d-r mito spasevski lidija grkova biljana lal ......makedonski jazik z a t r e t o o d d e l e n i e...
TRANSCRIPT
MAKEDONSKIJAZIKZ A T R E T O O D D E L E N I Eza devetgodi[no osnovno obrazovanie
PROSVETNOPROSVETNO DELODELO ADAD
d-r MITO SPASEVSKI
LIDIJA GRKOVA
BILJANA LAL^EVSKA - SERAFIMOVSKA
UrednikSavetka DIMITROVA
Recenzentska komisija za stru~no vrednuvawe na rakopisot formirana odMinisterot za obrazovanie i nauka na Republika Makedonija, vo sostav:
doc. d-r Tomislav TRENEVSKI - Filolo{ki fakultet - SkopjeVioleta \o{eva - OU „Sv. Kiril i Metodij# - SkopjeSvetlana BEBEKOSKA - OU „Goce Del~ev# - Skopje
Ilustrator i dizajn na korica:Dimitar BO@IKOV
So Re{enie broj 07-5813/1 od 13.08.2008 godina od Ministerot za obrazovaniei nauka na Republika Makedonija se odobruva upotrebata na ovoj u~ebnik voosnovnite u~ili{ta vo Republika Makedonija.
U^ENICI
Dobre dojdovte vo svetot natretooddelen~iwa!Nie znaeme deka vie znaete da~itate i pi{uvate, no sou~ebnicite za treto oddelenie}e se zapoznaete so novisodr`ini {to se predvideni so"Nastavniot plan i programa#.]e nau~ite novi pesni, raskazi,bajki, basni, gatanki ipogovorki.No, pred s¢ }e se zapoznaete kakose ~ita i kako se pi{uvamakedonskata azbuka solatini~ni bukvi.
Avtorite
AZBUKA
Makedonskata azbukaima 31 glas. Sekoj glasima svoj simbol, znak koj{to se vika bukva.
Majkata i deteto govorat- zboruvaat. Tie ispu{taatglasovi. Sekoj glas ima svoja bukva.Vo makedonskiot jazik ima 31 glas, {to zna~i deka ima i 31
bukva.Bukvite se postaveni po redosled {to se vika azbuka.Azbukata se pi{uva so kirili~no pismo - kirilica.
A a B b V v G g D d \ | E e @ `A a B b V v G g D d \ | E e @ `Z z Y y I i J j K k L l Q q M mZ z Y y I i J j K k L l Q q M mN n W w O o P p R r S s T t ] }N n W w O o P p R r S s T t ] }U u F f H h C c ^ ~ X x [ {U u F f H h C c ^ ~ X x [ {
No, makedonskata azbuka mo`e da se napi{e i so latini~nibukvi.
A a B b V v G g D d \ | E e # ` Z zA a B b V v G g D d \ | E e # ` Z z
Dz dz I i J j K k L l Lj lj M mDz dz I i J j K k L l Lj lj M m
N n Nj nj O o P p R r S s T t ] } U uN n Nj nj O o P p R r S s T t ] } U u
F f H h C c ^ ~ D` d` [ {F f H h C c ^ ~ D` d` [ {
Nekoi bukvi se pi{uvaat isto! Voo~i koi se tie!
4
^edo, jasmnogu tesakam!
I jastebe,mamo!
5
LATINI^NI BUKVI
Nekoi bukvi na latinica i kirilica se pi{uvaat razli~no,nekoi sli~no, a nekoi bukvi se pi{uvaat sosem isto.Bukvite koi se pi{uvaat isto vo latini~nata azbuka pe~atno se:
golemi i mali pe~atni bukvi: Aa, Ee, Jj i Oo.
samo golemi pe~atni bukvi:K, M, T i ].
Makedonskata azbuka so rakopisni latini~ni bukvi se pi{uvavaka:
A a B b V v G g D d \ | E e @ ` Z z
Dz dz I i J j K k L l Zj lj Mm
N n Nj nj O o P p R r S s T t ] }
U u F f H h C c ^ ~ D` d` [ {I vo latini~nata azbuka {to se pi{uva rakopisno ima
razli~ni, sli~ni i sosem isti bukvi:
golemi i mali rakopisni bukvi:A a, E e, J j i O osamo golemi rakopisni bukvi: M, K, i ]Potsetuvawe:Pe~atnite bukvi ne se pi{uvaat sleano, tuku razdeleno!Rakopisnite bukvi se pi{uvaat povrzano (sleano ili zalepeno).
Na primer: Maja Majak}
MmMm
Pro~itaj, a potoa prepi{i:
Ema e majka.
Ej Maja,, e moja!
Koe kakao e moe?
TtTt
Tetka Ema mete.
Meto e mojot tatko.
Maja }e tkae.
Koj mete?
Koj }e tkae?
Koj e Meto?
6
Nn IiNnIi
Prepi{i gi re~enicite.
Nina ima nakit.
Mojata Nena nema nakit.
No Nana ja ima maminata . .Re{i ja popolnuvalkata:
1. Koj ima ~anta?
2. Predmet {to slu`i za preturawete~nost vo {i{e.
3. .... Maus (lik od crtan film)
4. Tomi (prepi{i latinica)
5. Eden od roditelite
1
2
3
4
5
7Go dobi zborot __ __ __ __ __.
Ss [{Ss
[
{
Sime
Sime se {eta. Toj ne e sam. So Sime
se {etaat tetka Sa{ka i {est {atki.
- Tetka Sa{ka, {atkite se {antaat!
Tetka Sa{ka i Sime se smeat.
Prepi{i gi raskaznite re~enici:
8
Ll BbL
l
B
b
Balon
Bobo i Lili imaat sin balon. Balonot bleska.
- Bobo, na{iot balon }e letne!
- ]e letne?
- Ama, jas sum lesna i {to ako letneme?
- Ne, nema! Jas }e te simnam.
Samo {to se simnaa Bobo i Lili,
balonot letna kon neboto.
Odgovori:
Koj ima balon?
Koj e lesen?
Dopi{i: Samo {to se
9
Dd PpDdPp
Dada Pepi
Dada Pepi si splete {al. Dona saka da plete, no taa e mala. Dona ja moli
dada Pepi:
- Dada Pepi, te molam spleti mi i mene {al!
- ]e ti spletam, Done, no ako mi donese{ ne{to!
- S> {to saka{ }e ti donesam!
- Odnesi ja metlata do skalilata. A potoa donesi mi modno spisanie i
pletilo od spalnata soba.
Dona ja odnese metlata i * donese pletilo na Pepi.
Dada Pepi na malata Dona * splete {al po
posledna moda!
Koj saka da plete?
Kako Dona ja moli dada Pepi?
[to napravi Dona za da * isplete Pepi {al?
10
Cc ^~Cc^~
^etka i ~e{el
Edna mala Cece ima belo ~et~e. A pak eden ~esen Stoj~e ima sino~e{el~e. Cece se ~e{la sekoja no}. A Stoj~e se ~e{la sekoj ponedelnik ipetok. Na Cece ~etkata * stoi na toaletnata masi~ka. Isto i ~e{elot naStoj~e stoi do ~etkata. Cece saka tajno da se is~e{la so ~e{elot na Stoj~e.No Stoj~e ne saka da se ~e{la so ~etkata na Cece.Toj se ~e{la samo so svojot ~e{el.
Razgovarajte koi predmetine se pozajmuvaat!
Prepi{i gi zborovive na latinica:posaka, {epoti, donese, podade, petel, cve}e, ~a{a,pesna, doma{na pita, toaletna masa, bela postela:
11
RrR
r
Ribar~eto Rade
Ribar~eto Rade saka{e da ribari.Stasa do moreto. Se ka~i na~amecot i isplovi.Ja namesti trskata i po~na daribari.Trskata se pomesti. Rade radosensi pomisli:- [to sakam da e kit!Borbata po~na. Rade se bore{e sotrskata.Trskata be{e te{ka, no ribar~etoRade pobedi!Rade se bore{e so {tica od nekoj potonat brod.Silen e ribarot Rade!
[to ti be{e interesno?
Si se obidel li nekoga{ da ribari{?
12
Vv UuVvUu
Esen
Esensko utro e. Sonceto uspeada se vovle~e vo sobata naVase.Vase stana od krevetot i otidedo kujnata. I vo kujnata svete{esonceto. Vase pojaduva{e. Potoase oble~e i otide vo dvorot dapro{eta. [tom se najde vodvorot, sonceto se skri. Posonceto dojde oblakot. Samo{to se pribra doma, po~na da vrne. Baba Velika re~e:- Dobro e {to ne navrna!- Pa, esen e. Mora i da vrne i da duva! - dodade Vase.
Obidi se da ja objasni{ poslednata re~enica.Opi{i ja esenta!
13
Gg \|G
g\|
Grad - selo
\oko u~i vo gradotGevgelija. Toj e odseloto \avato.- Vo gradot imamnogu golemi ku}i -* veli toj na baba mu\ur|a.- I tuka ima ku}i! - go brani seloto baba \ur|a.- Ama vo gradot ima ubavi prodavnici i ulici! - dodava \oko.- Da, ama nie imame ubavi gori, {umi i livadi! - se gordee baba \ur|a.- Vo gradot ima gospo|i so golemi |erdani!- E, vnu~ko, vo seloto ima vredni selski race!\oko se zasrami i ne re~e pove}e ni{to.
Kade u~el \oko?
Na {to se gordeela baba mu?
Zo{to se zasramil \oko?
14
#` ZzZz#`
#ab ili zab
Zoran e mal. Toj ne mo`e pravilno da izgovori nekolku glasovi.Na primer, za raka veli laka, za sok veli tok, zborot vrata go izgovara vlata isli~no.Eden den go zabole zabot. Majka mu go odvede na zabolekar.Zabolekarot #arko go poznava{e Zoki i ~esto saka{e da se po{eguva sonego. Koga go pra{a {to go boli, toj odgovori:- #abot me boli!Zabolekarot se prave{e deka ne go razbira, pazatoa pak go pra{a {to go boli.- Ama vi lekov deka `abot me boli! - viknanervozno Zoki.#arko zabele`a deka Zoki se nervira, pa za dago razveseli se po{eguva so nego:- A, `abot?! Toa da ne e nekoja ma{ka `aba {tote boli?- Ne, ne!Zoki se obide ubavo da go izgovori zborot za da go razbere zabolekarot.- Zabot me boli!Zabot be{e popraven i taka nedorazbiranjeto be{e re{eno.
15
Hh FfHh
Ff
Hristo
Hristo po profesija e lekar hirurg.Hristo odr`uva li~na higiena i mnogu saka da jadezdrava hrana.Vo slobodno vreme sviri na harmonika, a pee i vo gradskiot hor.Vo zima hobi mu e da igra hokej na mraz. A vo leto hokej na treva.Toj mnogu saka da nau~i da upravuva so helikopter.Hristo e ~esen, hrabar i mnogu silen ~ovek.
Fudbaler
Filip e fudbaler. Toj e najdobar igra~. Filip so fudbalotdrugaruva u{te od mal. Koga po~na da trenira fudbal,trenerot od milost go vika{e Filip~e fudbaler~e.Filip be{e sre}en i mnogu go zasaka fudbalot. Zatoasekojdnevno trenira{e i uspea da stane poznat fudbaler.Filip se gordee na svojot uspeh!
[to pove}e bi sakal da bide{, hirurg ili fudbaler?Zo{to?
16
Lj lj Nj njLJ
lj
Njnj
Koljo i Njo
Ljup~o ima milenik.Negoviot milenik ekonj~eto Koljo. Koljomnogu saka da jadedunji. Zatoa Ljup~o sekojden mu nosi dunji zajadenje. Koljo imadrugar~e. Toa e svinj~eto Njo koe go ~uva svinjarkataSanja. Sanja sekoj den gi posetuva Koljo i Ljup~o. Koljo iNjo sekoj den igraat, tr~aat i skokaat po livadata kako dase zaja~inja, a ne konj~e i svinj~e.Ljubovta sprema `ivotnite na Ljup~o i Sanja e mnogugolema!
Prepi{i go tekstot na kirilica (rakopisno)!
17
Dzdz D`d`DzdzD`d`
D`em
Vo edna {uma si `iveele slo`no d`ud`eto
Dzvezdan i d`inot D`ivko. Dzvezdan dzidal
ku}i od d`amlii, a D`ivko varel d`em od slivi
d`anki.
Eden den do{ol dzverot D`ino i go izel
celiot d`em.
Koga videl D`ivko deka nema d`em, po~nal
da pla~e. Mu bilo strav Dzvezdan da ne go
kara. Koga do{ol Dzvezdan i videl deka
D`ivko pla~e, mu rekol:
- Ne pla~i D`ivko, }e napravime nov d`em!
- Ti blagodaram, Dzvezdan, {to ne me kara{!
- Pa drugarite se za da si pomagaat vo nevolja, a ne da se karaat i tepaat!
Kako bi postapil ti da si na mestoto od d`ud`eto Dzvezdan?
Objasni ja poslednata re~enica.
18
Rakopisni latini~ni bukvi
Za ra~inja fateni
kako brat do brat,
oro da zaigraat
vo sekoj mo`en ~as.
Bukvite rakopisno
}e gi pi{uva{ povrzano,
nebare se |erdan nareden
na grloto mamino!
Bukvite:
A a, E e, J j , Oo, K, ]kirilica ili latinica isto se pi{uvaat!
k }
19
k}
Mm TtMmTt
Prepi{i!
Maja, majka, ma}ea, tetka, tatko, Teo, kajak
Ema e majka.Matej e tatko.A Maja e tetka.
20
PpPp
Prepi{i!
papka, kamp, petka, pajak, Pepo, Petko, petok,patka, Popaj, pop, paket
Petko kopa.Pepo mete.Tetka Pepa pee.
Koj pee?
[to pravi Pepo?
Koj kopa?
21
Ss [{Ss[{
Sa{ ka skoka po sokakot.Mateja se smee.Pepo ja skokotka Sa{ka.Esma ja me{a ka{ata.A Sa{o? Sa{o { eta so Kosta.
Koj {to pravi?
22
Kontrolna zada~a
Prepi{i gi re~enicite na latinica!
Obidi se da pi{uva{ najubavo {to mo`e{!
Koko e pes.
Toj saka koska so meso.
Sa{ka se {eta so pesot.
Koko skoka po topka.
Pesot ja saka Sa{ka, a taa se
sme{ka.
23
BbBb
Baba Boska
Mojata baba e Boska. Taa me saka.Baba Boska sekoj pat se smee:
- Biba, ti si moja jas ika!Jas ja sakam mojata baba.
^ija baba e Boska?
[to * veli Boska na Biba?
[to ~uvstvuva Biba za baba Boska?
24
Cc ^~Cc^~
^ajCece e sama. Stasaa ~i~ko Cobe i tetka
Boca. Tie posakaa ~aj:- Bi sakale ~aj so cimet!Cece ima ~aj, samo ~ajot e bajat. Cece se seti:- Jas imam samo sok!^i~ko Cobe i tetka Boca bea po~esteni so
sok.
Prepi{i!
25
Rr IiRrIi
RibarRatko i Kire se ribari. Tie so ~amecot plovat po
rekata. So trskite ribarat. Ribite skokaat potrskata na Ratko. Trskata na Ratko se skr{i.
- E, ribar~e Ratko! Ostana so skr{ena trska i soprazna torba - re~e Kire.
Samo {to re~e i ne{to tresna. Toa be{e trskata naKire.
Kire i Ratko se nasmeaja i se vratija so~amecot.
Prepi{i gi re~enicite vo koi e napi{an zborot Ratko!
26
Nn ZlNnLl
Lesi
Temno e. Sami sme. Mama i tato
se kaj tetka mi Neli. Samo Lesi, na{eto
ku~e, e so nas. Ne{to silno tresna. Lesi
se ispla{i. Po~na silno da lae i ne se
smiri. Mojata sestra Lile re~e:
- Lesi, nemoj da lae{! Toa se
mama i tato!
Prepi{i go tekstot so rakopisni latini~ni bukvi!
27
Dd UuDdUu
Dobriot u~enikDejan e dobar u~enik. Toj sekoe utro otkako }e
stane, }e si ja namesti ~antata. U~ili{ teto mu e bl isku,no toj ne saka da docni. Sekoj pat nos i doma{ni, u~idobro i dobar prijatel e.
Edno utro na ~asot po matematika re~e:- U~itel ke, mi ja nema tetratkata po matematika
od ~antata!- Pobaraj, Dejane! Tetratkata ili ti e tuka il i ti
ostanala doma.Dejan pobara u{ te edna{ i ja pronajde
tetratkata. Toj se nasmea od radost.Primernite u~enici retko ne nosat tetratki, u~ebnici,
pribor i doma{ni raboti!
[to e toa primeren u~enik?
28
Gg \|Gg\|
Ru~ek kraj rekataEdno utro Goran i \ur|ica otidoa pokraj edna
reka. Sakaa da se pro{etaat, a potoa da sednat i da seodmorat. \ur|ica si ponese |evrek, a Goran golemsendvi~. Tamu }e ru~aat. Po pro{etkata sednaa daru~aat. Goran re~e:
- Otpadocite morame da gi ostavame vo kanta zaotpadoci, neli?
- Prirodata mora da bide ~is ta - re~e \ur|ica.- Otkako }e se najademe, otpadocite }e gi sobereme
i }e gi odneseme do najbliskiot kontejner- dodadeGoran.
- Jas sekoga{ taka pravam, otpadocite gi ostavamvo kanta za otpadoci il i vo kontejner - re~e \ur|ica.Go storija toa i gord i s i otidoa doma.
Zo{to bile gord i Goran i \ur|ica?
Preraska`i go tekstot!29
Ff VvF
fVv
Fudbalska karanica
Vlatko e fudbaler. Igra fudbal vo
ekipata na fudbalskiot klub "Vardar".
So Fote se drugari od ekipata, no
sekoga{ se karaat okolu igrata. Vlatko
saka da dava golovi, a Fote ne mu ja
podava topkata. Nivniot trener ja vide
ovaa slu~ka i dvajcata gi vrati na klupata. Ovoj natprevar }e go minat na
klupa namesto na fudbalski teren.
KOJ SE KARA, TOJ GUBI!
Kade }e go minat fudbalskiot natprevar Vlatko i Fote?
Zo{to?
Prepi{i go tekstot so rakopisni latini~ni bukvi!
30
HhHh
HobiNa Hristo hobi mu e
da sviri harmonika. Sekojvikend odi da sviri vou~ili{niot orkes tar. So nego e i Hristina. Taa pak svirina harfa. Hristina e voodu{evena od ovoj instrument.Harfata ispu{ta ~udes na melodija. Dvajcata s e ~lenovii na u~ili{niot hor. Prekrasno hobi s i odbrale - i dasvirat i da peat.
Dets tvoto im e pesna!
[to sviri Hristo?
Kakov zvuk ispu{ta instrumentot na Hristina?
Prepi{i go tekstot rakopisno kirilica!
31
Zz @`Zz@`
Voz[tom patnici primipo { inite trgnuva,poleka se dvi`i,pa ~udesno zabrzuva.Koga preku kolovozvozot pominuvarampata e spu{tena.Za vozot sne`ninanos i nemai strogo opomenuva,ni{ to ne go sopirabrzina {tom menuva.
A. StojanovaPrepi{i gi stihovite na kirilica. Pi{uvaj rakopisno!
32
D`d` Dz dzDzdzD`d`
Dzvezdana i D`ambo
Dzvezdana i Biljana se drugarki. Denes igraat vo domot kaj Dzvezdana.
Si igraat so nejzinoto slon~e. No, slon~eto nema ime. Tie se dogovaraat kako
da go nare~at!
- ]e go vikame D`ambo - veli Dzvezdana.
- Se soglasuvam, no mo`eme da go vikame i D`oni - predlo`i Biljana.
- Mo`eme da go vikame i D`oni, no pove}e mu prilega imeto D`ambo!
- dodava Dzvezdana.
Biljana se soglasuva so Dzvezdana i igrata prodol`uva.
- Dzvezdana, mnogu mi se dopa|a tvoeto slon~e - * veli Biljana.
- Navistina?
- Da, navistina.
- Toga{ }e ti go podaram slon~eto D`ambo. Nema poubavo ne{to od
toa da go izraduva{ svojot prijatel - re~e Dzvezdana.
Kako Dzvezdana ja izraduva svojata prijatelka?
Dali si podaril nekomu ne{to?
Raska`i za toa!
33
Lj lj Nj njLjljNjnj
Qube i Sowa
Qube i Sowa porasnaa vo gradot Wujork. No imaat baba i dedokoi `iveat vo selo Qubojno. Ovaa godina so roditelite re{ijada odat i da gi posetat.
Bea mnogu vozbudeni deka }e vidat doma{ni `ivotni. DedoKoqo i baba Quba im gi poka`aa prasiwata, jariwata, kowot, noi doma{nitemileni~iwa -ku~iwata. Dojdevreme za razdelba.
Baba i dedo imnabraa buketiqubi~ici i giispratija zaWujork.
Prepi{i go tekstot rakopisno latinica!
