constitucionalismo angolano.pdf
TRANSCRIPT
-
5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf
1/69
JOSMELOA
LEXAND
RINO
Pro
fessor
da
Facu
lda
de
de
Dire
ito
da
Un
ivers
ida
de
de
Lis
boa
ONOVO
CONSTITUCIONALIS
MO
ANGOLANO
LISBOA
2013
-
5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf
2/69
ONO
VO
CONSTITUCIONALIS
MO
ANGOLANO
JosMeloAlexandr
ino
Professorda
Faculdade
de
Direito
da
Univ
ersidade
de
Lisboa
Lisboa
-2013
Ttulo:O
novoconstitucionalismoangolano
Autor:JosMeloAlexandrino
Edio:
InstitutodeCinciasJurdico-Polticas
www.icjp.pt
e-mail:[email protected]
Novembrode2013
ISBN:978-989-97834-8-5
AlamedadaUniversidade
1649-014Lisboa
-
5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf
3/69
3
PLANO
Intro
duo
1.Ordemconstitucional,organizaodopoderpolticoesistemajurisdicional
2.Natureza,estruturaefunodaConstituio:o
casoangolano
3.
O
poderlocalnaConstituiodaRepblicadeAngola:osprincpios
fundamentais
4.Opapeldostribunaisnaprotecodosdireitos
fundamentaisdoscidados
NDICE
4
NDICE
-
5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf
4/69
-
5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf
5/69
7
examina
oenquadramentodadopelaConstituioaopoderlocal(nomeadamentea
centralidadeconcedidaaoprincpiodemocrticoeao
princpiodaautonomialocal)e
terminacomumapontamentosobreaconcretizao
dessedesgnioconstitucional;
(iv)abrin
docomoreconhecimentodequeaJustia
umadeusadifcildeservir,e
logoacre
scentandoqueovalordosdireitosfundamentaissemedepelaefectividadeque
delaconsigamobter,oltimotextotraaasgrande
sopesdaConstituionesse
importantedomnio,perspectivandoentoaspotencialidadeseorelevoqueafigurado
recurso
extraordinriodeinconstitucionalidadeest
destinada
a
assumirno
ordenamentoangolano,enquantomecanismoespecialm
entedirigidocontraviolaesde
direitos,liberdadesegarantiasedeoutrosprincpiosco
nstitucionais.
JosMeloAlexandrino
Lisboa,Novembrode2013
PLANO
|INCIODOTEXTO|
NDICE
8
PLANO
|NDICE
-
5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf
6/69
-
5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf
7/69
-
5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf
8/69
-
5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf
9/69
-
5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf
10/69
-
5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf
11/69
-
5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf
12/69
-
5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf
13/69
-
5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf
14/69
-
5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf
15/69
-
5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf
16/69
-
5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf
17/69
-
5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf
18/69
33
M
enoresecriminal.
Criadoem
2008,oTribunalConstitucionaltem
porassim
dizerum
lugar
separado,querem
virtudedoseuestatutoedo
vastoconjuntodefunese
competn
ciasdefinidasnaConstituioenalei,quertambmporefeitodoimpactono
sistemajurisdicionaldorecursoextraordinriodein
constitucionalidade.Aindaque,
nestescincoanos,tenhaestadomuitocingidoaque
stesdecontenciosoeleitorale
partidos
polticos,notem
deixadodeseafirmarcomotribunaldosdireitos
fundamentais,comojdemonstrouem
matriade
liberdadepessoaledehabeas
corpus,d
esignadamente136.
3.3.Asperspectivasdereforma
Em
Maiode2013foiapresentado,pelaComissodaReformadaJustiaedo
Direiton
omeadaem2012137,umanteprojectodeleisobreaReformadaJustiaedo
Direito,a
indaemdiscussopblica,prevendonomeada
mente:
Oalargamentodarededetribunaisexisten
te,passandodosactuais50para
cercade200tribunais(comacriaodeum
tribunalemcadamunicpio);
Asubstituiodostribunaisprovinciaise
dostribunaismunicipaispelos
tribunaisdecomarca(decompetnciageral
ouespecializada);
AcriaodosTribunaisdaRelao,instituindoparaoefeito5regies
judiciais;
Amaioratenoaconcederorganizaointernaeformao.
