czy naprawdę jesteśmy tak mądrzy i obiektywni, jak nam się wydaje?
DESCRIPTION
Prezentacja na temat ograniczeń poznania ludzkiego. Materiały na zajęcia z metodologii nauk społecznych, semestr letni 2014. Instytut Socjologii Uniwersytet w BiałymstokuTRANSCRIPT
Czy naprawdę jesteśmy tacy mądrzy i obiektywni, jak nam się
wydaje?
„Zmiana perspektywy”Źródła poznania
Błędy w poznawaniu
Kierunek myślenia
Nie to, co wiemy, ale w jaki sposób
poznajemy?
W jaki sposób ludzie poznają
rzeczywistość?
Metodadroga, którą posuwa się ktoś w ślad za kimś, ścigając go lub śledząc; szlak, którym się kroczy, droga ku czemuś; sposób robienia czegoś; sposób umiejętny;
Rzeczywistość doświadczenia
Skrajny empiryzm (John Locke 1634-1704)
Bodźce zmysłowe
Wrażenia
Kategorie w umyśle
Czy ludzki umysł jest czystą tablicą, na której zapisywane są nasze doświadczenia?
Czy księżyc istnieje?• http://www.revisionism.nl/Moon/The-Mad-Revisionist.ht
m• Grupa „Mad Revisionist” obiecuje wypłacić 100 000
dolarów temu, kto udowodni istnienie księżyca• Istnienie księżyca jest oszustwem - podobnym do tego,
jakie kiedyś pełniła umiejętność przewidywania zaćmienia Słońca
Zdjęcie z 1852 roku
Kamień? Głowa?
Źródła wiedzy o rzeczywistości
Osobiste obserwacje Wiedza ze
źródeł zewnętrzych
Zmysły też są
podstępne….
chałwasocjologi
amucha
Zewnętrzne źródła wiedzy
AutorytetTradycjaWiaraMedia„Znaczący inni”
Wiedza pochodząca „z zewnątrz” – zawsze wiedzą opartą na umowie lub wierze!
Co dzieje się w przypadku
konfliktu
rzeczywistości umowy z
rzeczywistością
doświadczenia?
Relacja ze spaceru
Byłem wczoraj na spacerze. Szedłem sobie deptakiem w stronę Rynku i przy przeciwległej pierzei dostrzegłem manifestację przeciwników przerywania ciąży. To były same starsze panie z puchatymi czapkami na głowach. Pewnie słuchaczki rozgłośni Ojca Rydzyka. Tej stacji słuchają tylko i wyłącznie „moherowe berety…”
Błędy poznawania potocznego
Nieuprawnione uogólnianieWybiórcza obserwacjaNielogiczne rozumowanie
Czy rzeczywiście błędy?
Błędne obserwacje•Powierzchowność codziennych obserwacji•Percepcja oparta na mechanizmach półświadomych•Codzienne poznanie związane nie tylko z samą chęcią poznania, ale wieloma innymi interesami
Nieuprawnione uogólnianie
•Tworzenie wzorców na
podstawie
ograniczonej liczby
obserwacji
•Skłonność do
uogólniania nie tylko
wtedy, kiedy jest to od
nas wymagane
Wybiórcza obserwacjaPrzyjęcie wzorca skłania do koncentrowania się na
przypadkach, które go potwierdzają, a ignorowania tych, które nie pasują
Nielogiczne rozumowanie
•„wyjątek potwierdzający regułę”•„tylko i wyłącznie”•„błąd hazardzisty”•„oczywista oczywistość”
Kilka psychologicznych efektów, które za tym stoją…
Efekt torowania Efekt potwierdzania
Efekt pewności wstecznej
Błąd teksańskiego strzelca
wyborowego
Heurystyka dostępności
Syndrom grupowego
myślenia
Torowanie (priming)
Doskonale wiem, co kształtuje
moje przekonania!
Torowanie (priming)Zazwyczaj nie zdajemy sobie sprawy z tego,
że naszymi pomysłami
kieruje podświadomość
Grzechy z przeszłości (Chen-Bo Zhong i Liljenquist)
Badanych poproszono o przypomnienie sobie występku z przeszłości, a
następnie dano możliwość umycia rąk. Następnie mieli oni możliwość
wyświadczenia koleżeńskiej przysługi.
74% tych, którzy nie umyli rąk, wyrazili gotowość pomocy. Pozostali – w 41%.
Jedna z grup nieświadomie zmyła swoje grzechy i nie czuła potrzeby ich
odpokutowania
Nieświadomość adaptacyjna
Mózg świadomy i mózg emocjonalny (Lehrer)
Ja racjonalne
Ja emocjonalne
Automatyzm (Bargh)
Studenci układali zdania, złożone z:a)Przyjemnych słówb)Neutralnych słówc)Nieprzyjemnych słów
Trzecia grupa dużo łatwiej najszybciej popadała w złość.
