cuộc đau tranh duy vật duy tâm cận đại.pdf

7/22/2019 cuộc đau tranh duy vật duy tâm cận đại.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/cuoc-dau-tranh-duy-vat-duy-tam-can-daipdf 1/16

Website : http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368

Ngô Thị Thanh Nga - CH15

ĐẶT VẤN ĐỀ

Loài ngườ i với hàng nghìn năm phát triển của mình đã là nhân chứng, tác

nhân cho sự đổi thay hàng ngày hàng giờ của chính thế giớ i mình tồn tại. Cuộc

đấu tranh giữa con ngườ i vớ i thiên nhiên, giữa con ngườ i với con người đã và

đang là động lực thúc đẩy thế giớ i ngày càng phát triển.Triết học vớ i vai trò một

hình thái ý thức xã hội là học thuyết về những nguyên tắc chung nhất của tồn tại

và nhận thức về thái độ của con ngườ i vớ i thế giớ i, là khoa học về những quy

luật chung nhất của tự nhiên xã hội và tư duy cũng không nằm ngoài cuộc đấu

tranh gay gắt ấy. Nếu sự phát triển của thế giới đượ c thể hiện bằng cuộc đấu

tranh giữa các giai cấ p, hình thái xã hội; bằng sự phủ định lẫn nhau của các chế độ xã hội thì lịch sử phát triển của triết học lại được đánh dấu bằng cuộc đấu

tranh giữa chủ nghĩa Duy vật và chủ nghĩa Duy tâm.

Cuộc đấu tranh giữa hai trườ ng phái triết học này là sợ i chỉ đỏ xuyên suốt

quá trình phát triển của triết học. Nó phản ánh cuộc đấu tranh giai cấ p trong xã

hội đã phân chia thành các giai cấp đối kháng. Thường thườ ng chủ nghĩa duy vật

thể hiện thế giớ i quan của những lực lượ ng tiến tiến, tiến bộ của xã hội , còn chủ

nghĩa duy tâm (tuy không phải bao giờ cũng vậy) là thế giớ i quan của những lực

lượ ng suy tàn, phản động và bảo thủ trong xã hội. Chủ nghĩa duy vật khẳng định

tính thứ nhất có trướ c của vật chất và tính thứ hai có sau của ý thức, con ngườ i

có khả năng nhận thức đượ c thế giới. Ngượ c lại chủ nghĩa duy tâm khẳng định

tính thứ nhất có trướ c của ý thức, phủ nhận khả năng nhận thức của con ngườ i

đối vớ i thế giớ i. Dù sao bất k ỳ hệ thống triết học nào cũng đều phải xuất phát từ

các vấn đề cơ bản của triết học, từ đó xây dựng toàn bộ hệ thống trên cơ sở giải

quyết các vấn đề đó. Cũng như sự phong phú của thế giớ i cuộc đấu tranh trongtriết học diễn ra vớ i nhiều hình thức, mức độ khác nhau, cuộc đấu tranh này vừa

là cuộc đấu tranh giữa tư tưở ng, thế giới quan đồng thời cũng là cuộc đấu tranh

của một bộ môn khoa học. Trên con đường đến vớ i chân lý ấy những nhà triết

học, những tr ườ ng phái triết học không những đấu tranh vớ i nhau mà gay gắt

hơn còn phải đấu tranh vớ i chính mình. Trong tiểu luận này chúng ta sẽ làm sáng

tỏ cuộc đấu tranh của hai khuynh hướ ng triết học Duy vật và Duy tâm trong thờ i

k ỳ phục hưng cận đại.





GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ

1.

Vài nét về xã hội và lịch sử Tây Âu thời phục hưng cận đại: Thờ i kì Phục hưng của các nước Tây Âu là giai đoạn lịch sử quá độ từ xã

hội phong kiến sang xã hội tư bản (thế k ỷ XV - XVI). Tính chất quá độ đó biểu

hiện trên tất cả các mặt của đờ i sống kinh tế, chính tr ị - xã hội, văn hoá tư tưở ng

thời kì này. Đây là thờ i k ỳ tan rã của chế độ phong kiến bắt đầu hình thành quan

hệ sản xuất tư bản chủ nghĩa. Về kinh tế thờ i k ỳ này có bướ c chuyển biến mạnh

mẽ từ nền kinh tế tự túc, tự cấ p sang nền kinh tế sản xuất công trườ ng thủ công.

Ở thờ i k ỳ này có r ất nhiều phát kiến địa lý cũng như nhiều sáng chế về k ỹ thuật.

Sự phát triển mạnh mẽ của khoa học, địa lý đã tạo ra một môi trườ ng thuận lợ i,góp phần thúc đẩy công thương nghiệ p phát triển.

Về kinh tế: Bắt đầu từ thế k ỉ XV, ở Tây Âu, chế độ phong kiến vớ i nền

sản xuất nhỏ và các đạo luật hà khắc Trung cổ đã bướ c vào thờ i kì tan rã. Nhiều

công trườ ng thủ công xuất hiện, ban đầu ở Italia, sau đó lan sang Anh, Pháp và

các nướ c khác, thay thế cho nền kinh tế tự nhiên kém phát triển.

Sự phát triển của kinh tế tư bản chủ nghĩa thúc đẩy sự phát triển của khoahọc, kĩ thuật. Nhiều công cụ lao động đượ c cải tiến và hoàn thiện. Vớ i việc sáng

chế ra máy kéo sợi và máy in đã làm cho công nghiệ p dệt, công nghệ ấn loát đặc

biệt phát triển, nhất là ở Anh. Sự khám phá và chế tạo hàng loạt đồng hồ cơ học

đã giúp cho con ngườ i có thể sản xuất có k ế hoạch, tiết kiệm thời gian và tăng

năng suất lao động.

