Część VIII Repetytorium (z pytaniami problemowymi i testowymi)

I. Kierunek i rodzaj studiów : II rok II stopień Administracja niestacjonarne

II. Nazwa przedmiotu : System ubezpieczeń społecznych w Polsce

III. Forma zajęć dydaktycznych : wykład

V. Imię i nazwisko prowadzącego : prof. nadzw. dr Andrzej Kisielewicz

1. Geneza i rys historyczny ubezpieczeń społecznych.

Problem środków utrzymania na wypadek niemożności ich „wypracowania” we własnym

zakresie, z powodu trwałej lub przejściowej utraty zdolności do zarobkowania, towarzyszył

człowiekowi od zawsze. Najprostszym jego rozwiązaniem jest własna przezorność i

zaradność. Od wieków jednak w życiu społecznym kierowano się ideą solidaryzmu

grupowanego, czy samopomocy społecznej. Człowiek jako istota społeczna, żyjąca we

wspólnocie mógł liczyć na pomoc tej wspólnoty. Podstawową i najbliższą tworzą członkowie

rodziny. Toteż zwłaszcza wówczas, gdy w ramach rodziny prowadzono wspólną działalność

gospodarczą – pracowano na roli lub w warsztacie rzemieślniczym – rodzina stanowiła

naturalne oparcie dla tych jej członków, którzy utracili zdolność do pracy.

Obowiązek niesienia pomocy ludziom żyjącym w niedostatku brały na siebie również

wspólnoty sąsiedzkie, kościelne i gminne, gildie kupieckie i cechy rzemieślnicze. Z czasem,

specjalnie w tym celu, zaczęto powoływać stowarzyszenia wzajemnej pomocy, tworzące

fundusze ze składek członkowskich, z których udzielono świadczeń finansowych osobom

niezdolnym do pracy z powodu choroby, inwalidztwa, podeszłego wieku.

Początki zabezpieczenia społecznego w znaczeniu współczesnym należy łączyć z

angażowaniem się państwa w rozwiązywanie tych problemów. W Anglii w 1601 r. wydano

ustawę o ubogich. Społeczności lokalne (gminy) zostały nią zobowiązane do zapewnienia

pracy osobom zdolnym do pracy oraz do udzielenia pomocy i opieki chorym, niedołężnym i

starym.

Jednakże instytucja ubezpieczeń społecznych pojawiła się w Europie dopiero po

rewolucji przemysłowej. Oderwanie osób migrujących za pracą od ich najbliższego,

tradycyjnego środowiska rodzinnego i społecznego i co za tym idzie – zanik funkcji

pomocowych tych środowisk oraz nadmierna eksploatacja siły roboczej, prowadząca do jej

wyniszczenia zrodziła społeczny problem zapobiegania i usuwania skutków tych procesów.

Zadanie tego musiało się podjąć państwo, pod presją narastających ideologii i ruchów

robotniczych.

Pierwsze ubezpieczenia społeczne, jako instytucja prawna powstały w Niemczech

Bismarcka i objęły pracowników najemnych. System ten tworzyły trzy ustawy: 1) z 1883 r. o

ubezpieczeniu na wypadek choroby, 2) z 1884 r. o ubezpieczeniu od wypadków w

zatrudnieniu i 3) z 1889 r. o ubezpieczeniu rentowym na starość i na wypadek inwalidztwa.

Niemiecki model ubezpieczeń społecznych zakładał przymusowe uczestnictwo i

finansowanie zarówno przez pracowników, jak i pracodawców.

Na przełomie XIX i XX wieku rozwiązania niemieckie znalazły naśladownictwo w wielu

krajach Europy. Jednocześnie rozwijał się system angielsko-skandynawski, wywodzący się z

idei pomocy społecznej, której wyrazem była wspomniana angielska ustawa o ubogich z 1601

r. Opierał się na formule tzw. „zaopatrzeniowej” – założeniu, że, źródłem świadczeń –

pomocy nie jest praca, lecz prawa obywatelskie. Pomoc jest więc finansowana ze środków

publicznych (budżetu państwa lub gminy), a nie ze składek. Prawo do świadczeń ma jednak

charakter roszczeniowy, może być zatem dochodzone na drodze sądowej.

Myśl, że państwo powinno troszczyć się o zaspokojenie potrzeb wszystkich swych

obywateli, którzy z powodów losowych nie są w stanie zapewnić sobie sami środków

utrzymania, upowszechniła się po II wojnie światowej. Znalazła wyraz m.in. w Powszechnej

Deklaracji Praw Człowieka, (uchwalonej przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w 1948 r.), w

art. 22 mówiącym, że „każdy człowiek jako członek społeczeństwa ma prawo do

zabezpieczenia społecznego”. Powtórzono ją później w Międzynarodowym Pakcie Praw

Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych (1966 r.), postanawiając, że „państwa –

strony tego aktu uznają prawo każdego do zabezpieczenia społecznego, włączając w to

ubezpieczenie społeczne”.

O prawie do zabezpieczenia społecznego stanowi również Europejska Karta Społeczna

– akt Rady Europy sporządzony w Turynie 18 października 1961r. (Część I pkt 12 i art. 12).

W Europie Zachodniej ten nurt rozwoju zabezpieczenia społecznego został wpisany w

doktrynę „państwa opiekuńczego” (inne określenie: „państwo dobrobytu”), która zakładała

rozszerzenie obowiązków państwa w sferze socjalnej. Działalność socjalna państwa miała

rekompensować pewnym grupom społecznym i jednostkom straty wynikające z gospodarki

kapitalistycznej i podnosić je na wyższy poziom socjalny.

Konstrukcja ubezpieczeniowej została oparta na następujących zasadach :

• przymusie uczestnictwa w ubezpieczeniach wszystkich członków wspólnoty ryzyka,

jaką stanowili pracownicy najemni,

• uczestnictwie w finansowaniu ubezpieczeń pracodawców, poprzez przyjęcie, że

zatrudnianie pracowników stanowi także część ich ryzyka, co wzmacniało finansowo

ubezpieczenia, ponieważ sami pracownicy nie byliby w stanie udźwignąć ciężaru ich

finansowania,

• powierzeniu zarządzania ubezpieczeniami instytucji publicznej działającej pod

nadzorem państwa.

Ubezpieczenia społeczne nawiązywały do założeń i konstrukcji prawnych ubezpieczeń

gospodarczych, zwłaszcza ubezpieczeń osobowych. Podobne dla obu typów ubezpieczeń są

m.in. takie elementy konstrukcji jak: składka, fundusz ubezpieczeniowy, ryzyko

ubezpieczeniowe, szkoda, świadczenie. Zasadnicza różnica między obu typami ubezpieczenia

polega na tym, że ubezpieczenie społeczne ma, co do zasady, charakter społeczny i

niekomercyjny.

W związku z tym do cech współczesnych ubezpieczeń społecznych należałoby zaliczyć :

1) związek ubezpieczenia społecznego z pracą - pierwotnie ubezpieczenie społeczne było

związane tylko z pracą najemną (pracowniczą) i traktowano je jako jeden z elementów statusu

pracownika ;

2) przymusowy charakter ubezpieczenia, z czego wynika dla osoby podlegającej takiemu

ubezpieczeniu obowiązek uczestniczenia w ubezpieczeniu. Na pracodawcy spoczywa

ustawowy obowiązek zgłoszenia pracownika do ubezpieczenia, natomiast pracownik nie

może z niego zrezygnować. Pochodną przymusu ubezpieczenia społecznego jest jego

powszechność w grupie pracowników. W ten sposób ubezpieczenie nabrało charakteru

społecznego, zaspokajało bowiem potrzeby nie tylko poszczególnych jednostek, ale całej

społeczności pracowniczej, chroniąc interesy wszystkich jej członków, co podkreślało jego

grupowy charakter ;

3) podział składki ubezpieczeniowej, który oznacza, że obowiązkiem opłacania składki są

obciążeni pracownicy oraz w ramach solidarności pracodawcy. Rozkład ciężaru składki może

być różny : ubezpieczenie chorobowe - 2/3 - pracownik, 1/3 - pracodawca, ubezpieczenie

wypadkowe - całą składkę opłacał pracodawca, ubezpieczenie emerytalne - 1/2 - pracownik,

1/2 - pracodawca. Ponadto w finansowaniu ubezpieczeń społecznych w zasadzie uczestniczy

państwo poprzez udzielanie ustawowo określonych dotacji i kredytów ;

4) solidaryzm ubezpieczonych - oznacza odstąpienie od stosowanej w ubezpieczeniach

gospodarczych zasady proporcjonalności składki do rozmiarów indywidualnego ryzyka i

oparcie wymiaru składki pracowniczej o tzw. składkę przeciętną. Wymiar składki przeciętnej

był określany w rachunku globalnym tak aby została zapewniona równowaga między

wpłacanymi składkami a wypłacanymi świadczeniami. Oparcie finansowania ubezpieczenia

na konstrukcji składki przeciętnej oznaczał w istocie rzeczy przesunięcie i ponoszenie

większych obciążeń z tytułu składki przez osoby młodsze, a przez to mniej narażone na

określone ryzyka (np. chorobę). W rozwiązaniu tym wyraża się idea solidarności ogółu

pracowników objętych ubezpieczeniem, zakładająca, że wszyscy powinni w jednakowym

stopniu przyczyniać się do tworzenia funduszu ubezpieczeniowego, choć ich wiek, stan

zdrowia, czy stan rodzinny wskazują, że oni sami, lub ich rodziny dopiero w odległej

perspektywie czasowej znajdą się w sytuacji, gdy będą musieli korzystać z tego funduszu ;

5) ustawowe gwarancje prawa do świadczeń ubezpieczeniowych , co oznacza że prawo

określa rodzaje świadczeń z ubezpieczenia społecznego oraz warunki ich nabycia, podmioty

uprawnione do tych świadczeń oraz nadaje tym uprawnieniom do tych świadczeń charakter

roszczeniowy.

Obok tradycyjnego systemu pomocy na wypadek wystąpienia zdarzeń losowych,

powodujących utratę zdolności do zarobkowania, określanego jako ubezpieczenie społeczne,

związane głównie z wykonywaniem zatrudnienia w ramach stosunku pracy należy zatem

wyróżnić zabezpieczenie społeczne, stanowiące szerszą kategorię pojęciową, obejmujące

poza ubezpieczeniem społecznym system świadczeń należnych z innych tytułów niż szeroko

rozumiana praca zawodowa, finansowanych bezpośrednio przez państwo. W systemie

ubezpieczenia społecznego źródłem świadczeń są przymusowe składki, opłacane co do

zasady przez pracodawcę i pracownika, tworzące odrębny fundusz ubezpieczeniowy,

natomiast w ramy zabezpieczenia społecznego mogą również wchodzić świadczenia

finansowane ze środków publicznych.

Omawiane urządzenia społeczne występują niekiedy pod nazwą „zaopatrzenia

społecznego”. To określenie odnosi się do niektórych świadczeń mieszczących się w pojęciu

zabezpieczenia społecznego, wypłacanych w razie niezdolności do pracy lub starości,

finansowanych ze środków publicznych, przyznawanych według kryterium trudnych sytuacji

życiowych lub zasług dla państwa (służby, bądź „ofiary”). Świadczenia z zaopatrzenia

społecznego przysługują więc najczęściej osobom o bardzo niskich dochodach (kryterium

trudnych sytuacji życiowych), a także np. funkcjonariuszom państwowym (kryterium zasług):

urzędnikom państwowym, żołnierzom zawodowym, policjantom i funkcjonariuszom innych

służb tzw. „mundurowych”, sędziom, prokuratorom, a także kombatantom i inwalidom

wojennym. W tym drugim przypadku charakteryzują się wyższym poziomem i są powiązane

z wysokością uposażenia pobieranego podczas służby. W Polsce ta druga forma

zabezpieczenia społecznego ma charakter schyłkowy, z wyjątkiem sędziów i prokuratorów,

którzy nie podlegają obowiązkowemu ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu i korzystają z

prawa do uposażenia w ramach tzw. „stanu spoczynku”.

Pytanie problemowe :

Cechy klasycznego modelu ubezpieczeń społecznych

Pytania testowe :

1. Ojczyzną ubezpieczeń społecznych jest :

a) Francja

b) USA

c) Niemcy

2. Cechą charakterystyczną ubezpieczeń społecznych jest :

a) przymus ubezpieczenia

b) uznaniowy charakter przyznawanych świadczeń ubezpieczeniowych

c) organizowanie ubezpieczeń przez związki zawodowe

2. Ogólna charakterystyka ubezpieczeń społecznych w Polsce

W historii polskich ubezpieczeń społecznych trzeba wyróżnić okres międzywojenny i

okres po drugiej wojnie światowej. Ubezpieczenia społeczne okresu międzywojennego

odpowiadały klasycznemu modelowi ubezpieczeniowemu. Nie były więc finansowane

przez państwo, lecz z autonomicznego funduszu ubezpieczeniowego, pochodzącego ze

składek pracowników i pracodawców. Stąd też prawo do świadczeń z ubezpieczenia

społecznego było warunkowane opłacaniem składek, a wymiar świadczenia zależał od

wysokości składki i czasokresu jej opłacania. Ubezpieczenia społeczne tamtego okresu były

dość zróżnicowane i nie miały charakteru powszechnego. Uwaga ta dotyczy w szczególności

ubezpieczenia emerytalnego. Do pracowników uprzywilejowanych pod tym względem

należały pewne kategorie pracowników „umysłowych”, korzystających z modelu typu

zaopatrzeniowego (ustawa z 11 grudnia 1923 r. o zaopatrzeniu emerytalnym

funkcjonariuszów państwowych i zawodowych wojskowych).

Warto też wspomnieć o ustawie z 28 marca 1933 r. o ubezpieczeniu społecznym (tzw.

scaleniowej), która w dużym stopniu ujednolicała dotychczasowe regulacje prawne w tym

zakresie. Nie obejmowała jednak ubezpieczeń emerytalnych.

