curaçaos avond lyceum (cal) - home - literatura · 2019. 5. 17. · historia di literatura oral...

38

Upload: others

Post on 27-Oct-2020

0 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: Curaçaos Avond Lyceum (CAL) - home - Literatura · 2019. 5. 17. · Historia di literatura oral •Literatura oral na papiamentu ta bai bèk te den tempu di West IndischeCompagnie(1634),
Page 2: Curaçaos Avond Lyceum (CAL) - home - Literatura · 2019. 5. 17. · Historia di literatura oral •Literatura oral na papiamentu ta bai bèk te den tempu di West IndischeCompagnie(1634),

Kiko ta literatura?

•Literatura ta un forma artístiko pa skibi pensamentu i sintimentu.

2

Page 3: Curaçaos Avond Lyceum (CAL) - home - Literatura · 2019. 5. 17. · Historia di literatura oral •Literatura oral na papiamentu ta bai bèk te den tempu di West IndischeCompagnie(1634),

Konseptonan literario

Lektura:

ta tur loke ku bo

por lesa.3

Page 4: Curaçaos Avond Lyceum (CAL) - home - Literatura · 2019. 5. 17. · Historia di literatura oral •Literatura oral na papiamentu ta bai bèk te den tempu di West IndischeCompagnie(1634),

Konseptonan literario

Fikshon:

ta tekstonan

inventá.4

Page 5: Curaçaos Avond Lyceum (CAL) - home - Literatura · 2019. 5. 17. · Historia di literatura oral •Literatura oral na papiamentu ta bai bèk te den tempu di West IndischeCompagnie(1634),

Konseptonan literario

“Sciencefiction”

(siensia fikshon):

ta un género kaminda ta

kombiná siensia i fantasia.5

Page 6: Curaçaos Avond Lyceum (CAL) - home - Literatura · 2019. 5. 17. · Historia di literatura oral •Literatura oral na papiamentu ta bai bèk te den tempu di West IndischeCompagnie(1634),

Por parti tekstonan literario den

dos kampo:

•Literatura oral •Literatura skibí

6

Oratura Ouratura

ta kontá

direktamente

na e skuchadó.

ta skibí si…

pero ta

presentá e

teksto den

forma di un

resital òf

teatro.

Literatura

ta tur loke ku ta skibí,

imprimí i ku hende

por lesa.

Page 7: Curaçaos Avond Lyceum (CAL) - home - Literatura · 2019. 5. 17. · Historia di literatura oral •Literatura oral na papiamentu ta bai bèk te den tempu di West IndischeCompagnie(1634),

Historia di literatura oral• Literatura oral na papiamentu ta bai bèk te den tempu di

West Indische Compagnie (1634), ku a kuminsá trese

katibu for di Kosta Oksidental di Afrika. E katibunan akí

a bini ku un rikesa na kuenta oral ku a haña nan mes

forma den e ambiente nobo. Nan a sigui ku nan tradishon

di konta kuenta. Tur dia tabatin kontamentu di kuenta.

Kontamentu di kuenta tabata hunga un ròl hopi

importante den bida di e katibunan (i despues tambe).

7

Page 8: Curaçaos Avond Lyceum (CAL) - home - Literatura · 2019. 5. 17. · Historia di literatura oral •Literatura oral na papiamentu ta bai bèk te den tempu di West IndischeCompagnie(1634),

•Ku kontamentu di kuenta e katibunan

tabata:

• Rekordá Afrika;

• Pasa e konosementu akí pa nan yunan (responsabilidat);

• Siña nan yunan e arte di kontament’i kuenta i

• Yuda mantené e lasonan sosial bou di otro.

• Kontamentu di kuenta tabatin e funshon di dibertishon tambe.

8

Page 9: Curaçaos Avond Lyceum (CAL) - home - Literatura · 2019. 5. 17. · Historia di literatura oral •Literatura oral na papiamentu ta bai bèk te den tempu di West IndischeCompagnie(1634),

Géneronan di literaturaProsa

(= épiko)

Poesia

(= líriko)

Drama

(=drama)

• Prosa ta kuenta kòrtiku.

• Poesia ta un ekspreshon

artístiko riba papel.

• Drama ta kombinashon di

palabra ku aktuashon. p.e.

obranan teatral (komedia),

etc.9

Page 10: Curaçaos Avond Lyceum (CAL) - home - Literatura · 2019. 5. 17. · Historia di literatura oral •Literatura oral na papiamentu ta bai bèk te den tempu di West IndischeCompagnie(1634),

Nos outornan

10

Page 11: Curaçaos Avond Lyceum (CAL) - home - Literatura · 2019. 5. 17. · Historia di literatura oral •Literatura oral na papiamentu ta bai bèk te den tempu di West IndischeCompagnie(1634),

Un outor: ta hende ku ta skibiobranan artístiko.