Những phát kiến về đườ ng biển, tìm ra những miền đất mớ i, đặc biệt là

việc tìm ra châu Mỹ... càng tạo điều kiện phát triển cho nền sản xuất theo hướ ngtư bản chủ nghĩa. Thương mại, thị trường trao đổi hàng hoá giữa các nước đượ c

mở r ộng; giao lưu quốc tế được tăng cườ ng, nhờ đó mà các nướ c phát triển sớ m

như Anh, Pháp, Tây Ban Nha... thi nhau xâm chiếm thuộc địa để mở r ộng việc

khai thác thiên nhiên và thị trườ ng tiêu thụ hàng hoá.

Về xã hội: Đồng thờ i vớ i sự phát triển của sản xuất và thương nghiệ p,

trong xã hội Tây Âu thờ i kì này, sự phân hoá giai cấ p ngày càng rõ r ệt. Tầng lớ p

tư sản xuất hiện gồm các chủ xưởng công trườ ng thủ công, xưở ng thợ , thuyền





buôn... Vai trò và vị trí của họ trong kinh tế và xã hội ngày càng lớ n. Hàng loạt

nông dân từ nông thôn di cư ra thành thị, tr ở thành ngườ i làm thuê cho các công

trường, xưở ng thợ . Họ tham gia vào lực lượng lao động xã hội mớ i, làm hìnhthành giai cấ p công nhân. Các tầng lớ p xã hội trên đại diện cho một nền sản xuất

mớ i, cùng với nông dân đấu tranh chống chế độ phong kiến đang suy tàn.

Về văn hoá, tư tưở ng: Cùng vớ i sự phát triển về kinh tế và xã hội, khoa

học kĩ thuật và tư tưở ng thờ i kì Phục hưng cũng đạt đượ c sự phát triển mạnh mẽ.

Các nhà tư tưở ng thờ i Phục hưng đã phê phán mạnh mẽ các giáo lý Trung cổ.

Mở đầu là nhà triết học người phía Nam nước Đức, Nicôlai Kuzan (1401-1464).

Tiếp đó là các nhà khoa học - triết học như Nicôlai Côpecnich (1475-1543)người Ba Lan; Lêôna đơ Vanhxi (1452-1519) - nhà danh hoạ, nhà toán học, cơ

học, kĩ sư người Italia; Gioocđanô Brunô (1548-1600) ngườ i Italia; Galilêô

Galilê (1564-1642) ngườ i Italia. Trong số những thành tựu khoa học tự nhiên có

ảnh hưở ng to lớn đến nhận thức duy vật về thế giớ i, nổi tr ội hơn cả là thuyết nhật

tâm của Nicôlai Côpecnich (1475-1543), nhà bác học vĩ đại ngườ i Ba Lan.

Nicôlai Côpecnich đã đứng trên lập trườ ng của triết học duy vật để bác bỏ thuyết

địa tâm do Ptôlêmê (ngườ i Hy Lạp) đề xuất từ thế k ỷ thứ II, một giả thuyết sailầm coi quả đất là trung tâm của hệ mặt tr ời và vũ trụ. Thuyết nhật tâm của

Nicôlai Côpecnich đã giáng một đòn nặng nề vào thế giớ i quan tôn giáo, thần

học. Giả thuyết của ông là một cuộc cách mạng trên tr ời, báo trướ c một cuộc

cách mạng trong lĩnh vực các quan hệ xã hội sắ p xảy ra.

2. Về triết học :

Cuộc đấu tranh giữa Chủ Nghĩa Duy Vật và Chủ Nghĩa Duy Tâm thờ i lỳ

này diễn ra gay gắt. Ở thờ i k ỳ này Chủ Nghĩa Duy Vật là thế giớ i quan của giaicấp tư sản, giai cấ p tiến bộ đang trong quá trình đấu tranh để hình thành phương

thức sản xuất của mình. Còn Chủ Nghĩa Duy Tâm là thế giớ i quan của tôn giáo,

giai cấ p quý tộc, phong kiến, giai cấ p lạc hậu và phản động đang ra sức kéo dài

cơn hấ p hối của mình.

Trong thời đại Phục hưng, các nhà tư tưởng tư sản đã bênh vực triết học

duy vật, vận dụng nó để chống lại chủ nghĩa kinh viện và thần học Trung cổ.

Cuộc đấu tranh của chủ nghĩa duy vật chống chủ nghĩa duy tâm thường đượ c





biểu hiện dướ i hình thức đặc thù là khoa học chống tôn giáo, tri thức thực

nghiệm đối lậ p vớ i những lậ p luận kinh viện. Cuối cùng, sự chuyên chính của

giáo hội và sự thống tr ị của chủ nghĩa kinh viện Trung cổ đã không ngăn đượ csự phát triển bước đầu của khoa học thực nghiệm và triết học duy vật - tiền đề

cho những thành tựu mớ i và những đặc điểm mớ i của triết học trong các thế k ỷ

tiế p theo.

Thờ i kì cận đại là thờ i kì phát triển r ực r ỡ của Tây Âu trên tất cả các mặt

của đờ i sống xã hội. Đó là sự phát triển tiế p tục của chủ nghĩa tư bản, của khoa

học và tư tưởng, trong đó có chủ nghĩa duy vật triết học, nhưng vớ i những đặc

điểm mớ i.

