c©y nh·n kü thuËt trång vµ ch¨m sãc - mekonginfo...gs. ts trÇn thÕ tôc c©y nh·n kü...

GS. TS TRÇn thÕ tôc

C©y nh·nKü thuËt trång vµ ch¨m sãc

Nhµ xuÊt b¶n n«ng nghiÖp

Hµ néi - 1999

2

Môc lôc

Lêi giíi thiÖu ........................................................................................................7

Më ®Çu..................................................................................................................8

I. Gi¸ trÞ dinh d−ìng, ý nghÜa kinh tÕ ...............................................................................8

II. Nguån gèc, ph©n bè vµ s¶n xuÊt nh·n trªn thÕ giíi .................................................10

§Æc tÝnh sinh vËt häc vµ yªu cÇu ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh ................................13

A. §Æc ®iÓm, h×nh th¸i cña c©y nh·n..............................................................................13

1. RÔ...............................................................................................................................13

2. Léc cµnh ....................................................................................................................14

3. Th©n cµnh ..................................................................................................................14

4. L¸ ...............................................................................................................................15

5. Hoa nh·n....................................................................................................................15

6. Qu¶.............................................................................................................................17

7. H¹t .............................................................................................................................17

B. §Æc ®iÓm sinh tr−ëng ra hoa ®Ëu qu¶ cña nh·n.......................................................17

I. Quy luËt sinh tr−ëng cña bé rÔ ...................................................................................17

II. Sinh tr−ëng, ph¸t triÓn çc lo¹i cµnh cña nh·n..........................................................18

III. Sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn hoa qu¶ ............................................................................20

Çc gièng nh·n ë ViÖt Nam vµ mét sè n−íc l©n cËn......................................26

Çc gièng nh·n chÝnh ë hai tØnh H¶i D−¬ng, H−ng Yªn ...............................................26

§Æc ®iÓm chung cña nhãm nh·n cïi...............................................................................26

§Æc ®iÓm chung cña nhãm gièng nh·n n−íc..................................................................27

Mét sè gièng nh·n chñ yÕu ë miÒn b¾c ...........................................................................28

1. Nh·n lång ..................................................................................................................28

3

2. Nh·n Bµm bµm ..........................................................................................................28

3. Nh·n ®−êng phÌn.......................................................................................................28

4. Nh·n cïi………………………………………………………………………….…28

5. Nh·n cïi ®iÕc .............................................................................................................29

6. Nh·n n−íc..................................................................................................................29

7. Nh·n thãc...................................................................................................................29

C¸c gièng nh·n ®−îc trång nhiÒu ë Nam bé..................................................................30

1. Nh·n tiªu da bß..........................................................................................................30

2. Nh·n xuång c¬m vµng ...............................................................................................30

3. Nh·n tiªn lµ bÇu.........................................................................................................30

4. Nh·n long ..................................................................................................................30

5. Nh·n giång da bß.......................................................................................................31

Mét sè gièng nh·n nhËp néi cña Trung Quèc ................................................................32

1. §¹i ¤ Viªn.................................................................................................................32

2. Th¹ch HiÖp.................................................................................................................32

3. Tr÷ L−¬ng ..................................................................................................................32

Mét sè gièng nh·n ngon cña Th¸i Lan............................................................................34

1. Daw............................................................................................................................34

2. Champoo....................................................................................................................34

3. Haew..........................................................................................................................34

4. Biew - Kiew ...............................................................................................................34

Mét sè gièng nh·n ngon cña §µi Loan............................................................................35

1. Nh·n trªn vá cã phÊn ................................................................................................35

2. Nh·n vá ®á.................................................................................................................35

3. Nh·n vá xanh............................................................................................................35

4. Nh·n th¸ng 10............................................................................................................35

Kü thuËt nh©n gièng ............................................................................................38

4

I. Ph−¬ng ph¸p gieo h¹t ...................................................................................................38

II. ChiÕt cµnh ....................................................................................................................38

III. GhÐp nh·n ..................................................................................................................41

1. Chän gèc ghÐp ...........................................................................................................41

2. Çc ph−¬ng ph¸p ghÐp...............................................................................................42

3. Thêi vô ghÐp ..............................................................................................................45

4. Tuæi cµnh ghÐp ..........................................................................................................45

5. ChÊt liÖu gi÷ Èm cho m¾t ghÐp vµ cµnh ghÐp ............................................................45

6. Qu¶n lý v−ên c©y sau khi ghÐp..................................................................................46

Kü thuËt trång vµ ch¨m sãc.................................................................................47

1. Chän c©y gièng .............................................................................................................47

2. MËt ®é vµ kho¶ng çch trång......................................................................................47

3. Lµm ®Êt, ®µo hè, bãn ph©n tèt ....................................................................................47

4. Thêi vô trång ................................................................................................................50

5. Ch¨m sãc khi trång ......................................................................................................50

6. Trång xen ......................................................................................................................50

7. Bãn ph©n .......................................................................................................................50

8. T¹o h×nh vµ c¾t tØa........................................................................................................52

9. TØa hoa vµ tØa qu¶.........................................................................................................54

10. Lång qu¶......................................................................................................................55

Phßng trõ s©u bÖnh ..............................................................................................56

I. Çc lo¹i s©u chÝnh h¹i nh·n .........................................................................................56

1. Bä xÝt..........................................................................................................................56

2. S©u tiÖn th©n nh·n......................................................................................................56

3. RÖp h¹i hoa qu¶ non ..................................................................................................56

4. S©y ®ôc nân cµnh nh·n ..............................................................................................56

5

5. C©u cÊu xanh h¹i nh·n...............................................................................................56

6. Rèc, d¬i h¹i nh·n.......................................................................................................57

II. C¸c lo¹i bÖnh chÝnh.....................................................................................................57

1. BÖnh mèc s−¬ng vµ s−¬ng mai ..................................................................................57

2. BÖnh tæ rång h¹i hoa..................................................................................................57

3. BÖnh thèi rÔ, lë cæ rÔ..................................................................................................57

4. T¬ hång......................................................................................................................58

5. BÖnh xÐm mÐp l¸, kh« ®Çu l¸, ®èm l¸........................................................................58

Thu ho¹ch, b¶o qu¶n, chÕ biÕn...........................................................................59

1. Thu ho¹ch ..................................................................................................................59

2. B¶o qu¶n ....................................................................................................................60

C¶i t¹o v−ên nh·n t¹p .........................................................................................62

I. Thùc tr¹ng v−ên nh·n cò vµ sù cÇn thiÕt ph¶i c¶i t¹o.................................................62

II. Nh÷ng néi dung chñ yÕu, trong c¶i t¹o v−ên nh·n t¹p..............................................64

Kü thuËt th©m canh t¨ng n¨ng suÊt cho c©y nh·n ®ang thêi kú cho qu¶ .67

I. Kü thuËt th©m canh c©y nh·n thêi kú tr−íc ra hoa - ®Ëu qu¶ non..........................67

1. Bãn ph©n bæ sung ......................................................................................................67

2. Chó ý hiÖn t−îng m−a axit h¹i hoa, qu¶ non .............................................................67

3. Phßng trõ s©u bÖnh h¹i chÝnh.....................................................................................68

4. Sö dông chÊt kÝch thÝch sinh tr−ëng...........................................................................68

II. KTTTC. tõ cã qu¶ non ®Õn thu ho¹ch .....................................................................69

1. Ch¨m sãc ..................................................................................................................69

2. Phßng trõ s©u bÖnh ....................................................................................................69

III. KTTC, sau thuho¹ch qu¶ (tõ th¸ng 8 ®Õn hÕt th¸ng 10) .......................................69

1. C¾t tØa vµ vÖ sinh ®ång ruéng ....................................................................................69

2. Bãn ph©n qua gèc vµ phun qua l¸ ..............................................................................70

6

3. Phßng trõ s©u bÖnh h¹i...............................................................................................70

IV. KTTC, tõ th¸ng 10 ®Õn th¸ng 12..............................................................................70

1. C¾t tØa t¹o t¸n .............................................................................................................70

2. BiÖn ph¸p khèng chÕ cµnh léc ®«ng trªn nh·n ..........................................................71

3. Phßng trõ s©u bÖnh .................................................................................................71

Tµi liÖu tham kh¶o...............................................................................................73

7

Lêi giíi thiÖu

Nh·n lµ mét qu¶ ®Æc s¶n quý ë n−íc ta vµ ®Æc biÖt næi tiÕng lµ gièng nh·n lång Phè HiÕn -H−ng Yªn.

C©y nh·n cã kh¶ n¨ng thÝch øng réng, ®−îc trång nhiÒu n¬i. Vµ gÇn ®©y, trong phong trµo c¶it¹o v−ên t¹p chuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång trong n«ng nghiÖp, diÖn tÝch trång nh·n ë n−íc tat¨ng nhanh. Trong tæng sè trªn 60.000ha nh·n cña c¶ n−íc th× §ång B»ng s«ng Cöu Long cãdiÖn tÝch kh«ng d−íi 30.000ha, tËp trung nhiÒu ë çc tØnh VÜnh Long, BÕn Tre, TiÒn Giang,§ång Th¸p, Sãc Tr¨ng. Cßn çc tØnh miÒn B¾c diÖn tÝch trång nh·n còng xÊp xØ 30.000ha tËptrung ë çc tØnh H−ng Yªn, S¬n La, Yªn B¸i, Qu¶ng Ninh,.. Riªng Hµ T©y vµ Hµ Néi ®−îctrång ë 285 x· thuéc 14 huyÖn thÞ (chiÕm 88% tæng sè x·, ph−êng), vµ trong n¨m 5 qua tængdiÖn tÝch trång nh·n ®· t¨ng 2,7 lÇn (NguyÔn Xu©n C−êng, 1997).

§Æc biÖt lµ çc c«ng tr×nh ®iÒu tra, tuyÓn chän gièng nh·n cña ViÖn nghiªn cøu rau qu¶, ViÖnnghiªn cøu c©y ¨n qu¶ miÒn nam, Truêng ®¹i häc N«ng nghiÖp I Hµ néi, Së Khoa häc C«ngnghÖ vµ M«i tr−êng tØnh H−ng yªn, Së n«ng nghiÖp vµ PTNT tØnh Hµ T©y... ®· b×nh tuyÓn®−îc çc c©y ®Çu dßng tèt cã n¨ng suÊt cao, phÈm chÊt tèt, n¨ng suÊt æn ®Þnh, ®−îc ng−êi lµmv−ên hoan nghªnh vµ tiÕp nhËn.

Kü thuËt nh©n gièng còng ®−îc c¶i thiÖn tõ chç nh©n gièng chñ yÕu b»ng chiÕt cµnh, nay ®·thay b»ng c«ng nghÖ nh©n gièng b»ng ghÐp hoµn chØnh, cung cÊp cho s¶n xuÊt hµng chôc v¹nc©y gièng tèt.

Ngoµi çc tiÕn bé kü thuËt kÓ trªn, çc kü thuËt ch¨m bãn th©m canh còng ®−îc chó ý, b−íc®Çu thay ®æi ®−îc thãi quen trång c©y nhê trêi sang chñ ®éng th©m canh ®Ó cã n¨ng suÊt caovµ æn ®Þnh.

Tuy nhiªn trong s¶n xuÊt nh·n ng−êi lµm v−ên còng cßn gÆp nhiÒu ®iÒu ch−a gi¶i quyÕt ®−îcnh− hiÖn t−îng çch n¨m; nh·n ra hoa nhiÒu song ®Ëu qu¶ Ýt hoÆc kh«ng ®Ëu qu¶.

Víi lßng mong muèn gãp phÇn thóc ®Èy s¶n xuÊt nh·n, cïng b¹n ®äc th¸o gì nh÷ng khãkh¨n gÆp ph¶i trong s¶n xuÊt chóng t«i biªn so¹n cuèn: "C©y nh·n. Kü thuËt trång vµ ch¨msãc"nh»m cung cÊp cho b¹n ®äc vµ çc nhµ lµm v−ên nh÷ng hiÓu biÕt vÒ ®Æc tÝnh sinh vËthäc, yªu cÇu ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh vµ vïng trång thÝch hîp, çc gièng th−êng gÆp vµ mét sèbiÖn ph¸p kü thuËt nh»m th©m canh t¨ng n¨ng suÊt vµ phÈm chÊt.

Trong qu¸ tr×nh biªn so¹n chóng t«i ®· kÕt hîp çc kÕt qu¶ ®iÒu tra nghiªn cøu cña b¶n th©ncòng nh− nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu cña çc nhµ khoa häc trong ngµnh n«ng nghiÖp, nh÷ngkinh nghiÖm trong s¶n xuÊt th©m canh cña bµ con n«ng d©n vµ nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu cñan−íc ngoµi, ®Æc biÖt lµ cña Trung Quèc.

Do cßn nh÷ng h¹n chÕ vÒ tr×nh ®é vµ hiÓu biÕt ®èi víi c©y nh·n nªn trong biªn so¹n ch¾c ch¾ncßn nhiÒu thiÕu sãt. Chóng t«i mong ®−îc b¹n ®äc phª b×nh, gãp ý ®Ó néi dung cuèn s¸chngµy mét hoµn h¶o h¬n.

T¸c gi¶ xin bµy tá lßng c¶m ¬n Ban gi¸m ®èc ViÖn nghiªn cøu Rau qu¶, toµn thÓ çn bé c«ngnh©n cña ViÖn ®· nhiÖt t×nh gióp ®ì vµ t¹o mäi ®iÖn kiÖn thuËn lîi cho t¸c gi¶ trong suèt qu¸tr×nh so¹n th¶o tËp s¸ch nhá nµy.

Xu©n 1999

8

Më ®Çu

I. Gi¸ trÞ dinh d−ìng, ý nghÜa kinh tÕ

Nh·n (Dimocarpus longan Lour) lµ c©y ¨n qu¶ cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao, mét lo¹i qu¶ quý trongtËp ®oµn gièng c©y ¨n qu¶ ë n−íc ta. KÕt qu¶ ph©n tÝch thµnh phÇn dinh d−ìng trong qu¶nh·n cho thÊy: ®−êng tæng sè 12,38 - 22,55%, trong ®ã ®−êng glucoza 3,85 - 10,16% axittæng sè 0,096 - 0,109%, vitamin C 43,12 - 163,70mg/100g cïi qu¶, vitamin K 196,5mg /100g.

Nh− vËy ë qu¶ nh·n ngoµi çc chÊt kho¸ng Ca, Fe, P, K, Na... th× ®é ®−êng, vitamin C vµ Kkh¸ cao lµ çc chÊt dinh d−ìng rÊt cÇn cho søc kháe cña con ng−êi, thÝch hîp víi ¨n t−¬i.Nh·n t−¬i vµ nh·n chÕ biÕn lµ mÆt hµng gi¸ trÞ cã thÞ tr−êng tiªu thô c¶ trong vµ ngoµi n−íc.

Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y nh·n lµ c©y ¨n qu¶ ®−îc nhiÒu ®Þa ph−¬ng quan t©m, mét mÆt mëréng diÖn tÝch, mÆt kh¸c chó ý th©m canh. Nh·n ®−îc coi lµ c©y trång quan träng trong viÖcchuyÓn dÞch c¬ cÊu s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ë çc tØnh ®ång b»ng còng nh− ë trung du vµ miÒnnói. NhiÒu tØnh ®ang cã kÕ ho¹ch më réng diÖn tÝch trång nh·n nh− H−ng Yªn, H¶i D−¬ng,Qu¶ng Ninh, VÜnh Phóc, B¾c Giang, Hµ T©y, Hoµ B×nh, Yªn B¸i, S¬n La, v.v. vµ phÝa Nam ëçc tØnh VÜnh Long, BÕn Tre, §ång Th¸p, Sãc Tr¨ng...

Nh·n sÊy kh« (long nh·n) lµm thuèc bæ, thuèc an thÇn ®iÒu trÞ chøng suy nh−îc thÇn kinh, sótkÐm trÝ nhí, mÊt ngñ, hay ho¶ng hèt. H¹t nh·n, vá qu¶ nh·n ®Òu dïng lµm thuèc trong §«ngy.

Nh·n lµ c©y nguån mËt quan träng cã chÊt l−îng cao, c©y cã t¸n xoÌ réng dïng lµm c©y bãngm¸t cho ®−êng giao th«ng, bê s«ng vµ ngßi lín.

Nh·n lµ c©y chÞu h¹n, chÞu ngËp óng, trång ®−îc trªn ®Êt chua, ®Êt nghÌo dinh d−ìng ë vïnggß ®åi vµ vïng ®ång b»ng ®Êt thÊp. So víi mét sè c©y ¨n qu¶ nh·n lµ c©y dÔ trång, tuæi thäl¹i dµi, cho n¨ng suÊt cao, thu nhËp kh¸ nªn n«ng d©n vµ çc nhµ lµm v−ên rÊt −a chuéng.

10

II. Nguån gèc, ph©n bè vµ s¶n xuÊt nh·n trªn thÕ giíi

NhiÒu nhµ nghiªn cøu cho r»ng c©y nh·n cã nguån gèc ë miÒn nam Trung Quèc, ®êi H¸n Vò§Õ çch ®©y h¬n 2000 n¨m ®· cã s¸ch ghi chÐp vÒ nh·n.

HiÖn nay Trung Quèc lµ n−íc cã diÖn tÝch nh·n lín vµ s¶n l−îng vµo lo¹i hµng ®Çu trong çcn−íc trång nh·n. Ngoµi Trung Quèc, nh·n ®−îc trång nhiÒu ë Th¸i Lan, Ên §é. Malayxia,ViÖt Nam, Philippin... ®Õn thÕ kû 19 nh·n míi ®−îc ®−a trång ë Ch©u Mü, ch©u Phi, ch©u§¹i D−¬ng ë çc vïng nhiÖt ®íi vµ ¸ nhiÖt ®íi.

ë Trung Quèc, nh·n ®−îc trång nhiÒu ë çc tØnh Phóc KiÕn, Qu¶ng T©y, Qu¶ng §«ng, TøXuyªn, V©n Nam, Quý Ch©u, H¶i Nam... Trång nhiÒu nhÊt vµ l©u ®êi nhÊt lµ ë Phóc KiÕnchiÕm 48,7% diÖn tÝch toµn quèc, t¹i ®©y cã nhiÒu c©y trªn 100 n¨m, ë huyÖn Phæ Giang cã 3c©y sèng trªn 380 n¨m vÉn cho qu¶, cã n¨m ®¹t 1000 - 1500kg. Vïng nh·n ë Phóc KiÕn rÊtréng, nh·n ®−îc trång däc hai bªn ®−êng tõ Phóc Ch©u ®Õn H¹ M«n dµi trªn 300km, cã n¬ibÒ ngang më réng ®Õn 30-40km.

MÊy n¨m gÇn ®©y Qu¶ng T©y më réng hai vµnh ®ai nh·n lín tõ Ninh Minh ®i Long Ch©u vµNgäc L©m ®i Ng« Ch©u víi diÖn tÝch 40 v¹n mÉu (15 mÉu Trung Quèc = 1ha). Cßn ë Qu¶ng§«ng, vïng trång nh·n tËp trung lµ ë ®ång b»ng s«ng Ch©u Giang.

DiÖn tÝch trång nh·n cña Trung Quèc n¨m 1995 ®· h¬n 8 v¹n ha1. Nh·n còng b¸n ®−îc gi¸trªn thÞ tr−êng trong n−íc (Trung Quèc ), gi¸ b×nh qu©n 8-12 nh©n d©n tÖ /1kg (1 NDT =1.550 ®ång ViÖt Nam), gièng nh·n §¹i ¤ Viªn 25 NDT/1kg vµ QuÕ Nguyªn Nhôc 70-80NDT.

ë Th¸i Lan, diÖn tÝch trång nh·n 31.855ha víi s¶n l−îng hµng n¨m lµ 87.000 tÊn, trång chñyÕu ë çc tØnh phÝa b¾c, Chiªng Mai, Lam Phun, Prae, víi çc gièng chñ yÕu cã Daw,Chompoo, Haew, Biew Kiew.

ë ViÖt Nam, c©y nh·n trång l©u nhÊt lµ ë chïa Phè HiÕn thuéc x· Hång Ch©u, thÞ x· H−ngyªn tØnh H−ng Yªn çch ®©y chõng 300 n¨m. Theo gi¸o s− Vò C«ng HËu (1982): "...cã thÓmiÒn B¾c n−íc ta lµ mét trong nh÷ng vïng quª h−¬ng cña c©y nh·n..."

HiÖn nay nh·n ®−îc trång nhiÒu ë çc tØnh ®ång b»ng B¾c Bé: H−ng Yªn, H¶i D−¬ng, HµNam, Th¸i B×nh, Hµ néi, Hµ T©y, H¶i Phßng, B¾c Ninh, B¾c Giang. C¶ vïng cã kho¶ng trªn 2triÖu c©y tÝnh theo mËt ®é th«ng th−êng diÖn tÝch trång nh·n lªn ®Õn 20.000 - 31.250ha.

Nh·n cßn ®−îc trång ë vïng ®Êt phï sa ven s«ng Hång, s«ng Thao, s«ng L«, s«ng M·, s«ngTiÒn, s«ng HËu, vµ vïng gß ®åi ë çc tØnh Hoµ B×nh, Phó Thä, VÜnh Phóc, Qu¶ng Ninh, YªnB¸i, Lµo Cao, S¬n La, Th¸i Nguyªn, B¾c C¹n... vµ lÎ tÎ ë çc tØnh miÒn Trung vµ T©yNguyªn.

Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y do nhu cÇu qu¶ t−¬i t¹i chç, c©y nh·n ®−îc ph¸t triÓn m¹nh ë çctØnh phÝa nam: Cao L·nh (§ång Th¸p), VÜnh Ch©u (Sãc Tr¨ng), cï lao An B×nh, §ång Phó(VÜnh Long)... §Æc biÖt ë çc tØnh VÜnh Long, BÕn Tre,... diÖn tÝch trång nh·n t¨ng rÊtnhanh.

DiÖn tÝch trång nh·n c¶ n−íc −íc kho¶ng 60.000ha. Dù b¸o ®Õn n¨m 2000 con sè nµy sÏ cßncao h¬n rÊt nhiÒu do cã chñ tr−¬ng ph¸t triÓn c©y ¨n qu¶ ë çc tØnh miÒn nói, vïng lßng håS«ng §µ, çc tØnh ®ång b»ng s«ng Cöu Long, ®ång b»ng s«ng Hång, çc tØnh vïng trung duphÝa B¾c.

1 Chu V¨n vµ Lý T¸c D−¬ng

11

NÕu ®−îc ¸p dông c¸c tiÕn bé kü thuËt vÒ gièng vµ th©m canh tèt v−ên nh·n cã thÓ ®¹t b×nhqu©n 5 tÊn/ha. Song do khÝ hËu thêi tiÕt hµng n¨m thay ®æi, chñ v−ên Ýt ®Çu t− vµo kh©u chängièng, ch¨m sãc, ph©n bãn vµ phßng trõ s©u bÖnh nªn th−êng cã hiÖn t−îng ®Ëu qu¶ c¸ch n¨mdo ®ã s¶n l−îng kh«ng æn ®Þnh, n¨ng suÊt thÊp. §ã lµ nh÷ng vÊn ®Ò cÇn sím gi¶i quyÕt ®èivíi c©y nh·n vµ nghÒ trång nh·n ë n−íc ta.

12

C¸c vïng trång nh·n chÝnh

13

§Æc tÝnh sinh vËt häc vµ

yªu cÇu ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh

Nh·n thuéc nhãm c©y ¨n qu¶ ¸ nhiÖt ®íi, trång b»ng cµnh chiÕt hay c©y ghÐp, sau 2-3 n¨mc©y cã mét sè cÊp cµnh vµ bé t¸n l¸ nhÊt ®Þnh th× b¾t ®Çu ra hoa kÕt qu¶. T¸n c©y ngµy cµnglín, hoa qu¶ ngµy cµng nhiÒu, ®ã lµ lóc c©y b−íc vµo thêi kú sung m·n cho n¨ng suÊt cao vµs¶n l−îng ngµy cµng lín. Trong thùc tÕ nhiÒu vïng trång nh·n b»ng c©y thùc sinh, trong métv−ên Ýt ®¹t ®−îc ®é ®ång ®Òu, l¹i ra qu¶ muén. Th«ng th−êng sau trång ph¶i mÊt 6-7 n¨mmíi cã hoa, cã qu¶.

§Ó cho v−ên nh·n sím cã qu¶, chãng ®¹t tíi n¨ng suÊt vµ s¶n l−îng æn ®Þnh qua çc n¨m cÇnph¶i n¾m ®−îc çc ®Æc tÝnh sinh vËt häc vµ ¶nh h−ëng cña ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh ®Õn c©y nh·n®Ó cã çc biÖn ph¸p kü thuËt thÝch hîp.

A. §Æc ®iÓm, h×nh th¸i cña c©y nh·n

1. RÔDùa vµo chøc n¨ng cña rÔ, víi c©y nh·n cã thÓ chia lµm 3 lo¹i: rÔ t¬ (cßn gäi lµ rÔ hót), rÔ qu¸®é vµ rÔ vËn chuyÓn. C¨n cø vµo sù ph©n bè cña bé rÔ cã thÓ ph©n: rÔ cäc vµ rÔ ngang.

a) RÔ hót

N»m ë vÞ trÝ cuèi cïng (®Çu mót) cña rÔ, mµu tr¾ng tr«ng nh− gi¸ ®ç xanh, ®−êng kÝnh rÔ 1,5-2,0 micron. ë mót rÔ cã çc nÊm céng sinh nªn cßn gäi lµ rÔ nÊm, m¾t th−êng cã thÓ nh×nthÊy çc sîi nÊm (h×nh 1). Lóc míi h×nh thµnh rÔ cßn ch−a ph©n nh¸nh, khi rÔ cµng thµnhthôc th× cã nhiÒu rÔ nh¸nh, nh÷ng nh¸nh rÔ nµy rÊt bÐ, ®−êng kÝnh d−íi 0,5 micron.

Çc rÔ hót ®¹i bé phËn ph¸t triÓn ë ®Çu ngän cña çc rÔ ®· thµnh thôc hoÆc tõ çc ®iÓm sinhtr−ëng cña çc rÔ çi. §Æc biÖt cã mét sè rÔ hót mäc ra tõ çc rÔ giµ. Lo¹i rÔ hót nµy cã vÞ trÝquan träng trong ®êi sèng cña c©y: lµm nhiÖm vô hót n−íc vµ hÊp thô çc chÊt dinh d−ìng ®Ónu«i c©y.

b). RÔ qu¸ ®é

RÔ hót h×nh thµnh kho¶ng h¬n mét th¸ng th× bã gç ë lâi ph×nh to dÇn vµ gç ho¸, mµu s¾c tõtr¾ng trong chuyÓn sang n©u hång, m« mÒm ë ngoµi nøt vì dÇn vµ mÊt ®i. Kh¶ n¨ng hótn−íc cña rÔ yÕu vµ kÐm dÇn, lóc nµy kh¶ n¨ng vËn chuyÓn l¹i t¨ng lªn, sau cïng biÕn thµnh rÔvËn chuyÓn.

c) RÔ vËn chuyÓn

RÔ cã mµu n©u ®á, sinh tr−ëng khoÎ, bã gç kh¸ ph¸t triÓn, chøa nhiÒu ta nanh, vá ngoµi cña rÔlóc nµy kh«ng cßn m« mÒm mµ cã nh÷ng chÊm nhá låi lªn. ë nh÷ng ®iÓm låi nµy cã thÓ mäcra nh÷ng rÔ hót míi. Chøc n¨ng cña rÔ lóc nµy lµ ®Ó vËn chuyÓn n−íc, dinh d−ìng v.v. nªn®−îc gäi lµ rÔ vËn chuyÓn.

14

H×nh 1: RÔ nÊm ë nh·n

1- rÔ nÊm; 2 - trung trô; 3 - rÔ hót

2. Léc cµnhTrªn c©y khi mÇm míi nhó gäi lµ léc, khi léc ph¸t triÓn ®· thµnh thôc th× gäi lµ cµnh.

Dùa vµo mïa vô ph¸t sinh mµ cã thÓ gäi lµ cµnh xu©n, cµnh hÌ, cµnh thu, cµnh ®«ng. Khi c©ycßn bÐ çc lo¹i cµnh nµy ph¸t triÓn vµ cã thÓ trë thµnh bé khung cña c©y.