34
36
KARANICA
Majkata Azbuka otide na rabota. Nejzinite deca, trieset i edno na broj,ostanaa sami doma. Po~naa da se karaat koe od niv e najubavo.- Nie samoglaskite sme najubavi! - zaedno vikaa A, E, I, O i U.- Nas zborovite najmnogu n¢ upotrebuvaat, nie sme nezamenlivi!- A nie sme edinstveni {to imame kap~iwa na glavite! - rekoa \ i ].Toga{ se javi bukvata B:- Slu{ajte, jas imam najgolemo me{e. Ima li nekoj pogolemo?- Jas nemam pogolemo, - re~e V - no zatoa imam dvojno me{e i zatoa sum
najubava.Taka zboruvaa i se karaa bukvite. Odedna{ vleze majkata Azbuka i ja
slu{na karanicata.
- Site ste ednakvo ubavi i ednakvo va`ni. Ako samo edna od vasnedostasuva, decata vo u~ili{te ne bi mo`ele da sostavuvaat zborovi. Asega, naredete se ubavo vo niza za da vidam dali ste site tuka.Toga{ site bukvi poslu{no se naredija i toa vaka:A, B, V, G, D, \, E, @, Z, Y, I, J, K, L, Q, M, N, W, O, P, R, S, T, ], U, F,
H, C, ^, X, [.Jo`e Petelin (prevod od slovene~ki Slav~o Temkov)
Kade oti{la majkata Azbuka?Zo{to po~nale da se karaat bukvite?[to im rekla majkata koga ja slu{nala kavgata?
37
MAKEDONIJA
Majka si na Klimentana Nauma, na Gocete i Janetai na site {to te branele,i na site {to te ~uvale,{to te sakale i ti se raduvale.
Majka si na vojvodi i heroi,na pe~albari i zemjodelci,na tvoi }erki i sinovi{to umeele so rani da stanatda te ~uvaat i da te branat!
Majka si mi moja najsakana,iako so herojstvo ne se kitamno zatoa umeam da te ~uvam i sakam -zatoa MAKEDONIJO tebe te baknuvam!
Savo Kostadinovski
Za kogo pee poetot vo stihotvorbata?Zo{to treba tatkovinata da se ~uva, brani i saka?
MOJATA TATKOVINA
Mojata ku}a i tato i mamai mojata topka i mojata pi`ama,mojata baba, sestri~kata malai klupata, i molivot i drugarot palavi s¢ {to e radost, s¢ {to sakami s¢ {to se vika prijatelska rakai nebono gore i sinata bojatoa e TATKOVINATA moja!
Tome Arsovski
38
NAJUBAVIOT GRAD
Vo Bitola `ivee eden Meto. So tatko mu pro{etal niz drugi mesta, nosi misli bez prestan:- Bitola e najubaviot grad vo svetot! Vo Bitola majkite i sestrite
najubavo se smeat, vo Bitola utrata se zlatat, vo Bitola ima `elezni~kastanica, vo Bitola ima golemi ku}i, bazen, teatar...I vo Ohrid `ivee
eden Meto. So tatko mui toj pro{etal mnogumesta, no i toj si mislibez prestan:- Ohrid e najubav
grad, vo Ohrid sum serodil, vo Ohriddoa|aat mnogu turisti,do Ohrid se nao|aatnajsinite ezerski vodiso najubavi pla`i, voOhrid sonceto gree odsite strani, vo Ohridima crkvi i manastiri.A i ohridskatapastrmka mnogu gostikani...I eden Meto od Tetovo niz Bitola i Ohrid pomina letovo. Mu se
dopadna Bitola so nejzinata ve~erna vreva. No, mu se dopadna i Ohrid soezeroto {to branovi kreva. A pak toj bez prestan si misli:- Navistina, Tetovo e najubaviot grad na svetot!..
Bo{ko Sma}oski
[to ni raska`uva Meto od Bitola?Na {to se gordee Meto od Ohrid?Koj grad e najubav za Meto od Tetovo?Koj grad e najubav za tebe i zo{to?
39
ESENSKA PESNA
Grankite goli sronale lisja,magli ja skrile gorata cela,sekoe drvo do`dot go izmilpa mirno ~eka obleka bela.
Vetrot studen bezdomno skita,poleto tone vo siva golet,a mojot sakan cvet crvenvo dvorot svitkan sonuva prolet.
Daleku negde gavrani jatav prostorot maten`alno }e projdat,a jas za site uteha nosam -denovi letni sepak }e dojdat.
Jovan Strezovski
Kakvi ~uvstva budi esenta vo tebe?Vo koja strofa se skrile maglite?Koj sonuva prolet?
40
NAJUBAVATA KNIGA
Sitna podnavednata babi~ka vleguva vo edna kni`arnica. Vo ednataraka dr`i ko{nica od koja se gledaat kromid i luk.
- Dobro utro, sinko! - veli babata.- Dobro utro, babo. Da ne ste pogre{ile, ova e kni`arnica, a ne
prodavnica? - pra{uva prodava~ot.- Ne, ne sum pogre{ila, naprotiv, dojdov da mi ja odbere{ najubavata
kniga {to ja ima{ - re~e babata.- Za kogo vi e knigata? - pra{a prodava~ot.- Za kogo? Za mojot vnuk Gogo koj nestrplivo me ~eka da se vratam od
gradot. Toj mnogu saka da ~ita knigi, pa zatoa sega }e go iznenadam.Kni`arot se zamisluva, gleda po raftovite.- Eve, najdov edna {to mislam deka }e mu se dopadne.Babi~kata ja zede knigata i bez da go trgne pogledot od koricite, pra{a:- A kolku ~ini ovaa vesela kniga?- Skapa e, ima mnogu ilustracii - £ odgovori kni`arot.- [tom e ubava, ne e skapa! Dobrata kniga e celo
bogatstvo za ~ovekot! Mojot vnuk Gogo e mnogudobro dete i zaslu`uva da mu ja podaram najubavatakniga. E, da znaete samo kolku }e se izraduva!
L. Ku{eva
Koj sakal da kupi kniga?Zo{to babata sakala da go iznenadi vnukot?
41
DOMA[NA ZADA^A
Na po~etokot od ~asotnastavni~kata pred da po~neda gi pregleduva doma{nitezada~i pra{a:- Dali ima nekoj {to ne
napi{al doma{na zada~a?Se javija dve devoj~iwa i
edno mom~e koi bile bolni.Nastavni~kata po~na da
pregleduva i koga stigna doklupata na Mi{o, tojpocrvene.- Mi{o, kade ti e
tetratkata? - pra{anastavni~kata.- Zar ne ja napi{a
doma{nata zada~a?- Da, ja napi{av, samo sum ja
zaboravil tetratkata doma!Site u~enici se svrtea kon
nego i po~naa da se smeat.- Gi znaeme tie odgovori! -
dovikna nekoj od sou~enicite.- ^esen zbor, navistina ne
ve la`am! - zasramenogovore{e Mi{o.Otkako zavr{i ~asot, site
izlegoa na golem odmor. Kogase vratija od odmorot si sednaa na svoite mesta. Mestoto na Mi{o be{eprazno.Samo {to po~na ~asot, nekoj zatropa na vratata. Toa be{e Mi{o celiot
zadi{an i ispoten.
Raskazot nema kraj! Obidi se da go dovr{i{!
42
PORANO I SEGA
Vlado e roden na selo. Tamu `iveat lu|e kako i na mnogu drugi mesta.Site lu|e se obiduvaat so zaedni~ki sili da si go olesnat, podobrat irazubavat `ivotot. Vlado zede kniga da pro~ita {to imale porano lu|etoi {to nemale!
Od dale~noto minato pa do denes, imaat so mnogu ne{ta da se pofalat.Mnogu odamna nemalo elektri~na energija, pa domovite gi osvetluvale
so sve}i ili so gazieni lambi. Zimskite no}i im bile predolgi, bidej}ibez struja ne mo`ele da imaat nitu televizija nitu radio. Po napornatarabota po poliwata i nivite rano si legnuvale, vedna{ koga }e sestemnelo. Ulicite bile pravlivi i nepoplo~eni, a koga }e zavrnelostanuvale kallivi. Site predmeti gi izrabotuvale ra~no i s¢ odelo bavno.Nemale nitu voda vo domovite...
Vlado ve zamoluva:- Pomognete mi da nabrojam so {to lu|eto si go olesnuvaat `ivotot denes?
43
PRAZNIK
Nie sakame sre}no detstvo,da n¢ sledi vedra pesna,dnite na{i da gi krasidrugarstvo i igra lesna.
Do sekogo poraka pra}ame,sakame segde da se javivo sloboda, mir i qubovsekoj praznik da se slavi.
Aleksandar Kujunxiski
Koi praznici gi praznuvame vo Makedonija?Po koj povod se praznuvaat tie praznici?Kako se odbele`uva praznuvaweto?
44
KRAJ PATOT
Rosata lice mu mie,izgrevot vo oko mu sveti,v granki slavejot peemilni, zanesni pesni.
I gledav, vo proletni utradeca {tom cve}e mu nosat,~ini{ vo mramorni o~itreperi srebrena rosa...
Kraj patot ispraven stoispomenik - borec so pu{ka,nad nego lisnata brezaso svoite granki go gu{ka.
Nekoga{ sonce go gree,nekoga{ veter go duva,a toj neumorno bdee -detstvoto na{e go ~uva.
Kosara Go~kova
[to saka poetot da ni ka`e?Poseti nekoj spomenik na padnat borec, pa raska`i.
45
POLNO]EN RAZGOVOR
Majkata napravi ve~era i vo ko{nicata za zelen~uk ostanaa nekolkupiperki, morkovi i eden domat. Ve~erta koga zaspaa doma}inite, edna odpiperkite zapo~na razgovor:- Ka`i mi, prijatele, zo{to si tolku crven vo liceto? Bolen li si ili
pak, se srami{ od svojot izgled?- Jas bolen?! Ti se ~udam na umot dolgnavesta, zelena sestro! - £ vrati
domatot.- Takov sum bidej}i sum zrel za jadewe!- ^udno - re~e piperkata - mene pak, doma}inkata me skina sosem zelena.- Taka i treba - se zame{a vo razgovorot i eden od morkovite.- Na{ata sudbina se znae, utre site }e se najdeme vo nekoja od teglite
{to gi mie{e doma}inkata denes. Koj ni e vinoven koga na decata nie smeim najvkusni zime, a pri toa i mnogu sme zdravi i polni so vitamini -dodade morkovot.So toa polno}niot razgovor zavr{i.A utredenta doma}inkata navistina napolni pet tegli so zelen~uk za
svoite de~iwa!
Kiro Donev
Zo{to e zdravo da se jade zelen~uk?Koj zelen~uk najmnogu saka{ da go jade{?
46
TRITE ME^IWA
Eden esenski den, majkata me~ka gi povika svoite tri me~iwa i im re~e:- Deca, se nabli`uva zimata, vreme e da donesete drvja od {umata. Cela
zima treba da se greeme. Samo bidete vnimatelni vo {umata, da ne sepovredite.Me~iwata gi zedoa sekirite i pojdoa vo {umata. Dojdoa do edno suvo
drvo i po~naa da go se~at. Najmaloto me~e se izmori i po~na da si igra. Seka~i na najbliskata granka i po~na da se ni{a.Dvete me~iwa udiraa so sekirite, a pogledite im bea vpereni vo
stebloto {to go se~ea i ne zabele`aa koga maloto brat~e se iska~i nagrankata.Nenadejno grankata na koja se lula{e najmaloto me~e se skr{i. Me~eto
padna na zemja. Negovite brat~iwa mnogu se ispla{ija, gi frlija sekiritei se str~aa kon nego. Nabrzina napravija nosila od grankite, go postavijana nosilata i go odnesoa doma.Me~eto mora{e da ostane vo postela nekolku dena, a majka mu go
neguva{e. Koga se vra}aa brat~iwata od {umata, sednuvaa pokraj nego zada ne e osameno i razgovaraa so nego.Maloto me~e ~uvstvuva{e vina za toa {to go stori, pa im vele{e na
svoite brat~iwa:- Deneska sum podobro, brzo }e ozdravam, pa pak zaedno }e odime vo
{umata po drva.Ruska narodna prikazna
Raska`i {to se slu~ilo so maloto me~e?Zo{to ~uvstvuvalo vina?
47
SAMOTNIOT [TRK
Letoto si be{e odamna otideno.Pticite se preselija vo
toplite krai{ta. Vetrot gitrese{e poslednite `olti lisjaod grankite. Poleto be{e obrano,pusto. Vo livadite pokraj rekatase {eta{e samoten {trk. Tojsekoja ve~er se pribira{e vognezdoto na edna selska ku}a.Nautro son~evite zraci go budea
od son i pak odletuva{e vo poleto.- Zo{to ne si oti{ol so svoeto
jato? - se pra{uvaa lu|eto.- Zar misli tuka zimata da ja
prezimi?Se slu~uvalo da ostane po nekoj
{trk so skr{eno krilo, soskr{ena noga. Ostanuval doprviot sneg i smrznuval.A ovoj izgleda sosema zdrav!Navistina, samotniot {trk
ima{e zdravi noze i krilja. No toj be{e ve}e mnogu star i snemo`en.Ste`natite krilja ne mo`ea da go odnesat do peso~nite bregovi vodale~nata i topla afrikanska zemja.Ostana vo rodnoto pole da gi dobroi poslednite denovi od svojot `ivot.Nema poubava zemja od onaa koja ti dala `ivot.Rodniot dom ne mo`e da se zameni ni so najgolemoto bogatstvo na svetot.Stariot {trk go znae{e toa i zatoa ostana dokraj vo svoeto rodno
gnezdo.Vidoe Podgorec
Kade `iveel {trkot?Zo{to ostanal vo gnezdoto i ne oti{ol vo toplite krai{ta?Objasni ja re~enicata:Rodniot dom ne mo`e da se zameni ni so najgolemoto bogatstvo na svetot.
48
LIPA
Vo parkot raste{e edna lipa. Od den na den stanuva{e s¢ pota`na.Odamna na nejzinite granki ne sletale nitu ptica, nitu p~ela, nitu
peperuga...Lete okolu nea doa|aa mnogu lu|e, sedea pod debelata senka i vdi{uvaa
prekrasen miris od nejzinite cvetovi. Koga dojde esenta, nikoj ne ja nizabele`uva{e. Zatoa taa e sekoj den s¢ pota`na i pota`na.
Eden den vetrot ja zabele`a nejzinata taga.- ]e ja posetam i }e ja razveselam mojata vernadrugarka! - si re~e vetrot vo sebesi.Vetot za{umi, zatreperi, zapea vo gustata kruna
na lipata. Si igra{e so nejzinite gran~iwata.Vetrot ja povika esenta i £ re~e:- Sakam lipata pak da bide ubava, vesela i sre}na,
pa zatoa te molam oboj ja so son~evi boi!Esenta go poslu{a vetrot i site lisja na lipata
gi oboi so najubavi boi.Koga s¢ be{e gotovo esenta i vetrot si zaminaa, a
vo parkot ostana prekrasno oboenata lipa.Lu|eto koi minuvaa pokraj nea se voodu{evuvaa od nejzinata prekrasna
ubavina, od nejzinite prekrasno son~evo `olti lisja i velea:- Lipava e kako najubav buket vo parkot!Na lipata £ se dopa|a{e toa {to go slu{a{e i tagata £ pomina.Nabrzo, od vrvot na planinata sleze mrazot. Lipata se zatrese od stud, a
nejzinite prekrasno oboeni listovi kako solzi kapea na zemjata. Eden listse otkina i taka letaj}i zastana vrz {apkata na dedo Rade. Dedoto ne gozabele`a listot i go odnese doma. Taka listot dojde na gosti vo topliotdom. Vo stanot le`e{e bolnata baba. Koga go vide prekrasniot list, seizraduva i re~e:- Gledaj Rade, esenta i lipata me pozdravuvaat i mislat na mene. Tie mi
ispratile eden prekrasen list za pobrzo da ozdravam, za da se {etam voparkot pod lipata.
Valerija Skriwar Tvrz
Zo{to lipata bila ta`na?Koj ja zabele`al nejzinata taga?Koj e zaslu`en za nejzinata prekrasna ubavina i boja?Kako stasal pozdravot do bolnata baba?Napi{i plan (vnimavaj na redosledot na nastanite)!
49
NA 11OKTOMVRI
Raduvaj se zemjo rodna,zapej Vardare drag.Rascvetaj yvezdeno nebonad mojot tatkov prag.Denes praznik slavinarodot najmil moj.Denov pred mnogu letavo krvav po{ol boj.Puknale prvite pu{ki,zapeal kur{um vrel.Vo borba krvava trgnalmojot narod smel.
Makedonka Jan~evska
50
IGRAStariot veter spie{e spru`en pod ednodrvo na nebesnata poljana. Spie{e i’r~e{e so seta sila. Malite crniobla~iwa se dobli`ija do nego i po~naada se kikotat. Veterot gi due{e obrazitekako baloni i ’r~e{e li ’r~e{e. Toga{obla~iwata se dogovorija da go razbudat.Ednoto od niv re~e:- Da go potegneme za musta}ite!Drugoto re~e:- Da mu stavime svir~e vo ustata, pa
neka ’r~i i sviri!Predlozite bea sme{ni i obla~iwata
se valkaa od smea. Najposle se soglasijadeka e najdobro da se dobli`at i site silno na uvoto da mu vreknat:- Uaaaaa!Vikaweto be{e tolku stra{no {to bi go ispla{ilo i najgolemiot
junak, no stariot vetar voop{to ne skokna kako {to o~ekuvaa obla~iwata.Toj spokojno go otvori prvo ednoto, a potoa drugoto oko. Pred sebe gizdogleda obla~iwata, nekoi so okokoreni o~i, a nekoi nasmevnati od uvodo uvo. Vetrot se nasmea, a potoa duvna edna{ silno so ustata i siteobla~iwa letnaa edno preku drugo po nebesnata poljana. Se trkalaa, pa|aa,se premetkuvaa, a nebesnata poljana e~e{e od nivnata smea. Se smee{e iveterot. Duva{e s¢ posilno i posilno dodeka ne gi iska~i obla~iwata na
nebesnata planina.Decata na zemjata vidoa deka na neboto se
sobraa mnogu crni oblaci i ~ekaa sekojmoment da zavrne do`d. No namesto do`dduvna silen vetar, neboto se ras~isti iblesna sonce.Toj den se iznaigraa i de~iwata i
obla~iwata.Slavka Maneva
Obidi se da go ilustrira{ tekstot!
51
LA@LIVOTO DETE
Dodeka gi paselo ovcite, nekoeov~ar~e izmisluvalo deka bo`em doa|avolk da go iskole stadoto, pa postojanogi dovikuvalo selanite:- Pomo{, pomo{! Ide volkot!Koga selanite dotr~uvale, }e se
uverele deka la`e. Ov~ar~eto ~estopravelo taka, pa selanite ve}e ne muveruvale.Edna{ navistina do{ol volkot i
deteto po~nalo da vika:-Volk, lu|e, volk!No nikoj ne mu veruval i ne mu
do{ol na pomo{. Volkot go zatekolstadoto neza{titeno i lesno gouni{til.
Ezop
KU^ETO I VOLKOT
Edno ku~e zaspalo vo dvorot. Do{ol eden gladen volk i sakal da go izede. Ku~eto mu reklo:- Volku, ne jadi me, sega sum slabo, nevkusno. Tuku daj mi vreme, bidej}i gospodarite }e
imaat svadba, pa i za mene }e ima jadenje. Pa }e se zdebelam, ta ti }e ima{ {to da jade{.Volkot mu poveruval i si oti{ol. Po izvesno vreme volkot se vratil i go videl ku~eto kako
le`i na pokrivot.Volkot go pra{al:- Ej, ja napravivte li svadbata?- E glupav volku, ako u{te edna{ me najde{ zaspano, ne ~ekaj druga svadba.
L. N. Tolstoj
Kakva polza imalo deteto {to la`elo bez pri~ina?Kakva polza imalo ku~eto {to go izla`alo volkot?
52
BLAGODARAM,BLAGODARAM
¥ blagodaram na mama{to me poi, {to me hraniza da stanam pogolemai pozdrava od lani.
Mu blagodaram na tato{to e vesel sekoj den,ta so topli pregratkipotr~uva kon mene.
¥ blagodaram na baba{to e najdobra na svet,koga pred legnuvaweprikazni mi plete.
Mu blagodaram na dedoso pofalbi {to pukakoga }e prozboruvaso svojata vnuka.
Im blagodaram na siteso qubov {to me kitati so gri`a beskrajnaod zlo {to me {titat!
Risto Dav~evski
Zo{to stihotvorbata e naslovena taka?Za kogo se nameneti zablagodaruvawata?
