CÜMLE ÇEŞİTLERİCÜMLE ÇEŞİTLERİ

Cümle Çeşitleri

Cümleler; anlamlarına, oluşturulma Cümleler; anlamlarına, oluşturulma biçimlerine, yükleminin türüne ve biçimlerine, yükleminin türüne ve yerine göre dört başlıkta incelenir.yerine göre dört başlıkta incelenir.

Yüklemine Göre Cümleler Öğe Dizilişine Göre Cümleler Anlamına Göre Cümleler Yapısına Göre Cümleler

Yüklemine Göre Cümleler

Cümleler, yüklemlerinin sözcük türüne göre ikiye ayrılır:Cümleler, yüklemlerinin sözcük türüne göre ikiye ayrılır:

1.Eylem Cümlesi

Yüklemi çekimli eylem olan cümlelerdir.Yüklemi çekimli eylem olan cümlelerdir.

Çocuklar bahçedeÇocuklar bahçede geziniyor.

(şimdiki zaman kipiyle çekimlenmiş)(şimdiki zaman kipiyle çekimlenmiş)

Programda ünlü şair şiirProgramda ünlü şair şiir okudu.

(bilinen geçmiş zaman kipiyle çekimlenmiş)(bilinen geçmiş zaman kipiyle çekimlenmiş)

Dedem artık iyiceDedem artık iyice yaşlanmıştı.

(öğrenilen geçmiş zamanın hikayesiyle çekimlenmiş)(öğrenilen geçmiş zamanın hikayesiyle çekimlenmiş)

2.Ad Cümlesi

Yüklemi ad soylu sözcük olan cümlelerdir.Yüklemi ad soylu sözcük olan cümlelerdir.

Onları yolcu ederken çokOnları yolcu ederken çok üzüntülüydü.

Buradaki eşyalarBuradaki eşyalar yeniymiş.

O kitabı ona hediye edenO kitabı ona hediye eden, , bendim.

UYARI

Eylemsiler, yüklem olduğunda cümle ‘’ad cümlesi’’ kabul edilir.

Ondan beklentimiz, bizimleOndan beklentimiz, bizimle çalışmasıydı.

Öğelerin Dizilişine Göre CümlelerÖğelerin Dizilişine Göre Cümleler

Cümleler,yüklemlerinin cümledeki yerine göre ikiye Cümleler,yüklemlerinin cümledeki yerine göre ikiye ayrılır:ayrılır:

1.Düz (Kurallı) Cümle

Yüklemi cümlenin sonunda bulunan cümlelerdir.Yüklemi cümlenin sonunda bulunan cümlelerdir.

Fazla düşünmeden karar verdi.

Romanın son bölümü, çokRomanın son bölümü, çok güzeldi..

Dün gece babamDün gece babam yorgun gibiydi.

Müfettiş, çalışanlarıMüfettiş, çalışanları bilgilendirdi.

2.Devrik(Kuralsız) Cümle

Yüklemi cümlenin sonunda bulunmayan cümlelerdi. Yüklemi cümlenin sonunda bulunmayan cümlelerdi. Daha çok şiirlerde kullanılır.Daha çok şiirlerde kullanılır.

Umut veriyor her yeni gün bize.her yeni gün bize.

Binlerce insanBinlerce insan gezer sokaklarında.sokaklarında.

Bu şehirdedir hatıralarım, sevdiklerimhatıralarım, sevdiklerim..

Duyduğum Duyduğum yoktu ne vakittir kuş seslerini.ne vakittir kuş seslerini.

Eksiltili Cümle

Yüklemi söylenmeyen cümledir.Yüklem okuyanın Yüklemi söylenmeyen cümledir.Yüklem okuyanın yorumuna bırakılır.Okuyan, cümleyi zihninden yorumuna bırakılır.Okuyan, cümleyi zihninden tamamlar.Eksiltili cümlelerin sonuna üç nokta(…) konur.tamamlar.Eksiltili cümlelerin sonuna üç nokta(…) konur.

Dalgalandığın yerde ne korku ne kederDalgalandığın yerde ne korku ne keder…(vardır)

Yaz gelince ilk önce erikler, sonra sarı sarı ayvalarYaz gelince ilk önce erikler, sonra sarı sarı ayvalar…(olgunlaşır)

Anlamına Göre CümlelerAnlamına Göre Cümleler

1.Olumlu Cümle

Cümlede yüklem durumundaki eylemin Cümlede yüklem durumundaki eylemin gerçekleştirildiğini veya yüklem durumundaki varlık ya da gerçekleştirildiğini veya yüklem durumundaki varlık ya da kavramın var olduğunu, bulunduğunu bildiren kavramın var olduğunu, bulunduğunu bildiren cümlelerdir.cümlelerdir.

Odadaki ışık gözleriniOdadaki ışık gözlerini kamaştırdı.

Yoğun çalışarak işiYoğun çalışarak işi yetiştirdi.

