cypsela morphology and micromorphology of tribe cichorieae ... ·...

BMO2-1

สณฐานวทยาและจลสณฐานวทยาของผลของพชเผา Cichorieae วงศทานตะวน ในประเทศไทยCypsela Morphology and Micromorphology of Tribe Cichorieae (Asteraceae) in Thailand

ขวญชนก วระศร (Kwanchanok Virasiri)* ดร.พมพวด พรพงศรงเรอง (Pimwadee Pornpongrungrueng)**

บทคดยอ

พชเผา Cichorieae เปนพชเผาหนงในวงศทานตะวน ในประเทศไทยมรายงานพชในเผานไว 8 สกล 15 ชนด พชทจดอยในเผานมลกษณะสณฐานวทยาทคลายคลงกนจงสงผลใหเกดปญหาในการจ าแนกและระบชนดของพช ดงนนงานวจยนจงมวตถประสงคเพอหาลกษณะทางอนกรมวธานอน ๆ ทสามารถน ามาใชในการจ าแนกและระบชนดของพชเผาน โดยศกษาลกษณะสณฐานวทยาและจลสณฐานวทยาของผลของพชเผา Cichorieae จ านวน 5 สกล 9 ชนด 2 ชนดยอย ไดแก Cicerbita putii (Kerr) H. Koyama, Lactuca indica L., L. parishii Craib ex Hosseus, L. sativa L., Launaea sarmentosa (Willd. ) Kuntze, Sonchus oleraceus L. , S. wightianus DC. ssp. wightianus H. Koyama, S. wightianus DC. ssp. wallichianus (DC.) Boulos และ Youngia japonica (L.) DC. โดยศกษาภายใตกลองจลทรรศนแบบใชแสง (LM) และกลองจลทรรศนอเลกตรอนแบบสองกราด (SEM) จากผลการศกษาพบวาลกษณะสณฐานวทยาและจลสณฐานวทยาของผลจดเปนลกษณะทางอนกรมวธานทด โดยลกษณะทสามารถน ามาใชในการระบชนดพชได คอ จะงอย การเรยงตว ชนด และการตดทนของแพปพส การมคารโพโพเดยม ส รปราง และจ านวนสนของผล และลวดลายทผวของผล นอกจากนพบวาลกษณะการมจะงอยเปนลกษณะเดนทสามารถระบพชสกล Lactuca ได

ABSTRACT

Cichorieae is a tribe in the family Asteraceae. There are eight genera and 15 species in Thailand. The plants of this tribe are similar in morphology thus species identification based on morphology is sometimes problematic. Therefore, the present work aims to evaluate the taxonomic implication of the other characters that might help in clarifying this problem. Morphological and micromorphological characters of cypsela of five genera, nine species and two subspecies in tribe Cichorieae, including Cicerbita putii (Kerr) H. Koyama, Lactuca indica L., L. parishii Craib ex Hosseus, L. sativa L. , Launaea sarmentosa ( Willd. ) Kuntze, Sonchus oleraceus L. , S. wightianus DC. ssp. wightianus H. Koyama, S. wightianus DC. ssp. wallichianus (DC.) Boulos and Youngia japonica (L.) DC. were investigated using light and scanning electron microscopies. The results showed that morphological and micromorphological characters of cypsela are good taxonomic characters. The characters that of useful for species identification are beak, arrangement, type and duration of pappus, presence of carpopodium, colour and shape of cypsela, number of rib and surface ornamentation. In addition, presence of beak is diagnostic character for distinguishing the genus Lactuca. ค าส าคญ: วงศทานตะวน เผา Cichorieae อนกรมวธาน Keywords: Asteraceae, Cichorieae, Compositae, Taxonomy

* นกศกษา หลกสตรวทยาศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาชววทยา คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน ** ผชวยศาสตราจารย ศนยวจยอนกรมวธานประยกต สาขาวชาชววทยา คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน

- 399 -

BMO2-2

บทน า พชเผา Cichorieae จดอยในวงศทานตะวน (Asteraceae) มความหลากชนดมากบรเวณเขตอบอนทางซกโลก

