CS.NCND TRAN VÀN CIÀU

Sinhngày: 6.9.1911

Dàng vién Dàng Gong san Viét Nam

Què quàn: Tàn An, Long An

Qua trình cóng tàc:

• 1928 - 1930: Hoc tai Dai hoc Tong hdp Toulouse, Pbàp.

• 1931 - 1933: Hoc tai TrUdng Dai hoc phUdng Ddng cùa Quò'c té' Gong san d Matxcdva (Lién Xó);

• 8.1945: Tham già lànb dao tbànb còng cuoc tong kbdi nghìa giành chinh

quyén d tbànb pbd' Sài Gòn va Nam Ky. Sau khi giành dUdc chinh quyén, dng dUdc bau làm Cbù tich Uy ban Hành chinh làm thdi Nam Bo. Tbàng 9.1945, dng dUdc cii làm Ghii tich Uy ban khàng chié'n Nam Bo.

• 1951 - 1954: Gong tàc tai TrUdng Du bi Dai hoc d Thanh Hoà. • 1954 - 1956: Gong tàc tai TrUdng Dai hoc Su pham. • 1956 - 1960: Gong tàc tai TrUdng Dai hoc Tong hdp Ha Noi. • 1960 - 1975: Gong tàc tai Vién Sii hoc - Vien Kboa hoc Xà hoi

Viét Nam. • Tu 1975: NghihUu. Khen thifòng:

Danh hieu Nhà giào nhàn dàn (1992), Giài tbUdng Ho Chi Minh ve kboa hoc - còng nghé (1996), Anb bùng lao dong (2001) cùng nbiéu buàn, huy cbUdng va càc phàn thUdng cao quy kbàc.

206

NHA CACH MANO TIEU BIEU, HOC CIA LÒN, MOT NHÀN CACH LÒN

G iào su, Nhà giào nhàn dàn, Anb bìing Lao dòng Tran Vàn Giàu, khòng chi là mot nhà càch mang tiéu bieu,

mot hoc già Idn ma chinh là mot nhdn cdch lón. Net dac sàc nhà't trong nhàn càch Tran Vàn Giàu là d cbò con ngUdi dng chinh là sU boa quyén nbuàn nhuyén cùa mot chié'n si yèu nude, nhà càch mang cbuyén nghiep, nhà giào màu mUc va nhà hoc già uyén tham. NhUng co le nói nhu the vàn chUa dii. Bat ed ai dUde gap dng, dù chi tboàng qua hay dUdc song va làm viec gan giii vdi dng, déu nhàn ra rat rÒ ràng Tran Vàn Giàu trUdc bet là mot nhdn si Nam Bo dién hinh. Cbà't Nam Bo toàt ra td trong giong noi, net cUdi, trong càch cU xii bang ngày cùa dng: vìfa nhàn bau, bao dung nbUng cùng rà't quyé't liet, tbàng thàn, vùa rat ngbiém kbàc nbUng lai chàn tình, nong à'm ed pha mot ehùt gì dò rat bdm hinh, vui vui, vùa cao ngao ma lai rat dung di. Va tò chat Nam Bo ay cùng thàm tbà'u vào mòi cdng vièc dng làm, tu boat dòng càch mang cho tdi nghièn cùu kboa hoc, trong mòi y tUdng va trén tùng trang viét.

Ghàc chàn Tran Vàn Giàu là mot trong nbùng tàc già dUdng dai Idn nhà't cùa Viét Nam. Ong kbdi nghiep kbào cùu va trUdc tàc tu rà't sdm. Dau nbùng nam 30 cùa the ky trUdc, ngay khi con hoc tai TrUdng Dai hoc pbUdng Dòng mang tén Lenin d Matxcdva, òng dà tham già soan tbao va cbàp bùt cho mot so vàn kien quan trong cùa Quò'c te Gong san ed lién quan dén viec chi dao Dàng Gong san Dòng Dudng. Tu nam 1935 dén nam 1941, suò't gàn 7 nam trong nhà tu de quò'c, lue d Khàm Ldn (Sài Gòn), khi d Con Dao va trong trai tàp trung Tà Lai, Tran Vàn Giàu thUdng xoay tran trén nén xi mang cùa xà lim, cam cui, bi mat soan ra bang chuc tài liéu tuyén truyén, buan luyén. VUdt qua sU rình ràp, dòn roi khùng bò'cùa mat thàm, vi "giào

