CS. TS. NGUYEN VAN HUYEN

Sinhngay: 16.11.1908 M a t n g a y : 19.10.1975 Que quan: Lang Lai Xa, xa Kim Chung, Hoai Diic, tinh Ha Tay. Sof Iv o c t i e u sxi:

Nam 1926, ong duoc gia dinh gui sang Phap hoc. Nam 20 tuoi do Tu tai phan I (7.1927) den thang 7.1928, do Tu tai pb^n II, thang 7.1929 do cU nhan Van chUdng, thang 7.1931 do cii nhan Luat hoc, va thang 2.1934 do Tien si Van khoa (Bo mon Sii - Dia).

Cuo'i 1935, Nguyen Van Huyen ve nU6c. Sau khi ve nUdc ong da cving v6i Nguyen Manh Tudng vao day hoc d TrUdng Budi (Ha Noi). Nam 1937, ong chuyen sang Vien Vien Dong Bac CO. Nam 1938, ong tham gia "Hoi truyen bd Quoc ngit" - to chile van boa yeu nUdc do Dang Cong san Dong DUdng lanh dao gian tiep. Sau khi cuoc Cach mang thang Tam 1945 thanh cong, ong giuf chiic vu Giam doc Dai hoc vu. Nam 1946, ong tham gia phai doan Viet Nam di du Hoi nghi Da Lat, sau do sang Phap du Hoi nghi Fontainebleau v6i tu each la c6'van. Ngay 15.11.1945, tai Ha Noi,,-ong doc dien van khai giang Dai hoc Quo'c gia Viet Nam (nay la Dai hoc Quoc gia Ha Noi). Ngay 3.11.1946, tai ky hop Quoc boi nUdc Viet Nam DCCH, khoa I, Nguyen Van Huyen dudc cii g\\i chiic Bo trUdng Bo Giao due. Ong giii chiic vu nay tu: nam 1946 cho tdi khi ong qua ddi (nam 1975). Khen thiio?ng:

Giai thUdng Ho Chi Minh ve khoa hoc cong nghe (truy tang nam 2000) va nhieu huan, buy chUdng khac.

278

NHA BAC HOC CA CUOC DGll GAN B 6 Vdl SITNGHIEP KHOA HOC VA GIAO Duc Nirdc NHA<*)

Nguyen Van Huyen sinh ngay 16.11.1908 tai pho'Tbuo'c B^c, Ha Noi. Que go'c cua ong la lang Lai Xa, xa Kim

Chung, huyen Hoai Diic, tinh Ha Tay. Bo'ong la mot cong chiic. Me ong lam nghe tbii cong va buon ban nho. Len 8 tuoi, ong mo coi cha. Tu: rat s6m, Nguyen Van Huyen da dUdc gia dinh tao dieu kien cho hoc hanh can than, luc dau hoc chuE Han sau chuyen sang hoe chii quoc nguE.

Nam 18 tuoi, Nguyen Van Huyen va ngUdi em trai dUdc gia dinh cho sang Phap du hoc. Nam 20 tuoi, ong do tii tai. Mot nam sau do c\i nhan van chUdng, nam tiep theo do them mot bang ctf nhan Luat. Nam 1934 ong la ngUdi Viet Nam dau tien bao ve luan an Van hoc tai Dai hoc Sorbonne, Paris - mot trUdng dai hoe 16n nhat, c6 uy tin nhat nUdc Phap va noi tieng tren the gi6i. Luan an ciia ong dUde xep loai xuat sac va dUdc Hoi dong giam khao danh gia la "mot si/ kien dang ghi nhd" trong lich sii nha trUdng.

Trong thdi gian d Phap, ong day hoc 3 nam tai TrUdng Ngon ngiJ PhUdng Dong. Sau khi do tien si, ong quyet dinh ve nUdc lam viec, khu6c t\i moi Idi mdi ra lam quan, ciing nhu cae bCfa hen khac cua chinh quyen thuc dan luc do, ong da di day hoc d TrUdng Budi (nay la TrUdng THPT Chu Van An, Ha Noi) dUdc hdn 3 nam (1935 - 1938). Sau do, mac du c6 hkng cap cao nbUng la ngUdi Viet Nam bi Tay chen ep, ong quyet dinh chon mot "nghe tu do", chuyen tam nghien ciiu khoa hoc, di sau tim toi

(*) Bai nay difdc viet dUa theo cac bai viet cua GS. Ha Van Tan, GS. Pham Minh Hac va GS. Tran Quoc VUdng.