เหนอของโลก ไดแก อเมรกาเหนอ ยโรป และเอเชยกลาง ทวโลกพบประมาณ 83 สกล 428 ชนด แบงออกเปน 11 เผายอย (Funk et al., 2009) ในประเทศไทยพบพชเผานจ านวน 8 สกล 15 ชนด (Koyama, 2001) พบในสภาพแวดลอมทเปดโลง สวนใหญชอบทแหง บางชนดพบทบรเวณคอนขางชน ลกษณะสณฐานวทยาทส าคญของพชเผาน เปนไมลมลก มน ายางสขาว ใบเรยงแบบสลบ ขอบใบเรยบ หรอบางชนดขอบใบเปนแฉกหยกลกแบบขนนก มสวนนอยทใบมหนาม ชอดอกเปนแบบลกเลท (ligulate capitulum) ซงในชอดอกมดอกเพยงชนดเดยวและเปนดอกสมบรณเพศ รปลน สวนใหญกลบดอกมสเหลอง แตบางชนดมสมวง เกสรเพศผทฐานมเดอยและมหางยาว ยอดเกสรมรยางคยนยาวและปลายรยางคมน เกสรเพศเมยเรยวยาวและมขน ผลเปนแบบผลแหงเมลดเดยวลอนปลายมขน

ปจจบนประเทศไทยมการจดพมพหนงสอพรรณพฤกษชาตในสวนของพชวงศทานตะวนแลว แตยงขาดขอมลดานอน ๆ ซงอาจจะมประโยชนส าหรบการระบชนดและก าหนดขอบเขตของพชเผา Cichorieae ซงการระบชนดและก าหนดขอบเขตของชนดพชนนสวนใหญจะใชขอมลลกษณะสณฐานวทยาของพช เชน ลกษณะวสย รปรางของใบ ขนาดของชอดอก และจ านวนดอกยอยในชอดอก ซงลกษณะสณฐานวทยาเหลานอาจจะเกดการแปรผนในชนดเดยวกน หรอมความคลายคลงกนระหวางพชตางชนดได เนองจากปจจยดานสงแวดลอมมกมผลตอลกษณะสณฐานวทยาของพชบางลกษณะ ท าใหเกดปญหาในการระบชนดและก าหนดขอบเขตของพช ดงนนจงตองมการศกษาขอมลดานอน ๆ ซงอาจเปนลกษณะทางอนกรมวธานทสามารถน ามาชวยในการระบหรอก าหนดขอบเขตชนดของพชได เชน การศกษาสณฐานวทยารวมถงจลสณฐานวทยาของผล ซงเปนขอมลหนงทมความส าคญทางอนกรมวธาน นอกจากนขอมลทางอนกรมวธานเหลานยงอาจจะสามารถน ามาใชในการระบพชไดในกรณทพบเพยงเศษชนสวนของพช มรายงานวาลกษณะสณฐานวทยาของผลสามารถน ามาใชระบพชในระดบสกลและชนดของพชบางกลมในวงศทานตะวนได โดยลกษณะทน ามาใชไดแก ขนาด รปราง รปแบบและจ านวนของสน แพปพส คารโพโพเดยม (carpopodium) รปรางของสวนปลายผล และลวดลายทผวของผล (Funk et al., 2009) นอกจากนยงมผลงานวจยอกจ านวนมากทสนบสนนวาลกษณะสณฐานวทยาของผล เปนลกษณะทมความส าคญทางอนกรมวธาน เชน ในพชสกล Soroseris, Syncalathium และ Parasyncalathium พบวารปรางของเซลลเนอเยอชนผวและลวดลายทผวของผลของพชทง 3 สกลมความแตกตางกน และสามารถใชในการระบชนดได (Zhang et al., 2013) และการศกษาของ Savadkoohi et al. (2012) ในพชสกล Taraxacum จ านวน 17 ชนด สามารถจ าแนกพชได 2 กลม จากขนาดของผล สของผล ลวดลายทผวของผล ความยาวของจะงอย (beak) ความยาวและสของแพปพส และการศกษาของ Mukherjee, Nordenstam (2008) ศกษาโครงสรางของแพปพสของพชวงศทานตะวนจ านวน 52 ชนด 30 สกล 7 เผา 4 วงศยอย สามารถแบงแพปพสไดเปน 4 กลม ไดแก เกลด (scale) ขนแขง (bristle) กะบงรอบ (crown) และรยางคแขง (awn) ซงโครงสรางของแพปพสใชในการอธบายความสมพนธพชในวงศยอย Cichorioideae ได โดยพชทมแพปพสแบบขนแขง (bristle type) จะเปนพชทมววฒนาการต ากวาพชทมแพปพสแบบขนแขงทมเงยงหรอหนามเลก ๆ (scabrous barbellate type) เปนตน ดงนนในการศกษาครงนจงเปนการเพมเตมขอมลดานอนกรมวธานของพชวงศทานตะวนในประเทศไทย นอกจากนยงเปนขอมลพนฐานทสามารถน าไปประยกตใชกบงานดานอน ๆ เชน เภสชวทยา การแพทย การเกษตร นตวทยาศาสตร และการอนรกษปาไม