Okres po drugiej wojnie światowej charakteryzuje się przechodzeniem do systemu

zabezpieczeniowego. Zniesiono więc autonomiczne fundusze ubezpieczeniowe, włączając

dochody i wydatki związane z finansowaniem takich świadczeń do budżetu państwa. Prawo

do świadczeń uzależniono zaś głównie od pozostawania w stosunku pracy i wysokości

wynagrodzenia za pracę. Zasady te, wprowadzone w 1950 r. utrwalał dekret z 25 czerwca

1954 r. o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin. Przepis art.

1 ust. 2 tego dekretu stanowił, że powszechne zaopatrzenie emerytalne pracowników jest

realizowane z funduszów państwowych, tworzonych ze składek opłacanych przez zakłady

pracy, bez jakichkolwiek potrąceń z wynagrodzenia pracowników.

Do idei odrębnego funduszu ubezpieczeniowego powrócono w 1968 r., w zakresie

obejmującym ubezpieczenia emerytalno-rentowe. Ustawą z 23 stycznia 1968 r. o funduszu

emerytalnym, towarzyszącą ustawie z tej samej daty o powszechnym zaopatrzeniu

emerytalnym pracowników i ich rodzin reaktywowano fundusz emerytalny, pochodzący ze

składek pracodawcy i pracownika. Ustawą z 25 listopada 1986 r. o organizacji i

funkcjonowaniu ubezpieczeń społecznych rozszerzono znacząco zakres świadczeń

ubezpieczeniowych, finansowanych za pomocą odrębnego funduszu. Powstał bowiem

Fundusz Ubezpieczeń Społecznych, jako źródło świadczeń z ubezpieczenia na wypadek

choroby i macierzyństwa, inwalidztwa oraz świadczeń z ubezpieczenia emerytalnego i

rodzinnego. Zrezygnowano jednak ze składek pracowników. Składki na ubezpieczenia

społeczne pracowników opłacały zakłady pracy z własnych środków, za okres ubezpieczenia

każdego pracownika (art. 33 ust. 1 tej ustawy).

Przepis art. 67 ust. 1 Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997 r. stanowi, że obywatel ma prawo

do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy ze względu na chorobę lub

inwalidztwo oraz po osiągnięciu wieku emerytalnego. W Konstytucji posłużono się więc

pojęciem (szerszym) „zabezpieczenia społecznego”, a nie „ubezpieczenia społecznego”,

obejmując nim również pomoc dla osób pozostających bez pracy nie z własnej woli i nie

mających innych środków utrzymania. Ochrona przed skutkami określonych w art. 67 ust. 1

Konstytucji ryzyk losowych (choroba, inwalidztwo, osiągnięcie wieku emerytalnego) jest

jednak obecnie realizowana przede wszystkim metodą ubezpieczeniową.

Z dniem 1 stycznia 1999 r. wprowadzono w Polsce pakiet ustaw, tworzących nowy

system ubezpieczeń społecznych. Najistotniejsza z nich to ustawa z 13 października 1998 r. o

systemie ubezpieczeń społecznych. Ponadto są to trzy ustawy dotyczące poszczególnych

rodzajów ubezpieczeń: 1) ustawa z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu

Ubezpieczeń Społecznych, ustawa z 21 listopada 2008 r. o emeryturach kapitałowych, 3)

ustawa z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w

razie choroby i macierzyństwa i 4) ustawa z 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu

społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Do tego pakietu należałoby

również zaliczyć: 1) ustawę z 28 sierpnia 1997 r. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy

emerytalnych, 2) ustawę z dnia 20 kwietnia 2004 r. o pracowniczych programach

emerytalnych, a także 3) ustawę z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej

finansowanych ze środków publicznych. Trzeba podkreślić, że ubezpieczenia zdrowotne nie

zostały przez ustawodawcę włączone do ogólnego systemu ubezpieczeń społecznych.

Poza powszechnym systemem ubezpieczeń społecznych pozostają ubezpieczenia rolników

indywidualnych. Rolnicy indywidualni korzystają ze świadczeń ubezpieczeniowych na

podstawie ustawy z dnia 20 XII 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników.

Pytanie problemowe :

Drogi rozwoju polskiego systemu ubezpieczeń społecznych

Pytania testowe :

1. W Polsce powszechne ubezpieczenie emerytalne wprowadzono ;

a) w latach 30- tych XX w.

b) w latach 50-tych XX w.

c) w latach 70-tych XX w.

2. W Polsce poza powszechnym systemem ubezpieczenia społecznego pozostają :

a) rolnicy indywidualni

b) duchowni

c) przedsiębiorcy

3. Rodzaje ubezpieczeń społecznych

1. System ubezpieczeń społecznych określony ustawą z 13 października 1998 r. o systemie

ubezpieczeń społecznych ma szeroki zakres przedmiotowy i podmiotowy. Przepis art. 1 tej

ustawy stanowi, że ubezpieczenia społeczne obejmują: a) ubezpieczenia emerytalne, b)

ubezpieczenia rentowe, c) ubezpieczenia chorobowe i d) ubezpieczenia wypadkowe.

Ubezpieczenie emerytalno - rentowe stanowi niewątpliwie najistotniejszy element

systemu ubezpieczeń społecznych obowiązującego w Polsce, ponieważ obejmuje niejako

naturalne i przez to powszechne ryzyka związane z życiem człowieka - trwałej albo

długotrwałej utraty zdolności do zarobkowania oraz ryzyko utraty żywiciela.

Ubezpieczenie emerytalne oparto na trzech tzw. filarach i na podziale ubezpieczonych na

trzy kategorie wiekowe: 1) urodzonych przed dniem 1 stycznia 1949 r., 2) urodzonych po dniu

31 grudnia 1948 r. a przed dniem 1 stycznia 1969 r. i 3) i urodzonych po dniu 31 grudnia 1968

r.

Pierwszy filar ubezpieczenia emerytalnego tworzy Fundusz Ubezpieczeń Społecznych.

Ze świadczeń emerytalnych finansowanych z FUS korzystają wszystkie osoby ubezpieczone.

Dla ubezpieczonych, urodzonych przed dniem 1 stycznia 1949 r. jest to wyłączne źródło

finansowania emerytury.

Filar II to otwarte fundusze emerytalne. Do tego filaru mogą należeć ubezpieczeni,

urodzeni po 31 grudnia 1948r. Przedmiotem działalności funduszu jest gromadzenie

środków pieniężnych i ich lokowanie, z przeznaczeniem na wypłatę członkom funduszu

emerytury po osiągnięciu przez nich wieku emerytalnego oraz emerytury częściowej, o

których mowa w ustawie o emeryturach i rentach z FUS. Przynależność do otwartego

funduszu emerytalnego dla ubezpieczonych, urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r. jest

dobrowolna (od 1 lutego 2014r.). Podstawą członkostwa w OFE jest umowa zawarta z

funduszem. Otwarty fundusz nie może odmówić zawarcia umowy, jeżeli osoba występująca o

przyjęcie do funduszu spełnia wymagania określone w przepisach o systemie ubezpieczeń

społecznych. Można być członkiem tylko jednego otwartego funduszu.

Osoba podejmująca po raz pierwszy pracę, z którą wiąże się obowiązek ubezpieczenia

może w terminie 4 miesięcy od podjęcia pracy (powstania obowiązku ubezpieczenia) zawrzeć

umowę z OFE. Jeżeli w tym terminie nie przystąpi do OFE, całość jej składek pozostaje w

ZUS, co oznacza, że jest objęta ubezpieczeniem emerytalnym z Funduszu Ubezpieczeń

Społecznych (art. 39 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych).

Począwszy od 2016r., co cztery lata, w okresie od 1 kwietnia do 31 lipca ubezpieczony –

członek OFE lub objęty jedynie ubezpieczeniem emerytalnym z FUS może złożyć do ZUS

pisemne oświadczenie o przekazywaniu części jego składki na ubezpieczenie emerytalne do

OFE lub zewidencjonowaniu części składki na subkoncie w ZUS. Oznacza to, że w tym

okresie transferowym członek OFE może zmienić fundusz lub zrezygnować z członkostwa w

OFE i przejść wyłącznie na ubezpieczenie w FUS. Natomiast ubezpieczony objęty do tej pory

jedynie ubezpieczeniem w FUS, może przystąpić do wybranego przez siebie funduszu (art. 39

a ust. 1 ustawy o systemie).

Członkostwo w OFE ustaje z dniem wykreślenia członka funduszu przez ZUS z

Centralnego Rejestru Członków OFE w związku z przekazaniem całości środków

zgromadzonych na rachunku członka OFE na fundusz emerytalny ZUS.

Przynależność do II filaru emerytalnego powoduje, że część składki na ubezpieczenie

emerytalne pochodząca ze składki ubezpieczonego (7,3% podstawy wymiaru składki) jest

dzielona na dwie części: a) 2,92% podstawy wymiaru składki jest odprowadzana przez ZUS

do wybranego przez ubezpieczonego otwartego funduszu emerytalnego, b) 4,38% podstawy

wymiaru składki jest ewidencjonowana przez ZUS na subkoncie ubezpieczonego, o którym

mowa w art. 40a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Dlatego też emerytura osób

ubezpieczonych, należących do II filaru składa się z dwóch części – pierwszej finansowanej z

FUS i drugiej – finansowanej z otwartego funduszu emerytalnego, w postaci emerytury

kapitałowej – okresowej lub dożywotniej (ustawa z 21 listopada 2008 r. o emeryturach

kapitałowych) .

Trzeci filar ubezpieczenia emerytalnego stanowią tzw. pracownicze programy emerytalne

(zakładowe albo międzyzakładowe), tworzone przez pracodawców na podstawie ustawy z dnia

20 kwietnia 2004 r. o pracowniczych programach emerytalnych. Mogą być prowadzone w

formie: 1) funduszu emerytalnego, 2) umowy o wnoszenie przez pracodawcę składek

pracowników do funduszu inwestycyjnego, 3) umowy grupowego ubezpieczenia na życie

pracowników z zakładem ubezpieczeń w formie grupowego ubezpieczenia na życie z

ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym (art. 6 ustawy).

2. Świadczenia pieniężne z tytułu ubezpieczenia chorobowego reguluje ustawa z dnia 25

czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i

macierzyństwa.

Ubezpieczenie chorobowe obejmuje ochronę przed ryzykiem niezdolności do

wykonywania pracy z powodu choroby, oraz zapewnia rekompensatę utraconego

wynagrodzenia wskutek innych przeszkód uniemożliwiających ubezpieczonemu

wykonywanie pracy : np. urodzenia dziecka, konieczności sprawowania osobistej opieki nad

małym albo innym członkiem rodziny czy czasowej zmniejszonej sprawności do pracy.

Do świadczeń przewidzianych omawianą ustawą należą:

a) zasiłek chorobowy,

b) świadczenie rehabilitacyjne,

c) zasiłek wyrównawczy,

d) zasiłek macierzyński,

e) zasiłek opiekuńczy (art. 2 ustawy).

Świadczenia przewidziane ubezpieczeniem chorobowym mają charakter okresowy i są

określone, co do zasady, jako zasiłki.

Podstawową przesłanką nabycia prawa do świadczeń z ubezpieczenia

chorobowego, jest, poza podleganiem temu ubezpieczeniu, zaistnienie określonej ustawą

niemożności wykonywania pracy (niezdolności do pracy, konieczności sprawowania osobistej

opieki nad małym dzieckiem), potwierdzonej stosownym zaświadczeniem lekarskim.

Niekiedy prawo wymaga spełniania dodatkowym wymagań, np. okresu wyczekiwania

(zasiłek chorobowy).

3. Ubezpieczenie wypadkowe chroni przed skutkami dwóch różnych ryzyk związanych z

pracą: wypadku przy pracy i choroby zawodowej. Rodzaje świadczeń z tytułu wypadków

przy pracy i chorób zawodowych, warunki nabywania prawa do świadczeń oraz zasady i tryb

ich przyznawania i wypłaty reguluje ustawa z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu

społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. W tej ustawie określono

pojęcie wypadku przy pracy. Ustawa wypadkowa wyróżnia trzy postacie wypadku przy pracy.

Jeszcze innym zdarzeniem z kategorii wypadków związanych z wykonywaniem pracy jest

wypadek w drodze do pracy lub z pracy. Regulacje prawne dotyczące tego rodzaju

wypadku zawiera ustawa emerytalno-rentowa z 17 grudnia 1998 r. Definicję choroby

zawodowej zawiera natomiast Kodeks pracy. Według art. 2351 k.p. chorobą zawodową jest

choroba objęta wykazem chorób zawodowych, ustalonym w trybie rozporządzenia Rady

Ministrów, jeżeli w wyniku oceny warunków pracy można stwierdzić bezspornie lub z

wysokim prawdopodobieństwem, że została ona spowodowana działaniem czynników

szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy albo w związku ze sposobem

wykonywania pracy, zwanych narażeniem zawodowym.

Pytanie problemowe :

Zasady uczestnictwa ubezpieczonego w Otwartym Funduszu Emerytalnym

Pytania testowe :

1. Ubezpieczenia społeczne to ubezpieczenia :

a) z tytułu wypadku przy pracy i choroby zawodowej

b) z tytułu utraty pracy

c) z tytułu utraty (śmierci) osoby najbliższej

2. Członkostwo w OFE jest :

a) obowiązkowe dla wszystkich ubezpieczonych

b) dobrowolne

c) to zależy od wieku ubezpieczonego

4. Finansowanie ubezpieczeń społecznych

Świadczenia z ubezpieczeniowe są finansowane z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Nie jest to fundusz autonomiczny („samorządny”). Został bowiem określony jako państwowy

fundusz celowy, zasilany przede wszystkim ze składek ubezpieczonych i pracodawców, z

innych wpłat, w tym z dotacji z budżetu państwa.