279

phat hien ve Dan toe hoc, Sxi hoc, Van boa Viet Nam. V6i cac cong trinh nghien c\iu khoa hoc xuat sac, ong da dxXOc cii lam Uy vien thUdng trUc Vien Viln Dong Bac co tii nam 1938, Uy vien Hoi dong nghien ciiu khoa hoc Dong DUdng nam 1941.

Mot quyet dinh c6 tinh chat bu6c ngoat trong cuoc ddi Nguyen Van Huyen do la vao nam 1938: Ong tham gia Hoi truyen ba chij[ quo'c ngii, mot to chiic van boa yeu nU6c boat dong cong khai do Dang Cong san Dong DUdng gian tiep lanh dao. Ong la mot trong nhutng Uy vien Ban tri sU cua^ Hoi d Bic Ky. Trong nbufng ngay soi dong cua each mang, ong la mot trong nhiing ngUdi dai dien tri thiic tbii do ky biic dien yeu cau Bao Dai thoai vi nhUdng quyen kiem soat dat nu6c cho nhan dan.

Cach mang thang Tam thanh cong, ong dUde cii lam Tong Giam do'c Dai hoc vu, Bo Quo'c gia Giao due va kiem Giam do'c Vien Bac co. Ngay 15.11.1945, tai hoi trUdng 19 Le Thanh Tong, le khai giang nam hoc dau tien ciia Dai hoc Quo'c gia Viet Nam da dUdc to chiic long trong do dich than Chii tich Ho Chi Minh chu toa. Trong buoi le trang trong va mang y nghia lich sii 16n lao ay, Giam doc Dai hoc vu thuoc Bo Quoc gia Giao due Nguyen Van Huyen da doc mot bai dien van quan trong. Ong noi: "Trong budi le horn nay, anh em giao sU va sinh vien chung toi muon to ro cho the gidi bie't rang trong gid phut nghiem trong cua tien do To quo'c nay, dan toe Viet Nam, ngodi cong cuoc dau tranh bang xitcfng mdu tren chien dia cUng no lite tham gia vdo cong cuoc tien trien van hod cua nhan loai. Chung toi muon rang nen dai hoc mdi nay Id mot lUc litOng manh trong nhvtng lUc litong cua Viet Nam. Chung toi muon no Idm mot thanh luy di trUdng ky khdng chien phuc hoi hodn todn lanh tho, va gidi phong tinh than cho dan tgc chung toi la mot dan toe van hien co ngodi nghin nam lich sit doc lap vd da tU gay nen mot nen van minh dac sdc tren ven be Thdi Binh DUdng ndy." Co the coi day nhu mot Idi tuyen ngon ve sii menh va ton chi cua nen giao due dai hoc Viet Nam trong the ky XX.

Sau buoi le khai giang long trong do, Nguyin Van Huyen con dUdc Chinh phu va Chu tich Ho Chi Minh giao pho nhieu nhiem vu quan trong khac, ke ca viec tham du 2 hoi nghi quan

280

trong lien quan den van menh cua dat nUdc: Hoi nghi Da Lat va Hoi nghi Fontainebleau.

Thang 11.1946, Chu tich Ho Chi Minh cii ong lam Bo trUdng Bo Giao due. Ong d cUdng vi nay den khi mat (19.10.1975) vijfa diing 29 nam. Ong la dai bieu Quo'c hoi cac khoa II, III, IV, V; Uy vien Uy ban Khoa hoc Nha nU6c; Pho chii tich Hoi Khoa hoc Lich sii Viet Nam...

Thdi gian hoat dong cua ong cang lui vao di vang, vi tri, vai tro, y nghia cac cong trinh khoa hoc, cuoc ddi day hoc va lanh dao giao due cua Nguyen Van Huyen cang dUdc nhieu ngUdi nhan bie't ro hdn: mot ddi hoat dong gan bo mau thit v6i sU nghiep khoa hoc va giao due dan toe, dan chu, xa hoi chu nghia ciia dat nUdc ta, da dUde Dang, Nha nU6c va nhan dan ghi nhan. Cac the he nha khoa hoc, cac nha giao noi gUdng ong, tiep noi mot sU nghiep day vinh quang va trong dai nhU mot quoc sach hang dau.