207

su dò" ngày à'y dà hàm bd tham già giàng day cho càc Idp buà'n luyén cùa Dàng d trong tu, gdp phàn trang bi cho nhiéu Idp càn bo, dàng vién nbùng tri thùc ly luan va ky nàng tuyén truyén, to ebùc cò't yé'u nhà't. Nhiéu "hoc vién" cùa "trUdng dai hoc càch mang" à'y sau này dà trd tbànb càn bo cao cà'p cùa Dàng, nhu Tòri Due Tbàng, Pham Vàn Dóng, Phan Dìnb Kbài (Le Due Tho)... Trong nbùng ngày thàng gap rùt chay dua vdi thdi gian, chuan bi lue lUdng giành chinh quyén d Sài Gòn va Nam Ky trUdc Càch mang thàng Tàm 1945, dich thàn Bi tbu xù uy Tran Vàn Giàu soan ra nhiéu cuò'n sàch nhò làm tài liéu buà'n luyén, tuyén truyén trong cóng nhàn va nbàt là trong gidi tri thùc, còng cbùc cao cà'p, de qua dd, bang ly luan va nhièt huyét, tbuyét phuc, Idi kéo ho ve phia càch mang. Tié'c ràng cho tdi nay, phàn ldn nbùng tàc pham này cùa òng - hién nbién là co già tri dac biet, con dang bi tbàt lac, chUa tìm lai dUdc bao nhiéu.

Càch mang tbàng Tàm tbànb cdng, ngày 2.9.1945 nUdc Viét Nam Dàn cbù Gòng hoà ra ddi, nhUng chi gàn 3 tuàn sau thuc dàn Pbàp dà nùp bóng quàn Anb quay lai pbàt dòng chié'n tranh nbàm tài làp che dò tbuc dàn d Viét Nam. Nhàn dàn Nam Bo là nbùng chié'n sì tién phong anb dùng dd'i dau vdi quàn Pbàp. Tran Vàn Giàu dùng d vi tri tién phong trong dòi quàn tién phong à'y. Nam 1949, òng dUdc goi ra chién kbu Viét Bàc, dUdc giao nbiéu nhiém vu kbàc nbau. Tu nam 1951 dén 1954, òng là Giàm dò'c, là giào sU trUc tié'p giàng day d TrUdng Du bi Dai hoc trong vùng tU do Thanh - Nghé - Tình. Thdi ky này òng vàn tié'p tue vié't, cbù yé'u là càc tài liéu ly luan tuyén truyén, buà'n luyén chinh tri.

Sau tbàng Idi cùa cuoc khàng chién chò'ng Pbàp, tu nam 1954 dén 1960, Tran Vàn Giàu là mot trong nbùng giào sU dau tién cùa nén dai hoc Viét Nam mdi, gdp phàn xày nén, dàp móng cho sU hinh tbànb va pbàt trién cùa TrUdng Dai hoc Su pham va TrUdng Dai hoc Tong hdp Ha Noi. Day là kboàng thdi gian ed tinh chat bude ngoat trong cuòc ddi òng. Tu day boat dòng hoc thuat trd tbànb llnh vUc boat dòng chinh ma òng dành tron ven thdi gian, niem dam me, tri tue va nbiet huyét de cò'ng hié'n bét mìnb. Nbùng ngày dau tién à'y, ed sd cùa

208

trUdng dai hoc rà't nghèo nàn: tbày tbiéu tài béu de day, trò tbiéu sàch de hoc. Trong bòi cành dd, nbùng còng trình kboa hoc dau tién ma Tran Vàn Giàu bién soan nhu "Triet hoc phd thdng", "Chdng xdm Idng" Co tàp, 1956j, "Lich su Vict Nam" fvié't chung, 1957J, "Giai cdp cdng nhdn Viet Nam" (1957), ed già tri nhu nbùng càm nang cho tbày va trò càc ngànb kboa hoc xà bòi - nhàn vàn.

