czołg b1 - artykuł mxxw
TRANSCRIPT
-
8/9/2019 Czołg B1 - Artykuł MXXW
1/20
ffi
W
Pierwsza wojna ś wiatowa
stanowił a
punkt
zwtotny
w
dziejach wojskowoś ci.
rzutując na
pogląćy9laii
okresu dwudziestolecia.
Pojawienie
się nowych
,.,:l:
ś rodków
walki
-
maszynowych,
podwodnych
czy
masowego wykotzystania
lotnictwa,-
-
w
krótkim czasie
doktrynalną rewolucję,1
eoS§,
zrr,iet"zchnika
Artvlerii
Specjalnej
(Artillelie
Speciale),
jak
pieru,ohrie nazv\vano
rodzące
się lł , sił ach
zbrojnych
III Republiki
formacje
pancelne/ rł ,p\ł ręh.na narodzinv
noł vej
szko-
fu
doktryrralnej,
Zrvolennicv
rvojnv ruchomej,
rr, tym
ptrł kor,t
nik
Charles de
Gaulle, zaczęli
podkreś lać korriecznoś ć nechanizacji
armii
i
plzvgotorł ,ania
jej
do dział ań ofensrlr,nvch,
tn.in. rł, drodze nasvcenia
czołgamil.
Tezv
te
1g1,1,y6]ą}1l
opór znaczne.j częś cikonserlł ,at\,ł r-
nie n
astarł lionej
generalicji, prognozr"rjącej,
tż
przyszŃ konflikt
zbrojn1.,
podobrrie
jak
zmagania
toczone r,r, latach
1914-1918,
będzie
miał charakter
statycznr,.
Brak
jednomr,ś 1-
noŚci
clopro lva dził d_o o h,^,,artej rv
rł ,aliz acj i,
z której
ostatecznie zrvvcięsko
tł ,Vszli
zlr,o-
lennic,v
strate
gii de
f ensl,
vvnei.
Ocltącl czoł gi
peł nić miał v rolę
przede
lr,szrlstkim
mobilnej
art1
lerii,
tldzielającej \\snarci,r
ogniorrego
francuskiej
piechocie. \,V
ten
sposób w roku
1920
pododdzją]1,
pancerne
folmalnie
podpo-
lządkoł ,r,ano r.l,iększvn-r
jednostkom
pieszvn-r,
port
oc-lując
ich
rozproszenie. Zmianv
s},tuacji
nie mogĘ
tł ,vlvoł aćnarł ,et kolejne
argument\r
\vysuwane
plzez
samego genelał a Estienne'a
-
łr,
tvm
zaplopono\^/ane
usamodzielnienie
*§.
_-a
f
,
przvnajmniej
częś ci
formacji
-
a c1o
idei
samo-
dzielnr.ch zł viązkólv
takt1.62ny6fi
\,v\/posazo-
n\.clt
rł,
pojazdv gąsienicol1,e
polr,rócić miano
rlopiero
rr,chrl
ili n;r,lslaiąeego
zagrozenia ze
stronv
III
Rzeszt.
Pomimo
sukcesu
stronnikórv
lt
oinv po-
zrrcvjnei,
od początku
lat
20.
lr,e
Francji
uru-
chomi
on o
pro
glam
projektor,r.l. zl ł̂ iąz
any
z mobilnvmi
ś rodkami
walki. W stl,czniu
lq2 l roku
ktllnisia ll.,]tlloIo\Ądlld
l.rŹcz Be-
nerał a Edmonda
Buata
przvstąpił a do
ba-
dań nad no\ĄIym
pojazdenr
opancerzon\ł Tt.
Zgodnie z z.ał oż eniami
rł ,óz,
którego masa
nie mogł a
przekraczac 13
ton, rvvposaż on1,
miał
być ł ł .haubicę kal.
75
mm, chronioną
pancelzem
gruboś ci do 25 mm. Rół tnocze-
ś rrie
zastrzeż ono,
iż
uzbrojenie gł ół r,ne lvinncl
być osadzone na tvle nisko,
by pror,vadzic
ogieri c1o \Ą,nętrza
schronólv przecir,vnika
pt zez
szczeltny
ob
serl,vacyjne.
D
o datkor,r,o
postanorviono umieś cić
v
mał ej,
cał kolvicie
obrotort
ei
lr,ież yczce,
stanou,iącei rórł ,nocze-
ś rr ie
platformę obserrł ,acl,jną
dorł ,ódcy dll,a
karabinl'
masz\/no\Ą/e.
Arralogiczrrą
maszv_
nę,
§le
ż e dvsponuj4cą
armatą kal. 47 mm,
planou,ano rvvkorzystl,rł ać
jako
samobieżne
§*
{§
ŁUKASZ
GŁADYSIAK
Ę §
iezu r kle
istotnr ln
iej
elelnclltem st,ll
§%E
,ię debiul
brtllli parlcernej, Począrr-
.ś .
Ę
.zv
od roku lqlb
us\Ą
ił domiono
sobie,
iz
podczas
erł ,entualnego
przvszł e-
go konflikttl
pojazdi, gąsienicoł ve
odegrają
znaczącąrolę,
toież
znaczna
1iczba państrł .
poś rł,ięcać aczęł a
coraz lr,iększą
urł,agę
ł v ła-
ś nie
ej
gał ęzi
1r.6j5k
]ądglall.ch. ł V
ich gronie
nie mogł o zabraknąć
jednego
ze ztł ,t,cięzcół ,v
-
llI RepLlbliki
Frallctrskiej.
Jtlz
w kilka miesięcv
po zakończeniu
rł ,ielkiej rł ,ojnli
uchodzący za
prekursora
lr.ojsk
pancerrlvch nad Sek..vaną
generał
Je-
an-Baptiste
Esti
enne opubl
ikor,r,.ał
S
t tt
d
i
t tln
nnd
zndaniami czoł góiu nn
7lg 11
iualki
(Mćmoire
stn,le
ttissions
des chnrs
blitldćs
en
call:pO.gne')
-
memorandltm,
na którego kartaclr
nie tvlko
postulolvał
skonstruorvanie
po
jazdu 8ąsieni-
co\Ąlego
lvspierającego
rv boju bezpoś rednim
pieclrotę, ale takż e ulr,zglęclnił koniecznoś ć
11,yposażenia go ł ł ,uzbrojenie
zdolne
star.l.ić
czoł a
odpolviednikom lvalczącvm
po stronie
przeciwnej.
W krótkim
czasie tr.r.ierdzenia
6§fr§blę§*
-
8/9/2019 Czołg B1 - Artykuł MXXW
2/20
§
dział o przecilr,pallcelne.
Mimo iż,
hoł dtrjąc
zlvvcięskiej doktrvnie,
\ĄIozv
skiero\Ąlać
miano
jako
lł ,sparcie ogniolł ,e
jednostek
pieszych,
r.l, ich
projektach
urł .zględrliono elt entualne
dział aniasamodzielne,
pvez
co r,v przedziale
bojolr,r,m
znalazł o się miejsce
na
aparaturę
nadał vczo-odbiorczą.
Ze
lł lzględu
na
t,lvo-
rzorrą niemalż e od podstarv doś ć kompli-
korvaną konstrtrkcję,
jak
tó.,r,nież porł ,ojen-
rry
flęfi61l1 bltdż etoll
v
III
Reptrbliki,
prace
komisji został y przer\Ą,ane.
Port,rócono do
nich dopiero po blisko trzech
latach. Do
ogł o-
szone8o plzez
planistórr,
konktlrsu
stanęł o
czterech proc-lucentcirł ,
-
zakł ad1,
Forges
et
Acióres de
la
Marine d'Homecotrrt
(FAMH),
Forges et
Clrantiers
de
Mediterranee (FCM),
Renar-llt oraz Schneiderr.
1 maja 192-ł roku na
1...1ig
wll,t\.rlór:ni
Atelier
de Construction
de
Rueil
(ARL) nastąpił a
pierrvsza
prezentacja
projektół ł r
W
r,r,vniku
kooperacji drvcich ostat-
rrich
koncernórti przeclstarr,iciele
arm
i
i
m
ogli
pr
z1,
jr
zec się
za
t,ólr,no
poj
az doł l,i\Ąlypo saz
o-
nemu
n
haubicę kal.
75
mm
(mode1
SRA),
jak
i dział o
kal. 47 mm
(model
SRB).
Pozostali
uczestnicv r,vlr.a
1 i z
a
cj
i rórł ,niez obj
al,r,ili
srr,o
j
e
koncepcje.
Wszvstkie \voz,v poddano pró-
bom telenorł ,vm, lrl tvtn beztrstanrrej
jeż dzie
na odciIrku 20
km.
Obrraż \.ł \.one sł abostki
podzespoł órł .
silnika oraz
nieclocią51llięcia
\Ąlvnikające z pospieszr-rego
montazu. Ponad-
to kazd,v
pojazd przekraczał piętnastotono-
rł ,l
imit masy],
a
najlzejszv z nich
-
ptojekt
FCM
-
okazał
się
niezdoJnvm
do osiągnięcia
rviększej prędkoś ci
niz
-l5
knl/h.
Ostatecznie
\ĄI 1narcl1 1925 roku zdecl.dorł ,ano się na ada-
ptację projektu Schrreider-Renauli
B, nakazu-
1ąc
jednak
przezbrojellie go lr. dział o rł ,iększe-
go
kalibru
otaz lvzmoct-tienie pancerza do
40
mm.