- 400 -

BMO2-3

วตถประสงคการวจย การศกษาในครงนมวตถประสงคเพอศกษาลกษณะสณฐานวทยาและจลสณฐานวทยาของผลและคดเลอก

ลกษณะทสามารถน ามาใชรวมกบลกษณะสณฐานวทยาเพอใชในการระบชนดและก าหนดขอบเขตของชนดพชได วธการวจย

ศกษาเอกสารและงานวจยทเกยวของ รวบรวมขอมลตวอยางพนธไมแหงในพพธภณฑพชตาง ๆ ในประเทศไทย ไดแก หอพรรณไม กรมอทยานแหงชาต สตวปา และพนธพช (BKF) พพธภณฑพชกรงเทพ (BK) พพธภณฑพช ภาควชาชววทยา คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน (KKU) หอพรรณไม สวนพฤกษศาสตรสมเดจพระนางเจาสรกต (QBG) และพพธภณฑพช คณะเภสชศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม (CMU) จากนนส ารวจและเกบตวอยางพชเผา Cichorieae ในประเทศไทย โดยเกบตวอยางพชจ านวน 3 ซ า เพอจดท าตวอยางพนธไมแหงและเกบรกษาไวทพพธภณฑพชมหาวทยาลยขอนแกน

ศกษาลกษณะสณฐานวทยาของผลภายใตกลองจลทรรศนแบบใชแสงและกลองจลทรรศนใชแสงแบบสเตอรโอ โดยศกษารปรางของผล จะงอย คารโพโพเดยม สของผล จ านวนสน ขนาดของผล ความยาวของแพปพส การตดของแพปพส สของแพปพส และชนดของแพปพส โดยศกษาตวอยางละ 10 เมลด ศกษาลวดลายทผวของผลดวยกลองจลทรรศนอเลกตรอนแบบสองกราด โดยน าตวอยางทตองการศกษาตดบนสตบดวยคารบอนเทปและน าไปฉาบผวดวยทองค าบรสทธ จากนนศกษาและถายภาพดวยกลองจลทรรศนอเลกตรอนแบบสองกราดรน LEO 1450 VP และบรรยายลกษณะของผลโดยค าศพททใชตาม (Schneider, Boldrini, 2011; Zhang et al., 2013) ผลการวจย จากการศกษาลกษณะสณฐานวทยาและจลสณฐานวทยาของผลของพชเผา Cichorieae จ านวน 5 สกล 8 ชนด 2 ชนดยอย พบวามลกษณะส าคญดงน (ตารางท 1 และตารางท 2) 1. แพปพส (ตารางท 2) มลกษณะเปนขนแขงมเงยงหรอหนามสน ๆ (barbellate bristle) แบงออกเปน กลมทมแพปพสเรยง 2 ชน ชนนอกยาวกวาชนใน แพปพสปลายแหลม ทปลายมเงยงหรอหนามแหลมตรง ไดแก C. putii กลมทมแพปพสเรยง 1 ชน แพปพสปลายแหลม ทปลายมเงยงหรอหนามแหลมตรง (ภาพท 2ข) ไดแก L. indica, L. parishii, L. sativa, Lau. sarmentosa, S. wightianus ssp. wightianus และ Y. japonica กลมทมแพปพสเรยง 1 ชน แพปพสแบบปลายมนทปลายมเงยงหรอหนามส น ๆ โคงลง (recurve) (ภาพท 2ก) ไดแก S. oleraceus และ S. wightianus ssp. wallichianus ซงมแพปพส เรยง 1 ชน มท งแบบแพปพสปลายแหลมทปลายมเงยงหรอหนามแหลมตรงและแพปพสปลายมน ทปลายมเงยงหรอหนามสน ๆ โคงลง ส าหรบสของแพปพสโดยสวนใหญเปนสขาว ยกเวน L. indica และ L. parishii เปนสน าตาลออน และ C. putii เปนสน าตาลทอง พชสวนใหญมแพปพสตดทน ยกเวน L. indica และ L. sativa มแพปพสทหลดรวงงาย มความยาวตงแต 1.76-7.75 มม.