Tu nam 1960 dén nam 1975, dng cbuyén ve còng tàc tai Vién Su hoc tbuoc Uy ban Kboa hoc Xà bòi Viét Nam, chuyén tàm cho còng viéc kbào cùu, trUdc tàc. Day chinh là thdi ky Tran Vàn Giàu còng bò' nbùng còng trình dò so nbàt cùa cuoc ddi boat dòng hoc thuàt cùa òng - nbùng tàc pbàm dUdc trao tang Giài thUdng Ho Gbi Minh cao quy, trong dò nói bat lén là càc ho sàch "Lich su cdn dai Viét Nam" (cbù bién, gòm 4 tàp, 1960 - 1963) ''Giai cdp cdng nhdn Viét Nam" (3 tàp, 1962 -1963), "Mién Nam giù vitng thdnh ddng" (5 tàp, 1964 - 1965) va "Su phdt trién cùa tU tuòng d Viet Nam tìt giita the ky XIX deh Cdch mang thdng Tdm" (3 tàp, 1973 - 1993).

Sau khi mién Nam dUdc giài phóng, dàt nude tbòng nhà't, òng ve song d tbànb pbd Ho Ghi Minh. Tu dd tdi nay, mac dù tuoi cao, sue khoé cùng khòng con dUdc nhU trUdc nùa, nhUng dng vàn tié'p tue miet mài kbào cùu, suy ngàm, boàn tbién nhùng còng trình dà à'p ù tu trUde dd va còng bo nbùng còng trình mdi. Hoc trò nbiéu thè' he, tu nhùng ngUdi tùng dUdc òng kèm càp, nay dà trd tbànb nbùng hoc già danh tiéng, cho tdi Idp sinh vién mdi cbàp cbùng vào nghé, doc sàch òng viét va tu nhàn là mòn sinh giàn tiép cùa òng, vàn kéo nbau ve xin gap òng de dUdc nghe òng nói, thà'y òng cUdi, dUdc òng chi dàn cho nbiéu diéu. Hoc già nude ngoài, dù vdi nbiéu quòc tich va chinh kién kbàc nbau, nhUng néu ngbién cùu ve Viet Nam tbòi càn -bién dai ma chUa dUdc gap òng de phong và'n, de tham bàc va tranh luan, thì vàn con tu coi nhU chUa "dàc dao"...

Càc còng trình dUdc tuyén chon va còng bò trong tàp 1 va II cùa bò sàch ''Tdc phdm dUóc tang Gidi thuàng Hd Chi Minh'' dUdng nbién là nbùng còng trình tiéu biéu nbàt cùa òng. Mac dù hai tàp sàch dà rà't dò so (vdi tong còng 3.558 trang), nbUng dò cùng chi the bién dUdc mot phàn nhò nbùng còng bién hoc

209

thuàt ma Tran Vàn Giàu dà dàng tang cho càch mang, dàn toc va nén kboa hoc xà boi - nhàn vàn Viét Nam.

Nhu dà ndi d trén. Tran Vàn Giàu kbdi nghiep trUdc tàc tu rà't sdm d ITnb vUc ly luan - chinh tri. Ngoài càc tài liéu tuyén truyén, buàn luyén, òng cùng bién soan kbà nhiéu sàch triét hoc, knib te chinh tri, kbào luan vàn chUdng. NhUng su hoc chinh là llnb vUc ma tai dò òng dà khàng dinh rò ràng nbàt ddng gdp to ldn va uy tin hoc thuàt bao trùm cùa mìnb.

Anb bUdng va uy tin cùa Tran Vàn Giàu trong lình vUc nghién cùu beh su Viét Nam càn - bién dai dUdc khàng dinh trUdc bét khòng pbài bòi vi sò'lUdng kbong lo càc còng trình òng dà cdng bò', ma chinh là d cdch tié'p càn va thdi do nghiém tue nghé nghiep òng the bién nbàt quàn trong tàt cà càc còng trình dò. Khòng nghi ngd gì, ràng Tran Vàn Giàu là mot su già màc xit. Chat màc xit, nói nhu Idi cùa mot hoc trò cùa òng (GS. Tran Quò'c VUdng), dà "àn" vào màu thit òng.