Cßn khi c©y ®· cã qu¶ th× nh÷ng lo¹i cµnh nµy ®Òu cã thÓ trë thµnh cµnh mÑ cña vô qu¶ n¨msau. V× vËy cÇn n¾m ®−îc quy luËt sinh tr−ëng vµ chøc n¨ng cña tõng lo¹i cµnh ®Ó ®iÒu khiÓnnã mét çch hîp lý, trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh t¸n c©y, ra hoa ®Ëu qu¶ lµ rÊt cÇn thiÕt.

3. Th©n cµnhMÇm ngän hay mÇm n¸ch cña nh·n ®Òu cã thÓ ph¸t triÓn thµnh cµnh. ViÖc h×nh thµnh th©ncµnh cña nh·n cã nh÷ng ®iÓm kh¸c víi c©y ¨n qu¶ kh¸c lµ khi c©y ®· ngõng sinh tr−ëng mÇmngän ë ®Ønh ®−îc çc l¸ kÐp rÊt non bäc lÊy, gÆp ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh thuËn lîi mÇm ë ®Ønh

15

nµy kÐo dµi thªm. Qua çc ®ît léc trong n¨m, cø mçi ®ît ë phÇn ngän l¹i ®−îc bao bäc bëiçc tÇng l¸ kÐp, dÇn dÇn çc l¸ nµy rông ®i ®Ó tr¬ ra mét ®o¹n trèng khiÕn chóng ta cã thÓ dÔph©n biÖt ®−îc çc ®ît léc cµnh trong n¨m trªn ®o¹n cµnh dµi tõ gèc ®Õn ngän. Tuy vËy trongmïa hÌ do nhiÖt ®é, Èm ®é cao çc ®ît léc mäc liÒn nhau, l¸ kÐp ë ngän cµnh còng Ýt rông nªnkhã ph©n biÖt h¬n. Nh−ng còng cã thÓ ph©n biÖt ®−îc qua ®é thµnh thôc cña cµnh, mµu s¾ccña nã vµ dÔ quan s¸t thÊy lµ ë gèc mçi ®ît léc cµnh th−êng cã nh÷ng l¸ kÐp mµ sè l¸ chÐt ë®©y rÊt Ýt. Cµnh cµng thµnh thôc th× líp vá cµng cøng vµ th«, mµu n©u sËm vµ trªn vá cµnh cãnh÷ng ®−êng v©n nøt.

4. L¸L¸ nh·n thuéc lo¹i kÐp l«ng chim. L¸ ®¬n mäc ®èi xøng hay so le. §¹i bé phËn çc gièngnh·n cã tõ 3 ®Õn 5 ®«i l¸, cã gièng cã tõ 1-2 ®«i, th−êng gÆp lµ 4 ®«i l¸, 7 ®«i trë lªn lµ hiÕmthÊy.L¸ nh·n h×nh m¸c, mÆt l¸ xanh ®Ëm, l−ng l¸ xanh nh¹t, cuèng l¸ ng¾n, g©n chÝnh vµ g©n phônæi râ. L¸ non mµu ®á, tÝm hay ®á n©u tuú gièng vµ thay ®æi theo thêi tiÕt. MÆt l¸ b»ng, cãgièng biªn l¸ h¬i qu¨n.L¸ nh·n tõ lóc b¾t ®Çu nhó ®Õn thµnh thôc biÕn ®éng trong kho¶ng thêi gian 40-50 ngµy tuún¬i trång, ®iÒu kiÖn dinh d−ìng vµ mïa vô. Tuæi thä cña l¸ lµ 1-3 n¨m.

Cã thÓ c¨n cø vµo cÊu t¹o h×nh th¸i mµu s¾c cña l¸ ®Ó ph©n biÖt çc gièng. VÝ dô ®é lín cñal¸ ®¬n, l¸ ®¬n mäc ®èi diÖn hay so le trªn trôc chÝnh, sè g©n l¸, mµu s¾c l¸, biªn l¸ ph¼ng haygîn sãng...

5. Hoa nh·nCÊu t¹o cña chïm hoa: lµ lo¹i hoa kÐp ®−îc cÊu t¹o bëi mét trôc chÝnh vµ nhiÒu nh¸nh. C¨ncø vµo h×nh th¸i chïm hoa bµ con n«ng d©n H−ng Yªn ph©n biÖt lµ "chïm sung", "chïmbÞ"hay chïm d©u da".

- Chïm sung: d¹ng chïm qu¶ gÇn gièng víi chïm qu¶ sung, cuèng chïm qu¶ tõ trôc chÝnh®Õn qu¶ th−êng ng¾n vµ ®Òu.

- Chïm bÞ: lµ d¹ng trung gian gi÷a chïm sung víi chïm d©u da, cuèng cña çc nh¸nh chïmqu¶ kh«ng ®Òu nhau. Chïm qu¶ cã d¹ng h×nh chãp hay h×nh çi bÞ.

- Chïm d©u da: cuèng chïm qu¶ tõ trôc chÝnh ra th−êng dµi cã khi ®¹t tíi 50 cm t¹o chochïm qu¶ cã ®é uèn cong mÒm m¹i. Do ®é dµi cña cuèng dµi, v× vËy qu¶ trªn chïm ph©n bèrÊt tho¸ng, m«i sinh chïm qu¶ tèt h¬n.

Trªn mét chïm hoa cã rÊt nhiÒu hoa tïy thuéc vµo ®é lín cña c©y vµ mïa vô trong n¨m. CãthÓ tõ vµi tr¨m hoa ®Õn 2-3 ngh×n hoa.

Hoa nh·n mµu tr¾ng vµng, ®µi vµ çnh cã 5, phÝa ngoµi cã l«ng t¬, khi hoa në ®é lín ®¹t 4-5micro, mïi th¬m nhÑ, cã nhiÒu mËt. MËt hoa nh·n ®−îc xÕp vµo lo¹i mËt ngon trong sè çclo¹i mËt hoa c©y trång vµ c©y rõng nªn rÊt ®−îc ng−êi tiªu dïng −a chuéng.

Hoa nh·n gåm cã 4 lo¹i: hoa ®ùc, hoa çi, hoa l−ìng tÝnh vµ hoa dÞ h×nh (h×nh 2).

16

H×nh 2: Hoa cña Nh·n

A - Hoa ®ùc; B- Hoa çi

1- ®Çu nhuþ; 2-chØ nhÞ; 3- ®µi hoa;

4- çnh hoa; 5- bÇu hoa; 6- ®Õ hoa

Trªn c©y nhiÒu nhÊt lµ hoa ®ùc, råi ®Õn hoa çi,. Hoa l−ìng tÝnh kh«ng nhiÒu vµ hoa dÞ h×nhl¹i cµng Ýt.

a) Hoa ®ùc

§−êng kÝnh hoa 4-5 micron, nhÞ çi tho¸i ho¸, hoa cã 5 çnh mµu vµng nh¹t, cã 7-8 chØ nhÞ vµtói phÊn xÕp h×nh vßng. Tói phÊn ®Ýnh vµo ®Çu chØ nhÞ. Khi thµnh thôc tói phÊn nøt ra, phÊnhoa tung ra ngoµi ®Ó thô phÊn thô tinh. Hoa në sau 1-3 ngµy th× tµn.

b) Hoa çi

Ngo¹i h×nh vµ ®é lín gièng hoa ®ùc, cã 7-8 chØ nhÞ, nh−ng nhÞ ®ùc ®· tho¸i ho¸. Cã hai bÇunhÞ kÕt hîp lµm mét, ë gi÷a cã mét nhôy khi thµnh thôc ®Çu nhôy chÎ lµm ®«i, cong l¹i. Saukhi hoa çi në, nhôy hoa tiÕt ra mét lo¹i dÞch n−íc. Sau thô phÊn thô tinh 2-3 ngµy çnh hoahÐo, bÇu hoa ph¸t triÓn, bÇu cã mµu xanh.

c) Hoa l−ìng tÝnh

H×nh th¸i hoa gièng hoa ®ùc vµ hoa çi, nhÞ ®ùc vµ nhÞ çi cña hoa ph¸t triÓn b×nh th−êng, bÇuth−îng. Cã kh¶ n¨ng thô phÊn thô tinh ®Ó ph¸t triÓn thµnh qu¶.

17

d) Hoa dÞ h×nh

Mét bé phËn nµo ®ã cña hoa ph¸t triÓn kh«ng b×nh th−êng, vÝ dô nhôy hoa kh«ng t¸ch, chØ nhÞkh«ng ph¸t triÓn, tói phÊn kh«ng më vµ kh«ng cã kh¶ n¨ng tung phÊn. Trong s¶n xuÊt lo¹ihoa nµy kh«ng cã ý nghÜa.

6. Qu¶Qu¶ cã h×nh cÇu, trßn dÑp, cÇn ®èi hay h¬i lÖch, ®Ønh qu¶ trßn, cuèng qu¶ h¬i lâm.

Vá qu¶ nh·n th−êng tr¬n nh½n, còng cã gièng vá h¬i xï x×, mµu vµng x¸m hay n©u nh¹t. ë§µi Loan cã gièng vá ®á vµ vá xanh. Gi÷a vá vµ h¹t cã líp cïi (thÞt qu¶) dµy, mµu tr¾ngtrong hoÆc tr¾ng s÷a, th¬m ngät. Cïi cña qu¶ nh·n (v¶i) lµ do cuèng no·n ph¸t triÓn mµthµnh. Gi÷a vá vµ cïi cña çc gièng nh·n ë miÒn B¾c th−êng dÔ bãc, çc gièng miÒn Namth× khã bãc h¬n.

7. H¹tCïi nh·n lµ mét líp vá gi¶. Líp nµy bao bäc lÊy h¹t. H¹t nh·n cã h×nh trßn, trßn dÑp, mµu®en hay n©u ®en, bãng, ph¶n quang, cã gièng mµu tr¾ng nh−ng rÊt hiÕm (nh·n B¹ch sa). L¸mÇm trong h¹t mµu tr¾ng, cã nhiÒu tinh bét, ph«i mµu vµng.

§é lín h¹t còng rÊt kh¸c nhau gi÷a çc gièng, th−êng th× 1,6 - 2,6g, chiÕm 17,3 - 42.9% trängl−îng qu¶. Còng cã gièng nh·n h¹t rÊt bÐ, hÇu nh− kh«ng cã h¹t, do kÕt qu¶ thô phÊn thô tinhkÐm.

B. §Æc ®iÓm sinh tr−ëng ra hoa ®Ëu qu¶ cña nh·n

I. Quy luËt sinh tr−ëng cña bé rÔ

1. Sù ph©n bè cña bé rÔ

Do kü thuËt nh©n gièng kh¸c nhau nªn sù ph©n bè bé rÔ nh·n rÊt kh¸c nhau

ë c©y gieo h¹t bé rÔ khoÎ, rÔ ¨n s©u. ë c©y gi©m cµnh, chiÕt cµnh bé rÔ ¨n n«ng, rÔ ngang kh¸ph¸t triÓn.

C©y ghÐp cã bé rÔ ph¸t triÓn tèt, rÔ ¨n s©u. ë Phóc KiÕn trªn ®Êt ®á ë vïng ®åi c©y thùc sinh35 tuæi gièng "h¹t ®á"bé rÔ ¨n s©u 5,42m, réng 17,34m. Nh×n chung bé rÔ ¨n réng ra so víit¸n tõ 1 ®Õn 3 lÇn, kho¶ng 80% tæng sè rÔ tËp trung dµy ®Æc ë phÇn h×nh chiÕu cña t¸n l¸ c©yvµ ph©n bè ë ®é s©u tõ 10 ®Õn 100cm nh−ng tËp trung nhÊt lµ ë ®é s©u 40-50cm.

NÕu gÆp tÇng ®Êt n«ng th× rÔ hót ph©n bè n«ng h¬n, vµ rÔ ¨n xa h¬n so víi ph¸t triÓn vÒ chiÒus©u. D−íi 40cm sè l−îng rÔ hót Ýt vµ cã chiÒu h−íng gi¶m dÇn

2. Sinh tr−ëng cña rÔ

Quan s¸t ho¹t ®éng bé rÔ nh·n ë c©y thùc sinh 4 tuæi cho thÊy trong n¨m cã 3 thêi kú ho¹t®éng:

§ît thø 1 vµo cuèi th¸ng 3 ®Çu th¸ng 4. §ît nµy l−îng sinh tr−ëng kh«ng nhiÒu.

18

§ît thø 2 vµo gi÷a th¸ng 5 ®Õn gi÷a th¸ng 6. §©y lµ ®ît sinh tr−ëng m¹nh nhÊt trong n¨m.

§ît thø 3 tõ gi÷a th¸ng 9 ®Õn gi÷a th¸ng 10 l−îng sinh tr−ëng trung b×nh.

Çc c©y lín tuæi ®ang cho qu¶ bé rÔ hµng n¨m cã 3-4 ®ît sinh tr−ëng, trong ®ã ®ît th¸ng 6 - 8sinh tr−ëng m¹nh nhÊt. Ng−êi ta còng quan s¸t thÊy thêi gian sinh tr−ëng cña rÔ nh·n lµ 229ngµy trong n¨m, vµ ngõng sinh tr−ëng vµo ®Çu th¸ng giªng.

VÒ mèi quan hÖ gi÷a rÔ hót, l−îng cµnh dinh d−ìng vµ sè l−îng qu¶ trªn c©y ë thêi kú cã s¶nl−îng cao cho thÊy:

- N¨m mÊt mïa so víi n¨m ®−îc mïa l−îng rÔ míi nhiÒu h¬n gÊp 1,7 lÇn

- Trªn c©y cã 50% cµnh dinh d−ìng vµ 50% cµnh qu¶ cã s¶n l−îng æn ®Þnh bé rÔ cã sèl−îng lín nhÊt.

- C©y cã tØa hoa rÊt m¹nh rÔ hót cã l−îng sinh tr−ëng chiÒu dµi gÊp 2,16 lÇn so víi c©ycã tØa hoa nhÑ vµ gÊp 3,53 lÇn so víi c©y kh«ng tØa hoa.

Râ rµng lµ mèi quan hÖ gi÷a l−îng sinh tr−ëng cña rÔ víi hoa, qu¶ vµ cµnh l¸ rÊt mËt thiÕt vµcã ¶nh h−ëng qua l¹i lÉn nhau.

Ho¹t ®éng cña bé rÔ nh·n chÞu nhiÒu yÕu tè chi phèi, nhÊt lµ nhiÖt ®é, ®Êt vµ n−íc. NhiÖt ®é®Êt 100C trë lªn lµ rÔ b¾t ®Çu ho¹t ®éng. 23-280C lµ nhiÖt ®ä thÝch hîp nhÊt; 29-300C ho¹t®éng chËm dÇn vµ ë 33-340C bé rÔ hÇu nh− ngõng sinh tr−ëng. N−íc trong ®Êt ®Çy ®ñ, bé rÔho¹t ®éng tèt (nhÊt lµ vµo kho¶ng th¸ng 6-8 cã nhiÖt ®é cao), ®ã lµ çc th¸ng thuËn tiÖn nhÊtcho bé rÔ ho¹t ®éng. NÕu gÆp h¹n bé rÔ ho¹t ®éng kÐm. H¹n nghiªm träng, ®Êt thiÕu n−íc bérÔ hÇu nh− ngõng sinh tr−ëng.

II. Sinh tr−ëng, ph¸t triÓn çc lo¹i cµnh cña nh·nTrong n¨m, c©y nh·n cã nhiÒu ®ît cµnh. C©y ®ang lín cho qu¶ th× cã 3-4 ®ît cµnh. C©y cßntrÎ 4-5 ®ît. Trong ®ã cã 1 ®ît cµnh xu©n, 1-2 ®ît cµnh hÌ, 1 ®ît cµnh thu. Cµnh mïa ®«ngnãi chung lµ Ýt.

Quan s¸t gièng nh·n ¤ long lÜnh trång ë Phæ §iÒn (Phóc KiÕn ), c©y tr−ëng thµnh cã tû lÖ çc®ît cµnh lµ: cµnh xu©n 23,96%, cµnh hÌ 43,03%, cµnh thu 33,01%.

C©y ®ang thêi kú cho nhiÒu qu¶, ë n¨m mÊt mïa cµnh xu©n chiÕm lín nhÊt 50,2%, thø hai lµcµnh hÌ 30,6%, cµnh thu Ýt nhÊt lµ 19,1%.

VÒ ®é dµi cµnh ë çc mïa: cµnh xu©n 9,9cm lµ dµi nhÊt, råi ®Õn cµnh thu 7,6cm, ng¾n nhÊt lµcµnh hÌ 6,7cm. Tuy nhiªn ®é dµi cµnh cßn phô thuéc gièng, vïng trång, l−îng qu¶ trªn c©y,møc ®é ch¨m sãc.

1. Cµnh xu©n

Mäc ra trªn cµnh thu n¨m tr−íc, hoÆc trªn cµnh hÌ, hoÆc cµnh ®· thu ho¹ch qu¶ nh−ng kh«ngmäc cµnh thu, vµ trªn cµnh giµ. Cµnh xu©n nhó mÇm vµo cuèi th¸ng 1 ®Õn cuèi th¸ng 2, sinhtr−ëng m¹nh vµo gi÷a th¸ng 2 ®Õn cuèi th¸ng 3. Ngõng sinh tr−ëng gi÷a th¸ng 4, cµnh thµnhthôc vµo cuèi th¸ng 4 ®Çu th¸ng 5. Mïa xu©n nhiÖt ®é h·y cßn thÊp nªn thêi gian tõ n¶y mÇm®Õn thµnh thôc kh¸ dµi. Víi c©y nhá míi trång lo¹i cµnh nµy cã t¸c dông më réng khung t¸n.C©y ®· cho qu¶ vµ n¨m nµo còng cã qu¶ th× lo¹i cµnh nµy kh«ng nhiÒu.

Trªn cµnh xu©n nÕu tiÕp tôc mäc cµnh hÌ, hoÆc cµnh thu th× ®ît cµnh thø 2 nµy sÏ trë thµnhcµnh mÑ tèt cho vô hoa n¨m sau.

19

2. Cµnh hÌ

Cµnh hÌ mäc ra trªn cµnh xu©n trong n¨m, hoÆc trªn cµnh hÌ, cµnh thu n¨m tr−íc, hoÆc trªncµnh ®· thu ho¹ch qu¶ n¨m tr−íc mµ sau ®ã kh«ng mäc cµnh thu, hoÆc mäc trªn cµnh xu©n vµçc çnh giµ.

Cµnh hÌ còng cã thÓ mäc trªn çc cµnh ®· ®−îc tØa bá hoa trong n¨m. Thêi gian mäc cµnh hÌkh¸ dµi, tõ ®Çu th¸ng 5 ®Õn cuèi th¸ng 7 nªn cã thÓ cã 2-3 ®ît.

§Çu vµ gi÷a th¸ng 5 mét ®ît víi sè l−îng kh«ng nhiÒu. NÕu c©y khoÎ nhÊt lµ c©y cßn trÎ, saukhi ®ît cµnh nµy thµnh thôc cã thÓ ra tiÕp ®ît 2.

Gi÷a th¸ng 6 - ®Çu th¸ng 7 lµ ®ît cµnh hÌ thø 2, lµ ®ît cµnh mäc ré vµ nhiÒu trong mïa hÌ.§ît nµy cã quan hÖ chÆt chÏ víi cµnh thu trong n¨m vµ viÖc ra hoa kÕt qu¶ cña n¨m sau. Gi÷ath¸ng 7 ®Õn cuèi th¸ng 7 ë ngän cµnh hÌ ra sím l¹i xuÊt hiÖn mét ®ît cµnh hÌ thø 2 n÷a, hoÆc®ît cµnh nµy ra trªn çc cµnh qu¶ ®· rông hÕt hoa hÕt qu¶.

L−îng cµnh hÌ ra nhiÒu hay Ýt vµ sung søc hay kh«ng phô thuéc bëi l−îng qu¶ trªn c©y, t×nhh×nh dinh d−ìng vµ ch¨m sãc. VÝ dô: n¨m c©y cã qu¶ nhiÒu, dinh d−ìng tËp trung nu«i qu¶,®ît cµnh hÌ sÏ Ýt, ng−îc l¹i c©y Ýt qu¶ th× cµnh hÌ sÏ mäc nhiÒu. Cµnh hÌ lµ ®ît cµnh quanträng ®èi víi nh·n. Trªn cµnh nµy sÏ mäc cµnh thu lµ lo¹i cµnh mÑ cho n¨m sau vµ mét béphËn cµnh hÌ sÏ trë thµnh cµnh mÑ.

3. Cµnh thu

§ît cµnh ra trong ®Çu th¸ng 8 ®Õn th¸ng 10. NÕu c©y kháe vµ sung søc th× ®ît cµnh nµy mäcsím. §¹i bé phËn cµnh thu n¶y mÇm sau thu ho¹ch qu¶ 15-20 ngµy.

Nguån gèc cµnh thu:

- Cµnh thu ph¸t triÓn ë ngän cµnh hÌ trong n¨m. Cµnh ra sím vµ khoÎ cã thÓ trë thµnhcµnh mÑ tèt cho n¨m sau. Còng cã lóc mäc tiÕp ®ît cµnh thu thø 2 trªn cµnh thu nµy.

- Cµnh thu mäc ra tõ çc mÇm ngñ trªn cµnh ®· h¸i qu¶. Tuy chØ cã mét sè l−îng cµnhnhÊt ®Þnh, sinh tr−ëng cã phÇn kÐm nh−ng nÕu bãn ph©n bæ sung kÞp thêi vµ ®ñ n−ícth× cµnh thu nµy cã thÓ trë thµnh cµnh mÑ n¨m sau. Ng−êi ta cho r»ng bãn ph©n chonh·n tr−íc vµ sau thu ho¹ch cã t¸c dông thóc ®Èy cµnh thu nµy mäc sím, sè l−îngnhiÒu, kh«ng nh÷ng lµm t¨ng ®é dµi cµnh mµ cßn t¨ng ®é lín cµnh (thªm 1/3). Vµomïa nµy ë n−íc ta nhiÖt ®é cao, m−a nhiÒu ®ñ n−íc lµ n−íc thuËn lîi cho cµnh thusinh tr−ëng.

Sau khi thu ho¹ch qu¶ xong, bãn ph©n ®Çy ®ñ vµ kÞp thêi, cung cÊp ®ñ n−íc ®Ó cã ®ñ sè l−îngvµ chÊt l−îng cµnh thu (mäc trªn cµnh hÌ cïng n¨m vµ mäc ra tõ cµnh ®· c¾t qu¶) lµ mét biÖnph¸p h÷u hiÖu ®Ó kh¾c phôc hiÖn t−îng çch n¨m ®èi víi nh·n v× cµnh thu lµ cµnh mÑ ®Ó choqu¶ cña n¨m sau.

KÕt qu¶ quan s¸t tû lÖ cµnh thu nh− sau (Phóc KiÕn).

Cµnh thu mäc trªn cµnh hÌ: 40,0 - 72,3%

Cµnh thu mäc trªn cµnh ®· thu qu¶: 23,0 - 40,1%

Cµnh thu ë çc nguån kh¸c: 12,1 - 47,0%

Theo Së Viªn nghÖ L« Ch©u tØnh Tø Xuyªn th× cµnh hÌ, cµnh thu cã ®é lín trªn 0,8cm, trªn l¸kÐp cã 10 l¸ ®¬n trë lªn, çc ®èt l¸ dµy vµ ng¾n rÊt dÔ trë thµnh cµnh mÑ tèt, mïa xu©n n¨msau trªn nã sÏ cã nhiÒu chïm hoa khoÎ. V× vËy viÖc ¸p dông çc biÖn ph¸p kü thuËt tæng hîp®Ó cã nhiÒu cµnh thu ch¾c vµ khoÎ lµ mét yªu cÇu quan träng trong viÖc t¨ng vµ æn ®Þnh s¶nl−îng nh·n hµng n¨m.

20

4. Cµnh ®«ng

Víi nh÷ng c©y nh·n cßn nhá ch−a ra qu¶ nÕu mïa ®«ng Êm ¸p th× c©y mäc cµnh ®«ng. Víic©y lín tuæi ®ang thêi kú sung søc cho qu¶ nhiÒu th× Ýt cã cµnh ®«ng.

GÆp n¨m cuèi thu ®Çu ®«ng trêi cßn Êm vµ ®ñ Èm (gi÷a th¸ng 11 trë ®i) trªn cµnh hÌ, cµnh thu®· thµnh thôc rÊt cã thÓ mäc cµnh ®«ng. V× ra trong mïa ®«ng, thêi gian mäc cµnh ng¾n, l¹icã nhiÒu yÕu tè bÊt lîi nªn cµnh nµy th−êng yÕu, khã cã kh¶ n¨ng trë thµnh cµnh mÑ tèt chovô xu©n n¨m sau. Nªn h¹n chÕ vµ lo¹i bá cµnh ®«ng b»ng çc biÖn ph¸p: ch¾n bít rÔ, ngõngt−íi n−íc vµ t−íi ph©n, phun çc chÊt ®iÒu tiÕt sinh tr−ëng nh− Ethrel (300 - 400ppm), B9(Daminozid) 1000ppm v..v. vµo th¸ng 12 khi thÊy l¸ non xuÊt hiÖn.

III. Sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn hoa qu¶

1. Ph©n ho¸ mÇm hoa

Nh·n thuéc nhãm c©y ¨n qu¶ ph©n ho¸ mÇm hoa vµ ra hoa cïng trong mét n¨m. Qu¸ tr×nhph©n ho¸ mÇm hoa ®−îc ph©n ra çc thêi kú nh− sau:

a. Ch−a ph©n ho¸ mÇm hoa;

b. Tr−íc khi ph©n ho¸ mÇm hoa;

c. Thêi kú ph©n ho¸ trôc chÝnh cña chïm hoa;

d. Thêi kú ph©n ho¸ chïm hoa vµ çc nh¸nh;

e. Thêi kú ph©n ho¸ çc c¬ quan cña hoa.

Qu¸ tr×nh ph©n ho¸ mÇm hoa nh·n diÔn ra trong thêi gian 3 th¸ng, kho¶ng tõ th¸ng 2 ®Õnth¸ng 5. Th«ng th−êng hoa ®ùc ph©n ho¸ tr−íc råi ®Õn hoa çi, sau ®ã lµ hoa l−ìng tÝnh.

¶nh h−ëng ®Õn viÖc ph©n ho¸ mÇm hoa cña nh·n do nhiÒu yÕu tè. VÝ dô: sù ph¸t triÓn cñacµnh mÑ, sè l−îng l¸, diÖn tÝch l¸ trªn cµnh mÑ vµ kh¶ n¨ng tÝch luü çc hîp chÊt h÷u c¬, hµml−îng ®−êng vµ N ë ®Ønh sinh tr−ëng, thêi tiÕt khÝ hËu v.v.

21

H×nh 4: Ph©n ho¸ mÇm hoa

1- ®iÓm sinh tr−ëng cña mÇm l¸; 2- ph¸t dôc cña hoa tù;3 - thêi kú h×nh thµnh cña hoa ®ùc; 4- s¬ kú ph©n ho¸ cña hoa çi;

5 thêi kú h×nh thµnh cña hoa l−ìng tÝnhK- l¸ ®µi; C- çnh hoa; A- NhÞ ®ùc; G- nhÞ çi; nô-ph«i ch©u

2. TËp tÝnh ra hoa

a) Ra giß :

Thêi gian ra giß hoa tuú thuéc vµo vïng trång, tuæi c©y, h×nh thøc nh©n gièng mµ cã kh¸cnhau nh−ng th«ng th−êng lµ vµo kho¶ng ®Çu th¸ng 2 ®Õn cuèi th¸ng 3.

Çc lo¹i cµnh mÑ còng cã ¶nh h−ëng ®Õn thêi gian ra giß sím hay muén. Cµnh mÑ lµ cµnh hÌtrªn c©y ®ang sung søc ra giß sím nhÊt. Cµnh mÑ lµ cµnh thu ra trªn cµnh hÌ th× giß ra muénh¬n mét Ýt. Cµnh mÑ lµ cµnh thu, vµ nÕu c©y yÕu th× giß hoa ra muén nhÊt. Giß hoa ra símhay muén còng ¶nh h−ëng ®Õn ®é lín cña chïm hoa vµ thêi gian në hoa. Giß ra sím chïmhoa to vµ në sím; ng−îc l¹i giß hoa ra muén, chïm hoa bÐ vµ hoa në muén.