Siedem
miesięcv póź nie;
rł,
Bil]ancor-rrt
pod
Parl.ż em,
siedzibie
tr,r,órcy
czołgtr FT-
17, zaczęto konstrlroll,aĆ
peł nor.ł .vmiarortlą
drerł ł rianąnrakietę.
27
stycznia
1926
roktr
rvóz otrzvmał oficjalne
oznaczenie Ciągnik
30
(Tracteur
30),
a
ł r,
sukttrs korrstrttktorom
pr zv
szł
o
Dorvódz trł,o \ĄIoj sk Lądorł ,vch
(Di-
lection
de
1'Infantelie),
pr"oklamuj4c
koniecz-
noś c
zasilenia
jednostek
cięż szymi czołgami
przelarnania
(Char
de Bataille). W ten sposób
limit
masv rvzrcisł
c1o
22
ton,
plzv
rórvnocze-
snl.m zlekcer,VazeniL1 problemu
z rozwtja-
nąplzez
pojazd
prędkoś cią.
18
marca
1927
roku zł ozclne
został o oficjalne zamórł ,ienie
na próbną serię maszytr
nolĄ.ego
tl.p1-l. Z
ini-
cjatl,r,1,1,
genelał a Estienn e'a, ch cąc urriknąĆ
er,r,entttalne8o sabotoł r,ania
prodtrkcji przez
konkulencję,
prztr
montazu ł vspół pIaco\,\,ać
mieli
r.r,szyscv
lrczestnic\r konkursu.
Posta-
nol,r,iono,
iż
ednostkę
napędową dclstalczy
Rerrault,
trzbrojenie
-
Schneider,
a
ukł ad
jezdnv
-
FCM.
Ostateczne
kompletorł ,anie
podzespoł órv odbvlr,ać się
miał o na
terenie
zakł adólv
ARL prz,v
rł ,spół pracv z
FAHM.
Dla zrórl.norvazenia nakł adórv atmia z łoży ła
obietnicę,
iż r,v przvpadku gdl.kooperacja
przebiegać będzie
harmonijnie, iiczba zamó-
tr,ionlclr
\\o,/o\\,
rr
krótkim
cza:ie osiągllie
tvsiąc eE]zemplatzv.
Z
porr,odu
rriedoborórv
materiał orł ,vch pierrł ,sze podrł ,ozie
zmon-
to\Ą,ane
został o
dopiero
dr,r,a
lata
póź niej,
a
kolejne
drł ,anaś cle
miesięcv oczekirr,ano na
dostarczerrie uzbrojenia
gł ólł ,nego. W tvm
samym czasie
*
lł , sierpnirr
1930
roku
-
no\Ąra
klasa lr,ozólł , otrzvmał a okreś lenie Char
B.
Zanim
jednak
zdążono ukończ,vć pier."r,szv
z
czoł gów,
tempo
plac
rrległ o zahamotł ,anitr
z
port odu
lozmów rozbrojeniorł ,vch toczo-
nvclr ptzez przedstał t
icieli mocalstr.v euro-
pejskich
u.Cenetvie.
)
-
8/9/2019 Czołg B1 - Artykuł MXXW
3/20
,,,
"
,jir,*a
"r,
.1*§:r§r*.,-,
"-",
§
,.r.,.
,
Ostatecznie z początkiem
1at
30. z linii
montażorł ,vch
zjecl.
ah trzy
pojazdr..
Wszvst-
kie napędzane
byh,
silnikiem
o mocy 180
KM,
zdolnlrm rozpędzić
25-tonotrlą
kon-
strukcję do
prędkoś ci20
km/h.
Jednorazorvv
zapas
palirł .a pozr.valał
na przebycie
257 km.
Zgodnie
z wytycznymi,
broń
poclstalł ,olł ,ą
stanol,r,ił a haubica kal.
75 mm,
uzupeł niona
czterem.l karł binarni
ma5,/\ no\\
),ITli
z;motl-
towanymi
parami r,r,
poclr,vclzitr oraz mał ej
rr
ieź r.
do
której
obrotu po raz
pierrvs.,r,
lr,e
Francji
uź lrto mechanizmu
elektrycznego.
Z
czasem zdecydor.r.ano,
ze ab,v
cał korł ricie
ilIypeł nić
znamiona
czoł gu plzeł amania,
do-
dane zostanie
drr-lgie, przecirvparrcerne
dział o
]
-
8/9/2019 Czołg B1 - Artykuł MXXW
4/20
Zoł nierze niemieccy
pozują przy
zniszczonym
w
jednym
z f
rancuskich miasteczek
Char
B1
-bis.
Druga
poł owa
maja
Lub
początek
czerwca
1940
roku
[Fot,
Crow]
Porzucony
na
poboczu
drogi Char Bl-bis, Zwraca uwagę niebiesko-biał o-czerwona kokarda narodowa
Wzoru
lotniczego
namalowana z
przodu
i
boku
podwozia
[Fot.
Crow]
'§rry
§
zbrojne
dl,sponolvah,
369
czoł gami drugiego
\Ą,zolul które
produko\ĄIano
nacla1
podczas
trrvania r,r,alk+.
Jednostkę
rrapędorr,ą
Char Bl-bis
stanolvił
zmodvfi
kowan11 szeŚciocylindro\Ąry
gaŹni-
korł ,},
silnik 1otniczy
Renault-Deutsch
In
6
o mocv 300 KM
ptzy
1900
obr,/min5. Pręd-
koś ć
maksvmalna
i,vynosił a
28
km/h.
Urucho-
mienie następo\ĄIał o
p
op vez zastosor,r,anie
rozrusznika
elektrycznego,
jednakż e
rv
la-
zie alł ,arii istniał a
możlirł,oś ć
,vkolzvstallia
tĄ, t) m celu ,,biornika
spręż onego
1lorr,ie-
trza, wykorzvsty\ĄIanego
do przeczy szcza-
nia przervodu lufol,vego
dział a kal. 75 mm.
Zbiornik
pł ynu
chł odzącego
wlaz
z rł ,enty-
latorem
umieszczono tuż
przv
1elr,ej
ś cianie
kadł uba.
Tam
rórł lniez zamontowanv
został
sttrlitrowy zbiornik
benzvnv. Kolejne drł ,a,
o pojemnoś ci
100
oraz
200 litrórł ,,
znalazł y
się
ł ł ,
korytarz:u
ptzedztaŁu silnikoł ,vego,
z1o-
kalizowarrego z
tył u
podr.1,ozia i oddzie1ol-re-
go
zaporą
ognioł vą. Wszvstkie rł .yposażone
zostaĘ
rv
matę
samouszczelniĄ4cą, Zapas
paliu,a pozrł ,alał
na
przebvcie
dvstansu
'l50
km drogami
albo
100
km
rv
terenie. Chcąc
w,rreliminować
problem
częstego
uzupeł -
niania
benzynl,i
zaprojektorł ,ano
specjalną
800ł itrową pr
zy
czepę ciągniętą prze z każd1,
pojazd oraz opancelzoną c\rstelnę Lorraine
37R.
W praktl,ce oba rozrł ,iązan]ą
1a,ykorzv-
stvrł ,ano bardzo rzadko, a czoł gi zmLlszone
bvł v
do dł ugotrł vaĘchpostojólv r.ł, oczeki-
lt
aniu na dostawę rnateriał u
pĘdnego.
Kło-
potu tego
nie
udał o się
znilvelor,vać
takż e
popruez r.r.yposaż enie ostatnich
egzemplarzy
ł r.,zelł lnętrzny zbiornik o pojemnoś ci170 li-
tróur
Montorł rurru rę1l,jnie
skrzynia
biegórł ,
zapeł r,niał apięć
przeł oż eń
w
przóc7 oraz
jedno
r,vsteczne.
Skręt pojazdu uzvskirvano
pIZY
pomoc}r
dlt
ustrlrmienio\Ą,ego
ukł adu
kierorł ,niczego
z
hydrostatyczną
przekł adnią
Naeder.
Konstrukcja ukł adu
jezdnego
svstemu
Holta r.l,
elvidentnv sposób
na\ĄIiązy\Ą,ał a
do
modeli lvykorzy5f
y1l,anvch
jeszcze
podczas
ltielkiej
lvojny,.
Z kazdej strony
podtvozia
znajdor,vał o się szesnaś cie kół mał ej
ś reclni-
cy,
spoś ród którvch
trzy
zęsląl.y
po czterv
sztuki
poł ączono
ł r,, ł l,ózki.
Oclpowiednią
amortyzację zaperł ,niał
zespół
u,ahaczy
pió-
rowygh
olaz spt,ęż ynoln,ych, Koł o napędo-
ł l,e umieszczone został v z
tył u, natomiast
regulorr,ane
napinające
-
\ĄI częś ciprzedniej.
Pół metrorve
j
szerokoś ci gąsienice rozpięto na
całe
j
rł .vsokoś ci
pod
lr,ozia.
Atut Char Bl-bis stanor.vił
parrcerz,
któ-
rego grlrboś ć
ł ,
częś ci czoł olvej
olaz bocznej
sięgał a
60
mm.
\Ą/arto
zrvrócić
tllĄIa$ę, iż
przv
montazu pojazdu zastosolł lano
zarólł rno
metodę nitorł .ania
arkuszv stalowych,
jak
i
odleł vania
(lł ,ieza
APX16). Dane dotyczące
gruboś ci oraz kąta nachylenia pł vtzarvarte
został ,v
r.r, Tabeli 1.