Seg
undoinformaesprestadaspelosresponsv
eis,estareformadosistemade
Justiaedomapajudicirioparaimplementargradualmenteat2020138.
136En
treoutrasdecisesrelevantes,vejam-se,porltimo,osAcrdosn.os3
12/2013e316/2013
(acessveis
em).
137PeloDespachoPresidencialn.124/2012,de27deNovembrofoientretantoparcialmente
reconfiguradaacomposiodessacomisso(peloDespachoPresidencialn.68/2013,de26deAgosto).
138Cf
r.NovoMapaJudicirio,inJornaldeAngola,de16
deMaiode2013(notciaacessvelem
).
PLANO
|INCIODOTEXTO|
NDICE
34
PLANO
|INCIODOTEXTO
|NDICE
-
5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf
19/69
-
5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf
20/69
-
5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf
21/69
-
5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf
22/69
-
5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf
23/69
-
5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf
24/69
-
5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf
25/69
-
5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf
26/69
-
5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf
27/69
-
5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf
28/69
-
5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf
29/69
-
5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf
30/69
-
5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf
31/69
-
5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf
32/69
-
5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf
33/69
-
5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf
34/69
-
5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf
35/69
-
5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf
36/69
-
5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf
37/69
-
5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf
38/69
-
5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf
39/69
-
5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf
40/69
-
5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf
41/69
-
5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf
42/69
-
5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf
43/69
-
5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf
44/69
-
5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf
45/69
-
5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf
46/69
-
5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf
47/69
-
5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf
48/69
-
5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf
49/69
-
5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf
50/69
-
5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf
51/69
-
5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf
52/69
-
5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf
53/69
-
5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf
54/69
-
5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf
55/69
-
5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf
56/69
-
5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf
57/69
-
5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf
58/69
113
dosDireitosdoHomemedosPovos)67,dispemaindaoscidados,enaturalmente
tambmosestrangeiros,desseimportantenvelsuplementardeproteco.
Um
apessoasobajurisdiodoEstadoangolano
quealegueaviolaodeumdos
direitosp
rotegidosnaCartaAfricana(ouemoutrostratadosdedireitoshumanos),pode,
umavez
esgotadososrecursosinternos,apresentarumaqueixaaoTribunalAfricano
dosDireitosdoHomemedosPovos,casooEstado
angolanotenhaexpressamente
admitido
apossibilidadedaqueixaindividual68.Nahiptesedeessadeclaraonoter
sidofeita,ointeressadopodersempreapresentar
umacomunicaoComisso
Africana
deDireitosdoHomemedosPovos,combase
nareferidaviolao69.
Estainteracoecooperaoestratgicaentr
eosmecanismosinternoseos
mecanism
osexternosdeproteco,segundomeparec
e,verdadeiramentequeridatanto
peloDire
itointernacionalcomopelanovaConstituio
daRepblicadeAngola.
Esp
era-seagoraqueessavontadededireitosfundamentaisededireitoshumanos
tambmsejaqueridaeamparadanaprtica70pelosjuristasangolanosepelostribunais
angolanos.Narealidade,issoquehojeaquicele
bramos,no2.Aniversriodo
Tribunal
ConstitucionaldeAngola.
67 Cri
adopeloProtocoloCartaAfricanadeDireitosdoHo
memedosPovosde1998,entradoem
vigorem24deJaneirode2004.
68 Artigos5.,n.3,e36.,n.4,doProtocoloCartaAfricanadeDireitosdoHomemedosPovos
de1998.
69 Porltimo,sobreosmecanismosdeprotecoaestenvel
,MarcolinoMoco,DireitosHumanose
seusMecan
ismosdeProtecoAsparticularidadesdosistemaa
fricano,Coimbra,2010,pp.215ss.
70 OnofredosSantos,Algunsdesafios,p.1
4.
PLANO
|INCIODOTEXTO|
NDICE
114
PLANO
|NDICE
-
5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf
59/69
115
NOTASOBREAORIGEMDOST
EXTOS
EAGRADECIMENTOS
1.O
rdemconstitucional,organizaodopoderpolticoesistemajurisdicional,indito.