Trªn giß hoa vµ sau nµy thµnh chïm hoa th−êng cã l¸ non. Nh÷ng l¸ nµy dÇn dÇn ph¸t triÓn,chuyÓn lôc thµnh l¸ thËt. NÕu lóc ra giß, ra hoa gÆp ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é cao, Èm ®é cao nh÷ngl¸ nµy ph¸t triÓn sÏ kh«ng thuËn lîi cho sù ph¸t triÓn cña hoa. Trªn chïm hoa mäc xen kÏ cãl¸, khiÕn hoa kÐm ph¸t triÓn vµ rông sím.

§Ó chïm hoa ph¸t triÓn ®−îc tèt, cÇn cã nhiÖt ®é thÊp. Nghiªn cøu ë Trung Quèc cho thÊytrong th¸ng 3 nhiÖt ®é trong vßng 8-140C lµ tèt nhÊt.

22

b) Në hoa :

ë miÒn b¾c nh·n th−êng në hoa tõ th¸ng 3 ban ®Çu th¸ng 4, cã thÓ sím hoÆc muén h¬n do¶nh h−ëng cña vïng trång, khÝ hËu tõng n¨m, gièng, ®Þa h×nh, t×nh h×nh sinh tr−ëng cña c©y,thêi kú ra giß sím muén. Hoa nh·n në vµo ban ®ªm, khi b¾t ®Çu cã ¸nh s¸ng th× hoa ngõngnë, gi÷ nguyªn tr¹ng cho ®Õn tèi khi kh«ng cßn ¸nh s¸ng mÆt trêi hoa l¹i tiÕp tôc në.

Nguån gèc cµnh mÑ trªn c©y kh¸c nhau còng cã ¶nh h−ëng ®Õn ®é lín cña chïm hoa vµ sèl−îng hoa trªn mét chïm: Cµnh mÑ lµ cµnh mïa hÌ cã chïm hoa to nhÊt, sè hoa trªn chïmcòng rÊt nhiÒu. §é lín vµ sè hoa trªn chïm gi¶m khi cµnh mÑ lµ cµnh thu mäc trªn cµnh hÌvµ Ýt nhÊt lµ cµnh mÑ mäc trªn cµnh ®· thu ho¹ch qu¶ (b¶ng 1).

B¶ng 1: T×nh h×nh hoa trªn çc cµnh mÑ kh¸c nhau*

Lo¹i cµnh mÑ Sè nô bq/1 chïm

Tæng sèhoa në

Sè hoaçi në

Tû lÖ hoaçi (%)

Cµnh mïa hÌ 959,7 652,3 217,7 33,4

Cµnh thu mäc trªn cµnh hÌ 808,6 454,0 155,4 34,2

Cµnh thu trªn cµnh ®· h¸i qu¶ 449,8 314,0 93,0 29,6

Cµnh thu mäc trªn cµnh ®−îc c¾t ng¾n 457,3 340,0 176,7 51,9

* (Theo tµi liÖu cña tØnh Phóc KiÕn trªn 2 gièng nh·n ®Þa ph−¬ng. Sè liÖu b×nh qu©n cña 3c©y ë mçi gièng - 1960).

Mét sè quan s¸t thÊy r»ng chïm hoa cµng lín th× sè hoa trªn chïm cµng nhiÒu. VÝ dô gièng:"Phóc Nh·n"®é dµi chïm hoa 10-20cm th× sè hoa 350 - 900 b«ng, chïm hoa dµi 25 - 40cm sèhoa ®¹t 1.200 - 3.800 b«ng.

Trªn mét c©y thêi gian hoa në 30 - 45 ngµy, trªn mét chïm thêi gian në hoa kho¶ng 15 - 30ngµy vµ mét nô hoa në 1-3 ngµy. Trªn chïm hoa ë çc nh¸nh nhá hoa ë gi÷a në tr−íc, sau ®ãmíi ®Õn çc hoa hai bªn. Thªm mét chïm hoa th«ng th−êng hoa ®ùc në tr−íc, sau ®ã ®Õnhoa çi vµ kÕt thóc lµ hoa ®ùc. Còng cã tr−êng hîp hoa çi në tr−íc, sau ®ã c¶ hoa ®ùc lÉnhoa çi cïng në ë thêi gian cuèi cïng cña ®ît hoa. Còng cã lóc hoa ®ùc vµ hoa çi cïng në,sau ®ã kÕt thóc l¹i lµ hoa ®ùc. Trªn mét chïm hoa cã c¶ hoa ®ùc vµ hoa çi në, song sè lÇnnë hoa cña hoa ®ùc nhiÒu h¬n, cßn hoa çi th«ng th−êng chØ në mét ®ît, thêi gian l¹i ng¾n (3-7 ngµy), ç biÖt còng cã tr−êng hîp hoa çi në hoa 2-3 ®ît vµ tæng sè thêi gian lµ 10-20 ngµy.

Nh×n chung thêi gian në hoa cña nh·n chÞu sù chi phèi cña nhiÖt ®é t¹i chç. NhiÖt ®é cµngcao, thêi gian në hoa ng¾n vµ tËp trung, ng−îc l¹i gÆp nhiÖt ®é thÊp thêi gian në hoa kÐo dµi.NÕu gÆp nhiÖt ®é thÊp, nhiÒu m©y, thiÕu ¸nh s¸ng th× kh«ng nh÷ng ¶nh h−ëng ®Õn viÖc në hoamµ cßn lµm rông hoa, rông qu¶

VÒ tû lÖ hoa çi trªn c©y nh·n th«ng th−êng bÞ chi phèi bëi tuæi c©y, tr×nh ®é th©m canh, n¬itrång, biÕn ®æi khÝ hËu hµng n¨m.

VÝ dô ë Phóc KiÕn ng−êi ta quan s¸t trªn gièng Phóc nh·n ë çc c©y cã ®é tuæi kh¸c nhauthÊy: c©y cßn bÐ (5 -8 tuæi) tû lÖ nµy lµ 1: 5,2 - 51; c©y tr−ëng thµnh (16 tuæi) 1:8 -26, c©y giµ(60-70 tuæi) 1 : 1,9 - 3,1.

23

Trªn c©y cßn bÐ ®ang thêi kú sinh tr−ëng m¹nh, sè hoa nãi chung lµ cßn Ýt vµ hoa ®ùc nhiÒu;b−íc sang thêi kú tr−ëng thµnh sè hoa trªn c©y tuy nhiÒu song tû lÖ hoa ®ùc cao, khã ®¹t ®−îccao s¶n. Cïng víi tuæi c©y ngµy cµng lín b−íc vµo thêi kú cho qu¶ æn ®Þnh, lóc nµy tû lÖ hoaçi ngµy cµng cao (tû lÖ ®¹t 20-30% so víi tæng sè hoa) cã lîi cho th©m canh ®Ó ®¹t ®−îc s¶nl−îng cao.

NÕu so s¸nh tû lÖ hoa çi víi hoa ®ùc th«ng th−êng trong çc n¨m tû lÖ ®ã lµ: 1; 3,5 - 5,5; n¬i®Êt xÊu vµ ®iÒu kiÖn th©m canh th©m canh kÐm, c©y yÕu tû lÖ ®ã cã thÓ lµ 1 : 10 - 17; ng−îcl¹i ®Êt tèt, th©m canh ®Çy ®ñ, thÕ c©y sinh tr−ëng tèt, s¶n l−îng trªn c©y cao vµ æn ®Þnh, tû lÖnµy lµ 1:1. §iÒu ®ã cho thÊy viÖc th©m canh ch¨m sãc ®Çy ®ñ cã ý nghÜa quan träng trongviÖc lµm t¨ng tû lª hoa çi trªn nµy.

3. §Ëu qu¶ vµ sù ph¸t triÓn cña qu¶

a) §Ëu qu¶ vµ rông qu¶

Víi nh·n 60 - 90% sè nô cã thÓ në thµnh hoa, sè cßn l¹i th× rông sím. ChØ tÝnh riªng hoa çith× cã ®Õn h¬n 60% sè hoa bÞ rông. Sè hoa ®Ëu thµnh qu¶ chØ cßn l¹i kho¶ng 10 - 20%. Sovíi çc lo¹i c©y ¨n qu¶ kh¸c nh− cam chanh, tû lÖ ®Ëu qu¶ 1,9 - 3,0%, çc lo¹i quýt 3,5 -4,7% th× nh·n lµ lo¹i c©y cã tû lÖ ®Ëu qu¶ cao, cho nªn nh·n lµ c©y ¨n qu¶ cã kh¶ n¨ng ®¹t®−îc s¶n l−îng cao.

Nhôy cña hoa çi cã kh¶ n¨ng tiÕp nhËn h¹t phÊn trong thêi gian dµi. Hoa në, nÕu tiÕp nhËnh¹t phÊn trong ngµy th× tû lÖ thô tinh ®¹t rÊt cao: 42,3%

Tr−íc lóc hoa në 3 ngµy (khi çnh hoa võa míi t¸ch) vµ sau khi hoa në 3 ngµy (çnh ho¸ rôngxong), hoa çi vÉn ®¹t ®−îc tû lÖ thô tinh 7,7 - 10,7%. Nhê nhôy çi cã kh¶ n¨ng thô tinhtrong thêi gian dµi, céng víi sè l−îng hoa ®ùc trªn c©y rÊt nhiÒu l¹i në cïng nhiÒu ®ît víi hoaçi nªn kh¶ n¨ng thô phÊn vµ thô tinh ®Ëu qu¶ ë nh·n l¹i cµng cao.

Sau khi thô tinh 3 - 20 ngµy (kho¶ng gi÷a th¸ng 5 ®Õn ®Çu th¸ng 6) qu¶ rông nhiÒu nhÊt trªn40 ®Õn 70% tæng sè qu¶ rông. §ît rông qu¶ nµy lµ do kÕt qu¶ cña thô phÊn vµ thô tinh kh«ngthùc hiÖn ®−îc tèt. Ng−êi ta quan s¸t thÊy nÕu hoa në gÆp nhiÖt ®é thÊp 14,8 - 15,70C (nhiÖt®é yªu cÇu 22,2 - 25,30C ) qu¶ rông t¨ng lªn gÊp 4-5 lÇn. Cã thÓ thÊy nhiÖt ®é thÊp cã ¶nhh−ëng ®Õn qu¸ tr×nh thô phÊn, thô tinh cña nh·n.

§ît rông qu¶ sinh lý lÇn thø 2 lµ vµo gi÷a th¸ng 6 ®Õn gi÷a th¸ng 7, cã thÓ lµ do thiÕu n−íc vµdinh d−ìng. Thêi gian tõ ®ã ®Õn lóc qu¶ chÝn vÉn cßn rông qu¶ nh−ng kh«ng ®¸ng kÓ.

b) Sù ph¸t triÓn cña qu¶

Trªn c©y nh·n hoa ®ùc vµ hoa çi në nhiÒu ®ît, nh−ng hoa çi th−êng në tËp trung vµo mét®ît, thêi gian l¹i ng¾n nªn dÔ thÊy trªn mét chïm qu¶ ®é lín cña qu¶ t−¬ng ®èi ®ång ®Òu.

Sau khi thô tinh xong, qu¶ b¾t ®Çu ph¸t triÓn, th¸ng ®Çu tiªn t¨ng vÒ chiÒu cao cña qu¶ nhanhh¬n t¨ng vÒ ®−êng kÝnh. TiÕp ®ã lµ h¹t ph¸t triÓn, kho¶ng gi÷a th¸ng 6 cïi qu¶ dÇn dÇn h×nhthµnh vµ ph¸t triÓn nhanh tõ cuèi th¸ng 6 sang ®Çu th¸ng 7.

Giai ®o¹n cuèi lµ sù t¨ng tr−ëng cña cïi qu¶. V× vËy ë thêi kú sau sù ph¸t triÓn cña ®−êngkÝnh qu¶ t¨ng nhanh h¬n so víi chiÒu cao (h×nh 5a vµ 5b). Qu¶ nh·n ph¸t triÓn nhanh tõ ®Çuth¸ng 7 trë ®i. V× vËy ë thêi kú nµy viÖc cung cÊp ®Çy ®ñ n−íc vµ dinh d−ìng hÕt søc quanträng.

24

H×nh 5a: BiÓu ®å t¨ng tr−ëng cña qu¶ nh·n

(Theo Lý VÜnh Thanh, Tø Xuyªn, 1963 - 1964)

H×nh 5b. Sù t¨ng tr−ëng cña c¸c bé phËn qu¶ nh·n

(Theo Ke, 1990)

25

Thêi gian chÝn cña nh·n phô thuéc vµo gièng, ®Þa ®iÓm trång, ®iÒu kiÖn khÝ hËu v.v. çc tØnhmiÒn B¾c nh·n chÝn vµo gi÷a th¸ng 7 ®Õn hÕt th¸ng 8, ç biÖt cã gièng chÝn muén sang ®Çuth¸ng 9.

ë Phóc KiÕn trång nh·n ë ®é cao 210m so mÆt biÓn thêi vô thu ho¹ch cña nh·n muén h¬nb×nh th−êng 15-20 ngµy.

c) Yªu cÇu ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh

C¨n cø vµo nguån gèc vµ qu¸ tr×nh ph¸t dôc thÝch nghi víi ®iÒu kiÖn khÝ hËu ¸ nhiÖt nªn nh·n®−îc xÕp vµo nhãm c©y ¨n qu¶ ¸ nhiÖt ®íi.

* NhiÖt ®é

NhiÖt ®é ¶nh h−ëng ®Õn qu¸ tr×nh sinh tr−ëng, ph¸t triÓn ra hoa ®Ëu qu¶ vµ vïng ph©n bè cñanh·n. Nh÷ng vïng cã nhiÖt ®é b×nh qu©n n¨m 200C trë lªn thÝch hîp víi c©y nh·n lµ vïng cãhiÖu qu¶ kinh tÕ. NhiÖt ®é thÊp nhÊt tuyÖt ®èi kh«ng ®−îc qu¸ -10C. Mïa ®«ng (th¸ng 12n¨m tr−íc vµ th¸ng 1 n¨m sau) cÇn cã mét thêi gian nhiÖt ®é thÊp kho¶ng 8-140C thuËn lîicho viÖc ph©n hoa mÇm hoa cña nh·n, Lóc nh·n ra nô, gÆp n¨m cã nhiÖt ®é cao, l¸ ë chïmhoa ph¸t triÓn sÏ ¶nh h−ëng ®Õn nô vµ hoa do ®ã mÊt mïa qu¶. Hoa nh·n në yªu cÇu nhiÖt ®écao 20 - 270C, nÕu gÆp nhiÖt ®é thÊp viÖc thô tinh sÏ gÆp trë ng¹i dÉn ®Õn n¨ng suÊt thÊp.Mïa thu ho¹ch qu¶ cã nhiÖt ®é cao phÈm chÊt qu¶ sÏ tèt.

* N−íc

Trong qu¸ tr×nh sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn nh·n rÊt cÇn n−íc. L−¬ng m−a hµng n¨m cÇn thiÕt1.300 - 1.600mm. Lóc c©y ra hoa gÆp thêi tiÕt n¾ng Êm, t¹nh r¸o cã lîi cho thô phÊn thô tinh,®Ëu qu¶ tèt vµ n¨ng suÊt sÏ cao.

Nh·n lµ c©y −a n−íc, nh−ng ®ång thêi lµ c©y chÞu h¹n nhê cã rÔ nÊm, nªn trång ë vïng ®åich¨m sãc tèt vÉn ®¹t ®−îc n¨ng suÊt. Nh·n cßn lµ c©y chÞu óng. NÕu ngËp óng trong 3-5ngµy vÉn chÞu ®−îc, nh−ng nÕu ®Ó ngËp l©u, bé rÔ bÞ thèi, c©y yÕu dÇn vµ chÕt.

* ¸nh s¸ng

Nh·n cÇn ®Çy ®ñ ¸nh s¸ng vµ tho¸ng. So víi v¶i, nh·n thÝch r©m h¬n. Nh·n kh«ng chÞu ®−îcn¬i qu¸ kh« vµ ¸nh s¸ng gay g¾t.

* §Êt ®ai

Nh·n lµ c©y −a ®Êt Èm, m¸t, ®Êt phï sa nhiÒu mµu. PhÇn lín çc vïng trång nh·n næi tiÕng ëmiÒn b¾c ®Òu tËp trung trªn ®Êt phï sa ven s«ng: H−ng Yªn ven s«ng Hång; Yªn S¬n (TuyªnQuang) ven s«ng L«, vïng v¶i ë huyÖn s«ng M· v..v. §Êt gß ®åi ë trung du vµ miÒn nói vÉntrång ®−îc nh·n tèt nh−ng ph¶i chó ý gi÷ Èm cho c©y trong mïa kh«. §é pH: 4,5 - 6,0

* Giã

Giã t©y vµ b·o g©y thiÖt h¹i nhiÒu cho nh·n. Giã t©y th−êng g©y nãng, kh« lµm nuèm nhôymÊt n−íc, kh« teo ¶nh h−ëng ®Õn qu¸ tr×nh thô phÊn thô tinh vµ lµm rông qu¶ vµ qu¶ kÐmph¸t triÓn.

B·o sím ë miÒn B¾c cã thÓ g©y rông qu¶, g·y cµnh, g©y tæn thÊt lín cho v−ên nh·n. §Ó kh¾cphôc cã thÓ trång gièng chÝn sím, t¹o t¸n thÊp c©y, trång dµu võa ph¶i, che tñ gèc vµ trång®ai rõng ch¾n giã v.v.

26

Çc gièng nh·n ë ViÖt Nam vµ

mét sè n−íc l©n cËn

Çc gièng nh·n chÝnh ë hai tØnh H¶i D−¬ng, H−ng Yªn

H−ng Yªn cã c©y nh·n tæ ®−îc xem nh− çi n«i cña nh·n ë çc tØnh miÒn B¾c.

KÕt qu¶ ®iÒu tra (ViÖn nghiªn cøu Rau qu¶ 1993 - 1995) ë 81 th«n vµ ®éi s¶n xuÊt thuéc 21x·, ph−êng cña 5 huyÖn thÞ cña tØnh H¶i H−ng cò (nay lµ tØnh H¶i D−¬ng vµ H−ng Yªn) chothÊy çc gièng nh·n cã trªn ®Þa bµn cña tØnh cã thÓ chia thµnh 2 nhãm: nhãm nh·n cïi vµnhãm nh·n n−íc.

* Nhãm nh·n cïi cã çc gièng :

1. Nh·n lång

2. Nh·n bµm bµm

3. Nh·n ®−êng phÌn

4. Nh·n cïi

5. Nh·n cïi ®iÕc

6. Nh·n cïi hoa nhµi

7. Nh·n cïi gç

* Nhãm nh·n n−íc cã çc gièng :

1. Nh·n n−íc

2. Nh·n ®Çu n−íc cuèi cïi

3. Nh·n thãc

4. Nh·n tr¬

§Æc ®iÓm chung cña nhãm nh·n cïiL¸ th−êng xanh ®Ëm, Ýt bãng ®Õn kh«ng bãng cã trung b×nh 8 - 10 l¸ chÐt (ç biÖt cã 6,12,14l¸ chÐt), phiÕn l¸ dµy, gîn sãng, mÐp l¸ qu¨n Ýt ®Õn nhiÒu.

Chïm hoa, chïa qu¶: phæ biÕn lµ chïm h×nh tam gi¸c, chïm bÞ. Ngoµi ra cßn gÆp çc d¹ngchïm kh¸c nh− chïm d©u da, chïm xæm xÓ, chïm tam gi¸c dµi.

Qu¶ th−êng to, träng l−îng trung b×nh 8,5 - 11,5g t−¬ng ®−¬ng 85 - 120 qu¶/kg. Mét sè c©ycã träng l−îng qu¶ 14 - 15g t−¬ng ®−¬ng 65 - 70 qu¶/ kg. Cïi dµy, gißn, ngät, Ýt n−íc. Cïi®an lång lªn nhau, dÔ t¸ch cïi víi h¹t, trªn mÆt cïi qu¶ th−êng cã v©n gîn, tû lÖ cïi / qu¶trung b×nh kho¶ng 63%.

27

§Æc ®iÓm chung cña nhãm gièng nh·n n−ícQu¶ nhá, träng l−îng trung b×nh 5,3 - 6,2g/ qu¶ t−¬ng ®−¬ng 150 - 220 qu¶/ kg, mét sè gièng®Çu n−íc cuèi cïi qu¶ cã thÓ to h¬n 8 - 10g/ qu¶ t−¬ng ®−¬ng 100 - 120 qu¶/ kg. Cïi qu¶th−êng máng, nh·o, nhiÒu n−íc, cïi kh«ng ®an lång lªn nhau, cïi vµ h¹t khã t¸ch, trªn mÆtcïi qu¶ Ýt v©n gîn hoÆc kh«ng râ nÐt. Tû lÖ cïi/ qu¶ trung b×nh 34,2%.

L¸ th−êng xanh s¸ng, tõ Ýt bãng ®Õn bãng. Cã trung b×nh 10 l¸ chÐt, cã thÓ gÆp 6,8,12,14 l¸chÐt. PhiÕn l¸ máng Ýt gîn sãng ®Õn ph¼ng, mÐp l¸ qu¨n Ýt ®Õn kh«ng qu©n.

Chïm hoa, chïm qu¶ phæ biÕn lµ d¹ng chïm dµi, chïm chæi xÓ, chïm d©u da. Ngoµi ra cãthÓ gÆp c¸c d¹ng chïm kh¸c. Trªn mét sè c©y gièng ®Çu vµo cuèi cïi cã thÓ gÆp d¹ng chïmbÞ, chïm sung.

28

Mét sè gièng nh·n chñ yÕu ë miÒn b¾c

1. Nh·n långNh·n lång qu¶ th−êng to h¬n çc gièng kh¸c. Träng l−îng trung b×nh qu¶ ®¹t 11 - 12g/ qu¶.Qu¶ to cã thÓ ®¹t 14- 15g, qu¶ nhá 7-8g/ qu¶. Tuy nhiªn träng l−îng qu¶ cßn phô thuéc vµosøc sinh tr−ëng cña c©y vµ sè qu¶ trªn c©y.

§Æc ®iÓm cña nh·n lång lµ çc mói chång lªn nhau ë phÝa ®Ønh qu¶. Trªn mÆt ngoµi cïi h×nhthµnh çc nÕp nh·n. Çc mói bãng nh½n, h¹t n©u ®en, ®é b¸m gi÷a cïi vµ h¹t, cïi vµ vá yÕu.Tû lÖ cïi/qu¶ ®¹t trung b×nh 62,7%, cao h¬n çc gièng nh·n trõ nh·n cïi ®iÕc, Qu¶ chÝn ¨ngißn ngät ®Ëm. Vá qu¶ nh·n lång th−êng dµy, gißn, ®é dµy trung b×nh ®¹t 0,8mm. Qu¶ trªnchïm nh·n lång th−êng cã kÝch th−íc kh¸ ®Òu nhau.

ë Phè HiÕn (H−ng Yªn ) cã gièng nh·n H−¬ng Chi næi tiÕng. Nguån gèc gièng nh·n nµy tõv−ên cña cô H−¬ng Chi ë xãm L−¬ng §iÒn, th«n Ph−¬ng §« x· Hång Ch©u (nay lµ ph−êngHång Ch©u, thÞ x· H−ng Yªn). Cô H−¬ng Chi ®· mÊt çch ®©y 30 n¨m, thä 71 tuæi. Tªn cô®−îc ®Æt cho gièng nh·n lång næi tiÕng mµ sinh thêi cô ®· trång ®−îc. Nh·n nµy, qu¶ to b×nhqu©n 13 - 14g/ qu¶, cïi gißn, s¾c n−íc, h¹t nhá, vá máng vµ m· qu¶ ®Ñp. Chïm qu¶ cã d¹ngchïm sung, sai qu¶. C©y cã nhiÒu ®ît hoa trong n¨m nªn kh«ng bÞ mÊt mïa do ¶nh h−ëngcña thêi tiÕt xÊu, do ®ã n¨m nµo còng cã qu¶. Nh·n H−¬ng Chi thuéc d¹ng thÊp c©y, xoÌréng, t¸n trßn xum xuª dÔ ch¨m sãc, phßng trõ s©u bÖnh vµ d¬i chuét; thu h¸i thuËn tiÖn vµh¹n chÕ ®−îc ¶nh h−ëng cña giã b·o.

2. Nh·n Bµm bµmQu¶ to b»ng qu¶ nh·n lång. Träng l−îng trung b×nh ®¹t 11-13g/ qu¶. Tr«n qu¶ h¬i vÑo, vaiqu¶ gå ghÒ, cïi dµy, kh« Ýt n−íc ¨n cã vÞ ngät nh¹t. PhÈm chÊt qu¶ kÐm nh·n lång. Cã lÏ ®©ylµ mét biÕn dÞ cña nh·n lång.

3. Nh·n ®−êng phÌnMµu s¾c vá qu¶ kiÓu chïm qu¶ t−¬ng tù nh− nh·n lång song qu¶ trßn h¬n so víi nh·n lång.Qu¶ nhá h¬n qu¶ nh·n lång. Träng l−îng trung b×nh 7-12g/ qu¶. Vá qu¶ mµu n©u nh¹t, dµy,gißn. Hµm l−îng n−íc trong cïi nhiÒu h¬n so víi nh·n lång. Cïi t−¬ng ®èi dµy, trªn mÆt cïicã çc côc u nhá nh− côc ®−êng phÌn. DÞch n−íc qu¶ cã mµu trong hoÆc h¬i ®ôc.Tû lÖ cïi/qu¶ 60%. Cïi qu¶ ¨n th¬m, vÞ ngät s¾c, chÝn muén h¬n nh·n cïi 10-15 ngµy.

4. Nh·n cïiMang ®Æc ®iÓm chung cña nhãm nh·n cïi. Träng l−îng qu¶ tõ 7-11g/ qu¶. Trung b×nh ®¹t8,5g/ qu¶. (kho¶ng 120 qu¶/ kg). Qu¶ cã h×nh cÇu h¬i dÑt, vá mµu n©u vµng, kh«ng s¸ng m·.

§é ngät th¬m cña qu¶ kÐm nh·n lång vµ nh·n ®−êng phÌn. §é dµy cña vá trung b×nh 0,5mm,cña cïi 4,7mm. Tû lÖ cïi/ qu¶ ®¹t 58%. Gièng nh·n nµy trång phæ biÕn ë H¶i D−¬ng, H−ngYªn. Nh·n cïi chñ yÕu ®Ó sÊy kh« lµm long nh·n dïng cho xuÊt khÈu. VÒ gi¸ trÞ kinh tÕ kÐmh¬n so víi nh·n lång vµ nh·n ®−êng phÌn.

29

5. Nh·n cïi ®iÕcCã lÏ ®©y còng lµ mét biÕn dÞ cña nh·n cïi. Cã rÊt Ýt ë H¶i H−ng (cò). Nh·n cïi ®iÕc cãnhiÒu ®Æc ®iÓm gièng nh·n cïi, song cã ®iÓm ®Æc biÖt lµ h¹t cña nã rÊt nhá, chØ b»ng h¹t ®çt−¬ng, cã tr−êng hîp cßn nhá h¬n. Vá ngoµi cña h¹t nh·n nheo, träng l−îng trung b×nh cñah¹t ®¹t 0,6g/ h¹t. V× vËy cïi qu¶ gièng nh·n nµy rÊt dµy.

Träng l−îng qu¶ trung b×nh 8,6g/ qu¶. Tû lÖ cïi / qu¶ 74,7%/. VÒ ®é ngät, h−¬ng th¬m cñaqu¶ ë møc trung gian gi÷a nh·n ®−êng phÌn vµ nh·n cïi.

6. Nh·n n−ícQu¶ bÐ, träng l−îng trung b×nh 6,15g/ qu¶, h¹t to, cïi máng vµ trong. §é dµy cïi 2,7mm, tûlÖ cïi/ qu¶ ®¹t 31%, chØ gÇn b»ng nöa so víi çc gièng trong nhãm nh·n cïi. Hµm l−îng®−êng tæng sè trong qu¶ thÊp (11,7%), trong khi ®ã çc gièng thuéc nhãm nh· cïi lu«n lính¬n 16,3%.