Uzbro
jeniem
gł órł nvm,
hołdując
1yytvcz-
nvm
sięgającvm pierlł .szej poł ol,r,y lat 20.,
bvł o krótkolufor,r,e, ł vl.posazone \,v pół auto-
matvczny zamek klinorł y dział o Ateliers
de
Construction
de
Bourges
SA32Ll17 kal.75
mm,
posadoł r,ione
z
prarł ,ej
5116ny
przedniej
częś ci
kadłuba.
Odpalanie
następo\\,ał o
plzv
r,r,ykorzystaniu
giętkiego przelvodu, a ł r.v-
zieuly na
zer.r,nątrz
odprolvadzał kompIe5oI
svstemu Lucharda, konsirukcyjnie
zbliż onv
)
Niemiecki
podoficer podczas
og|ędzin
porzuconego
char Bl
-bis,
Dobrze
Widoczna
trójko|orowa
f|aga
nama|owana
z
boku
wiezy
oraz
imię wł asne:
Bretagne
[Fot.
zbiory
autora]
-
8/9/2019 Czołg B1 - Artykuł MXXW
5/20
-
8/9/2019 Czołg B1 - Artykuł MXXW
6/20
-
8/9/2019 Czołg B1 - Artykuł MXXW
7/20
\
Rys. Adalbert
o
Kagero
do odpowiedników
instalowanych
w bate,
riach
okrętowych.
Naprowadzanie
w
pł as,z-
czyź nie
poziomej odbywał o
się
poprzez
manewlowanie
caĘm
pojazdem,
w
pionie
natomiast
lufa przemieszczńa
się lv zakresie
od
-15
do
+
25".
Wybór ostrzeliwanych
oblek-
tów
umozliwiał
sptzęż ony
dalmierz otaz
celownik kolimatorowy,
stanowiący
integral-
ną częś ć
peryskopu kierowcy.
Jednorazowy
zapas
amunicji wynosił 77
sztuk7.
W
obracanej elektrycznie, jednoosobowej
wiezy APX1 znajdował o
się,
wyposaż one
w celownik
peryskopowy,
dztaŁo
ptzeciw-
pancelne Puteaux
SA35 Ll32 ka1. 47
mm.
Dysponował o
ono moż liwoś cią
uchu
pio-
nowego
w przedziale od
-18
do
+1B",
a
jego
podstawowe przeznaczenie
stanowił o
zwalczante
pojazdów przeciwnika.
Pocisk
wystrzelony z
odległoś ci
500
m zdolny
był
przebic arkusz
stalowy gruboś ci28
mm
-
skutecznoś ć na
innych dystansach
przedsta-
wiono w Tabeli
2. Zapas skł adowanej
amu-
nicji
tego typu wynosił 50 sztuk.
Dodatkowo, zarówno
w przedniej częś ci
pod\Ą/ozia,
jak
i w wieży zainstalowany
zo-
stał
karabin
maszynowy
ChAtelleraut
Modele
1931 kal. 7,5 mm,
zwany Reibel, o
szybko-
strze]noś ci teoretycznej
740
strz./min. Drugi
z
wymienionych
mógł
przemieszczać się
w
poziomie niezależ nie
od ruchu dział a
Puteaux
w zakresie
20". Zasllante
komory
nabojowej następował o
przy wykorzystaniu
magazynków
bębnowych mieszczących
po
150
nabojów
-
ich zapas
wynosił 34 sztuki.
Sł aboś ciąChar Bl-bis stał o się
pTzypo-
rządkowanie
zadań czł onkom
czteroosobo-
wej
zał ogl,.
Kierowca,
oprocz koniecznoś ci
prowadzenia
pojazdu,
zmuszony
był do ob-
sł ugi zarówno
dział a
ka1.
75
mm,
jak
i
jed-
nego
z karabinów maszynowych. Dowódcę
obarczono prowadzeniem
ognia z
uzbrojenia
umieszczonego w
wiezy, a dostarczaniem
amunicji do
obu armat
-
ł adoltniczego.
Najmniej kł opotliwe
czynnoś ci
spoczywaĘ
na barkach radiooperatora,
który odpowie-
dzialny
był jedynie zał ącznoś ćw
obrębie
pododdział u.
Y{ razie zagroż enl,a
obsada
opuś cićmogł a maszynę korzystając
z włazu
kierowcy, klapy
umieszczonej w dolnej
pĘcie
podwozia, kolejnej
-
na
jego
prawej ś cianie
albo
z
Ęłu
wież y. Ostatnią drogą ewakuacji
mógł być
równiez luk inspekcyjny
przedzia-
fu silnikowego.
Od
samego
początku prac projektowych
duż y
nacisk
poloż ono
na
rł ,yposaż enie
pojaz-
du w urządzenia komunikacyjne. Pierwszym
modelem
aparatu nadawczo-odbiorczego,
montowanym w
przedziale bojowym, był
TSF Emmeteur-Rćcepteur
51, umoż liwiający
nadawanie alfabetem
Morse'a na dystansie
do
4000
m. W pierwszych tygodniach
1940
roku
urządzenie to zaczęto zastępowaĆ
jego
ulepszoną odmianą TSF ER
53
Modele
1932.
Pozwalał
on
na
zwiększenie
zasięgu do
15
km,
przy
równoczesnej
mozliwoś ci krótkich
rozmów
gł osowych.
'N
pojazdach
prze-
znaczony
ch dla dowódców
pododdział ów
instalowano od
tej
pory
TSF ER
55,
dzięki
któremu w eterze
ostatecznie pojawił y się
komunikaty mówione. Za
ciekawostkę
uznać
mozna fakt,
iż
niektórzy
oficerowie demon-
towali najnowsze
warianty nadajników,
po-
zostając
wiernymi
modeł owi poprzedniemu
-
8/9/2019 Czołg B1 - Artykuł MXXW
8/20
Char
B'l-bis o imieniu wł asnym: Terrible
(numer
tak-
tyczny:
259),
na|eż ący do
8.
Batalionu czoł gów
2.
DCR.
Pojazd
pokryiy
jest
trójkolorowym kamufIażem Wprowa-
dzonym w
poł owie
Iat
trzydziestych, z
poszczególnymi
plamami
obwiedzionymi czernią. Na wież y
umieszczono
duzych
rozmiarów
oznaczenie
plutonu
-
czerwony
pik,
oraz inicjał nazwiska
jego
dowódcy
(a
zarazem dowód-
cy czołgu)
-
biał e
L. Litera ta namalowana został a
także
na
bocznych
pł ytach
pancernych podwozia
Rys.
Adalbert
@
Kagero
-
8/9/2019 Czołg B1 - Artykuł MXXW
9/20
-
8/9/2019 Czołg B1 - Artykuł MXXW
10/20
ze
wzglęc1l1
na zbyt ]ivysoki poziom
hałasu
pantrj
ący
\\,eł vnątlz
czoł gu, trniemoż lił l,iaj
ą-
cv
dokł aclne
zrozumienie
rozmólvc\r
Masa
bojowa
Char
Bl-bis sięgnęł a
31,5
tony. Wóz rvyr,óż niaĘ
takż e pozostał e gaba-
ry§., rv
tl,m przede
rł ,szystkim dł ugoś ć
,5
m olaz
ł ł ,vsokoś ć
iemal 2,8 m. Niebalvem
lł 4aś cilvoś ii
e
1egł v
u
podstalv
kł opotów
obja-
n
iających
się
podczas konfrontacji z wrogiem.
Norr e czol3i
cięż kie
w
przerł
azł iącei
r,v
iększoś ci pokryte
był y
,r,,zolern
maskuj
ą-
cym opart,vm
o
kolory khaki
(Khaki
Mat)
i ochrę
(Ochre), rzadziej dodarł rano
ciemn.
brąz
(Brun Fonce).
Plamv poszczególnych
barrł,
roz8raniczano
czarną obrvódką.
częś ć
poj
az dór,v,
z:, ł̂ ł
aszcza
te, które
pr
zy
p
or
ząd-
kor,r,ano 1. Rezerr,r,,orł ,ej
Dy
lvizj i Pancernej
(1
.
Division Cuirassiere de
Reserve), zgodnie
z zarządzenlem
ze
stycznia
1940 roku poma-
1ou.ano
jednolicie
odcieniem o1ilł .kowozie-
1onym
(Vert). Miesiąc wcześ niej specjalnie
dla Char
Bl-bis
oraz pozostał l,ch
czoł gów
cięzkich
opIaco\,vany
został ekspervmental-
ny kamuflaz, mającv
upodobnić
maszyny
do
krzeł vór,r,.
Jego
pomysł odarł lca,
inzl,nier
Marc
Marchal
zasugeror,r,ał ,
iż
dla
osiągllięcia
rvł aś cirvego
fektu
niezbędn,vrn będzie
nakle-
jelrie na pal]cel,z
fibrorvych
imitacli
1iś ci.
Choć
projekt
uznano za
niezr,vykle interesujący,
odlztlconv
został ze względórł ,
plaktycznych
-
efekt upodobnienia
do otoczenia
nirł ,eczń
zabrudzenia
eksploatacvjne
oraz uszkodze-
nia
poł r,,ł oki
zerł ,nętrznej.
Podstawowym
oznaczeniem
czoł górt,
był a
mał a trójkolororł .a
tlaga
umieszczona
najczęś ciej
z
przodlkadł uba
oraz
na bokach
wieĄl.