11

Luis Daal

Pierre

Lauffer

Frank

Martinus

Arion

Nydia

Ecury

Elis

Juliana

Philip

Rademaker

Page 12: Curaçaos Avond Lyceum (CAL) - home - Literatura · 2019. 5. 17. · Historia di literatura oral •Literatura oral na papiamentu ta bai bèk te den tempu di West IndischeCompagnie(1634),

12

Ta un ekspreshon artístiko riba papel.

Tin un mensahe ku ta bai mas leu ku e

realidat di palabranan.

Ta kòrtiku.

Hopi biaha ta difísil pa komprondé.

Page 13: Curaçaos Avond Lyceum (CAL) - home - Literatura · 2019. 5. 17. · Historia di literatura oral •Literatura oral na papiamentu ta bai bèk te den tempu di West IndischeCompagnie(1634),

Kiko mester tene kuenta

kuné ora ke analisá un

poema?

Page 14: Curaçaos Avond Lyceum (CAL) - home - Literatura · 2019. 5. 17. · Historia di literatura oral •Literatura oral na papiamentu ta bai bèk te den tempu di West IndischeCompagnie(1634),

Poema ta konsistí di:

14

VersoStrofaTa alinianan den un poema.

(kada “blòk” den un poema)

Ta liñanan den un poema.

(kada “regel” den un

poema)

OutorTa esun ku ta skibi

literatura. (eskritor)

Page 15: Curaçaos Avond Lyceum (CAL) - home - Literatura · 2019. 5. 17. · Historia di literatura oral •Literatura oral na papiamentu ta bai bèk te den tempu di West IndischeCompagnie(1634),

Kuarteto: poemanan di kua kada strofa ta konsistí di kuater verso.

15

Amor di infansiaBo ta kere ta posibel

ku nos dos por separá?

Si nos dos ta di otro

Loko loko enamorá

Ni sikiera ta nesesario

Pa uza palabra emoshoná

Pa bisa kon profundo

Nos sintimentunan ta.

Page 16: Curaçaos Avond Lyceum (CAL) - home - Literatura · 2019. 5. 17. · Historia di literatura oral •Literatura oral na papiamentu ta bai bèk te den tempu di West IndischeCompagnie(1634),

16

Rima: ora dos òf mas verso ta kaba ku zonidonan paresido.

Un morkoi

Ku yama Moi,

A bai keiru den konvoi,

E konvoi a kai den roi,

Moi di oi,

Ta kik’e ko’i

Ku su kara tur na ploi

Page 17: Curaçaos Avond Lyceum (CAL) - home - Literatura · 2019. 5. 17. · Historia di literatura oral •Literatura oral na papiamentu ta bai bèk te den tempu di West IndischeCompagnie(1634),

Personifikashon: ora e outor ta lagaopheto òf algu ku no ta un ser humano hasimanera hende.

17

Vruminga badjaga

a bisti braga,

den stail e di e ta.

El a lòs un strèp,

Kana rònt yen’i pèp,

Den stail e di e ta.

Vruminga badjaga

a bisti braga,

den stail e di e ta.

El a lòs un strèp,

Kana rònt yen’i pèp,

Den stail e di e ta.

Page 18: Curaçaos Avond Lyceum (CAL) - home - Literatura · 2019. 5. 17. · Historia di literatura oral •Literatura oral na papiamentu ta bai bèk te den tempu di West IndischeCompagnie(1634),

18

Aliterashon: ora ku e mesun zonido ta ripití den un palabra òf den un grupo di palabra den un verso.

Dilant’i mi port’i kas a keda

un laman di papel kòrá.

Despues, silensio di santana

den un buraku blo bashí.

Dilant’i mi port’i kas a keda

un laman di papel kòrá.

Despues, silensio di santanaden un buraku blo bashí.

Page 19: Curaçaos Avond Lyceum (CAL) - home - Literatura · 2019. 5. 17. · Historia di literatura oral •Literatura oral na papiamentu ta bai bèk te den tempu di West IndischeCompagnie(1634),

Kontraste: parti di teksto ku ta kontrali naotro.

19

Mi si por bati pechu broma

ku m’a gasta plaka brutu

pero m’a logra kore ku fuku

na mal òrdu fo’i mi kas.

