ในชวงเดอนเมษายนทผานมา ประเทศไทยไดประสบกบพายฤดรอนในพนทหลายจงหวด โดยเกดฝนตกหนกพรอมทงมลมพายพดกระหน�าตามมาอยางรนแรง ท�าความเสยหายใหกบบานเรอนและทรพยสนพงเสยหาย ท�าใหกรมอตนยมวทยาตองออกประกาศเตอนเพอระวงภยทอาจจะเกดขนหลายฉบบดวยกน

พาย ฤด ร อน หร อ พายฟ าคะนอง (Thunderstorm) เปนพายทเกดขนในชวงฤดรอน มกเกดในชวงเดอนมนาคมถงเดอนเมษายน หรอในชวงกอนเรมตนฤดฝน พายฤดรอนนนจะท�าใหการหมนเวยนของอากาศแปรปรวนอยาง

รวดเรว จงเปนสาเหตใหเกดพายฝนฟาคะนอง อยางหนก มลมพายพดรนแรง มฟาแลบ ฟารองและฟาผาเกดขน หรอในบางครงอาจมลกเหบตกลงมาดวยฝนทตกนนจะตกไมนานแคประมาณ 2 ชวโมงกจะหยดไป และตกในพนทบรเวณไมกวางมากนก ประมาณ 10-20 ตารางกโลเมตร เมอฝนหยดตกแลวอากาศจะเยนลง และทองฟาจะเปดอกครง

พายฤดรอนจะเกดในชวงทมอากาศรอนอบอาวตดตอกนหลายวน แลวมมวลอากาศเยน หรอทเรยกวาความกดอากาศสงพดมาปะทะกบมวลอากาศรอน หรอความกดอากาศต�า การท

P1 / สาเหตการเกดพายฤดรอน (Thunderstorm)

P2 / Activities Training and Seminarsการบรรยายพ เศษเรองการจดการช างในเขตอทยานฯ / Dr. Zhang Wei และ Mr. Salam จาก APSCO เยยมชมสถานฯ

P3 / Satellite Application กา รจ� า แนกพ น ท ปล กอ อ ย จงหวดสพรรณบร/ SMAC Update สวนประกอบของขอมลภาพถายดาวเทยม SMMS ชนด CCD

P4 / Remote Sensing in Daily Life.ฟ าร อง ฟ าแลบ ฟ าผ า / Meteorology Cornerสเปกตรมแมเหลกไฟฟา

CSRSNewsฉบบท 6 ประจ�ำวนท 1 พฤษภำคม 2556

อากาศสองกระแสมากระทบกน จะสงผลใหอากาศในบรเวณนนแปรปรวนเกดความรนแรงจนกลายเปนพายฝนฟาคะนองขน ซงในประเทศไทยนน พายฤดรอนเกดจากการทความกดอากาศสงจากประเทศจนแผลงมาปกคลม จงท�าใหเกดการปะทะกนระหวางอากาศทรอนชนของไทยและอากาศทแหงและเยนจากจน อากาศเยนจะผลกใหอากาศรอนชนลอยตวขนสขางบนอยางรวดเรว จนเมอไอความชนขนไปถงชนบรรยากาศกจะกลนตวเปนหยดน�า จนกอตวเปนเมฆฝนขนาดใหญ ทเรยกวา “เมฆควมโลนมบส (Cumulonimbus)”

ข าวสถานรบสญญาณ ดาวเทยมจฬาภรณ

http://smms.eng.ku.ac.th/

ภาพถายดาวเทยม FY-2E 2013-04-16 (16.01 น.)

รศ.ดร.นรศ ภมภาคพนธ ผเชยวชาญดานนเวศวทยาสตวปา มก. รศ.ดร.มงคล รกษาพชรวงศ หวหนาสถานรบสญญาณดาวเทยมจฬาภรณ มก. และสอมวลชนหลายแขนง เขารวมการบรรยายพเศษในครงน โดยสถานฯ เขารวมในฐานะผใหบรการเผยแพรขอมลภาพถายดาวเทยมเพอการตดตามสถานการณทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม เชน การตดตามสภาพปาอทยานแหงชาตทถกบกรก เปนตน