Üzerindeki elbise çok güzeldi.

Bu cümlelerde ‘’kamaştır-, yetiştir-’’ eylemlerinin Bu cümlelerde ‘’kamaştır-, yetiştir-’’ eylemlerinin gerçekleşmesi;’’güzel’’kavramlarının gerçekliği, varlığı gerçekleşmesi;’’güzel’’kavramlarının gerçekliği, varlığı söz konusu olduğu için cümleler olumludur.söz konusu olduğu için cümleler olumludur.

2.Olumsuz Cümle Cümlede yüklem durumundaki eylemin gerçekleşmediğini veya Cümlede yüklem durumundaki eylemin gerçekleşmediğini veya

yüklem durumundaki varlık ya da kavramın var olmadığını bildiren yüklem durumundaki varlık ya da kavramın var olmadığını bildiren cümlelerdir.cümlelerdir.

Eylem cümlesinde olumsuzluk Eylem cümlesinde olumsuzluk –me/-ma(geniş zamanda –maz, -mez) ekiyle sağlanır. ekiyle sağlanır.

Ad cümlesinde olumsuzluk Ad cümlesinde olumsuzluk değil/yok sözcükleriyle ya da sözcükleriyle ya da –sız, -siz ekiyle sağlanır.ekiyle sağlanır.

Depodaki koliyi tek başınaDepodaki koliyi tek başına taşıyamaz. Hastanın durumuHastanın durumu iyi değil. Kütüphanede aradığım kitapKütüphanede aradığım kitap yokmuş. O bu konularda gerçektenO bu konularda gerçekten bilgisiz.

Bazı cümleler, anlamca olumsuz yapıca olumlu; Bazı cümleler, anlamca olumsuz yapıca olumlu; bazı cümleler de anlamca olumlu yapıca bazı cümleler de anlamca olumlu yapıca

olumsuz olabilir.olumsuz olabilir.

a)Yapıca Olumlu Anlamca Olumsuz Cümle

Ben onu hiçBen onu hiç üzer miyim??

(üzmem) (sözde soru cümlesi)

Böyle boş sözler beni yolumdan mıBöyle boş sözler beni yolumdan mı döndürecek??

Ne Ne görüşürüm ne de yanına ne de yanına giderim.

(görüşmem, gitmem)

Burada yaşamayanlar nereden Burada yaşamayanlar nereden bilecek bizleri?bizleri?

(bilmez)

b)Anlamca Olumlu Yapıca Olumsuz Cümle

Ne kadar iyi bir insan olduğunuNe kadar iyi bir insan olduğunu bilmez miyim??

(bilirim) (sözde soru cümlesi)

Bu konuda onu uyarmıyor değilim.

(uyarıyorum)

Elbette sen de anlayışsız değilsin.

(anlayışlısın)

3.Soru Cümlesi İçinde bir soru eki ya da soru sözcüklerinden biri

bulunan ve soru anlamı taşıyan cümlelerdir. Yeni okulunu beğendin mi? Bizi ne zaman arayacaksın?

4.Şart Cümlesi Yargının gerçekleşmesinin bir koşula bağlandığı

cümlelerdir. Bizi rahatsız etmeyecekse gelebilir. Ona bile katlanırım yeter ki bu ihaleyi

kazanalım.

5.İstek Cümlesi İstek anlamı taşıyan cümlelerdir.

Her şeyi bir an önce babama anlatalım. Bu ödevleri yarına kadar bitirmelisin. 6.Emir Cümlesi Emir anlamı taşıyan cümlelerdir.

Spor ayakkabılarını yanında getir. Bunları hemen aşağı indirin. 7.Ünlem Cümlesi İçinde ünlem ya da ünlem değeri taşıyan sözcükler bulunan

cümlelerdir.

Bir anda üzerime Bir anda üzerime saldırmasın mı!! Bilmiyorum da Bilmiyorum da ne demek ya!!

Yapısına Göre Cümleler

Cümleler yapı yönüyle dörde ayrılır.Cümleler yapı yönüyle dörde ayrılır. Basit Cümle Bileşik Cümle Sıralı Cümle Bağlı Cümle

Basit Cümle

Bir yargıdan (yüklem) oluşan ve yan cümleciği bulunmayan cümledir.

Hayat her şeyiyle çok güzel.

Okulun yanındaki arsaya otopark yapılacak.

Sokağın başındaki iki katlı,büyük evi onlar aldı.

Bileşik Cümle Yargı bildiren yüklemin dışında yan cümleciği de

bulunan cümledir.Yan cümlecik genellikle eylemsilerle kurulur ve cümlenin herhangi bir öğesi olur.

Okula yürüyerek gitmiş. zarf tümleci yüklem

Eylemsi tek başına yan cümlecik kurabildiği gibi bir sözcük grubu oluşturarak da yan cümlecik kurabilir.