Ata mi awor ta drumi soña

Ku pan bashí ku limonada

Te dia morkoi di luna pasa

Pa mi trek sòpi di su rabu.

Kontraste:

Na prinsipio e tabata

broma ku e tabatin sèn, na

final e ta keha ku e ta

bashí

Page 20: Curaçaos Avond Lyceum (CAL) - home - Literatura · 2019. 5. 17. · Historia di literatura oral •Literatura oral na papiamentu ta bai bèk te den tempu di West IndischeCompagnie(1634),

20

Verso liber: ora ku versonan den un strofaNO ta rima.

Si ta skol nos tin ku bai

Laga nos ban skol!

Siña kon di trata hende

Siña respetá

Page 21: Curaçaos Avond Lyceum (CAL) - home - Literatura · 2019. 5. 17. · Historia di literatura oral •Literatura oral na papiamentu ta bai bèk te den tempu di West IndischeCompagnie(1634),

Medio estilístiko: e manera di usa idiomapa logra sierto efekto.

Estilo indirekto

Ora e teksto ta laga bomira mas o ménos loke

un persona a bisa.

Estilo direkto

Ora bo por lesaeksaktamente loke un

persona a bisa.

21

Page 22: Curaçaos Avond Lyceum (CAL) - home - Literatura · 2019. 5. 17. · Historia di literatura oral •Literatura oral na papiamentu ta bai bèk te den tempu di West IndischeCompagnie(1634),

22

Ta un kuenta kòrtiku.

Page 23: Curaçaos Avond Lyceum (CAL) - home - Literatura · 2019. 5. 17. · Historia di literatura oral •Literatura oral na papiamentu ta bai bèk te den tempu di West IndischeCompagnie(1634),

Kiko mester tene kuenta kuné pa analisá un

prosa?

Mester:

• Por splika título di e fragmento;

• Rekonosé e outor;

• Determiná tema di e fragmento;

• Rekonosé género;

• Determiná forma di género;

23

• Sa ken ta na palabra;

• Sa na ki aña a skibi e buki;

• Determiná e tempu;

• Sa e temporada/durashon di akshon;.

• Sa e espasio.

Page 24: Curaçaos Avond Lyceum (CAL) - home - Literatura · 2019. 5. 17. · Historia di literatura oral •Literatura oral na papiamentu ta bai bèk te den tempu di West IndischeCompagnie(1634),

Mas di literatura

24

Page 25: Curaçaos Avond Lyceum (CAL) - home - Literatura · 2019. 5. 17. · Historia di literatura oral •Literatura oral na papiamentu ta bai bèk te den tempu di West IndischeCompagnie(1634),

Géneronan di literaturaProsa

(= épiko)

Poesia

(= líriko)

Drama

(=drama)

• Prosa ta kuenta kòrtiku.

• Poesia ta un ekspreshon

artístiko riba papel.

• Drama ta kombinashon di

palabra ku aktuashon. p.e.

obranan teatral (komedia),

etc.25

Page 26: Curaçaos Avond Lyceum (CAL) - home - Literatura · 2019. 5. 17. · Historia di literatura oral •Literatura oral na papiamentu ta bai bèk te den tempu di West IndischeCompagnie(1634),

Fikshon i No Fikshon

Fikshon:

•Ta tekstonan di

fantasia

No fikshon:

•Ta tekstonan

verídiko / basá riba

realidat.

26

Page 27: Curaçaos Avond Lyceum (CAL) - home - Literatura · 2019. 5. 17. · Historia di literatura oral •Literatura oral na papiamentu ta bai bèk te den tempu di West IndischeCompagnie(1634),

Ehèmpel di tipo di obra pa kada género

27

ProsaFikshon

- Leyenda

- Mito

No Fikshon

- Biografia

- Outobiografia

- Karta

PoesiaFikshon

- Leyenda

- Mito

- Fábula

No Fikshon

- Banderita

- Kantika

- Haiku

DramaFikshon

- Obranan di p.e

Blanka nieve i e

shete duendenan

No Fikshon

- Obra di p.e: Tula

Page 28: Curaçaos Avond Lyceum (CAL) - home - Literatura · 2019. 5. 17. · Historia di literatura oral •Literatura oral na papiamentu ta bai bèk te den tempu di West IndischeCompagnie(1634),

Literatura oral i literatura skibí

ORAL

Tur obra ku a pasa di

boka pa boka, di

generashon pa

generashon.

SKIBI

Ta tur obra ku ta skibí,

imprimí ku hende por

lesa.

