญใส นางบญชวย หอมมาลา นางค านาง สขแกว นางปราณ ทาศร

นางสนสา กระแสจนทร นางทพย นสยกลา

นางวนเพญ จอมสระนอย นางสภทรา มพนธ นางบญ ศาลางาม

นางส ารววย กระแสจนทร นางสมห ศาลางาม

นางวโรจน ศาลางาม นางสาวรงนภา บญครอง

นางส าเนยง จตรแจง นางอรณ บญขาว

นางพรรณนา หอมหวล นางหอมจนทร มะลงาม

นางวรนษฐา สกใส นางสมยงค มาธมง

นางวนเพญ เทศธรรม นางวรรธน โสภา นางสรวง ก าหลง

36 หม 1 94 หม 1 99 หม 1 44 หม 1 47 หม 1

22 หม 14 59 หม 1 92 หม 1 24 หม 1 25 หม 1

76 หม 1 87 หม 1

109 หม 1 6 หม 1

13 หม 13 7 หม 1

41 หม 1 89 หม 1 16 หม 1 4 หม 1

71 หม 13 47 หม 14 66 หม 14

2 หม 1 2 หม 1

24 หม 1

47 หม 1

101 หม 14 13 หม 1 37 หม 1

126 หม 1 154 หม 2

๑๕๖

วธกำรใชตวอยำงขอบงคบกลม

ตวอยางขอบงคบกลมน เปนตวอยางขอบงคบกลมโดยรวม ซงมความเหมาะสมส าหรบกลมขนาดใหญ และมกจกรรมกลมครบถวน

ในกรณเปนกลมขนาดเลกหรอขนาดกลาง พนกงานผปฏบตทท าหนาทพเลยงกลมนนตองปรบประยกตใชตามความเหมาะสม

อนง ขอบงคบกลมนน สมาชกทกคนจะตองเหนชอบรวมกน ดงนนกลมจะใชขอใดกให

กลมพจารณารบรองในทประชมกลมเอง สวนพนกงานนนใหท าหนาทพเลยงทปรกษา ใหค าแนะน าเทานน

ภาคผนวก ง ภาพการลงพนทเกบขอมลเชงลก

๑๕๘

๑๕๙

๑๖๐

๑๖๑

๑๖๒

๑๖๙

ประวตผวจย ชอ : พระครประภทรสตธรรม (วระศกด ปภสสโร)

วน/เดอน/ป เกด : ๕ เมษายน พ.ศ. ๒๔๙๘

สถานทเกด : จงหวดสรนทร

การศกษา : พ.ศ. ๒๕๒๔ นกธรรมชนเอก ส าหนกเรยนวดหนองโพธ พ.ศ. ๒๕๒๖ ป.ธ. ๓ ส าหนกเรยนวดหนองโพธ

พ.ศ. ๒๕๕๘ พทธศาสตรบณฑต สาขาวชาพระพทธศาสนา มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย พ.ศ. ๒๕๖๑ พทธศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการพฒนาสงคม

มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

ประวตการท างาน : พ.ศ. ๒๕๒๔ เปนครสอนปรยตธรรม ส านกเรยนวดหงสรตนราม พ.ศ. ๒๕๓๔ เปนครสอนจรยศกษาโรงเรยนวดหงสรตนราม พ.ศ. ๒๕๔๗ เปนกรรมการสถานศกษาเรยนวดหงสรตนราม พ.ศ. ๒๕๔๗ เปนกรรมการตรวจขอสอบธรรมสนามหลวง

หนาทปจจบน : ผชวยเจาอาวาสวดหงสรตนาราม บางกอกใหญ กรงเทพมหานคร พระกรรมวาจาจารย เจาคณะ ๖ วดหงสรตนาราม ครสอนพระปรยตธรรม ส านกเรยนวดหงสรตนาราม ครพระสอนศลธรรม โรงเรยนวดหงสรตนาราม

ปทเขาศกษา : ๒๕๕๗

ปทส าเรจการศกษา : ๒๕๖๑

ทอยปจจบน : วดหงสรตนาราม เลขท ๗๒ แขวงวดอรณ เขตบางกอกใหญ กรงเทพมหานคร ๑๐๖๐๐ โทรศพท ๐๘๕-๕๙๕-๖๙๘๐