Nguyen Van Huyen la ngUdi dat nen mong cho nganh nghien ciiu van hoa Viet Nam. Tii nam 1944, ong da cong bo' cho doc gia, nhat la doc gia phUdng Tay, bie't rang nhan dan Viet Nam da phat trien van hoa ciia minh dam da ban sac dan toe, dat den dinh cao nhU ong da dat ten cho mot cuo'n sach day 280 trang xuat ban nam do la "Van minh Viet Nam". Nen van minh nay dUa vao mot ket cau xa hoi het siic dac thii la Nhd -Ldng - Nude tao nen mot sdc manh tinh than v6 gia ma ngay nay da thanh mot chan ly pho bien; noi ve van hoa, xa hoi, con ngUdi Viet Nam, deu da khang dinh lai nhU vay, hoac lay do lam mot tien de.

Ong CO nhieu cong trinh nghien ciiu noi tieng, gop phan khang dinh ngUdi Viet Nam co tin ngUdng rieng ciia minh the hien qua viec thd thanh hoang nhU Phu Dong, Tan Vien, Chii Dong Tii... Va t\i luan an tien si den nhuCng cong trinh cong bo' ve sau nhu mot hu6ng tap trung nghien ciiu cua ong la van hoc dan gian, le hoi truyen thong, kien true dan toe, dia ly hoc lich sii, cau true giai tang trong xa hoi nong thon. Doc cac tac pham cua ong, cac nha nghien ciiu deu kham phuc tac gia da the hien mot phUdng phap khoa hoc va van phong mau mUc. NhUng mot dac trUng noi bat hdn la nhiing triet ly noi ve cuoc so'ng cua dan

281

toe Viet Nam, nhU qua mo ta le hoi Phu Dong ong da di den khai quat r^ng trung, hieu, thuan, nghich la net dac trUng trong ddi so'ng tinh than cua nhan dan ta. Mot ket luan tong quat rut ra t\X tat ca cac cong trinh nghien ciiu cua ong da noi len siic song cua cac dan toe d nU6c ta qua sU lao dong bet siic sang tao cua minh, "tit tao lay cuoc song cua rieng minh", "khdng chiu sao chep" (Van minh Viet Nam, 1944, tr. 131) may moc cua bat cii ai.

Do la mot so' ket luan khoa hoc dau tien ve Viet Nam hoc noi len tinh than Viet Nam, khi phach Viet Nam. Va do cung la tam hon ciia chinh nha khoa hoc Nguyen Van Huyen lam cuoc ddi ong gan lien v6i van menh ciia dat nUdc, sU nghiep ciia ong la sU nghiep phuc vu nhan dan, dUa ong den v6i each mang, vdi Dang. Ong da trd thanh mot tri thiic yeu nu6c tieu bieu, mot nha giao each mang, ngUdi chien si rat trung thanh v6i ly tUdng cao dep cua dan toe ta va Dang ta.

Danh gia ve sU nghiep boat dong khoa hoc ciia ong, ma chu yeu la trong linh vUc van hoa dan gian, GS. Tran Quo'c VUdng da viet trong bai "Nguyen Van Huyen vd khdng gian van hod vitng chdu thd Bac Bo' nhan dip ky niem 85 nam ngay sinh Nguyen Van Huyen nhU sau:

"Ong la mot nha khoa hoc nhan van 16n va hien dai dau tien d niia dau the ky XX nay...

L6n, vi ong de lai - chi trong khoang mUdi, mUdi lam nam hanh nghe khoa hoc - mot kho'i lUdng cong trinh bao quat nhieu linh vUc Sii hoc, Dan toe hoc. Folklore hoc... Chi rieng trong linh vUc Folklore, "diem nhin" (Le Point) ciia ong soi roi txi cac nha san truyen thong den lich sii mot lang, tii ho hang kieu Viet den mot vi thanh hoang, tu mot phUdng hat mua Ai Lao - Tiing Choac trong \h hoi Giong den nhiing Ian dieu dan ca vi doi gai trai, tii tin ngUdng Than nUdc den Dao than tien, txi xakw Lieu den Dao noi dan gian...

L6n, VI ong di tijf sU mieu ta cu the, ti mi, chinh xac t t o g sU kien van hoa - nhan van den nhiing khai quat khoa hoc ve the loai dan ca, ve coi nguon dan toe, ve van minh Viet Nam.

282

Gidi nghien ciJtu tre / gia bom nay con dUdc hoc va phai hoc d ong nhieu ve phUdng phap luan va cac phUdng phap tiep can nhiing sU kien nhan van, vifa cu the vijta tong the.