53
HRABRIOT PETRE
Majka mu na Petre ~epka{e vo cvetnata gradina. Petre saka da sepro{eta vo bliskata {uma. Toj ja pra{a majka mu:- Mamo, mo`e da se pro{etam do {umi~kata?Majka mu mu dozvoli i Petre pojde sam. Toj vo xebot si stavi tri
orev~iwa.Odej}i taka, ne{to mu za{u{ka i zaklokoti. No, toa bea vetrot {to si
igra{e so listovite i poto~eto koe si igra{e so kam~iwata.Naedna{ pred nego se pojavi mala ververi~ka. Taa zastana na svoite dve
zadni noze i go nabquduva{e Petreta so svoite crni o~i. Toga{ Petre giizvadi orev~iwata od xebot i £ gi dade. Ververi~kata gi zede so svoitepredni {epi i po~na da gi jade. Koga gi izede, taa pak se ispravi nazadnite noze, kako da ~eka Petre pak da £ dade orev~e. No, Petre pove}enema orev~iwa. Toj ja zavle~e rakata vo xebot i £ poka`a deka nema pove}eorev~iwa.No, ververi~kata ne go razbra toa {to £ go poka`uva Petre, tuku si
pomisli deka }e £ dade u{te, pa potskokna nakaj nego. No, i Petre ne jarazbra, pa pomisli deka ververi~kata go napa|a. Se zavrte i po~na da bega.Ververi~kata pomisli deka Petre bega so orev~iwata i po~na da tr~a ponego. Koga zabele`a Petre deka ververi~kata tr~a po nego, mnogu seispla{i i po~na da vika:- Mamo, mamo, me brka `ivotno! Mamooooo!Koga slu{na majka mu deka Petre ispla{eno vika i taa se str~a nakaj
nego. Go presretna na po~etokot od {umata i koga vide za kakvo `ivotnostanuva zbor mu re~e:- Zastani Petre, zastani! Zavrti se i pogledni
54
OD ^KOR^E DO ^EKOR^E
Na eden izlet vo priroda, edno malo dete najde poluprazen kibrit. Seoddale~i od roditelite i zapali edno ~kor~e da vidi kako }e gori.Go zabele`a negoviot postar brat i dotr~a do nego.- Zo{to ja pali{ {umata? - go pra{a.- Kakva {uma? Jas zapaliv samo edno ~kor~e! - odgovori maloto dete.- Od tvoeto ~kor~e do {umata e samo edno ~ekor~e!- Ama, kako toa?! - se za~udi detenceto.- Taka. Ti go pali{ ~kor~eto - toa plamnuva. Za da ne ti go izgori
ra~eto - ti go frla{ nazemi. ^kor~eto pa|a vo suvata treva, taa sezapaluva i...- I? - slu{a{e vnimatelno pomaloto brat~e.- So pomo{ na veterot oganot mo{ne brzo }e stigne do {umata. Potoa
nea ne }e mo`at da ja izgasnat ni so helikopteri. Ti znae{ deka golemite{umski po`ari se gasat so pomo{ na helikopteri?Maloto brat~e se rasplaka.- Ne pla~i, brat~e - go posovetuva postariot brat - solzite nema{e da go
izgasnat po`arot ako dojde{e do nego. No, zborovive {to sega gi slu{na,veruvam deka kaj tebe celosno }e ja izgasnat `elbata za igra so kibrit.Za{to igrata ne e igra ako donesuva pla~, gri`i, problemi i materijalni{teti.Igrata e igra ako donesuva vedrina, smea i razonoda!
Aleksandar Kujunxiski
[to napravilo maloto dete?Kako go posovetuval postariot brat?Zo{to ne treba da si igrame so kibrit?
PO@ARNA
Po`arnata brza,sirenata se glasi,toa brzo vozilopo`ar da izgasi.
N. Xambazov
55
PESNA ZASOOBRA]AJNITEZNACI
Nigde bez krivinanema na zemjava pat.Patniku neznaen, zdravo,patniku da si ni brat.Gledaj kako paton se krivi,dale~en, beskraen, siv,~uvari tvoi sme nie,patniku, da si ni `iv.Vozi{ li, java{ li brate,patuva{ dewe ili vo mrak,s¢ {to se slu~uva patemnie sme kraj tebe pak.Milo i drago te ~ekanekade v dale~en grad.Nie ti sakame sre}a,patniku, dobar ti pat!
Metodija Simonovski
Rebus
Koj soobra}aen znak se krie vo ovoj rebus?
56
SEMAFOR
Lica: Deca i semafor
Semafor: Jas sum nekoj ~udensoj...Ime znajno - Semafor!Prvo dete: Toa ni e jasno.Vtoro dete: Se gleda po tebe.Treto dete: Raska`uvaj ponatamu
za sebe!Semafor:Me smislil umen
~ovek. Najprvo me nacrtal, a potoame napravil od metal. Na krajot mepostavil na krstosnica za da mo`esekoj pe{ak ili pak voza~ da megleda.Decata: I nie te gledame, nemoj
da zaboravi{!Semafor: Imam edna noga i telo
{to go krasat tri o~i: crveno,`olto i zeleno. Sega pred vasstojam kako stra`ar, no site budnogi sledam. Red vo soobra}ajot pravam i na pe{aci i voza~i znak im davam.Prvo dete: Kakov znak dava{?Semafor: Koga crveno svetlo trepne, znaj avtomobil stoi, a pe{ak brzo
mine. Jas sum toga{ najstrog - `ar od mene zra~i!Vtoro dete: A {to se slu~uva koga crveno za pe{ak }e svetne?Semafor: Toga{ site pe{aci stojat na trotoarot i ~ekaat vozilata da
minat. Toga{ jas im davam zelen znak na pe{acite i tie bezbedno jaminuvaat ulicata.Treto dete:[to se slu~uva koga zeleno svetlo }e svetne?Semafor: Zelenata ne`nost i toplina zra~i, a {tom pred vas }e svetne -
pat otvoren zna~i!Stojan Tarapuza
Opi{i go semaforot!Zo{to ni slu`i toj?^itajte go tekstot po ulogi!
57
GOVORNA VE@BA
Sostavi raskaz po slikite!Da si na mestoto od deteto, {to bi napravil za da ne se slu~i nesre}a?
VNIMAVAJ!
Na ulica so topka ne igraj,soobra}ajot ne go negirajza kazna da ne te najdei bolka da te snajde!
Velosiped vozi i topka igrajna {irna i zelena poljana,za mama i tato da `iveat vo spokoj,a ne nemir da se vseli nekoj!
58
AVTOBUSOT VO GOLEMIOT GRAD
Tatko mu na Bojan ima prijatel vo eden golem grad. Eden den go zedeBojan i zaminaa vo poseta na prijatelot. Patuvaa so voz. Dodeka patuvaa,Bojan pra{a:- Tate, tvojot prijatel `ivee blisku do `elezni~kata stanica?- Ne, toj `ivee malku podaleku - odgovori tatko mu.- Kako }e stigneme do negoviot dom? - prodol`i da pra{uva Bojan.- So gradski avtobus - odgovori tatko mu. I dodade:- Sproti `elezni~kata stanica ima avtobuska postojka. Tamu }e se
ka~ime vo avtobus {to minuva po ulicata na koja `ivee mojot prijatel.Avtobusot sopira blizu donegovata ku}a.Po nekoe vreme vozot stasa na
`elezni~kata stanica vo gradot.[tom slegoa od vozot, Bojan itatko mu otidoa na avtobuskatapostojka. Nekolku lu|e ~ekaaavtobus.-Tate, vo koj avtobus treba da se
ka~ime? - pra{a Bojan.- Vo avtobusot ~ij broj e ednakov
na najgolemiot paren dvocifrenbroj - se po{eguva tatko mu soBojan.Bojan ne re~e ni{to. Dodeka
~ekaa razmisluva{e za brojot na avtobusot {to treba da gi odnese dodomot na prijatelot. Vo me|uvreme dojdoa i si zaminaa nekolku avtobusi.Eden od niv ima{e dvocifren broj, no brojot be{e neparen.- Se doseti koj e brojot na avtobusot? - go pra{a tatko mu.- ]e ~ekam da dojde - odgovori Bojan.Nabrgu vo dale~inata se pojavi avtobusot. Bojan go zabele`a i radosno
izvika :- Ene go brojot 98! Tate, ajde da se ka~ime vo nego!
V. Simovski
Vo koi prevozni sredstva se vozel Bojan?Opi{i nekoe svoe do`ivuvawe od patuvawe.
59
@IVKO IXIVKO
Nedelno utro e. Dedotoi vnukot izlegoa rano oddoma. Preminaa nekolkuulici i vlegoa vo parkotna pro{etka. Da se {etaniz grad ili vo parkot,ne e isto. Vo gradot ebu~no, zadu{no, a voparkot s¢ e zeleno i~isto!Taka fateni za raka
dedoto i vnukotrazgovaraa i {etaa.Nekolku vrap~iwaveselo xivkaj}i, za migdoletaa kraj niv.Voodu{eveno od taaslika, vnu~eto po~na davika:- Ej, dedo, vidi go
Xivko! Voop{to ne sepla{i!- Ne brkaj go, milo moe
vnu~e - pticite se na{iprijateli!Bez nivnata pesna,
@ivko, prirodata e pusta i gluva. S¢ {to e `ivo vo nea treba da se ~uva.Parkovite i {umite se beli drobovi na prirodata. A nim `ivot im dava:~ovekot, sonceto, vodata i po~vata. Siot `ivot vo prirodata e cvrstoisprepletena mre`a i nikoj so ni{to ne smee da ja naru{i taaprirodna ramnote`a!
Kiro DonevPrepi{i gi re~enicite na dedoto!
60
VREDNI DECA - ^ISTI DVOROVI
Veterot {to duva{e cela no} raznese sekakvi hartii idrugi otpadoci. Od ulicata - pravo vo dvorovite nabliskite ku}i.A tie, kako zrna od |erdan se ni`ea eden do drug. Dvorot
na Ile, pa na Lile, pa na Mile, pa na Bile, pa na @ivkonare~en @ile.Koga utrinata stanaa vrednite de~iwa - {to }e vidat?
Polni dvorovi so najrazli~ni hartii i drugi otpadoci!Koj li gi stavil tamu?Prv se "snajde# Ile. Pa namesto utrinska gimnastika, gi
sobra hartiite i s¢ drugo {to mu se najde pri raka i giprefrli pravo vo dvorot na Lile.Lile misle{e deka ovie otpadoci £ gi frlil Mile, pa
mu gi vrati so kamata, zaedno so nejzinite.Mile £ be{e lut na Bile, pa, onaka, svirkaj}i si,
"ekspres - prepora~ano# preku ogradata £ prati ubav paket,ama raspakuvan.
A Bile, pak, koja sekoga{ be{e brza ne samo na jazikot,dodeka trepne{ so oko mu gi "vrati# na @ile. Velime "mugi vrati# za{to taa be{e sigurna deka toj gi frilil kajnea. A koj drug?@ile, pak, onaka kako {to go rodila majka, `ilav, `iv i
`arliv, mnogu ja saka{e ulicata.Site hartii i otpadoci {to bea vo negoviot dvor od s¢
srce £ gi dari na ulicata.^isti deca, navistina! Ne trpat otpadoci vo sopstvenite
dvorovi!..I s¢ be{e ubavo i ~isto s¢ dodeka ne duvna nov silen
vetar.A kontejnerot otsprotiva stoe{e prazen i ne mo`e{e da
se izna~udi na s¢ ona {to se slu~uva{e pred negovite o~i.Velko Nedelkovski
Objasni ja postapkata na decata!
61
PILATA I SEKIRATA
Pilata i sekirata re{ile da sadatdrvja. Arno ama... ne znaele kakvi danasadat.- Iglolisni! - rekla pilata.- Koi se tie? - pra{ala sekirata.- Bor, ela, smreka.- Ne. Tie imaat listovi kako
igli~ki i }e n¢ izbockaat.- Toga{, da zasadime listopadni
drvca. Breza, dab, buka.- Ne, ne.- Lipa, bagrem. Nivnite cvetovi
prekrasno mirisaat.- Ne, ne ne. I toa ne e dovolno...- Toga{ ovo{ni drvja. Tie ra|aat
plodovi {to se jadat.Jabolknica, kru{a, sliva, duwa,
praska, cre{a, vi{na, orev...- Dosta nabrojuva{. Znam. Site tie
se listopadni drvja. Naesen lisjata im pa|aat i pravat |ubre.- Pa {to? Nema nie da go sobirame!?- A koj?- Grebloto.- Ej, da! Arno veli{. Ajde nemu da mu otvorime rabota! Da ne se izle`uva
cel den!Po~naa da kopaat. Sekirata se udri. Se istapi. Se ispoti. Pilata se
izgreba. Se izvitka. Se izmori. Vidoa - ne vidoa, ne im odi kopaweto, pa sedogovorija:- Ajde da gi pobarame kopa~ot i lopatata!- Ajde. Tie se carevi za kopawe i sadewe!- A na{eto - se znae!- Samo neka dojde den za toa!
Aleksandar Kujunxiski
Kakvi drvja re{ile da sadat pilata i sekirata?Komu mu otvorile rabota?Kogo pobarale da im pomogne vo kopaweto?Obidi se da zasadi{ nekoe rastenie!
62
STARIOT JAVOR
Stariot javor gordovi{nee{e kraj brziotplaninski potok. Edno utrodojdoa drvari i go isekoaod koren. Go odnesoa doluvo gradot i go smestija voedna fabrika za mebel.- Ovde }e izgnie moeto
cvrsto telo - si re~e ta`nojavorot.No, ne ostavija da
izgnie. Od zdravoto steblove{tite race na majstoritenapravija masi, stolovi,plakari i {to li u{te ne!Nabrgu potoa
raspar~enoto steblo nastariot javor se najde voedno u~ili{te vo koe vrie{eod vesel detski d`agor.- Ete - si re~e sega
javorot - za mene po~nuvanov zivot. Vo {umata drugaruvav so drvjata, so pticite, so vetrovite, a segadetskata vreva }e mi go ispolnuva srceto so sre}a.Podobro e da postojam kako mebel, otkolku eden den da padnev od starost i da
izgniev zaboraven vo planinata!
Kiro Donev
Kade `iveel stariot javor?Kade go odnele drvarite?[to napravile majstorite od nego?Zo{to bil sre}en?Podvle~i gi glagolite vo tekstot!
63
IDE ZIMA
Sivoto nebo te`i,vidot ni go zede,i sneg cel den tivko sne`i,bela pre|a prede.
Od pre|ata edna bukasi navezla elek,a dve elki sami tukaxemperi si splele.
Na glavite na tri bora{ubari im stojat,a ~etiri daba v gorabeli kalci krojat.
Pet topoli ve}e nosat{alovi na vratot...Samo edna vrba bosase trese kraj patot.
Ide zima, lo{o vreme,od stud se s¢ e`i,pogledot e oblak temen,cel den sne`i, sne`i.
Miho Atanasovski
Za kakva pre|a stanuva zbor vo ovaa stihotvorba?Od site nabroeni drva samo na edno drvo mu studi! Zo{to?
64
RASKA@UVAWE PO SLIKARaska`i {to gleda{ na crte`ov!
Napi{i sostav, no ne zaboravaj da mu dade{ naslov!
65
DVE ELI
Dve eli, dve sestri izrasnale zaedno. Visoki, tenki i ubavi sotemnozeleni iglesti gran~iwa. Pticite sletuvale na niv i se ni{ale kakona najubava ni{alka.Edna zima koga pominuval drvose~a~ot, ednata ela mu rekla:- Te molam, dobar ~i~ko, ise~i me, ovde mi e mnogu zdodevno!Sakam da mi se voshituvaat na ubavinata i bogato da me nakitat i
ukrasat. Sakam da bidam sve~ena novogodi{na elka.Zamavnal drvose~a~ot so sekirata i elata vedna{ se na{la dolu. Taa
bila mnogu sre}na zatoa {to po~nuva nov `ivot. Koga trebalo da jaodnesat, £ rekla na svojata sestra:- A ti mila, zar ne odi{ so mene? Ajde, }e bideme novogodi{ni elki!- Blagodaram, sestri~ke, odi sama. Mene ovde mi dobro - £ odgovorila
sestrata.-Te molam, ~i~ko, ne se~i go moeto steblo, sakam da ostanam ovde! - mu se
obratila na drvose~a~ot.Drvose~a~ot ja prodal elata v grad. Lu|eto {to ja kupile ja nakitile i
cela novogodi{na no} igrale okolu nea. Elkata bil neizmerno sre}na. No,nejzinata sre}a kratko traela. Po nekolku dena lu|eto ja frlile, a taa sesmrznuvala, se su{ela i taka poleka £ se gasnel `ivotot.A elata {to ostanala vo gorata ja pre`iveala zimata.Naprolet okolu nejzinoto steblo veselo zaskokale zaja~iwa, a na
grankite sletuvale ptici i se ni{ale kako na najubava ni{alka odson~evi boi.U{te mnogu godini elata bleskala so svojata ubavina, a krotki srni
doa|ale do nea da go napojat svojot pogled so grst son~evina.
Velko NedelkovskiKakvi bile dvete eli?Kakva `elba imala prvata ela?[to se slu~ilo so nea?Preraska`i go tekstot!
66
NOVOGODI[NA ELKA
Ubavo e da se {eta vo priroda i zime. Po sneg. Edna{ taka, vo eden netolku studen zimski den, Bor~e i tatko mu {etaa po bliskata {uma.Naidoa na padina pokriena so iglolisni drvja, borovi i eli.Obvitkani so beli bundi~ki, zelenite eli izgledaa navistina kako vo
bajka.- Kolku se ubavi! Kolku se ubavi! - se voshituva{e Bor~e.Vo eden mig na Bor~e mu se rodi ~udna pomisla. I pomislata svoja mu ja
soop{ti na tatka si:- Kolku ubavo bi bilo koga bi odnele doma edna od ovie eli! Da ja
nakitime za Nova godina!- Zar bi mo`el da zeme{ sekira i da ise~e{ edna vakva ubavina? -
iznenadeno go pra{a tatkoto.- Za mene drvoto e kako ~ovek. Si rastelo ovde tolku vreme. Ni go
pro~istuva vozduhot, ni ja razubavuva gletkata i da fati{ sega da goise~e{!?- Jas samo taka, tate... Ne rekov da se~eme... - po~na da se pravda Bor~e.- Elite ne treba da se se~at, pa i dve Novi godini da dojdat odedna{.
Samo ako rastat premnogu gusto, mo`e da se proret~i nekoja. No, toa smeatda go pravat samo {umarite - podobro mu objasni tatko mu na Bor~e.- Najdobro e za Nova godina da se kupuvaat plasti~ni elki, kakva {to
imam jas. Neli, tate?- Sekako. Tie se dobar izum koj mnogu im koristi na {umite.- Plasti~nite elki gi ~uvaat prirodnite... - umno zaklu~i Bor~e.- Da, tie se podobri od dve pri~ini. Prvo: blagodarenie na niv ne se
uni{tuvaat elite vo prirodata, a vtoro - edna{ se kupuvaat, a se ~uvaatpove}e godini! - mu objasni tatkoto.- Isto taka, mo`e da se kupi i ela otkopana od koren i zasadena vo
saksija.- A potoa, {to se pravi so nea?- Jasno e, otkako }e mine Novata godina }e se zasadi vo dvorot ili vo
parkot pred zgradata.- Nie nemame kupeno takva ela, tate, no jas, sepak, sakam da zasadime ela!
Mo`e li? - pra{a Bor~e po kratko mol~ewe.- Toa e odli~na ideja! - potvrdi tatkoto.
67
- Toga{, u{te naprolet }e zasadime edna takva ela pred zgradata! -veselo izvika Bor~e.- A zime prirodata }e ni ja zakiti i }e bide isto ubava kako ovie ovde!- Najubava! - se nasmea tatkoto.
AleksandarKujunxiski
Kakva pomisla mu se rodi na Bor~e?[to mu odgovori tatko mu?Kako se dogovorija na krajot?
Opi{i ja tvojata novogodi{na elka!
68
GOSTIN
^uk, ~uk, ~uk,nadvor nekoj ~uka.^uk, ~uk, ~uk,{to li bara tuka?
Toj za site nosidaroj polna vre}a,toj radost vi nosi,toj vi nosi sre}a.
Ajde deca brzootklu~ete rezeDedo Mraz do{ol,pa saka da vleze.
^uk, ~uk, ~uk,sekoga{ na polno} ~ukatoj mnogu sakagostin da e tuka.
Gligor Popovski
Za koj gostin stanuva zbor?Opi{i go gostinot od poetskiot tekst.
69
BELA PRIKAZNA
Dedo Mraz i baba Zima sedea na najvisokata planina i gledaa kako Severko luduva niz
grankite na drvjata.
Poleto go ogole, stana pusto, vo gorata zacaruva molk, poto~injata i rekite se prestorija vo
mraz, ni ptica da zapee, ni `ivotno da {u{ne. S> `ivo se skrilo od ostrata svirka na Severko.
Baba Zima gi otvori svoite ledeni kov~ezi i dolapi i od niv ja izvadi svojata zimska obleka.
Ja rasfrli nasekade: vrz planinite, drvjata, nivite, polinjata, livadite, dolovite i bregovite i za mig
gi pokri so bela meka pokrivka.