Gièng nh·n nµy th−êng ®−îc sÊy ®Ó lµm long nh·n. Ngoµi ra cã thÓ dïng h¹t ®Ó lµm gècghÐp cho c©y çc gièng nh·n thuéc nhãm nh·n cïi.

7. Nh·n thãcMét sè n¬i cßn gäi lµ nh·n tr¬, nh·n cá. Gièng nµy cã nh÷ng ®Æc tr−ng c¬ b¶n gièng nh·nn−íc. Träng l−îng qu¶ trung b×nh ®¹t 5,32g/ qu¶. Tû lÖ cïi/ qu¶ rÊt thÊp, chØ ®¹t 27,4%,trong khi träng l−îng h¹t/ qu¶ chiÕm 55%.

§©y lµ lo¹i nh·n cã phÈm chÊt thÊp trong sè çc gièng nh·n v× vËy gièng nµy ®ang ®−îc lo¹ibá dÇn trong çc v−ên hé. H¹t cã thÓ dïng lµm gèc ghÐp cho nh·n.

30

Çc gièng nh·n ®−îc trång nhiÒu ë nam bé

1. Nh·n tiªu da bßHay cßn gäi lµ nh·n Tiªu HuÕ. L¸ kÐp cã 10 - 13 l¸ chÐt, mót l¸ h¬i bÇu, mÐp l¸ h¬i gînsãng, phiÕn l¸ kh«ng ph¼ng, h¬i xo¾n, mÆt l¸ mµu xanh ®Ëm bãng. Qu¶ khi chÝn cã mµu vµngda bß sÉm h¬n. Träng l−îng qu¶ trung b×nh 10g/ qu¶. Qu¶ cã cïi dµy, h¹t nhá, r¸o n−íc.PhÇn ¨n ®−îc kho¶ng 60% träng l−îng qu¶. Vá h¹t kh«ng nøt. §é ngät võa ph¶i, Ýt th¬m,chñ yÕu dïng ®Ó ¨n t−¬i.

2. Nh·n xuång c¬m vµngGièng nh·n xuång ®· ®−îc chän läc gi÷ l¹i tõ hµng chôc n¨m nay, do h¹ng qu¶ cã h×nh gièngchiÕc xuång nªn gièng nµy cã tªn lµ nh·n xuång. Gièng nµy cã nguån gèc t¹i Bµ RÞa - VòngTµu trªn 40 n¨m cña v−ên «ng Phan V¨n Tø, hiÖn ®−îc trång nhiÒu t¹i çc tØnh Bµ RÞa - VòngTµu, TiÒn Giang, VÜnh Long.

Qu¶ trªn chïm to ®Òu, träng l−îng qu¶ 16-25g. phÇn ¨n ®−îc 60-70%, ®é Brix 21-24%, cïidµy, mµu vµng Ýt n−íc nh−ng ngät, thÞt qu¶ rÊt r¸o gißn, ngät, kh¸ th¬m dïng ®Ó ¨n t−¬i lµchÝnh.

3. Nh·n tiªn l¸ bÇuNguån gèc: c©y gieo h¹t trång tr−íc 1975 ë v−ên nhµ «ng Ph¹m V¨n ThuËn ë x· S¬n §Þnh,huyÖn Chî L¸ch tØnh BÕn Tre. HiÖn nay gièng nµy rÊt ®−îc chó ý ph¸t triÓn nhÊt lµ ë çc tØnhBÕn Tre, TiÒn Giang, VÜnh Long... C©y sinh tr−ëng rÊt m¹nh, tiÒm n¨ng n¨ng suÊt cao, c©y 4-5 tuæi cã thÓ ®¹t 90kg qu¶/c©y/ n¨m. Träng l−îng qu¶ trung b×nh 9-14g, vá qu¶ khi cßn nonmµu xanh, chÝn mµu vµng da bß, thÞt qu¶ dµy trung b×nh 5-6mm, phÇn ¨n ®−îc ®¹t 60-70%, vÞrÊt ngät ®é Brix 23-26%. Qu¶ cã cïi dµy nhiÒu n−íc, ngät th¬m. Chïm qu¶ ®Òu. Qu¶ dïng®Ó ¨n t−¬i lµ chñ yÕu.

4. Nh·n long§Æc ®iÓm; l¸ kÐp cã 6-9 l¸ chÐt, mót l¸ bÇu trßn, phiÕn l¸ dµy, cøng. KÝch th−íc l¸ lín, g©n l¸næi râ, l¸ mµu xanh, nh½n, biªn l¸ h¬i gîn sãng. Qu¶ cã träng l−îng trung b×nh 15g, vá qu¶mµu vµng s¸ng hoÆc vµng ngµ, cã ®−êng r¸p vá. H¹t mµu ®en ®a sè cã ®−êng nøt ë vá. Cïiqu¶ mÒm, máng, tû lÖ cïi kho¶ng 50%, nhiÒu n−íc, ¨n ngät vµ th¬m, Ýt dïng ®Ó ¨n t−¬i mµ ®ÓsÊy kh« lµ chÝnh.

Nh·n long cã vïng thÝch nghi réng cã diÖn tÝch vµ s¶n l−îng lín nhÊt trong çc gièng nh·n ëNam Bé. Ngoµi thu ho¹ch qu¶ chÝnh vô (th¸ng 6-8 d−¬ng lÞch) cßn cã qu¶ tr¸i vô (th¸ng 12®Õn th¸ng 1 d−¬ng lÞch).

31

5. Nh·n giång da bßTrång nhiÒu trªn ®Êt c¸t, trång ë huyÖn VÜnh Ch©u (tØnh Sãc Tr¨ng), Bµ RÞa - Vòng Tµu, TiÒnGiang, Minh H¶i. L¸ kÐp, cã 8-13 l¸ chÐt, hai bªn mÐp l¸ qu¨n xuèng d−íi mót l¸ bÇu, l¸ to,phÝa d−íi l¸ (l−ng l¸) cã mét líp l«ng nhung bao phñ. C©y mäc khoÎ.

Qu¶ chÝn vá cã mµu da bß hoÆc vµng s¸ng hay hång. Cïi dµy, dai, tû lÖ cïi 65%, Ýt th¬m.Träng l−îng qu¶ trung b×nh 16g. H¹t t−¬ng ®èi to, kh«ng nøt vá h¹t.Nh·n giång da bß tuy ¨nkh«ng ngon song cã −u ®iÓm thÝch nghi víi ®Êt xÊu, ®Êt cã ¶nh h−ëng mÆn.

32

Mét sè gièng nh·n nhËp néi cña Trung Quèc

Trong thêi gian qua, çc ®Þa ph−¬ng cã nhËp mét sè gièng nh·n cña Trung Quèc nh− §¹i ¤Viªn, Th¹ch HiÖp, Tr÷ L−¬ng. Mét sè ®Æc ®iÓm chÝnh cña çc gièng nµy lµ.

1. §¹i ¤ ViªnTrång phæ biÕn ë tØnh Qu¶ng §«ng, ®Æc biÖt ë vïng ®ång b»ng s«ng Chu, ngoµi ra cßn trångë Qu¶ng T©y vµ mét sè tØnh kh¸c.

§Æc ®iÓm chñ yÕu: c©y cao lín, mäc rÊt khoÎ, t¸n l¸ c©y h×nh m©m x«i, xoÌ réng, l¸ xanh®Ëm, ph¶n quang. L¸ cã 8-10 l¸ chÐt réng h×nh elip. Chïm qu¶ to, ph©n nh¸nh dµy, qu¶ trªnchïm ph©n bè dµy ®Òu. Qu¶ h×nh cÇu ®é lín kh¸ ®ång ®Òu. Träng l−îng qu¶ 12 - 16g, váqu¶ mµu vµng nh¹t, vá máng, cïi mµu tr¾ng s÷a, dµy 0,6 - 0,8cm, dÔ t¸ch h¹t, cïi nhiÒu n−íc,mÒm ngät võa. PhÈm chÊt qu¶ vµo lo¹i trung b×nh. H¹t to, h×nh trßn mµu n©u ®en. PhÇn ¨n®−îc 66-70%. Qu¶ chÝn vµo ®Çu vµ gi÷a th¸ng 8.

Gièng §¹i ¤ Viªn cã tÝnh thÝch nghi khoÎ, sinh tr−ëng nhanh, s¶n l−îng cao vµ æn ®Þnh.Qu¶ to cïi dµy, phÇn ¨n ®−îc cã tû lÖ cao, song phÈm chÊt h−¬ng vÞ trung b×nh, lµ gièng chÝnhvô dïng ¨n t−¬i vµ lµm ®å hép.

H¹t to, ®Çy ®Æn gieo h¹t tû lÖ thµnh c©y cao, sinh tr−ëng nhanh, th−êng dïng lµm gãc ghÐpcho nh·n.

2. Th¹ch HiÖpTrång nhiÒu ë vïng ®ång b»ng s«ng Chu, tØnh Qu¶ng §«ng - Trung Quèc. Ngoµi ra cßntrång nhiÒu ë mét sè huyÖn thuéc tØnh Qu¶ng T©y.

§Æc ®iÓm chñ yÕu: c©y mäc khoÎ, t¸n xoÌ, réng h×nh b¸n cÇu, l¸ mµu xanh ®Ëm, cã 8-10 l¸chÐt, ®é lín trung b×nh, h×nh ªlip h¬i dµi, biªn l¸ gîn sãng. Chïm hoa vµo lo¹i trung b×nh,chïm qu¶ nÆng 300-400g, ®é lín qu¶ ®ång ®Òu. Qu¶ h×nh trßn dÑp, h¬i lÖch, nÆng 7-9g. Váqu¶ mµu vµng n©u hoÆc vµng n©u pha mµu xanh nh¹t, vá dµy. Cïi cã mµu tr¾ng s÷a hay hanhvµng mµu ®ôc, dµy kho¶ng 0,5cm. ¡n ngät s¾c, th¬m. PhÈm chÊt qu¶ rÊt kh¸, h¹t bÐ, h×nhtrßn dÑt, mµu n©u ®á. PhÇn ¨n ®−îc 65-68%. Qu¶ chÝn vµo ®Çu vµ gi÷a th¸ng 8.

§é lín qu¶ nh·n Th¹ch HiÖp vµo lo¹i trung b×nh, thÞt qu¶ dµy, h¹t bÐ, tû lÖ ¨n ®−îc cao, cïigißn, ngät ®Ëm, th¬m, lµ gièng nh·n ngon cña tØnh Qu¶ng §«ng, dïng ¨n t−¬i, lµm ®å hép,s¶n l−îng cao vµ æn ®Þnh.

3. Tr÷ L−¬ngNguyªn s¶n ë th«n Tr÷ L−¬ng, huyÖn Cao Ch©u tØnh Qu¶ng §«ng - Trung Quèc lµ gièng tètcã tiÕng vµ ®−îc trång nhiÒu vïng ë tØnh Qu¶ng §«ng. N¨m 1992 ®−îc huy ch−¬ng vµng ëtriÓn l·m n«ng nghiÖp toµn quèc lÇn thø 1.

Nh·n Tr÷ L−¬ng cã t¸n c©y trung b×nh, h×nh m©m x«i, ph©n cµnh nhiÒu. Kho¶ng çch gi÷açc ®èt trªn cµnh ng¾n, l¸ xanh ®Ëm. Cã 6-8 l¸ chÐt, ®é lín cña l¸ trung b×nh, h×nh trøng h¬idµi. Chïm qu¶ t−¬ng ®èi lín. Qu¶ h×nh trßn dÑt, to ®Òu, nÆng trung b×nh 12g. Vá qu¶ mµuvµng n©u, cïi qu¶ mµu tr¾ng s÷a. Cïi dµy 0,65 - 0,75cm, dÔ t¸ch khái h¹t, gißn, Ýt n−íc, ¨n

33

ngät, thanh. Tæng chÊt tan 21%, ®−êng tæng sè 18,6%, ®é axit 0,1%, vitamin C 50mg/100mldÞch n−íc qu¶. C©y ra hoa vµo cuèi th¸ng 4. Qu¶ chÝn vµo gi÷a th¸ng 8, n¨ng suÊt cao. Qu¶dïng ®Ó ¨n t−¬i vµ chÕ biÕn.

34

Mét sè gièng nh·n ngon cña th¸i lan

Theo Pairoj Polprasid n¨m 1987, Th¸i Lan cã 20.300 ha nh·n, n¨ng suÊt b×nh qu©n 3,1 tÊn/ha. D−íi ®©y lµ mét sè gièng nh·n ®−îc d©n Th¸i Lan thÝch trång nhÊt:

1. DawLµ gièng chÝn sím nhÊt nªn ®−îc d©n Th¸i Lan −a trång. Qu¶ to, h¹t to, vá máng mµu vµngnh¹t, cïi dµy, gißn, ngät vµ th¬m. Ýt ra qu¶ çch n¨m. Cã nh−îc ®iÓm lµ qu¶ chÝn ®Ó l©u trªnc©y h¹t cã thÓ mäc mÇm.

2. ChampooQu¶ to, h¹t bÐ, cã phÈm chÊt tèt, thÝch hîp ®Ó ¨n t−¬i (v× khi ®ãng hép cïi biÕn mµu hång),n¨ng suÊt cao nh−ng cã hiÖn t−îng çch n¨m.

3. HaewQu¶ to, b×nh qu©n 18-20g, vá dµy mµu vµng nh¹t, cïi dµy, ngät vµ th¬m. Qu¶ chÝn vµo th¸ng7 ®Ó chÝn c©y qu¶ cµng th¬m ngon. Cuèng chïm qu¶ h¬i cøng nªn khã ®ãng vµo bao. Nh·nHaew ®ãng hép kh¸ tèt. Nh−îc ®iÓm cã hiÖn t−îng çch n¨m.

4. Biew - KiewLµ gièng nh·n ®−îc Th¸i Lan −a chuéng nhÊt. Vá qu¶ mµu xanh, qu¶ h¬i vÑo, cïi dµy, h¹tnhá. Cïi mµu vµng nh¹t, gißn, mïi vÞ th¬m ngon. Qu¶ chÝn muén vµo th¸ng 8. Tuy cã nhiÒu−u ®iÓm song gièng Biew - Kiew chËm cã qu¶ vµ cã hiÖn t−îng çch n¨m.

Çc gièng nh·n cña Th¸i Lan cho thu ho¹ch vµo th¸ng 6 ®Õn th¸ng 8.

35

Mét sè gièng nh·n ngon cña §µi Loan

§µi Loan cã h¬n 40 gièng nh·n, trong tæng sè 3 nhãm chÝn sím, chÝnh vô vµ chÝn muén.Nh÷ng gièng chñ yÕu gåm cã:

1. Nh·n trªn vá cã phÊnLµ gièng −u tó ®−îc trång nhiÒu ë §µi Loan, cã n¨ng suÊt cao dïng ®Ó ¨n t−¬i vµ chÕ biÕn.§é ®−êng trong qu¶ cao (260C Brix), nÆng trung b×nh 11.8g, ®é lín qu¶ ®ång ®Òu, khi chÝn vácã mµu vµng sÉm. ChÝn vµo trung tuÇn th¸ng 8. PhÇn ¨n ®−îc chiÕm 65-70%. Chïm qu¶ rÊtsai. Do ®iÒu kiÖn ®Þa lý cña vïng trång thÊy cã hai d¹ng qu¶ kh¸c nhau: trßn vµ dÑp.

2. Nh·n vá ®á§Æc ®iÓm næi râ lµ qu¶ cã mµu ®á sÉm. Träng l−îng qu¶ lín 11,1g. §é ®−êng 210 Brix, ¨nngät, h¬i gißn. N¨ng suÊt cao, ®−îc n«ng d©n −a trång. Thêi vô thu ho¹ch tõ gi÷a ®Õn cuèith¸ng 8.

3. Nh·n vá xanhQu¶ lóc chÝn cã mµu xanh vµng, ¨n rÊt ngät. §é ®−êng 210 Brix. Träng l−îng qu¶ trungb×nh 11,1g. N¨ng suÊt cao, søc sinh tr−ëng kÐm h¬n nh·n vá ®á. Thêi vô thu ho¹ch gi÷ath¸ng 8.

4. Nh·n th¸ng 10Thuéc nhãm nh·n chÝn muén. Qu¶ to, kho¶ng 81 qu¶ 1kg. Trªn chïm qu¶, lo¹i qu¶ lín vµqu¶ võa chiÕm gÇn 84%. Tû lÖ cïi chiÕm 64,5% träng l−îng qu¶. §é ®−êng cao - 20,20 Brix®Ó l©u trªn c©y vÉn gi÷ ®−îc ®é ngät. Ra hoa vµo th¸ng 7, qu¶ chÝn vµo cuèi th¸ng 9 ®Çuth¸ng 10. Do chÝn muén nªn gi¸ b¸n ®¾t gÊp 2-3 lÇn nh·n chÝnh vô. Cã nh−îc ®iÓm lµ tû lÖghÐp sèng thÊp, muèn më réng diÖn tÝch h¬i khã.

36

B¶ng 2: Tãm t¾t ®Æc ®iÓm qu¶ mét sè gièng nh·n trång ë ViÖt Nam, Trung Quèc vµ Th¸i Lan

N¬i trång Tªn gièng Thêi vô(th¸ng

Søc sinhtr−ëng

PhÈm chÊtqu¶

Trängl−îngqu¶ (g)

Tû lÖphÇn¨n®−îc%

TængchÊt tan

Cïi qu¶mµu s¾c

Mµu s¾cvá

®é lính¹t

®−êngtæng sè%

axit % VitaminCmg/100g

TÝnh æn®Þnh vÒthuho¹ch

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

ViÖt Nam

nh·n lång Gi÷a th 7 -cuèi th 8

KhoÎ RÊt ngon 11-12 62,7 Dµy,hanhvµng

Cã hiÖnt−îngc¸ch n¨m

nh·n cïi Gi÷a th 7 -cuèi th 8

KhoÎ Ngon 7-11 58,6 17,0 Nt

PhÝa b¾c

nh·n ®−êngphÌn

Gi÷a th 7 -cuèi th 8

Trungb×nh

Ngon, ngät®Ëm

7-12 60,0 24,0 Tr¾ngtrong

Nt

Nh·n tiªu da bß 10 58 22,4 Tr¾ng®ôc

Vµng dabß h¬isÉm

bÐ

Nh·n xuångc¬m vµng

Ngon, th¬m 16-25 60-70 21-22 Cïi dµy,vµng r¸o

Cho qu¶th−êngxuyªn

Nh·n tiªu l¸bÇu

Ngät, rÊtngon

9-14 60-70 23-26 Tr¸ng®ôc, r¸o

Vµng dabß

BÐ Cho qu¶th−êngxuyªn

PhÝa Nam

Nh·n long Th 6-8; 12-1 Ngät rÊtth¬m, ngon

10-16 51 23-25 Cïimáng,nhiÒun−íc,tr¾ng ®ôc

Vµngngµ

To

37

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

§¹i ¤ Viªn ®Çu, gi÷a th 8 KhoÎ Ngon 12-16 66-74 18,5 Tr¾ngnÕn, h¬itrong

Vµngnh¹t

To 13,5 0,75 61,7 Cho qu¶th−êngxuyªn

Th¹ch HiÖp Cuèi th 7 YÕu RÊt ngon,ngät

7-9 65-68 21-26 Tr¾ngs÷a, gißn

Vµngn©u

BÐ 22,6 0,12 71,1 Cho qu¶th−êngxuyªn

TrungQuèc

Tr÷ L−¬ng Gi÷a vµ cuèith 8

Trungb×nh

12 68,8 23,2 Tr¾ngs÷a, gißn

Vµngn©u

18,6 0,10 52 Cho qu¶th−êngxuyªn

Nh·n cã phÊn Gi÷a th 8 RÊt ngät 11,8 65-70 26, H¬i gißn VµngsÉm

Nh·n vá ®á Gi÷a vµ cuèith 8

Ngät 11,1 65,68 21 H¬i gißn Vµngn©u

Nh·n vá xanh Gi÷a th 8 YÕu 11,1 69,31 21 Gißn Vµngxanh

§µi Loan

Nh·n th¸ng 10 cuèi th 9 12,3 64,52 20,2

Daw Th 6-8 Ngon Cïi dµy,gßn

Máng,Vµngnh¹t

To Cho qu¶th−êngxuyªn

Chompoo Th 6-8 RÊt ngon Tr¾ngh¬i hång

Máng,Vµng

BÐ Cã hiÖnt−îngc¸ch n¨m

Th¸i Lan

Biew Kiew Th 6-8 RÊt ngon Cïi gßnvµngnh¹t,th¬m

Xanh bÐ bÐ Cã hiÖnt−îngc¸ch n¨m

38

Kü thuËt nh©n gièng

Çc vïng trång nh·n ë n−íc ta hiÖn nay ®ang ¸p dông ba ph−¬ng ph¸p nh©n gièng ®èi víinh·n lµ gieo h¹t, chiÕt cµnh vµ ghÐp nh·n.

Trong mÊy n¨m gÇn ®©y kü thuËt ghÐp nh·n ®· ®−îc hoµn thiÖn vµ ®−a ra s¶n xuÊt hµng chôcv¹n c©y gièng ®ñ tiªu chuÈn c©y con, t¨ng nhanh tèc ®é trång míi ë nhiÒu tØnh trong n−íc,gãp phÇn chuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång ë çc ®Þa ph−¬ng.

I. Ph−¬ng ph¸p gieo h¹t

§©y lµ ph−¬ng ph¸p truyÒn thèng kh¸ th«ng dông tr−íc ®©y ë çc vïng trång nh·n v× dÔ lµm,c©y cã bé rÔ kh¸ ph¸t triÓn, mäc khoÎ cã kh¶ n¨ng thÝch nghi réng, nhÊt lµ ë çc gß ®åi, miÒnnói thiÕu n−íc trong mïa kh«.

C©y gieo h¹t chËm ra hoa kÕt qu¶, th«ng th−êng ph¶i mÊt 4-5 n¨m, l¹i cã biÕn dÞ lín, c©y conkh«ng gi÷ ®−îc nh÷ng ®Æc tÝnh tèt ban ®Çu cña c©y mÑ nªn hiÖn nay ph−¬ng ph¸p gieo h¹t chØdïng lµm c©y gèc ghÐp ®Ó ghÐp nh·n.

II. ChiÕt cµnh

Khi kü thuËt ghÐp c©y ch−a thµnh c«ng th× ®©y lµ ph−¬ng ph¸p th«ng dông dïng ®Ó nh©ngièng nh·n ë çc ®Þa ph−¬ng. Ph−¬ng ph¸p nµy cã −u ®iÓm lµ gi÷ ®−îc çc ®Æc tÝnh tèt cñac©y mÑ. VÝ dô: vÒ n¨ng suÊt, vÒ phÈm chÊt qu¶... Trång b»ng cµnh chiÕt c©y cã t¸n thÊp (sovíi gieo h¹t), chãng ra qu¶. Nh−ng c©y nh·n chiÕt kh«ng cã rÔ çi nªn bé rÔ kh«ng ¨n s©u, do®ã kÐm chÞu h¹n, nhÊt lµ trång vµo nh÷ng vïng ®åi mïa kh« thiÕu n−íc.

Mét nh−îc ®iÓm kh¸c lµ hÖ sè nh©n gièng kh«ng cao, trªn mét c©y mÑ kh«ng thÓ cã nhiÒucµnh chiÕt ®−îc (c©y lín th× cã thÓ cung cÊp ®−îc vµi chôc cµnh chiÕt mµ th«i). Do ®ã muènmë réng s¶n xuÊt nhanh th× khã lßng ®¸p øng ®−îc viÖc cung cÊp c©y con.

Mét sè ®iÓm cÇn chó ý khi chiÕt cµnh ®Ó ®¶m b¶o cã c©y gièng tèt.

a) Chän c©y mÑ

C©y mÑ ph¶i cã n¨ng suÊt cao, æn ®Þnh qua çc n¨m (kh«ng cã qu¶ çch n¨m) phÈm chÊt tèt®−îc thÞ tr−êng −a chuéng. C©y mÑ kh«ng bÞ bÖnh, chän nh÷ng c©y ®ang ë ®é tuæi sung søc®Ó chiÕt (tõ 10 ®Õn 20 tuæi), nÕu mÑ c©y mÑ giµ th× khã ra rÔ.

b) Chän cµnh ®Ó chiÕt

Cµnh 2-4 tuæi cã ®−êng kÝnh 0,5-1,5cm. Cµnh khoÎ ë gi÷a t¸n, nh÷ng cµnh mäc ngoµi t¸n n¬icã nhiÒu ¸nh s¸ng. Kh«ng chiÕt cµnh v−ît, cµnh mäc trong t¸n c©y, cµnh yÕu vµ cµnh cã s©ubÖnh. Cµnh cã ®é dµi kho¶ng trªn 40 ®Õn 60cm, çch gèc kho¶ng 30cm cã ch¹c ®«i hoÆcch¹c ba cµng tèt.

c) Thêi vô chiÕt

ë çc tØnh miÒn b¾c: vô xu©n th¸ng 2-3-4

vô thu th¸ng 8-9

39

d) §Êt ®Ó bã bÇu

Dïng ®Êt võên hoÆc ®Êt bïn ao ph¬i kh« ®Ëp nhá trén víi mïn c−a, trÊu bæi, r¬m r¸c môc rÔbÌo t©y, x¬ dõa... Tû lÖ hçn hîp gåm 2/3 ®Êt +1/3 lµ mét trong çc nguyªn liÖu kÓ trªn. Hçnhîp trªn ®−îc t−íi n−íc Èm ®Õn 70% ®é Èm ®Êt b·o hoµ (®Êt cã thÓ vª thµnh con giun nh−ngn¾m chÆt n−íc kh«ng ch¶y ra tay lµ ®−îc)

Mét bÇu chiÕt cã ®−êng kÝnh 6-8 cm, träng l−îng bÇu 150-180 g, chiÒu cao bÇu 10-12cm.Kh«ng nªn lµm bÇu ®Êt qu¸ to, v× nh− vËy bÇu ®Êt dÔ mÊt n−íc, ®Êt phÝa ngoµi bÞ kh« cøng,chÆt bÝ c©y khã ra rÔ (h×nh 6)

H×nh 6. Ph−¬ng ph¸p chiÕt nh·n

A - khoanh vá; b- bÇu chiÕt; c- s¬ ®å cÊu t¹o bÇu chiÕt

§Ó t¨ng c−êng kh¶ n¨ng ra rÔ cã thÓ dïng çc chÊt kÝch thÝch sinh tr−ëng nh− IBA (Indolbutiric axit) hay NAA (α napthyl axetic axit). Cã thÓ pha thµnh n−íc råi trén víi nguyªn liÖubã bÇu hoÆc dïng dao s¹ch c¹o s¹ch líp nhùa kh« vÝt xung quanh vÕt c¾t mÐp khi khoanh vá,b«i dung dÞch chÊt ®iÒu tiÕt sinh tr−ëng lªn ®ã vµ sau ®ã bã bÇu chiÕt l¹i.

e) Kü thuËt chiÕt

Chän ngµy cã thêi tiÕt tèt (kh«ng m−a, kh«ng n¾ng g¾t) dïng dao s¾c c¾t vá çch gèc cµnh10-15cm, chiÒu dµi khoanh vá b»ng 1,5-2 lÇn ®−êng kÝnh gèc cµnh chiÕt (kho¶ng 2-3cm).Sau khi bãc líp vá ngoµi dïng dao c¹o s¹ch líp vá tr¾ng ®Õn líp gç. Dïng giÎ lau s¹ch vÕtc¾t. Nªn c¾t vµo buæi s¸ng, buæi chiÒu bã bÇu chiÕt. Dïng giÊy p«liªtylen (PE) bäc bÇu chiÕtvµ buéc kÝn hai ®Çu b»ng d©y mÒm vµ ch¾c sao cho bÇu chiÕt kh«ng bÞ xoay trßn xung quanhcµnh chiÕt vµ bÇu chiÕt khái bÞ mÊt n−íc.

40

Sau tõ 60 ®Õn 90 ngµy, tuú theo thêi vô chiÕt, rÔ sÏ mäc. Khi rÔ chuyÓn tõ mµu tr¾ng nânsang vµng ngµ h¬i xanh, r¶i kÝn bÇu chiÕt th× cã thÓ c−a cµnh chiÕt gi©m vµo v−ên −¬m.