2. จะงอย และรปรางและขนาดของผล พบจะงอยทปลายของผลเฉพาะพชสกล Lactuca รปรางของผลทพบนนมความหลากหลาย ไดแก รปแถบ รปใบหอก รปใบหอกกลบ และรปร (ภาพท 3ก., ง., ช., ญ., ฐ. ภาพท 4ก., ง., ช., ญ.) ผลทมขนาดใหญทสด คอ L. parishii (ภาพท 3ช) และผลทมขนาดเลกทสด คอ Y. japonica (ภาพท 4ญ) 3. สของผล จ านวนสน และคารโพโพเดยม พบวาสวนใหญผลมสน าตาลเขมและสน าตาลออน ยกเวน L. indica มสเทา จ านวนสนพบตงแต 8-20 สน ยกเวน L. indica (ภาพท 3ง) และ Lau. sarmentosa (ภาพท 3ฐ) ไมพบสน พชสวนใหญไมมคารโพโพเดยม ยกเวน C. putii, L. indica, L. parishii และ L. sativa

- 401 -

BMO2-4

4. ลวดลายทผวของผล จ าแนกตาม Zhang et al. (2013) พบวาพชในสกล Cicerbita, Lactuca และ Youngia ม

ลวดลายทผวของผลเปนแบบปกคลมดวยตม (verrucose papillate) (ภาพท 3ก-ฏ; ภาพท 4ญ-ฏ) สวน Launaea และ

Sonchus มลวดลายทผวของผลแบบเรยบ (smooth) (ภาพท 3ฐ-ฒ; ภาพท 4ก-ฌ) และพชทศกษามลกษณะและรปราง

ของเซลลในเนอเยอชนผวแตกตางกน (ตารางท 2) ดงน บางชนดมขอบเขตของเซลลไมชดเจนและผนงสวนปลายยน

ออกมาเปนรยางครปสามเหลยม (OOSAP) พบใน C. putii บางชนดมขอบเขตของเซลลไมชดเจนและผนงสวนปลาย

ยนออกมาเปนรยางคส น ๆ โคงงมลง (OOSBR) พบใน L. indica และ L. sativa บางชนดมขอบเขตของเซลลไม

ชดเจนและผนงสวนปลายยนเปนตงแหลมยาว (OOLS) พบใน L. parishii และ Y. japonica และกลมทมขอบเขตของ

เซลลชดเจน เซลลเปนรปแทง ผนงเซลลคอนขางกลมหรอปลายตด ไมยนออกมาเปนรยางค (RRB) พบใน Lau.

sarmentosa และ S. wightianus ทงสองชนดยอย และแบบสดทายมเซลลรปแทง ผนงเซลลสวนปลายยนเปนรยางคสน