Omekna tvrdata, smrznata zemja. Pod nea se stoplija malite `itni steblenca.
Dolovite `ivnaa. Se nasobraa deca. Edni se sankaa, drugi se skijaa, treti pravea Sne{kovci,
~etvrti se trkalaa po beliot kilim, se palavea i d`agorea.
Vo gradskiot park i pred zgradite niknuvaa Sne{kovci kako golemi beli pe~urki. Majkite
zagri`eno vikaa po svoite deca da ne se navodenat i da ne nastinat. A nave~er ~ad se izviva
od od`acite nad belite pokrivi. Decata sedat vo topli sobi i slu{aat prikazni od svoite babi i
dedovci. Potoa zaspivaat vo svoite meki posteli i sonuvaat sladok son.
Kiro Donev
Koj se skril od Severko i zo{to?
Kakva bela pokrivka rasfrlila baba Zima?
Zo{to `ivnale dolovite?
Zo{to majkite bile zagri`eni?
KOJ E TOJ
Ima eden dedo bel - mu se pla{i svetot cel.Kaj }e najde tamu stega, no od sonce mnogu bega.I na ku}a, i na greda i na kamen toj se gleda.Po rekite ~esto pravi mostovi ko ~elik zdravi.Toj e dedo mnogu lo{ - nosi studoj poln ko{!__ __ __ __ __ __
B. Sma}oski
70
ZIMA
Do{la zimapa mraz stegnal,nadvor s¢ e belo,do{la zimane e {egavo grad i vo selo...
Kum~o vol~kood gorata vie li vie,a pak zaja~e so ko`uv~evo grmu{ka se krie.
Grbav e{ko cel se zavilvo {umica meka,a vo plevnata vrap~o se skrili za hranica toj ~eka.
A na meca ne £ studivo pe{tera meka,son sonuva, ne se budido prolet }e ~eka.
S. Ivanovski
Koi {umski `ivotni se spomnuvaat vo stihotvorbata?Zo{to ne £ studi na meca?Nacrtaj zimski den!
71
SNE@NO ORO
- Letam...- Letam... - radosno pro{epote edna snegulka i skokna od torbata na
sne`niot oblak. Po nea skokna vtora, treta...Decata istr~aa na ulica. Vikaa. Se raduvaa na prviot sneg.Ana za~udeno gleda{e vo snegulkite. Go otvori prozorecot za da vidi
poubavo. A tie letaat... Se raduvaat. Ana saka{e da gi fati. Ja podaderakata, no ni edna snegulka ne saka{e da zastane na nejzinata raka.Na krajot edna snegulka se izmori i poleka, poleka se spu{ti na
dlankata od Ana. No, nabrzo ja snema. Snegulkata se rastopi. Ana senata`i.- Mi pobegna snegulkata!.. Mamo, mi pobegna snegulkata.Potoa i Ana izleze nadvor. Tamu ima{e mnogu snegulki.Celata zemja ja pokrile. A nekoi i na drvjata zastanale. Grankite
izgledaa kako da imaat belko`uv.Site se raduvaa na
sne`noto oro. I decata, idrvjata i zemjata. Samovrap~eto pod streata eta`no. Negovoto srceprepla{eno ~uka.Snegulkite pokrija s¢.Kade }e najde hrana?[to li }e se slu~i so
nego?- Ni{to! Ana }e mu dade
tro{ki i zasolni{te, pazaedno }e se raduvaat.
Evgenija [uplinova
Preraska`i go tekstot
72
SNEG
Zima e. Pa|a sneg. Roevi beli peperugi pa|aat na zemjata.Nikola i baba Mare sedat i gledaat preku prozorecot.- Snegot e bela prekrivka na zemjata - re~e Nikola.- Da, Nikola, toj e i prekrivka za p~enicata - dodade baba Mare.- Zo{to? - pra{a Nikola.- Naesen se see
p~enicata - mu objasnibaba Mare.- A taa proniknuva
pred da dojde snegot? -pra{uva Nikola.- Koga snegot }e padne,
}e ja pokrie nivata i }eja ~uva p~enicata odpregolemo ladewe izamrznuvawe. Kolku epodlabok slojot snegtolku e pobogat rodot sop~enica - ve{toodgovara baba Mare.- Kade si odi snegot
koga }e dojde prolet? - qubopiten e maliot Nikola.- Na krajot od zimata snegot se topi i se pretvora vo vodeni kapki.
Vodata se vpiva vo zemjata. Taka zemjata e podgotvena za proletnoto seewei sadewe.- A {to se slu~uva so p~enicata? - prodol`uva Nikola da pra{uva.- P~enicata si izniknuva od mekata po~va so pomo{ na proletnite
son~evi zraci - baba Mare ja zadovoluva negovata qubopitnost.- Zna~i, taa si spie pod pokrivka zime, a naprolet si izleguva da si igra,
kako nas decata.- Da, vnu~e, taka e!
Pome|u kogo se vodi razgovorot vo raskazov?Za {to razgovaraat babata i vnukot?Posej zrnca od p~enica vo saksija i redovno polevaj!Saksijata treba da e na svetlo mesto!
73
TA@NIOT [TUREC
Sred zima {turecot se seti za letnite son~evi dni. Zatoa ja pobarasvojata violina. Gi zategna `icite, go otka~i gudaloto od yidot i posakada zasviri glasno. No naprazno! Doma ne }e ima koj da go slu{a. A pesnatane e pesna ako nema koj da ja slu{a, ako i drugi ne se raduvaat.Taka, bez razmisluvawe izleze nadvor. I {to da vidi: belina, {iroka
sne`na belina nad koja caruva dlaboka, ledenati{ina...Studen bran od zimskiot veter go udri v
gradi.- Vrati se, svira~u slaven! U{te e rano - mu
re~e potokot.- Ne mo`am da izdr`am ve}e bez svirka! - se
po`ali {turecot tresej}i se od stud.- Nemoj, s¢ ima svoe vreme! - go ubeduva{e
potokot.- Srceto }e mi prepukne ako ne zasviram!- Po~ekaj da dojde proletta, pa }e sviri{!- Pa jas i za toa sviram, za da ja povikam nea
74
^OVEKOT U^I DODEKA E @IV
Odamna, mnogu odamna si `iveel eden starec. Site go poznavale i gopo~ituvale za{to bil mnogu mudar.No ~estopati velel:- ^ovekot treba da u~i dodeka e `iv!Edna zimska no} starecot si sedel pokraj ogni{teto. Nekoj zatropal na
vratata.- Vlezi! - rekol starecot.Vratata se otvorila i na pragot se pojavilo edno devoj~e.- Dedo - mu reklo devoj~eto - doma ni izgasna ognot. Ve molam dajte ni
nekolku `ar~iwa za da go potpalime pak.- Dobro, devoj~ence, }e vi dadam. No, kako }e gi prenese{ do doma?
Ima{ li nekakov sad?- Nemam.- Toga{, kako }e gi odnese{ do doma?- ]e gi odnesam vo racete!- ]e se izgori{!- Nema da se izgoram, }e vidite...Devoj~eto se navednalo, si stavilo od ladnata pepel vrz dlankata, a vrz
nea - dve pogolemi `ar~iwa. Mu se zablagodarila na starecot i sizaminala. A starecot ostanal da se ~udi i si rekol:- Kolku bilo toa ednostavno, jas nikoga{ nema{e da se setam. Zna~i, i
od dete ~ovek mo`e da nau~i ne{to. Navistina, ~ovekot u~i dodeka e `iv!
Romanska narodna prikazna
Obidete se prikaznata da ja ~itate po ulogi!Narodna pogovorka:
NIKOJ U^EN NE SE RODIL^OVEKOT U^I DODEKA E @IV
Razgovarajte za narodnite pogovorki i objasnete gi!
75
LAVOT I GLU[ECOT
Dodeka spiel lavot, eden glu{ec mu pretr~al preku glava. Toj serazbudil, go fatil i se gotvel da go lapne. No, glu{ecot go zamolil da nego jade, velej}i deka }e mu se oddol`i ako go po{tedi. Lavot se nasmeal igo pu{til.Po izvesno vreme lavot go fatile lovxii. Go stavile vo edna mre`a i go
vrzale za drvo. Lavot po~nal da ofka i da rika. Toa go slu{nal glu{ecot,pa do{ol kaj lavot. Brzo ja pregrizal mre`ata, go oslobodil i mu rekol:- Ti toga{ me ismea za{to ne veruva{e deka i jas mo`am da ti go spasam
`ivotot. Sega znaj deka i najmaliot glu{ec mo`e da go spasi najsilniotlav!
Ezop
Kako se spasil glu{ecot?[to mu se slu~ilo na lavot?Koj go spasil lavot?
76
TROJCA LOVXII
Trojca lovxii trgnalena lov. Dvajcata bile bezpu{ki, a tretiot nemaloru`je. Do{le do edna{umska poljanka. Tukapodgonile tri zajaka.Dvata izbegale, a tretiotne go fatile. Zajakot {tone go fatile go stavile votorba i zaminale doma.Po patot videle ku}a
koja nemala ni yidovi, nivrati ni pokriv. Do{le dovratata {to ja nemalo,viknale po doma}inot kojne bil doma:-Ej, doma}ine, daj ni
edno tenxere da go svarimezajakot {to ne gofativme!Stopanot im rekol deka
ima tri tenxeriwa, no dvete bile skr{eni, a tretoto nemalo dno.Trojcata lovxii go zele tenxereto bez dno, go svarile zajakot {to ne go
fatile, se najale do nasit i si zaminale doma.
Narodna prikazna
Zo{to prikaznava e sme{na i nevistinita?
Narodna prikazna e tekst {to go sozdal narodot. Preku nea se otslikaninastanite od sekojdnevniot `ivot na lu|eto vo minatoto.Od ovie tekstovi sekoga{ mo`e da se izvle~e nekoja pouka.Raska`i nekoja takva prikazna.
77
DRUGARSTVO
[to e toa drugarstvo,dali nekoj znae?Se kupuva li so pariili na zaem se zema,mo`ebi ima sredinikaj {to voop{to go nema?
Ako nekoj misli takasekako se la`e,drugarstvoto predmet ne e,nitu samo zbor,tuku ne{to pove}e,ova e mojot odgovor:
Za vistinska dru`ba trebada si human, toleranteni iskren do kraj,drugarstvoto toa go bara,toa e vistinata, dobro detei mojot odgovor znaj!
Slavka Arsova
Prepi{i ja strofata kade {to poetot napi{al za vistinskata dru`ba.Opi{i go tvojot najdobar drugar.
78
DVAJCA DRUGARI
Odele dvajca drugari niz {umata i naedna{ pred niv izlegla me~ka.Edniot izbegal i se ka~il na drvo, a drugiot ostanal na patot. Ne muostanalo ni{to drugo osven da legne na patot i da se prepravi deka emrtov.Do{la me~kata, po~nala da go du{ka, videla deka ovoj ne reagira, pa si
zaminala.Toga{ slegol drugiot od drvoto i po~nal da se smee:- [to ti {epote{e me~kata na uvo?- Mi re~e da ne se dru`am so lu|e {to gi ostavaat svoite drugari vo
nevolja!L. N. Tolstoj
Kako ti bi postapil da si na mestoto na onoj {to bega?Koj e tvojot najdobar drugar?Kako znae{ deka ti e najdobar drugar?
79
ZAGUBENOTO PRIJATELSTVO
Se zdru`ile ku~eto Avko i ma~eto Mwavko. Tie zaedno igrale, sesmeele, odele na pro{etki, zaedno gi izvr{uvale site raboti i takastanale mnogu dobri prijateli. S¢ {to imale bratski delele. Pred ma~etonikoj ne smeel da ka`e lo{ zbor za ku~eto, nitu pred ku~eto nikoj nesmeel da ka`e lo{ zbor za ma~eto. Taka i }e ostanelo ako ne se slu~iloova:Eden den ku~eto samo oti{lo na gosti. Ma~eto ostanalo doma. Mu bilo
mnogu zdodevno, pa zelo da ~ita kniga. ^italo {to ~italo, pa oti{lo da sepro{eta. Se izmorilo {etaj}i, pa umorno i gladno si do{lo doma. Kogavleglo vo kujnata se voodu{evilo od gletkata. Stopanot ispr`il riba i jaostavil na masa da se oladi. Mwavko, kako i sekoe drugo ma~e, mnogu sakalriba, pa skoknal, ja grabnal ribata i izbegal nadvor da ja jade.Po nekoe vreme ku~eto se vratilo od gosti. Bidej}i tamu se gostelo,
usnite mu bile mrsni od jadeweto. Vo toj moment stopanot vlegol vokujnata i imal {to da vidi, prazna ~inija i mrsna usta. Razluten stopanotpo~nal da go kara ku~eto:- Kradecu nieden, si mi go izel ru~ekot! Sega skapo }e mi plati{!- Ne, ne, ne sum jas! - ispla{eno se branel Avko.Vo toj mig Mwavko vlegol i se skril zad vrata.- Eve, pra{ajte go Mwavko deka ne sum ja izel jas ribata - prodol`il
ispla{eno da se brani Avko.Se svrtel stopanot kon ma~eto i go pra{al:- Slu{aj ti mrzlivecu, da ne go vide Avko kako ja jade ribata?- Ne, ne go vidov koga ja zede ribata, no go vidov koga ja jade{e! - izla`a
Mwavko.Na stopanot ne mu trebalo mnogu, pa go zel stapot i go iznatepal Avko.
Avko tri dena ne mo`el da stane od bolka. No pove}e go bolelanedrugarskata i ne~esna postapka na Mwavko.Ottoga{ ku~eto i ma~eto se skarani i neprijatelski se gledaat.
Du{ko AvramovskiZa kakvo prijatelstvo stanuva zbor vo ovaa prikazna?^ija postapka ne e vo red?Koj nepravedno postapuva?Kako bi postapil ti da si na mestoto na Mwavko?
80
PROLETEN POVIK
Preku polja, preku gori,ka~unkata u{te vzorikrena glava i se ~udi:- Tolku rano koj me budi?- Ti proleten si ni povik,- re~e vrap~o ^ik-~irik.
Poto~eto yuni v glasv ramno pole stasa v~as.- Aj, male~ok Medo stani,ve}e spie{ ti od lani!
Nad izvor~e leta ptica,son~ko gali detski lica.Na `icite stojat ptici,se vratija lastovici.
Mravka pojde na rabota,ne praznuva ni v sabota.Cela prolet, celo leto}e sobira zrelo `ito.Prolet, prolet segde klika,v radost blika detska lika.
Evgenija [uplinova
Koj ja razbudil ka~unkata?Vo koja strofa se javuva poto~eto i {to pravi?Od kade se vratile lastovicite?Kade trgnale mravkite?
81
RAZVIGOREC
Pominaa zimskite denovi. Sonceto po~na s¢ posilno da se pojavuva odzad visokite oblaci. Sepak, grankite na drvjata i ponatamu ostanuvaa golii crni. Van~o go pra{a tatka si:- Koga }e razzeleni {umata, tate?- Treba prvo da poduvne razvigorecot - re~e tatko mu.- A {to e toa razvigorec?- Toa e vetar koj miluva i gali kako ne`na i topla maj~ina raka.- A kogo go gali? - pra{a Van~o.- Gi gali decata, ama najmnogu saka da ja razbudi celata priroda.Pominaa dva-tri dena i Van~o dotr~a doma.- Tate, vetrot me pogali. Me pomiluva kako da be{e rakata na mama.- Da, sine, toa e razvigorecot. Veterot {to site go sakaat.Drvjata kako da go ~ekaa toa. Na nivnite visoki granki se iskitija
bezbroj cvetovi, ubavi i {areni kako peperutki. Po cvetovite dojdoap~elite, a po p~elite se pojavija i zelenite lisja. Vo lisjata po~naa danavratuvaat vrap~enca. Vo jabolknicata na Van~o edno vrap~ence svignezdo. Eden den Van~o mnogu se iznenadi koga vide kako od gnezdotose pojavuva klun~e na male~ko vrap~ence...
Aleksandar Popovski
CVET
Deteto vide vol{ebno cvet~eso site boi od leto i prolet,potoa go zede svoeto blok~ei go nacrta ubaviot cvet.
Duvna veter so site silina cvetot lisjata mu gi sronimu soble~e prekrasna rubai go ostavi na poljana gruba.
No cvetot nacrtan vo blokotostana kako nem svedokza negovata {arenolikost,vol{ebnost i ubost.
Bo{ko Sma}oski
Za kakov nem svedok stanuva zbor?Nacrtaj eden prekrasen cvet!
82
KOJ E NAJDOBAR
Mojot dedo na pro{etka{to gri`no me vodii mojata babi~kaskazni {to mi godi.
Brat~eto {to mlekceso mene si pie,sestri~eto sakanoslatko {to si spie.
I mojata mami~kabluza {to mi {iei tatko {to bonboniv xeb za mene krie.
Najdobri se site{to dobro mi ~inati vo sre}a sakaatdnite da mi minat.
B. Vr`ovski
Kako treba decata da rastat?Koj e zaslu`en za sre}notodetstvo?Raska`i za tvoeto semejstvo!
BI SAKAL
Bi sakal yvezdite svetliod nebo da gi zberami vo kitka zlatesta, svetlana mama da £ gi daram.Bi sakal vo gustata goraslavejov poj da barami slean vo moite zborovina mama da go daram.Bi sakal niz svetot {irokspokojni dni da baramso mojot {epot tivokna mama da gi daram.Bi sakal vo svetot {iroknasmevki detski da barami zbrani vo mojot nasmevna mama da £ gi daram.
Kosara Go~kova
Za kogo pee poetot vo ovie stihovi?Opi{i ja tvojata majka!
83
MAJ^INITE DLANKI
Maj~inite dlanki se najne`na lulka. Maj~inite dlanki, meki ili koravi,se prvata miluvka koja ne mo`e nikoga{ da se zaboravi.Maj~inite dlanki se sakaat koga miluvaat, za{to niz niv bezgri`nite
denovi kako ptici letaat.Tie prvoto zala~e leb ni go daruvaat.Na maj~inite dlanki decata nikoga{ ne im zameruvaat.Vo niv se krie ve~na ubavina, drag spomen i `ivotot nevin, skromen.Ribite ja sakaat vodata, trevkite - sonceto i do`dot, p~elite najubaviot
cvet, no jas od s¢ najmnogu na svetot gi sakam maj~inite dlanki.Maj~inite dlanki se ne`nost, toplina, mirizliv cvet...Maj~inite dlanki se najubavo ne{to na ovoj svet.
Tiho NajdovskiKakvi se maj~inite dlanki?[to pravi mama za tebe?Kako ti £ ja vozvra}a{ qubovta?
PESNA ZA MAMAMama ja podade rakata vredna,Na dlanka £ sleta yvezdi~ka edna.
Mama ja podade rakata bela,Son~ko ja pokri so nasmevka vrela.
Mama ja podade rakata ~ista,Vo nea sre}ata cveta i lista.
Mama na svoite de~iwa smeliSo yvezdi i sonce sre}a im deli.
Stojan Tarapuza
Od kolku strofi e sostaven poetskiot tekst?Podvle~i gi zborovite so rima!Opi{i ja tvojata majka!
84
MOITE ZUMBULI
Denes e Osmi mart. Ovie denovi mnogu razgovaravmevo u~ili{teto za praznikot na `enata. Razgovaravme zatoa kako `enata `iveela vo minatoto, a kako `iveedenes i za nivnoto po~ituvawe porano i denes.Potoa sekoj od nas raska`uva{e kako ja izraduval
utrinava svojata majka.I jas raska`av. Rekov:- Nekolku dena ne bev spokoen. Postojano mislev na
toa so {to da ja izraduvam i iznenadam majka mi. Imavmalku za{tedeni pari i sakav da £ kupam podarok, no sepra{uvav kakov.Denot sproti Osmi mart izlegov da pobaram ne{to.Bidej}i mama mnogu saka cve}iwa, re{iv da £ kupam
cve}e.Vlegov vo cve}arnica i gi odbrav najmirizlivite
cve}iwa - zumbuli i £ gi kupiv.Dojdov doma. Gi skriv pod krevetot, za{to sakav na
denot da £ gi dadam. Ve~erta koga si legnuvav celatasoba mirisa{e na zumbulite. Majka mi vleze da me baknepred spiewe i go po~ustvuva opojniot miris. Taa mepra{a:- Od kade e ovoj prekrasen miris?Jas si mol~ev i se pokriv so prekrivkata. Taa po~na
da bara po sobata, no ne najde ni{to.Bev mnogu vozbuden i ne mo`ev da zaspijam. Slu{nav
~ekori. Majka mi povtorno vleze vo sobata. Nasetivdeka stoi pred mojot krevet. Koga ja trgnav prekrivkataod glava, ja vidov majka mi so zumbulite v raka. Skoknavod krevetot, ja gu{nav i ja baknav. Taka moeto ma~ewezavr{i i site sre}ni i zadovolni zaspavme.Taka go zavr{iv moeto raska`uvawe.
V. Boesar
Preraska`i go raskazot, no vnimavaj na redosledot nanastanite.