2.N
atureza,estruturaefunodaConstituio:ocasoangolano,destinadoepublicado
originalmentenaobracoordenadapelosProfessoresDoutores
MarceloRebelodeSousa,Faustode
Quadros,PauloOteroeEduardoVera-CruzPinto,EstudosdehomenagemaoProf.DoutorJorge
Miranda,v
ol.IIDireitoConstitucionaleJustiaConstitucional,Lisboa,2012,pp.317-340.
3.O
poderlocalnaConstituiodaRepblicadeAngola:osprincpiosfundamentais,publicado
originalmentenaRevistadaFaculdadedeDireitodaUniversidadedeLisboa,vol.51.(2010),pp.61-92
[tambmpublicadoemJosMeloAlexandrino,ElementosdeDir
eitoPblicoLusfono,Coimbra,2011,
pp.279-318].
4.O
papeldostribunaisnaprotecodosdireitosfundamentaisdoscidados,publicado
originalmenteem
ODireito,ano142.(2010),V,pp.865-883[tambm
publicadoemJosMelo
Alexandrin
o,ODiscursodosDireitos,Coimbra,2011,pp.357-37
8].
Aos
coordenadoresdaobradehomenagemaoProfessorDoutorJorgeMiranda,bemcomo
direcodaRevistadaFaculdadedeDireitodaUniversidaded
eLisboaedarevistaODireitodeixo
expressoo
meuagradecimento.
UmapalavradeagradecimentoaindadevidaaoInstitutodeCooperaoJurdicadaFaculdadede
Direitoda
UniversidadedeLisboa,pelaextraordinriaoportun
idadequemeproporcionouaolongo
destesano
sdecontactartoestreitamentecom
asUniversidadeseinstituiespblicasangolanas;
estendoain
daumapalavradereconhecimentoFaculdadedeDireitodaUniversidadeAgostinhoNeto,
bemcomo
aoInstitutodeCinciasJurdico-PolticasdaFaculdade
deDireitodaUniversidadedeLisboa.
PLANO
|INCIODOTEXTO|
NDICE
116
PLANO
|NDICE
-
5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf
60/69
-
5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf
61/69
-
5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf
62/69
-
5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf
63/69
-
5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf
64/69
-
5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf
65/69
-
5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf
66/69
129
Vicen
te,DrioMoura,DireitoComparadoIntroduoepa
rtegeral,Coimbra,2008.
Vicen
te,DrioMoura,OLugardosSistemasJurdicosLusfonosentreasFamliasJurdicas,
separatado
sEstudosemhomenagemaoProf.DoutorMartimde
Albuquerque,Coimbra,2010,pp.401-
429.
Vidal,Nuno/Andrade,JustinoPintode(eds.),Sociedad
eCivilemAngolaEnquadramento
regionaleinternacional,2.ed.,Luanda&Lisboa,2009.
Vidal,Nuno,Poltica,sectoressociaisesociedadecivilem
Angola,inNunoVidal/JustinoPinto
deAndrade,SociedadeCivilemAngolaEnquadramentoregiona
leinternacionalpp.11-40;
Vorl
nder,Hans(org.),IntegrationdurchVerfassung,Wiesb
aden,2002.
Webb
a,Mihaela,OsPoderesdoPresidentedaRepblica
noSistemaJurdico-constitucionale
PolticoAn
golano,dissertao[indita],Coimbra,2009.
PLANO
|INCIODOTEXTO|
NDICE
130
PLANO
|NDICE
-
5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf
67/69
131
NDICE
Plano
3
Introd
uo
4
1.O
rdemconstitucional,organizaodopoderpoltico
esistemajurisdicional.9
Introduo
1.A
ordemconstitucionalangolana
1.1.Constituioerealidadeconstitucional
1.2.CaractersticasgeraisdaConstituiodaRepblicadeAngola
1.3.Aidentidadeconstitucional
1.4.NcleosfundamentaisdaConstituio
2.A
organizaodopoderpoltico
2.1.Primeirasobservaes
2.2.Osistemadegoverno
2.3.Idem:osrgosauxiliareseconsultivosdoPresid
entedaRepblica
2.4.Distribuioeexercciodopoderlegislativo
2.5.AadministraolocaldoEstado
2.6.Opoderlocal
3.O
sistemajurisdicional
3.1.OsistemajurisdicionalsegundoaConstituio
3.2.Osistemajurisdicionalexistente
3.3.Asperspectivasdereforma.