ๆ ปลายท (RRBP) พบใน S. oleraceus

ตารางท 1 ลกษณะสณฐานวทยาและจลสณฐานวทยาของผลของพชเผา Cichorieae ลกษณะ

ชนดพช

รปราง จะงอย คาร โพโพเดยม

ส จ านวนสน

ความกวางของผล (mm) (Min – Max (Mean ± SD))

ความยาวของผล (mm) (Min - Max (Mean ± SD))

ลวดลายของผว*

/ ลกษณะของเซลลในเนอเยอชนผว**

1. Cicerbita putii (Kerr) H. Koyama

ใบหอกกลบ

ไมพบ พบ น าตาลเขม

8-14 0.75 – 1.05 (0.91 ± 0.12)

3.70 – 4.45 (3.97 ± 0.37)

VEP/ OOSAP

2. Lactuca indica L.

ร พบ พบ น าตาลเขม

- 1.20 – 1.85 (1.48 ± 0.21)

3.45 – 4.40 (3.91 ± 0.34)

VEP/ OOSBR

3. L. parishii Craib ex Hosseus

ใบหอก

พบ พบ น าตาลเขม

10-18 0.70 – 0.95 (0.81 ± 0.08)

5.50 – 6.70 (5.60 ± 0.35)

VEP/ OOLS

4. L. sativa L. ใบหอกกลบ

พบ พบ เทา 16-20 1.05 – 1.55 (1.34 ± 0.15)

3.70 – 4.65 (4.17 ± 0.31)

VEP/ OOSBR

5. Launaea sarmentosa (Willd.) Kuntze

แถบ ไมพบ ไมพบ น าตาลออน

- 0.25 – 0.60 (0.39 ± 0.09)

0.80 – 2.90 (1.66 ± 0.54)

SMT/ RRB

6. Sonchus oleraceus L.


ไมพบ ไมพบ น าตาลออน

10-12 0.60 – 0.80 (0.73 ± 0.07)

2.45 – 2.85 (2.58 ± 0.15)

SMT/ RRBP

- 402 -

BMO2-5

ตารางท 1 ลกษณะสณฐานวทยาและจลสณฐานวทยาของผลของพชเผา Cichorieae (ตอ)

ลกษณะ ชนดพช

รปราง จะงอย คาร โพโพเดยม

ส จ านวนสน

ความกวางของผล (mm) (Min – Max (Mean ± SD))

ความยาวของผล (mm) (Min - Max (Mean ± SD))

ลวดลายของผว*

/ ลกษณะของเซลลในเนอเยอชนผว**

7. S. wightianus DC. ssp. wightianus H. Koyama



8-12 0.75 – 1.00 (0.84 ± 0.09)

2.85 – 3.10 (3.05 ± 0.17)

SMT/ RRB

8. S. wightianus DC. ssp. wallichianus (DC.) Boulos



7-10 0.70 – 1.00 (0.82 ± 0.10)

3.00 – 3.65 (3.34 ± 0.20)

SMT/ RRB

9. Youngia japonica (L.) DC.

ร ไมพบ ไมพบ น าตาลเขม

8-12 0.30 – 0.45 (0.41 ± 0.05)

1.10 – 1.60 (1.41 ± 0.14)

VEP/ OOLS

หมายเหต * VEP: ผวปกคลมดวยตม (verrucose papillate), SMT: ผวเรยบ (smooth)

** OOSAP: ขอบเขตของเซลลไมชดเจนและผนงสวนปลายยนออกมาเปนรยางครปสามเหลยม (obscure in

outline and the cell wall distally with sparse antrorse triangular-acute projection) , OOSBR: ขอบ เขตของเซลลไ ม

ชดเจนและผนงสวนปลายยนออกมาเปนรยางคสน ๆ โคงงมลง (obscure outline with short, blunt, revolute end wall),

OOLS: ขอบเขตของเซลลไมชดเจนและผนงสวนปลายยนเปนตงแหลมยาว (obscure outline with abruptly long

acuminate steeple-like end wall), RRB: ขอบเขตของเซลลชดเจน เซลลเปนรปแทง ผนงเซลลคอนขางกลมหรอปลาย