85
GODI[NITEVREMIWA
Godi{nite vremiwase kako slo`ni de~iwa.
Prva proletta doletuvapupolkite gi rascvetuva,drvjata gi razlistuva.
Letoto e edinstvenobrat~e na sestri~kite,so bosi no`iwa po poleto gazi,od toplina i ku~etojazikot go plazi.
Od trite godi{ni vremiwaslo`ni momi~iwa,esenta izgleda najgordelivavetrovita, maglovita, do`dliva...
Godi{nite vremiwase mnogu dare`livikon svojata sestri~ka zima,a taa se raduvaza{to snegulki ima!
N. D. Ulku
Kakvi slo`ni rodnini poetot ni pretstavuva vostihotvorbava?Koe godi{no vreme doletuva, koe e edinstveno, koe enajgordelivo, a koe e radosno?
86
PROLET
Proletta dolgo ne se pojavi. Poslednite nedeli be{e vedro, no studeno.Dewe snegot se tope{e na sonceto, a no}e `ivata pa|a{e do sedum stepenipod nulata. S¢ be{e zamrznato.Naedna{ podduvna toplo veter~e. Se podignaa oblacite. Tri dena i tri
no}i lee{e topol do`d. Potoa vetrot stivna.Se krenaa gusti sivi magli. Potekoa matni potoci.Prikve~er maglite se razotidoa. Oblacite se rasprskaa kako beli
jagniwa. Se razvedri i proletta se pojavi.Izutrina toploto sonce go rastopi tenkiot mraz, a topliot vozduh
zatreperi od isparuvaweto na zemjata. Zazelenija mladite trevki.Nababrija pupkite od drvjata, a po lozite koi se sosipale so zlaten cutzabrm~ea p~elite.^u~uligite se raspeaja nad rastreperenite zeleni posevi, a visoko letaa
i si ja peeja proletnata pesna guskite i {trkovite. Dobitokot po~na darika, jagniwata se razigraa, a po suvite pati{ta se rastr~aa brzonogide~iwa.Dojde proletta.
L. N. Tolstoj
Preraska`i go raskazov so pomo{ na ovoj plan:
1. Vedro, no studeno.
2. Veter i do`d.
3. Razvedruvawe.
4. Sonce i cvetawe.
5. Proletna pesna.
87
MOETO SELO
Daleku, na jug tamu,
kako grut~e ~isto belo,
skrieno vo gorata le`i{,
ti moe male~ko selo!
Vo zorata koga utroto
ra{iri beli race
od istokot toploto sonce
te kape so zlatni zraci.
Kraj tebe bistar potok
planinski brzo te~e,
trepkaat bezbroj dzvezdi
nad tebe sekoja ve~er...
Vo proletta kolku milo
pticite slatko peat,
vo letoto kolku slatki
plodovi `olti zreat.
Vol~e Naum~evski
Od kolku strofi e sostavena pesnava?
Podvle~i gi rimuvanite zborovi!
Za {to pee poetot vo pesnava?
88
MUZIKATA NA POTOKOT
Vremeto oju`i. Zaduvaa topli vetrovi. Snegot okopne. Maloto trskar~e se zalulana suva krajre~na trska i zacrcori.
Poljankite se pokrija so mlada so~na treva. Cve}injata se otvorija.Drvjata razlistaa.Visoko vo planinata, vo korenjeto na stoletna razgraneta buka izbi izvor~e.
Male~ko i bistro kako oko na srna. Negovata voda, sli~na na tenok srebren konec,trgna po udolnicata.
Spu{taj}i se nadolu, mu se pridru`uvaa negovi brat~inja. Nabrgu maloto poto~ese pretvori vo buen rasklokoten potok. Veseloto `uborkanje na vodata seispreplete so {umot na lisjata, so crcorenjeto na pticite i so vol{ebnata melodijana ne`niot razvigor.
Vo tivkoto planinsko podno`je se razlea sve`a, radosna muzika.Taa ja slave{e obnovenata priroda vo prolet. Cel den e~ea {umi~kite i poljanite.Koga izmina denot i nad tivkiot predel se spu{ti blagata proletna ve~er, pticite
se pribraa vo svoite skri{ni gnezda i prestanaa da peat.I razvigorot se izmori, pa se pritai vo ~a{kata na najubaviot cvet da ja prespie
no}ta. Samo bistriot potok prodol`uva{e da ja to~i, da ja izliva svojata `ivotvornamuzika, ispolnuvaj}i go planinskoto podno`je so radost i ubavina.
Muzikata na potokot nema ni po~etok ni kraj.Vidoe Podgorec
Ovoj tekst izobiluva so pridavki! Pronajdi gi i podvle~i gi so boi~ka!
89
ZARADI KAVGATA
Cve}iwata se karale!Pra{uvate:- Zo{to, {to barale?Ni{to ne barale,ama se karale.
Koki~eto po~nalo,toa prvo viknalo:- Jas pred site od vastuka sum izniknalo!
A istoto toasite go povtorilei znaete segatie {to si storile?
Tri-~etiri decaottuka {to minalego ~ule vikawetoi od red gi skinale.
Vasil Kunovski
Zo{to poetot na stihotvorbata £ dal vakov naslov?Pronajdi gi rimuvanite zborovi.
RABOTNA AKCIJA
Pred u~ili{nata zgrada direktorot Mile gi o~ekuva{e Adem i~lenovite na ekolo{kata sekcija. Srde~no se pozdravija i se raspra{aa zaonie koi ne dojdoa.- Predlagam, dodeka ne fatila `e{tina, da pojdeme i da ja razgledame
mladata {uma - predlo`i direktorot Mile.Site se upatija kon blagata padina zad u~ili{nata zgrada.- Sega s¢ }e vi raska`e Adem ekologistot - re~e direktorot.Adem po~na:- Gledate, site drvca {to gi nasadivme so prva~iwata ne se fatile!
Letovo be{e mnogu su{no, a i septemvri e takov, kapka do`d ne kapnala.Nie gi navodnuvavme, okopuvavme, vadevme plevel, ama ne uspeavme da giodr`ime.- Bidej}i ne se fatile godinava, }e zasadime novi - za ovogodi{nite
prva~iwa! - se javi direktorot.- Zasaduvaweto drvca masovno ve}e se prifa}a. No, nekoi u~enici
sakaat drvcata da se obele`uvaat so ime i prezime na prva~iwata - re~edirektorot.- A toa ne se prifa}a, toa ne mo`e! Ne biva da se re~e moe drvo, tvoe
drvo, tuku - na{a {uma! Taa e zaedni~ka, na{a, zaedni~ki treba da seodgleduva, ~uva i saka! - objasni Adem.- Koga bi imale alat za rabota, sega bi gi okopale drvciwata - se
priklu~i vo razgovorot \oko, pretsedatelot na u~ili{nata ekolo{kasekcija.- V~era nabavivme drvca, motiki i kopa~i! Akcijata mo`e da po~ne! -
re~e Adem.Se rasporedija vo grupi i rabotnata akcija po~na.- [to da pravime so ovie drvca {to ne se fatile? - pra{a Nina.- Odminete gi, vo oktomvri }e iskopame novi dupki - re~e Adem.Ne pomina nitu eden ~as, a mladata {uma be{e okopana i oplevena.
Bistrica Mirkulovska
Za kakva rabotna akcija stanuva zbor vo ovoj raskaz?Zo{to treba da se po{umuvaat golinite?Raska`i ako si u~estvuval vo sli~na akcija!
90
VELIGDEN
Ovoj golem den -
hristijanski Veligden.
Vo pravoslavni domovi se pravi,
se praznuva i se slavi.
Na Veli~etvrtok
vo utrina rana
da bojosa jajce crveno
stana i mojata mama.
[tom strelkite na ~asovnikot
12 poka`uvaat
site jajca kr{at,
a potoa praznuvaat.
Od sekade se slu{a
pozdrav kako pesna.
Hristos voskresna!
Hristos voskresna!
Raska`i kako go praznuvate ovoj golem praznik!
91
ZANAETI
Opin~arot opinci pravii na niv remen~iwa stavi.So niv }e igra Metena noze gi stavi dvete.
Ko`arot pak, ko`ata ja {tavii od nea obleka pravi.Trosedi, dvosedi, fotelji razniza domovite da ne se prazni.
Grn~arot trkaloto go vrtii so dvete kallivi dlankistomni {areni praviza studenata voda da ve oladi.
Ohridskiot bisere bogatstvo na{e,se ni`e na |erdanza grloto va{e.
92
DRVOTO I PTICITE
Edna ptica go zamoli drvoto:- Dozvoli mi na tebe da se odmoram!- Odmori se - re~e drvoto.Dojde vtora ptica i re~e:- Dozvoli mi na tebe da si napravam gnezdo!- Napravi si - re~e drvoto.Dojdoa tuka u{te mnogu ptici, pa si napravija gnezda i letaa, skokaa i peeja
kako vo svoja ku}a.Toa go zabele`a trnlivata grmu{ka koja raste{e pod drvoto i mu re~e na drvoto:- Gi pu{ta{ da skokaat po tebe, a kaj mene, gleda{, nikoj ne smee da mi prijde!Dobroto drvo * odgovori:- Mnogu mi e milo koga moite granki mo`at da im dadat na drugite zasolni{te i
da im pri~inam radost. No, jas ne sum kriv {to za tebe nikoj ne se graba!
Ruska narodna prikazna
[to pobarale pticite od drvoto?Kako se odnesuvale pticite na grankite od drvoto?[to * odgovorilo drvoto na zavidlivata grmu{ka?
93
94
PRVI MAJ
Poletaj silna pesnoniz mojot roden kraj,rabotnik praznik slavi,praznikot Prvi maj.
Denes zname se veena trudot v selo grad,v srcata radost gree,zgrnat e brat do brat.
Rabotnik pesna pee,se zlati son~ev sjaj,na trudot pesna ve~na,pesna za Prvi maj.
Sploteni denes, deca,vrvete red po red,slavete trud i bratstvonarodi od cel svet.
Van~o Nikoleski
Kakov paznik e Prvi maj?Objasni ja poslednata strofa.
95
KAKO ODAM V TEATAR
Koga }e posakam da odam v teatar najprvo }e izvadam bilet. ]e sepotrudam da ne docnam na pretstavata, bidej}i }e im popre~am naakterite. Potoa, otkako }e vlezam vo gledali{teto, }e go najdam mestotospored brojot i redot na sedi{teto i }e si sednam na moeto mesto. Potoavnimatelno }e ja prosledam pretstavata.Nema da dofrluvam i da vikam po akterite.Jas sum vospitano dete!Ako vidam nekoj poznat vo salata ne se dovikuvam so nego, tuku samo }e
mu mavnam so raka.Dodeka ja sledam pretstavata ne jadam i ne pijam ni{to, pa ne sum na
izlet - tuku sum vo kulturna ustanova! Ne e pristojno da se {u{ka sohartija dodeka akterite se na scena.Ako mi e sme{no - se smeam, no ne premnogu glasno za da ne im pre~am na
drugite okolu mene.Rakopleskam, no ne udiram i ne tropam so nozete po podot.Koga }e zavr{i pretstavata, site sakaat vedna{ da izlezat, a toa ne e
mo`no. Pa zatoa jas malku }e po~ekam, }e se strpam da se namaliturkanicata. Na kraj }e si go zemam paltoto od garderobata i }e gonapu{tam teatarot sre}en, zadovolen i zbogaten so u{te edno prijatnodo`ivuvawe!
Pro~itaj go ovoj tekst i nau~i kako pristojno da se odnesuva{ koga }e odi{ voteatar!
96
RAZGOVOR SOINTERPUNKCISKITE(PRAVOPISNI) ZNACI
Znacite `iveat vo ~itankite, vo knigite i votetratkite na u~enicite.Razbravme deka ovie interpunkciski znaci ne se
sekoga{ zadovolni od u~enicite. Nepravilno gipi{uvaat, gi stavaat kade {to ne im e mesto, a pri~itaweto ne gi po~ituvaat.Sakame da proverime dali e toa to~no i zatoa
povedovme mal razgovor so nekoi interpunkciskiznaci.Gi zamolivme da ni gi ka`at svoite zada~i. Niv gi
pra{uvame, a tie ni odgovaraat. Eve {to ni rekoa:Pra{awe: Za vas, To~ko mala, znaeme deka
re~enicata ja zavr{uvate. Samo ovaa zada~a li jaizvr{uvate?Odgovor: Na ~itatelite jas dobro im pravam, mal
odmor im davam. [tom }e dojdete do mene, vepredupreduvam jas:- ^itateli, zastanete malku, spu{tete glas!Pra{awe: Vie ste Pra{alnik, bastun~e na kraj
{to stoi. Ve molime ka`ete ni gi zada~ite svoi!?Odgovor:[tom vo pi{uvaweto ne{to pra{uvate,
sekoga{ mene me pi{uvate. Koga na krajot odre~enicata }e me najdete mene, znajte:Glasot }e treba malku da se krene.Pra{awe: Vie, Izvi~niku, na krajot od re~enicata
kako topola se izvi{uvate. Ka`ete ni kakva zada~avr{ite?Odgovor: I jas sum znak {to treba da se po~ituva.
Me stavaat koga ~udewe se izrazuva, koga se vika,koga se klika...Pra{awe: A vie, Dve to~ki, edna nad druga staveni,
ka`ete ni pred kakva zada~a ste ispraveni?
97
Odgovor: Znakot dve to~ki stoi zad zbor po koj ne{to se broi, kogane{to se redi ili ne{to sledi. Gi molime ~itatelite pravilno da n¢pi{uvaat i koga ~itaat, da ne n¢ odminuvaat.Pra{awe: Sred zborovite napi{ani i vie, po~ituvana Zapirko, mo{ne
~esto dobivate mesto. Ka`ete ni, ve molime nie, kakva zada~a vr{ite vie?Odgovor: Za mojata slu`ba va`na mnogu }e treba da se re~e. Jas pomagam
mislata ubavo da te~e. Vo re~enicata koga kraj mene minete, treba malkuda si po~inete, glasot malku da go krenete, vozduh da si zemete. Za drugitezada~i moi, vo knigite op{irno stoi...
Gligor Popovski
B R Z O Z B O R K I
CAKARA
Cakara-co!Cakara-ce!Od tri bukvivretena dve!
RIBAR
Ribar od Ribarciribari vo ribnikporiben so ribi,ripki i rip~iwa.
DRVA DRVOSANI
Drva drvosanidrveneatvo drvara na Drvevciod Drvovo do Drvci!
98
TELEVIZOROT E VINOVNIK
Majka mi be{e na gosti. Ottamu se vrati nalutena i zasramena. Koga japra{evme zo{to e takva taa ni odgovori:- Damjan e zaslu`en za toa!Nie site se za~udivme kako mo`e Damjan da ja naluti, koga toj sede{e
doma so nas.Tane se dobli`i do nea i so ne`en glas ja pra{a:- Mamo, {to ti se slu~ilo? Damjan ne e vinoven za ni{to, toj be{e so
nas!Toga{ mama re~e:- Denes bev mnogu zasramena od Damjan! Dodeka sedev i piev kafe, na
televizorot se prika`uva{e snimka od neodamne{niot cirkus. Gledaj}i,go prepoznav Damjan. I tokmu koga se pofaliv i koga site se zavrtea da govidat, toj ja zede ~a{kata od sladoledot {to go jadel, ja stavi na nosot ipo~na da se glupira. Toga{ site po~naa da se smeat i da vikaat:- Len~e, prav klovn ima{!
Kako se ~uvstvuvala majka mu na Damjan?Kakva poraka mo`eme da izvle~eme od raskazov?
SEKADE I SEKOGA[ TREBA DA VNIMAVAMEKAKO SE ODNESUVAME
99
LELEKTIRA
GRAMATIKA
SEDAM ~esto takaa bezvolno i JADAM,zna~i ne kopam nitu tikvi sadam!Pa pomisliv:- Zo{to gramatikata velideka zboroviteSEDAM I JADAMpoka`uvaat rabota?
MUDRO @IVEEWE
- Od buv sokol ne biduva,ubavo narodot znae da re~e...I pekarot, i lekarot i ~evlarotprethodno moral zanaetot da si go pe~e!
@ivko Pavlov
„Od buv sokol ne biduva“„I pekarot, i lekarot i ~evlarotprethodno moral zanaetot da si go pe~e“ -{to sakal poetot so ovie stihovi da ni ka`e?
100
I KOGA GUBI[ I KOGA DOBIVA[
Dedo Vladimir i Mimi igraa domino dodeka ~ekaa da se vrati tatoPetre od rabota.- Mnogu uspe{no kombinira{!- iznenaden e dedo Vladimir.- Dedo, toa e kako smetawe, matematika. Najmili mi se ~asovite po
matematika.- Me raduva deka ti e interesna matematikata. Cel `ivot e matematika.Mimi pak go pobedi dedo £.- Dedo pak pobediv, da ne mi popu{ta{? - se ~udi Mimi.-Ne! Ne e ubavo da se popu{ta. Treba sekoja rabota da se nau~i, pa makar
i igra da e!- Jas porano ne mo`ev da te pobedam! - na Mimi s¢ u{te ne £ e jasno.- Gledam deka si nau~ila da kombinira{, si ve`bala, pa zatoa mo`e{ da
me pobedi{. Me|utoa treba da nau~i{ da ne se luti{ koga gubi{ i daprifa}a{ koga nekoj drug dobiva i te pobeduva!
Bistrica Mirkulovska
Zo{to Mimi pomislila deka dedo £ £ popu{ta?Kakva poraka mo`e{ da izvle~e{ od raskazov?
DE@URNIOT DIME
U~ilnicata vo koja u~i Dime e moderna. Taa e sve`ovarosana i ima novi klupi. Vo agolot ima ~e{ma za voda,a pokraj yidovite - zaka~alki za ali{ta.Dime be{e de`uren. Na golemiot odmor toj im re~e na drugar~iwata:-Ajde site vo hodnikot, ve molam! Treba da provetram i da ja izbri{am
tablata za sledniot ~as!Site u~enici izlegoa.Dime gi otvori {irum
prozorcite, ja svetnatablata, pa i toj izleze vohodnikot.Se dobli`i do Mimi i £
re~e:- Ajde da povtorime za
iste~ni i neiste~ni vodi!- Potokot e iste~na voda.
Toj brza da se vlee vorekata! - po~na Dime.- I rekata e iste~na voda. Nejzinite vodi go baraat patot kon nekoe
ezero ili more! - i Mimi poka`a deka vredno u~ela.- Ezero - slatka neiste~na voda! - pobrza Dime.- More - solena neiste~na voda! - dodade Mimi.- Bara za `ap~iwa! - se doseti Dime - zaostanata voda.- Vodopad so milion beli kapki - klikna Mimi - voda {to pa|a i se
peni!Toga{ dve devoj~iwa nayirnaa vo u~ilnicata, se zakikotea i rekoa:- Ej, de`uren, }e napravi{ poplava!- Lele! - Dime se plesna po ~eloto. - Dva pati go natopiv sun|erot, a
potoa zaboraviv da ja zatvoram ~e{mata!- Iste~na gre{ka! - veselo dofrli Mimi.
Velko Nedelkovski
Kakva e u~ilnicata vo koja u~i Dime?[to pravi toj so Mimi?Za kakva „iste~na“ gre{ka stanuva zbor?
101
102
PRVOAPRILSKI VESTI
Nesre}a stana vo zooparkot,se slu{a vreva, turkanica,slonot, deca, se razbolel -dobil golema sipanica!
Majmunot Miki smrtno e bolen,crna ka{lica go skina.Lekarot go pregleda i re~e:- Neizle~iva angina!
Liska od kafezot izlegla,se fatila so paunot, igraat tvist,a elenot legnal, se valka vo kalta,sakal da bide li~en i ~ist.
Orelot vlegol kaj gulabite,gi sobral, predavawa im dr`i,zajakot zastanal kraj lavotgo gleda i samo mu ’r`i!
Divata sviwa oblekla fustani o~ila si stavila sama,pa samo grovta, so opa{ mrdase {eta ko pariska dama.
Kakvo ~udo!Pobrzajte decaiznenaduvawe ve ~eka!Takov nastan se slu~uvaedna{ vo tri veka!
Zooparkot vrie od novosti,od nevideni ~uda razni,toa go nemam videnoni vo naj~udnite skazni!
Kiro Donev
Zo{to naslovot na ovoj poetski tekst e „Prvoaprilski vesti“?
103
LISICATA IGROZJETO
Videla lisicata zrelogrozje {to visi ipo~nala da se mislikako da go izede.Se obiduvala sekako,no ne uspeala.Za uteha si rekla:„U{te e zeleno ikiselo“.
L. N. Tolstoj
Zo{to lisicata rekla„U{te e zeleno i kiselo?“
LISICATA I[TRKOT
Go pokanila lisicata{trkot na ru~ek i mudala jadewe vo ~inija.Bidej}i imal dolgklun, {trkot ne mo`elni{to da izede, alisicata si go izela svoeto jadewe.Drugiot den {trkot ja pokanil lisicata na ru~ek i £ go poslu`iljadeweto vo edno grne. Sega lisicata ne mo`ela da ja provre muckata vogrneto, a {trkot so dolgiot klun si go izel jadeweto.