Fundusz Ubezpieczeń Społecznych podzielono na fundusze odpowiadające

poszczególnym rodzajom ubezpieczeń: emerytalny, rentowy, chorobowy i wypadkowy, a

ponadto na fundusze rezerwowe dla ubezpieczeń rentowego, chorobowego i wypadkowego.

Dysponentem Funduszu Ubezpieczeń Społecznych jest Zakład Ubezpieczeń Społecznych -

państwowa jednostka organizacyjna, posiadająca odrębną osobowość prawną.

Utworzono również Fundusz Rezerwy Demograficznej (FRD) jako fundusz

rezerwowy dla funduszu emerytalnego. Jego celem jest zapewnienie długookresowej

samowystarczalności funduszu emerytalnego. Fundusz został wyposażony w osobowość

prawną, a jego organem zarządzającym i dysponentem środków jest ZUS.

Środki gromadzone w tym funduszu mogą służyć tylko finansowaniu świadczeń

emerytalnych w okresach przechodzenia na emeryturę pokoleń wyżu demograficznego.

Założeniem było, że źródłem przychodów FRD powinna być przede wszystkim nadwyżka w

funduszu emerytalnym, w okresach, gdy liczebne grupy wiekowe będą opłacały składki.

Założenie to okazało się nietrafne.

Podstawowym źródłem finansowania funduszu jest od 2009 r. 0,35% podstawy

składki na ubezpieczenie emerytalne. Ponadto m.in. środki z prywatyzacji mienia Skarbu

Państwa (40% przychodów ogólnej kwoty brutto pomniejszonej o odpisy na fundusz celowy

uzyskanych w danym roku z prywatyzacji), przychody od środków lokowanych przez FRD,

odsetki uzyskane z lokat na rachunkach prowadzonych przez ZUS, a nie stanowiących

przychodów FUS i Zakładu.

Środki FRD mogą być wykorzystane wyłącznie na cele określone przez ustawę, a więc

na uzupełnienie wynikającego z przyczyn demograficznych niedoboru funduszu

emerytalnego oraz udzielenie nieoprocentowaną pożyczkę uzupełniającą środki funduszu

emerytalnego na bieżącą wypłatę świadczeń, zapewniającą płynność finansową FUS, zwrotną

w terminie nie dłuższym niż 6 miesięcy od dnia otrzymania środków przez FUS.

Istnieje ponadto Fundusz Emerytur Pomostowych (FEP) jako fundusz celowy,

utworzony na podstawie ustawy z 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych, w celu

finansowania emerytur pomostowych. Fundusz nie posiada osobowości prawnej. Jego

organem zarządzającym, dysponentem i gospodarzem jest ZUS.

Przychody FEP pochodzą m.in.: ze składek na FEP; z dotacji budżetu państwa; z

oprocentowania rachunków bankowych FEP; z odsetek od nieterminowo opłaconych składek

na FEP; z dodatkowej opłaty, o której mowa w art. 40 ust. 2; ze zwrotu nienależnie pobranych

świadczeń wraz z odsetkami; z lokat wolnych środków FEP; z wpłaty, o której mowa w art.

17 ust. 2; z innych tytułów.

W granicach określonych w ustawie budżetowej FEP może otrzymywać z budżetu

państwa dotacje. Dotacje te mogą być przeznaczone wyłącznie na finansowanie wydatków

związanych z emeryturami pomostowymi.

Do źródeł finansowania świadczeń ubezpieczeniowych należałoby zaliczyć także

fundusze emerytalne, działające na podstawie ustawy z dnia 28 sierpnia 1997 r. o organizacji

i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych. Ustawa przewiduje tworzenie funduszy:

otwartych, pracowniczych i dobrowolnych (art. 9 ust. 1). Fundusz ma osobowość prawną i

jest prowadzony przez towarzystwo emerytalne. Do funduszu trafia część składki na

ubezpieczenie emerytalne, pochodząca ze składki ubezpieczonego.

Charakterystyczną cechą obecnego systemu ubezpieczeń społecznych jest wyraźny

związek pomiędzy wysokością płaconych składek i wysokością świadczeń przysługujących w

razie ziszczenia się jednego z ryzyk ubezpieczeniowych (np. osiągnięcia wieku emerytalnego,

powstania niezdolności do pracy). Przejawem tego związku są indywidualne konta każdego

ubezpieczonego, na których gromadzone są jego składki ubezpieczeniowe.

Składka na ubezpieczenie społeczne jest świadczeniem pieniężnym – przymusowym,

celowym, bezzwrotnym i odpłatnym. Ze względu na wspomniane wyodrębnienie czterech

rodzajów ubezpieczeń społecznych mamy do czynienia z czterema składkami

przeznaczonymi na te ubezpieczenia (emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe).

Składki na ubezpieczenia emerytalne pracowników płacą w równych częściach – pracodawca

i pracownik, a na ubezpieczenia rentowe – pracownik z własnych środków, w wysokości

1,5% podstawy wymiaru i pracodawca, w wysokości 6,5% podstawy wymiaru. Składkę na

ubezpieczenie chorobowe płaci tylko pracownik, natomiast składkę na ubezpieczenie

wypadkowe – tylko pracodawca (art. 16 ust. 1–3 ustawy).

Osoby prowadzące pozarolniczą działalność i osoby objęte dobrowolnym ubezpieczeniem

emerytalno-rentowym finansują w całości, z własnych środków składki na swoje

ubezpieczenie emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe.

W ramach świadczeń opieki zdrowotnej ze środków publicznych (ustawa z dnia 27

sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej ze środków publicznych) obowiązkową

składkę opłaca, co do zasady, osoba podlegająca ubezpieczeniu zdrowotnemu (np.

pracownik). Wyjątkowo, np. za rolników i ich domowników składkę opłaca Kasa Rolniczego

Ubezpieczenia Społecznego.

Pytanie problemowe :

Finansowanie ubezpieczeń społecznych poprzez składkę ubezpieczeniową

Pytania testowe :

1. W ramy Funduszu Ubezpieczeń Społecznych wchodzi :

a) Fundusz Emerytalny

b) Fundusz Emerytur Pomostowych

c) Fundusz Rezerwy Demograficznej

2. Składka na ubezpieczenie chorobowe jest finansowana przez :

a) pracodawcę

b) pracownika

c) w częściach przez pracodawcę i pracownika

5. Emerytury

Emerytura pracownicza nie jest świadczeniem jednolitym pod względem przesłanek

uzyskania. O zróżnicowaniu prawa do emerytury decyduje przede wszystkim wiek

ubezpieczonego. Pod tym względem ustawa wyróżnia emerytury dla grup wiekowych : 1)

urodzonych po 31 grudnia 1948r. i 2) urodzonych przed 1 stycznia 1949r. W ramach tych

grup wiekowych poza emeryturami, które można określić jako podstawowe, występują

emerytury "wcześniejsze", przysługujące osobom, które nie osiągnęły wymaganego wieku

emerytalnego, ale mają dłuższy niż zasadniczo wymagany okres składkowy i nieskładkowy

albo zostały uznane za całkowicie niezdolne do pracy. Należy dodać, że ustawą z 19 grudnia

2008r. o emeryturach pomostowych, wprowadzono emerytury tzw. pomostowe dla osób

urodzonych po 31 grudnia 1948r., które wykonywały pracę w szczególnych warunkach lub o

szczególnym charakterze.

Przesłanki nabycia prawa do emerytury są zróżnicowane w zależności od kategorii

wiekowej ubezpieczonego.

Ubezpieczonym urodzonym przed dniem 1 stycznia 1949 r. przysługuje emerytura, jeżeli

spełnili łącznie następujące warunki: 1) osiągnęli wymagany wiek emerytalny, 2) mają okres

składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn (art.

27 ustawy).

Tzw. okresy składkowe zostały określone w art. 6 tej ustawy. Zaliczono do nich przede

wszystkim okresy ubezpieczenia, okresy czynnej służby wojskowej w Wojsku Polskim, a

także np. okresy służby zawodowej w jednostkach militarnych i paramilitarnych (m. in. w

Policji, Straży Granicznej, Służbie Więziennej, Państwowej Straży Pożarnej) . Okresy

nieskładkowe, określone w art. 7 ustawy to m. in. okres nauki w szkole wyższej na jednym

kierunku, pod warunkiem ukończenia tej nauki, w wymiarze określonym w programie

studiów, okresy urlopu wychowawczego, urlopu bezpłatnego udzielonego na podstawie

przepisów w sprawie bezpłatnych urlopów dla matek pracujących, opiekujących się małymi

dziećmi oraz np. okresów niewykonywania pracy s powodu opieki nad dzieckiem.

Ustawa dopuszcza dla osób urodzonych przed 1 stycznia 1949 r. wyjątkowo emeryturę

mimo posiadania krótszych o 5 lat okresów składkowych i nieskładkowych (art. 28).

Przewidziano również prawo do wcześniejszej emerytury, tzn. przed osiągnięciem

ustawowo określonego wieku emerytalnego (art. 29). Prawo do wcześniejszej emerytury

zachowali ponadto ubezpieczeni, podlegający wcześniej odrębnym regulacjom emerytalnym

(np. inwalidzi wojenni i wojskowi, kombatanci, pracownicy urzędów państwowych i

pracownicy samorządowi).

Emerytura ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r. zależy w zasadzie

wyłącznie od osiągnięcia wymaganego wieku emerytalnego (art. 24 ust. 1 ustawy). Wysokość

emerytury zależy w tym przypadku od : 1) zgromadzonej na indywidualnym koncie

ubezpieczonego kwoty składek odpowiednio zwaloryzowanej i zwaloryzowanego tzw.

kapitału początkowego i od 2) wieku ubiegającego się o emeryturę. Emerytura ustalana

według tego systemu będzie zatem tym wyższa, im później ubezpieczony wystąpi z

wnioskiem o jej wypłatę.

Wiek emerytalny od 1 października 2017r. w nosi 60 lat dla kobiet i 65 lat dla

mężczyzn.

Pytanie problemowe :

Przesłanki nabycia prawa do emerytury

Pytania testowe :

1. W ramach ubezpieczenia emerytalno – rentowego finansowanego z FUS występują

emerytury:

a) pomostowa

b) socjalna

c) tzw. wcześniejsza

2. Do przesłanek nabycia prawa do emerytury zalicza się :

a) osiągnięcie wieku emerytalnego

b) rozwiązanie stosunku pracy wyłącznie na podstawie porozumienia stron

c) posiadanie co najmniej wykształcenia podstawowego

6. Pozostałe świadczenia z ubezpieczenia emerytalno-rentowego

Świadczenia emerytalno - rentowe można podzielić na trzy kategorie : 1) długookresowe (np.

emerytura, renta z tytułu niezdolności do pracy), 2) krótkookresowe (renta szkoleniowa) i 3)

jednorazowe (zasiłek pogrzebowy).

Poza emeryturą świadczenia określone w tej ustawie obejmują:

- rentę z tytułu niezdolności do pracy, w tym rentę szkoleniową,

- rentę rodzinną,

- dodatek pielęgnacyjny,

- dodatek do renty rodzinnej dla sieroty zupełnej,

- zasiłek pogrzebowy.

1. Renta z tytułu niezdolności do pracy przysługuje ubezpieczonemu, który spełnił łącznie

następujące warunki:

1) jest niezdolny do pracy,

2) ma wymagany okres składkowy i nieskładkowy,

3) niezdolności do pracy powstała w okresach ubezpieczenia lub innych okresach

uznanych w ustawie za równorzędne okresom ubezpieczenia, albo nie później niż w

ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów (art. 57 ustawy emerytalno-rentowej).

Niezdolną do pracy w rozumieniu tej ustawy jest osoba, która całkowicie lub częściowo

utraciła zdolność do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i nie

rokuje odzyskania zdolności do pracy po przekwalifikowaniu. Całkowicie niezdolną do

pracy jest osoba, która utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy. Częściowo

niezdolną do pracy jest natomiast osoba, która w znacznym stopniu utraciła zdolność do

pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji (art. 12 ustawy). Nie jest przeszkodą do

orzeczenia całkowitej niezdolności do pracy zachowanie zdolności do pracy w warunkach

określonych w przepisach o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz o zatrudnieniu osób

niepełnosprawnych. Ponadto w przypadku stwierdzenia naruszenia sprawności organizmu w

stopniu powodującym konieczność stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innej osoby w

zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych orzeka się niezdolność do samodzielnej

egzystencji (art. 13 ust. 5 ustawy).

W zależności od rokowań, co do odzyskania zdolności do pracy niezdolność do pracy

orzeka się na okres nie dłuższy niż 5 lat lub na okres dłuższy niż 5 lat (art. 13 ust. 1–3).

Niezdolność do pracy orzeka się na okres dłuższy niż 5 lat, jeżeli według wiedzy medycznej

nie ma rokowań odzyskania zdolności do pracy przed upływem tego okresu.

Wymiar okresu składkowego i nieskładkowego jest zróżnicowany, w zależności od tego,

w jakim wieku powstała niezdolność do pracy. Łączny okres składkowy i nieskładkowy musi

wynosić co najmniej:

1) 1 rok – jeżeli niezdolność do pracy powstała przed ukończeniem 20 lat,

2) 2 lata – jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 20 do 22 lat,

3) 3 lata – jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 22 do 25 lat,

4) 4 lata – jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 25 do 30 lat,

5) 5 lat – jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 30 lat (art. 58 ust. 1

ustawy).

Renta z tytułu niezdolności do pracy może być rentą stałą, bądź okresową, stosownie do

orzeczonej niezdolności do pracy (art. 59 ustawy).

2. Renta rodzinna jest świadczeniem przysługującym w razie śmierci członka rodziny –

żywiciela uprawnionych, który w chwili śmierci miał ustalone prawo do emerytury lub renty

z tytułu niezdolności do pracy albo spełniał warunki do uzyskania jednego z tych świadczeń.

Prawo do renty rodzinnej przysługuje również po osobie, która w chwili śmierci pobierała

świadczenie przedemerytalne lub zasiłek przedemerytalny (art. 65 i 66 ustawy).