ตด ไมยนออกมาเปนรยางค (rod shaped, end wall nearly round to slightly blunt), RRBP: มเซลลรปแทง ผนงเซลล

สวนปลายยนเปนรยางคสน ๆ ปลายท (rod shaped, end wall with short, blunt projection

ตารางท 2 ลกษณะสณฐานวทยาของแพปพส

ลกษณะ ชนดพช

ความยาวของแพปพส (mm)

(Min - Max (Mean ± SD))

การตดของแพปพส

ส จ านวนชนและชนดของแพปพส

1. Cicerbita putii (Kerr) H. Koyama

1.30 – 4.95 (3.05 ± 1.49) ตดทน น าตาลทอง

แพปพส 2 ชน ชนนอกยาวกวาชนใน แพปพสปลายแหลม ทปลายมเงยงหรอหนามแหลมตรง

2. Lactuca indica L. 3.55 – 5.95 (4.96 ± 0.70) รวงงาย น าตาลออน

แพปพส 1 ชน แพปพสปลายแหลม ทปลายมเงยงหรอหนามแหลมตรง

- 403 -

BMO2-6

ตารางท 2 ลกษณะสณฐานวทยาของแพปพส (ตอ) ลกษณะ

ชนดพช

ความยาวของแพปพส (mm)

(Min - Max (Mean ± SD))

การตดของแพปพส

ส จ านวนชนและชนดของแพปพส

3. L. parishii Craib ex Hos 2.00 – 6.20 (4.45 ± 1.59) ตดทน น าตาลออน

แพปพส 1 ชน แพปพสปลายแหลม ทปลายมเงยงหรอหนามแหลมตรง

4. L. sativa L. 0.85 – 2.65 (1.76 ± 0.66) รวงงาย ขาว แพปพส 1 ชน แพปพสปลายแหลม ทปลายมเงยงหรอหนามแหลมตรง

5. Launaea sarmentosa (Willd.) Kuntze

1.50 – 6.35 (4.04 ± 1.76) ตดทน ขาว แพปพส 1 ชน แพปพสปลายแหลม ทปลายมเงยงหรอหนามแหลมตรง

6. Sonchus oleraceus L. 4.00 – 6.65 (5.88 ± 0.69) ตดทน ขาว แพปพส 1 ชน แพปพสมทงแบบปลายมน ทปลายมเงยงหรอหนามสนๆ โคงลง และแบบปลายแหลม ทปลายมเงยงหรอหนามแหลมตรง

7. S. wightianus DC. ssp. wightianus H. Koyama


8. S. wightianus DC. ssp. wallichianus (DC.) Boulos

4.70 – 9.15 (7.75 ± 1.40) ตดทน ขาว แพปพส 1 ชน แพปพสปลายมน ทปลายมเงยงหรอหนามสนๆ โคงลง

9. Youngia japonica (L.) DC.


- 404 -

BMO2-7

ภาพท 1 ลกษณะสณฐานวทยาของพชเผา Cichorieae: ก. Cicerbita putii; ข. Lactuca indica; ค. L. parishii; ง. L. sativa; จ.

Launaea sarmentosa; ฉ . Sonchus oleraceus; ช . S. wightianus ssp. wightianus; ซ . S. wightianus ssp. wallichianus; ฌ. Youngia japonica

ภาพท 2 ลกษณะปลายของแพปพส ก. ปลายมน (Sonchus oleraceus) ข. ปลายแหลม (Lactuca indica) (สเกล: = 40

ไมโครเมตร)

ก ข

ก ข ค

ง จ ฉ

ช ซ ฌ

- 405 -

BMO2-8

ภาพท 3 สณฐานวทยาและลวดลายทผวของผลพชเผา Cichorieae: ก.-ค. Cicerbita putii; ง.-ฉ. Lactuca indica; ช.-ฌ. L.