L. N. Tolstoj
Zo{to ne mo`el {trkot da ru~a kaj lisicata?Kako £ vozvratil {trkot na lisicata?
104
SAKAM DA BIDAM
Bi sakal da bidam lekar,bolnite da gi lekuvamza da bidat zdravi.
Bi sakal da bidam pekar,leb vo furnite da pe~amza lu|eto da ne bidat gladni.
Bi sakal da bidam {ofer,patnici da prevezuvamza da ne odat pe{.
Bi sakal da bidam dzidar,palati i ku}i da gradamna lu|eto za da ne im studi.
Bi sakal s> -s> da bidam.Bi sakal dobroza site da ~inam.
Branko Vr{ovski
[to sakal poetot da bide i zo{to?Objasni ja poslednata strofa.[to saka{ ti da bide{ koga }eporasne{?
105
SONCE
Koga sonce grees> raste i zree.- Sonceto e toplina! -veli dedo Mile.- Sonceto e dobrina! -veli baba Lile.- Sonceto e svetlina! -veli ~i~o Mite.- Sonceto e milina! -velat od red site.
Vasil Kunoski
Otkrij gi zborovite so koi eopi{ano sonceto!
NASMEVKA
Marko otide na odmor. Vo hotelotprestojuvaa lu|e od celiot svet.Izleze da se pro{eta i zabele`a dve
deca kako si podavaat topka. Se dobli`ido niv i vide deka ednoto e crn~e, adrugoto Kines~e. Crn~eto be{e visoko islabo, a Kines~eto be{e nisko i istotaka slabo. Tie bea na ista vozrast kolkuMarko. Marko, bidej}i be{e mal, nerazbira{e drug jazik osvenmakedonskiot, pa ne se ni obiduva{e daprozbori so niv znaej}i deka nema da gorazberat.Gledaj}i gi kako igraat, posaka i toj
da zaigra, no ne znae{e kako da im ka`e.Vo toj mig se seti {to da napravi, senasmea i so rakata poka`a da ja frlattopkata nakaj nego. Decata go razbraa, senasmeaja i po~naa da si podavaat topkasite trojca. I toga{ Marko sfati deka itie dvajca me|u sebe ne razgovaraat, dekai tie ne se razbiraat.Site trojca igraa so topkata, mavtaa
so racete, se smeeja i taka se razbiraa.Dopolnitelna zabava im be{e Marko
koj ima{e polni~ok stomak, pa mupotskoknuva{e koga toj }e skokne{e.Nasmevkata na site jazici e ista i
site lu|e odli~no ja razbiraat!
Kako se sprijatelil Marko so drugite deca?[to e isto, a {to razli~no pome|u decata?Objasni ja poslednata re~enica.
106
@ELBATA NASITE DECA
Kolku ubavo bi bilosite deca v ovoj svetda se zdravi, da se sre}nikako son~ev, radosen cvet.
I da nema dete gladno,golo, boso, sirak klet,nikade da nema vojni,mir da cuti vo cel svet.
Site deca da se spletatbeli, `olti, crni v~as.Site da sme v dru`no oro,igra, pesna, vesel glas!
Kolku ubavo bi bilosite deca v svetov {irda bidat sre}nisite v radost i vo mir.
B. Mirkuloska
107
SMOGOT POSTRA[EN OD SMOKOT
Bez vozduh ne mo`e da se `ivee.[to e vozduh? Toa go znae sekoj.A {to e smog?E, toa ve}e ne go znae sekoj, no sekoj mo`e da doznae. I toa, u{te sega.Smogot e, vsu{nost, zagadeniot vozduh {to lebdi nad gradovite i vo
blizina na fabrikite, termocentralite i toplanite, kade {tosekojdnevno sogoruvaat golemi koli~estva gorivo. Toa e eden vid magla,sostavena od jaglerod dioksid, razni otrovni materii i prav, {to veterotja raznesuva nasekade.Kako da se borime protiv smogot?Najva`no e - da ne go sozdavame. Ili, barem da go spre~uvame negovoto
pregolemo sozdavawe. Postepeno da se preminuva na takvi vidovi goriva{to pomalku go zagaduvaat vozduhot, a takvi se gasovite (za razlika odtvrdite i te~nite goriva). Najdobro e da se koristi son~evata, odnosnosolarnata energija.Smogot mu pre~i na ~ovekoviot organizam.Smokot, pak, e ne{to sosema drugo.Vo sekoj slu~aj i ednoto i drugoto n¢ ispolnuvaat so neprijatni ~uvstva.Sepak, smogot e postra{en od smokot.Smokot ne e zmija otrovnica. Toj raste golem, no ne e opasen.Zmiite otrovnici, {to gi ima kaj nas se {arkata i poskokot ili
kamenarkata. [arkata ima {iroko izvitkana „brazda“ po dol`inata nagrbot, a poskokot nad ustata ima mal izrastok vo vid na rok~e. Tie se malipo rast, tromi i ne podolgi od 80 sentimetri, za razlika od smokovite, koirastat mnogu pogolemi i se dvi`at mo{ne brzo.Zmiite otrovnici gi nema vo gradovite, gi nema ni smokovite, no, zatoa,
ne zaboravete, vo gradovite go ima - smogot!Aleksandar Kujunxiski
Nepoznati zborovi:smog jaglerod dioksid solarna energija
Zamisli deka si inspektor po ekologija! Kako bi ja za{titil sredinata vo koja{to`ivee{? Napi{i sostav na taa tema!
108
NA IZLET
Sonce, vozduh, vodalekari se tri,ako si gi ceni{zdrav }e bide{ ti!
V gora ~esto odime|u zelen list,veseli se, igrajdi{i vozduh ~ist!
Podajte si ra~injav oro da se fatime,oro da zaigramesre}ni da si bideme!
Van~o Nikoleski
Zosto sonceto, vodata i vozduhot lekari se tri?Kade e naj~ist vozduhot?
Raska`i za nekoj tvoj izlet!
EKOLO[KA HIMNA
[to e ubav ovoj svet,ovde otpad, tamu smet!Nigde cve}e, treva, lad,segde beton, prav i ~ad!
Mrtvi reki i pust breg,kisel do`dec i crn sneg,vozduh katran v selo v grad,te{ko di{e star i mlad!
EKO-dzvonot na glas bie:- Sto storivte lu|e vie?Od zemjata - majka va{anapravivte crna ka{a!
Kiro Donev
109
EZERSKA UBAVINA
Ti ezero sino, bistrogo krasi{ mojot kat,nad tebe ispraven stoidrevniot Ohrid grad.
Ko majka nad svoeto ~edoGali~ica nad tebe bdee,od tuka blesnuva sonce,sekoj den tebe te gree.
Se prelevaat bezbroj boinad detski soni{ta moi.Bran~inja samo te gonat,palavo so bregot se borat.
Se beleat nad tebe edra,letaat galebi beli.Nad gradot ptici peat,nasekade radost seat.
Angele Grozdanoski
Za koe ezero stanuva zbor vo ovaastihotvorba?Prepi{i ja pesnata na kirilica.
110
GOVORNA VE@BA
Raska`i {to gleda{ na ilustracijava!
111
LETO
Sonce vernoneka pe~epot od ~eloneka te~eneka stega pek -{ega ne eplod se bere,bez trud nemalebec mek.
Zreat praski,kru{i, slivi`etva stasav plodni nivite`i `iten klassekoj brza,plod se bereskap e sekoj ~as.
Van~o Nikoleski
Kako e opi{ano letoto vo ovie stihovi?[to najmnogu ti se dopa|a vo ova godi{no vreme?
VO JUNI
Koga junipod sonceto yuni,koga polenosi cvetni guni,koga lipicvetaat niz {umi,u~eni~ki `elbi,ne se znae broj,letnuvaatkako p~eli rojkon soncetoizvi{eno gore,kon rekite,kon ezera, more.
Kanat dolinitevo ladovinite,mamat planinitekon viso~inite...
Toga{ u~ili{tatana odmor ve pra}aat:- Sre}no vi leto,topol son~ev zrak!Vo septemvri sitedojdete ni pak!
Gligor Popovski
112
RE^ENICI
[to gleda{ na crte`ot?
Mo`eme da sostavime razli~ni re~enici spored toa kakvo e zna~eweto.
Deteto pi{uva.— [to pi{uva deteto?— E, deteto pi{uva!
Re~enica e celosno iska`ana ili napi{ana misla.
Re~enicata, spored toa kakvo e zna~eweto na iska`anata mislata mo`e dabide:
raskazna
pra{alna
izvi~na
re~enica
113
REDOT NA ZBOROVITE VO RE^ENICATA
Esenta zreli plodovi ni nosi.Taa ima `olti kadravi kosi.Sekoe liv~e taa go pozlatuva,a nam ustata ni ja zasladuva.
Mislata treba da bida jasna. Bez razlikadali treba da ja ka`eme ili napi{eme,re~enicata treba da epodredena vo redosled.
Zborovite vo re~enicite se ispome{ani,podredi gi vo pravilen red:
letnite denovi Minaa vreli.i igri veselite Minaa.- Zbogum rekoa: ni preselnici Pticite!
Sostavi tri re~enici.
RASKAZNA RE^ENICAPRIRODATA VO ESEN
Dojde esenta. Prirodata poleka inezabele`livo se menuva{e. U~eniciteotidoa vo bliskata {uma. Tamu ginabquduvaa promenite vo prirodata{to gi prave{e esenta.Tie bea voodu{eveni. Ja slu{aamuzikata na vetrot. Lisjata {u{kaapod nivnite noze.
Opi{i go tvoeto semejstvo so pet re~enici.
Raskaznite re~enicigi koristime koga :
raska`uvameopi{uvamesoop{tuvamepreraska`uvameodgovarame na pra{awa
Jassumto~ka
PRA[ALNA RE^ENICA
KAKO SE VIKA
Decata go pra{aa `drebeto:- Zo{to tebe te vikaat Veterko?- Zatoa {to tr~am brzo. Kako veter.-A zo{to ti se vika{ Nesilka? - ja pra{aakoko{kata.- Jas nesam jajca.- A zo{to tebe te narekle Pesnopeec? - go pra{aapetelot.- Jas peam glasno i so svoeto kukurikawe ve budam vozorata.- A tebe magarence, zo{to te vikaat Tvrdoglavko?- E, ne vi ka`uvam! - re~e magareto i so kopitoto udri po zemjata.
S. Kogan
Postavi mu tri pra{awa na tvoeto drugar~e.Koristi gi pra{alnite zbor~iwa: koj, {to, kako, kade i zo{to.Pra{awata i odgovorite zapi{i gi vo tetratka.
IZVI^NI RE^ENICI
LOVCI I ME^KI
Dvajca selani oti{le na lov. Edniot vlegol vo{umata, pa po~nal da vika po drugiot:- Dojdi, fativ me~ka!- Dovedi ja vamu!- Ne mo`am!- Toga{ dojdi sam!- No, taa ne me pu{ta, saka da me izede!
Lav Tolstoj
Napi{i tri izvi~ni re~eniciso koi }e iska`e{ sre}a!
Pra{alnire~enici se oniere~enici so koine{topra{uvame!
Jas se vikamizvi~nik, so menezavr{uva izvi~natare~enica. Meupotrebuvaat zaizvikunuvawe,~udewe, zaiska`uvawe `elba,radost, sre}a...
Jassum
pra{alnik.So mene sepra{uva.
Jas sumizvi~nik.
114
115
POTVRDNA I ODRE^NA RE^ENICA
UTRO UTRO
Utroto e rumeno, Utroto ne e rumeno,toa gi gali yvezdite, toa ne gi gali yvezdite,ja otka~uva mese~inata ne ja otka~uva mese~inatai go zaka~uva sonceto. i ne go zaka~uva sonceto.Gi budi petlite, Ne gi budi petlite,petlite gi budat decata. petlite ne gi budat decata.Utroto si odi, i ete go denot. Utroto ne si odi, i ete go denot.
Vo prvata pesna se potvrduva ne{to, dodeka vo vtorata pesna istoto seodrekuva so zbor~eto „ne“.
Onie re~enici so koi ne{to se potvrduva se vikaat potvrdni re~enici.Onie re~enici so koi ne{to se odrekuva se vikaat odre~ni re~enici.
Napi{i dve potvrdni re~enici za u~ili{teto, a potoa od niv napravi odre~ni.Napi{i dve odre~ni re~enici za u~enicite, a potoa od niv napravi potvrdni.
ZBOROVI VORE^ENICA
Vlatko pi{uva.Vlatko pi{uva doma{na zada~a.Vlatko pi{uva doma{na zada~apo matematika.Za da postoi re~enica, mora dapostojat i zborovi. Re~enicitese sostaveni od zborovi.
Re~enicite mo`at da se napi{atso eden, dva, tri, ~etiri i pove}e zborovi.So sekoe dodavawe zbor vo re~enicata, taa stanuva pojasna.
Sostavi nekolku re~enici za crte`ot {to go gleda{.
116
ZBOR
Za da ja ka`eme ili da ja napi{eme mislata koristime zborovi.
Vlatko ka`a dvanaeset glasa. Za da ja napi{ere~enicata potrebni mu se dvanaeset znacikoi se vikaat bukvi.
Bukvite vo zborot moraat da bidat to~nonapi{ani. Ako se pogre{i, toga{ zborotmo`e da dobie drugo zna~ewe (na primer,Vlatko - Slatko).
Zbor e del od re~enicata.
SLOG
Na poljankata ima golem bor. Na negovite granki ~estodoletuvaat vrap~iwa, gavrani, stra~ki i drugi ptici.
Zborovite se sostaveni od glasovi ili bukvi.No, mo`e da se ka`e deka zborovite se sostaveni od slogovi.
SLOG e del od zborot vo koj ima samo edna samoglaska(toj se izgovara so edno otvorawe na ustata).
nos uvo u-vo kosa ko-sa
slon Janko Jan-ko jabolko ja-bol-ko
Slogovite ni slu`at da preneseme del od zborot pri pi{uvawe od eden vodrug red.
Prepi{i gi re~enicite od po~etokot na lekcijata i podeli gi na slogovi.
117
GLAS
Za da iska`eme zbor mora da go koristime glasot.Za da bideme jasni, glasovite {to gi iska`uvame treba da se razli~ni ipostaveni vo pravilen redosled.
Primer:
Zborot mo`e da bide sostaven od: eden, dva, tri, ~etiri, pet i pove}eglasovi.
Vo makedonskiot jazik ima 31 glas. Sekoj glas si ima svoj pismen znak -nare~en bukva. Glasot e najmal del od zborot.
Makedonskata azbuka e sostavena od tolku bukvi kolku {to ima glasovi:
A B V G D \ E @ Z Y IJ K L Q M N W O P RS T ] U F H C ^ X [
(So crvena boja se ozna~eni samoglaskite, a so sina soglaskite.)
pantaloni
jogurt
ku}a
pantoloni
jorgurt
kuj}a
nepravilnopravilno
118
IMENKI
Nabroj {to s¢ gleda{ nacrte`ov!
Imenki se zborovi {toozna~uvaat imiwa nasu{testva i predmetiili ne{to {to~uvstvuvame ilizamisluvame.
Nabroj {to s¢ ima votvojata dnevna soba!
OP[TI IMENKI
Op{ti imenki se zborovi {to ozna~uvaat imiwa koi imaat zaedni~kisvojstva so drug takov predmet ili su{testvo.
Iako ku~iwata se razli~ni,op{to ime za site e ku~e.I sun|erite imaat razli~nanamena, no sepak op{to imeza niv e sun|er.Site cve}iwa razli~noizgledaat i mirisaat, noop{to ime za niv cve}e.Op{tite imenki sepi{uvaat so mala po~etnabukva. No, ako se najdat napo~etokot od re~enicata,toga{ si va`i pravilotodeka re~enicite po~nuvaatso golema bukva.
119
SOPSTVENI IMENKI
SARA
Ve~er e, a maloto devoj~e Sara ne mo`e da zaspie. Pa otide vo krevetot namajka £ i tatko £.- Mamo, ne mo`am da zaspijam bez kuklata Lina! - veli Sara.Majka £Mina se soglasi Sara da spie so kuklata.- Mamo, te molam dodaj mi go i medo ^edo! - re~e Sara.Za da zaspie, majka £ £ dozvoli na Sara medo ^edo da spie so nea.No, na Sara £ nedostasuvaa nejzinoto ma~e Tomi, ku~eto Garo i pajkataPaj~o. Po tret pat taa ja povika majka si:- Mamo, mamo! Donesi mi gi ma~eto, ku~eto i paj~eto, pa }e zaspijam!No, majka £ se naluti i £ re~e:- Sekoj treba da si spie vo svoja postela!
Sopstvenite imenki se zborovi {to ozna~uvaat sopstveni imiwa nasu{testva ili predmeti.Sopstvenite imenki sekoga{ se pi{uvaat so golema bukva.
POPRAVI:
JANA FiliP bobi acE Mari jA AnastAsi j a
__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
1. Se {ie so konec i . . . .2. Kolbas se pravi od . . . .3. Ma`ot na srnata e . . . .4. Semeto se see na . . . .5. Car ili . . . .6. Predmet za polnewe {i{iwa . . . .
POPOLNUVALKA:
Koj zbor go dobi?
1
2
3
4
5
6
120
ROD KAJ IMENKITE
Na site crte`i se pretstaveni op{ti imenki. No, tie se razlikuvaatspored rodot.
Kaj imenkite vo makedonskiot jazik postojat tri roda:`enski rod, ma{ki rod i sreden rod.
Za da otkrie{ najlesno koja imenka na koj rod pripa|a, koristi gizborovite:
ovoj ili toj ma{ki rodovaa ili taa `enski rodova ili toa sreden rod
Zaokru`i samo {to e to~no!
toj krava toa sok taa voda toj moliv
toj vol taa katedra toa dete toa stol
121
aloni ima na levata strana, a
Kolku baloni ima na levatastrana, a kolku na desnata?
Na primer:Zborot balon e imenka odma{ki rod. Toj zbor e vo edninabidej}i stanuva zbor za edenpredmet.Zborot deca e vo mno`inabidej}i stanuva zbor za pove}eod edno dete.Od ova mo`eme da zaklu~imedeka ako imenkata se odnesuva na eden predmet ili su{testvo, taa e voednina. Ako pak imenkata e upotrebena za pove}e predmeti ili su{testva,toga{ e vo mno`ina.
Vo makedonskiot jazik ima dva broja - ednina i mno`ina
DOCNA ESEN
Temen oblak polzi,rekata e matna.Se gu{i vo solziedna ptica zlatna.
Cve}iwata li~nigi popari slana,za `ivotni v goranema pove}e hrana.
Niz grankite golifu~i vetrot besen,mirisa na zima,pa docna e esen!
Nenad Xambazov
Opredeli go brojot na imenkite vo ovaa stihotvorba.
BROJ KAJ IMENKITE
122
PRIDAVKI
DOMA]INI
Maja i Vlatko pokanijamnogu gosti. Za da sepoka`at kako dobridoma}ini, tie ja sredijadnevnata soba. Stavijarozovi zavesi na drveniteprozorci. So bel ~ar{af japrekrija niskata masa istavija staklena vaza soraznobojni cve}iwa. Nakraj gi prinesoa vkusnite~okoladni bonboni na~istata masa.- E, sega mo`at da dojdat
na{ite gosti! - si rekoa.
Vo ovoj tekst ima zboroviso zdebeleni bukvi.Mo`ete da zabele`ite deka tie ni ja doobjasnuvaat imenkata i nika`uvaat kakva e!
Tie zborovi so koi ni se doobjasnuva imenkata se vikaat pridavki.So pridavkite gi opi{uvame predmetite, su{testvata ili toa {to go~uvstvuvame ili zamisluvame.Pridavkite najlesno se pronao|aat so zbor~etokakov (kakva, kakvo, kakvi) kakva + imenka = pridavkakakva + masa = niska
Zbogati gi re~enicite so pridavki.
Miki kupi ~asovnik.
Marika otide vo park.
Toni ima avtomobil.
123
BROEVI
FALBAXIKI
Jana se fali:- Baba mi na selo ima dve kozi, tri kravi i eden vol!Ana, da ne ostane pokusa, po~nuva da se fali:- Pa i baba mi ima doma{ni `ivotni! Taa ima deset koko{ki vokoko{arnikot. Vo prvata {tala ima pet jagniwa i edna ovca!Pa prodol`uva da se fali i veli:- A vo vtorata {tala ima eden kow i dve kravi!Ace gi slu{a i si misli vo sebesi:„I jas imam dvanaeset koko{ki, dvaeset piliwa, sedum kravi, deset ovci,{est kozi i eden kow“.No, Ace ne e falbaxija i ne re~e ni{to.
Broevi se zborovi so koi se ozna~uva to~nata brojnost na ne{toto.
Jas sedam vo treta klupa od vtorata redica.Mila sedi na prva klupa vo treta redica.Ivo si igra so pet kocki.