Khác vớ i thờ i kì Phục hưng, thờ i cận đại (thế k ỷ XVII-XVIII) ở các nướ c

Tây Âu là thờ i kì giai cấp tư sản đã giành đượ c thắng lợ i về chính tr ị trướ c giai

cấ p phong kiến. Ba cuộc cách mạng tư sản lớn đã nổ ra và thành công: Cách

mạng tư sản Hà Lan cuối thế k ỷ XVI ; Cách mạng tư sản Anh (1642-1648);

Cách mạng tư sản Pháp (1789-1794). Đây cũng là thời kì phương thức sản xuất

tư bản chủ nghĩa đượ c xác lậ p và tr ở thành phương thức sản xuất thống tr ị Tây

Âu. Nó tạo đã tạo ra những vận hội mớ i cho khoa học, kĩ thuật phát triển màtrướ c hết là khoa học tự nhiên, trong đó cơ học đã đạt tới trình độ là cơ sở cổ

điển. Đặc điểm của khoa học tự nhiên thờ i kì này là khoa học tự nhiên - thực

nghiệm. Đặc trưng ấy tất yếu dẫn đến thói quen nhìn nhận đối tượ ng nhận thức

trong sự tr ừu tượ ng tách r ờ i, cô lậ p, không vận động, không phát triển, nếu có

nói đến vận động thì chủ yếu là vận động cơ giới, máy móc. Đó là nguyên nhân

chủ yếu làm cho triết học duy vật thờ i k ỳ này mang nặng tính máy móc siêu

hình.

Chính những điều kiện kinh tế - chính tr ị và khoa học tự nhiên thờ i cận

đại đã quy định những đặc trưng về mặt triết học thờ i kì này:

Thứ nhất, đây là thờ i kì thắng lợ i của chủ nghĩa duy vật đối vớ i chủ nghĩa

duy tâm, của những tư tưở ng vô thần đối vớ i hữu thần luận.





Thứ hai, chủ nghĩa duy vật thờ i kì này mang hình thức của chủ nghĩa duy

vật siêu hình, máy móc. Phương pháp siêu hình thống tr ị, phổ biến trong lĩnh

vực tư duy triết học và khoa học.

Thứ ba, đây là thờ i kì xuất hiện những quan điểm triết học tiến bộ về lĩnh

vực xã hội, nhưng nhìn chung vẫn chưa thoát khỏi quan điểm duy tâm trong việc

giải thích xã hội và lịch sử.

Thứ tư, trướ c sự phát triển mạnh mẽ của tư tưở ng duy vật vô thần của thờ i

cận đại, chủ nghĩa duy tâm và thần học buộc phải có những cải cách nhất định.

Nhu cầu ấy đượ c phản ánh đặc biệt trong triết học duy tâm chủ quan của nhà

triết học thần học người Anh G.Beccơli.

Những đặc điểm ấy thể hiện rõ nét trong quan niệm của một số triết gia,

điển hình như Bru nô,Galiê, Bê cơn, Hôp pơ, Đê các tơ, Xpi nô đa, Lốc cơ, Béc

cơ li, Hium....

* Brunô(1548-1600):

Ông là một đại diện xuất sắc của chủ nghĩa duy vật vô thần: Engel đánhgiá ông là một ngườ i khổng lồ về hình thức, tinh thần và tính cách. Giáo hội coi

ông là tà đạo và ông đã từng bị tr ục xuất đi nhiều nước Châu Âu. Năm 1562 ông

quay về Ý và ông bị giáo hội k ết án 6 năm tù và ngày 17 tháng 02 năm 1600,

ông bị toà án giáo hội thiêu sống ở “ Quảng trường hoa” La Mã.

Phạm trù trung tâm của triết học Brunô là cái duy nhất(UNO) đượ c ông

lấy từ phái Platon mớ i và diễn giải dướ i ngôn ngữ tự nhiên thần luận của mình.

UNO chính là thượng đế tồn tại dướ i dạng tự nhiên. Nó là một thế giới độc lậ pkhông đượ c tạo ra và cũng không bị tiêu diệt. Nó tồn tại vĩnh viễn. Ông đồng

nhất thượng đế vớ i tự nhiên nhưng ông chỉ thừa nhận thượng đế trên danh nghĩa

và điều đó đượ c thể hiện rõ khi ông quan niệm cái duy nhất là giớ i tự nhiên

thượng đế chứ không phải ngườ i. Theo ông mọi sinh vật chỉ là một dạng biểu

hiện của cái duy nhất. Các sự vật biến đổi không ngừng, tức là có sinh ra tồn tại

và mất đi nhưng cái duy nhất lại là bất biến.





Trong triết học của Brunô có chứa nhiều yếu tố biện chứng của thờ i cổ

đại. Ông cho r ằng UNO là sự thống nhất giữa các mặt đối lập như cực đại, cực

tiểu cái tối thiểu và cái tối đa, tính thống nhất và tính nhiều vẻ, khả năng và hiệnthực, cái yêu đi liền vớ i cái ghét, thuốc chữa bệnh đồng thờ i là cái giết ngườ i.

Cái duy nhất là tất cả đồng thời cũng không là gì cả, nó tồn tại trong mọi cái

đồng thời cũng không ở đâu cả.

Tư tưở ng biện chứng của Brunô đã vượ t xa các nhà triết học Hy Lạ p cổ

đại. Vì ông đã dựa trên thành tựu của toán học và cơ học của thời đại mình. Theo

ông trong cái duy nhất vật chất và hình dạng không có “ vật chất đầu tiên” hay

“hình dạng thuần túy” như quan niệm của Arit xtốt đượ c ông cho r ằng vật chất phải là cái tích cực, cái cổ nhất là thực tế của mọi vật còn hình dạng phải là hình

dạng của vật chất.

Ông khẳng định tính thống nhất của thế giớ i và tính vô cùng, vô tận của

nó. Ông quan niệm r ằng mọi sinh vật đều nằm trong vũ trụ và vũ trụ nằm trong

tất thảy mọi vật. Chúng ta ở trong vũ trụ và vũ trụ nằm trong chúng ta hay ông

còn khẳng định vũ trụ là một thể bao gồm vô vàn các hành trình trong đó trái đất

hay mặt tr ời thì cũng chỉ là một trong những hành tinh ấy vì vậy không có hànhtinh nào là trung tâm của vũ trụ theo nghĩa tuyệt đối của nó cả.