parishii; ญ.-ฏ. L. sativa; ฐ.-ฒ. Launaea sarmentosa (สเกล: ก., ง., ช., ญ., ฐ. = 200 ไมโครเมตร, ข., จ., ซ., ฎ., ฑ. = 100 ไมโครเมตร, ค., ฉ., ฌ., ฏ., ฒ., = 10 ไมโครเมตร)

ฏ ฎ

ก

จ

ข ค

ง

ซ ช

ฉ

ญ

ฌ

ฒ ฑ ฐ

- 406 -

BMO2-9

ภาพท 4 สณฐานวทยาและลวดลายทผวของผลพชเผา Cichorieae: ก.-ค. Sonchus oleraceus; ง.-ฉ. S. wightianus ssp.

wightianus; ช.-ฌ. S. wightianus ssp. wallichianus; ญ.-ฏ. Youngia japonica (สเกล: ก., ง., ช., ญ. = 200 ไมโครเมตร, ข., จ., ซ., ฎ. = 100 ไมโครเมตร, ค., ฉ., ฌ., ฏ. = 10 ไมโครเมตร)

ก

ง จ ฉ

ช ซ ฌ

ญ ฎ ฏ

ข ค

- 407 -

BMO2-10

อภปรายและสรปผลการวจย ลกษณะสณฐานวทยาและจลสณฐานวทยาของผลเปนลกษณะทางอนกรมวธานทดอกลกษณะหนงทสามารถน ามาใชในการระบชนดและสกลของพชเผา Cichorieae ในประเทศไทยได ซงลกษณะส าคญทสามารถน ามาใชในการระบชนดพช คอ จะงอย, การเรยงตว ชนด และการตดทนของแพปพส การมคารโพโพเดยม, ส รปราง และจ านวนสนของผล และลวดลายทผวของผล จากการศกษานสามารถสรางรปวธานส าหรบการระบชนดพชไดดงน

รปวธานระบชนด

1. ผลพบจะงอย ........................................................................................................................................................................ 2 1. ผลไมพบจะงอย .................................................................................................................................................................... 4 2. แพปพสตดทน ........................................................................................................................................ 3. Lactuca parishii 2. แพปพสรวงงาย .................................................................................................................................................................... 3 3. ผลรปไข, สน าตาลเขม .............................................................................................................................. 2. Lactuca indica 3. ผลรปใบหอกกลบ, สเทา ........................................................................................................................... 4. Lactuca sativa 4. มคารโพโพเดยม, แพปพสม 2 ชน ชนนอกยาวกวาชนใน .......................................................................... 1. Cicerbita putii 4. ไมมคารโพโพเดยม, แพปพสม 1 ชน ................................................................................................................................... 5 5. ผวของผลไมมสน ........................................................................................................................... 5. Launaea sarmentosa 5. ผวของผลมสน 7–12 สน ...................................................................................................................................................... 6 6. ผลรปใบหอกกลบ ขนาด 0.60–0.90 x 2.40–3.65 มม. ......................................................................................................... 7 6. ผลรปร ขนาด 0.30–0.45 x 1.10–1.60 มม. ........................................................................................... 9. Youngia japonica 7. ผวของผลเรยบ มเซลลรปแทง ผนงเซลลสวนปลายยนเปนรยางคสนๆ ปลายท ................................ 6. Sonchus oleraceus 7. ผวของผลเรยบ ขอบเขตเซลลชดเจน เซลลเปนรปแทง ผนงเซลลคอนขางกลมหรอปลายตด ไมยนออกมาเปนรยางค ..... 8 8. แพปพสปลายมน ทปลายมเงยงหรอหนามสนๆ โคงลง .................................... 8. Sonchus wightianus ssp. wallichianus 8. แพปพสปลายแหลม ทปลายทเงยงหรอหนามแหลมตรง ..................................... 7. Sonchus wightianus ssp. wightianus