Tr−íc khi h¹ bÇu chiÕt cÇn c¾t bít nh÷ng cµnh l¸ r−êm rµ, l¸ bÞ s©u nÕu cã, l¸ non.

f) G¬ cµnh chiÕt

Sau khi chiÕt ®−îc 2,5 ®Õn 3 th¸ng, khi bÇu chiÕt ®· cã nhiÒu rÔ, rÔ æn ®Þnh, cã nhiÒu rÔ thøcÊp, rÔ ch©n chim th× cã thÓ c¾t ®em g¬. Tr−íc khi h¹ bÇu chiÕt cÇn c¾t bít mét sè cµnh l¸qu¸ dµy, chØ ®Ó l¹i mét sè cµnh l¸ cÇn thiÕt, ph©n lo¹i cµnh chiÕt theo ®é lín vµ ®é cao råi g¬vµo v−ên −¬m. Cã hai çch:

(1) Lµm luèng ë v−ên −¬m sau ®ã gi©m çc bÇu chiÕt ®· ra rÔ, mËt ®é gi©m 20 x 20 cm hoÆc30 x 30cm. Kh«ng nªn gi©m qu¸ dµy lµm rÔ vµ cµnh kh«ng ph¸t triÓn ®−îc vµ khi bøng ®emtrång sÏ khã kh¨n. Tr−íc khi h¹ bÇu ®em g¬ cÇn xÐ r¸ch tói ni l«ng, lÊp ®Êt çch cæ bÇu 3-5cm, t−íi ®Ém n−íc vµ t−íi −ít l¸, lµm giµn che bít ¸nh s¸ng tù nhiªn (50%), hµng ngµy t−íi2 lÇn. Sau 7-10 ngµy t−íi 1 ngµy 1 lÇn tuú theo ®é Èm ®Êt. §Õn ngµy thø 30 b¾t ®Çu t−íi thócph©n b»ng n−íc ph©n chuång ng©m pha lo·ng tû lÖ 1: 5, hoÆc ph©n kho¸ng nång ®é 0,5%, vµt¨ng dÇn lªn 1%. Chó ý phun thuèc trõ s©u, c¾t tØa t¹o h×nh, söa t¸n tr−íc khi ®em trång.

(2) §Ó gi¶n tiÖn h¬n vµ ®Ó khi ®¸nh ®i trång khái bÞ chét rÔ, ng−êi ta g¬ cµnh chiÕt vµo trongtói bÇu ni l«ng hay çc rä ®an b»ng tre tuú ®iÒu kiÖn cña tõng n¬i.

§Æt çc bÇu nµy vµo d−íi giµn che vµ ch¨m sãc t−íi n−íc, t−íi ph©n nh− ë çch 1.

Th«ng th−êng g¬ trong v−ên gi©m tõ 1 ®Õn 1,5 th¸ng lµ ®em ®i trång, lóc nµy bé rÔ bÇu chiÕt®· ph¸t triÓn hoµn chØnh vµ t−¬ng ®èi tû lÖ c©y chÕt khi trång ra v−ên s¶n xuÊt lµ thÊp nhÊt.

41

III. GhÐp nh·n

GhÐp nh·n lµ mét tiÕn bé kü thuËt trong nghÒ trång c©y ¨n qu¶ hiÖn ®ang ®−îc ¸p dông réngr·i trong s¶n xuÊt ë n−íc ta.

So víi c©y chiÕt cµnh, c©y nh·n ghÐp cã b« rÔ khoÎ h¬n. Nhê cã chän läc gèc ghÐp nªn c©ycã kh¶ n¨ng thÝch nghi víi ®iÒu kiÖn khÝ hËu ®Êt ®ai t¹i chç nh− chÞu óng, chÞu h¹n, chÞu chuamÆn... tèt h¬n, chèng chÞu ®−îc víi s©u bÖnh. HÖ sè nh©n gièng nhiÒu h¬n so víi chiÕt cµnhmµ kh«ng ¶nh h−ëng ®Õn c©y mÑ. Cã thÓ tho¶ m·n yªu cÇu s¶n xuÊt vÒ c©y gièng trong métthêi gian ng¾n víi sè l−îng lín vµ chÊt l−îng c©y gièng tèt.

So víi c©y gieo h¹t ngoµi nh÷ng −u ®iÓm ®· kÓ trªn ®©y, c©y nh·n ghÐp gi÷ nguyªn ®−îc çc®Æc tÝnh di truyÒn cña c©y mÑ nh− n¨ng suÊt cao, phÈm chÊt tèt, cßn c©y gieo h¹t th× cã biÕndÞ vµ ra qu¶ muén h¬n so víi c©y ghÐp. MÊy n¨m gÇn ®©y nhiÒu n¬i ®· trång nh·n ghÐp. Doc©y gièng tèt, ®−îc ch¨m sãc ®Çy ®ñ cã n¬i sau 2 n¨m trång c©y ®· ra hoa vµ cã qu¶.

1. Chän gèc ghÐp

ë miÒn B¾c: nh·n n−íc hoÆc nh·n thãc vµ mét sè gièng cã thÓ lÊy h¹t cña nã lµm gèc ghÐpcho nã.

ë miÒn Nam: nh·n long.

a) Gieo h¹t ®Ó lµm gèc ghÐp

Cã 2 çch : gieo h¹t −¬m c©y trªn luèng vµ −¬m c©y trong bÇu.

Gieo h¹t −¬m c©y trªn luèng

§Êt gieo h¹t ph¶i ®−îc cµy bõa kü ®¶m b¶o t¬i xèp, b»ng ph¼ng nhÆt s¹ch vá, bãn ph©nchuång 3-4 kg/m2 cho thªm Ýt l©n V¨n §iÓn. Luèng cÇn ®¶m b¶o b¶o tho¸t n−íc tèt trongmïa m−a, thuËn tiÖn ®i l¹i ch¨m sãc, luèng cao 10-15 cm, chiÒu réng 1,0-1,2 m, chiÒu dµiluèng tuú ®Þa thÕ cña v−ên.

H¹t lÊy trªn qu¶ thËt chÝn, cÇn xö lý ®Ó gieo ngay v× ®Ó l©u sÏ mÊt søc n¶y mÇm, sau hai tuÇnlÔ tû lÖ n¶y mÇm chØ cßn 5%.

NhiÖt ®é thÝch hîp cho h¹t n¶y mÇm lµ 250C, nhiÖt ®é cao h¬n 300C søc n¶y mÇm kÐm vµ caoh¬n n÷a (> 330C) h¹t mÊt søc n¶y mÇm.

Ng©m h¹t trong 1/2 ngµy vít ra, c¹o nóm ng©m vµo n−íc v«i trong sau 2-3 giê råi ñ vµo ®Êtçt Èm 3-4 ngµy, h¹t nhó mÇm b»ng h¹t ®Ëu t−¬ng th× ®em gieo. Kho¶ng çch gieo 12 x 6cm, kho¶ng 130-140 h¹t/m2. §Æt h¹t n»m ngang, tr¸nh ph¬i mÇm lªn trªn hoÆc xuèng d−íi.§é s©u lÊp h¹t 2-3cm. Th−êng xuyªn t−íi n−íc ®ñ Èm ®¶m b¶o ®é Èm ®Êt 70-80% ®é Èm b·ohoµ, gi÷ cho ®Êt t¬i xèp, diÖt cá d¹i, sau kho¶ng mét th¸ng bãn thóc cho c©y con b»ng n−ícph©n chuång pha lo·ng 1: 5-10 hay ph©n N víi nång ®é 1%. Chó ý phßng trõ s©u bÖnh kÞpthêi.

CÊy c©y (ra ng«i): sau 2,5-3 th¸ng c©y cao 12-15 cm ®em trång ra luèng −¬m kho¶ng çch35-40 cm theo h×nh nanh sÊu. Khi c©y cßn nhá nh·n thÝch bãng r©m, cã thÓ lµm giµn che.Sau khi gieo 8-12 th¸ng, chiÒu cao c©y ®¹t 60-80 cm, ®−êng kÝnh th©n ®¹t 0,6-0,8 cm lµ cã thÓb¾t ®Çu ghÐp ®−îc.

42

Gieo h¹t −¬m c©y trong bÇu

§©y lµ tiÕn bé kü thuËt ®ang ®−îc ¸p dông réng r·i trong s¶n xuÊt gièng c©y ¨n qu¶ nãi chungvµ nh·n nãi riªng. ¦¬m c©y trong bÇu cã nh÷ng −u ®iÓm:

- Ch¨m sãc vµ b¶o vÖ c©y con dÔ dµng thuËn lîi, tiÕt kiÖm ®−îc c«ng lao ®éng;

- Sö dông diÖn tÝch v−ên −¬m cao. Trªn diÖn tÝch 1m2 cã ®Æt ®−îc 20-24 bÇu ;

- §ì tèn c«ng ®¸nh bÇu khi ®em c©y con ®i trång vµ do ®ã kh«ng lµm tæn th−¬ng bé rÔ,nªn khi trång tû lÖ sèng cao; c©y ph¸t triÓn nhanh vµ khoÎ;

- Gi¶m ®−îc tû lÖ vì bÇu khi vËn chuyÓn ®i xa.

Çch lµm: dïng tói p«lyªtylen (PE) mµu ®en dµy 0,1mm cã ®−êng kÝnh 20cm, chiÒu cao25cm, ®¸y bÇu ®ôc lç ®Ó tr¸nh ®äng n−íc. ChÊt ®én bÇu gåm 2kg ®Êt mÆt 0,5 - 1,0kg ph©nchuång hoai + 20g supe l©n, ®−îc trén ®Òu. Tói bÇu ®Æt trªn nÒn ®Êt cao vµ phñ kÝn ®Êt ®Õn3/4 chiÒu cao, lµm giµn che. Cã thÓ gieo h¹t trùc tiÕp vµo bÇu ®Êt nh− gieo −¬m trªn luènghay còng cã thÓ cÊy c©y vµo bÇu sau khi c©y mäc cao 12 - 15cm.

Çc kh©u kü thuËt ch¨m sãc kh¸c ®−îc tiÕn hµnh ®Çy ®ñ nh− gieo h¹t trªn luèng.

2. Çc ph−¬ng ph¸p ghÐpCã thÓ ¸p dông nhiÒu ph−¬ng ph¸p ®Ó ghÐp nh·n nh− ghÐp cöa sæ (ghÐp m¾t), ghÐp m¾t nhácã gç, ghÐp th¸p, ghÐp chÎ bªn (h×nh 7a, 7b, 7c vµ 7d).

45

Tõ nh÷ng n¨m 1994 - 1995 trë ®i ViÖn nghiªn cøu Rau qu¶ ®· thö nghiÖm çc ph−¬ng ph¸pghÐp nh·n vµ ®· thu ®−îc mét sè kÕt qu¶ kh¶ quan, ®· nhËn thÊy:

- Víi ph−¬ng ph¸p ghÐp cöa sæ dÔ thao t¸c, tiÕt kiÖm ®−îc m¾t, nh−ng tû lÖ c©y cã m¾tsèng vµ c©y cã m¾t n¶y mÇm thÊp, mÇm mäc yÕu, tû lÖ c©y ®¹t tiªu chuÈn xuÊt v−êncòng thÊp. Víi ph−¬ng ph¸p nµy yªu cÇu gèc ghÐp ph¶i to h¬n, do ®ã l©u ®−îc ghÐpvµ m¾t ghÐp giµ h¬n.

- Ph−¬ng ph¸p ghÐp m¾t nhá cã gç tuy dÔ thao t¸c nh−ng tû lÖ sèng thÊp vµ tû lÖ c©yxuÊt v−ên còng thÊp.

- Ph−¬ng ph¸p ghÐp th¸p cã −u ®iÓm dÔ thao t¸c, mÇm mäc nhanh sau ghÐp, ®¹t ®−îc tûlÖ xuÊt v−ên cao, song khi ghÐp ph¶i chän sao cho ®é lín cña gèc ghÐp vµ cµnh ghÐpph¶i b»ng nhau, khi th¸p vµo nhau t−îng tÇng cña hai bªn ph¶i khÝt nhau, ®ßi hái küthuËt ghÐp vµ thao t¸c ph¶i thµnh th¹o. Mét nh−îc ®iÓm n÷a nÕu ghÐp kh«ng thµnhc«ng th× kh«ng ghÐp l¹i lÇn thø hai ®−îc n÷a.

- Ph−¬ng ph¸p ghÐp nªm cã nhiÒu −u ®iÓm nh−: cã thÓ ghÐp ®−îc ngay khi gèc ghÐp tõ8 ®Õn 12 th¸ng tuæi, ®−êng kÝnh gèc ghÐp míi chØ ®¹t 0,6 - 0,8cm (®−êng kÝnh gècghÐp nÕu lín h¬n th× cµng tèt). Víi ph−¬ng ph¸p ghÐp nªn tû lÖ c©y cã m¾t sèng, c©ycã m¾t n¶y mÇm ®¹t rÊt cao (70 - 90%) vµ c©y ®¹t tiªu chuÈn xuÊt v−ên sau 4 th¸ngcòng rÊt cao (> 70%). MÇm ghÐp ph¸t triÓn nhanh vµ khoÎ, ®é ®ång ®Òu cao, rót ng¾n®−îc chu kú s¶n xuÊt trong v−ên −¬m, do ®ã mang l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ cao, gi¶m ®−îcgi¸ thµnh c©y con.

Ph−¬ng ph¸p ghÐp nªm ®· trë thµnh ph−¬ng ph¸p nh©n gièng chñ yÕu víi nh·n tronghai n¨m 1996 - 1997 vµ çc n¨m sau. ViÖn Nghiªn cøu Rau qu¶ vµ çc trung t©mnghiªn cøu c©y ¨n qu¶ ®· cung cÊp hµng chôc v¹n gièng nh·n ®ñ tiªu chuÈn cho çcc¬ së s¶n xuÊt.

3. Thêi vô ghÐpNh·n cã thÓ ghÐp ®−îc ë çc thêi vô kh¸c nhau. ë miÒn B¾c vô ®«ng (th¸ng 11, 12 vµ th¸ng1,2) tû lÖ ghÐp sèng rÊt thÊp. Vô hÌ, thu (th¸ng 7,8) do m−a nhiÒu, nhiÖt ®é cao nªn tû lÖghÐp sèng còng thÊp.

Thêi vô ghÐp nh·n thÝch hîp lµ: vô xu©n th¸ng 3,4; vô thu th¸ng 9,10.

4. Tuæi cµnh ghÐpTuú theo ph−¬ng ph¸p ghÐp vµ thêi vô ghÐp ®Ó chän çc lo¹i cµnh phï hîp nh»m ®¹t tû lÖghÐp sèng cao vµ tû lÖ c©y xuÊt v−ên cao.

Víi ghÐp nªm: çc lo¹i cµnh b¸nh tÎ 2-3 th¸ng tuæi hay 4-5 th¸ng tuæi.

Víi ph−¬ng ph¸p ghÐp cöa sæ: vô xu©n (th¸ng 3-4) dïng lo¹i cµnh 4-5 th¸ng tuæi, vô thu(th¸ng 9,10) chän cµnh 7-8 th¸ng tuæi.

5. ChÊt liÖu gi÷ Èm cho m¾t ghÐp vµ cµnh ghÐpDïng ni l«ng nhËp néi cã ®é dµy 5 micron thay thÕ d©y ni l«ng dµy tr−íc ®©y cho kÕt qu¶ tèt.§©y lµ vËt liÖu tù huû, sau khi ghÐp sèng, m¾t ghÐp cã thÓ chäc thñng líp ni l«ng máng ®Óchui ra, cã thÓ kh«ng cÇn th¸o d©y.

46

ThÝ nghiÖm víi hai lo¹i d©y buéc sau khi ghÐp cho thÊy2: Tû lÖ sèng cña c«ng thøc dïng d©ytù huû nhËp néi lµ 87,2%, cßn tû lÖ sèng cña c«ng thøc dïng d©y nil«ng dµy buéc kÝn vµ th¸osau 30 ngµy lµ 31,2% vµ sau 3 th¸ng çc sè liÖu t−¬ng øng lµ 62,7% vµ 6,2%.

HiÖn nay çc v−ên −¬m nh·n ®a sè ®Òu dïng nil«ng nhËp néi ®Ó buéc cho c©y con sau khighÐp.

Tuy nhiªn ®Ó ®¹t ®−îc tû lÖ c©y sèng cao, c©y con ®ñ tiªu chuÈn xuÊt v−ên nhiÒu cßn phôthuéc vµo viÖc ch¨m sãc gèc ghÐp cho vµ kü n¨ng thao t¸c cña ng−êi ghÐp.

6. Qu¶n lý v−ên c©y sau khi ghÐp

a) Më d©y

Sau khi ghÐp 20-30 ngµy, m« sÑo, ®· liÒn th× cã thÓ më d©y ghÐp. Tuy d©y nil«ng máng cãthÓ tù huû, song nÕu cã ®iÒu kiÖn më d©y cho c©y ghÐp th× tèt h¬n. NÕu ghÐp vµo çc th¸ngl¹nh cã thÓ më d©y muén h¬n trong kho¶ng 40-50 ngµy sau ghÐp.

b) C¾t ngän gèc ghÐp vµ ghÐp l¹i

¸p dông ®èi víi ph−¬ng ph¸p ghÐp cöa sæ, ghÐp m¾t cã gç. Sau khi th¸o d©y kho¶ng 1 tuÇnthÊy m¾t ghÐp cßn xanh chøng tá m¾t ghÐp sèng th× cÇn c¾t ngän. NÕu m¾t ghÐp bÞ kh« th×nªn ghÐp l¹i.

c) VÆt çc mÇm phô

C©y ghÐp sèng, mÇm trªn cµnh ghÐp bËt dËy, ®ång thêi çc mÇm ngñ ë gèc ghÐp còng n¶ythµnh mÇm. CÇn kÞp thêi vÆt bá ®Ó cho mÇm cµnh ghÐp ph¸t triÓn.

d) Bãn ph©n, xíi x¸o, trõ cá, t¹o h×nh

§Ó cho c©y con ph¸t triÓn, tèt cÇn bãn ph©n: dïng n−íc ph©n lîn, ph©n ñ pha lo·ng ®Ó t−íicho c©y mçi th¸ng 1 ®Õn 2 lÇn hoÆc cã thÓ dïng ph©n hçn hîp ®Ó t−íi cho c©y con.

NÕu lµm v−ên −¬m trªn luèng th× ph¶i chó ý xíi x¸o cho ®Êt tho¸ng vµ trõ cá d¹i. Khi cµnhghÐp mäc cao 30cm th× bÊm ngän ®Ó cho c©y ph©n cµnh.

f) Phßng trõ s©u bÖnh

C©y trång trong v−ên −¬m nÕu ph¸t hiÖn c©y tæ rång (bÖnh cïi nh·n) cÇn nhæ bá, ®em ®èt.Chó ý phßng trõ bä xÝt, Dipterex (0,3%) hay Sherpa (0,2 - 0,3%).

2 Trung t©m nghiªn cøu Rau qu¶ Xu©n Mai

47

Kü thuËt trång vµ ch¨m sãc

1. Chän c©y gièng

Ph¶i lµ c©y gièng tèt mang ®Æc tr−ng cña gièng theo yªu cÇu ®Æt ra cña chñ v−ên. Nh÷ngng−êi lµm v−ên cã kinh nghiÖm th× cã thÓ dùa vµo ®Æc tr−ng cña l¸ ®Ó chän. §Ó tr¸nh nhÇmlÉn nªn t×m ®Õn çc ®Þa chØ tin cËy nh− çc ViÖn Nghiªn cøu, çc trung t©m gièng c©y ¨n qu¶cña tØnh, çc V−ên −¬m gièng c©y ¨n qu¶ cña çc tËp ®oµn hay hîp t¸c x· kiÓu míi ®Ó chänmua c©y gièng... Ph¶i hÕt søc thËn träng trong kh©u chän c©y gièng v× ®Çu t− sau 3 ®Õn 4n¨m kh«ng cho qu¶ hay qu¶ chÊt l−îng l¹i kÐm th× g©y thiÖt h¹i kinh tÕ rÊt lín cho chñ v−ên

T×nh tr¹ng thÞ tr−êng gièng c©y ¨n qu¶ hiÖn nay lµ kh«ng qu¶n lý ®−îc ®óng lo¹i vµ chÊtl−îng c©y gièng. Mét sè v−ên −¬m t− nh©n kh«ng cã nguån gièng tèt (c©y mÑ) ®Ó lÊy m¾tghÐp còng b¸n nh·n ghÐp. Do ®ã ng−êi lµm v−ên ph¶i hÕt søc thËn träng trong viÖc chän c©ygièng ban ®Çu.

C©y gièng ph¶i ®óng gièng c©y yªu cÇu, khoÎ, mËp kh«ng mang mÇm mèng bÖnh, cã bé rÔkhoÎ, ®−êng kÝnh th©n c©y çch vÞ trÝ ghÐp 3cm ph¶i ®¹t 0,6cm trë lªn vµ chiÒu cao ph¶i trªn30cm lµ chÊp nhËn ®−îc.

2. MËt ®é vµ kho¶ng çch trång

§èi víi ®Êt tèt vïng ®ång b»ng trång víi kho¶ng çch 8 x 8m (160 c©y/ha), ®èi víi vïng ®åinói trång víi kho¶ng çch 7 x 7m hay 6 x 7m (200 - 235c©y/ha). Muèn sím cã thu ho¹ch caocã thÓ trång víi kho¶ng çch 8 x 5m (hµng çch hµng 8m, c©y çch c©y 5m) sau 7 - 10 n¨mtØa th−a c©y trªn hµng. Çch 1 c©y bá 1 c©y.

3. Lµm ®Êt, ®µo hè, bãn ph©n tèt

ë vïng ®ång b»ng nh÷ng n¬i ®Êt thÊp, tròng, mïa m−a hay bÞ ngËp cÇn ®µo m−¬ng, v−ît ®Êtlªn cao hoÆc ®¾p ô ®Ó tr¸nh ngËp óng.

Vïng gß ®åi, vïng nói thÊp cÇn thiÕt kÕ v−ên nh·n theo ®−êng ®ång mùc (h×nh 8) hay lµmbËc thang (h×nh 9). §Êt nói ®¸, nói ®Êt kh«ng liÒn kho¶nh th× ®µo hè vÈy ç.§Ó b¶o vÖ ®Êt,chèng xãi mßn trong mïa m−a cÇn trång thªm çc b¨ng ph©n xanh, ®µo r·nh ®Ó c¾t bít dßngch¶y vµ gi÷ n−íc.

Lµm ®Êt, ®µo hè, bãn ph©n lãt tèt nhÊt lµm tr−íc lóc trång mét th¸ng víi kÝch th−íc vµ l−îngph©n nh− sau:

§Êt ®ång b»ng (chiÒu réng x chiÒu s©u) : 60 x 30 - 50cm.

§Êt gß ®åi vµ miÒn nói: 80 - 100 x 60 - 100cm.

ë Trung Quèc thÝ nghiÖm trªn ®Êt ®åi feralit ®á n¨m 1962 - 1965 víi çc kÝch th−íc hè trångnh·n cho thÊy: C©y nh·n trång ë hè kÝch th−íc 1 x 1m l−îng sinh tr−ëng cña c©y t¨ng h¬ngÊp ®«i so víi c©y trång ë hè 1 x 0,3 - 0,5m vµ tõ ®ã ë vïng ®æi phæ biÕn hè trång cã ®−êngkÝnh 1m vµ ®é s©u tõ 0,6m ®Õn 1,0m

Ph©n bãn lãt cho mét hè 30 - 50kg ph©n chuång + 1,0 - 1,5kg supe l©n + 0,5kg v«i bét +0,5kg kali, trén ®Òu ph©n víi ®Êt, ph¸ thµnh hè (®Êt ®åi) vµ lÊp ®Êt.

48

H×nh 8a vµ b: Trång nh·n trªn ®Êt dèc theo ®−êng ®ång møc.Nh·n trång xen víi c©y l−¬ng thùc, c©y thùc phÈm

49

H×nh 8b: Nh·n trång xen víi lóa

H×nh 9. Trång nh·n ë ruéng bËc thang

50

4. Thêi vô trång

ë çc tØnh miÒn B¾c trång vµo vô xu©n th¸ng 2-3 lµ tèt nhÊt, vô thu tõ th¸ng 8-10. ë miÒnNam trång vµo ®Çu hoÆc cuèi mïa m−a. CÇn chó ý ®iÒu kiÖn khÝ hËu ë tõng tiÓu vïng sinhth¸i mµ xª dÞch thêi vô trång cho thÝch hîp.

Khi trång ®Æt c©y vµo chÝnh gi÷a hè, mÆt bÇu ngang víi mÆt hè, xÐ bá tói ni l«ng, dïng ch©ndËn chÆt ®Êt xung quanh bÇu. Sau ®ã ph¶i c¾m cäc chèng buéc gi©y cho giã ®ì lay, t−íi choc©y 1 thïng n−íc vµ tñ gèc.

5. Ch¨m sãc sau khi trång

Th¸ng ®Çu tiªn sau khi trång cÇn t−íi ®ñ n−íc, gi÷ Èm cho c©y. Trong tuÇn ®Çu tiªn t−íi choc©y tõ 1-2 lÇn vµo buæi s¸ng vµ chiÒu, mçi lÇn 1 x« n−íc. T−íi tõ tõ, tõ ngoµi vµo trong gècc©y, tr¸nh ®ãng v¸ng mÆt ®Êt. Sau ®ã çch 2-3 ngµy t−íi mét lÇn trong mét th¸ng ®Çu. Khic©y ®· håi phôc t−íi th−a h¬n. Sau trång 1 th¸ng nÕu c©y chÕt cÇn trång dÆm l¹i kÞp thêi.

TiÕn hµnh lµm cá, xíi x¸o t¹o ®é th«ng tho¸ng cho bé rÔ c©y, phun trång trõ s©u bÖnh, t¹oh×nh cho c©y, c¾t bá çc cµnh nh¸nh mäc kh«ng ®óng chç, çc cµnh kh« hÐo, vÆt bá çc mÇmtrªn gèc ghÐp.

6. Trång xen

Trong 3 - 4 n¨m ®Çu khi c©y ch−a giao t¸n nªn trång xen c©y hä ®Ëu (l¹c, ®Ëu xanh, ®Ëut−¬ng..), c©y ph©n xanh (cèt khÝ, çc lo¹i muång, ®Ëu mÌo...) ®Ó t¨ng thu nhËp, che phñ ®Êt,chèng xãi mßn vµ t¨ng ®é ph× cho ®Êt. Còng cã thÓ trång xen çc lo¹i rau mµu vµ c©y ¨n qu¶ng¾n ngµy nh− ®u ®ñ, chuèi..

7. Bãn ph©n

a) LiÒu l−îng vµ tû lÖ

Khi c©y cßn há (3-4 n¨m ®Çu ) cã thÓ dïng n−íc ph©n chuång pha lo·ng (tû lÖ 1:3) ®Ó t−íicho c©y. Çch 2-3 th¸ng t−íi 1 lÇn, mçi lÇn t−íi 5 10 lÝt n−íc ph©n cho mçi c©y hoÆc cã thÓthay thÕ 50-100g urª / c©y/ n¨m, c©y cµng lín, t¸n c©y cµng réng l−îng ph©n bãn cµng t¨ng.

Kinh nghiÖm cña Trung Quèc, ë v−ên nh·n cao s¶n 11-12 tÊn qu¶/ ha bãn 22,5 tÊn n−íc ph©nvµ 15 tÊn ph©n lîn phèi hîp víi 180kg urª + 225kg supe l©n + 300kg KCl cho 1ha.

Ph©n tÝch trong 1000kg qu¶ t−¬i, c©y lÊy ®i cña ®Êt 4,01 - 4,8kg N; 1,46 - 1,58 kg P2O5 vµ7,54 - 8,96kg K2O t−¬ng øng víi tû lÖ N: P : K lµ: 1:1,28 0,37 : 1,76 - 2,15. tõ nh÷ng kÕtqu¶ trªn ng−êi ta ®Ò nghÞ bãn cho v−ên nh·n cao s¶n lµ 2,7kg ure + 3,5 kg supe l©n + 3kg KClcho 1 c©y.