Diéu càn nói rò d day là: thè gidi quan màc xit dxióc thè bién theo mot càch rà't riéng trong phUdng pbàp ma Tran Vàn Giàu tié'p càn va nghién cùu lich su. Ghàc chàn là òng tbuoc vào thè he nhùng tri thùc Tày hoc dàu tién tit nguyen tiép nhàn phUdng pbàp tu duy màc xit mot càch boàn toàn duy ly, kboa hoc va dòi xù vdi hoc tbuyét Màc - Lenin mot càch kboa hoc - dùng nhU Màc tùng dòi bòi. Nhò thè' ma trong khi vàn dung phUdng pbàp luan màc xit vào nghièn cùu beh su dàn toc, dng dd gidm thiéu dUOc tdi da nhitng khuyét tàt do benh gido diéu, mdy móc vò'n là càn benh kbà tram kha cùa gidi su già màc xit khòng chi d Viét Nam ma d nhiéu nUdc thuóc phe XHCN trUdc day. Qua thUc, òng dà nghién ngàm rat nbiéu trong viéc vàn dung ly tbuyét ve hinh tbài kinh té - xà bòi vào viéc phàn ky lich su Viét Nam, va chinh òng cùng som nhàn ra ràng khòng the cu nbàt nhà't pbài "gò" giai doan này hay giai doan kbàc cùa lich su dàn toc vào hinh tbài kinh té - xà boi này hay hinh tbài kia kinh té - xà bòi kia.

Nguyén tdc quan trong nhdt trong nhàn thùc va trình bay lich su cùa Tran Vàn Giàu Id tdn trong sit thUc. Dd là càch viét su ma òng goi là "viec ed ngày tbàng, nguòi ed tèn tuoi". Sàch òng vié't, tu "Chdng xdm Idng", "Giai cdp cdng nhdn Viet Nam"

210

(2 bò) dè'n "Mién Nam giù vùng thdnh ddng" va "Su phdt trién cùa tu tuòng ò Viét Nam" cu ngòn ngon tu liéu, tu liéu tu nbiéu phia, khai tbàe tu nhiéu nguón. Ong vò'n rà't can trong trong sUu tàm va su dung su lièu, luòn luòn phé phàn, so sànb, dinh rò dò xàc tin cùa cbùng. Tu liéu òng dà dùng thuòng pbài ed cbù dàn rò ràng. Phàn nào chUa rò, con nghi ngd, òng cùng nói rò de ngUdi doc thàn trong, tu kiém cbùng. Còng trình cùa òng, dù àm àp nhùng tu liéu nbUng ngUdi doc khòng bé thà'y nbàm chàn, ma ngUdc lai bi cuò'n bùt manb me do càch òng bién giài rà't bùng bòn, mach lac. Vi thè' ma khòng chi ngUdi hoc su, nghién cùu su d trong nUdc ma cà hoc già nUdc ngoài cùng ham doc sàch cùa òng. Ong Id hoc già Viét Nam dUcfng dai dUóe trich dàn nhiéu nhdt trong cdc cdng trinh cùa ngUdi nUàc ngodi vié't ve lich su Viét Nam can dai. Làt xem phàn danh muc tài liéu tham kbào d cuòi càc còng trình nghién cùu cùa càc hoc già nude ngoài noi tié'ng bao gid cùng ed mot vài dàu tài liéu cùa Tran Vàn Giàu. Khòng bàn nbùng hoc già nói trén khi tham kbào sàch cùa òng déu nbàt tri vdi càc luan diém cùa òng. Dù y kién ho co khàc boac trai bàn quan diém cùa òng - trong kboa hoc thì diéu dd cùng là cbuyén binb tbUdng tbòi, thì ho déu tò ra né trong òng. Khòng it ngUdi ca ngdi òng chàng kém gì hoc trò òng tòn vinb òng d trong nude.