Prawo do renty rodzinnej mają następujący członkowie rodziny zmarłego:

1) dzieci własne, dzieci współmałżonka i dzieci przysposobione – do ukończenia 16 roku

życia, a w razie pobierania nauki w szkole – do ukończenia 25 lat życia. Dzieci

całkowicie niezdolne do pracy oraz do samodzielnej egzystencji mają prawo do takiej

renty, jeżeli niezdolność do pracy powstała przed ukończeniem 16 lat, bądź 25 – w

razie pobierania nauki w szkole;

2) przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności wnuki,

rodzeństwo i inne dzieci, w tym również w ramach rodziny zastępczej, które poza

spełnieniem wyżej określonych wymagań co do wieku: a) zostały przyjęte na

wychowanie lub utrzymanie co najmniej na rok przed śmiercią ubezpieczonego, chyba

że śmierć ta jest następstwem wypadku oraz b) nie mają prawa do renty po zmarłych

rodzicach, a gdy rodzice żyją, jeżeli nie mogą zapewnić im utrzymania albo

ubezpieczony lub jego małżonek był ich opiekunem ustanowionym sąd art. 67–69

ustawy);

3) współmałżonek (wdowa, wdowiec) ma prawo do renty rodzinnej, jeżeli: a) w chwili

śmierci współmałżonka osiągnął wiek 50 lat życia lub był niezdolny do pracy albo b)

wychowuje co najmniej jedno z dzieci, wnuków lub rodzeństwa uprawnione do renty

rodzinnej po zmarłym, które nie osiągnęło 16 lat, a jeżeli kształci się w szkole – 18 lat

życia lub jeżeli sprawuje pieczę nad dzieckiem całkowicie niezdolnym do pracy oraz do

samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolnym do pracy, uprawnionym do renty

rodzinnej, c) osiągnął wiek 50 lat życia lub stał się niezdolny do pracy po śmierci

współmałżonka, nie później jednak niż w ciągu 5 lat od jego śmierci lub od zaprzestania

wychowywania osób wyżej wymienionych. Prawo do renty rodzinnej ma także

współmałżonek (również rozwiedziony), który w chwili śmierci ubezpieczonego nie

pozostawał

z nim we wspólności małżeńskiej, jeżeli spełniał dodatkowy warunek – miał w dniu

śmierci współmałżonka prawo do alimentów z jego strony ustalone wyrokiem lub ugodą

sądową. Wyłącznie wdowie przysługuje, pod pewnymi warunkami, prawo do renty

rodzinnej okresowej, jeżeli nie spełnia wymagań do renty rodzinnej i nie ma

niezbędnych źródeł utrzymania (art. 70 ust. 1–5 ustawy);

4) rodzice (także ojczym, macocha i osoby przysposabiające) mają prawo do renty

rodzinnej, jeżeli: a) ubezpieczony bezpośrednio przed śmiercią przyczyniał się do ich

utrzymania,

b) spełniają odpowiednio warunki określone dla wdowy i wdowca (art. 71 ustawy).

3. Dodatki do emerytur i rent

Ustawa emerytalno-rentowa przewiduje dwa rodzaje dodatków do emerytur i rent: 1)

dodatek pielęgnacyjny i 2) dodatek dla sierot zupełnych. Dodatek pielęgnacyjny

przysługuje osobie uprawnionej do emerytury lub renty, uznanej za całkowicie niezdolną do

pracy oraz do samodzielnej egzystencji albo osobie, która ukończyła 75 lat życia. Dodatek

pielęgnacyjny nie przysługuje jednak, jeżeli emeryt lub rencista przebywa w domu pomocy

społecznej lub podobnej placówce opiekuńczej (art. 75 ust. 1-4).

Od 1 marca 2008 r. dodatek pielęgnacyjny wynosi 163,15 zł.

Dodatek dla sierot zupełnych przysługuje osobie uprawnionej do renty rodzinnej, będącej

sierotą zupełną (art. 76 ustawy).

4. Zasiłek pogrzebowy

Zasiłek pogrzebowy, przewidziany ustawą emerytalno-rentową jest świadczeniem

jednorazowym z tytułu śmierci: 1) ubezpieczonego, 2) osoby pobierającej emeryturę lub

rentę, 3) osoby, która w dniu śmierci nie miała ustalonego prawa do emerytury lub

renty, lecz spełniała warunki do jej uzyskania i pobierania, 4) członka rodziny

ubezpieczonego lub osoby pobierającej emeryturę albo rentę (art. 77 ustawy).

Prawo do zasiłku pogrzebowego przysługuje osobie, która pokryła koszty pogrzebu,

w tym również np. pracodawcy, domowi pomocy społecznej, gminie itd. (art. 78 ustawy).

Zasiłek pogrzebowy przysługuje w wysokości 200% przeciętnego wynagrodzenia

obowiązującego w dniu śmierci osoby, której koszty pogrzebu zostały poniesione (art. 80 ust.

1). Zasiłek pogrzebowy wynosi 4.000 zł.

Pytanie problemowe :

Niezdolność do pracy jako przesłanka nabycia prawa do renty z tytułu takiej niezdolności

Pytania testowe :

1. Nabycie prawa do renty rodzinnej jest uzależnione od spełnienia warunków :

a) wyłącznie po stronie osoby zmarłej

b) wyłącznie po stronie uprawnionych członków rodziny zmarłego

c) jednocześnie po stronie osoby zmarłej i po stronie uprawnionych członków rodziny

2. Prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy przysługuje jeżeli niezdolność :

a) powstała w związku z pracą

b) ma trwały charakter

c) polega na utracie zdolności do wykonywania jakiejkolwiek pracy lub pracy zgodnej z

poziomem posiadanych kwalifikacji

7. Rodzaje zasiłków z ubezpieczenia chorobowego.

Świadczenia przewidziane w ramach ubezpieczenia chorobowego mają charakter

krótkoterminowy (okresowy) i są określane, mianem zasiłków, z uwagi na specyfikę ryzyk

ubezpieczenia chorobowego i macierzyńskiego, polegających na przejściowych

przemijających przeszkodach w wykonywaniu pracy.

Pod pojęciem zasiłków rozumie się w literaturze ubezpieczeń społecznych świadczenia

pieniężne wypłacane przez stosunkowo krótki okres czasu lub jednorazowo. Ich celem jest

czasowa ochrona sytuacji socjalnej ubezpieczonego pozbawionego środków utrzymania

wskutek niezdolności do pracy.

Podstawową przesłanką nabycia prawa do świadczeń z ubezpieczenia chorobowego,

jest, poza podleganiem temu ubezpieczeniu, zaistnienie określonej ustawą niemożności

wykonywania pracy (niezdolności do pracy, konieczności sprawowania osobistej opieki nad

małym dzieckiem), potwierdzonej stosownym zaświadczeniem lekarskim. Niekiedy prawo

wymaga spełniania dodatkowym wymagań, np. okresu wyczekiwania (zasiłek chorobowy).

Do świadczeń przewidzianych omawianą ustawą należą:

- zasiłek chorobowy,

- świadczenie rehabilitacyjne,

- zasiłek wyrównawczy,

- zasiłek macierzyński,

- zasiłek opiekuńczy (art. 2 ustawy).

1. Pracownik ma prawo do zasiłku chorobowego finansowanego ze środków Funduszu

Ubezpieczeń Społecznych począwszy od 34 (15) dnia niezdolności do pracy w danym roku

kalendarzowym. Według art. 92 § 1 k.p. pracownik zachowuje bowiem prawo do

wynagrodzenia za pracę za okres pierwszych, trwających łącznie 33 dni w danym roku

kalendarzowym, a w przypadku pracownika, który ukończył 50 lat życia – za okres

pierwszych, trwających łącznie 14 dni w danym roku kalendarzowym, niezdolności do pracy.

Prawo do takiego wynagrodzenia nie przysługuje w przypadkach, w których pracownik

nie ma prawa do zasiłku chorobowego. Okres 33 dni niezdolności do pracy, za który

pracownikowi przysługuje prawo do wynagrodzenia, ustala się sumując poszczególne okresy

niezdolności do pracy w roku kalendarzowym, nawet jeżeli między nimi następują przerwy i

jeśli pracownik w danym roku kalendarzowym był zatrudniony u więcej niż jednego

pracodawcy.

Zasiłek chorobowy przysługuje ubezpieczonemu, który stał się niezdolny do pracy z

powodu choroby w czasie trwania ubezpieczenia chorobowego albo nie może wykonywać

pracy z innych przyczyn określonych w tej ustawie (np. z powodu przebywania w :

stacjonarnym zakładzie lecznictwa odwykowego w celu leczenia uzależnienia alkoholowego

albo stacjonarnym zakładzie opieki zdrowotnej w celu leczenia uzależnienia od środków

odurzających lub substancji psychotropowych).

Przesłanką uzyskania prawa do zasiłku chorobowego jest powstanie niezdolności do pracy

(niemożności wykonywania pracy) w czasie trwania ubezpieczenia chorobowego, wyjątkowo

– po ustaniu ubezpieczenia, jeżeli niezdolność do pracy trwała bez przerwy co najmniej 30 dni i

powstała tuż po ustaniu ubezpieczenia, nie później niż w okresach przewidzianych w art. 7 pkt

1 i 2 ustawy.

Nabycie prawa do zasiłku chorobowego jest warunkowane okresem wyczekiwania,

wynoszącym 1) 30 dni nieprzerwanego ubezpieczenia dla osób, podlegających

obowiązkowemu ubezpieczeniu chorobowemu i 2) 90 dni nieprzerwanego ubezpieczenia dla

osób ubezpieczonych dobrowolnie. Do okresów tego ubezpieczenia wlicza się poprzednie

okresy ubezpieczenia chorobowego, jeżeli przerwa między nimi nie przekroczyła 30 dni lub

była spowodowana urlopem wychowawczym, urlopem bezpłatnym albo odbywaniem czynnej

służby wojskowej przez żołnierza niezawodowego (art. 4 ust. 1 i 2 ustawy).

W okresie wyczekiwania na nabycie prawa do zasiłku chorobowego pracownikowi nie

przysługuje prawo do wynagrodzenia za pracę z tytułu niezdolności do pracy z powodu

choroby, o którym mowa w art. 92 § 1 k.p.

Zasiłek chorobowy przysługuje przez okres trwania niezdolności do pracy, bądź

niemożności wykonywania pracy z przyczyn wcześniej określonych, nie dłużej jednak, niż 182

dni, a jeżeli niezdolność do pracy została spowodowana gruźlicą lub występuje w trakcie ciąży

– nie dłużej niż przez 270 dni (art. 8 ustawy).

Wysokość zasiłku chorobowego jest zróżnicowana. Co do zasady miesięczny zasiłek

wynosi 80% podstawy wymiaru zasiłku (wynagrodzenia za pracę). Za czas pobytu

ubezpieczonego w szpitalu zasiłek chorobowy wynosi 70% podstawy wymiaru. Miesięczny

zasiłek chorobowy za okres pobytu w szpitalu od 15 do 33 dnia niezdolności do pracy w roku

kalendarzowym w przypadku pracownika, który ukończył 50 rok życia, wynosi 80%

podstawy wymiaru zasiłku.

Miesięczny zasiłek chorobowy wynosi 100% podstawy wymiaru, jeżeli np. niezdolność do

pracy:

- przypada w okresie ciąży,

- powstała wskutek wypadku w drodze do pracy i z pracy,

2. Świadczenie rehabilitacyjne to świadczenie chorobowe, będące przedłużeniem zasiłku

chorobowego, przysługujące po wyczerpaniu okresu zasiłkowego.

Świadczenie rehabilitacyjne przysługuje ubezpieczonemu, który po wyczerpaniu zasiłku

chorobowego jest nadal niezdolny do pracy, a dalsze leczenie lub rehabilitacja lecznicza

rokują odzyskanie zdolności do pracy. Świadczenie rehabilitacyjne przysługuje przez okres

niezbędny do przywrócenia zdolności do pracy, nie dłużej jednak niż przez 12 miesięcy (art.

18 ust. 1 i 2 ustawy).

O niezdolności do pracy oraz o rokowaniu co do odzyskania zdolności do pracy orzeka

lekarz orzecznik ZUS. Od orzeczenia lekarza orzecznika ubezpieczonemu przysługuje

sprzeciw do komisji lekarskiej ZUS. Orzeczenie lekarza orzecznika, od którego nie wniesiono

sprzeciwu albo orzeczenie komisji lekarskiej ZUS stanowi podstawę do wydania przez ZUS

decyzji w sprawie świadczenia rehabilitacyjnego (art. 18 ust. 3, 4 i 6).

Świadczenie rehabilitacyjne jest niższe od zasiłku chorobowego. Podstawowa jego

wysokość to 90% podstawy wymiaru zasiłku chorobowego (wynagrodzenia za pracę) za

okres pierwszych trzech miesięcy i 75% podstawy za pozostały okres. Wyjątkowo

świadczenie rehabilitacyjne przysługuje w wysokości 100% podstawy wymiaru zasiłku

chorobowego, jeżeli niezdolność do pracy przypada w okresie ciąży (art. 19 ust. 1 ustawy).

3. Zasiłek wyrównawczy jest świadczeniem okresowym z tytułu ubezpieczenia

chorobowego, przysługującym wyłącznie pracownikowi, z tytułu jego czasowej, zmniejszonej

sprawności do pracy. Można uzyskać prawo do tego zasiłku, jeżeli pracownik ze zmniejszoną

sprawnością do pracy:

1) poddał się rehabilitacji zawodowej lub innym zabiegom adaptacyjno-przyuczającym

do określonej pracy,

2) jego miesięczne wynagrodzenie jest w tym czasie niższe od jego przeciętnego

miesięcznego wynagrodzenia uzyskiwanego poprzednio (art. 23 ust. 1 ustawy).