Glavni broevi se broevite: eden, dva, tri, ~etiri, pet, {est, sedum,..Redni broevi se broevite: prva, vtora, treta, ~etvrta, petta, {esta,..
Kade sedi{ ti vo u~ilnicata?
124
GLAGOLI
[TUREC I MRAVKA
[turecot na mravkatav leto £ se smeezo{to ne se odmorasonce koga gree?
- Moja mravke budalke,cel den zrna vle~e{,mnogu si izmorenapot od tebe te~e!
- So qubov si rabotam,zimnica si nosam,ne sakam, {tur~o, v zimapo ku}i da prosam.
Nenad Xambazov
Zdebelenite zborovi se razli~ni od drugite zborovi bidej}i tieozna~uvaat rabota, dejstvo ili sostojba.
Tie zborovi se glagoli.
rabota - dvi`ewesostojba - se slu~uva ne{to, no nema dvi`ewedejstvo - slu~uvawa vo prirodata
Otkrij koi zborovi ozna~uvaat rabota, koi dejstvo, a koi sostojba!(Oboj gi zborovite (glagolite) so zelena, violetova i crvena boja)
- Zavrna li do`d?Koce si le`i vokrevetot.
Of, kolku pe{a~ev!
- E, kakov son sonuvav! - Koj go iskopa lozjeto? Duva silen veter.
Site ja napi{aapismenata zada~a.
- Ej, deca, pa|a sneg! - Mamo, spie Maja?
125
GOLEMA BUKVA
^UDNO ZAPOZNAVAWE
Patuvaj}i so voz ~udnose zapoznale dve deca.- Jas `iveam vo gradotSkopje. A ti kade `ivee{?- Jas `iveam vo selo Vozarcikraj Kavadarci.- Kade u~i{?- Vo u~ili{teto "GoceDel~ev#. A ti?- Jas sum s¢ u{te vo gradinka,vo gradinkata "P~eli~ki#.- Kade patuva{?- ]e odam kaj baba miMare. Ati?- Jas se vra}am doma.S¢ si ka`ale, no najva`notone si go ka`ale. Ne si gika`ale svoite imiwa, dekaednoto dete se vikalo Riste,a drugoto Krste.^udno zapoznavawe, neli?
Golema bukva se pi{uva:• na po~etokot od sekoja re~enica;• koga pi{uvame imiwa i prezimiwa na lu|e;• koga pi{uvame imiwa na `ivotni, u~ili{ta, gradinki, prodavnici,bolnici, fabriki...;
• praznicite isto taka se pi{uvaat so golema bukva;• geografskite poimi (gradovi, naselbi, sela, planini, reki, ezera...).
Popravi:jane, OU Goce del~ev, vardar, Ohridsko ezero,8 septemvri, [ar planina, ul. Pitu guli, strumica
126
INTERPUNKCISKI ZNACI
INTERPUNKCISKI ZNACI se znaci so koi se ozna~uvaat re~enicitei delovite vo niv. Vo treto oddelenie }e se zapoznae{ so ovieinterpunkciski znaci:
To~ka se pi{uva na krajot odraskaznata, potvrdnata i odre~natare~enica.Zad naslov ne se pi{uva to~ka.Zapirka se pi{uva me|u zborovi prinabrojuvawe.Zapirka se pi{uva me|u delovi odedna re~enica.Pra{alnik se pi{uva na krajot odpra{alnata re~enica.Izvi~nik se pi{uva na krajot odizvi~nata re~enica.Dve to~ki se pi{uvaat pred da senabrojuva ne{to.
XUXIWA
(Stavi gi potrebnite interpunkciski znaci) . , ? ! :Se vrativ doma i mnogu se iznenadiv S¢ be{e ~isto masata plakarottelevizorot ronkite od kilimot pravta be{e izbri{ana i krevetotnamesten"Da ne bile xuxiwata pa s¢ da is~istile# si rekov- Xuxiwa xuxiwa - viknav po nivNamesto xuxiwata se pojavi mojata Svetlana- Bea li ovde xuxiwata pa s¢ is~istile - ja pra{av- Bea i si otidoa - se po{eguva Svetlana
. to~ka
, zapirka
? pra{alnik
! izvi~nik
: dve to~ki
127
MEDIUM
MEDIUM e posrednik - vrska me|u nekoja informacija i gleda~ot,slu{atelot ili ~itatelot.
Lu|eto preku televiziskite emisii, spisanija, knigi ili teatarskipretstavi mo`at da doznaat razli~ni sodr`ini i informacii.
Vo treto oddelenie }e se zapoznaete so mediumi preku koi se prenesuvaatinformaciite ili sodr`inite (preku radio i televiziski aparati,teatarska scena, knigi, spisanija i internet).
MEDIUM
biblioteka
radio
televizijape~at
teatar
internet
128
TELEVIZISKI EMISII
Televizijata e medium preku koj lu|eto doznavaatrazli~ni informacii i sodr`ini prezentirani na televiziskite ekrani.
Decata treba da gledaat programi{to se nameneti samo za nivna vozrast.
Na televiziskite ekrani se prika`uvaat razni emisiiza razli~ni vozrasti.
Preku televiziski emisii decata se zapoznavaat so mnogu sodr`ini odrazli~ni oblasti, steknuvaat iskustva, si go zbogatuvaat svojot re~nik(vokabular), odnosno - dobivaat razni soznanija.
Decata treba da gledaat emisii koi se nameneti samo za niv!
u~ili{ni programi
detskiobrazovniprogrami
detskiigranifilmovi detski
muzi~kiemisii
crtani filmovidetski serii
129
RADIO
Radioto e aparat preku koj se emituvaat (prenesuvaat) radioemisii.
Preku radioemisiite slu{atelite doznavaat novi informacii isodr`ini, se raspolo`uvaat od humorot i muzikata.Decata se zapoznavaat so novi prikazni i pesni, no go slu{aatubavoto usno izrazuvawe.
Za to~niot redosled na radioemisiite prethodno se zapoznavame prekunajaven redosled na radioprograma.
Slu{ajte nekoja radioemisija i nakuso preraska`ete ja.
dokumentarniradioprogrami
kontaktniradioemisii
vremenskaradioprognoza
radiodrama
zabavniradioemisii
detski radioemisii
muzi~kiradioprogrami
humorvesti
130
FILM
FILMOT e delo {to se snima so kamera i se pretstavuva prekuteleviziski ekrani ili pak na filmsko platno vo kinosalite.
Filmovite na televiziskite ekrani mo`at da se gledaat preku redovnaprograma ili preku videosnimki.
Vo filmovite se prika`uvaat do`ivuvawa na nekoi likovi (nivnite zgodii nezgodi).
Filmot mo`e da bide pretstaven naedna{, igran film, ili da imaprodol`enija, serii.
Decata treba da gledaat samo detski filmovi.Najgledani detski filmovi se crtanite filmovi.
Preraska`i nekoj film {to ti ostavil najgolem vpe~atok.
131
CRTAN FILM e film so crtani junaci.
Crtanite filmovi mo`at da bidat prika`ani vo kusi serii, vo podolgiserii ili vo edno prika`uvawe.
Likovite se crtani - animirani, a toa zna~i deka im se dava `ivost -dvi`ewe.Naj~esto vo crtanite filmovi se prika`uvaat slu~ki na glavnite likoviod animiraniot film.Crtanite filmovi ne samo {to se interesni i zabavni, tie vo isto vremeim pra}aat poraka na decata.
Nakuso preraska`i nekoj crtan film so omilen lik.
132
TEATAR
Teatar e mesto kade {to se prika`uva nekoe dramsko delo.Vo teatar mo`e da se gleda kuklena pretstava, teatarska pretstava soakteri, opera i balet.
KUKLENA PRETSTAVA
Vo kuklenite pretstavi akteri se kuklite.Tie se dvi`at so pomo{ na `ici (marioneti), stap~iwa ili pak kuklata sestava na rakata od akterot.Lu|eto ne se gledaat, tie se vo skrien del od kade {to se slu{a samonivniot glas.
Scenata e mala i adaptirana na goleminata na kuklite.
Ako vo va{eto mesto ima kuklen teatar, posetete go!Na ~asot po likovno obrazovanie izrabotete kukli koi }e vi bidat akteri vova{iot kuklen teatar.Po`elno bi bilo da izmislite kuklena pretstava.
TEATARSKA PRETSTAVA
Teatarska pretstava e dramsko literaturno delo pretstaveno na scena.
Dramsko delo e delo napi{ano vo dijalog (koga dvajca ili pove}e likovirazgovaraat), a mo`e da bide izvedeno i od eden akter (monodrama).Vo teatarot ima teatarska scena - toa e mesto kade {to se postaveniakterite. Scenata sekoga{ se ureduva, se ukrasuva.Akterite se oble~eni vo kostimi.Vo gledali{teto gleda~ite ja sledat pretstavata.
Dramskiot tekst - scenarioto vo detskiot teatar e prisposoben za detskavozrast i so toj tekst se pra}a nekoja poraka do decata.
Odberete nekoj dramski tekst i dramatizirajte.Ako ste vo mo`nost posetete nekoja teatarska pretstava.
133
PE^AT
DETSKI PE^AT
Pe~atot e medium preku koj ~itatelite doa|aat do golem brojinformacii od razli~ni sodr`ini.Vo zavisnost od toa na kolku vreme izleguvaat spisanijata postoi:dneven pe~at, nedelen, dvonedelen i mese~en.Detskoto spisanie sodr`i informacii i sodr`ini {to se prisposobenina detska vozrast.Vo nego se zastapeni pove}e rubriki.
Preku koristewe detski pe~at, u~enicite se zdobivaat so informacii iznaewa od op{toto `iveewe. Preku interesni rubriki, sodr`ini i prekuzabava i igra mo`at da go povtorat ona {to ve}e go nau~ile.
izraboti sam
korisniinformacii
gatanki
krstozbori
zanimlivosti
detski tvorbi
tekstoviigri
134
GRADSKA BIBLIOTEKA
Od knigite lu|eto crpat znaewa od sekoja oblast, se zapoznavaat sorazli~ni oblasti, kulturi, si go zbogatuvaat re~nikot.
Biblioteka e mesto kade {to lu|eto mo`at da pronajdat i da pozajmatraznovidni knigi!Vo bibliotekite ne se kupuvaat knigi, tuku samo se pozajmuvaat.Tie se pozajmuvaat, pa otkako }e se pro~itaat se vra}aat vo ista sostojbakako {to se zemeni.Za da pozajmime kniga od nekoja biblioteka treba da se za~lenime i daizvadime ~lenska karta.
Posetete ja najbliskata biblioteka i razgovarajte so bibliotekarot zanegovata rabota.
Ako ne si za~lenet vo nekoja biblioteka, toa treba da go stori{ {toposkoro!
INTERNET
Internet e medium preku koj lu|eto sami mo`at da dojdat doogromen broj informacii, sodr`ini, sliki i mnogu drugi barawa.
Za da se povrze{ na internet treba da ima{ kompjuter i internet-vrska.
Preku internetot mo`e{ da dojde{ do mnogu informacii koi }e titrebaat za vo u~ili{te.
No, internetot treba i vnimatelno da go koristi{. Ne posetuvajnepoznati veb-stranici i adresi zatoa {to nekoi od niv imaat virusi i nese za tvoja vozrast.
Po`elno e koga koristi{ internet da bide{ vo dru{tvo so vozrasen.
135
USNO I PISMENO IZRAZUVAWE
USNO IZRAZUVAWE
Lu|eto se izrazuvaat preku govor - tie zboruvaat ili govorat.Otkako }e se opismenat, mislite mo`at da gi prenesuvaat i pismeno.Toa zna~i deka postoi usno i pismeno izrazuvawe, t.e. usten i pismengovor.
Usno izrazuvawe e iska`uvawe, izgovarawe na misli, ~uvstva, slu~ki,do`ivuvawa, ne{to slu{nato, pro~itano ili videno.
Pismeno izrazuvawe e iska`uvawe na misli ~uvstva, slu~ki,do`ivuvawa, ne{to slu{nato, pro~itano ili videno preku pismen pat.
Mo`eme da se iska`eme na razli~ni na~ini,no pozna~ajni iska`uvawa se:
raska`uvawe
preraska`uvawe
opi{uvawe
izvestuvawe
136
RASKA@UVAWE
Raska`uvawe e iska`uvawe na sopstveno do`ivuvawe za nekoj nastan.Koga nie ne{to sme do`iveale ili pak sme bile prisutni na nekoj nastan,toga{ velime deka stanuva zbor za raska`uvawe.
Raska`uvaweto mora da se odviva po opredelen redosled na nastanite.
Ako raska`uvame skrateno, toga{ treba da se ka`esamo najva`noto, a ona {to e pomalku va`no se izostava.
Ako raska`uvame op{irno toga{ gi ka`uvame site detali - s¢ {to seslu~ilo.
Raska`uvawe po do`ivean nastan
Raska`uvawe po sopstveno do`ivuvawe e iska`uvawe na ne{to {to ni seslu~ilo nam ili na nekoj drug, a nie sme bile prisutni na toj nastan.
Raska`i nekoj tvoj rodenden {to ti ostavil vpe~atok.
Raska`uvawe po slika ili po niza sliki
Raska`uvawe poslika ili po serija- niza sliki eiska`uvawe nasopstvenodo`ivuvawe - kakoja gleda{ tiilustracijata,slikata iliilustraciite. Priraska`uvawe nezaboravaj da gopo~ituva{redosledot nanastanite.
137
Raska`uvawe po dadeni zborovi
Raska`uvawe po dadeni zborovi e sopstveno izrazuvawe - formirawe nasostav, no so koristewe na to~no opredeleni zborovi.Na primer:Napi{i sostav upotrebuvaj}i gi slednive zborovi:semejstvo, deca, qubov, razbirawe, majka, tatko, sre}a, zaedno, pro{etka,igra i pesna.
PRERASKA@UVAWE
Preraska`uvawe e na~in na usno ili pismeno izrazuvawe.Preraska`uvawe zna~i da preraska`eme nekoj nastan, nekoja slu~ka {tomu se slu~ila na nekoj drug, sme ja ~ule od nekogo ili sme pro~itale za nea.Dodeka preraska`uvame ne ka`uvame {to mislime nie, tuku giprenesuvame nastanite po to~en redosled bez da dodavame izmisleniraboti.Mo`eme da preraska`uvame slu~ki, tekstovi, filmovi, bajki, basni ilegendi.
DEDO MI
V~era bev vo ovo{tarnikot na dedo mi. Tamu si nabrav: jabolka, kru{i,slivi, smokvi i kalinki.Dedo mi mnogu se izraduva deka po~nav da jadam ovo{je, pa zatoa mi re~e:- Jana, mnogu sum sre}en bidej}i jade{ ovo{je. Slednata godina }e nasadami zelen~uk, pa toga{ }e bidam siguren deka }e imam zdrava vnuka!-Koj saka da e zdrav - ovo{je i zelen~uk neka jade! - izvikav jas.
Ako sakam da go preraska`am tekstot, }e po~nam vaka:
DEDO MI
Eden den Jana oti{la vo ovo{tarnikot na dedo £. Tamu nabrala...
Prodol`i da raska`uva{!
138
OPI[UVAWE
Opi{uvawe e otkrivawe i pretstavuvawe na osobinite na ona {to sakameda go pretstavime. Dodeka opi{uvame koristime zborovi so koi giotkrivame: formata, goleminata, bojata, gradbata ili ne{to drugo nanekoj predmet, su{testvo ili pojava...
Za da se opi{e ma~eto treba da se ka`e ili napi{e:
- kolku e golemo- kakvo e po boja- kakva forma ima- po {to se izdvojuva
Mo`e da se opi{uvaat sliki, ilustracii, fotografii...No, mo`e da se opi{uvaat i ~uvstva.
139
Opis na slika
Opi{i {to gleda{ na ilustracijava!Opi{uvaj prvo usno, a potoa pismeno.Pred da po~ne{, stavi mu naslov na sostavot!Pi{uvaj rakopisno!
140
IZVESTUVAWE
Izvestuvawe e kratko usno ili pismeno iska`uvawe za nekoj nastan {tosme go videle, za koj sme slu{nale ili sme go do`iveale.Izvestuvaweto se odnesuva naj~esto za nekoj zna~aen nastan,kako na primer:
nekoja priredba,poseta na nekoja zna~ajna li~nost,nekoj sportski natprevar,nekoja ekolo{ka akcija,..
Za da izvestime {to se slu~uvalo na nekoj nastan, treba da ka`uvame pored kako se slu~uvale nastanite:
- za koj nastan stanuva zbor;- {to e toa {to se slu~uvalo;- koj u~estvuval vo nastanot;- kade se odvival nastanot;- koga se odr`uval nastanot;- kakov e rezultatot od nastanot;
IGRAWE ULOGI
Igraweto ulogi e vid na usno izrazuvawe {to se izveduva preku ~itawe iliaktersko pretstavuvawe na nau~en dramski tekst.
Za da se igraat pretstavi, dramskiot tekst mora da se nau~i naizust.
Pri akterskata igra se koristat mimiki na liceto i gestikulacii soteloto.
Akterskata igra mo`e da se izveduva preku razgovor na dva ili pove}elika - dijalog.
Koga se pretstavuva lik koj govori sam so sebe se izveduva monolog.
141
PISMENO IZRAZUVAWE
Site formi na usno izrazuvawe mo`at da se iska`at i pismeno.Pismeno izrazuvawe e izrazuvawe so pomo{ na pi{uvawe i ~itawe nanapi{anoto.Pismeno mo`e da se:
preraska`e;raska`e;opi{e;izvesti.
No, mo`e i da se:
prepi{e tekst od kirilica na latinica i obratno;samostojno da se pi{uva:
sostav,~estitka,pismo,razglednica,pokana,poraka.
^ESTITKA
^estitka e sve~ena poraka soposakuvawe `elbi i ~estitawe nekojsve~en, zna~aen den. Naj~esto se~estita: Nova godina, rodenden,ra|awe na novoroden~e, kr{tevawedete, novo vrabotuvawe, napreduvawevo u~eweto, rabotata i sli~no.
Za da pristigne na vistinskoto mestoza kogo e nameneta ~estitkata mora da se napi{e imeto i prezimeto, kakoi adresata na koja `ivee prima~ot.
Mila Meri!
Neka ti esre}na Novatagodinada ima{ sre}a,zdravje i qubov!
Toa ti go posakuvatvojata drugarkaMila
Do
Meri Botevaul. 125 br. 131000 Skopje
142
RAZGLEDNICA
Razglednica epozdravna porakaod nekoe poseteno mesto.
POKANA
Pokana e pi{uvan tekst so namerada se povika nekoj da prisustvuva nanekoj nastan. Takov nastan mo`e dabide:rodenden,svadba,izlo`ba,patronat na u~ili{te,u~ili{na pretstava,nekoja manifestacija,otvorawe na nekoja institucija...
Pokanata se pra}a so opredelennamenski tekst za odbele`uvaweto.
Na primer:
Mil dedo Nikola
Nie stasavme voOhrid.Gradot e mnogu ubav.Toplo te pozdravuvamod prekrasniotOhrid!Tvojot vnuk Neno
Do
NikolaNikolovul. "Ilinden#b.b.Bitola
RODENDENSKAPOKANA
Drago drugar~e _________,te pokanuvam na mojot osmirodenden vo igrotekata
"Bambi#
slavenik: Jane Delovdatum: 23. 4. 2008 godinavreme: od 17 do 19 ~asot
143
LITERATURA
Sekoj tekst treba da ima naslov i avtor.Vo tekstovi napi{ani vo sloboden red se vbrojuvaat:
raskaziteskaznitebajkitebasnite
Tekstot napi{an vo stihovi e stihotvorba - pesna.Tekstot napi{an vo dijalog po ulogi e dramski tekst.
PROZA
Tekstovite {to £ pripa|aat na prozata treba da imaat:- naslov- celosna sodr`ina;- nastanite vo sodr`inata da se logi~ki povrzani;- glavni likovi- sporedni likovi- avtor
TEKST e sekojanapi{anatvorba {to
pretstavuva celina.
PROZAtekstovinapi{ani
vo sloboden red
POEZIJAtekstovinapi{anivo stihovi
DRAMSKITEKSTtekstovinapi{anivo ulogi
144
RASKAZ
MAJ^ICA - naslov
sodr`inaDopatuvalo devoj~eto so majka si vo golemiot
grad. Majkata go dr`ela devoj~eto za raka. Voeden mig devoj~eto zdogledalo ne{to interesno.Od radost zapleskalo so racete i se izgubilo voturkanicata na plo{tadot. Toa, otkako videlodeka se izgubilo, po~nalo da pla~e.- Mamo! Mamo! Kade e majka mi?Go opkru`ile lu|e i po~nale da go pra{uvaat:- Zo{to pla~e{?- Od kade doa|a{?- Kako se izgubi?- Kako se vika{?- Kako se vika majka ti?..Devoj~eto odgovaralo na pra{awata, no koga
trebalo da go ka`e imeto na majka si, toa reklo:- Maj~ica!Lu|eto se nasmeale. Vo toj moment se
pojavila majka £ i devoj~eto se str~alo nakaj nea.V. Suhomilinskij - avtor
Likovi:Devoj~eto, majkata i lu|eto
RASKAZ e kusa tvorba vo koja se zboruva za eden moment ili nekoj nastanod `ivotot na eden lik.Vo raskazot mo`at da u~estvuvaat mal broj likovi.