Khoa hoc la cu the (concret): Moi cong trinh ciia ong deu bat nguon tU sU quan sat roi mieu ta nhiing sU kien cu the chii khong xuat phat tii nhiing giao dieu (dogme) hay nhiing nguyen ly, tien de co san, tham chi dUdc coi la tien nghiem, vinh hang. Mai mai ong la m l u mUc cua sU mieu ta cai cu the, nhU no von co va nhU ta nhin thay, quan sat dUdc ma khong voi lUdc quy / quy gian vao nhiing sd do, lUdc do dong khung san trong dau 6c minh.

Mieu ta cai cu the, v6i mot co' gang khach quan toi da, noi thi de, lam mdi thay kho. NgUdi ta che trach, ma da phan la diing, nhieu bai viet, sach bao dan toe hoc hien dai, goi la "mac xit" ma thieu sU quan sat cu the, khach quan, khong mieu thuat trudc tien cac sU kien van hoa - nhan van ma da voi xen vao nhiing nhan xet chii quan, tham chi nhiing phan xet voi va cho co ve la CO lap trUdng, quan diem mac xit. Do la gia mac xit (faux - marxiste) theo toi, con G. Condominas thi cii goi la Marxiste Ortbodoxe (chinh thong).

Mieu ta cai cu the, cho chinh minh, cho nhiing ngUdi khong dUdc di den dien da va quan sat trUc tiep cai dUdng thdi nhU minh va, do vay, cho ca the he nghien ciiu sau nay, mot khi sU kien van hoa dan gian ay da "mot di khong trd lai" hay da bi "meo mo", "bien doi" theo mot xu budng "thdi sU boa" (evbemerisation) nao do.

Do la le vi sao cac cong trinh ciia ong da phan hay tat ca - van trUdng ton cho den horn nay va mai sau. Cac cong trinh ay van luon luon dUdc dan dung bdi nhieu nha nghien ciiu trong / ngoai nUdc, d^u r i ng ho co nhiing cai nhin khac nhau, tham chi do'i nghich nhau...

Tom mot cau: Nguyin Van Huyen va cac thanh tUu nghien ciiu khoa hoc ciia ong v i n so'ng dong mai trong

283

tam tri va tac pham ciia 16p ngUdi Viet hoc, dan em -dan con - dan chau ciia ong!"* ^

Gan 30 nam (1946 - 1975) lam Bo trUdng Bo Giao due, GS.TS Nguyen Van Huyen da cung vdi doi quan giao due va cac tang Idp nhan dan dudi sU lanh dao ciia Dang xay dUng nen nen quo'c hoc nhan dan, da xoa bo dUdc tinh trang 95% dan so' mu cho, to chiic mot mang ludi trUdng hoc tren moi vung ciia mien Bac, qua do dUng nen mot he thong giao due kha hoan chinh, giao due the he tre nUdc nha trd thanh nhiing ngUdi cong dan tot, can bo tot, phuc vu dac lUc cong cuoc giai phong dat nUdc, thong nhat To quo'c va xay dUng chu nghia xa hoi d mien B^c. Ten tuoi Nguyen Van Huyen gan lien v6i sU nghiep giao due dan toe, dan chu va xa hoi chii nghia ciia nu6c nha, cuoc ddi sU nghiep cua ong giii mot vi tri xiing dang trong lich sU nen giao due Viet Nam hien dai.

Nam 2000, ong dUdc Nha nU6c CHXHCN Viet Nam truy tang Giai thUdng Ho Chi Minh ve khoa hoc va cong nghe, mot dUdng pho' d thu do Ha Noi va d thanh pho Ho Chi Minh dUdc mang ten ong. Bao tang Dan toe hoc Viet Nam dat tren dUdng Nguyen Van Huyen, mot trUdng pho thong cd sd d que noi huyen Hoai Diic, tinh Ha Tay va mot trUdng noi trii d Ha Noi da dUdc dat ten la TrUdng Nguyen Van Huyen... do la sU quy men, Uu ai cua nhan dan, Dang va Nha nUde ta danh cho ong, ghi nhan co'ng hien Idn lao cua mot mot nha khoa hoc Idn, mot nhan each 16n./.

Hong Tung - Pham Minh The

(1) Tran Quoc Vudng: Van hod Viet Nam • Tim tbi vd suy ngdm, Nha xuat ban Van hoc, Ha Noi • 2001, tr.928-929.

284