ActivitiesTraining and Seminars

ใหบรการเผยแพรภาพถายดาวเทยมวงโคจรต�า ตดตามสถานการณทรพยากรธรรมชาต และสงแวดลอม

อาจารยประจ�าภาควชาไฟฟา คณะวศวกรรมศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร ใหการตอนรบและบรรยายสรปถ งหน าท ภารกจหลกของสถานฯ การประยกตใชขอมลภาพถายดาวเทยม SMMS และขอมลภาพถายดาวเทยมอต นยมวทยาผ านระบบ DVB-S ในดานการตดตามภยพบตตางๆ ทเกดขนในประเทศไทย ไมวาจะเปน น�าทวม ดนถลม ภยแลง ไฟปาและหมอกควน การตดตามสถานการณ

ทรพยากรธรรมชาต และการตดตามทางการเกษตร ตลอดจนเยยมชมการท�างานภายในสถานฯ ขณะการปฏบตการของเจาหนาทสถานฯ เขาชมเวบไซตบรการขอมลภาพถายดาวเทยม SMMS (HJ-1A) ดาวเทยม HJ-1B และดาวเทยมอตนยมวทยาผานระบบ DVB-S ซงคณะผเยยมชมใหความสนใจเปนอยางยงในเรองการดาวนโหลดขอมลภาพถายดาวเทยม SMMS ในพนทประเทศใกลเคยงประเทศไทยทสถานฯ ใหบรการขอมล

เมอวนท 16 เมษายน 2556 พายฝนถลมหมเกาะสมลนอยางหนก ท�าใหเกดคลนลมแรง หลงถกพายฝนพดกระหน�า ท�าใหเรอทน�านกทองทยวไป ด�าน�าทเกาะตาชย ซงเปน 1 ใน 11 เกาะ ของหมเกาะ สมลน ตองจอดพกทเกาะในชวงเวลา 16.30 น. เปนผลใหนกทองเทยวกวา 300 คน ไมสามารถกลบเขาฝงได ทางกองทพเรอจงตองสงเรอหลวงปตตานไปใหความชวยเหลอ ชวงเวลาทเกดพายดงกลาวแสดงเปรยบกบขอมลภาพถายดาวเทยมอตนยมวทยา FY-2E ทตรวจจบพายไดในวนเดยวกน เวลา 16.01 น.

เมอวนท 26 มนาคม 2556 ทผานมา เจาหนาทจาก APSCO ไดเขาเยยมชมสถานรบสญญาณดาวเทยมจฬาภรณ น�าโดย Dr.Zhang Wei เลขาธการส�านกงานเลขาธการองคการความรวมมอดานอวกาศแหงเอเชยแปซฟก (APSCO) Mr. Md. Abdus Salam รองผอ�านวยการทวไปส�านกงานเลขาธการองคการความรวมมอดานอวกาศแหงเอเชยแปซฟก (APSCO) และ Ms. Gao Ye ซงม ดร.พนศกด เทยนวบลย

สถานรบสญญาณดาวเทยมจฬาภรณ คณะวศวกรรมศาสตร มก.

เกดเหตอากาศแปรปรวนท�าให นกท องเทยวตดเกาะตาชยกวา 300 คน ขณะไปด�าน�า

2

ภำพถำยดำวเทยม FY-2E

เกาะสมลน

2013-04-16 เมอวนท 19 เมษายน 2556 ทผานมา มการบรรยายพเศษ เรอง การจดการชางในเขตอทยานแหงชาต ณ หองประชมธระ สตะบตร อาคารสารนเทศ 50 ป มก. โดยม รศ.วฒชย กปลกาญจน อธการบดมหาวทยาลยเกษตรศาสตร รศ.ดร.ธญญะ เกยรตวฒน คณบด คณะวศวกรรมศาสตร มก. ผศ. ดร.วนชย อรณประภารตน คณบดคณะวนศาสตร มก. นายชยวฒน ลมลขตอกษร หวหนาอทยานแหงชาตแกงกระจาน

การประยกตใชงานขอมลภาพถายดาวเทยม SMMS ในการจ�าแนกพนทปลกออย พนทจงหวดสพรรณบร โดยใชภาพถายสแบบ CCD การศกษาวจยในครงนเปนโครงการความรวมมอระหวาง บรษทน�าตาลมตรผลและสถานรบสญญาณดาวเทยมจฬาภรณ ทงนเนองจากขอมลภาพถายดาวเทยม SMMS มการถายและประมวลผลภาพทกวน ท�าใหสามารถตดตามพนทและสถานการณอนๆ ทเกดขนในพนทปลกออยไดดและไดขอมลทเปนปจจบนมากกวา