Nên theo ông ngoài trái đất sự sống và con ngườ i r ất có thể có những

hành tinh khác nữa. Đây là một quan điểm r ất tiến bộ và mang tính khoa học của

Brunô, thể hiện quan điểm của Chủ Nghĩa Duy Vật chống lại quan điểm của

giáo hội, nhà thờ cho r ằng trái đất là trung tâm của vũ trụ và thượng đế sinh ra

trái đất.

Brunô còn xây dựng học thuyết đơn tử. Theo học thuyết này, tất cả nói

chung cả vũ trụ đều đượ c cấu tạo từ các đơn tử.

Về nhận thức luận: Brunô cho r ằng đối tượ ng của nhận thức là giớ i tự

nhiên và ông đánh giá thấ p vai trò của nhận thức cảm tính. Theo ông hạn chế lớ n

nhất của cảm tính là không thấy đượ c cái vô cùng hay, vô cùng không phải là đối

tượ ng của cảm giác, ông đề cao vai trò của trí tuệ con ngườ ivà chỉ thừa nhận một





chân lý do triết học và khoa học đem lại. Theo ông con đườ ng nhận thức phải từ

cảm giác đến lý trí và cuối cùng là trí tuệ.

Qua những quan điểm của Brunô ta thấy r ằng ông là một đại diện tiêu

biểu của Chủ Nghĩa Duy Vật thờ i k ỳ này chống lại Chủ Nghĩa Duy Tâm. Ông đã

không ngừng tuyên truyền các tư tưở ng khoa học và Chủ Nghĩa Duy Vật triết

học và do hoảng sợ toà án giáo hội đã thiêu sống ông. Đây là bằng chứng cho

thấy cuộc đấu tranh gay gắt giữa Chủ Nghĩa Duy Vật và Chủ Nghĩa Duy Tâm

thờ i k ỳ này.

* Phranxis Bêcơn (1561-1621)

Ông là ngườ i dáng lậ p ra triết học Duy Vật Anh Bêcơn thừa nhận sự tồn tại

khách quan của vật chất. Bêcơn là ngườ i phê phán gay gắt chủ nghĩa kinh viện,

coi chủ nghĩa kinh viện chỉ là vô ích, chỉ là những lậ p luận tr ừu tượ ng không có

nội dung, khoa học mớ i sẽ đem lại sức mạnh cho con ngườ i trong việc chinh

phục thế giớ i tự nhiên. Để đạt được điều đó nhận thức khoa học phải dựa trên

các sự kiện và từ đó khái quát thành những lý luận, phương pháp quy nạ p dựa

trên các quan sát, phân tích, so sánh thực nghiệm là phương pháp chủ yếu để nhận thức chân lý. Song để có được phương pháp trướ c hết phải loại bỏ những

“nhầm lẫn” cản tr ở côn đườ ng nhận thức như “ nhầm lẫn của chúng tôi”, nhầm

lẫn của hang động.

Bêcơn là người đã đưa ra được các quan điểm duy vật. Ông quan niệm

r ằng vật chất là tổng hợ p của các hạt và cho r ằng giớ i tự nhiên là tổng hợ p của

các vật thể đa dạng về chất, cũng đa dạng và là thuộc tính không tách r ờ i của vật

chất. Những tư tưở ng Duy Vật của Bêcơn có ý nghĩa chống lại Chủ Nghĩa DuyTâm và tôn giáo. CácMác viết: “ ở Bêcơn con người đầu tiên sáng tạo ra Chủ

Nghĩa Duy Vật còn che dấu dướ i những hình thức ngây thơ, những mầm mống

của sự phát triển mọi mặt. Vật chất mỉm cườ i vớ i toàn bộ con ngườ i trong vẻ

lộng lẫy của cái cảm tính nên thơ của nó”.

Song Chủ Nghĩa Duy Vật của Bêcơn là siêu hình và không triệt để. Ông

là ngườ i quá nhấn mạnh đến phương pháp quy nạp, đề cao phân tích. Tuy chống





lại chủ nghĩa kinh viện nhưng ông lại thừa nhận tồn tại của thượng đế, thừa nhận

lý luận về chân lý hai mặt.

Ông không giám công khai xung đột với tôn giáo. Đó chính là sự thể hiện

tính không triệt để của Chủ Nghĩa Duy Vật của ông. Mặc dù triết học Duy Vật

Bêcơn cũng giáng một đòn rất mạnh vào uy tín của giáo hội và tôn giáo, thể hiện

sự đấu tranh mạnh mẽ của Duy Vật vớ i Duy Tâm.

* Tômát Hôpxơ (1588-1679)

Hố pxơ là ngườ i tiế p tục phát triển tư tưở ng Duy Vật trong triết học của

Bêcơn. Ông là nhà triết học nổi tiếng, là đại biểu xuất sắc của Chủ Nghĩa DuyVật Anh thế k ỷ XVII. Hốp xơ là người đã hệ thống hoá Chủ Nghĩa Duy Vật của

Bêcơn và ông đã tiế p tục cuộc đấu tranh của Bêcơn cho thế giớ i quan khoa học

và Duy Vật. Hốp xơ đã tiến hành cuộc đấu tranh r ất gay gắt chống lại Chủ Nghĩa

Duy Tâm và thần học. Ông cho r ằng không có gì khác ngoài sợ hãi và ngu dốt

sinh ra tôn giáo. Ông chia triết học ra thành “ Triết học tự nhiên” và “Tr iết học

thông thường” ở mức độ nào đó ông đã đồng nhất đối tượ ng của triết học với đối

tượ ng của khoa học cụ thể. Tuy nhiên cách đặt vấn đề của Hố pxơ về đối tượ ngvà nhiệm vụ của triết học lại theo hướ ng tiến bộ nhằm chống lại Chủ Nghĩa Duy

Tâm. Hố pxơ kiên quyết chống lại chủ nghĩa kinh viện và tôn giáo. Ông bác bỏ

“chân lý hai mặt” của Bêcơn, ông phê phán học thuyết đấu tranh của Đềcáctơ về

“ý niệm bẩm sinh” và phát triển cảm giác luận Duy Vật trong lý luận nhận thức.

