1

Constitution Building Primers

Direct Democracy

© International IDEA

ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာကျခငး

လမးညႊနစာအပသည ႏငငတြငး ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ

တညေဆာကေရးႏင ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ ျပျပင

ေျပာငးလေရးလပငနးမားက ပပးရနအတြက (၁)

ျပညသမား၊ အရပဖကလ႔အဖြ႔အစညးမား၊ ႏငငေရး

ပါတမား၊ ဌာနဆငရာမားႏင လႊတေတာအမတမား

အတြက အေျခခဥပေဒႏငစပလဥးၿပး ကယျပန႔စြာ

ေလလာႏငေစရန (၂) အစးရအတြငးအဖြ႔အစညးမားႏင

အျခားျပငပမပါ၀ငေဆာငရြကသမားကလညးေကာငး

မြန၍ သတငးအခကအလကစလငၿပး ေဒသတြငးဆး

ျဖတခကခမတမညသမားအတြက ေဒသႏင လက

ေလာညေထြမႈရေစေသာအေထာကအပမားက ကည

ပပးရနတ႔ ျဖစပါသည။ လမးညႊနစာအပသည ဤ

အေၾကာငးအရာအား စတငေလလာေသာ စာဖတ

ေသာသမားအတြက မတဆကအျဖစလညးေကာငး၊

အေျခခဥပေဒတညေဆာကျခငးအတြက ဗဟသတႏင

အေတြ႔အႀကမား ေ၀မလကရေသာ သမားအတြက

ျပနလညၾကညရႈႏငေသာ မတတမးအျဖစလညးေကာငး

ပေဖာထားပါသည။ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ တည

ေဆာကသမားအတြက လကေတြ႔ကေသာ ေရြးခယမႈ

မားက က႑အလက စစဥတကေရးဆြထားၿပး ရႈပ

ေထြးေသာ အေၾကာငးအရာမားအတြက လငျမနၿပး

လြယကေသာ နညးလမးမားက ရငးလငးတငျပႏင

ေစရန ရညရြယပါသည။

International IDEAဒမကေရစႏငေရြးေကာကပြဆငရာ အကအည

ေပးေရးႏငငတကာအဖြ႕အစညး(International IDEA)

ဆသညမာ ကမၻာအႏ႔အျပားတြင ေရရညတညၿမေသာ

ဒမကေရစထြနးကားလာေစေရးအတြက ကညေပးရန

ရညရြယခကျဖင တညေထာငထားေသာ အစးရမားအ

ၾကားပးေပါငးဖြ႔စညးထားသည အဖြ႔အစညးတစရပ

ျဖစသည။

ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒေရးဆြေရးဆငရာ သငပနးၾကး

၂၀၁၄ ခႏစ၊ ၾသဂတလ

• တကရကဒမကေရစစနစဆသညမာ အဆျပထားသည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒက ျပငဆငျခငး၊ ဥပေဒ၊ နငင

အခငးခငး သေဘာတစာခပ သ႔မဟတ မဝါဒဆးျဖတခကမားနငပတသက၍ ျပညသမားကတကရကမေပး နင

ေအာင ေရးဆြထားေသာ ဥပေဒစညးမဥးမား၊ အဖြ႔အစညးမားနင လပငနးစဥမားက ဆလပါသည။

• ဤသငပနးႀကးတြင ပါဝငသည တကရကဒမကေရစ စနစ၏အေရးႀကးဆး ပစတစရပမာ လထဆႏၵခယပြမားႏင

လကမတေရးထး ေတာငးဆမမားမားျဖစပါသည။

• တကရကဒမကေရစစနစတြင အေရးပါသည ကစၥရပမားအား ႏငငေရးပါတကယစားလယမားက ေကာလြန၍

ျပညသမားက တကရကမေပးနငပါသည။ အမားစလကခသည ဆးျဖတခကက လနညးစကယစားလယမား၏

လပငနးစဥမားထက ေကာလြနျပးေဖာျပႏငပါသည။

• တကရကဒမကေရစစနစ၏ နညးလမးမားသည ျပညသလထက တကရကဆြေဆာငျခငးျဖင ကယစားလယမား၏

ေဆာငရြကခကမားက အားေလာေစၿပး အႀကးအကမားကျဖတလမးမ ေဆာငရြကနငေသာ လႀကကမားသည

နညးလမးျဖစလာနငပါသည။ ကၽြမးကငမႈနင အပခပမႈစြမးရညေပၚမတညၿပး မေပးသမား၏ အျငငးပြားစရာမား ရနင

ၿပး နငငေရးအယဝါဒမားအရ အပစမားကြျပားနငပါသည။ ေငြ၊ အခနနင ေထာကပပ႔ေဆာငေရးမားက ထညသြငး

စဥးစားရပါမည။

• လထဆႏၵခယပြက သာမနထကလြနကေသာ ျဖစရပမားျဖစသည ႏငငေတာ အခပအျခာအာဏာႏင စပလဥးေသာ

ျပသနာမားက ဆးျဖတရန၊ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒက ျပငဆငသတမတရန သ႔မဟတ အတညျပရနတ႔အတြက

ကမၻာတစဝနးလးတြင အခါအားေလာစြာ ကငးပေဆာငရြကပါသည။

• အခ႕ဒမကေရစစနစမားသည လထဆႏၵခယပြႏင လကမတေရး ထးေတာငးဆမမားအား ကယစားျပဒမကေရစစနစ

၏ ျဖညစြကခကတစခအေနျဖင ကယကယျပန႔ျပန႔၊ ပမနကငးပၾကသည။

2 International IDEA | Constitution Building Primers

ဒမကေရစဆသညမာ “ျပညသမားမအပခပျခငး”ျဖစသည။ မားစြာေသးငယသည ေဒသတြငး အဖြ႔အစညးမားမစ၍ ေနရာတငးတြငပငျဖစသည။ သ႔ရာတြင လဥးေရမားစြာရၿပး အေၾကာငးအရာမား သည လြနစြာရပေထြးပါက ဆးျဖတခကခရာတြင အၿမတစေစရပေထြးနငပါသည။ သ႔ျဖစ၍ ေခတမ ေသာ ဒမကေရစႏငငမားသည ကယစားျပအစးရဟသည မက မားစြာအေျခခပါသည။ ဆလသညမာ ျပညသလထက တကရကမအပခပေသာလညး မညသအပခပသငသညနင အစးရအဖြ႔မ မညသက ဖယရားသငသညက လြတလပမတသည ေရြးေကာကပြစနစျဖင ဆးျဖတေဆာငရြကနငပါသည။ သ႔ရာတြင ကယစားလယမားအစညးအေဝးတြင အခ႕ေသာအေၾကာငးအရာမားနငပတသကၿပး ျပညသလထ၏ စစမနသညအျမငမားက ထညသြငးေဆာငရြကျခငးမရသညအေၾကာငးရငး မားစြာရပါ သည။

• ဒမကေရစ လ႔အဖြ႔အစညးမားအားလးတြင ေရြးေကာကတငေျမာကထားသည ကယစား လယမားမာ အမားအားျဖင အဆငျမငလတနးစားမားျဖစၿပး သာမနျပညသမားနငမတဘ ခမးသာၾကြယဝမႈ၊ ပညာတတမႈ သ႔မဟတ အဆငအတနးရမႈမားကြာျခားပါသည။ ကမၻာ တစဝနးလးတြင ကယစားလယအဖြ႔မား၌ အမးသမးမားကယစားျပမႈ နညးပါးသည၊ လနညးစမား၊ ပါတႏငငေရးနင မပတသတေသာသမားက ကဖယထတထားၾကသည။

• ကယစားလယမားက ေယဘယအားျဖင န ငငေရးလပငနးမား ေဆာငရြကရနအတြက ေရြးခယထားၿပး အဆပါကယစားလယမားအားလးမာ မေပးသမားအတြက အေရးပါမႈ မတည ၾကပါ။ သတ႔၏တာ၀နထမးေဆာငမႈ မတတမး၊ အကငစာရတ၊ ေဒသတြငးအခတအဆကနင ကၽြမးကငမႈစသညအခကမားသည ေရြးေကာကပြရလာဒတြင လႊမးမးမႈရပါသည။ သ႔ျဖစ၍ ေရြးေကာကခပဂၢလမားသည လႀကကမားေသာ ထငျမငခကမားက သေဘာတစရာမလဘ သတ႔၏ စးပြားေရးက ကယတြငႏငစြမး၊ လမႈေရး သ႔မဟတ နငငျခားေရးမဝါဒဆငရာ ဆးျဖတခကမား မနမနကနကနခႏငစြမး အစရသညတ႔အေပၚမတညၿပး ေရြးေကာကခရႏင သညဟလညး ေျပာႏငပါသည။

• ကယစားလယမား၏သကတမးသည ပမနအားျဖင နစေပါငးမားစြာသကတမးရၿပး ယခင ေရြးေကာကပြလပငနးစဥမားတြင မျဖစေပၚဖးသည အေၾကာငးအရာအသစမား ေပၚေပါက လာနငပါသည။ အဆပါကစၥရပမားနငပတသကၿပး ဥပေဒျပသအမားစအႀကကနင ျပညသအမားစႀကကနစသကမႈအၾကား ျခားနားမႈရသကသ႔ ေရြးေကာကပြတစခနငတစခအၾကား ျပညသလထ၏ အျမငမားသညလညး ေျပာငးလမႈရနငပါသည။

• ၿမ႕ေတာတြငေနထငၿပး အထးအခြငအေရးရရသည ကယစားလယမားသည ကယကး စးပြားအတြက ဥးစားေပးမမားစြာရနငပါသည။ အဆပါကယစားလယမားသည ႏငငျခား ခရးစဥမား၊ တရားဝငအသးျပသညကားနင အဆငအတနးျမငမားသည လ႔အဖြအစညးတြင ေနထငျခငးေၾကာင မမတ႔အား ေရြးေကာကတငေျမာကထားသမား၏ လလားခကမားနင ေန႔စဥလအပခကမားက အလြယတကဂရမျပမဘ ျဖစေနနငပါသည။

သ႔ျဖစပါ၍ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒေရးဆြသမားသည ကယစားျပျခငးက ပျပငစြာေဆာငရြက နငေစမည ပးေပါငးပါဝငေဆာငရြကႏငၿပး လကေတြ႔ကသည ဒမကေရစစနစလပငနးစဥမားက ေရြးခယသတမတႏငပါသည။

International IDEAStromsborg SE-103 34

Stockholm, Sweden

Phone: +46-8-698 3700

Fax: +46-8-20 24 22

Email: info@idea.int

Website: http://www.idea.int

ဒမကေရစႏင

ေရြးေကာကပြဆငရာ ပပးေရး

ႏငငတကာအဖြ႔အစညး INTERNATIONAL IDEA

(Myanmar)

Room 5C, Yatha Condominium

458-460 Mahabandoola Road

(entrance on 31st Street)

Pabedan Township

Yangon, Myanmar

Tel: 01-389202, Fax: 01-389202

Email: info-myanmar@idea.int

3 Direct Democracy | August 2014

ဤသငပနးႀကးတြင “တကရကဒမကေရစ”ဆသည စကားရပက သးျခားဥပေဒမား၊ သေဘာတစာခပမား၊ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒျပငဆငျခငးမား၊ မဝါဒ သ႔မဟတ အျခားလထႏငဆင ေသာဆးျဖတခကမားအတြက မဆႏၵရငမားက မေပးေရြးခယနငမည လပထးလပနညးမားအား သတမတအသးျပပါသည။ တကရကဒမကေရစစနစ၏ အဓကပစနစမးမာ လထဆႏၵခယပြနင နငငသားမား၏ လကမတထးေဆာငရြကခကျဖစပါသည။

• လထဆႏၵခယပြလထဆႏၵခယပြသည (သမၼတ၊ ဝနႀကးမားအဖြ႔၊ လႊတေတာ စသည) အပခပေရးအဖြ႔အစညး မားက လႊေျပာငးေပးအပသည တကေသာ ႏငငေရး၊ ဖြ႔စညးပအေျခခ ဥပေဒ သ႔မဟတ ဥပေဒျပေရးဆငရာ ကစၥရပမားနငစပလဥး၍ ျပညသမားကေထာကချခငး သ႔မဟတ အႀကျပျခငးတ႔ ျပလပႏငသည တကရကမေပးျခငးျဖစပါသည။ အဆပါအဖြ႔အစညးမားက ခမတထားသည ဆးျဖတခကမားအား အတညျပျခငး သ႔မဟတ ရပသမးျခငး သ႔မဟတ အပခပေရးအဖြ႔အစညးမားက ေရ႕ဆကေဆာငရြကမည တငျပခကမားက လကချခငး၊ သ႔မဟတျငငးပယျခငး စသည ျပညသလထ၏ အခနးက႑က ကန႔သတထားပါသည။

• ႏငငသားမား၏ လကမတေရးထးေတာငးဆမမားသးျခား ႏငငေရးဆငရာ၊ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ သ႔မဟတ ဥပေဒျပေရးဆငရာ ကစၥရပ မားေပၚတြင ကန႔ကြကျခငး၊ သ႔မဟတ အတညျပျခငးေဆာငရြကနငမည ျပညသလထက လကမတေရးထး ေတာငးဆသည တကရကမေပးသညစနစျဖစပါသည။ ေရြးခယထားသည ဥပေဒျပအဖြ႔အစညးမား၏ အတညျပခကရရရနမလဘ ေဆာငရြကနငၿပး တရားစရငေရး ဆငရာ ဥပေဒသစမား သ႔မဟတ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ ျပငဆငမႈမားက ေဆာငရြကနငပါ သည။ အတညျပလကမတမားစြာေရးထးထားသည ေလာကလႊာမားျဖင အဆျပနငပါသည။

• အခ႕နညးလမးမားမာ ရငးလငးေဖာျပရန ခကခပါသည။ ဥပမာ- အတလနငငတြင ဖကသမး ခၿပးျဖစေသာ လထဆႏၵခယပြသည ျပညသလထ လကမတေရးထးေတာငးဆမမား၏ သေဘာလကၡဏာမား မားစြာပါဝငပါသည။ သ႔ရာတြင ထလကမတေရးထး ေတာငးဆမအား လထဆႏၵခယပြအျဖစ သတမတနငပါသည၊။ အဘယေၾကာငဆေသာ ဥပေဒသစမားက တငသြငးျခငးမျပနငဘ လႊတေတာကျပ႒ာနးထားသည ဥပေဒက ရပသမးရနအတြက ျပညသ လထက ေျပာငးျပနျပနလညမေပးျခငးမသာျဖစပါသည။