ขนตอนกระบวนการในการประมวลผลจ�าแนกพนทปลกอ อยนนเรมจากการน�าข อมลภาพถายดาวเทยม SMMS ปรบแกความถกตอง ทงนเพราะขอมลภาพถายดาวเทยม SMMS ทใหบรการนนเปนขอมลภาพทมการปรบแกในระดบ 2 ดงนนเมอน�าไปใชงานในขนตอไป ในทนคอการจ�าแนกพนทปลกออยจงจ�าเปนตองมการปรบแกพกดเพอความถกตองเชงต�าแหนง ตลอดจนการปรบแกเชงคลนและเชงชนบรรยากาศ เพอความถกตองของคาการสะทอนของวตถ ในขนตอนตอไปจงท�าการจ�าแนกพนทปลกออย ในพนทจงหวดสพรรณบรโดยวธการก�าหนดพนทตวอยาง

ทมการปลกออย เพอเปนตวแทนในการจ�าแนกพนทปลกออยทงหมด ซงตองอาศยความเชยวชาญในการก�าหนดพนทตวอยางแปลงปลกออยเพอใหโปรแกรมทางดานรโมตเซนซงวเคราะหและจ�าแนกพนทปลกออยตามพนทตวอยางทก�าหนดใหนน ทงนพนทตวอยางไดมาจากการแปลตความภาพถายดาวเทยมดวยสายตา คา NDVI เฉพาะของออยทไดจากการแปลงคา Reflectance จากขอมลภาพถายดาวเทยม ประกอบกบฐานขอมลขอบเขตพนทปลกออยทมการเกบรวบรวมไวในอดต ทงนเพอยนยนวาในขอมลภาพถายดาวเทยมพนทนนเปนทพนททมการปลกออยจรง แลวจงท�าการจ�าแนกดวยโปรแกรมดานรโมตเซนซง ผลลพธทไดคอพนทปลกออยในพนท จ.สพรรณบร จากนนจงเปนขนตอนการตรวจสอบความถกตองของการจ�าแนก โดยน�าเอาขอบเขตพนทปลกออยทไดจากการจ�าแนกตรวจสอบกบขอมลภาพถายดาวเทยมรายละเอยดสงและฐานขอมลขอบเขตพนทปลกออยเดมทมการเกบรวบรวมไว ผลลพธจากการตรวจสอบการจ�าแนกพนทปลกออยในจงหวดสพรรณบร ดวยขอมลภาพถายดาวเทยม SMMS มความถกตองถง 90 %

การประยกต ใช งานข อมลดาวเทยม SMMS ในการจ� าแนกพนทปลกอ อย กรณศกษา พน ทปลกอ อยในจงหวดสพรรณบร

SMAC UPDATEการจ�าแนกพนทปลกออยเปนการแยกแยะพนทปลกออยออกจากพนทอนทมการใชประโยชนทดนแตกตางออกไป ทงนเพอการหาต�าแหนงพนทปลก ขอบเขตการปลก ตลอดจนเพอเปนการประมาณปรมาณผลผลตออยทจะออกสตลาดหรอเขาสโรงงานผลตน�าตาล ซงเปนการใชขอมลดาวเทยมเพอการตดตามทางการเกษตร

http://smms.eng.ku.ac.th/

ส วนประกอบของข อมล หลงจากการ Extract ขอมลจากการดาวนโหลดซงเปนไฟล .Zip แลว ส�าหรบขอมลภาพถายดาวเทยม SMMS ชนด CCD ประกอบดวย รายละเอยดขอมลดงน

หลงจากฉบบทแลวไดแนะน�าสวนของการดาวนโหลดและการแสดงผลขอมลกอนทจะท�าการดาวนโหลดแลว ฉบบนเปนการแนะน�าขอมลหลงจากการดาวนโหลด ในไฟลขอมลทดาวนโหลดไปนนประกอบดวยขอมลอะไรบาง โดยจะแยกเปน ขอมลภาพถายแบบ CCD HSI และ IRS ซงจะมรายละเอยดทแตกตางกนไป