Ông cho r ằng cảm giác kinh viện là ngu ngốc, của mọi tri thức song ông cũng

không coi nhẹ vai trò của lý tính. Hố pxơ đã phát triển tư tưởng đúng đắn cho

r ằng cơ sở của nhận thức là tri giác, cảm tính nhưng do hạn chế về mặt lịch sử,

Hốp xơ vẫn chưa hiểu đượ c mối quan hệ biện chứng giữa cảm tính và lý tính.

Khi nêu ra quan điểm về con người và Nhà nướ c Hố pxơ cho rằng con

ngườ i là một thể thống nhất giữa tính tự nhiên và tính xã hội. Tính tự nhiên làm

cho con người đều giống nhau về thể xác và tinh thần. Khi con ngườ i còn nằm

trong tr ạng thái tự nhiên thì tính ích k ỷ hung ác chiếm vị trí thống tr ị. Để khắc

phục tr ạng thái tự nhiên, con người đi tớ i thoả thuận, ký k ết khế ướ c xã hội và





“trạng thái tự nhiên” chuyển sang “trạng thái xã hội”. Như vậy, Nhà nướ c là do

nhân dân lậ p ra chứ không hề có nguồn gốc thần thánh.

Hố pxơ là một nhà triết học vô thần mọi lĩnh vực siêu nhiên đều bị loại ra

khỏi triết học của ông. Nhưng ông không triệt để. Ông quan niệm con ngườ i và

Nhà nước đều cần tôn giáo. Con ngườ i cần tôn giáo vì con ngườ i cần có lòng tin,

mà tôn giáo thì đưa lại niềm tin. Còn Nhà nước tôn giáo làm cái “đầy trói buộc

xã hội ”.

Tóm lại Hố pxơ là một nhà triết học Duy Vật. Ông đã nêu ra các quan

điểm duy vật đấu tranh chống lại Chủ Nghĩa Duy Tâm. Qua triết học của ông

chúng ta thấy rõ hơn cuộc đấu tranh gay gắt giữa Chủ Nghĩa Duy Vật và Chủ

Nghĩa Duy Tâm thế k ỷ XVII.

* Rơnê Đêcáctơ (1596-1654)

Nếu như Bêcơn và Hố pxơ chỉ ra phương pháp cơ bản của khoa học là

phương pháp thực nghiệm, kinh nghiệm về thế giớ i tự nhiên thì ngượ c lại

Đêcáctơ lại đề cao vai trò của lý tính.

Triết học của Đêcáctơ là triết học nhị nguyên luận điển hình vì ông cho

r ằng có hai thực thể đầu tiên tồn tại độc lậ p vớ i nhau. Thực thể vật chất có quảng

tính hình thành nên thế giớ i vật chất còn thực thể tinh thần có tư duy tạo nên thế

giớ i tinh thần. Như vậy học thuyết vật chất và tinh thần của Đêcáctơ cho thấy

triết học của ông lẫn lộn giữa Chủ Nghĩa Duy Vật và Chủ Nghĩa Duy Tâm.

Chủ Nghĩa Duy Vật của ông thể hiện qua học thuyết tự nhiên. Ông coi vật

chất là một thực thể duy nhất là cơ sở duy nhất của tồn tại và nhận thức. Cũngnhư Bêcơn, Đêcáctơ đề cao vai trò của tri thức trong việc thống tr ị giớ i tự nhiên

trong sự hoàn thiện bản thân con người. Để đạt được điều đó theo ông cần phải

nghi ngờ tất cả mọi thứ. Ông nói: “Tôi tư duy vậy tôi tồn tại” và ông cho đó là

nguyên lý bất di bất dịch. Ý nghĩa của nguyên lý trên là ở chỗ nó r ất tiến bộ, nó

đề cao vai trò của lý trí. Nó phủ nhận tất cả những gì mà ta mê tín. Nhưng

nguyên lý ấy lại biểu hiện tính chất duy tâm. Vì ông đã không nhận thấy r ằng





không thể tìm thấy tiền đề xuất phát của nhận thứ ngay trong nhận thức mà phải

tìm từ bản thân thực tiễn xã hội.

Đêcáctơ là ngườ i sáng lậ p ra chủ nghĩa duy lý. Chủ nghĩa duy lý của ông

ở một mức độ khá lớ n có quan hệ vớ i Chủ Nghĩa Duy Tâm bở i vì theo ông lý trí

của con người có “những tư tưở ng bẩm sinh” độc lậ p vớ i kinh nghiệm.

Tuy nhiên qua học thuyết tự nhiên của ông cũng bộc lộ những tư tưở ng

duy tâm: ông chưa nhận thấy đượ c sự khác nhau về chất giữa thế giớ i sinh vật,

coi cơ thể sống chỉ là một cỗ máy phức tạ p. Ông cho r ằng sự khác biệt giữa con

người và động vật là ở chỗ. Con ngườ i không chỉ là một cơ thể vật chất mà còn

là một thực thể có lý trí. Nhưng lí trí theo ông không phụ thuộc vào quá trình vật

chất.