Z
pou,odu
om,vł kowego ostrzelił l,ania
lvł asnvch lvozów przez
francuskich
artyle-
rzystóW na częś ci
Char Bl-bis
namalowa-
no takż e
stoso\ĄIaną
lł, lotnictwie kokaldę
w barwach
narodolł ,vch8. S)rmbole
taktycz-
ne, nał viąztrjące do tych
u,ykorzvstyr,vanych
pod
czas pieru,szej
r,vojn,v ś lvia ou,ej,
kompo-
nowane
blĄ
z
biał ego konturu geometncz-
nego oznaczenia
kompanii
oraz karcianego
znaku plutonu.
Częś ć
wozórł , drugiego sym-
bolrr
b,rrł ą
1ĄI
ogóle
pozbawiona.
Ponadto
po-
jazdy
fl611,66.tirł ,
sekcji rł ,zbogacono o
znaki
litelorł ,e, odnoszące
się
do
inicjał tr nazr,vi-
ska.
Każdy czoł g posiadał
takż e trzycyfrowy
numer taktyczn1,, malowariv
biał ą farbą
na
burtach
kadł tńa. Maszvnv,
których kod był
niż szy
niż
431,
otrzlrmał ,y
rórł ,niez imiona
rł ,ł asne,nalł ,iązujące
m.in. do
regionór.,r,
Fran-
cji
(rvoz1,
37. a]bo
8. baialionu),
miejsc r,r,iel-
kich
biterł ,
okresu pieru,szej
u,ojnv ś u,iatorł.ej
(41.
albo
46.
batalion),
nazwisk doł tódcórł ,
(47.
batalion), a
nał lret gatunków lvina
(częś Ć
pojazdórv
41 . batalionu)9.
Komplet svmboli
uzupełniał
ponadto numer er,videncvjny
(re-
jestracyjny)
z
przodu,
z
Ęłu
otaz
na
bocznym
rł ,ł aziepodr,r,ozia.
W paź dzierniku
1931 roku
zdecydoł r.a-
no
o
porł ,oł alriu
Oddział u
Eksperymetnal-
nego
(DÓachement d'Experimentation),
który
du,a
miesiące
poź niejprzystąpił
do
testorvania
pierł vszvch
egzemplarz,v
czoł gu
przeł amania.
Pojazdv
te,
juz
w lamach Bo-
jorł .ego
Zgrupoi,r,ania
Zmechanizowane go
(Dótachement Mócaniqtre de Combat),
za-
demonstrorvano
szelszemu gronrr przedsta,
rł ,icieli armii podczas
manewrórł . rł,
r,ejonie
Camp-de-Chalons
na terenie Szampanii r,r,e
wrześ niu
1932
roku. Osiem
miesięc1,
poź -
niej
dlva Char
B skieroł ,ano
lł,
okolice Co-
ótqtridan, gdzie
odbyĘ
plóby
jako
element
skł adow;l
Iekkiej dywizji zmotoryzolł ,anej
(Division Lćgere Mócanique). Od
wiosny
roku 1934 badania
kontyntrolł ,ano pod Sois-
sons,
Po
drł ,óch
latach zatrł ,ieldzon1, został
plan utworzenia drł ,unastu
batalionów ł ,y-
posaż onvch
\,v noł ve czoł gi,
które następnie
miano rozdvsponotać pomiędzv
formoll a-
ne lezelwoł ve dvwizje pancelne/ oznaczone
jako
DCR (Division
Cuirassiele de
Róserve).
Pierwszy pododdział
osiągnął gotowoś ć
bojolł ,ą ,\,
styczniu
1938
roku.
}uz
podczas
niemieckiej
inwazji na Polskę otrzvmał on
oficjalne
oznaczenie
37.
batalionu
czoł gów
(37,
Bataillon Chars
de Combat, w skrócie
37.
BCC) 1. DCR.
Kilka pojazdórł ,
zasilił o
ponad-
to 347.
samodzielną
kompanię czoł gólv
(347.
Compagnie
Autonome
de
Chars Combat).
Bazu
j,lc na etacie
pierrł ,.zej z
rr
1,1niellio-
nycir
jednostek,
lv skł adzie
batalionu zna-
1azh. się
32-3,1
pojazd.v
(standardowa strtlk-
tura organizacvjna
przedstarł ,iona
został a
na Schemacie
A). Pala powyż szego
rodzaju
pododdział órł ,
trł ,orz\,ł apół brl.gadę
cięż ką
-
8/9/2019 Czołg B1 - Artykuł MXXW
11/20
(Demibrigade
Lotrrde),
którvch
dlvie, obok
lekkich
odporł ,iedrrikórł , (Demibrigad
e
Lćge-
re),
star-rolr,ih,
o
sile dvr,r,izji
pancernej
sił
zblojnvch
III Republiki,
\,V
clrlt
i]i
rozpoczęcia
przez
Wehrmacht
realizacji
,,Zoltego
planu",
na
polu ł r,aiki stanęł r.trzv
niepeł ne
DCR,
noszące
kolejne
ntlmelv
od 1
do
3.
Kolejna,
'1.
DCR,
dvsponująca
1yl,jątkorł ,o
tlzema
ba-
talionami tł,
pół brvgadzie
cięż kiej, \vł ączona
został a
do
dział ań
17
maja l940
roktr.
Wvkaz
poSZczegÓn\.ch duŻvch jedrrostek
dysponlr-
jącl.ch
rł ,ozami
Char Bl-bis podczas
inrvazji
niemieckiej
na Er_rropę
Zachodnią
przedsta-
rł ,ia Tabela
3.
Już
ł .
trakcie rł ,alk
okoł o
50
Char Bl-bis rozdzielono
takze
ponięclzr.
h"zl,
sformolt ane
dolaź nie
samodzielne kompanie
czoł gół v
-
34B., 349.
otaz352.
Pojav,,ienie
się
na
polach
biterv rrolve-
go
§/pu
czoł gu
przeł atnania 1.1r11.6łał o
za-
skoczenie rv
szeregach niemieckich,
tł ,ś ród
których
rł rozy
bardzo
szvbko ochrzczone
został \I mianem
kolosórv (Kolosse).
Jak
się
okazał o,
60-mm
pł ytv chrotliące francuską
zał ogę
pozosta\Ąlał }.
poza zasięgiem zaróu-
n(|
standardo\r,ei
;rlr
lerii
przecirr pallcernej,
jak i.pojazdólv gąsienicor,r,vch \Ą/ehlmachtu
najgroź niejsz\r
z plzeci\\ł likór,n
Panzer-
kampfł r.,agen IV
Ausf.
C, dla skutecznegcl
oddania
strzał u musiał zbliż ,vć
się do
Char
Bl-bis
na odległ oś ć
oniż ej 100 m.
Jak
ll.kr-ót-
ce
się
okazał o,
jedr.ną
skuteczną metodą
jego
unieszkodlirł ,ienia
stał o się zerlrlanie
gąsieni-
cy albo bezpoś rednie
irafienie
lt
ż aluzje
lven-
iviatora
silnika, Ploblemv te znivr,e]oł l,antl
po u,ykorzystaniu
do
zrvalczania
obiektór,r,
lądowvch
dział przecilł ,lotniczvch
kal.
8E
mm Flu
gabrvehrkanone l
8.
Mimo
zapotrzebor,vania
na
czoł gi \Ąl ob-
Iiczu
zagonów
Wehrmachtu, rezerrĄ,oł ł ,e
dvr,r.izje
pancelne
tvproł vac-lzotro
do
walki
dopielo po
kilku
drriach od lozpoczęcia in-
r.r.azji. 14 maja
1940
t:oku zglomadzona
na Ii-
nii Cerpinnes
-
Olet 1, DCR zaczęł a
po\Ąiolną
dvslokację
uI kielunku
poł oż onego ,v
belgq-
skiej
prorvincji Namtrr miasta Flavion,
gdzie
zalecono
jej
lr,esprzeć
defensvr,vę
18, Dvrr,izji
Piechotrr
Kł opot1.
z dostar,vami
pali1r,a oraz
brak zdecvdorvania
dor,r,ód6[1n,
pocloddzia-
ł órv
sprar,t
ił , ze
zElrllpolvallie
generał a Marie
Gerrnain Brttneau'a nie zdoł ał o
1,1,1,przedzić
niemieckiej
7. Dvł l.izji Pancclnej
\r.
ł vyś cigu
do miasta
Ouhave
(obecnie
Gir.et)
jedne-
8o
z kluczo\vvch
punktór,l. rv
Srodkor.r.vch
Ardenach.
15
maja
doszł o
do pierrł ,szej
l
-
8/9/2019 Czołg B1 - Artykuł MXXW
12/20
górł ,LLl,
a
los zgrupoł r,ania
przl,pieczętolł lah,
zmagania
r,v
rejonie
Le
Cateu.
16
mala
1940
roku
na
etacie
1.
DCR pozostał v
zaledlł ,ie
trzy
czoł gi.
Z kilkudnior,l,ym
opóznierriem dział ania
zaczęł a
2.
DCR.
15
maja dor,vodzona przez
generał a
Bruchć'a
jednostka
opuś ciła l,va-
tcrl,rr,
H,lutes-Moil,res,
kiertljąc się rr
reion
natarcia niemieckiej
L
i
2.
Dyw,izji Pancer-
nej.