တကရကဒမကေရစစနစဟေသာ ပညာရပေဝါဟာရအား စသတမတထားျခငးမရပါ။ တည ေသာအဖြ႔အစညးတစခတညးကပင ႏငငအလက အသးအႏနးကြျပားပါသည။ နငငသားမား လကမတ ေရးထးေတာငးဆမႈသည တရားစရငပငခြငနင အေၾကာငးအရာေပၚမတညၿပး မအဆျပျခငး သ႔မဟတ လထကစတငဥးေဆာငသည လထဆႏၵခယပြအျဖစ ေခၚဆႏငပါသည။ လထဆႏၵခယပြကငးပျခငးသည အစးရ၏ ဆးျဖတပငခြငအာဏာျဖစၿပး ျပညသ႔ဆႏၵခယပြဟ ေခၚတြငသတမတပါသည၊ အခ႕အေျခ အေနမားတြင ဆန႔ကငဘကသေဘာသကေရာကသည ေဝါဟာရျဖစပါသည။ ပမရငးလငးစြာေဖာျပ နငရနအတြက ဤသငပနးၾကးတြင တကရကဒမကေရစစနစနငပတသကျပး The International

4 International IDEA | Constitution Building Primers

IDEA Hanbook တြငေဖာျပထားေသာ ပညာရပေဝါဟာရမားက ေဖာျပထားပါသည။ တကရကဒမကေရစစနစ ပစတစခအျဖစ မၾကာခဏ ရညညႊနးသတမတေဖာျပသည

ေနာကထပနညးလမးတစခမာ လႊတေတာကယစားလယအား တာဝနမျပနလညရတသမးရနမေပးျခငး ျဖစပါသည။ ေရြးေကာကထားသည ကယစားလယ သ႔မဟတ အရာရက ဖယရားနငရနအတြက မေပးရန နငငသားမဆႏၵရငမားစြာမ အတညျပလကမတေရးထးထားသည ေလာကလႊာမားျဖင ေဆာငရြကနငပါသည။ သ႔ရာတြင လႊတေတာကယစားလယအား တာဝနမျပနလညရတသမးရန မေပးျခငးသည ျပညသလထက မဝါဒဆငရာဆးျဖတခကမားခမတရန သ႔မဟတ ဥပေဒေရးရာ အတညျပေဆာငရြကခကမားအတြက မေပးျခငးမဟတသညအတြက ကယစားျပဒမကေရစႏင ပမသကဆငသညျဖစရာ ဤသငပနးႀကးတြင ထညသြငးေဖာျပထားျခငးမရပါ။

စဥးစားရမညအခကဤနငငတြင ကယစားျပဒမကေရစအတြက သသာထငရားသညျပနာမားက အဘယနညး။ အပခပေရးဆငရာ အထကတနးလႊာမားသည လထအတြက ထေရာကစြာ ကယစားျပေဆာငရြကပါသလား သ႔မဟတ ကယကးအတြက စညးရး လႈ႕ေဆာမႈျပပါသလား။ ျပညသအမားစသည လထဘဝက စတမဝငစားျခငး သ႔မဟတ စတပကျခငးရသလား။ အဆပါ ျပနာမားက တကရကဒမကေရစ စနစျဖင မညသ႔ေျဖရငးေဆာငရြကမညနညး။ အဆပါ ျပနာမားက ပမဆးဝါးေစ သလား သ႔မဟတျပနာအသစမား ျဖစေပၚေစနငသလား။

တကရကဒမကေရစစနစက ကမၻာေပၚရ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒအမားစတြင ေတြ႔ရရပါသည။ အထးသျဖင လထဆႏၵခယပြသည ကမၻာနယပယေဒသ အသးသးတြင အစးရက မၾကာခဏ ေဆာငရြက ေလရသည နညးလမးျဖစလာပါသည။ ယေန႔ေခတတြင တကရကဒမကေရစစနစ အတြက ျပ႒ာနးခက အခ႕ မပါဝငဘဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒသစေရးဆြျခငးက ေဆာငရြကေလမရပါ။

စဥးစားရမညအခကဒမကေရစစနစက ဒမကေရစနညးလမးနငအည မညသ႔ေဆာငရြကသငသနညး။ သ႔မဟတ အၿမတမးႏငငေရးသမားမား၊ ဝနထမးမားနင တရားသႀကးမားက သ႔ေသာ လကေရြးစငမားက မဝါဒခမတျခငးနင ဥပေဒျပျခငးက ေဆာငရြကလင ဒမကေရစနညးလမးကပါသလား၊ သ႔မဟတ ယၾကညစတခမရႏငသညဟ ထငပါ သလား။ ဒမကေရစစနစတြင လထသည မညသညအခနးက႑တြင ပါဝငသင သနညး။ ဆးျဖတခကခရာတြင လထသည မညသညနညးလမးျဖင မညမပါဝငသင သနညး။ ဒမကေရစစနစက အသးျပမႈ လြနကေနပါသလား။

5 Direct Democracy | August 2014

• ပါဝငေဆာငရြကမႈက တးျမငျခငးသေဘာတရားပညာရငမားစြာတ႔သည ဒမကေရစနငငေရးတြင ျပညသလထပါဝငျခငးသည ျပညသလထ ႀကးပြားတးတက ေရးအတြက အေရးပါသည ေကာငးမြနေသာ ေဆာငရြကခက အျဖစ နားလညလကခထားၾကပါသည။ ထသ႔ပါဝငပတသကမႈသည ဒမကေရစစနစတြင ျပညသလကမခသညမားက ကန႔သတရနအတြက ကညေဆာငရြကေပးရာတြင မားစြာအေရး ပါေသာတနဖးအျဖစ အခ႕ကထငျမငယဆပါသည။ မညသညနညးလမးမဆ လထေရးရာ ဆးျဖတခကခရာတြင ပါဝငေဆာငရြကမႈ၏ အေတြ႔အႀကထးမားသည ျပညသမား၏ အကးစးပြားက ထနးသမးေစာငေရာကရနအတြက ျပညသမားက တကတြနးေဆာငရြကနငၿပး ပဂၢလကဆငရာကစၥရပမားအား ေကာလႊားနငရန ျပညသမားအား ကညေပးနငပါသည။ နငငသားေကာငးမား၏ အရညအေသြးက တးျမငႏငသည နငငေရးဆငရာ ဆးျဖတခကမားက ခမတရာတြင နစအနညးငယၾကာတငး ကယစားလယမားက ေရြးခယသတမတရမျဖင ျပညစလေလာကသည လထပါ၀ငမအျဖစ သတမတ၍မရႏငေၾကာငး ျငငးဆသမားလညးရပါ သည။ ျပညသမားမ မၾကာခဏဆသလ တကရကပါဝငပတသကမႈသည ျပညသ႔ဘဝ အတြက ပမပါဝငေဆာငရြကမႈမားျပလပသည နငငသားမားျဖစလာနငပါသည။

• လထအခပအျခာအာဏာတကရကဒမကေရစစနစသည လထအခပအျခာအာဏာက ေဖာျပခကတစချဖစသည- (ႏငငသားမားသည အေျခခကၿပး အေရးပါသည ကစၥရပမားက မမတ႔ေရြးခယထားသည ကယစားလယမားျဖင ဆကသြယေဆာငရြကျခငးမးမဟတဘ တကရကေျပာဆနငသည အခြငအေရး)။ နငငေတာ သ႔မဟတ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒသစ ေရးဆြေဆာငရြကျခငးကသ႔မားစြာအေရးပါသည ကစၥရပမား၊ သ႔မဟတ အဓက ဆးျဖတခကမားက ခမတရာတြင တရားဝငေဆာငရြကနငရန လအပပါသည။

• ထတေဖာေျပာဆျခငးနငထနးခပခြငက သာမနႏငငသားမားအားေပးအပထားျခငးေရြးခယထားသည ကယစားလယမားသည အာဏာတစႀကမရရၿပး ျပညသမား၏ အကး စးပြားထက အခြငထးခ အထကတနးလႊာမား၏ အကးစးပြားက ေဆာငရြကျခငးျဖင လထ အေရးထက ပဂၢလကအေရးက ပမအေလးထားလာႏငပါသည။ ပါတအသးသးမကယစား လယမားသည ျပညသ႔အကးစးပြားထက အထကတနး လႊာမားႏင အာဏာလကရလတနးစား ၏ အကစးပြားကကာကြယရနအလ႔ငာ လမလညလညျဖားမမား ျပလာႏငပါသည။ အဆပါ လအပခကမားက တကရကဒမကေရစနညးလမးမားက အေတာအတနျဖညဆညးေပးပါ သည။ ခမတထားသည စညးမဥးစညးကမးမား၏ ရငးလငးတကမအေပၚမတညၿပး လထ ဆႏၵခယပြနင ႏငငသားမား လကမတေရးထး ေတာငးဆခကသည လကေရြးစငႏငငေရးသမား မား၏သစၥာမမႈမားက သာမနနငငသားမား တကရကမေပးခြငရျခငးျဖင လထစြမးအားျဖင

6 International IDEA | Constitution Building Primers

ကာကြယျခငးကျဖစေပၚေစပါသည။ ၂၀၁၀ ျပညနစတြင အကစလနနငငတြင လႊတေတာမအတညျပသတမတၿပးျဖစေသာ ေၾကြးၿမမားေပးဆပျခငးဆငရာ ဥပေဒက လထဆႏၵခယပြ ျပလပရာတြင မဆႏၵရငမား၏ ကန႔ကြကမေပးမႈနနးမာ (၉၈.၁)ရာခငနႈနးရသျဖင ပကျပယ ခပါသည။

• ပါတမားက ချပလာသညေရြးခယစရာမားက ထတေဖာေဆာငရြကျခငးေရြးေကာကပြတြင ဝငေရာကယဥၿပငသည ပါတမားသည အစးရအတြက ဥးစားေပးအျဖစ သတမတထားသည ရညရြယခကမား သ႔မဟတ နငငေရးျပနာမားအတြက အနညးဆး ေျဖရငးနငမညနညးလမးမားက ချပျခငးတ႔က ေဆာငရြကေလရပါသည။ ေရြးေကာကပြတြင အနငရရသသည ေနာကပငးတြငအဆပါ ေၾကြးေၾကာခကနငအည အပခပခြငအာဏာရရရန ေတာငးဆနငပါသည။ သ႔ရာတြင အေျခအေနမားစြာတ႔တြင မေပးသမားအေနျဖင ပါတအဖြ႔ အစညးမား၏မ၀ါဒမားက တစစတညးအေနျဖငေရြးခယရၿပး အဆပါမ၀ါဒေပါငးခပမားတြင ပါ၀ငသည အေၾကာငးအရာမားက သးျခားလႊမးမးႏငေျခနညးပါးပါသည။ ပါတတစခသည စးပြားေရးဆငရာ မဝါဒမားေၾကာင ေရြးေကာကပြတြင အနငရရနငေသာလညး ယငးပါတ၏ မ၀ါဒရပတညခကသည လႀကကနညးသည သးျခားအေျခအေနမား ပါဝငနငပါသည။ လထ ဆႏၵခယပြနင လကမတေရးထးေတာငးဆမမားတြင နငငသားမားသည မမတ႔၏ ႀကကနစ သကမႈမားက ခြထတႏငၿပး ေရြးေကာကပြမ၀ါဒမားႏငမသကဆငဘ ဆႏၵအေလာက မေပးၾကပါ သည။ ဤသ႔ျဖင ဆးျဖတခကခမတသည လပငနးစဥအေပၚ လထထနးခပမႈအျဖစ လမးေၾကာငးတစခေပၚေပါကေစၿပး ဥပေဒျပေရးနင ျပညသလထဆငရာ မဝါဒမားသည နငငသားမား၏ ႀကကနစသကမႈနင ပမနးစပနငပါသည။

• ခကခသည ျပနာမားက ထပတကရငဆငေျဖရငးရန အာဏာပငမားအား ဖအားေပးျခငး

လနညးစမားမ စတငသညလထဆႏၵခယပြ သ႔မဟတ ျပညသတ႔၏ စတငလကမတေရးထး ေတာငးဆမျဖင တညဆအစးရ သ႔မဟတ ဥပေဒျပအဖြ႔အစညးအမားစက ေရာငလြလၾက သည ခကခေသာျပနာမားက ထပတကရငဆငေျဖရငးေစရန ဖအားေပးေတာငးဆႏငပါ သည။

• မေမာလငသည အခကအခမားက ေျဖရငးျခငး၊ ဥးတညခကမားေျပာငးလရာတြင တရားဝငျဖစေစျခငး နငငေရးပါတမား၏ ေရြးေကာကပြဆငရာမ၀ါဒေၾကညာခကမားသည ေမာလငမထားေသာအေျခအေနမားအတြက လအပေသာ မဝါဒသစမား ခမတျခငး၊ နငငေရးဆငရာ ဥးတညခကမားေျပာငးလျခငးတ႔က မျဖစေပၚေစႏငပါ။ ကယစားျပစနစသည တညဆအစးရမားအေနျဖင လာမညေရြးေကာကပြတြငႀကေတြ႔ လာဖြယရသည ၎တ႔၏တာဝနဝတရားမားနငစပလဥး၍ မေမာလငသည အေျခအေနမားက ကယကယျပန႔ျပန႔ေျဖရငးေဆာငရြကနငေစပါသည။ သ႔ရာတြင အစးရသည မဆႏၵရငမား၏ေထာကခမႈမပါဘ ၎တ႔၏မ၀ါဒမားႏငေသြဖေသာ လပေဆာငခကမား သ႔မဟတ အျငငးပြားဖြယရာ ကစၥရပမားက ေဆာငရြကခလငယငးတ႔သည တရားဝငသညဟမသတမတနငပါ။ ထကသ႔ေသာအေျပာငးအလမားအတြက လထဆႏၵ ခယပြကငးပျခငးေၾကာင အစးရသည လထ၏ေထာကခမက ရရႏငပါသည။ ဥပမာ

7 Direct Democracy | August 2014

ကေနဒါနငငတြင Mackenzie King ၏ လစဘရယအစးရသည စစမႈမထမးမေနရစနစက မျပဌာနးရန ေရြးေကာကပြဆငရာ ကတကဝတတစခက ၁၉၄၀ ခနစတြင ေပးခပါသည။ သ႔ေသာ ေနာကပငးတြငတပမေတာမ အဆပါကစၥအားေဆာငရြကရန ပမ ဖအားေပးမႈမားရလာ ပါသည။ လထဆႏၵခယပြက ၁၉၄၂ ခနစတြင ကငးပခၿပးအစးရ၏ ကတအတငးေဆာငရြကရမည လပငနးမားက လြတကငးေစရနနင စစမႈမထမးမေနရစနစက တရားဝငျပဌာနးခပါသည။

• အျငငးပြားမႈမားက ေျပေပာကေစျခငးလထဆႏၵခယပြနင လကမတေရးထး ေတာငးဆမမားျဖင အျငငးပြားဖြယကစၥရပမားနငပတသက၍ ျပညသလထက ၎တ႔၏ ရငးလငးတကသညဆႏၵက ေဖာထတနငပါသည။ ထသ႔ ေဆာငရြကရာတြင ကစၥရပမားက ျပညသလထမ ထတေဖာေျပာဆၿပးသညေနာက အျခား အေၾကာငးအရာမားသ႔ ေျပာငးလသြားျခငးျဖင ေျပေလာသြားေစနငပါသည။ ပထမ အႀကမကငးပျပလပသည လထဆႏၵခယပြတြင သတမတထားသည အေၾကာငးအရာအား ေျဖရငးေဆာငရြကျခငး မျပနငေစကာမ ဒတယအႀကမကငးပျပလပမည လထဆႏၵခယပြတြင ေျပေလာ သြားမညျဖစပါသည။ ဥပမာ ေပၚတဂနငငတြင ကယ၀နဖကခမႈႏငစပလဥးေသာ လထဆႏၵခယပြ (၁၉၉၈ ခနစနင ၂၀၀၇ခနစ)ႏင အငယာလနနငငတြင ေရြးေကာကပြျပျပင ေျပာငးလျခငး (၁၉၅၈ ခနစနင ၁၉၆၈ ခနစ)တ႔က တညျငမစြာ ေျဖရငးေဆာငရြကနငခ ပါသည။