Zasiłek wyrównawczy przysługuje przez okres rehabilitacji zawodowej (adaptacji lub

przyuczenia do określonej pracy). O potrzebie przeprowadzenia rehabilitacji zawodowej orzeka

wojewódzki ośrodek medycyny pracy lub lekarz orzecznik ZUS. O zakończeniu rehabilitacji

orzeka lekarz orzecznik ZUS. Od orzeczenia lekarza orzecznika ubezpieczonemu przysługuje

sprzeciw do komisji lekarskiej ZUS (art. 23 ust. 2-5 ustawy).

Zasiłek wyrównawczy stanowi różnicę między przeciętnym miesięcznym

wynagrodzeniem pracownika sprzed zmniejszenia jego sprawności do pracy a miesięcznym

wynagrodzeniem osiągniętym za pracę w warunkach rehabilitacji zawodowej. Prawo do

zasiłku nie przysługuje pracownikowi uprawnionemu do emerytury, renty z tytułu

niezdolności do pracy lub nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego (art. 24 i 25

ustawy).

4. Zasiłek macierzyński

Zasiłek macierzyński jest świadczeniem z tytułu urodzenia dziecka, a także wychowywania

małego dziecka, w tym przyjęcia dziecka na wychowanie. Zasiłek macierzyński przysługuje

ubezpieczonej (pracownicy), która w okresie ubezpieczenia chorobowego albo w okresie

urlopu wychowawczego:

1) urodziła dziecko;

2) przyjęła na wychowanie dziecko w wieku do 7 roku życia, a w przypadku dziecka, wobec

którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego - do 10 roku życia, i

wystąpiła do sądu opiekuńczego w sprawie jego przysposobienia;

3) przyjęła na wychowanie w ramach rodziny zastępczej, z wyjątkiem rodziny zastępczej

zawodowej, dziecko w wieku do 7 roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego

podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego - do 10 roku życia (art. 29 ust. 1).

Zasiłek macierzyński przysługuje przez okres ustalony przepisami Kodeksu pracy jako

okres urlopu macierzyńskiego, okres urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, oraz

okres urlopu rodzicielskiego.

Z prawa do zasiłku macierzyńskiego korzysta jednakże również mężczyzna:

1) w razie przejęcia dziecka w wieku do siódmego roku życia, a w przypadku dziecka,

wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego, do dziesiątego

roku życia, na wychowanie z zamiarem przysposobienia lub w ramach rodziny

zastępczej, z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej niespokrewnionej z dzieckiem,

2) ojciec dziecka lub inny członek rodziny – w razie śmierci ubezpieczonej (matki

dziecka) w czasie urlopu macierzyńskiego lub porzucenia przez nią dziecka, jeżeli

przerwał zatrudnienie lub inną działalność zarobkową w celu sprawowania osobistej

opieki nad dzieckiem,

3) ojciec dziecka – w razie skrócenia wskutek rezygnacji przez matkę dziecka z

pobierania zasiłku macierzyńskiego okresu pobierania zasiłku macierzyńskiego przez

matkę, po wykorzystaniu przez nią zasiłku za okres co najmniej 14 tygodni, jeżeli

przerwał działalność zarobkową w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem,

4) ojciec dziecka lub inny ubezpieczony członek rodziny – po wykorzystaniu przez

matkę dziecka zasiłku macierzyńskiego za okres co najmniej 8 tygodni po porodzie, za

okres, którym matka dziecka przebywa w szpitalu lub innym zakładzie leczniczym ze

względu na stan zdrowia uniemożliwiający jej osobiste sprawowanie opieki nad

dzieckiem,

5) ojciec dziecka – w razie wykorzystywania urlopu ojcowskiego,

6) ojciec dziecka– w okresie wykorzystywania urlopu rodzicielskiego.

Ustawodawca pozwala wyjątkowo uzyskać prawo do zasiłku macierzyńskiego po ustaniu

ubezpieczenia chorobowego (czyli po ustaniu np. stosunku pracy). Zasiłek macierzyński

przysługuje więc po ustaniu ubezpieczenia chorobowego, jeżeli to ubezpieczenie:

1) ustało w czasie ciąży: a) wskutek rozwiązania stosunku pracy w związku z

ogłoszeniem upadłości lub likwidacji pracodawcy albo b) rozwiązania stosunku pracy

z naruszeniem przepisów prawa stwierdzonym prawomocnym orzeczeniem sądu,

2) ustało z dniem porodu wskutek rozwiązania się umowy o pracę na czas określony,

przedłużonej z mocy prawa do dnia porodu (art. 30 ust. 1-4 ustawy).

Zasiłek macierzyński nie przysługuje, jeżeli ubezpieczony zachowuje za okres urlopu

macierzyńskiego lub urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego prawo do wynagrodzenia

na podstawie przepisów o wynagradzaniu, a także w czasie urlopu bezpłatnego oraz

tymczasowego aresztowania lub odbywania kary pozbawienia wolności (art. 12 ust. 1 i ust. 2

pkt 1 i 3, w związku z art. 31 ust. 2 ustawy).

Miesięczny zasiłek macierzyński za okres ustalony przepisami Kodeksu pracy jako

okres urlopu macierzyńskiego, okres urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego oraz okres

urlopu ojcowskiego wynosi 100% podstawy wymiaru zasiłku. Wysokość miesięcznego

zasiłku macierzyńskiego za okres ustalony przepisami Kodeksu pracy jako okres urlopu

rodzicielskiego jest zróżnicowana. W okresach ustalonych w art. 31 ust. 2 wynosi 100 %

podstawy wymiaru zasiłku, a za okres urlopu rodzicielskiego przypadający po tych okresach

60 % podstawy wymiaru.

Miesięczny zasiłek macierzyński wynosi 80% podstawy wymiaru zasiłku za cały okres

obejmujący okres urlopu macierzyńskiego, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego oraz

urlopu rodzicielskiego, jeżeli uprawniony do zasiłku macierzyńskiego wystąpi z jednym

wnioskiem o udzielenie mu tych urlopów w pełnym wymiarze, bezpośrednio jednego po

drugim.

5. Zasiłek opiekuńczy jest świadczeniem okresowym dla ubezpieczonego, który podlega

obowiązkowo ubezpieczeniu chorobowemu. Przysługuje z tytułu zwolnienia z obowiązku

wykonywania pracy z powodu konieczności sprawowania osobistej opieki nad:

1) dzieckiem (zdrowym) w wieku do ukończenia 8 lat w przypadku:

a) nieprzewidzianego zamknięcia żłobka, klubu dziecięcego, przedszkola lub

szkoły, do których dziecko uczęszcza, a także w przypadku choroby niani, z którą

rodzice mają zawartą umowę uaktywniającą, o której mowa w art. 50 ustawy z dnia

4 lutego 2011 r. o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3 lub dziennego opiekuna

sprawujących opiekę nad dzieckiem,

b) porodu lub choroby małżonka ubezpieczonego, stale opiekującego się dzieckiem,

jeżeli poród lub choroba uniemożliwia temu małżonkowi sprawowanie opieki,

c) pobytu małżonka ubezpieczonego, stale opiekującego się dzieckiem, w

stacjonarnym zakładzie opieki zdrowotnej (np. w szpitalu),

2) chorym dzieckiem w wieku do ukończenia 14 lat,

3) innym chorym członkiem rodziny (art. 32 ust. 1 ustawy).

Zasiłek opiekuńczy przysługuje przez okres zwolnienia od wykonywania pracy z

powodu konieczności sprawowania osobistej opieki, nie dłużej jednak niż przez okres:

1) 60 dni w roku kalendarzowym, jeżeli opieka jest sprawowana nad dziećmi,

2) 14 dni w roku kalendarzowym, jeżeli opieka jest sprawowana nad innym członkiem

rodziny.

Czasokres pobierania zasiłku opiekuńczego, przysługującego zarówno z tytułu

sprawowania opieki nad dzieckiem, jak i sprawowania opieki nad innym członkiem rodziny

nie może łącznie przekraczać 60 dni w danym roku kalendarzowym.

Zasiłek opiekuńczy nie przysługuje, jeżeli poza ubezpieczonym są inni członkowie

rodziny pozostający we wspólnym gospodarstwie domowym, mogący zapewnić opiekę

dziecku lub choremu członkowi rodziny. Nie dotyczy to jednak opieki sprawowanej nad

chorym dzieckiem w wieku do 2 lat. Nie ma również prawa do zasiłku opiekuńczego

ubezpieczony, wykonujący w okresie zwolnienia od wykonywania pracy przeznaczonego na

sprawowanie osobistej opieki, pracę zarobkową lub wykorzystujący to zwolnienie w sposób

niezgodny z jego celem oraz ubezpieczony legitymujący się sfałszowanym zwolnieniem

lekarskim na opiekę (art. 34 i 35 ust. 2 ustawy).

Miesięczny zasiłek opiekuńczy wynosi 80% podstawy wymiaru zasiłku (wynagrodzenia

za pracę).

Pytanie problemowe :

Sytuacje w których przysługuje prawo do zasiłku macierzyńskiego

Pytania testowe :

1. Świadczeniem z ubezpieczenia chorobowego jest :

a) zasiłek opiekuńczy

b) zasiłek pogrzebowy

c) dodatek pielęgnacyjny

2. Zasiłek chorobowy przysługuje przez okres nie dłuższy niż :

a) 270 dni

b) 182 dni

c) 90 dni

8. Czasowa niezdolność lub niemożność wykonywania pracy

Przesłanką prawa do świadczeń (zasiłków) z ubezpieczenia chorobowego jest

niezdolności do pracy lub niemożność jej wykonywania z innych przyczyn. Najczęściej

występującą przyczyną czasowej niezdolności do pracy jest choroba. Choroba to jedno z

podstawowych pojęć medycznych oznaczających odstępstwo od normalnego stanu zdrowia

(człowieka). Polega na zaburzeniu funkcji organizmu lub uszkodzeniu struktury organizmu,

objawiającym się ograniczeniem lub utratą zdolności do jego normalnego działania, w tym

zdolności do wykonywania pracy. Ustawa o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia

społecznego w razie choroby lub macierzyństwa na równi z niezdolnością do pracy z powodu

choroby traktuje niemożność wykonywania pracy :

- w wyniku decyzji wydanej przez właściwy organ albo uprawniony podmiot na podstawie

przepisów o zapobieganiu oraz zwalczaniu chorób zakaźnych u ludzi ;

- z powodu przebywania w : stacjonarnym zakładzie lecznictwa odwykowego w celu

leczenia uzależnienia alkoholowego albo w szpitalu lub innym zakładzie leczniczym w celu

leczenia uzależnienia od środków odurzających lub substancji psychotropowych ;

- wskutek poddania się niezbędnym badaniom lekarskim przewidzianym dla kandydatów

na dawców komórek, tkanek i narządów.

Na gruncie tej ustawy można ponadto wyróżnić zmniejszoną sprawność (zdolność) do

pracy, stanowiącą przesłankę przyznania ubezpieczonemu zasiłku wyrównawczego. Inne,

przewidziane omawianą ustawą przyczyny niemożności wykonywania pracy, warunkujące

nabycie prawa do określonych zasiłków to : urodzenie dziecka, wykonywanie funkcji

macierzyńskich lub rodzicielskich, a także konieczność sprawowania osobistej opieki nad

dzieckiem lub innym członkiem rodziny.

Dowodami potwierdzającymi zaistnienie tych okoliczności są odpowiednie

zaświadczenia lekarskie wydane według wzoru ustalonego przez ZUS. ZUS może

upoważnić, w formie decyzji administracyjnej, do wystawiania zaświadczeń lekarskich o

czasowej niezdolności do pracy z powodu choroby, pobycie w szpitalu albo w innym

zakładzie leczniczym lub o konieczności osobistego sprawowania opieki na chorym

członkiem rodziny lekarza, lekarza dentystę, felczera lub starszego felczera.

Lekarze orzecznicy ZUS wykonują kontrolę prawidłowości orzekania o czasowej

niezdolności do pracy z powodu choroby oraz kontrolę wystawiania zaświadczeń lekarskich.

W ramach tej kontroli lekarz orzecznik ZUS może:

1) przeprowadzić badanie lekarskie ubezpieczonego,

2) skierować ubezpieczonego na badanie specjalistyczne przez lekarza konsultanta ZUS,

3) zażądać od wystawiającego zaświadczenie lekarskie udostępnienia dokumentacji,

stanowiącej podstawę wydania zaświadczenia lub udzielenia wyjaśnień i informacji w

sprawie,

4) zlecić wykonanie badań pomocniczych w wyznaczonym terminie (art. 59 ust. 1-3

ustawy).

W razie negatywnej weryfikacji zaświadczenia lekarskiego przez lekarza orzecznika ZUS

zaświadczenie lekarskie traci ważność, a ZUS wydaje decyzję o braku prawa do zasiłku,

przesyłając kopię tej decyzji pracodawcy ubezpieczonego, którego ta decyzja dotyczy (art. 59

ust. 6-11 ustawy).

O przeprowadzenie kontroli prawidłowości orzekania o czasowej niezdolności do pracy z

powodu choroby oraz wystawiania zaświadczeń lekarskich dla celów wypłaty wynagrodzenia

za czas niezdolności do pracy może wystąpić do ZUS pracodawca. ZUS informuje wówczas

pracodawcę o wyniku postępowania (art. 59 ust. 12 ustawy).

Pytanie problemowe :

Choroba i okresy równorzędne stanowiące przesłankę nabycia prawa do zasiłku chorobowego

Pytania testowe :

1. Prawo do wystawiania zaświadczenia lekarskiego stwierdzające czasową niezdolność do

pracy ubezpieczonego ma :

a) tylko lekarz (każdy)

b) lekarz lub felczer

c) tylko lekarz upoważniony przez ZUS

2. Przyczyną czasowej niezdolności do pracy dającej prawo do świadczeń z ubezpieczenia

chorobowego może być :

a) przyjęcie małego dziecka na wychowanie

b) pobyt w SPA

c) konieczność sprawowania osobistej opieki nad chorym konkubentem

9. Wypadek przy pracy – pojęcie i rodzaje

Ustawa wypadkowa wyróżnia trzy postacie wypadku przy pracy: 1) wypadek przy pracy

pracownika (wypadek sensu stricto), 2) wypadek pracownika zrównany z wypadkiem przy

pracy, następujący w okolicznościach nie związanych bezpośrednio z wykonywaniem pracy i 3)

wypadek ubezpieczonych, nie mających statusu pracownika.