I
r.ł l
t,vm
prz,vpadku
tlderzenie
\,vloga,
plzeproł ł ,adzone
v
prnkcie rozł adunkolvym
-
miejscorł .oś ci
Hlrson, okazał o
się cał korł ,l-
tym zaskoczeniem,
W
jego
ł r,l.niktr niemal
rl,szvstkie pojazdv
$ąsienicorł ,e
znalaz}v się
na
pół nocnl.m
brzegu
rzeki Aisne, odcięte
od tabolórł ,. S),tuacia
ta sprar,ł ,ił a,
ż
przez
kolejne dlva
dni
Char
Bl-bis uż vł r,ane
blrł y
pojedl.nczo
1,1, punktach
zagIozonych przeł a-
m.lniem.
\.lstępn
ie zgluporr.ln
ie
pl7erltIco-
no r,v okolice St.
Quentin,
gdzie
maszvny po
r,lz
kolejnl
pn
jednei
sztuce
rozmieslczollo
lv
charakterze
statvcznej
art,vlerii chroniącej
pIzepIa\vv
plzez
Kanał
Oise-Sambre.
18 maja
2. DCR,
rraciskana
przez
6,
Panzeldivision,
rozpoczęł a
odwrót
i
ostatniego dnia miesiąca
zdztesiątkorł .ana
po
jarvił a
się pod
Abber,ille.
Tam
pozostał e
rv uż ycitr
czoł gi ulegh pod
ostrzał em
niemieckich
dział przecir.ł 4otni-
CZYch
ka1.
88
mm.
Rozkazem
zlvierzchnika
2. Armii ge-
nerał a Challesa
Huntzigela,
12 maja
1940
rokLr
rr,
kierunku Sedanu
oddelegolł ,ana
został a, stacjonująca
do
tej porr,,T,v
Reims,
3.
DCR. Zadaniem podkomenclnych
8ene-
rał a
Brocarda,
wlaz
z
ż oł nierzami
3.
Dywi-
zji Zmototllzorvanej
i
14.
Dvr.vizji Piechotr,i
był o por,r,strzvmanie
malszu
XIX
Korptrstr,
kLórego dotr odzttr o
\\
o\\
\
m
czasie spocl\,-
rł ,ał o rł , r,ękach generał a
Heinza Guderiana.
leszcze
tej
samej
clob,v
dyslokacja utracił a
tempo
z
pol,r,odu
lzeszv
l,lchodź cólv blokują-
cych drogi.
Ponadto czoł gi utknęł v
nad rzeką
Aisne oczekując
na plzvbycie
ł l,,ojsk inzy-
nietl,jnych. Na
miejsce
koncentlacji,
\Ą-yzna-
czone \ĄI
miasteczku Omont, oddział dotarł
dopiero 14 maja,
a
jego
czł onkolvie byli
tak
zmęczeni, iz przegrupor.vanie
zajęł oco
naj-
mniej dziesięć godzin.
Póź nvm popoł udniem
częś ć
Char Bl-bis \ĄIplowadzono
do
lvalki
\v
okolicach
ChĆmery
drr"rgą
grupę
rratomiast
odclelegolvano
lv kierunku Stonne.
Tam rł ,ł a-
ś nie
odnotor,vanv
został najrviększy sukces
nowego francuskiego czołgtr przeł amania.
Zał oga jednej
z
maszyn
ł r.,
ciągtl
kilku
mintrt
zniszczvł a b
ądź
uszkodzlł a aż
trzvnaś cie nie-
m ieckich
p oj azclórł ,
gąsien
i
co\Ąryclr
(rł , ivm
najnol,r,ocześ niejsze
Panzerkampfił ,agen
IV
i III) nalezącvch do
10. Dyr,ł ,izji Pancernej
Obsadzonv
przez nlął vóz, pomimo
140
tra-
fiery zdoł ał
opuś cić
pole ł r,alki.
W tej samej
okolicv nie obył o
się
jednak
bez stlat
-
trzy
kolosse unieszkodlilł ,ione
został v ogniem
dział ek przeciwpancelny6|
kal. 37 mm,
kierorł ,anvm prosto
\Ą, ż aluzje wenĘllatora.
Niemniej
jednak
Char
de
Bataille vy\Ą,alł T
duze
r.ł .razenie
na
,,ojcu
Panzert,affe",
jak
21,,ykł o się okreś lać
generał a Guderiana,
tvm
bardziej,
ż e
r.rl
tvm samym
czasie
pod }uni,
l.ille nieskutecznymi ł vobec
nich okazał v się
nal,r,et
zdobyczne armatY
ka1.
47 mm.
Najsi
l rl iej:zvm zgru po\Ą,a
niem rł ,vpo-
saż onvm
r,r,,Char
Bl-bis
podczas
kampa-
nii rv Europie
Zachodniej był a
4. DCR.
|ej
-
8/9/2019 Czołg B1 - Artykuł MXXW
13/20
dowódca,
puł korł ,nik
Charles
de
Gatrlle,
dysponując
6. Pół br,vgaclą
Cięż ką zł oż oną
z
ttzeclt
batalionórł ,i1,
już
w
dniu
wł ącze-
nia
się do ł lalk
17 maja 19'10 roklr
dokonał
skutecznego
trderzenia
na
niemiecką
ko-
lumnę
zaopatlzenio1,\rą
pIzemieszczającą
się
w kierunku
Montcornet.
Dł vie
dobv
póź niej
Zgrllpo\Ą,anie
podjęł o udaną
próbę
prze-
ł amania
niemieckich
1inii
i rł lyprolvadził o
sr,r,,e pojazdy (ł ącznie
150
gąsienicorł ,ych
l,t
ozólł , bojowvch róż nych typół v)
\Ąi
stronę
Crćclr Tvdzień
potem dvwizja
rł,ł ączyła
ię
do
akcji pod Amiens,
by następnie
ruszvć
na Abbeville.
Po
przegruporł ,aniu,
28 rnaja
przystąpił a
do ataku na linii
Hucpv
-
Mont
de Caubert.
W ciągu 72
godzin zdoł ał a
po-
ł ączvć
się z niedobitkami
2. DCR,
jednakż e
u,obec zdecvdorvanej
przer,tagi
wroga,
jak
rórł ,nież
prorł ,adzonego
jlż
przez
niego ł r,v-
ś ciguku
Tł ,vbrzeżom
Kanał u La
Manche,
plany
dalszych dział ań
ofensvlvnycl-r
przv-
szł ego
przvrvódcv Wolnych
Francuzór.r, nie
doszł v
do skutku.
Po kapitulacji III
Republiki 22
czerwca
1940
roku,
ł ł ,rękach
niemieckiclr znalazł o
się
161
czoł gór,l
Char
Bl-bis.
Dane te
pozrvalają
na oszacowanie
strat
poniesionrrch
ł ,v
trakcie
walk, rł ,ynoszących
prawdopodobnie
oko-
ł o 210
sztukr2. Uznane za niedostosolł ,arre
do
nor,voczesnej
rł ,ojn1, manerł ,ror,vej,
jako
Panzerkampflł ,agen
B2(f) poddano
je
prze-
btrdorł ,ie
albo,
od roku
1941,
rł ,ł ączonona
etatv
jednostek
peł niącvch
służbęokupacljną
na rł ,yspach
Guernsey,
Jersey
olaz
tv darv-
nej
Jugosł aw,ii]3.
Trzy
pojazd1,
pojau,ił v się
takż e
na
froncie
r,r.,schodnim
rł, ramach
223.
Kompanii
Pancernej,
biorąc udział
lł, ł val-
kach na Pół rł .yspie
Krymskim latem
1942
roku. Kilkanaś cie
sztr,rk
przekazanvch
został o
armii rł ł oskiej.
Spoś ród
modvfikacji
na
u\ĄIa-
gę zasł uguj4
przede lvsz,vstkim samobież ne
miotacze
pł omieni Flammr,r,agen
Pz.Kpfrł ,.
B2(f
),
w
których
trjś ciem
mieszanki
zapa-
lającej zastąpiono
dział o
SA32Lh7
kal.75
mm. W
cz\,\raltvm
roku
dział ań lł ,ojennvch
16
egzempiarzv zaadaptowanych
został o
takze na
10,5
crn
leFH 18/3
auf
Geschutzł ,va-
gen B2(f)
-
modyfikacji
tej
dokonał y zakł a-
d1, Rheinmeta1l-Borsig.
Pozostał e
maszvnv
odbyrł ,ał v sł lrzbę
jako
cięż kie ciągniki
ltrb
pojazdv szkoleniowe.
Mał o
znanlrm
epizodem z
dziejow, roz-
Patrvrvanlrch
wozólł ,
jest
odzyskanie
kilku
sztukprzez oddziaĘ
francuskie, które znala-
zł y
się na ojczystej ziemi
l,vraz z
pozostał ymi
jednostkami
koali
cji antyhitleroł r.,skiej
1atem
.l944
roku.
NaĘ,chmiast ł ,vdrozone
do służbv
Char
Bl-bis
uczesiniczyĘ
rv
rvalkach
pod
Ro-
uen,
a takze rł ,ł ączonezostaĘ
już
rł, liczbie
17,
na
etat
utrł ,olzonego
2
krł ,ietnia
1945
roku
u,
Rouan
13.
Puł ku
Dragonórł ,.