Hai bo sàch cùa òng vié't ve beh su phong trào cóng nhàn Viét Nam là nhùng còng trình dUdc tham kbào va trich dàn nhiéu nhà't d cà trong nUdc va nUdc ngoài. NgUdi ta tham kbào hai bò sàch này trUdc bét vi nd song dòng va ngòn ngòn tu liéu, nhu dà nói d trén, nhUng diéu làm cho càc bò sàch này dUde dành già cao, tham kbào ròng rài con chinh là vi pbUdng pbàp, càch tiép can ma Tran Vàn Giàu thè bién trong càc còng trình nghién cùu này. O nUdc ngoài va nhà't là d Viét Nam co nhiéu ngUdi dà tìm càch trình bay, ly giài càc qua trình, sU kién cùa lich su càn - bién dai Viét Nam theo nhùng càch kbàc nbau. Tuy nbién, trong phàn ldn càc cóng trình dUdc pbàt hành bang nhiéu thù tié'ng d nbiéu nUdc à'y déu ed chung càch nhìn, càch trình bay kbié'n cho lich su chi con là beh su cùa càc chinh dàng, càc lànb tu, càc tòn giào va càc nbóm Élite dù loai. Chi ed trong càc cóng trình nói trén cùa Tran Vàn Giàu thì lich su mdi

211

thuc su dUdc trình bay nhU là "sU nghiep cùa quàn cbùng nhàn dàn", trong dd dién mao, hinh bài, tàm tu, nguyén vong, boat dòng cùa quàn cbùng dà dUde tài bién sinh dòng va cu thè. Càch viét su à'y cùa Tran Vàn Giàu rò ràng dà ed ành bUdng manb me dén nhàn thùc luan va càc tié'p càn cùa nbiéu hoc già trong va ngoài nUdc. 0 Viét Nam, ké tiép cóng trình cùa òng dà xuà't bién mot so' nghién cùu khàc rat co già tri ve còng nhàn, nòng dàn, phu nù... dUdc thUc bién thfeo càch tiép càn này. 0 nude ngoài, pbài ddi tdi giùa nhùng nàm 90 cùa thè ky trUdc mdi xuà't bién mot vài nghién cùu theo huóng "bottom up'\ trong dò cuò'n sàch do so cùa David G. Marr ve Càch mang thàng Tàm ''Vietnam 1945: the Quest for Power" là cóng trình tiéu biéu nhà't.

Ngày nay, viéc àp dung càc càch tiép càn cùa nhàn hoc, xà bòi hoc va dàn gian hoc vào nghién cùu va trình bay beh su theo kiéu "bottom up" dang ngày mot trd nén thinb hành trong gidi su già nbiéu nude, bat dàu ed dàu biéu trd thànb xu bUdng cUc doan, "tbày cày ma khòng tbày rùng". Chinh trong bòi cành này bò sàch "Giai cdp cdng nhdn Viet Nam" cùa Tran Vàn Giàu lai càng khàng dinh dUdc già tri ed tinh phUdng pbàp luan cùa nd. Trong khi vié't su, dù lày phong trào quàn cbùng làm dò'i tUdng chinh. Tran Vàn Giàu khòng bi sa vào mot thù "dàn tuy" nào dò. Ong vàn duy tri dUdc cài nhìn da dién, da chiéu, khòng cUc doan, tbién léch. Nghién cùu ve còng nhàn ma chi ra cài ranh gidi chinh tri - xà bòi vùa rò ràng, vùa mong manb giùa bai Idp ngUdi, mot Idp là "tbày", Idp kia là "tbd"; chi ra dUdc mò'i tUdng tàc giùa chinh thè, doàn the quàn cbùng va giai cà'p còng nhàn, thì d Viét Nam chi co Tran Vàn Giàu làm dUdc, con d nude ngoài Joseph Buttinger mdi chi gdi ra mot vài y tUdng ma thòi.