Nói tóm lại triết học của Đêcáctơ là triết học mang tính chất nhị nguyên

luận. Mặc dù mang tính chất nhị nguyên nhưng công lao vĩ đại của Đêcáctơ là đã

đặt ra hàng loạt vấn đề lý luận đối vớ i sự phát triển của triết học và khoa học sau

này. Và một trong những nhà tư tưở ng lớ n chịu ảnh hưở ng của ông là Bê kê nít

Xpi-nô-za.* Bê-kê-nít Xpi-nô-za (1632-1677):

Ông là một nhà triết học duy vật xuất sắc người Hà Lan và là ngườ i chịu

ảnh hưở ng r ất nhiều bởi Đê các tơ nhưng ông là ngườ i chống lại tư tưở ng nhị

nguyên luận của Đê các tơ và ông lại là ngườ i phát triển Chủ Nghĩa Duy Vật và

chủ nghĩa duy lý của triết học Đê các tơ .

Xpi-nô-za coi giớ i tự nhiên như một thực thể sáng tạo duy nhất bao gồmnhững đặc tính cơ bản đó là:

- Nó đang tồn tại tr ọn vẹn và đầy đủ.

- Nó là thực thể tồn tại hoàn toàn độc lậ p.

- Thực thể này là vô cùng vô tận về không gian và vĩnh hằng về thờ i

gian.

Ông quan niệm thực thể là nguyên nhân của mọi cái đang tồn tại vì thực

thể đồng nghĩa vớ i bản chất vô tận nên thuộc tính của nó cũng nhiều vô tận.





Thực thể đồng nhất vớ i tự nhiên không chỉ ở quảng tính mà còn ở tư duy. Nếu

như Đê các tơ quan niệm quảng tính và tư duy là những thuộc tính của hai thực

thể khác nhau.

- Thực thể vật chất và thực thể tinh thần.

Xpi-nô-za quan niệm hai thuộc tính này là cùng một thực thể thống nhất.

Như vậy học thuyết nhị nguyên luận của Đê các tơ đồng thờ i chống lại mọi quan

điểm cổ truyền của tôn giáo, cho r ằng thượng đế là đấng sáng tạo ra tự nhiên và

con ngườ i. Tuy nhiên học thuyết thực thể của Xpi-nô-za cũng chưa thoát khỏi

tính siêu hình. Ông cho r ằng thực thể là bất động, bất biến, vận động không phải

là một thuộc tính vốn có của thực thể mà là một dạng thức của vận động vô tậntách r ờ i thực thể, dùng để chuyển thực thể bất vận động thành thế giớ i của dạng

thức vận động. Xpi-nô-za là một nhà triết học Duy Vật vô thần trong hệ thống

triết học của ông, ông đã phê phán, nêu ra vai trò, bản chất và nguồn gốc của tôn

giáo. Tuy vậy, ông vẫn có những hạn chế vì ông chưa triệt để tức là vẫn thừa

nhận một mặt nào đó của mê tín.

Nhưng nói chung triết học của Xpi-nô-za là triết học Duy Vật vô thần, là

đại biểu xuất sắc của Chủ Nghĩa Duy Vật đấu tranh chống lại những quan điểmsai trái của Chủ Nghĩa Duy Tâm.

* Giôn-lốc-cơ(1632-1704)

Ông là một đại biểu nổi tiếng của Chủ Nghĩa Duy Vật Anh. Giôn-lốc-cơ

tiế p tục k ế thừa và phát triển chủ nghĩa kinh viện của phái Bêcơn. Giôn-lốc-cơ

đưa duy giác luận vào triết học. Bê-cơn là người đưa ra quan điểm mọi tri thức

đều bắt nguồn từ kinh nghiệm thì Lốc-cơ phát triển thêm, mọi kinh nghiệm đều bắt nguồn từ cảm giác. Lôc-cơ hoàn toàn bác bỏ : “tư tưở ng bảm sinh” mà tư

tưở ng, khái niệm của con người trong quá trình con ngườ i tiế p xúc vớ i giớ i tự

nhiên đó là căn cứ đầu tiên, có ý nghĩa quyết định đối vớ i toàn bộ sự nhận thức.

Lốc-cơ là một trong những ngườ i sáng tạo ra tự nhiên thần luận vào thờ i

bấy giờ . Tự nhiên thần luận có r ất nhiều mặt tiến bộ nhưng đồng thời nó cũng

mang tính chất thoả hiệ p. Lốc-cơ bác bỏ những lý thuyết tín ngưỡng đương thờ i,

phê phán những giáo lý và tổ chức giáo hội. Đồng thờ i ông lại thừa nhận mọi thứ





tôn giáo phi lý, “tự nhiên” gọi là tự nhiên thần luận. Theo ông thần linh là một

nguyên thể duy lý cao nhất sáng tạo ra thế giớ i và những quy luật gắn liền vớ i

thế giới nhưng sau đó thần linh không can thiệ p vào thế giớ i mà mình sáng tạora.

Từ sự mâu thuẫn và thoả hiệ p của Lôc-cơ đã tạo nên điểm xuất sắc khác

cho hai tư tưởng đối lập nhau ra đờ i. Các nhà duy vật Pháp thế k ỷ XVIII đã đánh

giá Lốc-cơ rất cao đã phát triển duy giác luận của ông làm cho nó thoát khỏi

những lớ p duy tâm phủ bên ngoài. Còn các nhà duy tâm chủ quan Anh mà tiêu

biểu là Béc-cơ -li đã lợ i dụng những hạn chế trong duy giác luận của Lốc-cơ và

đưa những yếu tố ấy đến chỗ hoàn toàn phi lý. Duy giác luận của Lốc-cơ chưathật là Duy Vật song những đóng góp của duy giác luận của ông khá lớ n trong

cuộc đấu tranh của Chủ Nghĩa Duy Vật vớ i Chủ Nghĩa Duy Tâm.