Po kapitulacji IIl
Rzeszy osiągnięcia
tech-
nologiczrre zr.r,iązane
z
Clrar de
Bataille
sta-
rano
się l,vvkorzystać
przy tworzenilt no\ĄIe-
go czoł gu pIzeznaczonego
dla sił zbrojnvch
państwa nad
Sekwaną. Testy
prototypól,r,
ARL
41,
rł,
któryrn
zastosolĄ,ano
nlemal ko-
pię podrł .ozia
z
Iat
20.,
podobnie jak
pier-
\Ąro\,Vzoru
rvl.kazał v ł r,iele
rt
ad
i
m.in. z tego
polr,odu r.r,óz nie został
wprowadzony
do
proclukcji
seryjnej,
objarł ,iając się
jedynv
raz
podczas defiladv z
okazji Dnia Bastylii
14
-
8/9/2019 Czołg B1 - Artykuł MXXW
14/20
Gruboś ć
pancćrza
[mm] .
Kąt nachylenia
[deg]
boki
clóra
)5
80-90
Gruboś ć
pancerza
[mm]
36
28
21
15
Dvwizii,
'
,
.: ]
,'l:DCR.,
,,..]2,DcR.,
.,
..3..DCR
4.,DCR
Pół brvoada
'l
.
DB
).
DB
5.
DB
ó.
DB
28,BcC,
],,B,BcC.-."
,,41',,BCC
.,
..46.,Bcc
a,7
?,CC ] 5. BCC
49-BCC 47.BCC
dluqosc
6520
mm
2790 mm
480
ńm
Masa
boiowa
31,5 t
Grubóś ć
pancerza
20.60 mm
Moc
silnika
300
(M
.
-,.
,Mociednostkowa..,,,,,
l,
.
..
|,
..,,
,,..9,5KM/L.
,,
,.
330 l/100 km
uż vcie
paliwa
or-.d[.osc ma[svmalna
na drodze
28
km/h
prędkoś ć
maksvńa]na
Ń
terenje.
'
,
,
.,,
]
,.l:
:..
"
1.0 kń/h
l
]50km
asjeo na drodze
za'ieóWteren]e
,
.,l'.':,
]]90krn
pokonvwanie
przeszkód
zaDorv
0,93 m
WZnle5Len
la
brodV
1,47
m
uzbroienie
olówn-"
dział o
kal,
75
mms^rL/17
dział o:Puteaux
ka].:47
mń
SA35
V32
óraz
dwa-karabinl maszynowe
ka
,
75 mrn
7] szt]k
ź aoas
arnunicii
ka|,47 m'm
/2 sztuki
ZapaS amunicii
ka],
7,5 mm
5250 sZtUk
Zał oga
..
,:.
,
4Qsoby
llustracja
przedstawiająca
atak czoł gu
Char Bl
-bis,
zamieszczona
w niemieckim
magazynie
Signal
IFoi.
zbiory autora]
Dvstansfńl
]00
"
.,
500
l
, ,1000-],
l.
]:
1500
. .,
2000,
....,,
Wvmiarv
Rys.
Adalbert
@
Kagero
-
8/9/2019 Czołg B1 - Artykuł MXXW
15/20
Doł ódutilo
batriion
t x Char
I] 1
-bis
§ckcj,
doł oduenia
1 xCharB],bis
lI.
p|uto|
_]xt]halBl-bis
konrpinin
zaopntrzedia
l
x
Char lJl-bis
lII. pluton
3 x
(]h|r
|l l -biś
Schemat
A. Struktura
bataIionu
czoł gów francuskiej
pół brygady
cięzkiej
W roku
-1940
Duma
1II Reptlbliki
nie
wypeł nił a
pokł a-
danych w niej nadziei.
Podstawową
plzyczy-
ną
takiego
stanu lzeczy
okazał a
się przede
,l^/szystkim
bł ędna
koncepcja
wvkolzystaniabroni
pancernej
-
Iozdzielona
po
jednost-
kach róż nego
typu
nie miał a
mozliwoś ci
skutecznego
pI
zeciw
dział anj
a niemieckie-
mu
oponentowi,
ten natomiast,
korzystając
Zprzewagi
liczebnej
olaz elastycznoŚci
do-
wodzenia,
w szybkim
czasie
zdoł ał nauczyć
się
skutecznych metod
zw
alczania najpotęż -
niejszego
wozu
bojowego
epoki. Ponadto
nie
sposób nie zauważ yć
wad
w konstrukcji
f rancuskiego
czoł gu
pueł
amania.
Wysoki,
zbyt
clęż kt,
a
co za tym idzie
\Ąrolny
pojazd,
dysponujący
n iepra
ktyczn
ie tozm ieszczo-
nym
uzbrojeniem,
był doskonaĘm
celem
dla
niemieckich
artylerzystów.
Ponadto
ewidentnym bł ędem okazał o
się
rozdzie-
ienie obowiązków
między
poszczególnych
czł onków
zał ogl.,
co
zkoleiprzeł oż ył o
się
na
niską
efektywnoś ć
wykorzystania
pojazdu
w
polu. Niemniej
jednak
Char Bl-bis na
stał e
,w,pisał
się w dzieje
wojskou,oś ci
rancuskiej
XX
wieku i mimo
stosunkowo
niewielkiej
1iczby
wyprodukowanych
egzemplarzy
po
dziś
dzień
jest jednym
z nalbatdzlel
charak-
terystycznych
gąsienicowych
ś rodkówwalki
okresu
llĄoiny
swialo\Ąej.
§
Autor.iest
pracownikiem
naukowym
Muzeum
Orę-
za
Polskiego
w
Koł obrzegu oraz
doktorantem
w
Zakł adzie
Historii
Wojskowej
UAM w
Poznaniu
BiSliOglafia
Butfetaut
Y,
Le
Mo i s Terr ibl
e
(
II). La B nt n
ill
e rJ'
Abb
etl ille, P
ar
s
1996.
Buffetaut
Y., Les Forces
en Presence,
[rr,:]
,,N,IiIitaria
Maga-
zine",
Hors-Serie
No 1,1992.
Chambcrlain
P, Elcyclopeditt
of Gel,man Tnnks
aJ Worlrl
War
T,r,n,
[bmrr]
looo.
Crol,D,, Tnnks
o;f \Norld Wnr 11,
Orford 1979.
Danjorr
P, Chąr
]]'1
Bis,
Ballainvilliers
2005,
Feenstra
J.,
Achtun11 Panzer.
Gernmll
Inlasiott
of
France
nnd
/i,i
La:,.Cc,,lllllat,
Hong K,,llg
Ihdu
|,
Fort,v
C., Thł Illustrnte
tl
Cuide
to Tanks of the
World,London
2006,
Fowler W,
Francą Holland
and
Belgitult
1940,
Hersham
2002.
lentzTn.,
Pnnzertrttp1len.
The
Caulplet'e Guide of the
Creat'iul
&
Contbat Enlplol1ment
o;f
Germany's Tnnk Force 1933
1945,
Atglen 1999.
|eudv
J.-G.,
Chars de France,
[bmu,]
1997.
Ledwoch
J.,
Blitzkrieg.
Malaunnie
i oł nloutuie
1946-1910,
Warszrn
r 1995.
-
8/9/2019 Czołg B1 - Artykuł MXXW
16/20
Porter D., Western
AIIier] Tanks 1939-1945,
London
2009:
Shepperd
A., France 1940. Blitzkrieg
in the West, London
1990.
Spielberger
W., Beute-Kraftt'ahlzeuge
und -Panzer der deut-
s chen Wehrmacht,
Stuttgart
1992.
Tirone L.,
Panzer
lV Ausf. C aersus
Bl bis,
[wl
,,Trucks
&
TaŃs
Vagazine". No 9, 2008.
Trewhitt
Ph,, Opancerzone
uozy
bojowe,
Warszawa
ż 000.
Tasieuny
A., Czotgi
ll uojny ś uiatowej,Warczawa
2005.
ZurkowskiP.,
Kolosy
na
glinianych
nogach
-
ftancuskie
Chars
de
Bataille
B-1
i
B-1 bis,
|w:|,,Pojazdy
II wojny
ś wiato-
wej",
tom
1,
Warszawa2004.
Pttyilsy
l
Warto zatwaĘć, iżw
grońe
zwolemików rozbudouy
francuskiej
broni pancernej
nie był o
jednomyś lnoś ci.
Częś ć
posfulował a
nasycenie
jednostek
niedużą
1iczbą
pojazdów
cięż kiĄ
kolejni sugerowali
koniecznoś ć
ma-
sowej produkcji
|ż ejszychwozów,
a pozostali
(w
Ęm
m.in. puł komik
de
Gaulle) skł aniali
się
raczej ku kon-
strukcjom klasy ś redniej.
2
Początkowo akces
do projekfu zgł osił a
takż e fabryka
Delamay-Belleville,
lecz ostateczńe wycofała się
z kon-
kursu.
3
Masy
pojazdów
ł qmosiĘ:
SRA
-
19,5
t
SRB
-
18,5 t,
FAMH
_
17 t, FCM
_
15,5 t.
a
Ostateczna
liczba wyprodukowmych
egzemplarzy
pla-
mje się
między 400 a 460.
5
Pierwsze
35 egzemplarzy Char
Bl-bis wyposżono w sil-
niki
stosowane
przy wcześ niejszlm
modelu,
jednak
z czasem
zaczęto wlł nieniać
je
na odmimę Renault-
Deutsch
]n
6.
6
Polazdy zpoczątkowego
okresu produkcyjnego
wy,
posaż one
byĘ
w starsze wzory
wież
-
ST1 oraz ST2,
wykorzystywane
w aoł gachChar
D2.
7
Przeważ ającączęś ć
municji Char
Bl-bis stanowił y po-
ciski odł amkowo
-bltz
ące,
je
dnakż e
wykorzystywano
takż e odmianę
przeciwpmcemą Obus der
rupture Mo-
dele 1910M.