1. ภาพตวอยางทแสดงขอมลภาพชนด CCD ซงแสดงเปนภาพสผสมเทจ โดยเปนภาพนามสกล .JPG

2. ขอมลภาพ .XML เปนไฟล Metadata ทเกบขอมลอธบายขอมลภาพถายดาวเทยมแตละภาพเอาไว

3. ขอมลภาพถายดาวเทยมทง 4 band ประกอบดวยชวงคลนตามองเหนสน�าเงน (Blue) สเขยว (Green) สแดง (Red) และชวงคลน Near Infrared

4 . ข อ ม ล ม ม ภ า พ ถ า ย เ พ อ ก า ร ป ร บแกคา Reflectance เปนไฟลนามสกล .txt

(Sat_Zenith_Azimuth)ฉบบหนาเราจะมาอธบายในเรองของราย

ละเอยดไฟลองคประกอบของขอมลภาพถายดาวเทยม ชนด HSI และ IRS ตอไป

3

SatelliteApplications

1 2 3

4

Reflectance NDVI

e

Remote Sensing in Daily Life ปรากฏการณฟารอง ฟาแลบ ฟาผา เปนปรากฏการณทเกด

และะพบเหนไดบอยครงเวลาเกดพายฝนฟาคะนอง หลายคน

สงสยวาแทจรงแลว ฟารอง ฟาแลบ และฟาผานน เกดขนได

อยางไร ระยะหางของการเกดฟาแลบฟารอง ณ ต�าแหนงท

เราเหนและไดยนเสยงเปนระยะทางเทาใด วนนเรามค�าตอบ

เพราะวาตอไปน รโมตเซนซงจะไมใชเรองทไกลตวอกตอไป

สถานรบดาวเทยมจฬาภรณ

ศ นย ว จ ย เพ อ ความ เป น เ ล ศทา งด านว ช าการด านการจ ดการภ ยพ บ ตช น 9 อ าคารบญสม ส วช ร ตน คณะว ศวกรรมศาสตร มหาว ทยาล ย เ กษตรศาสตร 50 ถนนงามวงศ ว าน จต จ ก ร กทม . 10900

ht tp : / / smms .eng . ku . a c . th /

เมอเกดฟาแลบหรอฟาผา การเคลอนทของกระแสไฟฟาท�าใหอากาศในบรเวณทสายฟาเคลอนทผานมอณหภมสงมากจนขยายตวอยางฉบพลน ท�าใหเกดชอคเวฟ (shock wave) สงเสยงดงออกมาเรยกวา “ฟารอง” ฟาแลบและฟารองเกดขนพรอม ๆ กน แตเรามองเหนฟาแลบกอนไดยนเสยงฟารอง เนองจากแสงมความเรวมากกวาเสยง แสงมอตราเรว 300,000 กโลเมตรตอวนาท สวนเสยงมอตราเรวประมาณ 1/3 กโลเมตรตอวนาทเทานน ถาเราตองการทราบวา ฟาแลบหรอฟาผาเกดขนหางจากเราเทาใด เราสามารถจบเวลาตงแตเมอเราเหนฟาแลบจนถงไดยนเสยงฟารองวาเปนระยะเวลากวนาท แลวเอาจ�านวนวนาทคณดวย 1/3 กจะไดเปนระยะทางกโลเมตร เชน ถาเราจบเวลาระหวางฟาแลบกบฟารองได 3 วนาท เรากจะทราบไดวา ฟาแลบอยหางจากเราประมาณ 1/3 x 3 เทากบ 1 กโลเมตร สวนฟาผาเปนปรากฏการณทท�าอนตรายไดถงชวต ฟาผามกเกดขนกบวตถทอยเหนอระดบพนดน ทงนเนองจากกระไฟฟาตองการทางลดระหวางกอนเมฆกบพนดน ดงนนเมอเกดพายฝนฟาคะนองใหหลกเลยงการอยบนทแจงและการมสอไฟฟา เชน สรอยคอ แทงโลหะ โทรศพทมอถอ ส�าหรบการปลกสรางอาคารสงควรตดตงสายลอฟาไวบนยอดอาคารและเดนสาย กราวนไปยงพนดน เพอเหนยวน�ากระแสไฟฟา ใหรบผานลงสพนดน โดยไมสรางความเสยหายใหแกตวอาคาร (ทมา: ศนยการเรยนร วทยาศาสตรโลกและดาราศาสตร; LESA)