Wszystkie te trzy postacie wypadków mają wspólne cechy konstrukcyjne: 1) nagłość

zdarzenia, 2) przyczyna zewnętrzna, 3) związek wypadku z prowadzeniem działalności objętej

ubezpieczeniem

i 4) skutek w postaci urazu lub śmierci.

Wypadkiem przy pracy sensu stricto jest nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną

powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą:

podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub

poleceń przełożonych,

podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz

pracodawcy, nawet bez polecenia,

w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą

pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy

(art. 3 ust. 1 ustawy).

Nagłość to coś nieoczekiwanego, nieprzewidzianego i przez to zaskakującego, a więc ta

cecha wypadku nie odnosi się bezpośrednio do czasu trwania zdarzenia. Niemniej przyjmuje

się, zgodnie ze stanowiskiem wypracowanym w orzecznictwie sądowym i w doktrynie, że to

zdarzenie nie może trwać dłużej niż jedna dniówka robocza (8,12,16,24 godziny). Nagłość

odnosi się do samego zdarzenia, nie zaś jego skutków. Te bowiem mogą wystąpić również z

pewnym opóźnieniem.

Z kolei przez zewnętrzność przyczyny należy rozumieć działanie jakiegokolwiek

czynnika leżącego poza organizmem człowieka (ubezpieczonego), wywołującego to

zdarzenie (wypadek) np. upadek, uderzenie, porażenie, zatrucie, odmrożenie, poparzenie).

Wymagania zewnętrzności przyczyny także nie należy pojmować wąsko i dosłownie.

Nie musi być to przyczyna leżąca wyłącznie poza organizmem człowieka. Wystarczy, że jest

jedną ze współprzyczyn wypadku, to znaczy taką, bez której nie doszłoby do tego zdarzenia.

Wobec tego za zewnętrzną przyczynę wypadku przy pracy może być uznane np. nadmierne

obciążenie pracownika jego obowiązkami i związane z tym napięcie nerwowe, w wyniku

którego dochodzi do zawału serca lub udaru. Również nieudzielenie niezbędnej pomocy

medycznej pracownikowi, który zasłabł w miejscu pracy i wskutek tego zmarł, jeżeli to

zasłabnięcie zostało wywołane silnym stresem związanym z wykonywaniem pracy.

Elementem konstytuującym pojęcie wypadku przy pracy jest również skutek tego

zdarzenia : uraz lub śmierć. Uraz obejmuje wszelkie zmiany w stanie zdrowia (anatomiczne

czynnościowe), które wpłynęły na funkcjonowanie organizmu i powstały wskutek działania

czynnika zewnętrznego. Chodzi tu o takie zmiany w stanie zdrowia, które zakłócają

funkcjonowanie narządu organizmu i wpływają na zdolność do pracy. Równorzędnie należy

traktować za takie skutki wypadku uszkodzenie ciała lub rozstrój zdrowia.

Śmierć należy rozumieć w znaczeniu biologicznym, jako nieodwracalne ustanie funkcji

pnia mózgu. Nie mieści się w tym pojęciu śmierć kliniczna, ponieważ jest możliwe

odwrócenie jej skutków i przywrócenie człowieka do życia.

Wypadek pracownika traktowany w zakresie uprawnień do świadczeń przewidzianych w

ustawie na równi z wypadkiem przy pracy to zdarzenie mające cechy wypadku przy pracy,

które nie miało bezpośredniego związku z pracą i które nastąpiło np. w czasie podróży

służbowej w okolicznościach niemających związku z pracą w znaczeniu wyżej określonym,

podczas szkolenia w zakresie powszechnej samoobrony czy przy wykonywaniu zadań

zleconych przez działające u pracodawcy organizacje związkowe.

Za wypadki przy pracy ustawodawca uznaje również wypadki, którym ulegają w okresie

ubezpieczenia wypadkowego pozostali ubezpieczeni, niebędący pracownikami. Są to

wypadki np. podczas pełnienia mandatu posła lub senatora pobierającego uposażenie, podczas

wykonywania pracy na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub umowy o

świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące

zlecenia.

Jeszcze innym zdarzeniem z kategorii wypadków jest wypadek w drodze do pracy lub z

pracy. Został przewidziany w ustawie emerytalno-rentowej z 17 grudnia 1998 r. Według art.

57b ust. 1 tej ustawy za wypadek w drodze do pracy lub z pracy uważa się zdarzenie

wywołane przyczyną zewnętrzną, które nastąpiło w drodze do lub z miejsca wykonywania

zatrudnienia lub innej działalności stanowiącej tytuł ubezpieczenia rentowego, jeżeli droga ta

była najkrótsza i nie została przerwana, chyba że przerwanie drogi było uzasadnione życiową

potrzebą, a dłuższa droga była dogodniejsza ze względów komunikacyjnych. Za drogę do

pracy lub z pracy uznaje się, z pewnymi wyjątkami, drogę z domu do pracy i z pracy do domu

(art. 57b ust. 2 tej ustawy).

Pytanie problemowe :

Cechy charakterystyczne wypadku przy pracy.

Pytania testowe :

1. Wypadkiem przy pracy jest :

a) każde zdarzenie mające związek z pracą

b) zdarzenie mające związek z pracą, nagłe i wywołane przyczyną zewnętrzną

c) zdarzenie mające związek z pracą, nagłe i wywołane przyczyną zewnętrzną, powodujące

uraz lub śmierć

2. Wypadek, któremu uległ pracownik podczas podróży służbowej jest :

a) wypadkiem przy pracy

b) wypadkiem w drodze do pracy i z pracy

c) wypadkiem na równi z wypadkiem przy pracy

10. Choroba zawodowa

Do ryzyk objętych ubezpieczeniem wypadkowym należy również choroba zawodowa.

Chorobą zawodową jest choroba objęta wykazem chorób zawodowych, ustalonym w trybie

rozporządzenia Rady Ministrów, jeżeli w wyniku oceny warunków pracy można stwierdzić

bezspornie lub z wysokim prawdopodobieństwem, że została ona spowodowana działaniem

czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy albo w związku ze

sposobem wykonywania pracy, zwanych narażeniem zawodowym (art. 2351

k.p. i art. 4

ustawy wypadkowej). Wykaz chorób zawodowych oraz zasady postępowania w razie

podejrzenia, rozpoznawania i stwierdzenia chorób zawodowych określa rozporządzenie Rady

Ministrów z dnia 30 czerwca 2009 r. w sprawie chorób zawodowych.

Choroba zawodowa jest pojęciem prawnym oznaczającym zachorowanie pozostające

w związku przyczynowym z pracą. Wywołuje ją sama praca, jej rodzaj, charakter, sposób i

warunki jej wykonywania. Oznacza to, że uznanie danego schorzenia za chorobę zawodową

wymaga spełnienia spełnieniu trzech warunków. Po pierwsze musi to być choroba

wymieniona w wykazie, stanowiącym załącznik do rozporządzenia w sprawie chorób

zawodowych. Po drugie konieczne jest stwierdzenie wykonywania pracy w "narażeniu

zawodowym", a więc w warunkach istnienia czynników szkodliwych dla zdrowia

występujących w środowisku pracy albo w związku ze sposobem wykonywania pracy. Po

trzecie - ustalenie, że wystąpienie zdiagnozowanej jednostki chorobowej, zamieszczonej w

powyższym wykazie, bezspornie lub z wysokim prawdopodobieństwem zostało

spowodowane "narażeniem zawodowym" czyli działaniem tych czynników szkodliwych dla

zdrowia. Jednakże w razie ustalenia, że stwierdzona u pracownika choroba jest w wykazie, a

jednocześnie ocena warunków pracy pozwala bezspornie lub z wysokim

prawdopodobieństwem przyjąć, że miało miejsce narażenie zawodowe, przyjmuje się

domniemanie istnienia związku przyczynowego między chorobą zawodową a warunkami

narażającymi na jej powstanie. Jeżeli więc dopuszczalne jest stwierdzenie, że konkretny

czynnik może być przyczyną powstania określonej choroby, to narażenie na jego działanie na

stanowisku pracy daje podstawę do domniemania, że doprowadził on do powstania tego

schorzenia.

Brak którejkolwiek z wymienionych przesłanek wyklucza możliwość stwierdzenia choroby

zawodowej.

Z uwagi na wymaganie wykazania związku pomiędzy chorobą a działaniem

czynników szkodliwych w środowisku pracy ustawodawca wprowadził zasadę, zgodnie z

którą rozpoznanie choroby zawodowej u pracownika lub byłego pracownika może nastąpić w

okresie jego zatrudnienia w narażeniu zawodowym albo po zakończeniu pracy w takim

narażeniu, pod warunkiem wystąpienia udokumentowanych objawów chorobowych w okresie

ustalonym w wykazie chorób zawodowych (art. 2352 k.p.).

Wykaz chorób zawodowych został podany w załączniku do rozporządzenie Rady

Ministrów z dnia 30 czerwca 2009 r. w sprawie chorób zawodowych. Jest to zamknięty

katalog chorób zawodowych, obejmujący obecnie 26 jednostek. Niedopuszczalne jest zatem

uznanie za chorobę zawodową choroby mającej związek z pracę, ale nie objętej tym

katalogiem. Ten katalog nie może być poszerzony w drodze wnioskowań z innych

powszechnie obowiązujących przepisów prawa, ani też rozbudowany np. w układzie

zbiorowym pracy, czy innym porozumieniu zbiorowym.

We wspomnianym wykazie występują np. zatrucia ostre albo przewlekłe lub ich następstwa

wywołane przez substancje chemiczne, pylice płuc, astma oskrzelowa, przewlekłe choroby

narządu głosu spowodowane nadmiernym wysiłkiem głosowym, trwającym do najmniej 15

lat, nowotwory złośliwe, powstałe w następstwie działania czynników występujących w

środowisku pracy, uznanych za rakotwórcze u ludzi.

Pytanie problemowe :

Związek choroby z pracą jako przesłanka uznania tej choroby za chorobę zawodową

Pytania testowe :

1. Chorobą zawodową jest :

a) każda choroba powstała w związku z warunkami wykonywania pracy

b) każda choroba powstała w okresie wykonywania pracy

c) choroba powstała wskutek działania czynników szkodliwych w środowisku pracy,

zaliczona przez prawo do chorób zawodowych

2. Wykaz chorób zawodowych ustala się w :

a) ustawie

b) akcie wykonawczym do ustawy

c) regulaminie pracy

11. Tryb dokumentowania i stwierdzania wypadku przy pracy i choroby zawodowej

1. Przepis art. 234 § 1 k.p. stanowi, że w razie wypadku przy pracy pracodawca jest

obowiązany podjąć niezbędne działania eliminujące lub ograniczające zagrożenie, zapewnić

udzielenie pierwszej pomocy osobom poszkodowanym i ustalenie w przewidzianym trybie

okoliczności i przyczyn wypadku oraz zastosować odpowiednie środki zapobiegające

podobnym wypadkom. Pracodawca jest również obowiązany niezwłocznie zawiadomić

właściwego inspektora pracy i prokuratora o śmiertelnym, ciężkim lub zbiorowym wypadku

przy pracy oraz o każdym innym wypadku, który wywołał takie skutki, mającym związek z

pracą, jeżeli może być uznany za wypadek przy pracy (art. 234 § 2 k.p.).

Procedura ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy jest zróżnicowana. W

odniesieniu do wypadków przy pracy sensu stricto i wypadków zrównanych z wypadkami

przy pracy, a więc wypadków pracowniczych kwestie te reguluje szczegółowo

rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 1 lipca 2009 r. w sprawie ustalania okoliczności i

przyczyn wypadków przy pracy.

Okoliczności i przyczyny wypadku przy pracy, któremu uległ pracownik ustala zespół

powypadkowy utworzony, w związku z tym zdarzeniem, przez pracodawcę. Zespół jest

dwuosobowy, w składzie : pracownik służby bezpieczeństwa i higieny pracy oraz społeczny

inspektor pracy (§ 4 rozporządzenia). U pracodawców zatrudniających małą liczbę

pracowników dopuszczalne jest utworzenie zespołu powypadkowego, składającego się z

pracodawcy i specjalisty spoza zakładu pracy (§ 6 rozporządzenia ).

Postępowanie dowodowe w sprawie wypadku powinno się zakończyć sporządzeniem przez

zespół powypadkowy protokołu powypadkowego (§ 9 rozporządzenia). W protokole

powypadkowym stwierdza się przede wszystkim, czy zaistniały wypadek jest wypadkiem przy

pracy i czy nie zachodzą okoliczności, które mogą mieć wpływ na prawo pracownika do

świadczeń z tytułu wypadku przy pracy. Stwierdzenia te wymagają szczegółowego

uzasadnienia i wskazania dowodów na ich poparcie (§ 12 rozporządzenia).

Protokół powypadkowy wymaga zatwierdzenia przez pracodawcę, nie potniej niż w

terminie 5 dni od sporządzenia (§ 13 ust. 1 rozporządzenia). Zespół powypadkowy jest

zobowiązany zapoznać poszkodowanego pracownika z treścią protokołu przed

przedstawieniem go pracodawcy do zatwierdzenia (§ 11 ust. 1 rozporządzenia).