8
Rozwiązanie to był o obarczone
pewną dozą
ryzyka
-
trojkolorowa
kokardą przypominająca tarczę
strzelniczą
stanowił a
znakomiĘ
punkt celowania dla
ż oł ńeruy
ńemieckich.
'
W przypadku
p rzezbrojeńa zńogi na
nowy typ czoł gu
zachowlrumo nazwę
wł asną dodając rzymską cyfrę
II.
10
Częś ć
nidr wysadzona
został a przez załogi przede
wszys&im
z powodu braku
paliwa.
11
Oprócz
dwóch batalionów
czoł gów wyposażonych
w
Char Bl-bis
(46.
oraz
47. BCC), w ramach 6.
Pół bryga-
dy Cięż kiej
znajdował się tał:ż e
19. batalion
dysponująry
wozaml
Renault D2.
12
Ptzy
założ eńu,
żew
zbiorze160
Char
Bl-bis zdobytych
przez Wehrmacht znalazł y się
niektóre egzemplarze
ś ciągnięte
z plaru boju i ł ryremontowme.
13
Siedem
Pz.Kp{w. B2(f) otrzymał a
m.n.7.DywizlaGór-
ska SS,,Priro
Eugen".
Char
Bl
-bis
o imieniu Wł asnym
Massena, należ ący
do 6.
Pół brygady
4.
DCR, sfotografowany
w rejonie
Amiens
W
drugiej
poł owie
maja 1940 r.
[Fot.
Via
Y
Bufietaut]
Char
Bl -bis,
należ ący do
47. batalionu 4.
DCR zniszczony
w rejonie
Abbeville
28 maja
'1940
r.
[Fot.
via
Y
Buffetaut]
Rys. Adalbert
@
Kagero
-
8/9/2019 Czołg B1 - Artykuł MXXW
17/20
§1
h§s
§ucł g
z
W*r§uxg
rgkss
§§e§§
W 1921 roku,
niedł ugo
po
wyg]anej
l woinie ś wiatowej,
kiedy do
przeł amania
niemieckiego
ftontu
w
znacznei
miene
pnycrynił o
się
masowe
uż ycie
broni
pancernej,
we
Francji
ptzystąpiono
do
ptac
koncepcyjnych
nad
opracowaniem
nowego
czĄu
pola
walki.
Bazując
na
doś wiadczeniach
minionego konfliktu,
miał
to
byó
pojazd
uzbrojony
w
dział o
zdolne do
niszczenia umocnień
polo-
wych, umieszozone
w
pancelnej
kazamacie,
p]zy
Gzym
iednocześ niepoiazd
mial peł nić rolę niszczyciela
czoł gów.
W toku
1924 wykonano
pierwve
prototypy,
a
w
roku
1926
oplacowano
ostateczne
zał oż enia,
zalecaiąc
konstrukcje
trzech czoĘów
-
lekkiego o
masie
okoł o
13
ton,
ś tednie,
go
o
masie okoł o
trzydziestu ton
i
clęż kiego
o
masie
70 ton,
uzblojonego
w
dział o
kal.
155 mm.
Gzofu
ś tedni
bazować
miał na chalakterystykach
ustalonych
już
w
loku
1925, w
wyniku
prób pierwszych
ptototypów
koncepcyj,
nych.
l{owy
poiazd,
oznaczony
Renault B,
lozpoczęto
produkować
w toku
1926
(tlzy
plototypy).
Jakkolwiek
Renault to
póź nieiszy
najwięksry
ploducent
tych czoł gów
{i
tak też
g0
oznaczano),
to Renault
B
nie
był
dzieł em
konsttuktotów
tylko
tego zakł adu,
lecz
wynikiem ptacy
biul
konstrukcyjnych
kilku
zakł adów.
|arosł aw
Chorzępa
T Ą 7
roku
l93ł wykonano
W
iillH
ll lT, :i"i,:[";:,
szyn
oznaczonych
81, a następ-
nie,
w
latach 1935-37
serl,ę
34
maszyn.
W roku 1937 opracowa-
no kolejną
wersję
pojazdu|
ozna-
czoną
87 bis. Róż nił się
on od
poprzednika
większą
masą
(32
tony
zamiast 28 ton), solidniej-
szym
opancerzeniem
(60 mm
pancerz
czoł owy
i 55 mm boczny
w
miejsce
pancerua
czoł owego
40
mm)
i
uzbrojeniem
w zmienionej
wież y.Czolgow
w
tej
wersji wy-
produkowano
naiwięcei.
Czoł g
B7 bis był czoł giem
ś rednim
dł ugoś ci ,4
m,
szetoko,
ś ci2,5 m
i
wysokoś ci
2,8 metra.
Kadł ub
wykonano
z
walcowa-
nych,
nitowanych
pł yt
pancer-
nych. Pancerz
frontowy wynosił
60
mm,
pancerz boczny
i tylny 55
mm/ pancerz
stropu miał od
12
do 27
mm,
zaś
pancerz
dna
ka-
dł uba 22 mm. Napędzał go
6-cy-
lindrowy silnik
Renault chł odzo-
ź '
o
ny
cieczą,
o pojemnoś ci16,5
1itra
i
mocy 300
KM,
o
maksymalnej
prędkoś ci
obrotowej
1900
obr/min.
6-stopniowa
(5
biegów do przo-
du,
l
wstecz) przekł adnia
napę-
dzał a
umieszczone
z
tył u
koł o
napędowe, pojazd osiągał
maksy-
mainą prędkoś ć
28 km/h.
Zbiot
nik paliwa
mieś cił
00
litrów ben-
zynyl co pozwalał o
na przejecha-
nie
150
km po
drogach
1ub
100
km w terenie.
Do
przedział u
sil-
nikowego
z
wnętrza przedział u
zał ogi prowadził o przejś cie
za-
mykane
wł azem.
W
przedniej
częś cikadł uba
mieś cił o ię trzech
czł onków czte,
roosobowej zał ogi
-
kierowca-
mechanik
(mćcanicien,pilote),
bę-
dący
jednocześ nie
celowniczym
dział a kazamatowego,
mechanik-
ł adowniczy
(mćcanicien-
culassier),
znajdujacy się zaraz
za
dzialem
kazamatowym,
którego
zada-
niem
był o
zarówno
ł adowanie
dział akazamatowego,
jak
też
po-
dawanie amunicji
do wież r
oraz
,_-
r
:
"-ł -"/r'*
-
-
8/9/2019 Czołg B1 - Artykuł MXXW
18/20
radiotelegrafista,
znajdujący
się
za kierowcą, pod wież ą.
WŁaz
kadł ubowy umieszczono
w
pra-
we,i
burcie
pojazdu. Dowódca
czoł gu
(chef
de
char) znaldował się
w
wleż y
typu APX
4.I{ież abył a
odlewana, od
przodu
jej
pancerz
miał
gruboś ć
55
mm,
ś ciany
tył
był y
gruboś ci
45
mm,
a
strop
gru-
boś ci
28 mm,
W
\Ie
wież y
znai-
dował
się
wlaz,
na
szczycie
wie-
ż y zaś dodatkowa obrotowa wie-
ż yczka,
wyposaż ona
w
dwa wi-
zjery
pryzmatyczne
i
dwa
pery-
skopy,
co
zapewniał o dobrą
ob-
serwację terenu. Dowódca
czoł -
gu,
który
miał za
zadańe, oprócz
dowodzenia czoł giem,
takż e
ł adowanie armaty i celowanie
oraz
obsł ugę
ckm-u,
był wyraź -
nie
przeciąż ony
funkcjami.
Gł ówne
uzbrojenie czoł gu
sta-
nowjł a umieszczona
w
pancernej
kazamacie armato-haubica
ABS
29 kal 75 mm Ll7,1, o
prędkoś ci
początkowej
pocisku
220
m/s.
Konstrukcja armaty pozwalał a
je-
dynie na
zmianę
kierunku
w
za-
kresie
1
stopnia,
tak
więc celowa-
nie
w pł aszczyź nie
poziomej
od-
bywał o się
za
pomocą
cał ego
czoł gu,
z wykorzystaniem syste-
mu
hydrostatycznego
Naóder.
Zadaniem tym
(jak
też
naprowa-
dzaniem
w
plaszczyź nie
piono-
wej)
obciąż ony był
kierowca, któ-
ry
dysponował
w
tym
celu
ce-
lownikiem
dwuokularowym
o
3,5-krotnym powiększeniu.
Oprócz
tego,
kierowca
miał
do
dy
sp
ozy cji
w
izjer
pry zmaty
czny
do
obserwacji czoł owej
i dwie
szczeliny
obserwacyjne do
obser-
wacji
bocznej na
każ dej ze stron
swojej kazamaty.
W kadł ubie
czoł gll
sirzew
ożono
7 4
pociski
do
tego dział a.
Srod
kiem
obrony przeciwpan-
cernej
był a
umieszczona w
wież y
armata przeciwpancerna
SA 35
kalr.47
mm
L34 o
prędkoś ci
po-
czątkowej
pocisku
660 m/s.
Po-
siadał a ona celonrrik
teleskopo-
wy
o
4-krotnym powiększeniu.
Dział o
to dysponował o zapasem
50
pocisków.
Do
obrony
bezpo-
ś redniej sł uż ył y
dwa
karabiny
masz).nowe Chótellerault
(Reibel)
MAC 31
kal.