Meteoro logy Corner

4

“สเปกตรมแมเหลกไฟฟา” คอ แถบรงสของคลนแมเหลกไฟฟาทมความยาวคลนตางๆกน โดยสวนมากนน ไมสามารถตรวจจบไดดวยสายตาของมนษย ซงการตรวจจบของดาวเทยมเปนเพยงการตรวจจบแคบางสวนของสเปกตรมแมเหลกไฟฟา จากความยาวคลนมากสดไปจนถงความยาวคลนนอยสด โดยเราสามารถแบงแถบรงสออกไดเปน คลนวทย คลนไมโครเวฟ อนฟราเรด แสงขาว อลตราไวโอเลต รงสเอกซเรย และรงสแกมมา (เรยงจากความยาวคลนมากสดไปนอยสด) ซงสายตามนษยสามารถมองเหนไดในชวงแถบรงสแคบๆ ของแสงขาว โดยแบงรงสออกตามสของรงกนน�าจาก สแดง ไปจนถง สมวง โดยสแดง มความยาวคลนมากสด (ประมาณ 0.7 ไมโครเมตร) และสม วง มความยาวคลนน อยสด (ประมาณ 0.4 ไมโครเมตร)

ฟาแลบ ฟาร อง ฟาผา (Thunder) เปนปรากฏการณธรรมชาตซงเกดจากการเคลอนทของประจอเลกตรอนภายในกอนเมฆ หรอระหวางกอนเมฆกบกอนเมฆ หรอเกดขนระหวางกอนเมฆกบพนดน การเคลอนทขนลงของกระแสอากาศ (updraft/downdraft) ภายในเมฆควมโลนมบส ท�าใหเกดความตางศกยไฟฟาในแตละบรเวณของกอนเมฆและพนดนดานลาง เมอความตางศกยไฟฟาระหวางต�าแหนงทงสองทมคาระดบหนง จะกอใหเกดสนามไฟฟาขนาดใหญ โดยมประจบวกอยทางดานบนของกอนเมฆ ประจลบอยทางตอนลางของกอนเมฆ พนดนบางแหงมประจบวก บางแหงมประจลบ ซงจะเหนยวน�าใหเกดการเคลอนทของกระแสไฟฟา โดยท

• เมอประจลบบรเวณฐานเมฆถกเหนยวน�าเขาหาประจบวกทอยดานบนของกอนเมฆ ท�าใหเกดแสงสวางในกอนเมฆเรยกวา “ฟาแลบ”

• เมอประจไฟฟาลบบรเวณฐานเมฆกอนหนงถกเหนยวน�าไปประจบวกในเมฆอกกอนหนง จะมองเหนสายฟาวงขามระหวางกอนเมฆเรยกวา “ฟาแลบ”

• เมอประจลบบรเวณฐานเมฆถกเหนยวน�าเขาหาประจบวกทอยบนพนดน ท�าใหเกดกระแสไฟฟาจากกอนเมฆพงลงสพนดนเรยกวา “ฟาผา”

• ในท�านองกลบกน ประจลบทอยบนพนดนถกเหนยวน�าเขาหาประจบวกในกอนเมฆ จะมองเหนเปน ”ฟาแลบ” จากพนดนขนสทองฟา

การเกดฟาแลบฟาผา ฟาผา ฟาแลบ

คลนแมเหลกไฟฟาแตละชนดมคณสมบตเฉพาะ แตกตางกนตามประเภทคลนประกอบดวย พลงงานคลน ความยาวคลน ความถคลน และความกวางของคลน (Amplitude) โดยพลงงานคลนจะแปรผกผนกบความยาวคลน เมอความยาวคลนมากพลงงานจะต�า ความยาวคลนคอระยะระหวางจดยอดของคลนมหนวยเปนไมโครเมตร หรอไมครอน มสญลกษณเปน µm

การใชภาพถายดาวเทยมดานอตนยมวทยาจะสนใจการแผรงสในชวงความยาวคลนตงแต 0.1-100 µm โดยรงสทแผมาจากดวงอาทตยทดาวเทยมอตนยมวทยาสามารถตรวจจบไดและมผลตอการเปลยนแปลงดานสภาพภมอากาศมความยาวคลนตงแต 0.1-4 µm อยในชวงคลนสน รวมถงรงสเหนอมวง (Ultraviolet) ชวงคลนตามองเหน (Visible) และ Near Infrared