• ႏငငသားမား၏သတငးအခကအလကနငလပရညကငရညရမႈတကရကဒမကေရစစနစတြင တစခါတစရတြင ရႈပေထြးသည အေျခအေနမားနငပတသက၍ နငငသားမားအေနျဖင ဗဟသတမားစြာရရန လအပပါသည။ မဆႏၵရငမားအေနျဖင အေလာ အစားႀကးမားသည ကစၥရပမားေပၚတြင မနကနသညဆးျဖတခကမားခမတနငရနအတြက လအပေသာ သတငးအခကအလက သ႔မဟတ အရညအေသြးမား အၿမမရနငဟေသာ စးရမဖြယရာမားလညး ရေပသည။ ဤသညမာ တကရကဒမကေရစစနစ တစခတညးတြင သာမက အားလးေသာ ဒမကေရစစနစႏငသကဆငသညဟဆႏငပါသည။ ဒမကေရစစနစ တြင ျပညသ႔ေရးရာကစၥရပမားနငပတသကၿပး ျပညသမားက အသေပးရနႏင ျပညသကလညး စတ၀ငစားရနလအပပါသည။

• မဆႏၵရငမား၏ ဆငျခငတတရားကငးမမႈတကရကဒမကေရစစနစသည ျပညသလထက ေျပာေရးဆခြငရရေစပါသည။ ေျပာဆမည အရာမားသည ရငးလငးတကမႈမရပါ။ လထဆႏၵခယပြနင နငငသားမား၏လကမတေရးထး ေတာငးဆမႈသည အဆပါအခကအခမားက ရငးလငးတကသညနညးလမးျဖင အဆးအျဖတ ေပးႏငရန ရညရြယပါသည။ သ႔ရာတြင ျပညသမား၏ စတထတြင အဆပါကစၥတစခတညးက သာရညရြယၿပး မေပးေလမရပါ။ နငငေရးပါတမား သ႔မဟတ ပါတေခါငးေဆာငမား၏ ရပတညခကမားကသ႔ေသာ ဆေလာျခငးမရသည အခကအလကမားသည ရလာဒမားက မားစြာလႊမးမးမႈရပါသည။ ဥပမာ ၿဗတနႏငငတြင ၂၀၁၁ ခနစ ေရြးေကာကပြဆငရာ ျပငဆင ခကမားနငပတသကသည လထဆႏၵခယပြရႈးနမခရျခငးမာ မဆႏၵရငမားသည လထ

8 International IDEA | Constitution Building Primers

ေထာကခမႈကဆငးေနသည အဆတငသြငးသ ညြန႔ေပါငးအဖြ႔ေခါငးေဆာငႏင ဆကစပမႈ ရေသာေၾကာငျဖစသည။

• မဆႏၵရငမား၏ ၿငးေငြ႕မႈမားအထးသျဖင မဝါဒအားျဖင အေရးပါေသာ အေၾကာငးအရာမားထက ရႈပေထြးသည နညးပညာ ဆငရာ အေၾကာငးအရာမားက ဆးျဖတရာတြင တကရကဒမကေရစက မၾကာခဏ အသးျပ မညဆပါက မဆႏၵရငမား၏ၿငးေငြ႔မႈမား ျဖစနငပါသည။ မဆႏၵရငမားသည အခနမရျခငးနင ဆးျဖတခကမားစြာခမတရနအတြက ဗဟသတမားမရပါက ႏငငေရးတြငပါ၀ငေဆာငရြက ျခငးမ တျဖညးျဖညး လြတကငးလာႏငပါသည။ ဒမကေရစစနစတြင လထကပးေပါငးပါ၀ငသည သမငး အစဥအလာနကရႈငးသည ဆြစဇာလနနငငတြငပင လထဆႏၵခယပြနင လထလက မတေရးထးေတာငးဆသညလႈပရားမႈမားတြင မဆႏၵရငထက၀ကေကာ လာေရာကမေပးရန မလြယကပါေခ။ အေၾကာငးအရာေပၚတြင ခငမာသည အျမငမရသမားသည သာမနအားျဖင ေရာငၾကဥၾကပါသည။ ထ႔ေၾကာင လနညးစ (ဆႏၵျပငးထနသည)က လာေရာကမေပးၿပး ဆး ျဖတခကခမတရသညအေျခအေနျဖစပါသည။ အျခားေသာ ေရြးေကာကပြမားႏင တၿပင တညးမေပးဆးျဖတျခငးျဖင (အတငးအတာတစခအထ) မဆႏၵရငမား၏ၿငးေငြ႔မႈကေလာနညးသကသာ ေစပါသည။ သ႔ရာတြင အမားစအစား ဆႏၵျပငးထနသညလနညးစသာ လာေရာက မေပးၿပး ဆးျဖတခကခမတသညအေျခအေနက ကာကြယႏငရနအတြက လာေရာကမေပး သညရာခငႏႈနးကလညး ထညသြငးစဥးစားသငပါသည။

• တာဝနဝတရားမားက လႊေျပာငးျခငး သ႔မဟတ ေရာငရားျခငးႏငငေရးသမားမား အေနျဖင ခကခသညကစၥရပမားက ဆးျဖတရမည တာဝနဝတရားမားက ေရာငရားနငရနအတြက လထဆႏၵခယပြ ကငးပနငပါသည။ အထးသျဖင အႏငရပါတ၊ သ႔မဟတ ညႊန႔ေပါငးအစးရအတြငး အကြအၿပမားရေနေသာ အေျခေနမးတြငျဖစသည။ အဆပါ ကစၥရပမားက ျပညသမားထသ႔ လႊေျပာငးေပးျခငးျဖင ႏငငေရးသမားမားသည ဆး ျဖတခကေၾကာငေပၚေပါကလာသည အကးဆကမားအတြကတာဝနခမႈသာမက ဥးေဆာငမႈ ေပးရမည တာဝနမားကပါ ေလာခနငပါသည။ ထသ႔ေဆာငရြကျခငးက စညးစနစကသည ေခါငးေဆာငမႈေပာကဆးျခငးဟ ေဝဖနသးသပနငပါသည။

• ေရတနင ေရရညမဝါဒမားတကရကဒမကေရစစနစသည အခနတစခတြင ေပၚေပါကလာသည ကစၥရပတစခအတြက ျပညသမား၏အျမငက ေဖာျပနငပါသည။ မဆႏၵရငမားအေနျဖင အေၾကာငးအရာမားက အျပညအ၀စဥးစားရန၊ ပါတတစခ သ႔မဟတ ညြန႔ေပါငးအဖြ႕က ယငးတ႔နစေပါငးမားစြာ ေဆာငရြကခသည မတတမးမားျဖင တငးတာဆးျဖတရနမလအပပါေခ။ သ႔ျဖစ၍ ကယလဖးနးယားျပညနယ၏ အေတြ႔အႀကမားအရ တကရကဒမကေရစစနစက လြနကစြာ ယၾကညအားထားမႈသည ကာလတဆးျဖတရမညမဝါဒမားက တြနးအားေပးၿပး (ဥပမာ-အခြနေလာချခငး) ေရရညရညမနးခကမား (ဥပမာ-ျပညသလထထမ ေၾကြးၿမမားက ေလာခ ျခငး သ႔မဟတ ျပညသ႔ဝနေဆာငမႈလပငနးမားတြင ရငးနးျမပႏျခငး)က ထခကေစပါသည။

9 Direct Democracy | August 2014

• အပခပမႈစြမးရညႏငမဝါဒမားဆကစပမႈတကရကဒမကေရစနညးလမးမားက မၾကာခဏအသးျပျခငးျဖင ေမာမနးခကမားပမတးပြားလာေစၿပး ႏငငေတာကလပေဆာငႏငသညထက ပမေတာငးဆမမားထားရလာၾကကာ ႏငငေရးစနစက ၀နထပ၀နပးျဖစေစပါသည။ သ႔ျဖစ၍ ဒမကေရစစနစတစခလး၏ တရားဝင ျဖစမႈက အားေလာေစပါသည။ အျပနအလနသဟဇာတမျဖစသည ဆးျဖတခကမားက ျပညသမားက ခမတမလင မဝါဒဆငရာမညညြတမႈက ျဖစေပၚေစပါသည။ သ႔ျဖစပါ၍ လထဆႏၵခယပြက မညသကစတငေဆာငရြကမညဆေသာအခကႏင လထဆႏၵခယပြက မညသညအရာမားဆးျဖတရာတြငျပလပမညစသည မဝါဒမားညညြတမႈရရန လအပၿပး နငငေတာ၏စြမးေဆာငရညက ထညသြငးစဥးစားရန အေရးႀကးပါသည။

• အထးမကလးမားႏင တကတြနးေတာငးဆမႈမားတစခါတစရတြင ခမးသာၾကြယဝၿပး အငအားႀကးမားသည အပစမားက ၎တ႔၏ ကယပင ဘ႑ာေရးနင လမႈေရးဆငရာ အကးစးပြားက တးျမငနငရနအတြက လထဆႏၵခယပြနင ႏငငသားမား လကမတေရးထးေတာငးဆမႈက အဆျပနငပါသည။ လထဆႏၵခယပြသ႔မဟတ လကမတေရးထး ေတာငးဆမႈသည မဆြယရနလအပလကရသည ေငြေၾကးနင အရငးအျမစ မား ေပါၾကြယ၀သမားက မားစြာအေထာကအကျပနငပါသည။ ဥပမာအားျဖင အေမရကန ႏငငတြင ေငြေၾကးမားစြာေထာကပထားေသာ၊ ေကာငးစြာစစညးထားေသာ မကလးရေသာ အထးအပစမား၏ ပကစးေစလေသာ ေဆာငရြကခကမားအတြက စးရမမႈမားေၾကာင စာေပ ေရးသားထားမႈမားမားျပားလာျခငးသည ကယလဖးနးယားပစ လထလကမတေရးထး ေတာငးဆမႈ၏ အလြနအေရးပါေသာအခကျဖစပါသည။ အဆပါအားနညးခကက ေလာနညး သကသာေစရန အတြက လထဆႏၵခယပြနင လကမတေရးထးေတာငးဆမႈမားျပလပရာတြင လအပသည လကမတစေဆာငးမႈႏင မဆြယရနပေငြတ႔အတြက စညးမဥးဥပေဒမားက ဂရတစကခမတထားရနလအပပါသည။

• ေရးရးစြအယဝါဒမားလထဆႏၵခယပြနင လထလကမတေရးထးေတာငးဆမႈမားသည တးတကေျပာငးလေရး၀ါဒ ထက ေရးရးစြမဝါဒမားအေပၚ အခးအစားမညမမႈစြာ ပမအေလးသာသညက အခ႕ပညာရင မားက ကန႔ကြကေျပာဆၾကပါသည။ အထကတနးလႊာမဟတသည နငငသားမားသည အမားအားျဖင ပညာတတေျမာကမႈနညးပါးၿပး အထကတနးလႊာမားနင ႏႈငးယဥပါက လတနးစားေပါငးစပါဝငၿပး ရးရာ အစဥအလာမားက ပမထနးသမးမမားရႏငၿပး ေဖာကျပန ေရး၀ါဒမားလညးရႏငပါသည။ ထ႔ေၾကာင အဆးအျဖတေပးႏငသည အခြငအာဏာက (လကေရြးစင)ႏငငေရးသမားမားထမ သာမနနငငသားမားထသ႔ လႊေျပာငးေပးရာတြင တးတကသညလပငနးစဥမားက အတားအဆးျဖစေစပါသည။ ထ႔အျပင လထဆႏၵခယပြ မဆြယလပရားရာတြင မလအေျခအေနကလလားေသာ ကန႔ကြကမေပးသညအဖြ႔သည အေျပာငးအလက လကခလသည ေထာကခမေပးသညအဖြ႔ထက (ေထာကခမေပးသည အဖြ႕သည သကေသအေထာကအထားႏငပတသက၍ ၀နပေနေလရသညဟထငျမငရသည) ပမနအားျဖင ဖြ႔စညးတညေဆာကပဆငရာ အကးေကးဇးမား ပမရရပါသည။ တကရက ဒမကေရစစနစက ဆတယတေစႏငသည အေထာကအထားမားနင ပတသကၿပးအျငငးပြား စရာျဖစနငေသာလညး လကေတြ႔ျဖစရပအမားစအရ တးတကေရးအတြကအေျပာငးအလက

10 International IDEA | Constitution Building Primers

လလားသျဖင ေထာကခမေပးၾကျခငးျဖစသည။

• အာဏာရငဆနၿပး သာမနလထအကးက ရညမနးသညဝါဒက အလြသးစားျပလပမ သမငးအစဥအလာအရ ျပငသစနငငတြင နပလယန၊ စပနနငငတြင ဖရနက၊ ခလနငငတြင ပငနခက၊ ဖလစပငနငငတြင မားက႔စ၊ ေတာငကရးယားတြင ပါခနဟး စသည အာဏာရင ဆနစြာ အပခပသမားသည သေဘာတရားအနညးငယသာပါရသည အတအေယာင ေရႊမႈနႀကဒမကေရစစနစက တရားဝငျပ႒ာနး သတမတနငရနအတြက ယဥၿပငရန မလအပ သည လထဆႏၵခယပြက ျပလပခၾကပါသည။ သာမနလတနးစား အကးစးပြားက ရညမနး သညေခါငးေဆာငမားသည ၎တ႔၏ အခြငအာဏာျဖင ျပညသလထက ဆြေဆာငၿပး ဥပေဒျပေရး၊ တရားေရး သ႔မဟတ အေျခခဥပေဒဆငရာ ကန႔သတခကမားက ျဖတလမးနညး ျဖငအသးျပရန လထဆႏၵခယပြ ကငးပျပလပပါသည။ ဤနညးအားျဖင ကယတငအာဏာ သမးစနစဟအမညတြငသည ဒမကေရစ နငငေရးအတကအခမားက ဖယထတရငးလငး နငရန၊ သ႔မဟတ ျပနလညေရြးေကာကခပငခြငႏင ပတသကေသာ အေျခခဥပေဒဆငရာ ျပဌာနးခကမားက ေျပာငးလရနအတြက လထဆႏၵခယပြက ကငးပပါသည။ တစခါတစရတြင လထဆႏၵခယပြက အာဏာရငဆနစြာ အလြသးစားျပမႈေၾကာင ဆန႔ကငဘကရလဒေပၚေပါကႏငပါသည။ ဥပမာ- ၁၉၈၈ ခနစတြင ပငႏခကသည ၎၏ရာထးသကတမးကာလ တးျမင ရနအတြက လထဆႏၵခယပြကကငးပရာ မေမာလငဘ ရႈးနမခၿပး ၎၏အာဏာရငစနစ သညလညး မၾကာမ ၿပလပကစးသြားပါသည။