145
BAJKA
VOL[EBNOTO GRN^E
Edna{ edno devoj~e po{lo vo {umata po jagodi.Tamu sretnalo edna baba. Babata mu rekla:
— Te molam, daj mi malku od jagodite!Devoj~eto se so`alilo i £ dalo jagodi na babata.Babata se zablagodarila i na odewe mu rekla:— Ti mene mi dade vkusni jagodi, a jas tebe }e ti podaram vol{ebno
grn~e.— Kakvo vol{ebno grn~e? — pra{alo devoj~eto.— Vaka: koga }e mu re~e{: edno, dve, tri - vari grn~e ti, toa samo }e
po~ne da vari vkusna, najvkusna ka{a. A koga }e mu re~e{: edno, dve, tri —dosta vari{ ti, toa }e prestane da vari.
Do{lo doma devoj~eto i vedna{ go stavilo grn~eto, gi reklo vol{eb-nite zborovi i go ostavilo da vari. Koga se svarila ka{ata, devoj~eto pakgi reklo vol{ebnite zborovi i grn~eto prestanalo da vari.
Eden den devoj~eto izleglo, a majkata ostanala doma sama. Go zelagrn~eto, gi ka`ala vol{ebnite zborovi i grn~eto po~nalo da vari ka{a. Seiznajala majkata, a grn~eto ne prestanuvalo da vari. Varelo, varelo i po~-nalo da pretekuva od grneto i da ja polni sobata. Te~elo, te~elo i izle-guvalo nadvor. Majkata zaboravila da gi ka`e vol{ebnite zborovi za daprestane da vari grn~eto. No, za sre}a, devoj~eto brzo se vratilo doma.
Bra}ata Grim
Literaturni tvorbi vo koi se zboruva za vol{ebni predmeti, pojavi ili zaizmisleni su{testva so natprirodna mo} se vikaat bajki ili skazni.
Likovi koi se sretnuvaat vo skaznite se: samovili, xinovi, xuxiwa,|avoli, ve{terki, rastenija, vol{ebni predmeti kako stap~iwa, masi~ki,lambi, grniwa...
Najpoznati tvorci na bajkite se bra}ata Grim i H. K. Andersen. Tie giimaat napi{ano najpoznatite bajki vo svetot:"Grdoto paj~e#, "Sne`ana i sedumte xuxiwa#, "Pepela{ka#, "Crvenkapa#,"Volkot i sedumte jariwa# i mnogu drugi.
146
BASNA
LAVOT I ZAJAKOT
Zabele`al lavot kako spie eden zajak i se podgotvil da go izede, novo istiot moment videl kako pominuva nekoj elen. Go ostavil zajakot ipo~nal da go goni elenot. Zajakot od vrevata se razbudil i izbegal. Kogavidel lavot deka i zajakot mu izbegal, si rekol:
— Taka i mi treba{e. Jas, o~ekuvaj}i ne{to pogolemo, go ispu{tivona {to mi be{e v raka.
Ezop
Kakva pouka izvle~e od ovaa basna?
Basni se literaturni tvorbi vo koi glavni likovi se `ivotnite. Prekuniv se prika`ani ~ove~kite osobini, a posebno ~ove~kite karakterninegativnosti kako {to se: laga, glupavost, ismejuvawe, mrzlivost,lakomost, omraza, zloba, nasilstvo... so cel ~itatelot da izvle~e nekojapouka.
Najpoznati basnopisci se: Ezop, Lafonten, I. Krilov i drugi
147
POGOVORKI I GATANKI
Pogovorkite i gatankite se kusi prozni tvorbi.
Pogovorkite se izmisleni od narodot za da iska`at nekoe mislewe zane{to ili za nekogo.
DOBROTO SO DOBRO SE VRA]A.
NA LAGATA KUSI ¥ SE NOZETE.
KOGA DVAJCA SE KARAAT, TRETIOT DOBIVA.
KOJ POSLEDEN SE SMEE, NAJSLATKO SE SMEE.
UBAVIOT ZBOR - @ELEZNA VRATA OTVORA.
KAPKA PO KAPKA, VIR STANUVA.
SO SLOGA RASTAT MALITE RABOTI, A SO NESLOGAPROPA\AAT I GOLEMITE.
Gatankite se kusi tvorbi vo koi ve{to e prikrieno vistinskoto zna~eweza ne{to ili nekogo.
Za da donese dobrini,sekoj denpozdravuvaj sekogo so_ _ _ _ _ _ _ _ .
I koga }e niknat - trajnipo prvite mle~ni~uvaj gi za podolgo da titraat,zatoa {to ne se ve~ni._ _ _ _
Vodata ~ista,racete gi mie.No, i ne{to drugo
148
POEZIJA
Poezija e tekst napi{an vo stihovi.
STIHOTVORBA - samiot zbor ja ozna~uva formata vo koja e sozdadenatvorbata - pesnata.
Pesnata mo`e da bide napi{ana vo edna, dve, tri, ~etiri ili pove}estrofi.Strofata mo`e da e napi{ana vo eden, dva, tri, ~etiri i pove}e stihovi.
BLAGODARAM
Eve dragi de~iwa stihkru{i, duwi, slivi, stihgrozje, praski, orevi, stihoskoru{i divi. stih
Sevo ova de~iwa,esenta go dari,na esenta sekojda £ blagodari.
Rajko Jov~evski
strofa- celina odpove}estihovi
rima - glasovnosovpa|awe pozvu~nost na
zborovite {to senao|aat na krajotod zborovite
149
LEKTIRA
Lektira e literaturno delo od razli~en vid:
zbirka raskazi
zbirka pesni
skazni
basni
detski romani
Tie dela se nameneti za deca od razli~ni vozrasti.Sekoja kniga ima naslov i avtor - pisatel.
Po`elno e da se zapoznaete so biografijata na pisatelot.
Za u~enici od treto oddelenie nameneti se dela so razli~ni sodr`ini, sorazli~na tema i ideja.Vo nekoi dela ima likovi koi se delat na:glavni - toa se likovi okolu koi se slu~uva dejstvoto ili nastanot;i sporedni - toa se likovi koi se spomnuvaat;
Likovite od delata treba da gi opi{uva{ so nivnite nadvore{ni ivnatre{ni karakteristiki.
Lektirata treba samostojno da se ~ita.
Dodeka ~ita{, zemi moliv~e i so nego zapi{uvaj nepoznati zborovi, a potoapobaraj od nekoj vozrasen da ti gi objasni (roditel, nastavnik...).Osven nepoznatite zborovi, zapi{uvaj ubavi re~enici, izrazi i poraki.
150
RABOTEN DEL
PISMENOIZRAZUVAWE
151
PO^ETNO^ITAWE I
PI[UVAWE
LLAATTIINNIICCAA
MEDIUMSKAKULTURA
LITERATURA
^ITANKA
MAKEDONSKIJAZIK
IZRAZUVAWEI
TVOREWE
JAZIK
152
IME I PREZIME........................................................................................
U^ILI[TE..............................................................................................
ODDELENIE..........................................................................................................
RASPORED NA
PONEDELNIK VTORNIK SREDA ^ETVRTOK PETOK SABOTA
153
]e mo`e{ da re{ava{ krstozbori, rebusi,gatanki, popolnuvalki i }e gi isprava{
namerno napravenite gre{ki.
Na ovie stranici }e mo`e{ da ve`ba{ ubavopi{uvawe, da sostavuva{ re~enici, pesni~ki,sostavi i raskazi, kako i da raska`uva{,
preraska`uva{ i odgovara{!
Obidi se ubavo da gi pi{uva{ bukvite,zborovite i re~enicite!
RABOTEN DEL
PISMENO IZRAZUVAWE
Napi{i ja kirili~nata azbuka!
154
Pe~atno:
Rakopisno:
155
A, E, J, O, M, K, ]
a, e, j, o, m, k, }
Maja, majka, mojata, ja, Koko, jama, jak,kajak, }e, oko, koj, eko, Ema, meko.
Zborovite prepi{i gi na latinica!
Od ponudenite zborovi sostavi dve re~enici:
156
Na masata ima stotina osi.
Balonot na Bobi letna.
Maja se namesti na stolot.
-Koj }e {ie kostim?
Kostim }e {ie majka * na Emilija.
Pro~itaj, pa prepi{i!
Obidi se da sostavi{ re~enici od izu~enite bukvi:
( a, e , j , o , m, k , } , t , n , i , s , { , l , b , d , p , c , ~ , r , v , u ,…)
Ukrasi ja stranicata so ubav rakopis!(a , e , j , o , m , k , } , t , n , i , s , { , l , b)
157
Od u~ebnici uredno u~i.
U~itelkata svoja ja slu{a, ja sledi.
Kako se vika sekoe takvo dete
koe vo u~ili{na klupa sedi?
. . . . . .
Prv raboten den.
Prv den vo sedmica edna.
Nabroj gi denovite vo nedelata,
}e otkrie{ vedna{.
. . . . . . . . . .
Sama baba
ku}a nosi?
. . . . . .
Obidi se da sostavi{ gatanki!
Taa mol~i, trae
{to i da se slu~i,
no umna e, znae,
site nas n> u~i.
. . . . .
158
PRO^ITAJ! JARETO I VOLKOT
Volkot podgonil edno jare koe ostanalo samo. Jareto se svrtelo imu reklo na volkot:
– Ubeden sum, mil volku, deka sum tvoe kola~e. No, za da neumram neslavno, te molam ti sviri, a jas }e igram.
Svirkata na volkot ja slu{nale ov~arskite pesovi, dotr~ale ipo~nale da go brkaat volkot.
– Taka i mi treba! [to morav da se pravam svira~ koga summesar? – si rekol volkot.
PREPI[I!
159
[to gleda{ naslikava?Napi{inekolkure~enici!
(a, e , j , o , m, k , } , t , n , i , s , { ,
l , b , d , p , c , ~ , r , v , u , g , | , z , ` , h , f…)
160
123456789
1. [to se dobiva koga }e se ise~kaat piperka, domat, kromid, pa }ese stavi maslo i sol?2. Edno godi{no vreme.3. Eden od roditelite.4. Pomalku od dve.5. Esenski plod.6. Rodnina na bratot.7. Deteto na kravata.8. Otvor vo domot za vlez.9. Se ogleduvame vo…
Napi{i pesni~kaza otkrieniotzbor!
Go otkriv zborot
POPOLNUVALKA
161
Napi{i ja celata latini~na azbuka so golemi i mali pe~atni bukvi!
162
Prepi{i, no ubavo pi{uvaj i povrzuvaj gi bukvite!
kajak, Tomo, mama, tato, oko,
Mojata majka e Ema.
Tetka Mateja mete.
Koj e jak ?
Meto e jak tatko.
163
Bo{ko
Bo{ko saka bajki.Toj sam si ~ita.
Bo{ko pee.Toj i Bobi peat pesni so Cece.
Prepi{i gi re~enicite!
164
PREPI[I LATINICA RAKOPISNO!
PTICI
[tom }e se oberat nivite,jabolkata, kru{ite i slivite,{tom }e ostanat oblacite, slamata, plevata i tricite,na dale~en pat se spremaatpticite - preselnicite.
@. Nikolovski
PLASTOVI - P + CA = _ _ _ _ _ _ _ _ _
165
NAPI[I JA LATINI^NATA AZBUKA!PI[UVAJ SO RAKOPISNI BUKVI!
166
PISMO DODEDO MRAZ
167
Opis
MOJATA ELKA
168
Raska`i kako gi pomina novogodi{nitei bo`i}nite praznici!
169
Preraska`i go raskazot"Ta`niot {turec#!
170
Raska`i{to £ podari na mama po povod 8 Mart!
171
Opis
Mojata majka
172
Sostavi pesna za proletta
173
Opis
Mojot najdobar drugar
Obidi se da go nacrta{!
174
Izve{taj od izvr{enata ekopatrola
vo va{iot u~ili{ten dvor
175
STRANICA ZA [EGI
176
UKRASI GO VELIGDENSKOTO JAJCE!
177
Kiro - Ki + zajak - jak = _ _ _ _
crevo - vo + {i{e - {e = _ _ _ _ _
jajce - jce + godina - na = _ _ _ _ _ _
Napi{i sostav za mesecot maj!
178
IMENKI
Podvle~i gi imenkite vo tekstot
"DE@URNIOT DIME#!
IMENKI ROD KAJIMENKITE
BROJ KAJIMENKITE
179
PRIDAVKI
Podvle~i gi pridavkite vo pesnata "Moeto selo# i napi{i gi!
Opi{i ja ilustracijata! Koristi pridavki!
180
GLAGOLI
Podvle~i gi glagolite vo tekstot
"Drvoto i pticite# i napi{i gi !
glas - s + golijat - jat = _ _ _ _ _ _ _
181
Preraska`uvawe -
Mojot omilen crtan film
Ververi~kaPOPRAVI:(koristi boi~ka)
. . . ? ! ! ! : : , , edna ververi~ka skokala od granka na granka taa padnala tokmu
pred zaspaniot volk toj skoknal i posakal da ja lapneververi~kata po~nala da go moli
- volku pu{ti me-dobro }e te pu{tam no ka`i mi zo{to ste tolku veseli- pu{ti me da se ka~am na drvoto i ottamu }e ti ka`am
volkot ja pu{til a taa mu rekla- nie sme veseli bidej}i nikomu ne mu mislime lo{o a tebe ti e
zdodevno za{to si lo{ i site begaat od tebe
Oboj!
Sekoga{ sveti,oblakot go goninikoga{ ne se luticeliot svet go greeeve i sega ti se smee!
182
S O D R @ I N A
PO^ETNO ^ITAWE I PI[UVAWE (LATINICA)
AZBUKA 4MAKEDONSKA LATINICA PE^ATNI 5LATINICA M T 6LATINICA N I 7LATINICA S [ 8LATINICA L B 9LATINICA D P 10LATINICA C ^ 11LATINICA R 12LATINICA V U 13LATINICA G \ 14LATINICA Z @ 15LATINICA H F 16LATINICA Q W 17LATINICA Y X 18LATINICA-RAKOPISNI BUKVI 19LATINICA M T 20LATINICA P 21LATINICA S [ 22KONTROLNA ZADA^A 23LATINICA B 24LATINICA C ^ 25LATINICA R I 26LATINICA N L 27LATINICA D U 28LATINICA G \ 29LATINICA F V 30LATINICA H 31LATINICA Z @ 32LATINICA Y X 33LATINICA Q W 34
^ITANKAKARANICA 36MAKEDONIJA 37MOJATA TATKOVINA 37NAJUBAVIOT GRAD 38ESENSKA PESNA 39NAJUBAVATA KNIGA 40DOMA[NA ZADA^A 41PORANO I SEGA 42PRAZNIK 43
KRAJ PATOT 44POLNO]EN RAZGOVOR 45TRITE ME^IWA 46SAMOTNIOT [TRK 47LIPA 48NA 11 OKTOMVRI 49IGRA 50LA@LIVOTO DETE 51KUCETO I VOLKOT 51BLAGODARAM, BLAGODARAM 52HRABRIOT PETRE 53OD ^KOR^E DO ^EKOR^E 54PO@ARNA 54PESNA ZA SOOBRA]AJNITE ZNACI 55SEMAFOR 56GOVORNA VE@BA 57VNIMAVAJ 57AVTOBUSOT VO GOLEMIOT GRAD 58@IVKO XIVKO 59VREDNI DECA ^ISTI DVOROVI 60PILATA I SEKIRATA 61STARIOT JAVOR 62ZIMSKI PRAZNUVAWAIDE ZIMA 63RASKA@UVAWE PO SLIKA 64DVE ELKI 65NOVOGODI[NA ELKA 66GOSTIN 68BELA PRIKAZNA 69KOJ E TOJ 69ZIMA 70SNE@NO ORO 71SNEG 72TA@NIOT [TUREC 73^OVEKOT U^I DODEKA E @IV 74LAV I GLU[EC 75TROJCA LOVXII 76DRUGARSTVO 77DVAJCA DRUGARI 78ZAGUBENOTO PRIJATELSTVO 79PROLETNI PRAZNUVAWAPROLETEN POVIK 78RAZVIGOREC 79CVET 79BI SAKAL 82KOJ E NAJDOBAR 82MAJ^INITE DLANKI 83
PESNA ZA MAMA 83MOITE ZUMBULI 84GODI[NITE VREMIWA 85PROLET 86MOETO SELO 87MUZIKATA NA POTOKOT 88ZARADI KAVGATA 89RABOTNA AKCIJA 90VELIGDEN 91ZANAETI 92DRVOTO I PTICITE 93PRVI MAJ 94KAKO ODAM V TEATAR 95RAZGOVOR SO INTERPUNKCISKI ZNACI 96BRZOZBORKI 97TELEVIZOROT E VINOVNIK 98LELEKTIRA 99I KOGA GUBI[ I KOGA DOBIVA[ 100DE@URNIOT DIME 101PRVOAPRILSKI VESTI 102LISICATA I GROZJETO 103LISICA I [TRK 103SAKAM DA BIDAM 104LETOTO SI DOJDENASMEVKA 105SONCE 105@ELBATA NA SITE DECA 106SMOGOT POSTRA[EN OD SMOKOT 107NA IZLET 108EKOLO[KA HIMNA 108EZERSKA UBAVINA 109GOVORNA VE@BA 110LETO 111VO JUNI 111
JAZIKRE^ENICI 112REDOT NA ZBOROVITE VO RE^ENICATA 113RASKAZNARE^ENICA 113PRA[ALNA RE^ENICA 114IZVI^NA RE^ENICA 114POTVRDNA I ODRE^NA RE^ENICA 115ZBOROVI VO RE^EVICA 115ZBOR 116SLOG 116GLAS 117IMENKI 118
OP[TI IMENKI 118SOPSTVENI IMENKI 119ROD KAJ IMENKITE 120BROJ KAJ IMENKITE 121PRIDAVKI 122BROEVI 123GLAGOLI 124GOLEMA BUKVA 125INTERPUNKCISKI ZNACI 126MEDIUMSKA KULTURAMEDIUM 127TELEVIZISKI EMISII 128RADIOEMISII 129FILM 130CRTAN FILM 131TEATAR 132KUKLENA PRETSTAVA 132TEATARSKAPRETSTAVA 132PE^AT 133GRADSKA BIBLIOTEKA 134INTERNET 134USNO I PISMENO IZRAZUVAWEUSNO IZRAZUVAWE 135RASKA@UVAWE 136RASKA@UVAWE NA DO@IVEAN NASTAN 136RASKA@UVAWE PO SLIKI 136RASKA@UVAWE PO DADENI ZBOROVI 137PRERASKA@UVAWE 137OPI[UVAWE 138OPIS NA SLIKA 139IZVESTUVAWE 140IGRAWE ULOGI 140PISMENO IZRAZUVAWE 141^ESTITKA 141RAZGLEDNICA 142POKANA 142LITERATURNI TEKSTOVITEKST 143PROZA 143RASKAZ 144BAJKA 145BASNA 146POGOVORKI I GATANKI 147POEZIJA 148LEKTIRA 149
RABOTEN DEL PISMENO IZRAZUVAWE 150-182
Akcionersko dru{tvo za izdavawe u~ebnici i nastavni sredstva PROSVETNO DELO - Skopje, ul. Dimitrija ^upovski br. 15
Za izdava~otm-r Pavle PETROV
*d-r Mito SPASEVSKI, Lidija GRKOVA, Biljana LAL^EVSKA - SERAFIMOVSKA
MAKEDONSKI JAZIKza TRETO oddelenie
za devetgodi{no osnovno obrazovanie
*Glaven urednik
m-r Eli MAKAZLIEVA
*Lektor
Denis TESTORIDES
*KorekturaAvtorite
*Tehni~ki urednik
Mihajlo MAKAZLIEV
*Kompjuterska obrabotkaDimitar BO@IKOV
Rakopisot e predaden vo pe~at vo mart 2009 godina. Pe~ateweto e zavr{eno vomart 2009 godina. Obem 187 stranici. Format 20,5h27,5cm. Knigata e otpe~atena vo
pe~atnica „Napredok“ - Tetovo
CIP - Katalogizacija vo publikacijaNacionalna i univerzitetska biblioteka “Sv. Kliment Ohridski”, Skopje
373.3.016:811.163.3(075.2)
Makedonski jazik : za treto oddelenie za devetgodi{no osnovnoobrazovanie / Mito Spasevski, Lidija Grkova, Biljana Lal~evska-Serafimovska. - Skopje : Prosvetno delo, 2008 - 180 str. : ilustr. vo boja ; 30 cm
ISBN 978-9989-0-0602-91. Grkova, Lidija [avtor] 2. Lal~evska-Serafimovska, Biljana [avtor]
COBISS.MK-ID 73477898