Efekt potwierdzania
Moje opinie oparte są na
latach doświadczeń i
racjonalnej analizy
Efekt potwierdzania
•Twoje opinie są
owocem zwracania
uwagi tylko na to, co
potwierdza to, w co
wierzysz
•Ignorujesz to, co
zaprzecza Twoim
poglądom…
Terr
y P
ratc
hett
, Pra
wd
aNiech pan będzie ostrożny. Ludzie lubią, kiedy mówi im się to, co już wiedzą. Proszę o tym pamiętać. Robią się niespokojni, kiedy przekazuje im pan nowości. Nowości… No cóż, nowości nie są takie, jak się spodziewają. Chcieliby się dowiadywać, że… powiedzmy… pies ugryzł człowieka. Nie chcą czytać o tym, że człowiek ugryzł psa, bo to na świecie nie powinno się zdarzać. Krótko mówiąc, ludzie myślą, że chcą nowin, od A do Z, ale tak naprawdę zależy im na… starzynach
Efekt potwierdzania w internecie
Valdis Krebs, 2008 – badania nad trendami zakupowymi w Amazonie
Spersonalizowane wyniki wyszukiwania w Google
Pragniemy mieć rację w tym, jak postrzegamy świat, a więc szukamy informacji, które potwierdzają nasze przekonania, a unikamy sprzecznych z nimi dowodów i opinii.
Jaki zawód dla Jane? (Snyder i Cantor, 1979)
Ludzie są skłonni do poświęcenia 36% czasu więcej na czytanie artykułu, jeżeli zawiera on aprobowane przez nich opinie!
Efekt pewności wstecznej
Dokładnie wiedziałem, że tak się stanie!
Czy przysłowia są prawdziwe? (Teigen, 1986)
Miłość jest silniejsza niż strach.
Strach jest silniejszy od miłości.
Ile razy pomyślałeś, że...
•Wiedziałem, że
przegrają…
•Od początki wiedziałem,
że tak się stanie
•To było do przewidzenia…
•To jest zwykły zdrowy
rozsądek
•Głupi by to wiedział!
Efekt pewności wstecznej
• Aby nie wyjść na głupka,
przeredagowujemy nasze
wspomnienia tak, aby pasowały
do rzeczywistości.
• Kiedy zdarza się coś nowego, jest
nam wstyd, że tego nie
wiedzieliśmy i oszukujemy sami
siebie wmawiając sobie, że o tym
wiedzieliśmy
Błąd teksańskiego strzelca wyborowego
Kiedy ustalam przyczynę i
skutek, zawsze biorę pod uwagę działanie
ślepego losu
Morgan Robertson, Futility, 1898Niezatapialny, luksusowy statek „Titan”, wyposażony w 20 łodzi ratunkowych uderza w górę lodową, 600 km od Nowej Funlandii. Titan wposażony był w 2 śruby napędowe i 2 maszty. Mógł pomieścić do 600 pasażerów…
Nostradamus, XVI wiek
Oszalałe z głodu zwierzęta przepłyną rzeki, Większa część pola bitewnego będzie przeciw Histerowi.Przywódca będzie zaciągnięty do żelaznej klatki,Kiedy dziecko Niemiec nie przestrzega żadnego prawa.
Na krańcach zachodniej EuropyUrodzi się dziecko w biednej rodzinie,Które swoimi przemówieniami uwiedzie wielu,Jego sława we wschodniej krainie będzie jeszcze większa
Poszukujemy prawidłowości w skupiskach przypadkowych zdarzeń.
Reality show – jak z dziesiątek nudnych godzin opowiedzieć ciekawą historię?
Heurystyka dostępności
Dzięki dostępowi do
internetu i dostępowi do
statystyk i faktów z
różnych źródeł, mogę lepiej zrozumieć
świat.
Czy więcej jest słów rozpoczynających się od litery „k”, czy od takich, w których
„k” występuje na trzecim miejscu?
Szybciej i bardziej
zdecydowanie
akceptujemy informacje,
które są nam bliższe
emocjonalnie
Debata Tusk-Kaczyńskiprzykład użycia heurystyki dostępności
Czy pan wie, ile zarabia pielęgniarka w Polsce z 20-letnim stażem pracy?
Rozmawiałem z panią Ewą, pielęgniarką ze Skarżyska Kamiennej, która zarabia 1020 zł.
Tversky i Kahneman, 1973
Im bardziej dostępna
informacja, tym szybciej ją
przetwarzamy
Im szybciej ją przetwarzamy, tym
bardziej w nią wierzymy
Im bardziej w nią wierzymy, tym mniej jesteśmy
skłonni do brania pod uwagę
jakichkolwiek innych
Syndrom grupowego myślenia
Łatwiej sobie radzić z
problemami, kiedy grupa ludzi
zbierze się i przedyskutuje rozwiązania
KonformizmRacjonalizacja
Stereotypy
Złudzenie ponadprzeciętności
W 1962 roku grupa inteligentnych, wykształconych, błyskotliwych ludzi, dysponujących wszelkimi danymi tworzy niewyobrażalnie głupi plan i nie potrafi wytłumaczyć, dlaczego!
Syndrom grupowego myślenia - warunki
grupa przychylnie
nastawionych do siebie ludzi
odizolowanienieprzekraczalny termin podjęcia
decyzji
Zadanie
W 3-4 osobowych grupach zastanówcie się, na jakie błędy lub zakłócenia poznawcze byliśmy narażeni/poddani podczas dzisiejszych zajęć?