Zatwierdzony protokół powypadkowy pracodawca niezwłocznie doręcza

poszkodowanemu pracownikowi, a w razie wypadku śmiertelnego – członkom rodziny

pracownika. Protokół powypadkowy dotyczący wypadków śmiertelnych, ciężkich i

zbiorowych pracodawca doręcza również właściwemu inspektorowi pracy (§ 14

rozporządzenia).

Protokół powypadkowy jest szczególnym dowodem w postępowaniu przed Zakładem

Ubezpieczeń Społecznych w sprawie o wypłatę świadczeń z tytułu wypadku przy pracy,

stanowiącym podstawę wydania decyzji dotyczącej tych świadczeń. ZUS odmówi bowiem

przyznania świadczenia, jeżeli nie przedstawiono protokołu powypadkowego, nie uznano w

protokole wypadku za wypadek przy pracy w rozumieniu ustawy, bądź zawarte w nim

stwierdzenia są bezpodstawne (art. 22 ust. 1 ustawy wypadkowej). Wynika z tego, że

w postępowaniu administracyjnym prowadzonym przez ZUS w takiej sprawie okoliczności

dotyczące wypadku przy pracy można udowodnić wyłącznie za pomocą protokołu

powypadkowego (wyraz tzw. formalnej teoria dowodów, stanowiącej odstępstwo od przyjętej

w art. 75 k.p.a. zasady równiej mocy środków dowodowych). Ograniczenia co do możliwości

dowodzenia okoliczności dotyczących wypadku przy pracy, warunkujących uzyskanie przez

pracownika świadczeń z ubezpieczenia wypadkowego nie obowiązują w postępowaniu

sądowym, wszczętym z odwołania od decyzji ZUS wniesionego – stosownie do przedmiotu

odwołania – do sądu rejonowego lub do okręgowego sądu pracy i ubezpieczeń społecznych. W

sądzie można więc posłużyć się również innymi dowodami w celu wykazania, że zdarzenie

było wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową.

W świetle ustawy wypadkowej ustalenia okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy

innych ubezpieczonych niż pracownicy dokonują podmioty pozostające z ubezpieczonymi

w określonych stosunkach związanych z prowadzeniem przez ubezpieczonych działalności

stanowiącej tytuł ubezpieczenia (np. podmiot wypłacający stypendium sportowe – w stosunku

do pobierających stypendia sportowe) i ZUS w stosunku do prowadzących tzw. pozarolniczą

działalność oraz współpracujących przy prowadzeniu takiej działalności. Ustalenia

okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy tych ubezpieczonych są czynione w tzw. karcie

wypadku (art. 5 ust. 1 ustawy wypadkowej). Karta wypadku jest odpowiednikiem protokołu

powypadkowego.

W formie karty wypadku dokonuje się również ustaleń okoliczności i przyczyn wypadku

w drodze do pracy i z pracy, o którym mowa we wspomnianym art. 57b ustawy emerytalno-

rentowej z dnia 17 grudnia 1998 r.

2. Procedura prowadząca do stwierdzenia choroby zawodowej u ubezpieczonego obejmuje: 1)

zgłoszenie podejrzenia choroby zawodowej, 2) ocenę narażenia zawodowego, 3) medyczne

rozpoznanie choroby zawodowej, 4) wydanie decyzji w sprawie stwierdzenia choroby

zawodowej (§ 3-8 rozporządzenia RM z dnia 30 czerwca 2009 r. w sprawie chorób

zawodowych).

Właściwy państwowy (powiatowy) inspektor sanitarny, który otrzymał zgłoszenie

podejrzenia choroby zawodowej, wszczyna postępowanie, a w szczególności kieruje

pracownika lub byłego pracownika, którego dotyczy podejrzenie, na badanie w celu wydania

orzeczenia o rozpoznaniu choroby zawodowej albo o braku podstaw do jej rozpoznania, do

jednostki orzeczniczej I stopnia. Właściwym do orzekania w zakresie chorób zawodowych

jest lekarz spełniający wymagania kwalifikacyjne określone w przepisach wydanych na

podstawie art. 9 ust. 3 ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o służbie medycyny pracy

zatrudniony w jednej z jednostek orzeczniczych.

Decyzję o stwierdzeniu choroby zawodowej albo decyzję o braku podstaw do

stwierdzenia choroby zawodowej wydaje właściwy państwowy inspektor sanitarny na

podstawie materiału dowodowego, a w szczególności danych zawartych w orzeczeniu

lekarskim oraz formularzu oceny narażenia zawodowego pracownika lub byłego pracownika.

Ostateczna decyzja państwowego inspektora sanitarnego podlega zaś kontroli sądu

administracyjnego. Postępowanie przed sądami administracyjnymi jest dwuinstancyjne, co

oznacza, że od wyroku wojewódzkiego sądu administracyjnego w takiej sprawie przysługuje

skarga kasacyjna do Naczelnego Sądu Administracyjnego (ustawa z dnia 30 sierpnia 2002 r. –

Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi.

Pytanie problemowe :

Podmioty związane z ustalaniem okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy

Pytania testowe :

1. Ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy pracownika dokonują :

a) zespół powypadkowy

b) działająca u pracodawcy społeczna inspekcja pracy

c) inspektor Państwowej Inspekcji Pracy przy udziale Policji

2. Rozpoznaje chorobę zawodową :

a) każdy lekarz upoważniony przez ZUS do wydawania zaświadczeń lekarskich

b) tylko lekarz upoważniony do orzekania w sprawie chorób zawodowych

c) komisja lekarska powołana przez ZUS

12. Świadczenia z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych

Przewidziane ustawą wypadkową świadczenia z tytułu wypadków przy pracy i chorób

zawodowych są finansowane z funduszu ubezpieczenia wypadkowego. Jedynie

odszkodowanie za utratę lub uszkodzenie w związku z wypadkiem przy pracy przedmiotów

osobistego użytku oraz przedmiotów niezbędnych do wykonywania pracy, określonego w art.

2371

§ 2 kodeksu pracy jest świadczeniem ze stosunku pracy, należnym od pracodawcy.

Świadczenia z ubezpieczenia wypadkowego nie przysługują ubezpieczonemu, jeżeli

wyłączną przyczyną wypadków (we wszystkich trzech postaciach) było udowodnione

naruszenie przez ubezpieczonego przepisów dotyczących ochrony życia lub zdrowia,

spowodowane przez niego umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa, bądź jeżeli

ubezpieczony będąc w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środków odurzających albo

substancji psychotropowych, przyczynił się w znacznym stopniu do spowodowania wypadku

(art. 21 ust. 1 i 2 ustawy).

Wyłączenia te ograniczają się jedynie do świadczeń ubezpieczeniowych z tytułu wypadku

przy pracy należnych ubezpieczonemu, co oznacza, że zaistnienie jednej z wymienionych

negatywnych przesłanek nabycia prawa do tych świadczeń nie pozbawia świadczeń członków

rodziny ubezpieczonego, zmarłego wskutek wypadku. Ponadto nie pozbawia ubezpieczonego

(pracownika) prawa do wspomnianego już odszkodowania za utratę lub uszkodzenie w

związku z wypadkiem przedmiotów użytku osobistego, czy niezbędnych do wykonywania

pracy (art. 2371

§ 1 kodeksu pracy). Okoliczności te nie mają również oczywiście wpływu na

powstanie prawa do świadczeń z tytułu choroby zawodowej.

Ustawa wypadkowa przewiduje następujące świadczenia z tytułu wypadku przy

pracy lub choroby zawodowej:

1) zasiłek chorobowy – dla ubezpieczonego – którego niezdolność do pracy została

spowodowana wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową,

2) świadczenie rehabilitacyjne dla ubezpieczonego, który po wyczerpaniu zasiłku

chorobowego jest nadal niezdolny do pracy, a dalsze leczenie lub rehabilitacja

lecznicza rokują odzyskanie zdolności do pracy,

3) zasiłek wyrównawczy – dla ubezpieczonego będącego pracownikiem, którego

wynagrodzenie uległo obniżeniu wskutek stałego lub długotrwałego uszczerbku na

zdrowiu,

4) jednorazowe odszkodowanie – dla ubezpieczonego, który doznał stałego lub

długotrwałego uszczerbku na zdrowiu,

5) jednorazowe odszkodowanie – dla członków rodziny zmarłego ubezpieczonego lub

rencisty,

6) renta z tytułu niezdolności do pracy – dla ubezpieczonego, który stał się niezdolny

do pracy wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej,

7) renta szkoleniowa – dla ubezpieczonego, w stosunku do którego orzeczono celowość

przekwalifikowania zawodowego ze względu na niezdolność do pracy w

dotychczasowym zawodzie, spowodowaną wypadkiem przy pracy lub chorobą

zawodową,

8) renta rodzinna – dla członków rodziny zmarłego ubezpieczonego lub rencisty

uprawnionego do renty z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej,

9) dodatek do renty rodzinnej,

10) dodatek pielęgnacyjny,

11) pokrycie kosztów leczenia z zakresu stomatologii i szczepień ochronnych oraz

zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne w zakresie określonym ustawą (art. 6 ust. 1

ustawy).

Świadczenia te – z wyjątkiem zasiłku wyrównawczego – przysługują wszystkim

ubezpieczonym (albo członkom ich rodzin). Prawo do świadczeń nie jest więc, co do

zasady, zróżnicowane ze względu na rodzaj działalności podlegającej ubezpieczeniu

(pracownicza albo inny rodzaj zatrudnienia bądź zarobkowania), czy też rodzaj zdarzenia

powodującego uszczerbek na zdrowiu albo śmierć.

Niektóre z wymienionych świadczeń mają z nazwy swoje odpowiedniki w ubezpieczeniu

chorobowym np. zasiłek chorobowy, świadczenie rehabilitacyjne, zasiłek wyrównawczy,

renta z tytułu niezdolności do pracy itd.). Różni je jednak źródło finansowania (są

finansowane z funduszu wypadkowego, a nie rentowego i chorobowego). Inne są także

przesłanki nabycia prawa do tych świadczeń.

Do szkód poniesionych w razie wypadku przy pracy lub choroby zawodowej można

zaliczyć przejściową niezdolność do pracy, stałą lub długotrwałą niezdolność do pracy albo

śmierć. Odpowiednio do tego ustawa przewiduje dla poszkodowanych świadczenia

krótkoterminowe, długoterminowe i jednorazowe. Do świadczeń krótkoterminowych należy

zaliczyć zasiłki: chorobowy i wyrównawczy i świadczenie rehabilitacyjne. Świadczenia

długoterminowe to renty: z tytułu niezdolności do pracy, szkoleniowa i rodzinna.

Świadczeniem jednorazowym jest jednorazowe odszkodowanie z tytułu uszczerbku na

zdrowiu.

Zasiłek chorobowy „powypadkowy” przysługuje każdemu ubezpieczonemu od

pierwszego dnia niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem przy pracy lub chorobą

zawodową, (z wyłączeniem okresu wyczekiwania obowiązującego przy zasiłkach chorobowych

z ubezpieczenia chorobowego), w wysokości 100% podstawy wymiaru (art. 8 ust. 1 i 2 ustawy).

Świadczenie rehabilitacyjne z ubezpieczenia wypadkowego przysługuje również w wysokości

100% podstawy wymiaru.

Jednorazowe odszkodowanie z tytułu trwałego lub długotrwałego uszczerbku na

zdrowiu jest świadczeniem z ubezpieczenia wypadkowego, przysługującym wszystkim

ubezpieczonym, a w razie ich śmierci uprawnionym członkom rodziny. Służy pokryciu szkód

na zdrowiu poniesionych wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej,

utrzymujących się nadal po zakończeniu leczenia i rehabilitacji.

Nabycie prawa do jednorazowego odszkodowania nie jest warunkowane obniżeniem

przychodów z tytułu zarobkowania (np. wynagrodzenia za pracę). Nie wyłącza tego prawa

uzyskanie prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy.

Jednorazowe odszkodowanie wynosi 20% przeciętnego wynagrodzenia za pracę za każdy

procent stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu.

Do kategorii świadczeń z tytułu wypadku przy pracy, nie będących jednak świadczeniem

z ubezpieczenia wypadkowego należy również zaliczyć wspomniane odszkodowanie

należne pracownikowi od pracodawcy za utratę lub uszkodzenie w związku z

wypadkiem przedmiotów osobistego użytku oraz przedmiotów niezbędnych do

wykonywania pracy, z wyjątkiem uszkodzenia pojazdów samochodowych oraz wartości

pieniężnych (art. 2371

§ 1 kodeksu pracy).

Świadczenie to przysługuje pracownikowi, który uległ wypadkowi przy pracy, a zatem –

zgodnie z definicją wypadku – pracownikowi, który doznał urazu lub zmarł wskutek

wypadku. Prawo do odszkodowania nie powstanie więc, jeżeli jedynym skutkiem zdarzenia

będzie uszkodzenie lub zniszczenie tego rodzaju przedmiotów należących do pracownika.

Przepisy prawa nie określają zasad ustalania odszkodowania za przedmiotu utracone wskutek

wypadku przy pracy. Stąd też znajdą tu zastosowanie przepisy kodeksu cywilnego, regulujące

odpowiedzialność odszkodowawczą.

Pytanie problemowe :

Zasiłek chorobowy powypadkowy a zwyczajny zasiłek chorobowy

Pytania testowe :

1. Prawo do świadczeń z tytułu wypadku pry pracy nie przysługuje pracownikowi, jeżeli :

a) pracownik spowodował wypadek z własnej winy

b) wypadek został spowodowany siłą wyższą (np. uderzenie pioruna)

c) pracownik będąc w stanie nietrzeźwości przyczynił się w znacznym stopniu do

spowodowania wypadku

2. Prawo do zasiłku chorobowego z tytułu niezdolności do pracy spowodowanej chorobą

zawodową przysługuje :

a) po 7 dniach wyczekiwania

b) po 33 dniach wyczekiwania

c) bez okresu wyczekiwania

13. Tryb ustalania prawa do świadczeń z ubezpieczenia emerytalno-rentowego

Postępowanie w sprawach świadczeń emerytalno-rentowych jest postępowaniem

administracyjnym, uregulowanym w ustawie emerytalno-rentowej, do którego w

pozostałym zakresie mają zastosowanie przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego

(art. 124 ustawy). Postępowanie to wszczyna się na wniosek zainteresowanego (chyba że

ustawa stanowi inaczej). Wniosek o przyznanie świadczenia składa się bezpośrednio w

organie rentowym lub za pośrednictwem płatnika (np. pracodawcy). Osoba ubiegająca się o

świadczenie powinna dołączyć do wniosku dowody (dokumenty) potwierdzające nabycie

prawa do świadczenia i pozwalające na ustalenie jego wysokości (art. 116 ustawy).