7,5
mm
-
jeden
umieszczony
w kadł ubie, drugi
w
wież y
obok dział a,
Na
kazdy
z
Ęch
karabinów
maszlrrrowych
przypadńy
34 bębnowe magaz\m-
ki,
ł ącznie
5100
naboi.
Czoł g
był
r,typosż ony w
radiostację
§pu
ER
53, pozwalającąnał ącznoś ć
a
po-
mocą
alfabetu
Morse'a. W
roku
1940
w
częś ci
czoł gów dokonano
jej
zamiany
na radiostację
§pu
ER
51,
umozliwiającą
ł ącznoś ć
ł o-
sową.
Ze
względu na hał as panu-
jący
we rł ł rętrzu pojazdu, ta
mo-
dyfikacja
raczej ograniczył a
niż
zńększy
ł a moż li w oś ci
porozumie-
wania się
na
polu
walki.
W
czoł -
gach
dowodzenia
montowano
ra-
diostację
ER
55.
Czoł g
ten mimo
niezaprze-
czalnych
zalet,
lak
gruby pancerz
i
silne
uzbrojenie,
miał
też szereg
wad. Do podstawowych
należ ał o
przeciąż enie dowódcy
obowiąz-
kami, tak
samo
jak
kierowcy.
Wlot
powielrza do silnika,
>
jl;?§S},j§
-
8/9/2019 Czołg B1 - Artykuł MXXW
19/20
umieszczony
na lewej burcie po-
jazdu,
był
sporych
rozmiarów,
a chroniąca
go
pancerna
ż aluzja,
wykonana
z iistew o
gruboś ci
28
mm,
nie
zapewniał a
należ ytej
ochrony
-
był a
to swoista
,,pięta
achiliesowa" czoł gu.
Do
wad za-
Iiczy ć
moż na
też skomplikowany
proces
technologiczny produkcji,
w
którym
większoś ć
lementów
wykonył vano
ręcznie, Dlatego też
do wrześ nia
1939
roku wykona-
no
zaledwie
1,29 czoł gów
tego
typLl,
z
cze4o tyl
ko
częś ć
siągnę-
ł a
goiowoś ć
bojową,
a
do
czerrv-
ca
1940
(do
zawieszenia
broni)
369
maszyn,
z
czego
częś ć
naj,
dował a
się
jeszcze
na terenach
fa-
brycznych.
Początkowo
również
zamówienia
ze strony armii
nie
był y
wielkie
-
w 1937 roku za-
mówiono
35 sztuk,
w
roku
na-
stępnym kolejne
35, a
na począt-
ku roku 1939
-
70
sztuk.
W
mo-
mencie
wypowiedzenia
przez
Francję
wojny Niemcom
zamó-
wiono
masową
partię
1144
czoł -
gów
81
bis.
Miesięczna produk-
cja
pod
koniec
1939
roku wyno-
sił a
15
sztuk,
a
w
czerwcu
1939
już
45 sztuk. Ogół em
zakł ady
Renault
wyprodukował y
18ż
czoł gi,
zaklady
AMX
(Ateliers
d'Issy
les Moulineaux)
-
47,
zakł a-
dy FCM
(Forges
et chąntiers
de Ią
Mćditerranće)
*7ż ,
zakł ady FAMH
(Compagnie
des
t'orges
et acićries de
lą mąrine
et d'Homćcourt)
-
70,
za,
kł ady
Schneider
-
32,
W poł owie roku
1935
podjęto
we Francji
decyzję
o shnlorzeniu
7.
dywizlt
pancernej
-
1
DLM
(Diaision
Lćgere Mćcanique,
do-
sł ownie
,,lekka
dy,wizja
zmecha-
nizow
ana"), przeznaczonej
do
waiki
manewrowej.
W roku1937
przyjęto
też teoretyczn
e
zał oż enia
dla ciężkiej
dywizii
pancernej,
przeznaczonej
do
przeł amył vania
umocnionych
pozycji
przeciwni-
ka, oznaczonej
DCR
(Diaision
Cuirąssće
de
Rćseroe) i uzbrojonej
w
czoł gi
81 i 81 bis.
}ednakż e,
gł ównie
z
powodu
braku
czoł -
gów,
do końca 1939
roku takie
jednostki
nie
powstał y.
We wrze-
ś niu
1939
roku istniał y
jedynie
cztery
samodzielne bataliony
czoł gów
-
8
BCC
(Bataillon
de
Chars
de
Combat),15
BCC,28 BCC
i
37
BCC.
Dopiero
76
stycznia
stworzono
dwie
pierwsze
cięż kie
dywizje panceme
i
DCR
i 2
DCR,
przy
czym| z braku
dostatecznej
i loś ci
zoł gów
81 bis,
tylko
jedna
pół brygada
w
każ dej
z
tych dy,
wizji
zosta}a
w
nie
wyposaż ona
(2
bataliony po
35
maszyn
każ -
dy), druga pół brygada
miał a
na
wyposaż eniu
czoł gi Hotchkiss
H-
39
(2
bataliony
po
45 maszyn
każ dy). ldentyczną
organizację
posiadał a
3
DCR,
sformowana
20
marca
1940
roku, 4
DCR,
w
mo-
mencie
niemieckiej
inwazji
na
kraje
Zachodu
10 maia
1940 roku,
byla
dopiero
w
fazie organizacji.
Francuskie czoł gi
81
bis, choć
nieliczne,
zapisał y
piękną
kartę
historii
podczas
walk z
Niemca-
mi
w 1940 roku.
Do legendy
fran-
cuskiej
armii
-
w tym
broni pan-
cernej
-
przeszł y
walki
w
okoli-
cach
mał ej
wioski
Stonne,
okre-
ś lane,
ze względu
na
zaciętoś ć
starć,
,,Verdun
roku
1940". Nie-
mieccy weterani porówny-wali
to-
czone tam
walki do
tych
spod
Stalingradu
czy Monte
Cassino.
Czoł gi
3.
DCR
starł y
się z maszy-
nami 10. Panzerdivision.
Zacięte
walki
(często
wręcz)
toczył a
też
piechclta,
w
tym z
jednostek
tak
znanych
jak:
zmotoryzowany
puł k
Grossdeutschland
czy 3
DIM
(Diuision
d'lnfanterie
Moto-
t
jlj;:l,
.,j
--
risće
-
Dywizja Piechoty
Zmoto-
ryzowanej).
Zactęte walki toczo-
no
między
1,4
a 26 maja,
między
1,5
a
17 mĄa
zaś
wioska przecho-
dzlł a17
razy
zrąk
do rąk.
Stra§
po
obydwu
stronach
wyniosł y
kilka
tysięcy
zabitych
-
puł k
Grossdeutschland pod
Stonne po-
niósl
50oo
strat
z
cał ej
kampanii
francuskiej,
natomiast francuski
51, puł k
piechoty stracił
tam
585
zabitych i
zaginionych
oraz
805
rannych
z
ł ącznej
liczby 3
tys.
ż oLnierzy.
W
historii broni
pan-
cernej
zapisał
się
,,atak
w
amo-
ku" czoł gu
81
bis
o nazwie
wła-
snej
EURE
porucznika
Billotta,
który
przejechał
swoją maszyną
przez
miejscowoś ć,
niszcząc
11
niemieckich czoł gów
i
rozjeż dż a,
jąc
dwie
armaty
przeciwpancer-
ne. Samo Stonne
i
jego
okolice
stał y się cmentarzem
czoł gów
-
na
polu
bitwy
został y
wraki
33
francuskich czoł gów
i 25
niemiec-
kich,
przy czym
spola częś ć
nie-
mieckich zniszczonych
maszyn
został a skierowana
na
naprawy
do
Rzeszy. Prezentowany
na
fo-
tografiach
czolg
Bl
bis
o
nazwie
wł asnej
TOULAL
i numerze
382,
nalezący
do dowódcy
3. kompa-
nii
49 BCC porucznika
Caravćo,
został
zńszczony na
samym po-
czątku walki,
14 maja.
Po wojŃe
odbudowano
go
z wykorzysta-
niem
częś ci
z innych polazdów
zniszczonych w okolicy.
Dzisiaj
stanowi częś ć
monumentu po-
ś więconego
francuskim obrońcom
Stonne,
W
poblizu
znajduje się
też
armata
przeciwpancerna
kal.
47
mm
Mle
1937,
Cał y
teren w okoli-
cach Stonne to
przykł ad
idea]nie
zagospodarowanego dla
potrzeb
turysĘcznych
pola bitwy,
z
ozna-
czoną
(znakami
z czoł giem
81 bis)
trasą,
pomnikami,
tablicami infor-
macfnymi
etc.
-
wzorzec
do
na-
ś ladowania
dla
wszystkich,
któt zy
chcieliby
w Polsce w podobny
sposób
przygotować
dia
ruchu
fu-
rystycznego
pola
bitew pod
Mł awą,
Bzurą czv Kockiem.
&ł bli*grafia
Jentz
T.
L.,
Die
deutsche
Panzertruppe,
cz.
I,
Wóferheim-Berstadt
1998.
MacNair
R, Renalł It
81
bis,
cz.
1,
,,39/45
Magazine", Octobre
1999, nr 160.
MacNair R.,
Renallt 81
bis, cz.
2,
,,39/45
Magazne",
Novembre
1999,nr
167.
Pallud
J,
P, Blitzkrieg
ą
l'Ouest, Mai-|tł Itt
10,
Heimdal
2000,
Emblemat 3.
DCR
-
8/9/2019 Czołg B1 - Artykuł MXXW
20/20
t
ż #
ffi
=
w