* Giooc Beccơli (1685-1753)

Ông là người đã lợ i dụng sự dao động của Giôn Lốc-cơ để bảo về Chủ

Nghĩa Duy Tâm và tôn giáo chống lại Chủ Nghĩa Duy Vật. Ông là đại biểu nổi bật của Chủ Nghĩa Duy Tâm chủ quan Anh.

Nhằm mục đích bảo vệ Chủ Nghĩa Duy Tâm, tôn giáo, tuyên truyền cho

Chủ Nghĩa Duy Tâm thần bí. Trướ c tiên Béc-cơ -li đã tấn công vào Chủ Nghĩa

Duy Vật. Theo ông “thực thể vật chất” là cơ sở của Chủ Nghĩa Duy Vật, nếu lật

đổ đượ c tảng đá đó thì toàn bộ Chủ Nghĩa Duy Vật sẽ bị lật đổ.

Dựa vào quan điểm duy danh Béc-cơ -li đã phê phán khái niệm vật chất.

Ông cố biện bạch r ằng chỉ có cái riêng lẻ, cái đơn nhất là tồn tại còn tất vả những

gì phổ biến trướ c hết là thực thể vật chất đều bị xem là tr ừu tượ ng, tr ống r ỗng.

Sau khi phê phán gay gắt khái niệm “vật chất” của Chủ Nghĩa Duy Vật ông đã

đưa ra học thuyết duy tâm chủ quan để thay thế học thuyết của Chủ Nghĩa Duy

Vật, phủ nhận sự tồn tại khách quan của thế giớ i. Ông cho r ằng sự vật là tổng

hợ p của các cảm giác; cảm giác không phải là sự phản ánh sự vật mà là sự vật

thực tế; xoá bỏ cảm giác đi thì sự vật biến mất. Như vậy sự vật không sinh ra

cảm giác mà là cảm giác sinh ra sự vật. Sự vật là tậ p hợ p những cảm giác, những





biểu tượ ng mà biểu tượ ng chỉ tồn tại khi đượ c tri giác. Ông cho r ằng “tồn tại tức

là được tri giác”.

Không những đưa ra quan điểm duy tâm chủ quan mà ông còn chuyển

sang lập trườ ng duy tâm khách quan. Ông luôn tìm mọi cách để bảo vệ Chúa.

Ông cho r ằng sự vật tồn tại ngay cả khi không được con người tri giác nhưng lại

được chúa tri giác. Chúa là “tinh thần vũ trụ thiêng liêng”, là tinh thần vĩnh viễn,

phổ biến khắp nơi. Nhận thức bao trùm tất cả mọi vật.

Từ chỗ phủ nhận sự tồn tại khách quan của thế giớ i vật chất Béc-cơ -li đã

phủ nhận chân lý khách quan. Ông cho r ằng: tìm không phải là tìm trong sự phù

hợ p của ý thức vớ i sự vật bên ngoài mà là sự so sánh các quan niệm trong ý thức

con ngườ i, là tính rõ ràng của các quan niệm, là sự phù hợ p vớ i ý Chúa.

Như vậy, chúng ta có thể thấy r ằng với quan điểm duy tâm triệt để Béc-

cơ -li đã ra sức chống lại Chủ Nghĩa Duy Vật. Ông được xem như một điển hình

cho cuộc đấu tranh của Chủ Nghĩa Duy Vật chống lại Chủ Nghĩa Duy Tâm. Ảnh

hưở ng của ông r ất lớn đối với các tư tưở ng triết học sau đó, nhất là đối với Đa-

vít Hi-um* Đa-vít Hi-um(1711-1776)

Ông là nhà triết học nổi tiếng người Anh là người đại diện cho Chủ Nghĩa

Duy Tâm chủ quan và hoài nghi luận.

Về thế giớ i quan của mình Hi-um phê phán quan điểm của Chủ Nghĩa

Duy Vật Về vật chất, ông quan niệm r ằng: vật chất, thực thể.v.v... không có cái

gì khác ngoài các ý niệm đơn giản liên hệ vớ i nhau bằng sự tưởng tượng và đượ cgọi bằng cái tên thông qua đó chúng ta gọi tên tổng thể đó trong trí nhớ của mình

hay trí nhớ của những ngườ i khác.

Về nhận thức luận Hi-um cho r ằng mọi tri thức đều đi từ kinh nghiệm

cảm tính mà ra. Song ông coi kinh nghiệm không phải là phản ánh khách quan

mà nó sinh ra từ “ấn tượng”, cảm giác của chủ thể. Nhận thức không phải là

nhận thức của thế giớ i bên ngoài mà là nhận thức quá trình tâm lý xảy ra trong





con người. “Ấn tượng”, “cảm giác”đó là nguồn gốc tuyệt đối của nhận thức. Ông

cho r ằng “tất cả các ý niệm đều đượ c mô phỏng lại từ các ấn tượng”.

Theo ông con ngườ i hoàn toàn không biết gì về thế giớ i khách quan mà

chỉ biết đượ c cảm giác của mình mà thôi.

Ngay cả nguồn gốc của cảm giác là gì cũng không biết đượ c và từ đó ông

k ết luận: “nhận thức đó là quá trình nhận thức các hiện tượ ng tâm lý diễn ra

trong con ngườ i chứ không thể nhận thức đượ c thế giới khách quan”.