ซงผลการศกษานสอดคลองกบการศกษาในพชหลาย ๆ เผาในวงศทานตะวน เชน พชบางสกลในเผา Cichorieae ซงพบวาลกษณะสณฐานวทยาของผลสามารถบอกความสมพนธระหวางสกลและใชในการระบชนดพชได (Zhang et al., 2013) ในเผา Anthemideae สกล Anthemis พบวา ขนาด รปราง ลวดลายทผวของผล และแพปพส สามารถใชในการระบชนดได (Chehregani, Mahanfar, 2007) และการศกษาของ Schneider, Boldrini (2011) ในพ ชสกล Baccharis sect. Caulopterae ซงพบวาสามารถจ าแนกพชไดโดยใชลวดลายทผวของผล

ลกษณะของแพปพสเปนอกลกษณะหนงทมความส าคญมากส าหรบการจ าแนกหรอระบพชได เชน ลกษณะปลายของแพปพสเปนลษณะทใชจ าแนกพชสกล Sonchus ได (Mukherjee, Sarkar, 1995) นอกจากนชนดของแพปพสยงสามารถน ามาใชประกอบการอธบายเปรยบเทยบแนวโนมทางววฒนาการของพชได เชน พชทมแพปพสแบบขนแขง มกมววฒนาการต ากวาแบบขนแขงทมเงยงหรอหนามเลก ๆ (Jana, Mukherjee, 2013) จากการศกษาของ Mukherjee, Nordenstam (2008) พบวาลกษณะของแพปพสมความคงทตงแตระดบชนดและปจจยดานสงแวดลอมมผลตอลกษณะ

- 408 -

BMO2-11

ของแพปพสคอนขางนอย เนองจากลกษณะของแพปพสเปนลกษณะทถายทอดทางพนธกรรม ซงแพปพสนเปนอวยวะทส าคญในการปองกนชอดอกออนของพชและมสวนเกยวของกบการกระจายเมลดของพช (Jana, Mukherjee, 2013) นอกจากนพบวาการมจะงอยเปนลกษณะส าคญทสามารถใชในการระบพชสกล Lactuca ได กตตกรรมประกาศ

ขอขอบคณทนอดหนนและสงเสรมการท าวทยานพนธ ระดบบณฑตศกษา มหาวทยาลยขอนแกน และขอขอบคณ ศนยวจยอนกรมวธานประยกต มหาวทยาลยขอนแกน ภาควชาชววทยา คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน ทสนบสนนในการศกษาวจยครงน เอกสารอางอง Chehregani A, Mahanfar N. Achene micro-morphology of Anthemis (Asteraceae) and its allies in Iran with emphasis

on systematics. International Journal of Agriculture and Biology 2007; 3: 486–488. Funk VA, Susanna A, Stuessy TF, Bayer RJ. Systematics, evolution, and biogeography of Compositae. Vienna Austria:

IAPT; 2009. Jana BK, Mukherjee SK. Pappus structure of some species of Compositae. Journal of Economic and Taxonomic

Botany 2013; 37: 480–493. Koyama H. Taxonomic studies in the Compositae of Thailand 13. Tribe Lactuceae. Bulletin of the National Science

Museum Series B (Botany) 2001; 27: 133–148. Mukherjee SK, Sarkar AK. Micromorphological and anatomical structures of cypselas in some members of the tribe

Lactuceae (Compositae). Journal of the National Botanical Society 1995; 49: 43–57. Mukherjee SK, Nordenstam B. Diversity of pappus structure in some tribes of the Asteraceae. Phytotaxonomy 2008;

8: 32–46. Savadkoohi F, Nejadsattari T, Assadi M, Jafari E, Mehregan I. Application of achene morphology in systematics of some

Iranian Taraxacum (Asteraceae tribe Cichorieae) species. Iran Journal Botany 2012; 18: 249–261. Schneider AA, Boldrini II. Microsculpture of cypselae surface of Baccharis sect. Caulopterae (Asteraceae) from Brazil.

Anales del Jardín Botánico de Madrid 2011; 68: 107–116. Zhang JW, Boufford DE, Sun H. Systematic significance of achene morphology in Soroseris, Syncalathium and

Parasyncalathium (Asteraceae: Cichorieae). Botanical Journal of the Linnean Society 2013; 1–11.

- 409 -

cypsela morphology and micromorphology of tribe cichorieae ... ·...

Documents