• ကနကစရတနင ေထာကပပ႔ေဆာငမႈ လထဆႏၵခယပြကငးပေဆာငရြကျခငးသည ကနကစရတျမငမားပါသည။ ေရြးေကာကပြစမ ေဆာငရြကသညအဖြ႔အစညးမား၊ ေဒသအာဏာပငမား၊ လၿခေရးဝနေဆာငမႈမားနင ႏငငေတာအဖြ႔အစညးမားအား ေထာကပပ႔ေဆာငမႈႏငပတသကေသာ ၀နထပ၀နပးမား ျဖစေစပါသည။ လထပညာေပး ေရး၊ နငငေရးပါတမားႏင မဆြယစညးရးေရးအဖြ႔အစညးမား နင ညႏႈငးေဆာငရြကရာတြငလညး လအပခကမား အမားအျပားရနငပါသည။ အရငးအျမစ နညးပါးၿျပး ဆႏၵမေပးျခငးေၾကာင အၾကမးဖကမႈမားျဖစေပၚေစသည ဖြ႔ၿဖးဆႏငငမားတြင တကရကဒမကေရစစနစက မၾကာခဏမခအားထားေနရျခငးသည လကေတြ႔မဆနေပ။

• လမႈေရးဆငရာ သေဘာကြလြခကမားနင လနညးစအခြငအေရးအမားစေထာကခမႈက လအပေသာ လထဆႏၵခယပြနင လကမတေရးထးေတာငးဆမႈမား သည အဖြ႔အမးမး ကြျပားေစႏငကာ လနညးစမား၏အခြငအေရးက ၿခမးေျခာကနငၿပး လမးေရး၊ လမးစနငသကဆငရာကစၥမား၊ ဘာသာစကား သ႔မဟတ ဘာသာေရးဆငရာ တငးမာမႈမားက ပမမားျပားေစပါသည။ ဥပမာ ၂၀၁၂ ခနစတြင လတဗးယား (Latvia) နငငရ ရရားဘာသာစကားေျပာၾကားသ လနညးစ၏ ဘာသာစကားဆငရာ အခြငအေရးက သတမတနငရနအတြက ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒက ျပငဆငသတမတရန လကမတေရးထး ေတာငးဆမကျပလပခပါသည။ ထ႔ေၾကာင လတဗးယားဘာသာစကား ေျပာၾကားသမားနင ရရားဘာသာစကား ေျပာၾကားသမားအၾကား တငးမာမႈမား ပမမားျပားခပါသည။ အစတစတ အမႊာမႊာကြျပားကာ စစညးမႈအားနညးေနသည ဒမကေရစ သ႔မဟတ ဖြ႔စညးပအျခခဥပေဒ

11 Direct Democracy | August 2014

တညၿငမအေျခကေရးအတြက သမေမြ႔ေသာညႏႈငးေဆာငရြကမႈလအပသည အေျခအေနမား တြင လထဆႏၵခယပြ၏ အမားေထာကခမႈ အသာရစနစေၾကာင သေဘာတညခကမား၊ အားလးပါ၀ငေရး ႀကးပမးေဆာငရြကမႈမား အားလးကထခကႏငပါသည။ အမားစအသာရ စနစအတြက စညးမဥးသတမတခကမား ခမတထားျခငးျဖင အခ႕အေျခအေနမားတြင အဆပါအေရးကစၥက ေကာလႊားႏငပါသည (ဥပမာ- ဆးျဖတခကတစခအတြက ေထာကခမသးပႏစပလအပခက သ႔မဟတ အမားစေထာကခမလအပခကအျပင မဆႏၵနယေျမမား အလက ေထာကခမေပးခသညအေရအတြက)။ ေနာကထပနညးလမးတစခမာ အေျခခဥပေဒ နငအည လနညးစအခြငအေရးမားက ခငၿမေစရနနင တကရကဒမကေရစစနစ၏ ၎တ႔က ဖယထတထားရနျဖစသည။ ဥပမာ မေပးျခငးမျပလပမ လနညးစအခြငအေရးက ထပါးမႈ မျဖစေပၚေစရန လထဆႏၵခယပြက ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာတရားရးမ အတညျပ ေထာကခရနျဖစသည။

• အပစနစဖြ႕ကြျခငးတကရကဒမကေရစတြင အျငငးပြားဖြယကစၥရပမားနင သးျခားကစၥရပမားအေပၚတြင ျပညသလထမ ေထာကခသည သ႔မဟတ ကန႔ကြကသညက တကစြာ ဆႏၵမေပးရန လအပပါသည။ ေဆြးေႏြးဆးျဖတရမညကစၥအေပၚ အဆး အျဖတမားခမတ ၿပးသညအခနတြင ညႏႈငးေဆာငရြကမမား ေပာကဆးႏငပါသည။ ထနညးတစြာ နငငေရးအရမတကြျပားမႈက ပမျမငတကလာေစျပး သပတေမာကျခငး သ႔မဟတ အၾကမးဖကျခငးကသ႔ မၿငမမသက ျဖစနငသည အလားအလာမားက ပမျဖစပြားေစပါသည။ ဥပမာ ၂၀၀၅ ခနစ ကငညာနငင၏ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ လထဆႏၵခယပြသည အပစႏစဖြ႔ကြျပားၿပး ပကစးေစသည အကးသကေရာကမႈမားျဖစ ေပၚခသည မေပးမႈျဖစပါသည။

စဥးစားရမညအခကေမာလငထားသည မဝါဒဆငရာရလာဒမားက တကရကဒမကေရစက မညသ႔ အကးသကေရာကမႈရပါသနညး။ ရရရန မညသကကယစားျပမညနညး။ တကရက ဒမကေရစစနစသည ေရရညတြင မဝါဒခမတျခငးက ပမေကာငးမြနေစပါသလား သ႔မဟတ ထခကေစပါသလား။

တရားစရငမႈအမားစတြင တကရကဒမကေရစစနစသည ကယစားျပအစးရစနစအတြက အခါအားေလာစြာ ျဖညစြကေဆာငရြကခကမား သ႔မဟတ ျပငဆငခကမားက ေပးစြမးႏငပါသည။ ဥပမာ လဇငဘတနငငတြင ၁၉၁၉ ခနစကတညးကစတငၿပး လထဆႏၵခယပြ (၄)ႀကမမသာ ကငးပ ခပါသည။ ဆြဒငႏငငတြင ႏစေပါငး ၈၀ အတြငး လထဆႏၵခယပြ (၆)ႀကမသာ ကငးပခဖးသည။ သ႔ရာတြင အခ႕နငငမားတြင တကရကဒမကေရစစနစသည ႏငငေရးစနစႏငခြျခားမရေတာသည အသြငေဆာငလာၿပး ႏငငသားမားအေနျဖင ၎တ႔၏ ကယစားလယမားနငအတ မဝါဒမားခြေ၀ ခမတေဆာငရြကလာႏငေစပါသည။ ပမလသမားသည ဥပမာတစရပမာ ဆြစဇာလနနငငတြင

12 International IDEA | Constitution Building Primers

ၿပးခသည ရာစနစကာလအတြငး ျပညလးကၽြတ လထဆႏၵခယပြနင လကမတေရးထးေတာငးဆမႈ အႀကမေပါငး (၁၀၀)ေကာ ကငးပႏငခၿပး မားစြာေသာႏငငတ႔တြင ထကသ႔ ျပလပေလမရပါ။ ဆြစဇာလနနငငရ ျပညနယမားတြင ေဒသဆငရာ လထဆႏၵခယပြနင လကမတေရးထးေတာငးဆမႈ က သတမတကာလအပငးအျခားအလက ႏစစဥကငးပပါသည။ ထနညးတစြာ အေမရကနနငင၏ ကယလဖးနးယားျပညနယတြင လထဆႏၵခယပြနင လကမတေရးထးေတာငးဆမမားက ပမန ကငးပေလရၿပး တစနစလင အဆျပခက(၁၀)ခ သ႔မဟတ ထထကပ၍ မေပးျခငးသည သာမန အေျခအေနသာျဖစပါသည။ အဆပါအစြနးေရာကမႈမား အၾကားတြငႏငငေပါငးမားစြာက တကရက ဒမကေရစစနစက မနညးလြနးမမားလြနး ကငသးပါသည။ အတလ ႏငငသည ၁၉၄၆ ခနစ ဒမကေရစစနစျပနလညကငသးခနမစ၍ လထဆႏၵခယပြ အႀကမ(၂၀)ဝနးကငသာကငးပခပါသည။ အငယာလန နငငတြင ၁၉၂၂ ခနစ လြတလပေရးရၿပးခနမစတငၿပး လထဆႏၵခယပြေပါငး အႀကမ(၄၀) နးပါး ေဆာငရြကခပါသည။ ထ႔ေၾကာင အေျခခဥပေဒေရးဆြျပ႒ာနးသမားအေနျဖင အဓကစဥးစားရမညမာ တကရကဒမကေရစက ကယစားျပဒမကေရစ၏ ျဖညစြကခကအျဖစ ရဖနရခါကငသးမညေလာ၊ သ႔မဟတ မဝါဒခမတျခငးနင ဥပေဒျပ႒ာနးျခငးမားအတြက ပမနအသးျပမညေလာဟသည အခက ျဖစပါသည။ ထအေျဖကပင အေျခခဥပေဒေရးဆြေရးဆငရာ ေနာကဆကတြေမးခြနးမားျဖစသည တကရကမေပးျခငးက မညသက စတငေဆာငရြကနငသနညး၊ တကရကမေပးျခငး ျပလပႏငသည သ႔မဟတ ျပလပရမည အေရးကစၥရပမား၊ ရလာဒမားအား အႀကျပခြငရ၊ မရႏင အျခားအခကမားအား အဆးအျဖတေပးမည နညးလမးပငျဖစပါေတာသည။

• မျဖစမေနကငးပေဆာငရြကရမည လထဆႏၵခယပြမျဖစမေနကငးပေဆာငရြကရမည လထဆႏၵခယပြဆသညမာ သးျခားအေျခအေနမားအရ မဆႏၵရငမားက မျဖစမေန အလအေလာက မေပးျခငးျဖစပါသည။ ပမနအေျခအေနအမားစတြင ဖြ႔စညးပအေျခခပါ ဥပေဒအခ႕က ျပငဆငသတမတျခငး သ႔မဟတ အားလးက အတညျပ ေထာကခရနအတြက မျဖစမေနကငးပ ေဆာငရြကရသည လထဆႏၵခယပြ လအပပါသည (ဥပမာ ၾသစေၾတးလ၊ ေဘာစဝါနာ၊ ဒနးမတ၊ ဂါနာနင အငယာလနနငင)။ မျဖစမေနကငးပ ေဆာငရြကရသည လထဆႏၵခယပြ၏ အျခားဥပမာမားမာ သးျခားကစၥရပမားေပၚတြင မားစြာ အေျခခပါသည။ ဥပမာ အငယာလနနငငတြင လသာမဘရားရခးေကာငး ျပငဆငရနကစၥႏင စပလဥးသည မညသညအဆျပခကမဆ လထဆႏၵခယပြက မျဖစမေနကငးပပါသည။ မျဖစမေနကငးပရမညလထဆႏၵခယပြသည အခ႕ေသာ အေျခအေနမား သ႔မဟတ ဆးျဖတခက မားေၾကာငလညး ျဖစေပၚလာရပါသည။ ဥပမာ-လတဗးယားနငငတြင လႊတေတာဖကသမးရန သမၼတကညႊနၾကားလင လထဆႏၵခယပြ ကငးပရပါသည။ (လႊတေတာ ဖကသမးျခငး သ႔မဟတ သမၼတကဖယရားျခငး စသည ဆးျဖတခကမားျဖစလင)။ ႏငငအားလး၏ ထကဝကနးပါးတြင အမးအစားကြျပားေသာ မျဖစမေနကငးပ ေဆာငရြကရသည လထဆႏၵ ခယပြအတြက ျပ႒ာနးခကမားရပါသည။ (International IDEA ၂၀၀၈: ၄၂)

• ေရြးခယနငခြငရေသာ လထဆႏၵခယပြေရြးခယခြငရေသာ လထဆႏၵခယပြဆသညမာ မဆႏၵရငမားက မျဖစမေနမေပးရမညဟ

13 Direct Democracy | August 2014

သတမတျပဌာနးထားျခငးမရေသာလညး အစးရအဖြ႔ သ႔မဟတ ဥပေဒျပေရးအဖြ႔၏ ေရြးခယ သတမတခကျဖင စတငေဆာငရြကႏငပါသည။ ဥပမာ- စပနႏငင၏ အျခခဥပေဒတြင အထးအေရးႀကးသည နငငေရးဆငရာ မညသညဆးျဖတခကမားကမဆ အႀကေပးနငရန အတြက ကငးပေဆာငရြကနငရန ေအာကလႊတေတာ၏ သေဘာတညခကျဖင အစးရက လထဆႏၵခယပြက ကငးပရနခြငျပထားပါသည။ ေရြးခယခြငရေသာလထဆႏၵခယပြအတြက အေျခခဥပေဒဆငရာ ျပ႒ာနးခကမားသည အရးရငးဆးႏငအနညးဆးျဖစနငပါသည။ ဥပမာ လဇငဘတ နငင၏အေျခခဥပေဒတြင ရးရငးစြာေဖာျပထားသညမာ 'ဥပေဒအရအဆး အျဖတေပး ရမညကစၥရပမားႏငပတသက၍ မဆႏၵရငမား၏ဆႏၵသေဘာထားက လထဆႏၵ ခယပြျဖင ေတာငးခရမည"ဟ၍ ျဖစပါသည။ ဥပမာ ေနာေဝႏငင၏ အေျခခဥပေဒသည လထဆႏၵခယပြနငပတသကၿပးေဖာျပထားျခငးမရေသာလညး လထဆႏၵခယပြေပါငးမားစြာက ပမနဥပေဒအရ ကငးပေဆာငရြကလကရပါသည။ ေရြးခယသတမတနငေသာ လထဆႏၵ ခယပြ၏ လကၡဏာတစရပမာ အစးရအေနျဖင လအပေသာအခနမသာ အျငငးပြားဖြယကစၥမား အား တရားဝငအတညျပနငေရး သ႔မဟတ ႏငငေရးအရကြျပားသည အေရးကစၥမားက အတညျပနငရန ကငးပေလရပါသည။ ဥပမာ ေတာငအာဖရကတြင လမးေရးခြျခားမႈက အဆးသတရာတြင ၁၉၉၂ ခနစ လထဆႏၵခယပြေၾကာင အစးရက ျပညသလထ၏ ေထာကခ ခကကရရေစခပါသည။