Së nghiªn cøu c©y ¨n qu¶ Phóc KiÕn nghiªn cøu tû lÖ bãn N : P : K cã hiÖu qu¶ tèt víi nh·nnhËn thÊy tû lÖ 1 : 0,5 : 1 hoÆc 1 : 1 : 2 lµ tèt nhÊt, s¶n l−îng t¨ng râ rÖt.

§èi chiÕu viÖc bãn ph©n cho nh·n ë ta, chóng t«i thÊy ng−êi n«ng d©n míi chó ý ®Õn N ch−aquan t©m ®Õn çc lo¹i ph©n kh¸c, liÒu l−îng còng cßn thÊp nªn ®· ¶nh h−ëng ®Õn n¨ng suÊtvµ chÊt l−îng nh·n.

51

b) Thêi kú bãn ph©n cho nh·n

- LÇn thø 1: bãn vµo ®Çu th¸ng 2, lóc c©y ph©n ho¸ mÇm hoa mçi c©y bãn 15-20 lÝtn−íc ph©n chuång pha lo·ng. Chñ yÕu lµ t¨ng c−êng nguån ®¹m phèi hîp víi l©n vµkali nh»m thóc ®Èy sù ph¸t triÓn çc giß hoa ®Ó cã nhiÒu chïm hoa trªn c©y vµ chïmhoa to. Chó ý kh«ng bãn ®¹m qu¸ nhiÒu ®Ó tr¸nh mäc çc cµnh v−ît.

- LÇn thø 2: bãn vµo cuèi th¸ng 3 ®Çu th¸ng 4 mçi c©y bãn 1-1,5kg ®¹m sulfat hoÆc0,5 - 0,7kg ure. Môc ®Ých ®Ó thóc cµnh mïa hÌ, ®ång thêi gióp chïm hoa ph¸t triÓntèt, cã t¸c dông rÊt râ ®Õn t¨ng kh¶ n¨ng ®Ëu qu¶.

- LÇn thø 3: bãn vµo cuèi th¸ng 6, môc ®Ých bãn thóc cho qu¶; bãn cho mçi c©y 1-1,5kg urª, 0,3 - 0,5kg sulfat kali, hoÆc bãn ph©n NPK hçn hîp 2-3kg. §ît bãn nµy cãý nghÜa víi s¶n l−îng qu¶ trong n¨m vµ chuÈn bÞ cho c©y cã ®iÒu kiÖn sinhtruëng ph¸ttriÓn tèt trong n¨m tíi.

- LÇn thø 4: ®Çu th¸ng 7 ®Õn th¸ng 8 vµo thêi kú qu¶ ph¸t triÓn nhanh. T−íi n−íc ph©nchuång pha lo·ng kho¶ng 50 lÝt vµ 0,3 - 0,5kg sulfat ®¹m + 5kg supe l©n + 0,5kgsulfat kali. §ît bãn nµy nh»m kh¾c phôc m©u thuÉn gi÷a yªu cÇu dinh d−ìng cña qu¶vµ ph¸t triÓn cña cµnh.

- LÇn thö 5: bãn sau lóc thu ho¹ch qu¶ vµo th¸ng 8-9. Bãn ph©n h÷u c¬ vµ ph©n v« c¬kÕt hîp c¶i t¹o ®Êt. Mçi gèc bãn 50-60kg ph©n chuång + 1kg sulfat N + 5kg supe l©n+ 0,5 sulfat kali nh»m phôc håi søc sinh tr−ëng cho c©y vµ båi d−ìng cµnh thu lµ cµnhmÑ cña n¨m sau.

Trong 5 lÇn bãn th× lÇn bãn tr−íc lóc ra hoa (vµo th¸ng 2) vµ lÇn bãn sau thu ho¹ch qu¶ lµ 2lÇn bãn quan träng nhÊt nh»m cung cÊp ®Çy ®ñ vµ kÞp thêi dinh d−ìng cho sù ph¸t triÓn hoa,qu¶ vµ cµnh cña c©y.

c) Ph−¬ng ph¸p bãn ph©n

Bãn ph©n s©u hay n«ng, bãn ë vÞ trÝ nµo lµ c¨n cø vµo sù ph©n bè cña bé rÔ. Bãn ph©n vµo n¬icã nhiÒu rÔ hót, th«ng th−êng lµ trong ph¹m vi h×nh chiÕu cña t¸n c©y vµ ë ®é s©u 30-50cm.

NÕu gÆp h¹n th× lÊy ph©n hoµ víi n−íc t−íi cho c©y. T−íi d−íi h×nh chiÕu cña t¸n c©y tõngoµi vµo trong çch gèc ®é 50-60cm. NÕu cã m−a chØ cÇn r¾c lªn mÆt ®Êt d−íi h×nh chiÕucña t¸n c©y lµ ®−îc.

Bãn ph©n h÷u c¬ b»ng çch ®µo r·nh theo h×nh chiÕu cña t¸n réng 30cm s©u 30-50cm, r¾cph©n xuèng vµ lÊp ®Êt. Bãn vµo thêi ®iÓm sau thu ho¹ch qu¶.

d) Bãn ph©n qua l¸

§Ó bæ sung dinh d−ìng kÞp thêi cho c©y cã thÓ dïng h×nh thøc bãn ph©n qua l¸. Dïng urª,biphotphat kali (KH2PO4) hay çc nguyªn tè vi l−îng nh− Bo, magiª, kÏm... Phun Bo vµo thêikú hoa në nh»m t¨ng c−êng kh¶ n¨ng thô phÊn thô tinh, lµm t¨ng tû lÖ ®Ëu qu¶. Çc lo¹i kh¸ccã t¸c dông thóc ®Èy qu¸ tr×nh ph¸t triÓn qu¶, gi¶m rông qu¶.

Bãn ph©n qua l¸ th−êng tiÕn hµnh vµo thêi kú qu¶ non (th¸ng 6-7) cho ®Õn lóc thu ho¹ch. CãthÓ phun 2-3 lÇn çch nhau 15 ngµy 1 lÇn.

Bãn ph©n qua l¸ (dung Bo) thêi kú hoa kh«ng ®−îc phèi hîp víi thuèc trõ s©u, cßn çc lo¹ikh¸c cã thÓ kÕt hîp ®−îc víi thuèc trõ s©u ®Ó phun trªn l¸.

52

8. T¹o h×nh vµ c¾t tØa

ViÖc t¹o h×nh vµ tØa cµnh cho c©y ¨n qu¶ nãi chung vµ c©y nh·n nãi riªng tõ tr−íc ®Õn naych−a ®−îc chó ý vµ coi träng. Thùc ra ®©y lµ mét biÖn ph¸p kü thuËt gãp phÇn n©ng cao n¨ngsuÊt vµ phÈm chÊt, kh¾c phôc hiÖn t−îng çch n¨m, kÐo dµi thêi gian thu ho¹ch vµ lµm t¨nghiÖu qu¶ kinh tÕ.

a) T¹o h×nh cho c©y con tr−íc khi cho qu¶

Víi c©y ghÐp thêi kú nµy kho¶ng tõ 3-4 n¨m. T¹o h×nh cho c©y con lóc nµy nh»m môc ®Ých®Ó c©y cã mét th©n chÝnh ch¾c ch¾n, mét khung t¸n v÷ng vµng vµ ph©n bè ®Òu trong kh«nggian trong ®ã th©n chÝnh, cµnh cÊp 1, cµnh cÊp 2, cÊp 3, vµ nh¸nh phèi hîp víi nhau mét çchhµi hoµ ®Ó tËn dông tèi ®a nguån n¨ng l−îng mÆt trêi vµ nguån dinh d−ìng lÊy tõ ®Êt nh»mcho qu¶ sím vµ cã s¶n l−îng cao.

§é cao cña th©n chÝnh vµ h×nh d¹ng cña t¸n c©y phô thuéc vµo gièng, ®Þa ®iÓm trång, ph−¬ngph¸p nh©n gièng, mËt ®é trång... mµ cã sù kh¸c nhau.

Th«ng th−êng víi c©y ghÐp th©n chÝnh cã thÓ cao tõ 40 ®Õn 100cm trªn ®ã gi÷ l¹i 3-4 cµnhcÊp 1 ph©n bè ®Òu ra çc phÝa vµ h×nh thµnh víi th©n chÝnh mét gãc kho¶ng 450 (h×nh 10 vµ11).

H×nh 10. Çc d¹ng t¸n cña c©y nh·n

A vµ D- d¹ng t¸n cã th©n chÝnh; B vµ C- d¹ng t¸n cã h×nh tim;E vµ F d¹ng t¸n chia thµnh tÇng

53

H×nh 11. T¹o h×nh cho nh·n

A- c©y con; B, C vµ D- c¾t cµnh t¹o h×nh ë n¨m thø 1,2, vµ 3

Trªn cµnh cÊp 1, ®Ó l¹i 2-3 cµnh cÊp 2. §é dµi mçi cµnh nµy ®é 30-35cm, nÕu dµi qu¸ th× c¾tbít, sau nµy ph¸t triÓn cµnh cÊp 3.. t¹o cho c©y cã mét t¸n h×nh cÇu hay h×nh b¸n cÇu. ViÖct¹o h×nh cho c©y thùc hiÖn tõ n¨m thø 2 trë ®i vµo tr−íc lóc mäc cµnh xu©n.

Víi c©y nh·n cßn bÐ trong nh÷ng n¨m ®Çu cã thÓ cã nhiÒu ®ît léc (cµnh): xu©n, hÌ, thu, ®«ng.

Trong çc th¸ng mïa hÌ do nhiÖt ®é cao, Èm ®é cao cã thÓ cã 2 ®ît cµnh hÌ. §ît cµnh hÌ thø2 mäc tiÕp trªn ®ît cµnh thø nhÊt. ë mçi ®ît cµnh cÇn c¾t bá çc cµnh yÕu, ng¾n hoÆc mäclén xén trong t¸n, hoÆc cµnh mäc qu¸ dµi, gi÷ ®é dµi trong kho¶ng 30cm ®æ l¹i. §ît cµnh thucña n¨m thø 3 rÊt quan träng, nã sÏ trë thµnh cµnh mÑ cña n¨m sau nªn cÇn ph¶i b¶o vÖ tèt vµlµm cho cµnh sung søc. Riªng cµnh mïa ®«ng th× nªn khèng chÕ v× trªn cµnh nµy kh«ng thÓcã sù ph©n ho¸ mÇm hoa.

C©y con ë trong v−ên ë n¨m thø 1-3 nÕu cã hoa còng nªn c¾t bá, tËp trung dinh d−ìng choc©y ®Ó c©y sím cã mét khung t¸n khoÎ m¹nh, sung søc, chuÈn bÞ cho mïa qu¶ sau.

b) C¾t tØa cho c©y ®· cã qu¶

Môc ®Ých, c¾t tØa ë thêi kú nµy lµ t¹o cho c©y khoÎ m¹nh, sung søc vµ båi d−ìng ®−îc nhiÒucµnh mÑ tèt. ViÖc c¾t tØa cã thÓ thùc hiÖn vµo mïa xu©n hÌ vµ thu. C¾t tØa mïa xu©n ®ångthêi víi tØa hoa víi çc cµnh mäc rËm r¹p, cµnh yÕu, cµnh mang s©u bÖnh, cµnh mäc lén xéntrong t¸n vµ nh÷ng cµnh xu©n qu¸ yÕu nh»m xóc tiÕn cµnh mïa hÌ.

54

C¾t tØa mïa hÌ vµo th¸ng 6-7 kÕt hîp víi tØa qu¶, c¾t bá nh÷ng cµnh mäc chôm, cµnh t¨m,cµnh bÖnh, chØ ®Ó l¹i trªn ®ã 1-2 cµnh hÌ. NÕu cµnh khoÎ th× ®Ó l¹i 3 cµnh hÌ. KÕt hîp bãnph©n t¹o ®iÒu kiÖn cho cµnh hÌ ®−îc hÌ. KÕt hîp bãn ph©n t¹o ®iÒu kiÖn cho cµnh hÌ ®−îcsung søc vµ sang n¨m sau cã thÓ trë thµnh cµnh mÑ tèt.

Sau khi thu ho¹ch qu¶ l¹i cã thªm mét lÇn c¾t tØa nhÑ kÕt hîp víi bãn ph©n nh»m xóc tiÕn ®îtcµnh thu trong n¨m.

Møc ®é c¾t tØa ë c©y nh·n cßn phô thuéc gièng, tuæi c©y, tr¹ng th¸i søc khoÎ cña c©y... ®Ó cãthÓ quyÕt ®Þnh c¾t ®au hay c¾t nhÑ. Gièng c©y mäc khoÎ, c©y sung søc, trång ë ®Êt tèt ph©nbãn, n−íc ®Çy ®ñ th× c¾t ®au, c¾t m¹nh, ng−îc l¹i trång ë ®Êt ®åi, thiÕu n−íc, c©y giµ yÕu,gièng sinh tr−ëng yÕu th× c¾t tØa nhÑ.

9. TØa hoa vµ tØa qu¶

V× sao ph¶i tØa hoa tØa qu¶? V× víi c©y nh·n −u thÕ ®Ønh sinh tr−ëng rÊt m¹nh. Chïm hoa ra ëngän cµnh mÑ sau ®ã në hoa vµ kÕt qu¶. Thêi kú cã qu¶ çc mÇm ë n¸ch cµnh qu¶ kh«ng dÔn¶y thµnh cµnh v× bÞ ¶nh h−ëng cña −u thÕ ®Ønh sinh tr−ëng. Vµ nÕu n¨m nµo ®−îc mïa qu¶th× nãi chung cµnh mïa hÌ, cµnh thu ra rÊt Ýt dÉn ®Õn n¨m sau rÊt Ýt hoa vµ qu¶, ®Êy lµ métnguyªn nh©n t¹o ra hiÖn t−îng qu¶ çch n¨m.

Kinh nghiÖm cña n«ng d©n vïng trång nh·n H−ng Yªn cho thÊy vµo mïa hoa vµ qu¶ cñanh·n tØa bít ®i mét sè chïm hoa vµ qu¶ trªn c©y th× trªn c©y cã qu¶ to ®Òu, l¹i cã nhiÒu cµnhhÌ vµ cµnh thu lµ cµnh mÑ cho n¨m sau.

Thùc chÊt lµ ®· ®iÒu chØnh mèi quan hÖ ph¸t triÓn −u thÕ ®Ønh vµ çc mÇm n¸ch cña nh·n, t¹ocho c©y võa cã sinh tr−ëng sinh thùc (cã hoa vµ cã qu¶) võa cã sinh tr−ëng sinh d−ìng (ra lécvµ cµnh). Çch lµm nh− sau:

a) TØa hoa

Thùc chÊt lµ tØa bá bít mét sè chïm hoa. Xin nªu mét sè kinh nghiÖm sau ®©y ®Ó çc chñv−ên cã thÓ tham kh¶o :

Thêi gian tØa hoa: thÝch hîp lµ vµo th¸ng 4 (tiÕt thanh minh - cèc vò) khi chïm hoa ®· ra dµi®é 12-15cm, nô hoa tr«ng ®· râ song ch−a në. NÕu bÎ chïm hoa ®i qu¸ sím th× kh«ng ph©nbiÖt ®−îc chïm hoa tèt xÊu, h¬n n÷a bÎ sím th× l¹i mäc chïm hoa ®ît 2, nÕu bÎ muén th× c©y®· tiªu hao rÊt nhiÒu dinh d−ìng kh«ng ®¹t ®−îc yªu cÇu cña tØa hoa. VËy cÇn c¨n cø vµo®iÒu kiÖn khÝ hËu vµ t×nh tr¹ng c©y ®Ó quyÕt ®Þnh bÎ hoa sím hay muén. Nãi chung n¨m®−îc mïa th× tØa muén, n¨m mÊt mïa th× tØa sím.

* VÞ trÝ bÎ chïm hoa: Xª dÞch ë vÞ trÝ tiÕp gi¸p cña 2 ®ît cµnh. BÎ cµnh sím vµo tiÕt thanhminh (®Çu th¸ng 4 d−¬ng lÞch) th× ë vÞ trÝ tiÕp gi¸p s©u xuèng 1-2 ®èt. BÎ muén h¬n vµo cuèith¸ng 4 d−¬ng lÞch th× chØ nªn bÎ ë vÞ trÝ tiÕp gi¸p gi÷a 2 ®ît cµnh. C©y khoÎ th× bÎ xuèng ëvÞ trÝ s©u h¬n, cßn c©y yÕu th× ë vÞ trÝ cao h¬n.

* TØa ®i bao nhiªu chïm hoa lµ võa ph¶i

C©y khoÎ ®iÒu kiÖn ch¨m sãc ®Çy ®ñ cã thÓ tØa bít 20-30% sè chïm hoa, nÕu c©y yÕu, ®iÒukiÖn ch¨m sãc qu¶n lý kÐm cã thÓ tØa ®Õn 50-70%.

* Trªn mét c©y th× tØa nh− thÕ nµo ?

- Trªn mét t¸n c©y gi÷ l¹i nh÷ng chïm hoa ë phÇn gi÷a vµ phÇn d−íi t¸n, tØa bá phÇntrªn t¸n.

55

- TØa bá nh÷ng chïm hoa ë ngoµi t¸n, gi÷ l¹i phÇn trong t¸n. Gi÷ l¹i çc chïm hoa todµi, bá chïm hoa nhá.

- TØa bá nh÷ng chïm hoa qu¸ lín ë nh÷ng ®Çu cµnh khoÎ v× ë nh÷ng chïm hoa nµy sèl−îng hoa tuy nhiÒu song hoa çi Ýt do ®ã sÏ Ýt qu¶. Gi÷ l¹i çc chïm hoa kÝch th−íctrung b×nh.

- TØa bá nh÷ng chïm hoa bÞ s©u bÖnh. NÕu trªn mét cµnh mÑ cã 2 chïm th× tØa bá mét.

b) TØa qu¶

TiÕn hµnh vµo sau khi rông qu¶ sinh lý ®· kÕt thóc, lóc nµy qu¶ ®· lín vµ b»ng h¹t ®Ët t−¬ng.Kho¶ng vµo ®Çu vµ gi÷a th¸ng 6. TØa nh÷ng qu¶ bÞ s©u bÖnh, qu¶ dÞ h×nh qu¶ ë ngän chïmqu¶. Chïm lín gi÷ l¹i kho¶ng 60-80 qu¶ non, chïm võa th× ®Ó l¹i 40-50 qu¶, chïm nhá chØ®Ó l¹i 20-30 qu¶.

10. Lång qu¶

Sau khi thô phÊn thô tinh xong, qu¶ ph¸t triÓn b»ng h¹t ng«. Ng−êi ta dïng lång tre, bao cãi,bao giÊy ni l«ng, mo cau ®ôc lç buéc lång tõng chïm qu¶ l¹i (Thanh Ho¸, Qu¶ng B×nh,Qu¶ng TrÞ, Thõa Thiªn HuÕ).

Lµm nh− vËy võa chèng ®−îc d¬i võa cho kÕt qu¶ tèt, lµ qu¶ to, ®Òu, cïi dµy h¬n, phÈm chÊtqu¶ h¬n h¼n qu¶ nh·n kh«ng ®−îc lång.

§©y lµ kinh nghiÖm cña n«ng d©n cÇn ®−îc chó ý ph©n tÝch vµ vËn dông.

ThÝ nghiÖm lång qu¶ nh·n ®· ®−îc thùc hiÖn ë ThÈm QuyÕn (Trung Quèc) víi gièng nh·nTr÷ l−¬ng trong 3 vô qu¶, dïng tói l−íi b»ng nhùa lµ tèt nhÊt ®Ó lång chïm qu¶ vµo gi÷a vµcuèi th¸ng 6 lóc qu¶ ph¸t triÓn vµ cã thÓ ph©n biÖt ®−îc qu¶ to, nhá.

KÕt qu¶ cho thÊy chïm cã lång qu¶ tû lÖ gi÷ ®−îc qu¶ trªn chïm t¨ng 65,7%, gi¶m tû lÖ nøtqu¶ 39,2% m· qu¶ ®Ñp mµu vµng s¸ng, vá tr¬n bãng, gi¸ trÞ th−ong phÈm t¨ng, t¨ng kh¶ n¨ngc¹nh tranh víi nh·n Th¸i Lan.

Thùc chÊt lµ khi lång qu¶ ®· t¹o ®−îc ®iÒu kiÖn th«ng tho¸ng, gi¶m ®−îc nhiÖt ®é lóc n¾ngg¾t buæi tr−a (nhiÖt ®é trong lång qu¶ gi¶m 0,2 - 1,50C) c¶n bít ¸nh n¾ng bøc x¹, gi¶m tû lÖn¸m qu¶, gi¶m ®−îc thiÖt h¹i do s©u bÖnh.

56

Phßng trõ s©u bÖnh

I. Çc lo¹i s©u chÝnh h¹i nh·n

1. Bä xÝtBä xÝt dïng vßi chÝch ®ät non, cuèng hoa vµ nh÷ng chïm qu¶ ch−a chÝn lµm cho ®ät vµ chïmhoa bÞ hÐo, qu¶ bÞ rông, qu¶ lín thèi dÉn tíi gi¶m s¶n l−îng vµ chÊt l−îng.

BiÖn ph¸p phßng trõ: th¸ng 12-1 b¾t bä xÝt qua ®«ng nh÷ng ®ªm tèi trêi, thêi tiÕt l¹nh, rungc©y cho bä xÝt r¬i rông xuèng ®Ó b¾t. Ng¾t ®èt çc l¸ cã æ trøng. Phun Dipterex (0,3%),Sherpa (0,2 - 0,3%), Trebon (0,15 - 0,2%)... lµm 2 ®ît: ®ît 1 vµo cuèi th¸ng 4 ®Ó tr¸nh g©yngé ®éc cho ng−êi, ®ît 2 phun vµ th¸ng 8-9 ®Ó diÖt bä xÝt tr−ëng thµnh.

2. S©u tiÖn th©n nh·nS©u th−êng g©y h¹i vµo vô xu©n - thu. Bé phËn bÞ h¹i lµ th©n c©y.

BiÖn ph¸p phßng trõ:

- Dïng gai m©y hay sîi thÐp cho vµo trong lç ngo¸y vµ kÐo s©u ra.

- B¬m Polytrin (0,2%), Sumicidin (0,2%) vµo çc vÕt ®ïn trªn th©n c©y hoÆc lÊy b«ngthÊm thuèc nhÐt vµo çc lç bÞ s©u ®ôc.

- Sau khi thu ho¹ch qu¶ c¾t tØa, vÖ sinh v−ên, dïng n−íc v«i ®Æc quÐt lªn gèc c©y ng¨nkh«ng cho s©u tr−ëng thµnh ®Î trøng vµo çc kÏ hë cña th©n c©y.

3. RÖp h¹i hoa qu¶ nonRÖp th−êng xuÊt hiÖn khi giß hoa v−¬n dµi ®Õn qu¶ non æn ®Þnh, mËt ®é cao, cã thÓ ®¹t tíivµi tr¨m con trªn mét cµnh. RÖp cã kÝch th−íc nhá 0,3-0,6 mm nªn rÊt khã ph¸t hiÖn. C©y bÞrÖp h¹i trong vßng 5-7 ngµy hoa qu¶ non rông hµng lo¹t.

BiÖn ph¸p phßng trõ: Dïng Sherpa (0,1-0,2 %), Trebon (0,1-0,2 % ) phun 2 lÇn. LÇn thõ 1 khiph¸t hiÖn, lÇn thø 2 phun vµo ®ît phun ®Çu 5 ngµy.

4. S©u ®ôc nân cµnh nh·nThêi ®iÓm g©y h¹i: Çc ®ît léc non, bé phËn bÞ h¹i lµ çc cµnh non.

BiÖn ph¸p phßng trõ: Phun Decis (0,2-0,3 %), Sherpa (0,2-0,3 %), Sumicidin (0,2-0,3 %) hoÆcPolytrin (0,2-0,3 %).... lµm 2 ®ît: ®ît 1 khi nhó léc, ®ît 2 sau ®ît mét 2 tuÇn.

5. C©u cÊu xanh h¹i nh·nS©u c¾n çc cµnh l¸ non khi trªn c©y xuÊt hiÖn çc ®ît léc non.

Phßng trõ: phun Shepa (0,2%), Polytrin (0,2%). Sumicidin (0,2%).. khi thÊy s©u xuÊt hiÖn.

57

6. Rèc, d¬i h¹i nh·nRèc gièng nh− con d¬i nh−ng to gÊp 4 lÇn. Ban ngµy chóng Èn nÊp trong bãng tèi, tèi bay ®ikiÕm måi. Rèc ph¸ h¹i m¹nh vµo kho¶ng 10 giê ®ªm ®Õn 4 giê s¸ng. Chóng ®i tõng ®µn ¨nqu¶ chÝn trªn c©y vµ g©y nhiÒu thiÖt h¹i cho nhµ v−ên.

BiÖn ph¸p phßng trõ: dïng ®Ìn th¾p s¸ng çc ngän c©y hay dïng tiÕng ®éng ®Ó xua ®uæi hoÆcche ch¾n c©y b»ng vã l−íi hay rµo b»ng cµnh tre.

II. Çc lo¹i bÖnh chÝnh

1. BÖnh mèc s−¬ng vµ s−¬ng maiKhi c©y b¾t ®Çu ra giß hoa (th¸ng 12-2) khÝ hËu miÒn B¾c th−êng Èm l¹nh, bÖnh mèc s−¬ngvµ s−¬ng mai ph¸t triÓn g©y h¹i nÆng cho çc chïm hoa, l¸, qu¶ non ¶nh h−ëng ®Õn ra hoa vµ®Ëu qu¶.

Phßng trõ:

- VÖ sinh ®ång ruéng, c¾t tØa c©y th«ng tho¸ng vµo mïa ®«ng.

- Dïng Boãc ®« (1%), Ri®omil - MZ (0,2%), Score (0,05%), Anvil (0,2%). Cã thÓdïng hçn hîp Ri®omil - MZ (0,2%) + Anvil (0,2%) ®Ó phun. Phun hai lÇn: lÇn thønhÊt khi cÊy giß, lÇn thø hai khi giß hoa në 5-7 ngµy.

- Chó ý: §©y lµ ®èi t−îng dÔ ph¸t sinh thµnh dÞch.

2. BÖnh tæ rång h¹i hoa(Cßn gäi bÖnh cïi nh·n, bÖnh hoa tre, chæi xÓ)

BÖnh xuÊt hiÖn ë chåi non, l¸, chïm hoa. BÖnh lµm chïm hoa sun l¹i kh«ng në ®−îc, hoa dÞd¹ng. BÖnh ë l¸ th× l¸ nhá l¹i, qu¨n, mÆt l¸ låi lâm kh«ng b»ng ph¼ng. ë v−ên −¬m chåi mäcthµnh chïm nh− kiÓu chæi xÓ.

HiÖn nay ch−a cã biÖn ph¸p phßng trõ h÷u hiÖu. §Ó ng¨n ngõa cÇn chän gèc ghÐp vµ cµnhghÐp trªn c©y mÑ kh«ng cã bÖnh ®Ó tr¸nh l©y lan. DiÖt çc m«i giíi truyÒn bÖnh. C¾t báchïm hoa, cµnh l¸ bÞ bªnh gom l¹i vµ ®èt ®Ó tr¸nh l©y lan.

3. BÖnh thèi rÔ, lë cæ rÔBé phËn bÞ h¹i lµ ë rÔ vµ cæ rÔ th−êng x¶y ra trong vô thu.

BiÖn ph¸p phßng trõ: xÎ r·nh chèng óng cho c©y, c¾t tØa cµnh l¸ ®Ó t¹o cho c©y thong tho¸ng,h¹n chÕ bít viÖc bãn ph©n t−íi n−íc. Kh¬i gèc vµ t−íi Bavistin (0,3%), Score (0,05%) vµogèc hai ®ît çch nhau 2-3 tuÇn.

Chó ý: bÖnh dÔ ph¸t sinh thµnh dÞch.

58

4. T¬ hång

T¬ hång thuéc hä Cuscutacese. ë n−íc ta t¬ hång th−êng g©y h¹i trªn nh·n, v¶i, cam, chanhvµ çc c©y xanh thµnh phè. Cã tr−êng hîp t¬ hång ph¸t triÓn phñ kÝn phÇn lín t¸n c©y nh·nlµm ¶nh h−ëng ®Õn qu¸ tr×nh quang hîp, do ®ã c©y thiÕu dinh d−ìng vµ chÕt.