Yan cümlecik farklı şekillerde kurulabilir ve bileşik Yan cümlecik farklı şekillerde kurulabilir ve bileşik cümle buna göre dörde ayrılır.cümle buna göre dörde ayrılır.

a)Girişik Bileşik CümleYan cümlecik eylemsi ile kurulur.

Geç gelenlere konuyu özetledi. dolaylı tümleç belirtili nesne yüklem

(yan cümlecik dolaylı tümleç görevinde)

Arabamızı çalan hırsızlar yakalandı. sözde özne yüklem

(yan cümlecik sözde özne görevinde)

Sınıftaki herkes hedeflediğiüniversiteyi kazandı. özne belirtili nesne yüklem

(yan cümlecik belirtili nesne görevinde)

Her eylemsi tek başına bir yan cümlecik sayılır.Dolayısıyla eylemsi sayısı kadar yan

cümlecik vardır.

Güneşin Güneşin doğuşuyla ılık ılıkılık ılık esmeye başlayan rüzgar,rüzgar, ziyafetziyafet kokan sabah kahvaltımızı sabah kahvaltımızı bahçedebahçede, , ağaçların gölgesineağaçların gölgesine gizlenen masada masada yapmamızı sağlamıştı.sağlamıştı.

Bu cümlede doğuşuyla,esmeye,başlayan,kokan, gizlenen,yapmamızı sözcükleri eylemsidir.Dolayısıyla bu

cümlede altı yan cümlecik vardır.

b)Ki’li Bileşik Cümle(İlgi Cümlesi)

Bu bileşik cümlede yan cümlecik temel cümleye ki bağlacı ile bağlanır.

Görüyorum ki yıllardır sürdürdüğün inadı bırakmışsın.

nesne

(Yıllardır sürdürdüğün inadı bıraktığını görüyorum)

Aşığım gözlerine ki beni yeni hülyalara daldırdılar.

dolaylı tümleç (Beni yeni hülyalara daldıran gözlerine

aşığım)

c)Şartlı Bileşik Cümle

Yan cümleciği dilek-şart (-se,-sa) kipiyle kurulan bileşik cümlelerdir.

Trene yetişemezseniz beni telefonla arayın.

Çikolatalar güzelse bize de birer paket getirin.

d)İç içe Bileşik Cümle

Yan cümleciği başka bir cümle tarafından oluşturulan bileşik cümledir.

Ben size, bu kasaları buradan alın, demiştim.

Öğretmen:’’Her başarı, alın terinin sonucudur.’’ dedi.

Sıralı Cümle Birden fazla yargının (cümlenin) birbirine virgül(,) ya da Birden fazla yargının (cümlenin) birbirine virgül(,) ya da

noktalı virgül(;) ile bağlanmasıyla oluşan cümledir. noktalı virgül(;) ile bağlanmasıyla oluşan cümledir. Sokağın başına Sokağın başına yürüdü,dükkandakileri dükkandakileri selamladı. yüklem yüklem

Bahar geldi, her yer neşeyle doldu. yüklem yüklem

a)Bağımlı Sıralı Cümle Öğe ortaklığı olan sıralı cümledir. Vitrindeki elbiseyi aldı, arkadaşlarına gösterdi. (G.özne O) nesne yüklem d.tümleç yüklem

Bu cümledeki iki yüklemin öznesi ve nesnesi ortaktır, dolayısıyla bu cümle ‘’bağımlı sıralı cümle’’dir.

Yöremizde çıkan yangın, bir hafta sürmüş, yoğun çabalar sonucunda söndürülebilmiş.

Bu cümle, öznesi ortak olan bir ‘’bağımlı sıralı cümle’’dir.

b)Bağımsız Sıralı Cümle Öğe ortaklığı olmayan sıralı cümledir.

Her şey çok güzeldi, köyden çok mutlu ayrılmıştık. özne z.tümleci yüklem d.tümleç z.tümleci yüklem

Bu cümlede güzeldi yüklemiyle ayrılmıştık yükleminin öğe ortaklığı olmadığı görülmektedir.Dolayısıyla bu cümle ‘’bağımsız sıralı cümle’’ dir.

Okuldan çıkınca dedesine uğrar, dedesi ona kitap okurdu.

Bağlı Cümle Birden fazla yargının birbirine bağlaçla bağlandığı cümledir. Birden fazla yargının birbirine bağlaçla bağlandığı cümledir.

Her şeyi düşünmüş de bir telefon etmeyi akıl edememiş.

Yazarlığa küçük öyküler yazarak başladı ama şimdilerde hep şiir yazıyor.

Hem son romanını bitirmeye çalışıyor hem sanatsal etkinlikler düzenliyor.

Bu cümleler birden fazla yüklem, de, ama, hem…hem bağlaçlarıyla birbirine bağlandığından bu cümleler ‘’ bağlı cümle ‘’dir.

Kübra KÜÇÜKKübra KÜÇÜK554554