132
2.Natureza,estr
uturaefunodaConstituio:ocasoangolano
3
5
Introduo
1.AnaturezadaConstituio
1.1.Umaex
plicaosobreaConstituiodaRepblicadeAngola(
CRA)
1.2.TraoscaracterizadoresdaCRA
1.3.Pressup
ostosdarealizaodaConstituio
2.AestruturadaConstituio
2.1.AarquitecturadaCRA
2.1.1.O
princpiodoEstadodeDireito.
2.1.2.O
princpiodemocrtico.
2.1.3.Idem:ascondiesdademocracia.
2.2.Aespec
ificidadedaConstituiocomonorma
3.AfunodaCo
nstituio
3.1.Asfun
esgeraisdaConstituio
3.2.Asfun
esparticularesdaConstituio:ocasodaCRA
Eplogo
3.Opoderlocal
naConstituiodaRepblicadeAngola:osprincpiosfundamentais5
9
I.Introduo
1.Contexto
econceitosoperativos
1.1.Pontodepartida
1.2.Aex
traordinriasituaoangolananoquadrodoDireitocomparado
1.3.Conceitosdepoderlocaledeautarquialocal
1.4.NaturezajurdicadosmunicpiosedascomunasexistentesemAngola
II.OpoderlocalnaConstituiodaRepblicadeAngola
2.RegulaoeenquadramentodopoderlocalnaCRA
2.1.Asg
randesopesdolegisladorconstituinte
2.2.Am
ultiplicidadederefernciasconstitucionais
2.3.OprincpiodoEstadodemocrticodedireito
-
5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf
68/69
133
3.Acentralidadedoprincpiodemocrtico
3.1.Aomnipresenadoprincpiodemocrticonaregulaoconstitucionaldopoderlocal
3.2.Asdiversasfeiesdademocracianombitodopoderlocal
4.Oprincpiodaautonomialocalcomonormadebasedopoderlocal
4.1.ArecepohistricanaCRAdaideiadeautonomialocal
4.2.Conceito,mbito,naturezaefunesdoprincpiodaautonomialocal
4.3.Regimeegarantiasdoprincpiodaautonomia
local
III.
Aconcretizaododesgnioconstitucional
5.Ofuturo
5.1.Sentidodoprincpiodogradualismo(artigo242.daCRA)
5.2.Aimposioconstitucionaldainstitucionaliza
oefectivadasautarquiaslocais
5.3.DescentralizaoterritorialeperfeiodomodelodeEstadoconstitucional
4.O
papeldostribunaisnaprotecodosdireitosfunda
mentaisdoscidados..93
1.Introduo
2.Notasobreosentidohistricodopapeldos
tribunaisnaprotecodosdireitos
fundamentais
3.Ostribunaisperanteasnormasdedireitosfundame
ntais
3.1.Ostribunaiseaaplicabilidadedirectadasnormasdedireitos,liberdadesegarantias
3.2.Avinculaodostribunaissnormasdedireitos,liberdadesegarantias
4.Osmecanismosjurisdicionaisdeprotecodosdireitosfundamentais
4.1.MecanismosInternos
4.2.MecanismosInternacionais
Notasobreaorigemdostextoseagradecimentos
115
Biblio
grafia
117
ndice
.
.131
134
-
5/19/2018 Constitucionalismo Angolano.pdf
69/69
Ostrabalhosreun
idosneste
pequeno
livro,agora
colocadosao
disporde
todos,tiveramn
a
suaorigemi
ntervenesouliesprefe
ridasemA
ngolae
emP
ortugal(oma
isrecente),justamenteaolongodestesltimosquatroanos,
representandoum
pequenocontributoparaoconhecimentodaConstituio
eparaoaprofund
amentodareflexojurdicasobreonovo
constitucionalismo
angolano.
Osprimeirosdestinatriosdesta
obra
so
osmeusaluno
sde
mestrado
[]
todavia,aobrad
estina-setambma
todososestudante
seprofissionaisdo
Direito
em
geral
e
igualmente
aos
polticos
e
dema
is
interessados
na
observaodasin
stituiesedastransformaesconstituc
ionaisqueocorrem
em
fricaenouniversodospasesdelnguaportuguesa.