• လထဆႏၵခယပြ သ႔မဟတ လကမတေရးထးေတာငးဆျခငးက မညသက ကငးပႏငသနညးေရြးခယခြငရေသာလထဆႏၵခယပြအမားစက အစးရက ေခၚယကငးပနငေသာလညး တစခ႕ ေသာ တရားစရငပငခြငတြင လေလာကသညအေရအတြကရသည လနညးစဥပေဒျပအမတ မားက ကစၥရပတစခေပၚတြင အမားႀကကႏစသကမရမရက သရရနအတြက မေပးပြက ေတာငးဆႏငပါသည။ ဒနးမတနငငတြင ကစၥရပတစခက လႊတေတာတြင အမားစက ေထာကခဆးျဖတထားၿပး ျဖစေသာျငားလညး လထဆႏၵခယပြကငးပရန လႊတေတာအမတ သးပတစပက ေတာငးဆနငပါသည။ အကစလန (Iceland) နငငတြင လထဆႏၵခယပြကငးပရန ဆးျဖတခကသည (အပခပမႈစနစတြငမပါ၀ငေသာ) သမၼတအေပၚတြငမတညၿပး အဆပါ သမၼတသည အစးရ၏ဆးျဖတခကႏငအျမငကလညး ကယစားျပရနမလပါ။ လထဆႏၵခယပြ က တရားဝငကငးပေပးရန လကမတေရးထး ေတာငးဆရာတြင လအပေသာအတညျပ လကမတ အေရအတြကသည ဥပေဒတစခနငတစခ သသသာသာ ကြာျခားမႈရပါသည။ ရရ ရမညလကမတအေရအတြကသတမတခကသည ျမငမားပါက လပငနးစဥက မားစြာခကခ ေစၿပး အတညျပလကမတစေဆာငးသည မဆြယျခငးမားကလညး မလလားအပေသာ လႊမးမးမျဖစေပၚေစပါသည။ အလားတပင သတမတထားေသာမအေရအတြက နမကပါက လကမတေရးထးေတာငးဆမႈမားႏင လႊတေတာကယစားလယအျဖစမ ျပနလညရပသမးရန ေတာငးဆမႈမား ပမမားျပား လာႏငၿပး ထကသ႔ႀကးပမးမမားေအာငျမငမညဟ ေသခာေပါက မေျပာႏငေပ။

ေယဘယအားျဖင လပငနးစဥတြငနငငသားမား ပါဝငေဆာငရြကနငရနအတြက သတမတ ခကအဆငအား ေလာခသငသညနညးတ အေပာသေဘာပါဝငေဆာငရြကျခငးမကာကြယ ရနအတြကလညး အတငးအတာတစခအထ သသာစြာျမငထားသငပါသည။ ဥပမာ

14 International IDEA | Constitution Building Primers

လတဗးယား (Latvia) နငငတြင သတမတခကအဆငက မဆႏၵရငစစေပါငး၏ (၁၀)ရာခငႏႈနး အထ သတမတထားပါသည။ အဆပါကနးဂဏနးမာ တရားဥပေဒဆငရာစရငဆးျဖတခြင အတြက မားစြာျမငမားနငပါသည။ သ႔ရာတြင လတဗးယားနငင၏ အရြယအစားအေနျဖင လထဆႏၵခယပြက လဥးေရ (၁၀၀၀၀၀) ျဖင ေဆာငရြကႏငပါသည။ ကယလဖးနးယားျပည နယအပခပေရးမႈးရာထးနငဆငေသာ ေနာကဆးေရြးေကာကပြတြင သတမတခကအဆင သည မဆႏၵရငအေရအတြက၏ (၅)ရာခငႏႈနးျဖစပါသည။ ကယလဖးနးယားျပညနယသည လဥးေရ မားသညအတြက အတညျပလကမတ သနးတစဝကေကာက စေဆာငးရမညျဖစရာ ကၽြမးကငေသာ လကမတစေဆာငးသမပါရဘ ရႏငမညမဟတေပ။ ထ႔ေၾကာငပငလင ကယလဖးနးယားျပညနယစနစသညကၽြမးကငမႈရသညမဆြယသမားလအပၿပး ထလအပခက ကလညး လခမးသာမားကသာ ျဖညဆညးေဆာငရြကေပးႏငသျဖင ေဝဖနမမားက ျဖစေပၚ ေစပါသည။ (စမစ ၂၀၀၉)

• ဗတအာဏာဖကသမးျခငး သ႔မဟတ ပလပျခငးဆးျဖတရမည အေၾကာငးအရာ မားသည ဥပေဒတြင ထညသြငးျပ႒ာနးထားၿပးျဖစ၊ မျဖစ-အေပၚမတညၿပး လထဆႏၵခယပြႏင လကမတေရးထး ေတာငးဆျခငး လပငနးစဥမားမာ ကြျပားနငပါသည။ ဆငးငထားသည ဥပေဒတစရပအေပၚ လထဆႏၵခယပြက ေဆာငရြကျခငး ျဖစလင ၎သညျငငးပယႏငေသာ သ႔မဟတ ဗတ အာဏာသးႏငေသာ လထဆႏၵခယပြျဖစၿပး (အဆအေျခအေနမးတြင နငငသားမားသည သတမတကာလအတြငး ဥပေဒကပယဖကရန အခြငအေရးရၿပး ထသ႔ ပယဖကျခငးမျပပါက အာဏာသကဝငလာမညျဖစပါသည) ျပဌာနး ၿပးျဖစေသာဥပေဒက ဖကသမးရန အတြကကငးပသည လထဆႏၵခယပြက ပလပျခငးဆငရာ လထဆႏၵခယပြအျဖစ သရၾကပါသည။

• တရားဝငလကနာေဆာငရြကျခငး (Binding) သ႔မဟတ အၾကေပးျခငး (Advisory)လထဆႏၵခယပြ သ႔မဟတ လကမတေရးထးေတာငးဆျခငးမရရလာေသာ အေျဖရလာဒသည ဆႏၵခယပြကငးပေသာ ဥပေဒ(သ႔) အေျခခဥပေဒအရ တရားဝငျဖစေစသညႏငသည သ႔မဟတ အာဏာပငမားအေနျဖင ဆႏၵခယပြရလာဒအား အႀကဥာဏရယရနသာကငးပ ေကာငး ကငးပႏငသည။ လကေတြ႔တြငမ အႀကေပးမႈဆငရာ လထဆႏၵခယပြသည ႏငငေရးအရေဆာငရြကျခငးသာျဖစသည။ အထးသျဖင ရလာဒသညတကျပတသားၿပး အစးရမား အေနျဖင ျပညသမား၏ဆႏၵကဆန႔ကငၿပး ေဆာငရြကသညဟ အထငမခလၾကသညအတြက ေၾကာငျဖစသည။

• အခ႕အေၾကာငးအရာမားက ဖယထတျခငးဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒသ႔မဟတ တရားဥပေဒအရ အခ႕ေသာအေၾကာငးအရာမားက လထ ဆႏၵခယပြျပလပၿပး ေျဖရငးရမည အေၾကာငးအရာမားအျဖစမ ဖယထတထားနငပါသည။ ဥရေဂြးႏငငတြင ဘ႑ေရးမဝါဒ သ႔မဟတ စမခန႔ခြမႈဆငရာဥပေဒမား (ဥပမာ ျပညသ႔ ဝနထမးမားအတြက ပငစငဥပေဒ) အတြက တကရကဒမကေရစစနစက အသးမျပနငပါ။ အတလနငငတြင အခြနနငဘတဂကဥပေဒ၊ လြတၿငမးခမးသာခြငနင နငငတကာသေဘာ တညခကစာခပမားက အမားေထာကခသညစနစျဖင မေပးဆးျဖတျခငး မျပနငဘ ထကသ႔

15 Direct Democracy | August 2014

ဆႏၵမေပးရန ဆးျဖတျခငးသည ဥပေဒႏငညညြတျခငးရ၊ မရနငပတသကၿပး ဆးျဖတရန အတြက ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာတရားရးက အခြငအာဏာေပးအပထားပါသည။ ထသ႔ ကန႔သတရျခငး၏ ရညရြယခကမာ နငင၏ဘ႑ာေရးဆငရာ ရးသားေျဖာငမတမႈ ဂဏသကၡာ က ကာကြယထနးသမးရန (အထးသျဖင ေၾကြးရငမား၏ အတးမားနင ဘတဂကစမခန႔ခြမႈနငပတသကသည အစးရ၏တာဝနဝတရားမား)၊ နငငျခားဆကဆေရး တြင နငင၏ဂဏသတငးက ထနးသမးရန သ႔မဟတ တစဥးခငးစ၏ လ႔အခြငအေရးမားက ဆးျဖတေဆာငရြကရာတြင ေကာငးမြနမတရနတ႔ ျဖစပါသည။ ထ႔အျပင ဘတဂကဆသညမာ အေျခအေနအမးမးနင လ႔အဖြ႔အစညး၏ စတဝငစားမအမးမးတ႔ အေပၚမတည၍ အေပးအယျပလပညႏငးေဆာင ရြကရသည ႐ႈပေထြးေသာျဖစစဥတစခ ျဖစသညႏငအည သာမာနလထအေနျဖင အဆပါ ညႏႈငးေဆာငရြကျခငးလပငနးတြင ထထဝငဝငပါဝငေဆာငရြကျခငးမျပႏငေပ။

• လာေရာကမေပးသည ပမာဏ လာေရာကမေပးသည ပမာဏဆသညမာ လထဆႏၵခယပြတြင မေပးခြငရသမားအနကမ အမနတကယလာေရာကမေပးသည ပမာဏသည အနညးဆးလအပသည ပမာဏက ျပညမ ျခငးမရလငလညးေကာငး၊ ရာခငႏႈနးအားျဖင မျပညမလငလညးေကာငး အဆပါလထဆႏၵ ခယပြသည ေအာငျမငျခငးမရ၊ ဥပေဒအရ အထေျမာကျခငးမရ သ႔မဟတ ခငမာျခငးမရဟ၍ သတမတဆးျဖတသည စညးမဥးတစချဖစသည။ ထကသ႔ သတမတထားျခငးက တရား စရငေရးနယပယ အမားစတြငေတြ႔ရပါသည။ ဥပမာ ဒနးမတနငငတြင အျခခဥပေဒျပငဆင သတမတေရးဆငရာ လထဆႏၵခယပြသည မေပးသအမားစ၏ အတညျပေထာကခခက လအပၿပး မဆႏၵရငအနညးဆး ၄၀ ရာခငနႈနးလာေရာကမေပးရန လအပပါသည။ လာေရာက မေပးသည ပမာဏ သတမတခကသည ဆႏၵျပငးထနသည လနညးစက (အေၾကာငးအရာ တစခအေပၚတြငမားစြာ ဆႏၵျပငးထနၿပး မေပးရနဆႏၵမားစြာရေသာ လနညးစ) ၎တ႔၏ ဆႏၵမားအား တညၿငမသညလအမားစအေပၚ (အေၾကာငးအရာတစခအေပၚတြင စတအား ထကသနမႈနညးၿပး မေပးရနဆႏၵမားစြာမရသမား) ဖစးလႊမးမးျခငးမျပႏငေအာင ကာကြယ ထားပါသည။ ထနညးတစြာ လာေရာကမေပးသည ပမာဏသတမတခကသည ရလာဒမားက တရားဝငျဖစေစပါသည။ သ႔ရာတြင လာေရာကမေပးသညပမာဏသတမတခက ျမငမားပါက (ဥပမာ- ၅၀ ရာခငႏနးအထက) မလအေျခအေနက ေျပာငးလရနႀကးပမးရာတြင မားစြာ ခကခေစပါသည။

• ဖကဒရယအေျခခဥပေဒမားတြငေဖာျပထားသည လထဆႏၵခယပြဆငရာ ျပ႒ာနးခကမား ဖကဒရယႏငငမား၊ ေဒသအစးရမားျဖငဖြ႔စညးထားေသာႏငငမားသ႔မဟတ ဗဟခပကငမႈ စနစက မားစြာေျဖေလာထားသည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒရေသာႏငငမားတြင တစႏငငလးရ လထ၏ ဆႏၵသေဘာထားႏင ျပညနယ၊ ေဒသမားရလထ၏ ဆႏၵသေဘာထားက ထငဟပ ေစေသာ အခပအျခာအာဏာႏစရပကငသးရာတြင လထဆႏၵခယပြအတြက သးျခား လအပခကမား ရႏငပါသည။ ဥပမာ ဆြစဇာလနနငငတြင နငငေတာဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒအတြကအဆျပခကေအာငျမငရနအတြက တစႏငငလးရလထ၏ အမားစေထာကခခကႏင ျပညနယ၊ တငးစရငစရ လထ၏အမားစေထာကခခက ရရရနလအပပါသည။ ထနညးတစြာ ၾသစေၾတးလနငငတြင ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒျပငဆငျခငးနင ပတသကသည လထဆႏၵခယပြ

16 International IDEA | Constitution Building Primers

သည တစနငငလးအတငးအတာျဖငမေပးမႈတြင အမားစအသာရၿပး ျပညနယ(၆)ခအနက အနညးဆး (၄)ခတြင ေထာကခမရရမသာလင ေအာငျမငမညျဖစပါသည။ ျပညနယနယနမတ ေျပာငးလသတမတခကတစခခက အတညျပရန (ဥပမာ ၁၉၅၁ ခနစတြင ဂာမဏနငင၌ ျပလပခေသာ Banden- Wurttemberg နယနမတအတြက မေပးျခငး) သ႔မဟတ တရား စရငပငခြငဆငရာ အထးအခြငအေရးက ေျပာငးလရန (ဥပမာ စပနနငငတြင ကယပငအပခပခြငနညးဥပေဒမားက ေျပာငးလျခငး) အတြက လထဆႏၵခယပြကငးပရန လအပပါသည။ တကရကဒမကေရစကကငသးရာတြင ဖကဒရယမဝါဒေၾကာင ဗဟႏင ျပညနယ၊ ေဒသ အဆငတ႔အၾကား သသာထငရားသညကြလြခကမားျဖစေပၚႏငပါသည။ ဥပမာ ဂာမဏနငငရ ျပညနယအေျခခဥပေဒႏင အေမရကနနငငရ ျပညနယအေျခခဥပေဒတြင တကရကဒမကေရစ အတြက ျပညနယအဆင၊ ေဒသအဆငဆငရာ ျပဌာနးခကမားက ကယကယျပန႔ျပန႔ထည သြငးထားေသာလညး ဗဟအဆင လထဆႏၵခယပြမားအတြက ျပဌာနးထားခကမရေပ။