Bò sàch khàc cùa Tran Vàn Giàu cùng rà't noi tié'ng cà d trong nude va d nUdc ngoài chinh là bò còng trình gom 3 tàp "Su phdt trién cùa tU tUÒng ò Viét Nam tu the ky XIX dén Cdch mang thdng Tdm" ma òng còng bò'trong kboàng thdi gian 1973 - 1993. Day chinh là bò còng trinh ma òng "dung cdng", "dung tdm", "dung tri" nbiéu hdn cà de boàn tbànb. Vò'n cbuyén viét giào trình, kbào cùu va dUng lai beh su càc phong trào quàn

212

cbùng, khi bat dàu bude sang lình vUc ngbién cùu beh su tu tUdng Viet Nam, Tran Vàn Giàu biét rà't rò ràng òng dang tu minh dàm nhàn mot nhiém vu rà't khó khan, phùc tap. Tinh càch, bay dùng hdn, nhàn càch cùa Tran Vàn Giàu là the. Trong boat dóng càch mang cùng nhU trong lao dòng hoc thuàt, òng Uà chon viéc khó, Uà làm ngUdi md dUdng va khai phà, khòng pbài cò't làp cho dUdc ky cóng de luu danh vói bau the, ma cò't phà cài the bé tàc, dàp ùng dòi bòi cùa thue tién.

Qua tbàt là dén euò'i nhùng nàm 60, dàu nbùng nàm 70 cùa thè ky XX, khòng chi càch mang Viet Nam ma chinh là nhu càu pbàt trién chung cùa dàt nude, dac biet cùa chinh bàn thàn càc ngànb kboa hoc xà bòi - nhàn vàn, dòi bòi phài co mot sU trình bay mang tinh he tbòng va tòng két ve dién trình tu tUdng Viét Nam tu khi Pbàp xàm lUdc tdi nàm 1945. Dò là nhiém vu nan giài va qua phùc tap, ngoài Tran Vàn Giàu y id ed ai ed dù tu càch, nàng lUc va bàn lình dàm nhàn. Tran Vàn Giàu dà tu nhàn lày nhiém vu dd ve mìnb, lao tàm, khó tu, thàn trong va ben bi khào cùu suòt hdn 20 nàm, va chinh d day, cdi Tàm va cdi Tdi cùa ong dà tòa sàng manb me nbàt. Ngay sau khi hai tap dàu cùa cóng trình dUdc còng bò (1973 - 1975) nò dà dUdc gidi kboa hoc trong nUdc va quò'c té nbiét liet chào dòn. David G. Marr, mot trong nhùng chuyén già ldn nbàt ve Viét Nam d phUdng Tày dà nhàn xét ve bò sàch nhu sau: "Trong sd cdc cdng trinh dd xudt ban bang moi thù tiéng trén thégiói thì dd là bd su tot nhdt ve tU tuàng Viet Nam".

Là nhà càch mang. Tran Vàn Giàu dà gdp phàn rà't to ldn vào cdng cuoc vàn dòng quàn cbùng, xày dUng tò ebùc Dàng va là ngUdi dà trUc tié'p lànb dao tbànb còng cuòc Càch mang thàng Tàm d Sài Gòn va Nam Ky, chi huy quàn dàn mién Nam anb dùng chò'ng lai cuòc chién tranh tài chiém tbuoc dia cùa thUc dàn Pbàp.

Là nhà giào, òng dà gdp cóng xày nén, dàp mòng cho nén giào due dai hoc Viét Nam mdi, trUc tiép tham già giàng day tu TrUdng Du bi Dai hoc tdi TrUdng Dai hoc Tong hdp Ha Noi. Óng là ngUÒi dà va dang trUc tiép boac giàn tiép dào tao nhiéu hoc

213

trò xuà't sàc cho nen su hoc Viét Nam, trong dò co nhùng nhà su hoc ldn nhu Dinh Xuàn Làm, Phan Huy Le, Ha Vàn Tà'n va Tran Quò'c VUdng.

Là nhà kboa hoc, tbòng qua bang chuc cóng trình khào cùu khong lo cùa minh òng tU khàng dinh vi tri, tàm vóc cùa mot su già vi dai nhà't cùa nén su hoc Viét Nam bién dai.

Cao hdn tà't cà óng là mot nhàn càch tri thùc còng san mang dac tinh Nam Bò giàn di, bao dung, quyé't liet ma nhàn ài, mot bàc thày màu mUc dUdc càc the he hoc trò tòn vinb, yéu kinh.

Dinh Xuàn Làm - Pham Hong Tung

214