Thêi ®iÓm t¬ hång g©y h¹i: quanh n¨m.

BiÖn ph¸p phßng trõ: dïng liÒm giËt ®øt çc d©y t¬ hång. Sau ®ã phun CuSO4 (1%) lªn toµnbé c©y.

5. BÖnh xÐm mÐp l¸, kh« ®Çu l¸, ®èm l¸§Ó phßng trõ çc bÖnh nµy cã thÓ dïng Zineb (0,4%), Viben C (0,3%), Score (0,05%),Dacomil (0,3%), Bavistin (03%).... phun khi xuÊt hiÖn bÖnh, lÇn hai phun çch lÇn ®Çu 2-3lÇn.

ViÖc phun thuèc trõ s©u bÖnh cã thÓ kÕt hîp víi ph©n bãn l¸ ®Ó gi¶m sè lÇn phun, gi¶m c«nglao ®éng.

59

Thu ho¹ch, b¶o qu¶n, chÕ biÕn

1. Thu ho¹ch

Qu¶ nh·n khi chÝn vá qu¶ chuyÓn tõ mµu n©u h¬i xanh sang mµu n©u s¸ng, vá qu¶ xï x× h¬idµy chuyÓn sang máng vµ nh½n. Qu¶ mÒm h¬n do cã n−íc, cïi cã vÞ th¬m, ngät, ®o b»ngchiÕt quang kÕ cã thÓ ®¹t 16-180 Brix. H¹t cã mµu n©u ®en.

ë c¸c tØnh miÒn b¾c mïa thu ho¹ch qu¶ tõ gi÷a th¸ng 7 ®Õn hÕt th¸ng 8 tuú theo gièng vµ ®Þa®iÓm trång b¾t ®Çu, mét sè gièng chÝn muén cã thÓ kÐo dµi ®Õn ®Çu th¸ng 9.

Nh·n lång, nh·n cïi chÝn sím, nh·n ®−êng phÌn chÝn muén h¬n. Cïng mét n¨m (1997) nh·ntrång ë V¨n ChÊn (Yªn B¸i) chÝn sím h¬n 1 tuÇn - 10 ngµy so víi Phè Lu - huyÖn B¶o Th¾ng(Lµo Cai).

ë miÒn nam mïa thu ho¹ch nh·n chÝnh vô lµ vµo th¸ng 6-8, víi gièng nh·n lång cßn cã qu¶tr¸i vô thu vµo th¸ng 12 - th¸ng 1 d−¬ng lÞch.

Nªn thu ho¹ch qu¶ vµo ngµy t¹nh r¸o, vµo buæi s¸ng hoÆc chiÒu, tr¸nh buæi tr−a lóc trêi n¾ngnãng. Nªn dïng kÐo c¾t, kh«ng nªn bÎ b»ng tay lµm x−íc cµnh ¶nh h−ëng ®Õn sù ph¸t triÓnvÒ sau nµy cña c©y.

VÞ trÝ c¾t chïm qu¶ lµ ë phÇn cuèi cña chïm qu¶, tèi ®a chØ c¾t thªm 1-2 l¸. Kh«ng nªn c¾thÕt chïm l¸ phÝa d−íi, v× lµm nh− thÕ sÏ bá mÊt c¸c mÇm ngñ phÝa d−íi chïm qu¶, lµm mÊthoÆc chËm kh¶ n¨ng n¶y léc cña cµnh thu (h×nh 12).

H×nh 12. VÞ trÝ c¾t chïm qu¶

60

Qu¶ sau h¸i ®−a vµo chç r©m m¸t, nÕu ch−a chuyÓn ®i kÞp th× nªn r¶i máng ra, kh«ng nªn xÕpthµnh ®èng qu¶ sÏ bÞ hÊp h¬i, chãng háng.

2. B¶o qu¶nMuèn b¶o qu¶n qu¶ nh·n ®−îc l©u, gi÷ ®−îc ngo¹i h×nh ®Ñp vµ phÈm chÊt t−¬i ngon cÇn chóý çc kh©u sau:

a) Ch¨m sãc c©y tr−íc lóc thu ho¹ch.

Tr−íc khi thu ho¹ch cÇn chó ý t−íi n−íc, bãn ph©n ®Çy ®ñ vµ phßng trõ s©u bÖnh kÞp thêi.Ngõng t−íi n−íc tr−íc lóc h¸i qu¶ mét tuÇn.

b) Chän gièng ®Ó b¶o qu¶n.

Nãi chung gièng nh·n cã vá dµy, cïi kh« cÊt gi÷ tèt h¬n so víi nh÷ng gièng máng vá, cïi−ít.

c) Chän thêi ®iÓm h¸i.

§Ó b¶o qu¶n ®−îc l©u cÇn h¸i ®óng ®é chÝn, kh«ng nªn ®Ó qu¶ chÝn trªn c©y råi míi h¸i, v×qu¶ sÏ nh¹t, ®é t−¬i ngon sÏ gi¶m do ®ã kh«ng gi÷ ®−îc phÈm chÊt cña gièng, mÆt kh¸c h¸iqu¸ ®é chÝn sÏ kh«ng gi÷ ®−îc l©u.

NÕu h¸i c¶ chïm cÇn tØa bá çc qu¶ cã vÕt s©u bÖnh, qu¶ nøt, qu¶ qu¸ nhá, qu¶ cã vÕt th−¬ngc¬ giíi tr−íc khi cho vµo sät hoÆc thïng çc t«ng, thïng gç ®Ó b¶o qu¶n.

d) Xö lý ho¸ chÊt ®Ó b¶o qu¶n.

Dïng Benlate víi nång ®é 0,1% nhóng qu¶ vµo dung dÞch råi vít ra, hong kh« ë n¬i r©m m¸tsau ®ã cho vµo tói giÊy, hép çc t«ng hoÆc sät tre, hßm gç th−a ®Ó b¶o qu¶n. Trong ®å ®ùngnªn lãt giÊy polyªtylen dµy 0,02mm ®Ó chèng Èm, mçi tói ®ùng 10-15kg qu¶, còng cã thÓchia thµnh tõng tói nhá, mçi tói ®ùng 1kg, 10-15 tói ®ãng trong mét hßm çc t«ng hay sät tre.

e) B¶o qu¶n l¹nh qu¶ t−¬i.

§Ó trong ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é 5-100C. NÕu ph¶i vËn chuyÓn ®Õn thÞ tr−êng tiªu thô th× cã thÓdïng xe l¹nh ®Ó ë nhiÖt ®é trªn 100C.

NÕu muèn gi÷ qu¶ l©u h¬n ®Ó chÕ biÕn th× nªn b¶o qu¶n trong ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é 3-50C, ®é Èmkh«ng khÝ trªn 90%. ë ®iÒu kiÖn nµy cã thÓ b¶o qu¶n trong 10-15 ngµy.

ChÕ biÕn ph¶i lµm nhanh vµ xong chØ trong thêi gian 4 tiÕng sau khi ra khái kho l¹nh th×kh«ng ¶nh h−ëng ®Õn chÊt l−îng ®å hép.

3. ChÕ biÕn

SÊy nh·n lµm long nh·n; lß sÊy, quy tr×nh sÊy nh·n gièng nh− sÊy v¶i (h×nh 13).

Th−êng th× gièng nh·n nµo còng ®Òu sÊy ®−îc, nh−ng ë miÒn B¾c gièng nh·n ®−êng phÌn vµnh·n n−íc lµm long nh·n tèt h¬n. ë miÒn Nam phÇn lín dïng gièng nh·n long ®Ó sÊy.

Qu¶ dïng lµm long ph¶i ®Ó thËt chÝn míi thu ho¹ch. Thêi gian tõ lóc h¸i qu¶ ®Õn lóc ®−a vµosÊy cµng ng¾n cµng tèt.

61

H×nh 13. Lß sÊy v¶i, nh·n

62

C¶i t¹o v−ên nh·n t¹p

I. Thùc tr¹ng v−ên nh·n cò vµ sù cÇn thiÕt ph¶i c¶i t¹o

Qua kh¶o s¸t v−ên nh·n ë çc tØnh miÒn B¾c3 thÊy r»ng ®a sè lµ nh÷ng v−ên t¹p diÖn tÝch tuylín nh−ng n¨ng suÊt vµ s¶n l−îng thÊp, hiÖu qu¶ kinh tÕ mang l¹i cho chñ v−ên kh«ng cao.Vô nh·n n¨m 1998, phÇn lín thu ho¹ch thÊp, cã v−ên thÊt thu hoµn toµn.

D−íi gãc nh×n khoa häc cña nghÒ lµm v−ên, thùc tr¹ng v−ên nh·n cò ë çc vïng nh− sau:

1) Gièng nh·n trång trong v−ên (v−ên nhµ, v−ên ®åi) ®Òu kh«ng ®−îc chän läc. Ng−êi trångtù trao ®æi c©y gièng cho nhau lµ chÝnh, vµ tõ c©y gièng ®ã çc hä tù gieo h¹t chiÕt cµnh nh©nra nhiÒu c©y kh¸c trong v−ên.

Mét sè chñ v−ên cã ®Çu t− vµo c©y trång, song l¹i gÆp ph¶i gièng kh«ng tèt hoÆc gièng rëm.

2) Trong v−ên nh·n phÇn lín lµ c©y gieo h¹t, mét sè Ýt lµ c©y chiÕt. C©y ghÐp rÊt Ýt. Cã v−ênhÇu nh− kh«ng cã c©y ghÐp. Tuæi c©y trong v−ên kh«ng ®ång ®Òu: cã c©y míi trång 5-7 tuæi,cã c©y 30-40 n¨m vµ cã nh÷ng c©y giµ 50-60 n¨m hay h¬n. V−ên trång qu¸ dµy, c©y lín chec©y bÐ. V× c©y nh·n ph¸t triÓn tù do, kh«ng ®−îc c¾t tØa, t¹o h×nh, söa cµnh nªn ®é th«ngtho¸ng trong v−ên kÐm.

T×nh tr¹ng trªn dÉn ®Õn qu¸ tr×nh quang hîp cña c©y kÐm, do ®ã ¶nh h−ëng ®Õn sinh tr−ëngph¸t triÓn b×nh th−êng cña c©y do ®ã n¨ng suÊt thÊp.

3) ViÖc tiÕn hµnh ch¨m sãc kh«ng ®ång bé, kh«ng ®Çy ®ñ vµ kh«ng kÞp thêi phßng trõ s©ubÖnh nªn cã ¶nh h−ëng rÊt lín tíi sinh tr−ëng, ra hoa, ®Ëu qu¶ vµ n¨ng suÊt cña c©y nh·n.

Trong nh÷ng viÖc cÇn ch¨m sãc cho c©y nh·n, çc hé gia ®×nh chØ míi chó träng tíi bãn bïnao, t−íi n−íc ph©n chuång, bãn Ýt ®¹m vµ phun mét ®«i lÇn thuèc b¶o vÖ thùc vËt cho c©y.Song kh«ng ph¶i çc hé cã trång nh·n ®Òu lµm. NhiÒu hé phã mÆc cho trêi, chØ chê thuho¹ch, ®−îc nhiÒu th× mõng ®−îc Ýt còng ®µnh chÞu.

Mét sè hé cã kinh nghiÖm, biÕt häc hái vµ cã tri thøc vÒ ch¨m sãc vµ th©m canh c©y nh·n,cßn phÇn lín Ýt nhiÒu hiÓu biÕt vÒ ®èi t−îng m×nh ®ang trång vµ hµng n¨m ®ang cho thuho¹ch.

4) ViÖc cung øng çc vËt t− cÇn thiÕt nh− ph©n bãn, chÊt kÝch thÝch sinh tr−ëng, thuèc ®Ëu hoaqu¶, thuèc trõ s©u bÖnh, dông cô lµm v−ên... cña çc c¬ quan dÞch vô n«ng nghiÖp cho n«ngd©n kh«ng ®−îc kÞp thêi. Kh«ng ®Çy ®ñ, thiÕu ®ång bé nªn còng cã phÇn trë ng¹i cho viÖcth©m canh c©y nh·n. Khi cÇn mua th× kh«ng cã hoÆc ph¶i ®i mua rÊt xa.

§Ó chøng minh cho nh÷ng ®iÒu nãi trªn, xin dÉn ra d−íi ®©y mét sè kÕt qu¶ ®iÒu tra ë 10 x·trång ë nh·n ë H−ng Yªn trong 2 n¨m 1997 - 19984.

Sè c©y nh·n trung b×nh 1 bé lµ: 17,4 c©y, sè c©y ë ®é tuæi cho thu ho¹ch: 11,9 c©y/ hé. S¶nl−îng trung b×nh tõ 1994 - 1998 cña 1 hé: 65kg; 70% sè c©y trong v−ên lµ c©y thùc sinh; 2/3sè c©y gåm c©y d−íi 10 tuæi ch−a æn ®Þnh vÒ n¨ng suÊt vµ trªn 40 tuæi lµ c©y giµ cçi. Nh−vËy s¶n l−îng thu ho¹ch trªn v−ên lµ do 1/3 sè c©y ®¶m nhiÖm; 1/5 sè c©y lµ nh·n n−íc, chÊtl−îng qu¶ vµ cã gi¸ trÞ kinh tÕ thÊp.

Do hiÖu qu¶ kinh tÕ cña c©y nh·n ®−a l¹i ch−a cao nªn çc hé ®Çu t− cho v−ên c©y thÊp,kh«ng c©n ®èi, møc ®Çu t− trung b×nh thÊp, kho¶ng 200 ngh×n ®ång/ v−ên. Çc biÖn ph¸p küthuËt thùc hiÖn kh«ng ®ång bé, hoÆc kh«ng kÞp thêi, hoÆc bá qua nhiÒu kh©u quan träng.

3 thÞ x· H−ng Yªn, x· §èc tÝn(Hµ T©y), thÞ x· Tuyªn Quang, S¬n Lavµ Yªn B¸i4 Trong "Dù ¸n x©y dùng m« h×nh th©m canh c©y nh·n". ViÖn NCRQ

63

Tõ thùc tr¹ng trªn ®©y ë çc vïng trång nh·n tËp trung cña çc tØnh miÒn B¾c cÇn thiÕt ph¶icã çc ch−¬ng tr×nh vµ dù ¸n c¶i t¹o v−ên nh·n t¹p. Nh»m môc ®Ých:

- Khai th¸c tèt tiÒm n¨ng khÝ hËu ®Êt ®ao lao ®éng s½n cã cña ®Þa ph−¬ng, ®Èy m¹nhth©m canh nghÒ trång nh·n ®Ó cã n¨ng suÊt cao h¬n, chÊt l−îng tèt h¬n, t¨ng thu nhËpcho ng−êi trång nh·n, gãp phÇn xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, tiÕn tíi lµm giµu trªn ®Êt ®ai hiÖncã cña m×nh.

- T¹o ra ®−îc mét s¶n phÈm hµng hãa cã chÊt l−îng cao cña vïng, cung cÊp cho thÞtr−êng trong n−íc vµ xuÊt khÈu cã tÝnh æn ®Þnh vµ cã søc c¹nh tranh ®Ó kh«ng ngõngph¸t triÓn.

- Thu hót thªm nhiÒu lao ®éng, t¹o c«ng ¨n viÖc lµm cho n«ng th«ng nhÊt lµ çc tØnh®ång b»ng s«ng Hång nh− H−ng Yªn, H¶i D−¬ng, Nam §Þnh, Th¸i B×nh, Hµ Nam, HµT©y... gãp phÇn c¶i thiÖn m«i sinh. Trång ®−îc nhiÒu nh·n ë ®©y cã nhiÒu ®iÒu lîi:võa lµ c©y kinh tÕ, võa lµ c©y rõng kh¸c nµo nh− ta trång rõng ë ®ång b»ng.

Khi cã ®Çu t− th©m canh (chØ trong 2 n¨m) ë H−ng Yªn cho thÊy:

- S¶n l−îng nh·n cña çc hé m« h×nh n¨m 1997 trung b×nh ®¹t 10,5 t¹ qu¶/v−ên, trong®ã sè thu tõ 1 tÊn - 1,8 tÊn qu¶ chiÕm 1/2. Sè hé cßn l¹i 8 t¹ qu¶ cao gÊp 20 lÇn s¶nl−îng trung b×nh cña 10 x·. So víi trung b×nh 3 n¨m tr−íc cña tõng hé s¶n l−îng t¨nglªn tõ 121,8 - 846%.

N¨m 1998, cã thÓ coi nh− n¨m mÊt mïa nh·n, s¶n l−îng trung b×nh cña mét sè x· träng ®iÓmchØ ®¹t kho¶ng 0,23 t¹ qu¶/ v−ên. Cã nh÷ng v−ên gÇn nh− mÊt tr¾ng, song s¶n l−îng trungb×nh cña çc hé m« h×nh vÉn gi÷ ®−îc 3,0 t¹ qu¶/ v−ên, tuy so víi n¨m 1997 chØ b»ng 1/3,nh−ng so víi çc x· cao gÊp h¬n chôc lÇn vµ nhê b¸n ®−îc gi¸ cao nªn thu nhËp b»ng tiÒn xÊpxØ n¨m 1997.

Cã thÓ thÊy viÖc ¸p dông çc biÖn ph¸p kü thuËt th©m canh ch¨m sãc nh·n b−íc ®Çu mang l¹ikÕt qu¶ kh¶ quan, ®−îc n«ng d©n cã v−ên nh·n nhiÖt liÖt h−ëng øng vµ mong muèn lµm theodù ¸n vµ c¶i t¹o v−ên cña m×nh.

Môc tiªu cña tØnh H−ng yªn lµ c¶i t¹o 3000ha v−ên t¹p hiÖu qu¶ thÊp. §Õn n¨m 2000 sÏ ®−adiÖn tÝch c©y ¨n qu¶ cña tØnh lªn 10.000ha. Träng t©m cÇn ®Çu t− gi¶i quyÕt lµ c¶i t¹o v−ênt¹p vµ x©y dùng v−ên gièng c©y.

64

II. Nh÷ng néi dung chñ yÕu trong c¶i t¹o v−ên nh·n t¹p

§iÓm thÊy rÊt râ khi ®i kh¶o s¸t v−ên nh·n ë çc vïng trång nh·n tËp trung lµ :

NhiÒu gièng trong mét v−ên, gièng kh«ng ®−îc chän läc, nhiÒu lo¹i tuæi c©y, nhiÒu h×nh thøcnh©n gièng (phÇn lín lµ gieo h¹t, chiÕt cµnh), c©y trång qu¸ dµy che phñ lÉn nhau thiÕu ¸nhs¸ng, ë chç ®Êt thÊp mïa m−a th× óng n−íc, chç ®Êt cao vïng gß ®åi th× kh« h¹n thiÕu n−íc,viÖc ch¨m bãn nh− bãn ph©n, c¾t tØa, xíi x¸o phßng trõ s©u bÖnh kh«ng ®−îc chó ý, kh«ngkÞp thêi, ng−êi lµm v−ên Ýt cã th«ng tin vÒ thÞ tr−êng, viÖc ®Çu t− ®Ó th©m canh v−ên nh·n cßnrÊt thÊp...

§Ó v−ên nh·n cña m×nh mang l¹i hiÖu qu¶ cao vµ æn ®Þnh n¨m sau cao h¬n n¨m tr−íc, cÇnchó ý mét sè ®iÓm sau:

1) Ph¶i võa c¶i t¹o võa th©mcanh. LÊy kÕt qu¶ th©m canh ®Ó ®Çu t− cho c¶i t¹o. ViÖc c¶i t¹ov−ên kh«ng nªn chÆt bá ®ång lo¹t, g©y x¸o trén qu¸ lín vÒ m«i tr−êng, m«i sinh.

2) Nh·n lµ mét qu¶ ®Æc s¶n, lµ mét thø hµng hãa nªn ph¶i cã thÞ tr−êng, ng−êi trång nh·n cÇnbiÕt ng−êi mua cÇn g×, cÇn vµo lóc nµo, lo¹i qu¶ nh− thÕ nµo th× b¸n cã gi¸. §©y lµ mét néidung võa kinh tÕ võa kü thuËt. Ph¶i cã kiÕn thøc vµ ph¶i biÕt vËn dông linh ho¹t. Nã còng lµmét trong nh÷ng néi dung cã ®Þnh h−íng vÒ c¶i t¹o çi v−ên t¹p cña m×nh.

3) Ph¶i cã vèn ®Ó ®Çu t− th©m canh vµ c¶i t¹o v−ên t¹p.

Néi dung vµ c«ng viÖc ®Ó c¶i t¹o v−ên t¹p

1. Lªn s¬ ®å: x¸c ®Þnh nh÷ng c©y nµo trong v−ên nªn chÆt bá, c©y nµo cÇn c¶i t¹o, c©y nµocÇn gi÷ l¹i t¨ng c−êng biÖn ph¸p th©m canh ®Ó thu ho¹ch ®−îc qu¶ trong n¨m, c©y nµo cÇn®èn tØa, vÞ trÝ trång míi...

2. C«ng t¸c chuÈn bÞ

a) Gièng; chän gièng cã phÈm chÊt ngon, gièng cã thêi vô chÝn sím muén kh¸c nhau ®Ó ®¶mb¶o æn ®Þnh thu nhËp cña v−ên dï cho thêi tiÕt cã kh¾c nghiÖt vµ thay ®æi tõng n¨m.

b) MÆt b»ng :

- NÕu ë ®ång b»ng ®Êt thÊp, tròng cÉn ®−îc ®æ ®Êt t«n cao hoÆc ®¾p ô ban ®Çu, sau ®æ®Êt thªm dÇn dÇn ®¶m b¶o cho v−ên kh«ng bÞ óng hoÆc ®äng n−íc qu¸ l©u trong mïam−a. Cã thÓ ®µo çc m−¬ng tiªu ®Ó h¹ mùc n−íc ngÇm.

- NÕu ë trung du vµ miÒn nói ®Êt cã ®é dèc th× ®µo çc m−¬ng ng¨n bít dßng ch¶y,trång c©y cèt khÝ phÝa trªn bê m−¬ng, hay trång døa ®Òu cã t¸c dông c¶n bít dßngch¶y vµ lµm ph©n xanh. NÕu ®Êt qu¸ dèc th× ph¶i san dÇn theo kiÓu ruéng bËc thang.

c) VËt t− thiÕt bÞ cho v−ên.

Çc lo¹i ph©n bãn NPK, ph©n vi l−îng, ph©n vi sinh, thuèc trõ s©u bÖnh, çc chÊt kÝch thÝchsinh tr−ëng, chÊt ®Ëu qu¶.

Çc lo¹i kÐo c¾t cµnh c−a, dao, b×nh phun thuèc trõ s©u, thïng g¸nh n−íc, giá sät thu qu¶,m¸y b¬m n−íc...

65

3. C«ng t¸c triÓn khai

a) Nh÷ng c©y cÇn chÆt bá: lµ nh÷ng c©y ®· giµ, kh«ng cßn kh¶ n¨ng cho qu¶ hoÆc cho qu¶kh«ng ®¸ng kÓ, nh÷ng c©y bÞ s©u bÖnh nÆng kh«ng cßn kh¶ n¨ng cøu ch÷a, ®Ó l¹i sÏ chiÕm®Êt nhiÒu. CÇn chÆt bá, ®µo bá hÕt gèc cò nhÆt hÕt rÔ xö lý ®Êt b»ng 5kg v«i bét, cuèc lËt ®Êt,ph¬i ¶i, 15-20 ngµy sau san b»ng. Cµnh l¸ bÞ bÖnh th× nªn gom ®èt.

b) Nh÷ng c©y cÇn c¶i t¹o:

Lµ nh÷ng c©y tuy mäc xanh tèt, hµng n¨m cã qu¶ nh−ng kÐm phÈm chÊt (qu¶ nhá, qu¶ Ýtngät...) hµng n¨m ra qu¶ nh−ng ®Ëu qu¶ Ýt... cÇn thay thÕ gièng míi. ViÖc nµy chØ ¸p dông®èi víi çc c©y cã ®é tuæi trªn d−íi 10 tuæi.

Çch lµm: c−a bá th©n chÝnh ë ®é cao so víi mÆt ®Êt 50-60cm vÕt c−a ph¶i gän kh«ng ®−îcx−íc. Bãn ph©n. Sau khi mÇm ngän bËt tõ gèc, chØ gi÷ l¹i 3-4 mÇm ph©n ®Òu theo çch−íng, çc mÇm nµy sau 8-10 th¸ng cã ®−êng kÝnh 0,8 - 1,2cm th× cã thÓ ghÐp gièng nh·nngon ®· ®−îc chän läc (h×nh 14).

c) Phôc håi l¹i søc sinh tr−ëng cho c©y b»ng ph−¬ng ph¸p ®èn ®au.

§èi víi nh÷ng c©y nh·n ngon, cã n¨ng suÊt cao, chÊt l−îng tèt nh−ng v× tuæi c©y ®· giµ, c−a®èn çc cµnh tõ ngoµi t¸n trë vµo chØ cßn ®Ó l¹i çc cµnh chÝnh cÊp 2,3. Lµm sau mïa thuho¹ch qu¶, t¨ng c−êng ph©n bãn, n−íc t−íi ®Ó n¨m sau c©y cã thÓ ra çc ®ît cµnh xu©n, hÌ,thu.

Phôc håi l¹i t¸n c©y nh− cò ®Ó n¨m sau n÷a cã thÓ cho qu¶.

H×nh 14. C−a ®èn c¶i t¹o nh·n giµ

66

Muèn ®−îc n¨ng suÊt cao, sau lóc ®èn phôc håi ph¶i chó ý ®Õn vÊn ®Ò dinh d−ìng, phßng trõs©u bÖnh cho c©y. Lµm sao cho cµnh hÌ, cµnh thu trªn c©y ra ®−îc nhiÒu vµ sung søc lµ ®iÒukiÖn ban ®Çu ®Ó cho c©y cho qu¶ nhiÒu ë n¨m sau. §Ó lµm ®−îc viÖc ®ã ngoµi viÖc bãn ph©nqua rÔ vµo tr−íc vµ sau çc ®ît léc cÇn bãn qua l¸ bæ sung dinh d−ìng cho c©y nh− Komix,Atonik... liÒu l−îng vµ nång ®é lµm theo chØ dÉn trªn nh·n s¶n phÈm.

d) C¾t tØa, ®èn nhÑ cho c©y: ¸p dông víi nh÷ng c©y nh·n ngon, ®ang cho qu¶ æn ®Þnh, cãn¨ng suÊt nh−ng t¸n l¸ qu¸ rËm r¹p, çc c©y trång qu¸ dµy, cµnh l¸ ®an xen nhau, ¶nh h−ëng®Õn quang hîp vµ sù th«ng tho¸ng cña c©y. C«ng viÖc sÏ ®−îc tiÕn hµnh sau khi thu ho¹chqu¶. Dïng kÐo c¾t bít çc cµnh giao nhau, çc cµnh yÕu, cµnh bÖnh, cµnh ®an xen nhau ëtrong t¸n, cµnh mäc v−ît, c¾t bít çc cµnh ë ngän phÇn ®Ønh t¸n... sao cho sau khi c¾t tØaxong nh×n vµo t¸n c©y ®−îc tho¸ng tõ trªn xuèng, tõ trong ra ngoµi, t¸n thÊp l¹i cã h×nh m©mx«i.

Sau khi c¾t tØa xong ph¶i bãn ph©n ngay. Dïng çc lo¹i ph©n cã hiÖu lùc nhanh nh− n−ícph©n chuång pha lo·ng tû lÖ 1 : 3 t−íi quanh gèc c©y d−íi h×nh chiÕu cña t¸n, t−íi kho¶ng 2-3 lÇn, mçi lÇn t−íi çch nhau 1 tuÇn vµ ph©n NPK hçn hîp thóc cho cµnh mïa thua ra sím vµsung søc lµ cµnh mÑ cho ®ît ra cµnh qu¶ vµo vô xu©n n¨m sau.

e) Trång míi:

NÕu trong v−ên cßn réng th× nªn trång míi bæ sung thªm gièng cã chÊt l−îng cao, phï hîpvíi ®iÒu kiÖn t¹i chç.

ViÖc ®µo hè, bãn ph©n lãt, thêi vô trång lµm theo néi dung ë phÇn kü thuËt trång trät.