• ရလာဒမားတာရညတညတမတရားဝငလကနာေဆာငရြကျခငးျဖစေစ၊ အႀကေပးျခငးျဖစေစ လထဆႏၵခယပြ၏ရလာဒမား သည မညမၾကာေအာင တရားဝငသတမတၾကၿပး အသးျပမညက အၿမတမးရငးလငးမႈမရပါ။ ဆြဒငနငင၏ မေပးသမားသည ၁၉၅၅ ခနစ လထဆႏၵခယပြတြင ေမာေတာယဥေမာငးႏငရာတြင ဘယကပေမာငးစနစမ ညာကပ ေမာငးစနစသ႔ေျပာငးလ သတမတရနအတြက အဆျပခကက ျငငးပယခပါသည။ သ႔ရာတြင လထဆႏၵခယပြက ထပမကငးမျခငးမျပဘ အဆပါေျပာငးလ ခကက အတညျပသတမတရန ဆြဒငနငငလႊတေတာက ဥပေဒျပဌာနးလကပါသည။ စဥးစား ရမညမာ လထကအႀကမမညမအဆတငသြငးမညဆသညကစၥျဖစပါသည။ ကစၥရပ တစခ တညးကပင နစႀကမ သ႔မဟတ ၎ထကပမၿပး လထဆႏၵခယပြ ကငးပေလမရပါ။ ေပၚတဂ နငငတြငလညး၄ငးနညးတ ကယ၀နဖကချခငးဥပေဒအဆက နစႀကမ မေပးခရသည(၁၉၉၈ ခနစ မေအာငျမင၊ ၂၀၀၇ ခနစ ျပ႒ာနး)။ စေကာတလနႏငငတြင ဥပေဒျပအာဏာခြေ၀ျခငး အတြက ႏစႀကမမေပးခရသည (၁၉၇၉ ခနစ မေအာငျမင၊ ၁၉၉၇ ခနစ ျပ႒ာနး)။ Palau ႏငငတြင အေမရကနနငငနင သေဘာတညေရးအတြက လထဆႏၵခယပြက ၁၉၈၃ ခနစနင ၁၉၉၀ ခနစအၾကားတြင (အမးမးေသာ အဆငေျပလြယကသည ဥပေဒမားေအာကတြင) (၇) ႀကမကငးပခၿပး ၁၉၉၃ ခနစတြင (၈)ႀကမေျမာက ဆႏၵခယပြေအာငျမငခပါသည။ အဆျပခကက စတငေဆာငရြကရန လႈ႔ေဆာသမားသည ျငငးပယသညအေျဖက လကမခ ေသာေၾကာင အဆပါလထ ဆႏၵခယပြမးသည ဒမကေရစစနစနညးလမးလညးကမမရေပ။ မေသခာမႈက ေရာငလႊရနအတြက ကစၥရပတစခက ေပၚေပါကလာၿပး အေျခအတငျဖစလာ ေသာအခါမ ျပငဆငသတမတျခငးထက အေျခခဥပေဒ သ႔မဟတ သာမနလထဆႏၵခယပြ ဆငရာ ဥပေဒတြင အလားတေမးခြနးမးက ႀကတငထညသြငးထားျခငးသည ေကာငးေသာ အေလအထျဖစပါသည။

• အေၾကာငးအရာတစခတညးေျဖရငးေဆာငရြကမည စညးမဥးအစးရမားသည တစခါတစရတြင မသကဆငသည ကစၥရပနစခ သ႔မဟတ ထ႔ထကပမ၍ စစညးၿပး လထဆႏၵ ခယပြကငးပကာ လကခရန သ႔မဟတ ျငငးပယရန တစစတစစညးတညး ေမးျမနးျခငးျဖင ရလာဒမားက လသလျပျပငရန ႀကးပမးခၾကပါသည။ ဥပမာ အယလဂးရးယား ႏငငအား လြတလပေရးေပးရနႏင တစခနတညးမာပင လြတလပေရးကးေျပာငးကာလ

17 Direct Democracy | August 2014

အတြငး ၾကားျဖတအစးရေရြးခယတငေျမာကရန လထဆႏၵခယပြက ျပငသစႏငငတြင ၁၉၆၁ ခနစက ကငးပခပါသည။ ထသ႔ေဆာငရြကျခငးျဖင အယလဂးရးယား၏ လြတလပေရးဆငရာ အေျခခမမားက ေထာကခေသာ ျပငသစနငငရပါတမားနင သမၼတကအဆျပသည ၾကားျဖတ အစးရျပ႒ာနးခကက မေထာကခသညအဖြ႔မားက စတပကအားေလာမမား ျဖစေပၚခပါသည။ ကစၥရပနစခ သ႔မဟတ ထ႔ထကပမေသာ ကစၥမားက အတတကြ ေပါငးစပေျဖရငးျခငးျဖင ေပၚေပါကလာသည ျပနာမားက ေရာငရားရနအတြက လထဆႏၵခယပြက အေၾကာငးအရာ တစခတညးအတြကသာ ကငးပေဆာငရြကရန အေျခခဥပေဒျဖင ကန႔သတႏငပါသည။ ထသ႔ ေဆာငရြကျခငးျဖင လထကတစႀကမတြင ကစၥရပတစခတညးအတြကသာ မေပးၿပး လထ ဆႏၵက ရငးလငးစြာေဖာျပႏငကာ ရလဒမားက လသလျပျပငႏငသည အခြငအလမးက ေလာနညးေစပါသည။ တစခတညးအေၾကာငးအရာက သတမတရျခငးသည ခကခနငၿပး မျဖစႏငသညေတာမဟတေပ၊ အေျခခဥပေဒဆငရာ တရားရး သ႔မဟတ ေရြးေကာကပြ ေကာမရငကသ႔ဘကမလကေသာ အဆးအျဖတေပးမညသမားက အဆပါကစၥနငပတသက၍ ဆးျဖတရနတာဝနေပးနငပါသည။

• အခနသတမတျခငးလထဆႏၵခယပြ သ႔မဟတ လကမတေရးထး ေတာငးဆမႈျပလပသညအခနသည လာေရာက မေပးသည မဆႏၵရငရာခငႏႈနးအေပၚ အကးသကေရာကေစပါသည။ ဥပမာ လထဆႏၵခယပြက အဓကေရြးေကာကပြျဖစသည လႊတေတာ သ႔မဟတ သမၼတေရြးေကာကပြမားႏင တစၿပင နကတညး ျပလပမညဆပါက မဆႏၵရငမားလာေရာကမေပးမရာခငႏနးသည ျမငမားနငပါ သည။ ဆန႔ကငဘကအေနျဖင လထဆႏၵခယပြက သးျခားကစၥရပတစခတညးအတြက ကငးပမညဆပါက မဆႏၵရငမားလာေရာကမေပးမရာခငႏႈနးသည နညးပါးနငပါသည (အထးသျဖင ဝဝါဒမကြျပားေသာအေၾကာငးအရာအေပၚတြင မေပးရမညဆပါက)။ မဆြယ စညးရးျခငးက လြတလပၿပးမတစြာေဆာငရြကနငရနနင မဆႏၵရငမားကလညး အေၾကာငး အရာႏငပတသက၍ ရငးလငးစြာအသေပးႏငရနအတြက ျပညစလေလာကသည အခနရရရန အေရးႀကးပါသည။ အခ႕ေသာတရားစရငေရးမား၊ အထးသျဖငတကရက ဒမကေရစက မၾကာခဏအသးျပေသာ တရားစရငေရးမားတြင တစေန႔ထတြင မတညေသာ ကစၥရပနစခ၊ သ႔မဟတ ယငးထကပေသာေမးခြနးမားက မေပးေလရပါသည။ ဥပမာ ကလဘယာ သမၼတ အယဘာရအးရက ကငးပသည ၂၀၀၃ ခနစ လထဆႏၵခယပြတြင မဆႏၵရငမားက သးျခားကစၥရပ (၁၉)ခအား ဆးျဖတေစခပါသည။ ထသ႔ေဆာငရြကျခငး၏ အားသာခကမာ ျပညသလထသည ကယျပန႔သည ျပညသ႔ေရးရာ ကစၥရပမားနငပတသကၿပး ဒမကေရစ နညးလမးတက ထေရာကစြာ ဆးျဖတခကခနငပါသည။ အားနညးခကမာ ဆကစပမႈမရသည သးျခားအေၾကာငးအရာမားစြာအား မဆႏၵရငမားက ႀကတငအသေပးထားရနျဖစပါသည။ အေၾကာငးအရာမားစြာက မညသ႔မေပးေဆာငရြကမညက ဆးျဖတရနအတြက ျပညစသည သတငးအခကအလကရရရနဆသညမာ အခနမားစြာလအပၿပး အသဥာဏပညာမားစြာ လအပပါသည။ ျပညသမားအေနျဖင အေၾကာငးအရာအားလးက ေလးေလးနကနကေဆြးေႏြး ျခငးမျပနငဘ မဆြယျခငးလပငနးသညလညး အားေကာငးမႈမရဘျဖစနငပါသည။ အေၾကာငး အရာမားစြာက တစခနတညးတြင မေပးဆးျဖတျခငးသည အကးရသညဆးျဖတခကမား ခမတနငမႈနညးပါးျခငး၊ မဆႏၵရငမား စတရႈပေထြးမႈျဖစေစျခငးႏင လပငနးစဥ၏ ဒမကေရစတရားနညးလမးကမႈေလာပါးသြားနငပါသည။

18 International IDEA | Constitution Building Primers

• ေရြးခယမႈမားစြာက မေပးဆးျဖတျခငးလထဆႏၵခယပြနင လကမတေရးထးေတာငးဆ မႈမားသည မဆႏၵရငမားအား အဆျပခက တစခခက ေထာကချခငး သ႔မဟတ ကန႔ကြကျခငးက ျပလပေစပါသည။ အခ႕ကစၥရပမားတြင မဆႏၵရငမားအား အေျခအေန (၃) မးက ေရြးခယေစပါသည - ဥပမာ ၁၉၈၀ ခနစ ဆြဒငနငင ႏကလးယား စြမးအငကစၥ။ မဆႏၵရငမားအား အေျခအေန(၂)မးက ေရြးခယေစပါက အျပတသားဆး အေျဖက ရရပါမည။ အေျခအေန(၃)မး သ႔မဟတ ထ႔ထကပမ ေရြးခယေစပါက လထဆႏၵခယပြရလာဒက ဆးျဖတရနခကခႏငပါသည။ သ႔ေသာ အေၾကာငးအရာ နစခထက ပမေရြးခယလပါက အဆငသတမတျခငးျဖငလညးေကာငး၊ အငယာလန ႏငငတြငျပလပ သကသ႔ ကယဝနဖကခမနငပတသကေသာ မဝါဒက ၁၉၉၂ ခနစ လထဆႏၵခယပြတြင သးျခားေမးခြနး (၃)ခခြ၍ ကစၥရပတစခအေပၚ ေရြးခယစရာႏစခ ပါဝငေသာ ေမးခြနးနစခ သ႔မဟတ ထ႔ထကပမေသာ ေမးခြနးမားခြ၍လညးေကာငး ျပလပနငပါသည။

• ေမးခြနးမား သတမတျခငးလထဆႏၵခယပြေမးခြနးတြင ပါရသည စာသားမားသည ရလာဒနင ရလာဒ၏ တရားဝငျဖစမႈက မားစြာလႊမးမးနငပါသည။ လထဆႏၵခယပြ သ႔မဟတ လကမတေရးထးေတာငးဆမမား ျပလပရနအတြက အဆတငသြငးသမားက ေမးခြနးစာသားက စာစခငးပါက ၎တ႔ လလားသညရလာဒက ရရနငမည အေျခအေနက ပမခငမာေစၿပး အနညးဆးအားျဖင ထ ရလဒက ဆန႔ကငသမားက အသအမတမျပျခငး ျဖစေစႏငပါသည။ အခ႕တရားစရငေရးမား တြင ႏငငေရးအရၾကားေနအဖြ႔အစညးျဖစသည ေရြးေကာကပြေကာမရငအား လထဆႏၵခယပြေမးခြနးမားျပစျခငးက ႀကးၾကပေစပါသည။ အယခေမးခြနးမားကလညး ျပငဆငထားသငပါ သည။ မေပးျခငးနင ပတသကသည စာသားမားက ေဖာထတသတမတသည နညးလမးမားက အယခခြငရသငပါသလား။ ထနညးလမးကေရြးခယမညဆလင မညသက ေတာငးဆခြငရ သည၊ ဥပမာ- ေမးခြနးျပစရာတြင မပါဝငသည အစးရအဖြ႔အစညး၊ ျပညသလထအေရအတြကႏင မညသညကာလအထ ျပလပေတာငးဆပငခြင အစရသညတ႔က တကစြာေဖာျပထားသင ပါသည။ အေၾကာငးအရာမားအေပၚတြင ဆးျဖတႏငရနအတြက မညသညအဖြ႔အစညးအား တာဝနေပးေဆာငရြကသငသညကလညး စဥးစားသငပါသည။ ထနညးတစြာ သေဘာထား ကြလြမႈမားကေျဖရငးရမည အဖြ႔အစညး၏ သကတမးကာလကလညး စညးမဥး သတမတခက မားျဖင ရငးလငးစြာထညသြငးေဖာျပသငပါသည။

• ေရြးေကာကပြဆငရာသမာသမတရျခငးေရြးေကာကပြမား၏ယၾကညစတခမႈရျခငးနင တရား၀ငအသအမတျပခရျခငး၏ အေျခခမမား ျဖစသည လြတလပမႈ၊ မတမႈ၊ လ႕ဝကမေပးနငမႈ၊ ပြငလငးျမငသာမႈ၊ တာဝနခမႈစသညတ႔သည တကရက ဒမကေရစစနစတြင ထညသြငးခမတႏငပါသည။ လြတလပေသာေရြးေကာကပြ ေကာမရငရပါသလား။ ပြငလငးျမငသာမႈ၊ မဆြယရနပေငြ စသညတ႔ႏငပတသက၍ ခငမာ သည စညးမဥးမားရပါသလား။ ထသ႔ျဖစလင အဆပါစညးမဥးမားသည လထဆႏၵခယပြနင လကမတ ေရးထးေတာငးဆမမားအတြက ရငးလငးတကမႈရပါသလား။ အထးျပ႒ာနးခကမား တစစတစရာေဆာငရြကရန လအပပါသလား။

19 Direct Democracy | August 2014

• မဆြယလပရားမရနပေငြနငငေတာဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒမားသည ေရြးေကာကပြမားနင လထဆႏၵခယပြမားအတြက မဆြယလပရားမရနပေငြအေပၚတြင ကြျပားနငပါသည။ လထဆႏၵခယပြမားနင လကမတေရးထးေတာငးဆမမားက လပပငခြင ရသလတစစက အလြသးစားျပလပျခငးထက အကး သကေရာကမႈအားေကာငးေသာ ဒမကေရစလကနကအျဖစ အသးျပႏငျခငး ဆသည အေၾကာငးျခငးရာမားမာ ဆငးရႏြမးပါးေသာအပစမားအေနျဖင မဆြယလပရားမႈ ျပရာတြင တညေသာ အခြငအေရးရရမႈ ရ၊ မရေပၚတြင တစစတတစေဒသအားျဖင မတညပါသည။