28

Page 29: Curaçaos Avond Lyceum (CAL) - home - Literatura · 2019. 5. 17. · Historia di literatura oral •Literatura oral na papiamentu ta bai bèk te den tempu di West IndischeCompagnie(1634),

Por parti tekstonan literario den

dos kampo:

•Literatura oral •Literatura skibí

29

Oratura Ouratura

ta kontá

direktamente

na e skuchadó.

ta skibí si…

pero ta

presentá e

teksto den

forma di un

resital òf

teatro.

Literatura

ta tur loke ku ta skibí,

imprimí i ku hende

por lesa.

Page 30: Curaçaos Avond Lyceum (CAL) - home - Literatura · 2019. 5. 17. · Historia di literatura oral •Literatura oral na papiamentu ta bai bèk te den tempu di West IndischeCompagnie(1634),

Un tiki mas di POEMA

• Struktura di poema

• Fábula

• Banderita

• Haiku

• Mito i leyenda

• Klasifikashon di outor 30

Page 31: Curaçaos Avond Lyceum (CAL) - home - Literatura · 2019. 5. 17. · Historia di literatura oral •Literatura oral na papiamentu ta bai bèk te den tempu di West IndischeCompagnie(1634),

Poema ta konsistí di:(struktura di poema)

31

VersoStrofaTa alinianan den un poema.

(kada “blòk” den un poema)

Ta liñanan den un poema.

(kada “regel” den un

poema)

OutorTa esun ku ta skibi

literatura. (eskritor)

Page 32: Curaçaos Avond Lyceum (CAL) - home - Literatura · 2019. 5. 17. · Historia di literatura oral •Literatura oral na papiamentu ta bai bèk te den tempu di West IndischeCompagnie(1634),

Fábula

Fábula

• Fábula ta un aspekto (ta forma

parti) di literatura.

• Ta un kuenta kòrtiku, kamindaanimal ta hunga ròl di hende. E fábula tin un moraleha; un lès di bida.

32

Page 33: Curaçaos Avond Lyceum (CAL) - home - Literatura · 2019. 5. 17. · Historia di literatura oral •Literatura oral na papiamentu ta bai bèk te den tempu di West IndischeCompagnie(1634),

Banderita

• Ta papelitonan chikí di

diferente koló, kòrtá den

forma di un bandera, ku

ekspreshonnan skèrpi

ariba (puña), pegá na un

“toothpick”.

33

Page 34: Curaçaos Avond Lyceum (CAL) - home - Literatura · 2019. 5. 17. · Historia di literatura oral •Literatura oral na papiamentu ta bai bèk te den tempu di West IndischeCompagnie(1634),

Haiku

Forma di poema ku ta

konsistí di tres liña di

5, 7 i 5 sílaba.

34

Suku di bida

ta kaba na kaminda,

salu ta keda

Komunikashon

e mihó vitamina

den un relashon.

Page 35: Curaçaos Avond Lyceum (CAL) - home - Literatura · 2019. 5. 17. · Historia di literatura oral •Literatura oral na papiamentu ta bai bèk te den tempu di West IndischeCompagnie(1634),

Mito i leyendaMito• Ta un relato ku ta trata na

splika orígen di mundu òf di un sierto raza òf pueblo basá riba sierto diosnan. Tin sernan “straño” dor di un kombinashon di hende ibestia. Nan no tin elementonan real.

Leyenda

• Leyenda ta un relato ku ta

trata orígen di p.e

naturalesa, animal, etc.

Leyenda tin di haber ku

suseso i personahenan

real.

35

Page 36: Curaçaos Avond Lyceum (CAL) - home - Literatura · 2019. 5. 17. · Historia di literatura oral •Literatura oral na papiamentu ta bai bèk te den tempu di West IndischeCompagnie(1634),

Klasifikashon di outor

36

= kompositor

= dramaturgo

= poeta

= eskritor

Outor di

poema

Outor di

kansion

Outor di drama

Page 37: Curaçaos Avond Lyceum (CAL) - home - Literatura · 2019. 5. 17. · Historia di literatura oral •Literatura oral na papiamentu ta bai bèk te den tempu di West IndischeCompagnie(1634),

Lista di nos outornan

37

Page 38: Curaçaos Avond Lyceum (CAL) - home - Literatura · 2019. 5. 17. · Historia di literatura oral •Literatura oral na papiamentu ta bai bèk te den tempu di West IndischeCompagnie(1634),

38

Prueba final:

- Teoria di literatura- Análisis di poema- Análisis di prosa