Cã mét sè ng−êi rÊt thÝch, trång gièng míi nhÊt lµ gièng cña n−íc ngoµi.

Thùc tÕ ®· cho thÊy çc nhµ v−ên ë phÝa B¾c còng nh− phÝa nam ®· trång gièng cña TrungQuèc, Th¸i Lan mµ ch−a ®−îc kh¶o nghiÖm vµ kÕt luËn nªn ®· thÊt b¹i, g©y tæn thÊt vÒ kinhtÕ kh«ng nhá. V× vËy çc chñ v−ên cÇn hÕt søc chó ý vÊn ®Ò nµy.

67

kü thuËt th©m canh t¨ng n¨ng suÊt

cho c©y nh·n ®ang thêi kú cho qu¶

§Ó th©m canh t¨ng n¨ng suÊt vµ phÈm chÊt qu¶, ViÖn nghiªn cøu Rau qu¶ ®· phèi hîp víi SëKhoa häc C«ng nghÖ vµ M«i tr−êng tØnh H¶i H−ng triÓn khai dù ¸n th©m canh c©y nh·n H−ngYªn (1997 - 1998), kÕt qu¶ cña dù ¸n ®· ®−îc çc hé n«ng d©n tham gia kh¼ng ®Þnh lµ ®·mang l¹i lîi Ých kinh tÕ cao, vµ mong ®−îc dù ¸n më réng ®Ó nhiÒu ng−êi cïng ®−îc thamgia.

§©y lµ ®óc kÕt b−íc ®Çu cña hai n¨m thùc hiÖn dù ¸n, mong ®−îc b¹n ®äc cïng chóng t«i tiÕptôc thö nghiÖm vµ ®ãng gãp ý kiÕn bæ sung ®Ó cã ®−îc mét néi dung kü thuËt chuÈn x¸cnh»m n©ng cao h¬n n÷a hiÖu qu¶ cña ®Çu t− th©m canh.

I. Kü thuËt th©m canh c©y nh·n thêi kú tr−íc ra hoa - ®Ëu qu¶non

1. Bãn ph©n bæ sungTr−íc khi c©y ra hoa kho¶ng nöa th¸ng bãn ph©n bæ sung ®Ó t¨ng sinh tr−ëng cho giß hoa.

L−îng ph©n bãn cho c©y nh·n ë ®é tuæi 5-10 n¨m: 10kg NPK/ c©y, hoÆc 5kg ph©n l©n vi sinh+ 0,3 kg ®¹m + 0,3kg kali. Ph©n bãn ®−îc hoµ vµo n−íc vµ t−íi ®Òu xung quanh t¸n c©y hoÆcr¶i ®Òu quanh t¸n vµ lÊp mét líp ®Êt máng. TuyÖt ®èi kh«ng ®−îc xíi x¸o, cuèc trong t¸n c©y®Ó tr¸nh g©y tæn th−¬ng bé rÔ.

Cã thÓ sö dông n−íc ph©n chuång ng©m l©n ®Ó t−íi cho c©y tõ 2 ®Õn 3 lÇn, mçi lÇn çch nhau5 ngµy, mçi c©y tõ 5 ®Õn 7 g¸nh (1 n−íc ph©n ®Æc hoµ trong 3 n−íc l·).

Khi c©y ra hoa ®Ëu qu¶ non tuyÖt ®èi kh«ng tiÕn hµnh çc kh©u ch¨m sãc nh− xíi x¸o,bãn ph©n.

2. Chó ý hiÖn t−îng m−a axit h¹i hoa, qu¶ nonCã n¨m do Ýt m−a phïn, kh¶ n¨ng röa tr«i çc khÝ ®éc trong kh«ng khÝ kÐm (CO2, P2O5, SO2,H2S..) cã thÓ x¶y ra çc c¬n m−a mang nhiÒu t¹p chÊt bÈn trïng víi thêi gian ra hoa, ®Ëu qu¶cña c©y, g©y ®éc h¹i cho hoa vµ qu¶ non, dÉn tíi rông hoa, rông qu¶.

Çch ph¸t hiÖn: khi cã c¬n m−a rµo ®Çu tiªn cÇn høng n−íc b»ng chËu s¹ch ®Æt ë vÞ trÝ caotrªn nãc nhµ. NÕu thÊy n−íc bÈn, ®en, hoÆc h¬i bÈn, sö dông quú tÝm ®Ó x¸c ®Þnh. Quú tÝmng¶ sang mµu ®á lµ trong n−íc m−a cã hµm l−îng t¹p chÊt vµ axit. Mét çch kh¸c ®¬n gi¶nh¬n lµ ®æ mét chÐn n−íc chÌ ®Æc vµo chËu n−íc m−a, sau 5 ®Õn 10 phót nÕu cã nhiÒu t¹p chÊtvµ axit n−íc sÏ chuyÓn mµu ®en ®ôc.

Khi x¸c ®Þnh chÝnh x¸c cã m−a t¹p chÊt, axit cÇn ph¶i röa toµn bé hoa, l¸, qu¶, c©y vµ dïng cïnÐo rung cµnh c©y cho dãc n−íc, chó ý kh«ng xèi th¼ng n−íc vµo chïm hoa, qu¶ non.

68

3. Phßng trõ s©u bÖnh h¹i chÝnh

a) BÖnh h¹i hoa, qu¶ non

* Trong vô xu©n, nÕu Èm ®é kh«ng khÝ cao bÖnh h¹i hoa th−êng ph¸t triÓn m¹nh vµ lµm chohoa qu¶ bÞ háng.

* Ph¸t hiÖn: Th−êng ë ch©n giß hoa hoÆc cµnh nh¸nh cã çc chÊm ®en, n©u ®en nhá, sau líndÇn nèi víi nhau t¹o ra çc d¹ng kh«ng ®Þnh h×nh cã mµu ®en, h¬i lâm, cµnh hoa hÐo rò.

Sö dông: Ridomil ®Ó phun, nång ®é 0,2%, phun lµm hai lÇn. LÇn 1: khi giß hoa b¾t ®Çu nhó;lÇn 2 tr−íc khi hoa në 7 ®Õn 10 ngµy.

* Trong thêi gian c©y ra hoa, nhiÖt ®é Êm lªn cã thÓ gÆp nÊm phÊn tr¾ng h¹i hoa. Trªn chïmhoa cã çc vÕt x¸m nh¹t, trªn vÕt cã mét líp bôi phÊn tr¾ng, bÖnh th−êng ph¸t triÓn tõ trªnxuèng ch©n giß hoa, chïm hoa háng cã mµu x¸m tro, mèc tr¾ng.

Sö dông Anvil (0,2%) ®Ó phun: lÇn 1 khi bÖnh chím ph¸t; lÇn 2 sau lÇn 1 : 5 ngµy.

* Trªn v−ên c©y cã thÓ gÆp hiÖn t−îng nÊm bÖnh ph¸ rÔ c©y, lµm c©y bÞ vµng, l¸ rông vµ chÕt.Khi chím xuÊt hiÖn ph¶i dïng Ridomil 5G l−îng 150g/ c©y, r¾c ®Òu cho ®Êt lÊp hÕt thuèc.Xö lý c©y bÞ bÖnh cïng mét sè c©y xung quanh ®ã.

b) S©u h¹i hoa, qu¶ non

* RÖp h¹i qu¶: th−êng xuÊt hiÖn khi giß hoa v−¬n dµi ®Õn qu¶ non æn ®Þnh, cã mËt ®é cao, cãthÓ ®¹t tíi vµi tr¨m con/ cµnh, cã kÝch th−íc nhá 0,3 ®Õn 0,6mm nªn rÊt khã ph¸t hiÖn. C©y bÞrÖp h¹i trong vßng 5 ®Õn 7 ngµy hoa, qu¶ non rông hµng lo¹t.

Sö dông Sherpa (0,1 - 0,2%), Trebon (0,1 - 0,2%), phun 2 lÇn: lÇn 1 khi ph¸t hiÖn; lÇn 2 saulÇn 1 : 5 ngµy.

* Bä xÝt n©u: gÆp mïa ®«ng Êm bä xÝt cã thÓ sinh s¶n sím, t¹o ra çc løa bä xÝt non víi sèl−îng nhiÒu g©y h¹i hoa, qu¶ non. Sö dông thuèc nh− trªn ®Ó phßng trÞ.

* S©u ®o ¨n l¸: mïa ®«ng Êm sÏ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho s©u ®o xuÊt hiÖn sím. §Ó tr¸nhh¹i hoa qu¶ non chØ nªn dïng Sherpa vµ Trebon, nång ®é theo khuyÕn ço.

Chó ý: kh«ng sö dông çc thuèc Bi-58, Monitor, Bassa, Wofatox, Ofatox... lªn hoa, qu¶non.

4. Sö dông chÊt kÝch thÝch sinh tr−ëng1. Tr−íc khi ra hoa

Dïng Atonic hoÆc kÝch thÝch tè Thiªn N«ng (theo chØ dÉn trªn bao b×) phun cho giß hoa 2lÇn. LÇn 1 khi giß hoa míi nhó; lÇn 2 khi hoa në mét tuÇn. Cã thÓ kÕt hîp víi phun thuècs©u hoÆc bÖnh.

2) Qu¶ non cã ®−êng kÝnh 3 ®Õn 4mm. phun Atonic hoÆc kÝch ph¸t tè Thiªn N«ng mét lÇnvíi nång ®é b»ng 1/2 so víi chØ dÉn. LÇn phun nµy cã t¸c dông gi¶m rông qu¶ sinh lý, gi÷®−îc tèi ®a sè qu¶ trªn chïm hoa.

Chó ý: ViÖc sö dông çc chÊt kÝch thÝch, sinh tr−ëng cÇn tu©n thñ theo chØ dÉn, nÕu phun qu¸liÒu l−îng cã thÓ g©y sèc vµ hoa qu¶ rông, nÕu phun kh«ng ®ñ l−îng sÏ kh«ng cã t¸c dông.

69

II. KTTC. tõ cã qu¶ non ®Õn thu ho¹ch

1. Ch¨m sãc1) Bãn ph©n qua rÔ

- C¨n cø vµo ®é tuæi sè l−îng qu¶ trªn c©y mµ cã møc bãn thÝch hîp. Víi c©y 10 n¨mtuæi, n¨ng suÊt dù kiÕn thu ho¹ch 1 t¹ qu¶: bãn 0,5 - 0,8kg ®¹m + 1,0 - 1,5 kg kali +0,8 - 1kg l©n, bãn 3 lÇn. LÇn 1: khi qu¶ non cã ®−êng kÝnh b»ng h¹t ng«; lÇn 2: khiqu¶ non cã ®−êng kÝnh 0,5-0,6cm; lÇn 3: ®−êng kÝnh qu¶ 1-1,5cm. Ph©n ®−îc trén®Òu, hoµ n−íc t−íi xung quanh t¸n. Sè ph©n trªn cã thÓ hoµ trong 150-200 lÝt n−íc.

- Trong kho¶ng thêi gian gi÷a hai lÇn bãn ph©n cã thÓ dïng n−íc ph©n chuång ng©ml©n pha lo·ng tû lÖ 1 n−íc ph©n víi 7-10 n−íc l·, t−íi quanh gèc, ®Þnh kú 7-10 ngµyt−íi mét lÇn.

2) Bãn ph©n qua l¸

- Sö dông mét trong c¸c lo¹i ph©n bãn qua l¸ sau phun lªn l¸, qu¶, léc non: Komix,Bayfolan, Thiªn N«ng... phun theo chó dÉn trªn vá b×nh thuèc. Phun ®Þnh kú 10-12ngµy mét lÇn. Cã thÓ pha cïng víi thuèc s©u, bÖnh cho gi¶m c«ng phun thuèc.

- Phun NAA 0,025% (250ppm) ®Ó chèng rông qu¶ khi qu¶ b»ng h¹t ®ç xanh.

3) Mét sè biÖn ph¸p kh¸c

- NÕu bÞ kh« h¹n 5 ngµy ®Õn 1 tuÇn ph¶i t−íi n−íc cho c©y, n−íc ®−îc t−íi lªn cµnh l¸,th©n vµ t−íi xung quanh gèc. Cho tñ gèc gi÷ Èm sau t−íi.

- NÕu m−a to g©y ngËp óng côc bé, cÇn ph¶i kh¬i r·nh tho¸t n−íc. NÕu m−a dµi ngµycÇn cã biÖn ph¸p tiªu n−íc chñ ®éng.

- NÕu nghe ®µi th«ng b¸o cã giã m¹nh tõ cÊp 6 trë lªn ph¶i cã ph−¬ng ¸n chuÈn bÞ ®Òphßng chèng giã to, b·o.

2. Phßng trõ s©u bÖnh

- §èi víi rÖp, rÇy: sö dông Trebon 0,1%; Sherpa 0,%.

- Bä xÝt n©u, s©u m¸i ch×a: Sherpa 0,1%; Shezol 0,2%; Supracide 0,2%.

- Mét sè s©u ¨n l¸ c©u cÊu, vßi voi, ban miªu: Padan 0,1%; Sherpa 0,1%; Polytrin 0,2%.

- BÖnh xÐm mÐp l¸, kh« ®Çu l¸, ®èm ®en, ®èm n©u, kh« cµnh: Rhidomit MZ (0,1 -0,2%); Anvil (0,1 - 0,2%); Bayfidan 0,2%); Aliette (0,3%); Daconil (0,2%).

III. KTTC sau thu ho¹ch qu¶ (tõ th¸ng 8 ®Õn hÕt th¸ng 10)

1. C¾t tØa vµ vÖ sinh ®ång ruéngDo mét sè c©y trong v−ên kh«ng cho thu ho¹ch nªn nhiÒu gia ®×nh kh«ng lµm c«ng viÖc nµy.ViÖc c¾t tØa, vÖ sinh ®ång ruéng t¹o cho c©y cã bé t¸n th«ng tho¸ng, gi¶m kh¶ n¨ng tró ngôcña s©u, bÖnh, dinh d−ìng tËp trung nu«i cµnh léc thu. Lo¹i bá c¸c cµnh v« hiÖu, cµnh gÇm,cµnh v−ît, cµnh s©u bÖnh. C¾t tØa ®−îc lµm 2 ®ît:

70

- §ît 1: Cuèi th¸ng 8 ®Õn nöa th¸ng 9, chñ yÕu lo¹i bá cµnh la, cµnh v−ît, cµnh s©ubÖnh, gom r¸c ®èt hoÆc ch«n, quÐt v«i gèc, th©n, cµnh chÝnh.

- §ît 2: Nöa cuèi th¸ng 9 trªn çc c©y khoÎ cã tuæi kho¶ng trªn d−íi 10 n¨m vµ chñyÕu trªn léc thu, chØ ®Ó l¹i trªn mçi cµnh 1 ®Õn 2 léc thu to, khoÎ, sè cßn l¹i cÇn tØa báhÕt, môc ®Ých ®Ó tËp trung dinh d−ìng nu«i léc.

2. Bãn ph©n qua gèc vµ phun qua l¸Víi çc c©y nh·n cã ®é tuæi 10 n¨m trë lªn, cho thu trªn 5kg qu¶, cÇn bãn ®ñ ph©n qua gèccho c©y kÞp håi phôc vµ bËt léc thu. Cã thÓ bãn cho mçi c©y 50-100kg ph©n chuång hoaimôc, ®¹m ure 1-1,5kg; l©n supe 1,5 - 2,0kg; kali 1,5-2kg; hoÆc cã thÓ sö dông ph©n NPK tænghîp, t−íi n−íc ph©n chuång ng©m l©n pha lo·ng, bãn ®Êt phï sa, bïn ao.

Ph−¬ng ph¸p bãn: chiÕu mÐp t¸n ra 30cm ®µo r·nh 20cm x 20cm vßng quanh t¸n. Ph©n bãn®−îc trén ®Òu, r¶i xuèng r·nh vµ lÊp ®Êt l¹i. Cã thÓ hoµ ph©n trong n−íc ph©n chuång vµ t−íi®Òu quanh t¸n. §Êt phï sa, bïn ao cã thÓ ®æ mét líp dµy 5 ®Õn 7 cm çch gèc 1m, bïn aoph¶i ®Ó ¶i, ph¬i kh« ®Ëp nhá, bãn nh− ®Êt phï sa kh«ng nªn ®æ mét lóc qu¸ nhiÒu vµ qu¸ dµy.

§èi víi çc c©y kh«ng cho thu ho¹ch, l−îng ph©n ®¹m, kali cã thÓ gi¶m 1/2, l−îng ph©nchuång vµ l©n cã thÓ gi÷ nguyªn. NÕu cã ®iÒu kiÖn nªn bãn thªm phï sa, bïn ao.

Ph©n bãn l¸ ®−îc phun cho c©y 3 lÇn. LÇn 1: sau khi bãn ph©n xong, ®Ó hç trî cho léc thubËt; lÇn 2: khi léc thu dµi kho¶ng 5cm, lÇn 3 khi léc chuyÓn b¸nh tÎ. Cã thÓ sö dông çc lo¹iph©n qua l¸ nh− Bayflolan, orgamin, Fabela. Nång ®é, liÒu l−îng theo chØ dÉn trªn bao b×.

3. Phßng trõ s©u bÖnh h¹iMôc ®Ých: b¶o vÖ léc thu vµ gi¶m mËt ®é s©u bÖnh h¹i qua ®«ng, ng¨n chÆn tõ xa kh¶ n¨ngph¸t dÞch h¹i trong giai ®o¹n c©y ra hoa vµ ®Ëu qu¶ non.

§èi t−îng g©y h¹i chÝnh trªn léc thu lµ bä xÝt, rÇy, rÖp, ch©u chÊu, vßi voi, ban miªu. Cã thÓphun diÖt chóng b»ng çc thuèc Sherpa (0,2%), shezo (0,2%); Polytrin (0,2%), Trebon(0,2%), Supracide (0,2%). Phun lµm 2 lÇn, lÇn 1: khi c©y nhó léc; lÇn 2 léc ré.

Çc c«ng viÖc ch¨m sãc v−ên c©y kÕt thóc vµo cuèi th¸ng 10. Kh«ng chØ ®Þnh c«ng viÖc nµytrong th¸ng 11, th¸ng 12.

IV. KTTC tõ th¸ng 10 ®Õn th¸ng 12

1. C¾t tØa t¹o t¸n §©y lµ mét biÖn ph¸p rÊt cã ý nghÜa trong viÖc th©m canh c©y nh·n, hiÖn nay míi cã Ýt ng−êilµm v−ên nhËn thøc ®−îc vÊn ®Ò nµy, mµ míi chØ tËp trung vµo kh©u bãn ph©n vµ phßng trõs©u bÖnh.

ViÖc c¾t tØa nh·n nh»m ®Ó th©n cµnh l¸ trªn c©y ph©n bè ®Òu, th«ng tho¸ng, n©ng cao kh¶n¨ng quang hîp, tËp trung dinh d−ìng, gi¶m bít s©u bÖnh, chãng ra hoa kÕt qu¶, cho n¨ngsuÊt cao vµ cã nhiÖm kú kinh tÕ l©u dµi.

§èi t−îng c¾t bá: cµnh mäc qu¸ dµy trong t¸n, cµnh mäc lén xén chång lªn nhau, cµnh bÞbÖnh, cµnh kh«, cµnh v−ît.

71

Ph−¬ng ph¸p c¾t tØa chÝnh lµ tØa th−a vµ c¾t ng¾n bít.

Nh÷ng cµnh mäc qu¸ dµy, mäc chång lªn nhau, cµnh bÞ bÖnh, cµnh kh« th× dïng kÐo c¾t bátËn gèc. Víi nh÷ng cµnh v−ît cÇn h·m bít tèc ®é sinh tr−ëng th× c¾t bít phÝa ngän cµnh.Trªn nh÷ng cµnh cã léc thu cÇn c¾t tØa chØ ®Ó l¹i 1 ®Õn 2 léc thu to khoÎ, sè cßn l¹i tØa bá hÕt®Ó tËp trung dinh d−ìng nu«i léc.

ViÖc c¾t tØa thùc hiÖn sau khi thu qu¶ mét th¸ng. Còng cã thÓ c¾t tØa vµo mïa ®«ng tr−íc lócn¶y cµnh xu©n vµ ra hoa kÕt qu¶. Lóc nµy trªn c©y cã nhiÒu l¸ giµ s¾p rông, l−îng dinh d−ìngtrªn c©y rÊt tËp trung, cho nªn vµo mïa ®«ng nªn c¾t nhÑ, tËp trung chñ yÕu vµo c¾t tØa lécthu.

Khi c¾t tØa cÇn chó ý: C¾t tØa trong t¸n tr−íc, sau ®ã míi ra ngoµi t¸n, c¾t cµnh lín tr−íc,cµnh bÐ sau. Tr¸nh t¹o ra nh÷ng m¶ng trèng, lµm sao cho sù ph©n bè cµnh trªn t¸n c©y thËt®Òu. VÕt c¾t ngät tr¬n, kh«ng g©y s©y s¸t cµnh ®Ó tr¸nh sù x©m nhiÔm cña s©u bÖnh h¹i vµnªn c¾t vµo nh÷ng ngµy trêi n¾ng.

2. BiÖn ph¸p khèng chÕ cµnh léc ®«ng trªn nh·nLéc ®«ng th−êng mäc tõ th¸ng 11 trë ®i ®Õn th¸ng 12 trªn çc c©y míi trång hoÆc nh÷ng c©ycho qu¶ n¨m ®Çu. Nh÷ng c©y giµ th−êng Ýt cµnh ®«ng. Cµnh ®«ng ra nhiÒu sÏ tiªu hao mÊtnhiÒu dinh d−ìng vµ ¶nh h−ëng ®Õn viÖc ph©n ho¸ mÇm hoa, n¨m s¸u sÏ Ýt qu¶. Nªn khèngchÕ c©y ra léc ®«ng b»ng çch h¹n chÕ n−íc, chÊt dinh d−ìng, phun chÊt ®iÒu tiÕt sinh tr−ëng.

- Lóc léc ®«ng míi ra dµi 5-10cm dïng tay vÆt bá.

- Khi thÊy léc ®«ng ra dµi ®é 36cm, dïng cµy hoÆc cuèc lµm ®øt rÔ c©y trong khu vùch×nh chiÕu cña t¸n c©y, cuèc s©u tõ 20 ®Õn 30cm, hay cã thÓ ®µo mét r·nh s©u 30 ®Õn50cm lµm cho rÔ ®øt h¼n. Sau 1 ®Õn 2 tuÇn ®Êt ë r·nh se vµ kh« th× lÊp ®Êt l¹i nh− cò.Chó ý chÆt ®øt rÔ víi çc c©y kháe. Víi çc c©y giµ vµ yÕu th× kh«ng nªn ¸p dôngbiÖn ph¸p nµy.

- Mét biÖn ph¸p kh¸c lµ cã thÓ dïng chÊt ®iÒu tiÕt sinh tr−ëng nh− B9 hay Ethrel phun®Ó h¹n chÕ léc ®«ng ph¸t triÓn. Nång ®é Ethrel: 400-800ppm (hay pha víi nång ®é0,04 - 0,08%) chØ phun ë bé phËn l¸ non. Kh«ng ®−îc dïng víi l−îng qu¸ nhiÒu ¶nhh−ëng ®Õn çc l¸ giµ, khiÕn l¸ giµ bÞ vµng råi rông sím, ¶nh h−ëng ®Õn sinh tr−ëngcña c©y. Phun Ethrel 1-2 lÇn çch nhau 7-10 ngµy. Còng cã thÓ dïng urª víi nång ®é3% ®Ó phun cho c©y.

Chó ý: dïng toµn bé çc biÖn ph¸p ch¨m sãc kh¸c nh− bãn ph©n, t−íi n−íc, xíi x¸o...

3. Phßng trõ s©u bÖnhMôc ®Ých: b¶o vÖ léc thu vµ diÖt mÇm mèng s©u bÖnh h¹i qua ®«ng, ng¨n chÆn tõ xa kh¶ n¨ngph¸t sinh thµnh dÞch h¹i trong giai ®o¹n ra hoa.

- §èi víi nhãm s©u ¨n l¸ nh− ch©u chÊu, ban miªu, s©u rãm.. dïng Sumicidin (0,2%)Sherpa (0,2%); Polytrin (0,2%) phun khi thÊy s©u xuÊt hiÖn.

- §èi víi nhãm s©u chÝch hót nh− bä trÜ,bä xÝt, rÇy rÖp dïng trebon (0,2-0,3%)Sumicidin (0,2%) Sherpa (0,2%);.

- §èi víi s©u tiÖn vá nh·n: ®ôc g©n dïng decis Sumicidin (0,2%) Sherpa (0,2%);Polytrin (0,2% - 0,3%) lµm 2 ®ît: ®ît 1 khi nhó léc, ®ît 2 sau 2 tuÇn.

72

- §èi víi s©u tiÖn vá nh·n: dïng gai m©y hay sîi thÐp cho vµo trong lç ngo¸y vµ kÐos©u ra. HoÆc b¬m Polytrin (0,2%) hoÆc Sumicidin (0,2%) vµo çc vÕt ®ïn trªn c©y,hoÆc lÊy b«ng thÊm thuèc nhÐt vµo çc lç bÞ ®ôc. Sau khi t5hu ho¹ch qu¶ c¾t tØa, vÖsinh v−ên, dïng v«i quÐt gèc c©y ng¨n kh«ng cho s©u tr−ëng thµnh ®Î trøng vµo çckÏ hë cña th©n.

- §èi víi bÖnh ®èm l¸, xÐm mÐp l¸, kh« ®Çu l¸: dïng Viben (0,3%); Score (0,05%);Daconil (0,3%); Bavistin (0,3%).. ®Ó phun khi b¾t ®Çu xuÊt hiÖn bÖnh lÇn 2 phun çchlÇn ®Çu 2-3 tuÇn.

73

Tµi liÖu tham kh¶o

1. H. Y. Nakasone and R. E. Paul, Tropical Fruits. CAB International 1998, Litchi, Longanand Rambutan 173 – 206p.

2. Bïi §«ng §µo vµ céng sù. Tæng kÕt kü thuËt trång nh·n n¨ng suÊt cao æn ®Þnh chÊt l−îngcao. Th«ng tin KHKT V¶i nh·n sè 4. 1995, tr 13 – 18. (Trung V¨n)

3. Hµ V¨n §¨ng, Hoµng NghiÖp CÇu. Kü thuËt trång nh·n cao s¶n. NXB Khoa häc Kü thuËtN«ng nghiÖp Trung Quèc – B¾c Kinh, 1994 (Trung v¨n)

4. Hoµng BËt ThÇn. Longan – Fruit growing in Taiwan II. NXB Phong Niªn (Trung v¨n),§µi B¾c 1979, 35 – 49p.

5. NguyÔn Xu©n C−êng. T×nh h×nh ph¸t triÓn c©y nh·n ë tØnh Hµ T©y. ViÖn KHKT N«ngnghiÖp ViÖt Nam. KÕt qu¶ nghiªn cøu khoa häc. QuyÓn VII – NXB N«ng nghiÖp 1997, tr.161 – 165.

6. Hoµng L©m, TrÇn ThÕ Tôc, Ph¹m V¨n ChÝnh vµ céng sù. B¸o ço tãm t¾t 1997 – 1998 dù¸n “X©y dùng m« h×nh th©m canh c©y nh·n ë H−ng Yªn”. H−ng Yªn 12.1998

7. TrÇn ThÕ Tôc. Hái ®¸p vÒ nh·n v¶i. NXB N«ng nghiÖp, Hµ Néi – 1995.

8. TrÇn ThÕ Tôc, Ng« Hång B×nh, NguyÔn BÝch Hång. Mét sè kÕt qu¶ ®iÒu tra c©y nh·n ë 2tØnh Yªn B¸i, Lµo Cai. T¹p chÝ Khoa häc kü thuËt rau qu¶ sè 4/1997.

9. Çc b¸o ço tèt nghiÖp cña sinh viªn tr−êng §¹i häc N«ng nghiÖp I – Hµ Néi vÒ nh·n:NguyÔn Xu©n B×nh (1994); Lª V¨n L−¬ng (1995) NguyÔn V¨n BiÓng (1996)

c©y nh·n kü thuËt trång vµ ch¨m sãc - mekonginfo...gs. ts trÇn thÕ tôc c©y nh·n kü...

Documents