• အေျခခဥပေဒျပ႒ာနးခကအတငးအတာဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒစာသားတြင တကရကဒမကေရစ၏လပငနးစဥႏင အဖြ႔အစညးမားအား သတမတျခငးေပၚမတညၿပး ကြျပားႏငပါသည။ ဥပမာ ၁၉၉၂ ခနစ ဂါနာႏငင၏ အေျခခ ဥပေဒတြင လထဆႏၵခယပြအမးမးႏငစပလဥး၍ ေရြးေကာကပြေကာမရင၏ အခနးက႑၊ လထဆႏၵခယပြကႀကးၾကပသညစညးမဥးမား၊ အမားစေထာကခမႈႏင လာေရာကမေပးသည မဆႏၵရင ရာခငႏနးစသညတ႔ပါဝငပါသည။ ဆန႔ကငဘကအေနျဖင ၁၉၉၆ ခနစ ေတာငအာဖရကနငင၏ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒတြငမ လထဆႏၵခယပြဆငရာ စညးမဥး သတမတခကမားက အနညးအကဥးမသာ ေဖာျပထားၿပး အထကတြင ေဆြးေႏြးခသည အေၾကာငးအရာမားက သာမနဥပေဒတြငသာထညသြငးထားပါသည။ ေဖာျပပါ လထဆႏၵ ခယပြအတြက အခနသတမတမႈ၊ လာေရာကမေပးသညရာခငႏႈနးႏင အမားစေထာကခမ လအပခက၊ လထဆႏၵခယပြကငးပပႏင မဆြယစညးရးျခငးဆငရာ စညးမဥးမားကဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒတြင ထညသြငးျပဌာနးထားျခငးျဖင အဆပါစညးမဥးမား၏ ၾကားေန သမာသမတကမႈႏင ယငးတ႔ကတညဆအစးရက အလြသးစားျပလပႏငျခငးမ ေလာနညး ေစနငပါသည။ အဆပါအခကမားအား အေျခခဥပေဒမဖယထတထားရန ဆးျဖတပါက ျပညသမားက ဆးျဖတခကခထားသည ကစၥရပမားအားေဆြးေႏြးျခငးနင စပလဥးေသာ ဥေပဒမားပါဝငသည လထဆႏၵခယပြ အကဥပေဒကျပဌာနးရန အႀကျပလပါသည။ ထသ႔ ေဆာငရြကျခငးမျပပါက လထဆႏၵခယပြ လပငနးစဥ၏ ဘကမလကမႈက ပကစးေစၿပး ရလာဒမား၏ တရားဝငမႈသညလညး ေလာနညးႏငပါသည။

• လထဆႏၵခယပြမားနင အာဏာခြေဝျခငးလထဆႏၵခယပြကငးပရန ေတာငးဆႏငသည အခြငအာဏာသည အေရးအႀကးဆး အခက မားအနက တစချဖစသည။ အဆပါအခြငအာဏာရသည ပဂၢလ သ႔မဟတ အဖြ႔အစညးသည အဆပါမဝါဒႏင သကဆငေသာ အစအစဥမားကလႊမးမးနငရနအတြက ထအခြငအာဏာက အသးခနင ပါသည - သ႔မဟတ အသးျပမႈက ၿခမးေျခာကနငပါသည။ အဆပါအခြငအာဏာက မညသညေနရာတြင စတခယၾကညစြာ ထားရမညနညး၊ ႏငငေရးစနစတစခလးအတြငး မညသ႔ထညသြငးမညနညး။ သမၼတ၏ လြနကေသာအခြငအာဏာက ကန႔သတရန လအပ လာလင၊ အထးသျဖင အသစျပ႒ာနးထားေသာ၊ ကးေပါကလြယေသာ၊ သ႔မဟတ ခြျခားမ ရေသာ ဒမကေရစစနစတြင လထဆႏၵခယပြ ေခၚယကငးပရန အခြငအာဏာက သမၼတအား ေပးအပထားပါက ဆေလာမညမဟတေပ။ တနညးအားျဖင လႊတေတာ၏ အခြငအာဏာက ထပမစစေဆးရနလအပလင အပခပေရးတြငပါဝငျခငးမရသည သမၼတကသ႔ေသာ လႊတေတာျပငပပဂၢလတစဥးအား အခ႕ေသာအေျခအေနမးတြင လထဆႏၵခယပြကငးပရန

20 International IDEA | Constitution Building Primers

ေတာငးဆႏငသညအခြငအာဏာက ေပးအပထားသငေပသည။ ဥပေဒျပအဖြ႔အစညးမားအား ထအခြငအာဏာေပးထားႏငပါသည၊ သ႔ေသာ ၎သညလညး အႏရာယမားလပါသည။ ဥဒေဒျပပဂၢလမားသည ႏငငေရးအရ အျပစတငေဝဖနမႈမားက ကာကြယနငရနအတြက ျပညသမားအား ခကခသညေမးခြနးမား ေမးျမနးျခငးျပလာနငပါသည။

စဥးစားရမညအခကဤနငငတြင ဒမကေရစအေျခခအတျမစမား မညမခငမာမႈရသနညး။ တကရက ဒမကေရစစနစသည အဆပါ အေျခခအတျမစမားက ပမခငမာေစနငသလား၊ သ႔မဟတ ပမေလာနညးေစပါသလား။ တကရကဒမကေရစစနစသည ဒမကေရစ စနစက ခငမာေတာငတငးေအာင ပပးေပးႏငရနအတြက မညသညႀကတငကာကြယမႈ ဆငရ စညးမဥးမားနင မဝါဒမားက ေဆာငရြကႏငပါသနညး။

ပါဝငေဆာငရြကမႈက တးျမငရန သ႔မဟတ ေရြးခယတငေျမာကထားသည အစးရအား စစေဆးမမားျပလပရန စသညတညေသာရညမနးခကမားက ေအာငျမငေအာငေဆာငရြက ႏငသည တကရကဒမကေရစ၏အျခားေသာ နညးလမးမားစြာ ရပါသည။

• လႊတေတာနစရပစနစအမားစျဖစေသာ ေရြးေကာကခ ကယစားလယမား၏ အခြငအာဏာနငပတသကၿပး ဒမကေရစနညးက ထနးညမညဆလင အခ႕ေသာလႊတေတာနစရပစနစသည ဒမကေရစ စနစက ထေရာကစြာ အစားထးေဆာငရြကနငပါသည။ ထအေျခအေနတြင မလလႊတေတာနင ကြျပားျခားနားၿပး ပါတစြအေျခအေနမတညသည (ေရြးေကာကပြစနစ၏ သေဘာ သဘာဝအရ) အားေကာငးေသာ ဗတအာဏာ အပႏငးထားသည ဒတယလႊတေတာရရန လအပပါသည။ သ႔ရာတြင ဒတယလႊတေတာက ေရြးခယရာ၌ မဆႏၵရငမားသည ကစၥတစရပအေပၚ ၎တ႔၏ အျမငမားက ထတေဖာေျပာဆခြင မျပထားဘ ေထာကချခငး သ႔မဟတ ကန႔ကြကျခငးကျပလပရနျဖစပါသည။ ဒတယလႊတေတာသည ပထမ လႊတေတာကသ႔ပင လကေရြးစင လတနးစား (elites)မားက အလြနအကၽြကယစားျပနငပါသည။

• လႊတေတာဖကသမးျခငးနင ေရြးေကာကပြအသစကငးပျခငး တကရကဒမကေရစက ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒျပငဆငျခငးကသ႔ အေရးႀကးသည ဆးျဖတခက မားအား အတညျပရနအတြကအသးျပမညဆလင အခပအျခာအာဏာက ပငဆငသည ျပညသလထ၏ ဆႏၵသေဘာထားကထငဟပေစသငၿပး လႊတေတာႏစရပလး (ဖကသမး လကသညလႊတေတာႏငၾကားကာလ အေထြေထြေရြးေကာကပြကငးပၿပး ျပနလညဖြ႔စညး သည လႊတေတာ)က အတညျပရန လအပပါသည။ ဤနညးလမးက နယသာလနနငငနင ေနာေဝးနငငမားတြင အသးျပပါသည။ အဆပါနညးစနစ၏ အားနညးခကမာ ျပညသလထက ေမးျမနးထားသည အေရးႀကးေသာ ေမးခြနးမားသည ေရြးေကာကပြမဆြယရာ၌တစျခားေသာကစၥရပမားျဖစေသာ အစးရသစအျဖစ မညသက ေရြးခယမညနညးဆသည ကစၥရပမား

21 Direct Democracy | August 2014

ေအာကတြငေမးမနသြားႏငၿပး အသစေရြးခယထားသည လႊတေတာ၏ ဆးျဖတခကမား သညလညး ေမးျမနးထားေသာကစၥရပမားနငပတသက၍ ျပညသလထ၏ သေဘာထားက ထငဟပႏငမညမဟတပါ။

• ပးေပါငးပါဝငေဆာငရြကႏငေသာ ဒမကေရစေရြးေကာကပြကငးပရန ခကခသညႏငင သ႔မဟတ လထဆႏၵခယပြေၾကာင သေဘာထားကြလြခကမားရသညနငငမားတြင ယခသငပနးႀကး အစပငးတြငေဆြးေႏြးခသည လထပါဝင ေဆာငရြကႏငေသာစမေဆာငရြကခကမားသည ႏငငေရးကစၥမားနငပတသကသည လထ အျမငနင ထငျမငယဆခကမားက ၾကားသရေစသည ေနာကထပ နညးလမးတစချဖစပါသည။ အထးသျဖင အစးရသည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ၊ ဥပေဒအမန႔ သ႔မဟတ လပထးလပနညးမား အရ လထပးေပါငးပါဝငေဆာငရြကႏငမည စမေဆာငရြကခကမားက လပေဆာငရနတာ၀န ရလင ၄ငးက ပြငလငးျမငသာသည နညးလမးမားျဖင လပေဆာငရနလအပၿပး လကေရြးစင မဟတေသာ (non-eleites) လတနးစားမားပါ ပါဝငေဆာငရြကႏငေစရန ႀကးစားလပေဆာင ရပါမည။

• လထသေဘာထား စစတမးေကာကယမႈဒမကေရစေဖာေဆာငရာတြင ကယျပန႔စြာအသးျပသည ေနာကထပနညးလမးမာ အစးရက လထႏင သးသန႔အပစမား၏ သေဘာထားေမးျမနးခယျခငး ျဖစပါသည။ အဆပါနညးစနစမား က သးျခားရနပေငြေထာကပေပးႏငၿပး ျပညလးကၽြတလထ ဆႏၵေဖာထတမေပးျခငး သ႔မဟတ ျပညသလထပးေပါငးပါဝင ေဆာငရြကျခငးနငပတသကၿပး ဆးျဖတခကချခငးနင ဥပေဒျပ ျခငးတ႔တြင ပြငလငးျမငသာမႈမရျခငးမား ျဖစေလရပါသည။ သ႔ရာတြင အစးရအေနျဖင ျပညသလထအျမငမားက သရခြငရရပါသည။ အစးရက အဆပါဆႏၵမားအား တန႔ျပန ေဆာငရြက ေပးျခငးရ၊မရႏင မညသ႔ေဆာငရြကမညဆသညမာ အျခားႏငငေရးကစၥမားနင ေရြးေကာကပြဆငရာအခကမားေပၚတြင မတညပါသည။ ျဖစရပအမားစတြင အစးရမ ျပညသ လထလလားသညအခကမားအရ မဝါဒမားက ျပနလညသတမတသညထက အစးရလလား သည မဝါဒမားက လထထျဖန႔ျဖးရနအတြက အဆပါသတငးအခကအလကမားက အသးျပ ပါသည။

စဥးစားရမညအခကမားတကရကဒမကေရစစနစ၏ အျခားေသာနညးလမးမားသည သငႏငငအေျခအေနႏင ပမသငေလာမႈရပါသလား။ ပးေပါငးပါဝငေဆာငရြကႏငသည ဒမကေရစ၏ လကၡဏာရပမားသည လနညးစမားပါဝငလာႏငသည သငေလာသည နညးလမး ျဖစပါသလား။ တကရကဒမကေရစ၏အျခားေသာနညးလမးမားသည မညသည တ႔က မေဆာငရြကႏငသနညး။

22 International IDEA | Constitution Building Primers

နငင

ဆြဒငႏငင

၁၉၁၇ ခနစမ စတငၿပးဒမကေရစစနစကငသးသည။

လႊတေတာနစရပရသည၊ ပါတစစနစျဖစသည။

လတဗးယားႏငင

၁၉၉၁ ခနစမစတငၿပး ဒမကေရစစနစ ကငသးသည။

လႊတေတာနစရပရသည။ပါတစစနစျဖစသည။

တကရက ဒမကေရစ အမးအစား

အႀကေပးနင သညလထဆႏၵ ခယပြ

ဖြ႔စညးပအေျခခ ဥပေဒဆငရာ လထဆႏၵ ခယပြ

အေျခခဥပေဒ ဆငရာ လထဆႏၵ ခယပြ

ဥေရာပသမဂၢ သေဘာတစာခပ ဆငရာ လထဆႏၵခယပြ

လကမတေရးထး ေတာငးဆခက

စတငေဆာငရြကသ

ေရြးခယမျပႏင သည။လြတေတာ၏ ကယပငဆးျဖတခြငရသည။

လႊတေတာ ကယစားလယ သးပတစပက ေတာငးဆလင ျပလပရမည။

တကေသာ ဖြ႔စညးပအေျခခ ဥပေဒဆငရာ ျပ႒ာနးခကအခ႕က လႊတေတာမ ျပငဆငခြငရသည။

ေရြးခယမ ျပႏင၊ လြတေတာအမတ အမားစ၏ ေထာကခမႈျဖင ဆးျဖတႏငသည။

မဆႏၵရင ၁၀ ပ တစပကသမၼတထ ေလာကထားျခငး

အေၾကာငးအရာ

မညသညကစၥ မဆ၊

လႊတေတာမ အတညျပၿပးေသာ သ႔ရာတြင ေနာကလာမည လႊတေတာမ အတည မျပေသးသည အေျခခဥပ ေဒ ျပင ဆငသတ မတျခငးႏငသာ သကဆငသည။

ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒ၏ အေျခခအခက မား ျပငဆငျခငး၊

လတဗးယားနင ဥေရာပသမဂၢ နငငမားအၾကား ဆကဆေရး အေျပာငးအလ၊မညသည ဥပေဒ သ႔မဟတ အေျခခ ဥပေဒ ျပငဆင ျခငးမဆ၊ သ႔ရာ တြင ဘတဂကနင ဘ႑ာေရး ဥပေဒ၊

စညးမဥးမား -အကးသက ေရာကမႈ၊ အမားစ စသည

အႀကေပးျခငး၊

မေထာကခလင ရလာဒမားသည တရားဝင အတညျပၿပးေထာကခလင အႀကျပနငသည။ (လထဆႏၵ ခယပြသည အဆျပထားသည ျပငဆငခကမားက ဗတအာဏာျဖင ပယဖကႏင၊ လႊတေတာက အဆးသတ အတညျပသည)