Na pracodawcy lub innym płatniku składek ciąży szereg obowiązków związanych z

ubieganiem się przez ubezpieczonego o wypłatę świadczenia z ubezpieczenia emerytalno-

rentowego. Są oni obowiązani m.in. do :

- współdziałania z pracownikiem w gromadzeniu dokumentacji niezbędnej do przyznania

świadczenia,

- wydania pracownikowi lub organowi rentowemu zaświadczeń niezbędnych do ustalenia

prawa do świadczeń i ich wysokości,

- przygotowania za zgodą pracownika wniosku o emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności

do pracy i przedłożenia go organowi rentowemu nie później niż 30 dni przed zamierzonym

terminem przejścia pracownika na emeryturę lub w przypadku renty z tytułu niezdolności do

pracy – na 30 dni przed ustaniem prawa do zasiłków chorobowych.

Decyzje w sprawach świadczeń wydają i świadczenia te wypłacają organy rentowe,

właściwe ze względu na miejsce zamieszkania osoby zainteresowanej (właściwy miejscowo

oddział ZUS).

Odział ZUS wydaje decyzję w sprawie prawa do świadczenia (np. emerytury) lub ustalenia

jego wysokości po raz pierwszy w ciągu 30 dni od wyjaśnienia ostatniej okoliczności

niezbędnej do wydania tej decyzji. W tym też terminie organ dokonuje wypłaty świadczenia.

Od decyzji organu rentowego przysługuje stronie odwołanie do sądu pracy i ubezpieczeń

społecznych (sądu ubezpieczeń społecznych), właściwego ze względu na siedzibę organu

rentowego, który wydał zaskarżoną decyzję (art. 461 § 2 kodeksu postępowania cywilnego).

Odwołanie wnosi się za pośrednictwem organu, który wydał decyzję, w terminie jednego

miesiąca od doręczenia decyzji (art. 4779

k.p.c.). Postępowanie to jest wolne od opłat

sądowych. Zgodnie z art. 4778

§ 1 i 2 k.p.c. sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych należą

do właściwości sądów okręgowych, z wyjątkiem spraw, które należą do właściwości sądów

rejonowych. Do właściwości sądów rejonowych należą m.in. sprawy: o zasiłek chorobowy,

wyrównawczy, opiekuńczy, macierzyński, pogrzebowy, rodzinny oraz o dodatki do zasiłku

rodzinnego, a także sprawy o świadczenie rehabilitacyjne i o odszkodowanie z tytułu

wypadku przy pracy lub choroby zawodowej.

Od orzeczenia sądu okręgowego, wydanego w I instancji, można wnieść apelację do sądu

apelacyjnego. Orzeczenie sądu apelacyjnego może być zaskarżone skargą kasacyjną do Sądu

Najwyższego. Skarga kasacyjna nie przysługuje jednak w sprawach o świadczenia z

ubezpieczenia społecznego, w których wartość przedmiotu zaskarżenia jest niższa niż

dziesięć tysięcy złotych. Niezależnie od wartości przedmiotu zaskarżenia skarga kasacyjna

jest dopuszczalna w sprawach o przyznanie i wstrzymanie emerytury lub renty oraz o objęcie

obowiązkiem ubezpieczenia społecznego (art. 3982 k.p.c.).

Pytanie problemowe :

ZUS jako organ w sprawach świadczeń z ubezpieczenia emerytalno-rentowego

Pytania testowe :

1. Prawo do świadczeń z ubezpieczenia emerytalno - rentowego powstaje :

a) z mocy prawa, z chwilą spełnienia przez ubezpieczonego wymagań ustawowych

b) z mocy decyzji konstytutywnej ZUS

c) z mocy prawa, z chwilą spełnienia przez ubezpieczonego wymagań ustawowych,

potwierdzonego decyzją deklaratywną ZUS

2. Decyzja oddziału ZUS w sprawie nabycia prawa do świadczenia emerytalno – rentowego

podlega zaskarżeniu do :

a) Prezesa ZUS

b) sądu administracyjnego

c) sądu pracy i ubezpieczeń społecznych

14. Postępowanie w sprawach ustalania prawa do zasiłków z tytułu ubezpieczenia

chorobowego

Ustawodawca dzieli kompetencje w zakresie ustalania prawa do zasiłków i ich wypłaty

pomiędzy płatników składek na ubezpieczenie chorobowe (np. pracodawców) i ZUS.

Prawo do zasiłków ustalają i zasiłki te wypłacają płatnicy składek, zgłaszający do

ubezpieczenia chorobowego powyżej 20 ubezpieczonych. ZUS wykonuje te obowiązki w

stosunku do ubezpieczonych:

1) których płatnicy składek zgłaszają do ubezpieczenia w liczbie nie więcej niż 20,

2) prowadzących pozarolniczą działalność i osób z nimi współpracujących,

3) będących duchownymi,

4) uprawnionych do zasiłków za okres po ustaniu ubezpieczenia (art. 61 ust. 1 ustawy).

Dowodem potwierdzającym zaistnienie okoliczności stanowiących podstawę nabycia

prawa do zasiłku jest odpowiednie zaświadczenia lekarskie.

Lekarz wystawia zaświadczenie lekarskie w formie dokumentu elektronicznego zgodnie z

wzorem ustalonym przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych, za pośrednictwem systemu

teleinformatycznego udostępnionego bezpłatnie przez ZUS i przekazuje to zaświadczenie na

elektroniczną skrzynkę podawczą Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. (art. 55 ust. 1 i 2

ustawy).

Na żądanie ubezpieczonego oraz w przypadku gdy płatnik składek nie posiada profilu

informacyjnego płatnika składek albo gdy wystawienie zaświadczenia lekarskiego w formie

dokumentu elektronicznego nie jest możliwe, lekarz wystawiający zaświadczenie lekarskie

przekazuje ubezpieczonemu wydruk zaświadczenia lekarskiego z systemu

teleinformatycznego, opatrzony jego podpisem i pieczątką.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych udostępnia bezpłatnie zaświadczenie lekarskie

płatnikowi składek (np. pracodawcy) na profilu informacyjnym płatnika składek, nie później

niż w dniu następującym po dniu otrzymania zaświadczenia lekarskiego. Profil

informacyjny płatnika składek jest tworzony przez płatnika składek za pomocą systemu

teleinformatycznego udostępnionego bezpłatnie przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych (art.

58 ust.1 i 2 ustawy).

Płatnik składek wypłaca zasiłki z ubezpieczenia chorobowego w terminach przyjętych do

wypłaty wynagrodzeń. ZUS wypłaca natomiast te zasiłki na bieżąco po stwierdzeniu

uprawnień, nie później jednak niż w ciągu 30 dni od daty złożenia dokumentów niezbędnych

do stwierdzenia uprawnień do zasiłku (art. 64 ust. 1 i 2 ustawy).

Wypłata zasiłku z ubezpieczenia chorobowego nie wymaga wydania decyzji

administracyjnej, ustalającej prawo do takiego świadczenia. Zakład Ubezpieczeń Społecznych

wydaje taką decyzję jedynie w spornych przypadkach, np. w razie odmowy wypłacenia

zasiłku, bądź obniżenia wysokości takiego świadczenia. Od decyzji ZUS przysługuje

wówczas odwołanie do właściwego sądu powszechnego: sądu rejonowego – sądu pracy i

ubezpieczeń społecznych (art. 83 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych w

związku z art. 4778

§ 2 Kodeksu postępowania cywilnego). Odwołanie wnosi się na piśmie do

organu, który wydał decyzję, lub do protokołu sporządzonego przez ten organ, w terminie

jednego miesiąca od doręczenia odpisu decyzji (art. 4779 § 1 k.p.c.).

Od wyroku sądu I instancji przysługuje apelacja do sądu okręgowego.

Roszczenia o wypłatę zasiłków przewidzianych omawianą ustawą (w tym o wypłatę

świadczenia rehabilitacyjnego) przedawniają się po upływie 6 miesięcy od ostatniego dnia

okresu, za który świadczenia te przysługują (art. 67 ust. 1 i 69 ustawy).

Pytanie problemowe :

Tryb wystawiania zaświadczeń lekarskich dla potrzeb ubezpieczenia chorobowego

Pytania testowe :

1. ZUS wypłaca zasiłek chorobowy :

a) wszystkim pracownikom

b) pracownikom korzystającym z urlopu wychowawczego

c) uprawnionym do zasiłku po rozwiązaniu stosunku pracy

2. Pracownik jest obowiązany przedstawić pracodawcy zwolnienie lekarskie :

a) niezwłocznie po wystawieniu przez lekarza

b) w terminie 7 dni od wystawienia przez lekarza

c) nie ma obowiązku przedstawiania zwolnienia pracodawcy

15. Tryb ustalania prawa do świadczeń z ubezpieczenia wypadkowego.

W postępowaniu w sprawach o wypłatę świadczeń z tytułu wypadku przy pracy

szczególnym dowodem, potwierdzającym zaistnienie tego zdarzenia jest protokół

powypadkowy (odpowiednio karta wypadku). W postępowaniu prowadzonym przez ZUS w

sprawie wypłaty świadczeń z tytułu wypadku przy pracy okoliczności dotyczące wypadku przy

pracy można udowodnić wyłącznie za pomocą protokołu powypadkowego.

Ograniczenia co do możliwości dowodzenia okoliczności dotyczących wypadku przy pracy,

warunkujących uzyskanie przez pracownika świadczeń z ubezpieczenia wypadkowego nie

obowiązują w postępowaniu sądowym, wszczętym z odwołania od decyzji ZUS. W sądzie

powszechnym można posłużyć się również innymi dowodami w celu wykazania, że zdarzenie

było wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową.

Również wówczas, gdy pracodawca odmówił sporządzenia protokołu powypadkowego,

pracownik ma interes prawny (art. 189 k.p.c.) w domaganiu się ustalenia przez sąd, że uległ

wypadkowi przy pracy. Sąd nie może jednak w takim przypadku orzekać jednocześnie o

roszczeniach z tytułu wypadku przy pracy, ponieważ należy to do właściwości organu

rentowego (ZUS).

Podstawą wypłaty świadczeń z ubezpieczenia wypadkowego z tytułu choroby zawodowej

jest natomiast decyzja państwowego inspektora sanitarnego o stwierdzeniu choroby

zawodowej. Ostateczna decyzja państwowego inspektora sanitarnego podlega zaskarżeniu do

sądu administracyjnego. Prawomocne orzeczenie sądu administracyjnego w takiej sprawie

wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy i inne organy państwowe,

a w przypadkach w ustawie przewidzianych także inne osoby. Jeżeli zatem kwestia

stwierdzenia istnienia choroby zawodowej była przedmiotem wyroku sądu administracyjnego,

wydanego w sprawie ze skargi na decyzję państwowego inspektora sanitarnego, to wyrok ten

wiąże zarówno ZUS, jak i sąd pracy i ubezpieczeń społecznych w sprawie o świadczenia z

ubezpieczenia wypadkowego.

Stały lub długotrwały uszczerbek na zdrowiu oraz jego związek z wypadkiem przy pracy

lub chorobę zawodową ustala lekarz orzecznik lub komisja lekarska. Na podstawie orzeczenia

lekarza orzecznika lub komisji lekarskiej ZUS podejmuje decyzję w sprawie przyznania lub

odmowy przyznania jednorazowego odszkodowania (art. 15 i 16 ustawy). Od decyzji ZUS

przysługuje odwołanie do właściwego sądu rejonowego – sądu pracy i ubezpieczeń

społecznych (art. 4778 § 2 pkt 3 k.p.c.).

Prawo do zasiłków i do świadczenia rehabilitacyjnego z ubezpieczenia wypadkowego (z

tytułu wypadku przy pracy i choroby zawodowej) ustalają i świadczenia te wypłacają:

1) płatnik składek (np. pracodawca) jeżeli jest zobowiązany do ustalenia prawa do

zasiłków w razie choroby i macierzyństwa i ich wypłaty,

2) ZUS w pozostałych przypadkach (art. 10 ustawy).

W przypadkach spornych, dotyczących tych świadczeń (np. w razie odmowy wypłaty

świadczenia) ZUS wydaje decyzję administracyjną, od której przysługuje odwołanie do sądu

rejonowego – sądu pracy i ubezpieczeń społecznych i następnie apelacja do sądu okręgowego.

W sprawach z ubezpieczenia wypadkowego dotyczących innych świadczeń niż zasiłki,

świadczenie rehabilitacyjne i odszkodowanie z tytułu wypadku przy pracy lub choroby

zawodowej (np. renty) od decyzji ZUS przysługuje odwołanie do sądu okręgowego – sądu

pracy i ubezpieczeń społecznych i apelacja do sądu apelacyjnego (art. 4778§ 1 i 2 k.p.c.).

Pytanie problemowe :

Charakter prawny protokołu powypadkowego

Pytania testowe :

1. Protokół powypadkowy może być podważony :

a) wskutek skargi do Państwowej Inspekcji Pracy

b) w postępowaniu sądowym dotyczącym świadczeń z tytułu ubezpieczenia wypadkowego

c) nie może być w ogóle podważony

2. Ustalenie choroby zawodowej przez państwowego inspektora sanitarnego ma formę :

a) zaświadczenia

b) opinii

c) decyzji administracyjnej