Như vậy đứng trên lập trườ ng duy tâm và bất khả tri luận Hi-um đã chống

lại Chủ Nghĩa Duy Vật bảo về Chủ Nghĩa Duy Tâm và đưa vấn đề này lên một bướ c phát triển mớ i. Có thể nói r ằng cuộc đấu tranh giữa Chủ Nghĩa Duy Vật và

Chủ Nghĩa Duy Tâm luôn luôn tiế p diễn. Nó xảy ra ở mọi thời điểm trong lịch

sử và triết học khai sáng Pháp thế k ỷ XVIII. Cuộc đấu tranh này cũng diễn ra hết

sức gay go và phức tạ p. Các nhà triết học Duy Vật Pháp mà những đại biểu xuất

sắc là La Mettri (1709-1751), Hô Bách (1729-1789), Đi-đơ -rô (1713-1784),

Hen-ve-ti-uýt (1715-1771) đã góp phần quan tr ọng vào sự phát triển của triết học

Duy Vật vô thần đấu tranh mạnh mẽ chống lại thần học, tôn giáo, duy tâm. Họ đã đấu tranh kiên quyết chống lại tôn giáo, kêu gọi đẩy mạnh nghiên cứu khoa

học, giớ i tự nhiên. Họ cho r ằng không nắm đượ c các quy luật tự nhiên thì con

ngườ i không thể có hạnh phúc. Mục đích của khoa học và triết học là phải nhận

thức và chinh phục tự nhiên.

Tuy có nhiều tiến bộ vượ t bậc về tư tưở ng song trong việc giải quyết các

vấn đề cơ bản của triết học các nhà triết học Pháp thừa nhận vật chất, giớ i tự

nhiên là cái có trướ c, ý thức là cái có sau do vật chất sinh ra. Các nhà Duy VậtPháp cho r ằng vật chất là vĩnh cửu, là vô tận, không thể biến đổi vật chất thành

hư vô, cũng không thể từ hư vô trở thành vật chất đượ c. Vật chất không do ai

sáng tạo ra và cũng không ai tiêu diệt đượ c. Không gian, thờ i gian là thuộc tính

cơ bản của vật chất . Vận động theo họ là biểu hiện hoạt tính của vật chất và gắn

liền vớ i vật chất nhờ vận động mà tự nhiên biến từ tr ạng thái này sang tr ạng thái

khác.





Tuy có nhiều tiến bộ vượ t bậc về tư tưở ng song các nhà triết học Pháp thế

k ỷ XVIII cũng chưa thoát ra khỏi quan điểm duy tâm trong việc giải quyết các

vấn đề xã hội. Họ cho r ằng sự phát triển của xã hội và mối quan hệ xã hội giữacon người đều phụ thuộc vào ý kiến đặc biệt là ý kiến của những ngườ i cầm đầu

Nhà nướ c, những ngườ i có uy tín thậm chí là của tôn giáo. Như vậy là cuộc đấu

tranh giữa chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa duy tâm có điểm khác nhau so vớ i các

thờ i k ỳ trước đó trong lịch sử triết học. Nhưng cuộc đấu tranh này ở triết học

Pháp đã chứng tỏ r ằng đây là vấn đề luôn luôn diễn ra ở mọi thời đại. Mặc dù

còn có nhiều thiếu sót, song Chủ Nghĩa Duy Vật Pháp đã có tác động tích cực

đến việc phát triển tri thức khoa học tự nhiên và khoa học xã hội, có ảnh hưở ng

đến cuộc đấu tranh chính tr ị xã hội thờ i k ỳ bấy giờ. Nó đóng vai trò là cơ sở triết

học cho những tư tưở ng của cách mạng tư sản Pháp.

Phải nói r ằng cuộc đấu tranh giữa Chủ Nghĩa Duy Vật và Chủ Nghĩa Duy

Tâm thờ i k ỳ phục hưng và cận đại ở Tây Âu là điển hình cho cuộc đấu tranh này

trong lịch sử triết học. Phải nói r ừng trong thờ i k ỳ này cuộc đấu tranh đó đã diễn

ra một cách gay gắt nhất, nhiều vấn đề có tính chất thờ i sự được đặt ra và giải

quyết. Cuộc đấu tranh này cũng chính là cơ sở , nền tảng tư tưở ng của các cuộccách mạng tư sản bùng nổ mạnh mẽ ở Châu Âu





K ẾT LUẬN

Cuộc đấu tranh giữa Chủ Nghĩa Duy Vật và Chủ Nghĩa Duy Tâm đó

là một trong những vấn đề cơ bản nhất của triết học. Chủ nghĩa Duy Vật đại

biểu cho những tư tưở ng tiêu biểu của bất k ỳ mọi thời đại, còn Chủ Nghĩa

Duy Tâm luôn là đại diện cho những tư tưở ng trì tr ệ cổ hủ và lạc hậu. Cuộc

đấu tranh này không chỉ diễn ra ở một thời đại lịch sử mà nó diễn ra mọi lúc,

mọi nơi và mọi thời đại. Cuộc đấu tranh này luôn luôn diễn ra và ngày càng

có nhiều hình thức biểu hiện mớ i. Suốt chiều dài của lịch sử triết học từ khi

ra đời cho đến nay qua nhiều thăng trầm biến đổi nhưng không ở giai đoạnnào cuộc đấu tranh giữa Chủ Nghĩa Duy Vật và Chủ Nghĩa Duy Tâm không

có mặt. Và cho dù có nhiều thăng trầm biến đổi những điều đúng đắn, khoa

học phù hợ p vớ i quy luật khách quan của tự nhiên và xã hội sẽ chiến thắng.

Từ đó mang lại tự do, ấm no và hạnh phúc cho con người. Qua đây ta thấy

đượ c r ằng quả thật cuộc đấu tranh giữa Chủ Nghĩa Duy Vật và Chủ Nghĩa

Duy Tâm là sợ i chỉ đỏ xuyên suốt chiều dài lịch sử triết học.

PHÂN TÍCH CUỘC ĐẤU TRANH GIỮA CHỦ NGHĨA DUY VẬT

VÀ CHỦ NGHĨA DUY TÂM THỜI KỲ PHỤC HƯNG CẬN ĐẠI

cuộc đau tranh duy vật duy tâm cận đại.pdf

Documents