ဆႏၵမေပးခြငရသ ထကဝကကေထာကခလင အတညျပနငသည။

မေပးသဥးေရသည ၿပးခသည လႊတေတာ ေရြးေကာကပြနင အနညးဆးညမလင အမားစေထာကခမျဖင တရားဝင အတညျပနင သည။ ရးရးဥပေဒအတြက ျဖစလင မေပးသဥးေရ သည ၿပးခသည လႊတေတာေရြးေကာကပြ နင အနညးဆးညမလင

23 Direct Democracy | August 2014

ဥရေဂြးႏငင

အမားစ သ႔မဟတ သမၼတ၏ ဗတ အာဏာႏင ပတ သကေသာ လထ ဆႏၵခယပြ၊

ဖကသမးျခငး အတြက လထဆႏၵခယပြ

ျငငးပယနငေသာ လထဆႏၵခယပြ

ဥပေဒျပေရးဆငရာ လကမတေရးထး ေတာငးဆမမား

လႊတေတာအမတ သးပတစပ သ႔မဟတ သမၼတ သညဥပေဒသစက ႏစလ ဆငးငနင သည။ အဆပါ ကာလအတြငး မဆႏၵရငမား၏ ၁၀% မ ေတာငး ဆလင လထဆႏၵ ခယပြ ကငးပနင၊

သမၼတ

မဆႏၵရငမား၏ ၂၅ %

မဆႏၵရငမား၏ ၂၅ %

ေျပာငးေရြ႕ျခငးနင စစမထမး ဥပေဒ၊ စစေၾကညာျခငး၊ သေဘာ တစာခပ နင အေရးေပၚ အေျခအေန ေၾကညာျခငးတ႔ မပါဝင၊

မညသည ဥပေဒမဆ အထကပါ ကန႔သတခက မားအတငး ျဖစသည။

လႊတေတာ ဖကသမးျခငး၊(လႊတေတာ တစရပသာရ)

ယခငနစမားက ျပ႒ာနးခသည ဥပေဒမားကဖက သမးျခငး သ႔ေသာ အခြနႏငဆငေသာ ဥပေဒမားႏငအျခား သတမတ ထား ေသာ ဘ႑ာေရး ကစၥမား မပါဝင။ဥပေဒအဆျပရာ၌ (အထကတြင ကန႔သတထား သညအတငး)

အမားစေထာကခမျဖင တရားဝင အတညျပနငသည။ဖြ႔စညးပအေျခခ ဥပေဒ ျပငဆငေရးအတြကျဖစ လင ဆႏၵမေပးခြငရသ ထကဝကေကာက ေထာကခလင တရားဝင အတညျပနင၊

မေပးသအေရ အတြက သညၿပးခသည ေရြးေကာကပြတြင မေပးသဥးေရ အေရ အတြက၏ အနညးဆး တစဝကရလင အတညျပႏငသည။ အမားစက ဥပေဒကကန႔ ကြကလင ထဥပေဒ သည ပကျပယသည။

မဆႏၵရငထကဝကေကာမ ဖကသမးလလင လႊတေတာဖကသမးႏငၿပး ေရြးေကာကပြအသစ ကငးပႏငသည။ ထသ႔ မဟတလင သမၼတက ဖယရားႏငသည။

ဥရေဂြးနငငသမၼတသည လထဆႏၵခယပြက အဆ ျပရနအခြငအာဏာမရပါ။ အေျခခဥပေဒျပငဆငရာ တြင သတမတထားခကမ လြ၍ အခြငအာဏာသည ျပညသလထထတြင ရ သည။

24 International IDEA | Constitution Building Primers

ဂါနာႏငင၁၉၉၂ ခနစမ စတငၿပး ဒမကေရစ စနစကင သးသည

ျပညသ႔သမၼတ နငငျဖစသည။လႊတေတာနစရပရသည။

အေျခခဥပေဒ ဆငရာ နငငသား မား၏ ပဏာမ ေဆာငရြကခက

ဖြ႔စညးပ အေျခခ ဥပေဒ ဆငရာ လထဆႏၵ ခယပြ

နယနမတ ေျပာငးလ သတမတမႈအေပၚ လထဆႏၵခယပြ ကငးပ၊

ဖြ႔စညးပ အေျခခ ဥပေဒဆငရာ လထဆႏၵ ခယပြ

အျခားလထ ဆႏၵခယပြမား

မဆႏၵရငမား၏ ၁၀ %

ဥပေဒျပေရး အဖြ႔အစညး သ႔မဟတ အေျခခဥပေဒ ဆငရာ ညလာခ ၏ အတညျပ ခက ရရရနလ၊

မျဖစမေန

မျဖစမေန၊

ေရြးခယႏင-ဥပေဒျပအဖြ႔က လထဆႏၵခယပြ ကငးပရန ဥပေဒ ျပ႒ာနးႏငသည။

ဖြ႔စညးပအေျခခ ဥပေဒ ျပငဆငျခငး၊

ဖြ႔စညးပအေျခခ ဥပေဒ ျပငဆငျခငး၊

နယနမတ ေျပာငးလ သတမတျခငး၊

ဖြ႔စညးပအေျခခ ဥပေဒ၏ ျပျပငရနခကခ ေသာ အခ႕ အပငးမား၊မညသညကစၥ မဆ၊ ကန႔သတ ခက မရ၊

မေပးသ အနညးဆး ၃၅% ရၿပး အမားစက ေထာကခ လင လထဆႏၵခယပြနင ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ ျပငဆငျခငးဆငရာ လကမတေရးထး ေတာငးဆမမားသည တရားဝင အတညျဖစ သည။အေျခခဥပေဒဆငရာ လထဆႏၵခယပြကလာမည ဥပေဒျပ လႊတေတာ ေရြးေကာကပြနင တစၿပငနကကငးပသည။ (ထသ႔မဟတလင အဆျပသည ၆လအတြငး ကငးပရမညျဖစၿပး ဤကသ႔ ကစၥရပမားတြင ေနာကလာမည ေရြးေကာကပြႏင တစခန တညး မေပးျခငးျဖစႏင ပါသည)

မေပးသ အနညးဆး ၅၀% ရၿပး မေပးသမား၏ ၈၀ % က ေထာကခလင ျပ႒ာနး နငသည။ ေဒသခငး ပးေပါငးသညကစၥျဖစလင မေပးႏငသညလထ၏ ၆၀% က ေထာကခရန လအပသည။

မေပးသအနညးဆး ၄၀% ရၿပး မေပးသမား၏ ၇၅ % မ အတညျပလင ျပ႒ာနးနငသည။

အတညျပႏင၊ မျပႏငက ေဖာျပထားျခငးမရပါ။ မေပးသ အနညးဆး ၃၅% ရၿပး မေပးသမား၏ ၇၀% ၏ေထာကခမျဖင ျပဌာနးရမည။

25 Direct Democracy | August 2014

(၁) ႏငငေရးစနစတြင တကရကဒမကေရစသည မညသညအခနးက႑မပါဝငရန ေမာလငထားပါ

သနညး။ ကယစားျပစနစတြင ရဖနရခါအသးျပရန သ႔မဟတ မဝါဒခမတျခငး၏ ပမနသြငျပင လကၡဏာတစရပအျဖစ အသးျပရန ရညရြယထားပါသလား။

(၂) ပထမေမးခြနး၏အေျဖသည အေျခခဥပေဒတြင တကရကဒမကေရစအတြက ျပ႒ာနးခက ျဖစသည မညသက မညသညရညရြယခကအရ ျပလပမညစသညတ႔က မညသ႔ အေျဖ ေပးသနညး။

(၃) တကရကဒမကေရစျပ႒ာနးခကမားသည ႏငငေရးစနစတြင အာဏာျဖန႔ေဝမႈအတြက မညသ႔ ထငဟပေစပါသနညး။ အဖြ႔အစညးတစခ သ႔မဟတ ပဂၢလတစဥးအား အလြနအာဏာရရ ေစနငပါသလား။

(၄) ႏငငေရးစနစသည မညသ႔ကြျပားမမားရေနပါသနညး။ တကရကဒမကေရစ နညးလမးမားသညထအကြအၿပက ပမဆးရြားေစပါသလား။ ယငးကကာကြယရနအတြက လထဆႏၵခယပြနင လကမတေရးထးေတာငးဆမႈမားျပလပႏငသည အေၾကာငးအရာမားက မညသ႔ကန႔သတ ထားရနလအပပါသနညး။

(၅) တကရကဒမကေရစစနစတြင မေပးရန အခနသတမတျခငးနင ေမးခြနးမားက မညသကျပငဆငမညနညး။ အဆပါကစၥမားက အေျခခဥပေဒတြင ထညသြငးထားသငပါသလား၊ သ႔မဟတ အဆပါကစၥရပမားကေဆာငရြကရန အဖြ႔အစညး ဖြ႔စညးၿပး တာဝနေပးသငပါ သလား။ (ဥပမာ ေရြးေကာကပြနငလထဆႏၵခယပြေကာမရင၊ ဖြ႔စညးပအေျခခ ဥပေဒေကာငစ စသည)

(၆) တကရကမေပးျခငးက စတငဥးေဆာငနငမည ပဂၢလ၊ မညသညအေၾကာငးအရာ အေပၚတြင

ဖြ႔စညးပ အေျခခ ဥပေဒအခ႕ ျပငဆငျခငး၊

ေဘာစဝါနာႏငင ၁၉၆၆ ခ ႏစမစတငၿပး ဒမကေရစ ကငသး သည။

စနစနစမး ေပါငးစပ ကငသးသည။

လႊမးမးေသာ ပါတ

ဖြ႔စညးပအေျခခ ဥပေဒ ျပငဆငျခငး

မျဖစမေန၊ မေပးသအမားစ ေထာကခ မျဖငျပ႒ာနးသည။ (မတခက- လထဆႏၵ ခယပြမားတြငလာေရာက မေပးမႈမတတမးသည နညးပါးသည။ ၁၉၉၇ ခနစ ေရြးေကာကပြျပျပင ေျပာငးလေရးအတြက လထဆႏၵခယပြတြင လာေရာကမေပးသ ၁၇ % သာရသည။ ၂၀၀၁ ခနစ တရားစရငေရးစနစ ျပျပင ေျပာငးလျခငး ဆငရာ လထဆႏၵခယပြတြင လာေရာကမေပးမႈသည ၅% ထကေလာနညး သည)

26 International IDEA | Constitution Building Primers

ကငးပမည၊ အဆျပထားေသာ အေၾကာငးအရာအတြကမေပးျခငးသည ခငလမရ၊ မရက မညသကဆးျဖတမည စသညတ႔ႏငစပလဥး၍ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒတြင ေဖာျပထားခက သည ရငးလငးပါသလား။ အဆပါစာပဒမားတြင ေနာငအခန အျငငးအချဖစေစႏငသည မရငးလငးေသာ စညးမဥးသတမတခကမား ပါဝငသလား။

(၇) တကရကဒမကေရစစနစဆငရာ နညးလမးမားကအႀကေပးျခငး သ႔မဟတ တရားဝငျဖစျခငးႏင ပတသက၍ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒပါစာပဒမားသည ရငးလငးျပတသားမႈ ရပါ သလား။ ေမးခြနးတစခကအႀကမႀကမလထဆႏၵခယႏငပါသလား။

(၈) ညႏႈငးမႈမားက မညမကယကယျပန႔ျပန႔ျပလပမညနညး။ သကဆငသမားအားလးက တကရက ဒမကေရစစနစ၏ေဆာငရြကခကမားက ေထာကခပါသလား။ လပငနးစဥမားက ဖကဆး လသ တစဥးဥးရပါသလား။ ထသ႔ရလင မညသညအတြကေၾကာငနညး။ ၎တ႔၏ကန႔ကြက ျခငးသည ကးေၾကာငးဆေလာမႈရသလား။

Bulmer, W. Elliot, ‘Minority-Veto Referendums: An Alternative to Bicameralism’, Politics, 31/3

(October 2011), pp. 107–20

International IDEA, Direct Democracy: The International IDEA Handbook (Stockholm: International IDEA, 2008), available at < http://www.idea.int/publications/direct_democracy/index.cfm >

Qvortrup, Matt, A Comparative Study of Referendums: Government by the People (Manchester:

Manchester University Press, 2005, 2nd edition)

Smith, Graham, Democratic Innovations: Designing Institutions for Citizen Participation (Cambridge:

Cambridge University Press, 2009)

Sussman, Gary, When the Demos Shapes the Polis - The Use of Referendums in Settling Sovereignty Issues, (Los Angeles, CA: Initiative and Referendum Institute, University of Southern California, 2002)

Tierney, Stephen, Constitutional Referendums: The Theory and Practice of Republican Deliberation

(Oxford: Oxford University Press, 2012).

United Kingdom Constitution Unit and the Electoral Reform Society, Report of the Commission on Referendums (London: Constitution Unit and the Electoral Reform Society, 1996)

27 Direct Democracy | August 2014

ဤလမးညႊနစာအပသည ဒမကေရစႏငေရြးေကာကပြအကအညေပးေရး ႏငငတကာအဖြ႔အစညး (International IDEA)မ အဂၤလပဘာသာျဖင ၾသဂတလ ၂၀၁၄ တြင ထတေ၀ေသာ Constitution Building Primers: Direct Democracy အားတကရက ျမနမာျပနဆထားျခငးျဖစပါသည။ ဤစာအပအား ဘာသာျပနဆရာတြင International IDEA(ျမနမာ)မ အတကႏငဆး မရငးအဓပၸါယ မထခကေစရန အားထတၾကးပမးထားပါသည။ သ႔ေသာ ဘာသာျပနဆမႈတြင ကြလြခ႕ယြငးခက တစစတစရာရခပါက မရငးအဂၤလပ ဘာသာျဖင ထတေ၀ထားေသာစာအပတြင ေဖာျပခကမားကသာ ကးကားရနျဖစပါသည။ စာဖတသအေနျဖင ဤဘာသာျပနဆမႈ၏ အရညအေသြးႏင တကမႈတ႔အေပၚ တြင အၾကျပခကတစစတစရာရပါက ေဖာျပပါ အးေမးလလပစာ info-myanmar@idea.int သ႔ ေပးပ႔မညဆပါလင International IDEA မ ၀မးေျမာက၀မးသာ ၾကဆပါသည။

ဤစာစဥအားလးကေသာလညးေကာငး တစစတတစပငးေသာလညးေကာငး ဘာသာျပနဆရန (သ႕) ကးယရနခြငျပခက ေတာငးခလပါက ေအာကပါလပစာအတငးေတာငးခႏငပါသည။

ယခပႏပထတေ၀ျခငးသည တကေသာအမးသား သ႔မဟတ ႏငငေရးအကးစးပြားအေပၚမချခငးမရပါ။ ဤစာအပတြင ေဖာျပထားေသာအယအဆမားသည International IDEA၊ ယငး၏ ဘတအဖြ႔ သ႔မဟတ အဖြ႔၀ငႏငငမားေကာငစ သ႔မဟတ ဘ႑ာေငြေထာကပသမား ေကာငစတ႔၏အျမငမား၊ သးသပခကမားက ကနးေသေပါကကယစားျပ ေဖာျပေပးျခငးမရပါ။