پرورش بر ارزش افزوده بخش صنعتهای آموزش و هزینهتأثیر

*دکتر کیومرث شهبازی

**دکتر محمد حسنی

***نسیم شهبازی

چکیده

با تحصیالت دیپلم و زیر يدر ایران افراد را ن بخش صنعت% شاغال87با توجه به اینکه مؤثر در یاند نقشتودهند، لذا ارتقاي کیفیت سطوح پایین آموزشی میدیپلم تشکیل می

هاي آموزش و با وجود اینکه تاکنون تأثیر هزینهرشد ارزش افزوده بخش صنعت ایفا کند. هاي متفاوتی مورد بررسی قرار گرفته اما تا به حال پرورش بر رشد اقتصادي از جنبه

در رشد ارزش افزوده آموزش و پرورش هاي جاري و عمرانی هزینهتوجهی خاص به تأثیر آموزش و وزارت هايهزینهبررسی رابطة میان هدف این تحقیق عت نشده است.بخش صن

-8377دوره زمانی ساالنه هاي داده بهره گیري ازبا پرورش و ارزش افزوده بخش صنعت نتایج حاصله ( است. ARDLهاي گسترده )روش خود توضیح با وقفهکاربرد و 8387

مدت و حاکی از این است که در کوتاهکند و د میبلندمدت میان متغیرها را تأیی وجود رابطههاي عمرانی آموزش و پرورش بر ارزش هاي جاري، هزینهبلندمدت، به خالف هزینه

افزوده بخش صنعت تأثیر مثبت و معنادار دارد. در بلندمدت، موجودي سرمایه فیزیکی ثبت بیشتري دارد و بخش صنعت در مقایسه با سایر متغیرها بر ارزش افزوده صنعت تأثیر م

هاي بعدي هاي عمرانی آموزش و پرورش به ترتیب در رتبهمخارج آموزش عالی و هزینههاي عمرانی آموزش و کشش ارزش افزوده بخش صنعت نسبت به هزینهقرار دارند.

ارزش افزوده ،هاي عمرانیدرصد افزایش هزینه 8این است که بیانگربوده و 88/0پرورش عمرانی براساس نتایج، افزایش بودجه درصد افزایش خواهد داد. 88/0بخش صنعت را

صنعت خواهد شد.بخش آموزش و پرورش منجر به رشد ارزش افزوده

، هاي عمرانیهزینه ،هاي جاريهزینهارزش افزوده بخش صنعت، پرورش، و آموزش: هاکلید واژه

سرمایه انسانیهاي آموزش عالی، هزینه_________________________________________________

01/5/11تاريخ پذيرش: 6/01/10تاريخ دريافت: k.shahbazi@urmia.ac.ir استادیار دانشکده اقتصاد و مدیریت دانشگاه ارومیه *

m.hassani@urmia.ac.ir و علوم انسانی دانشگاه ارومیه دانشیار دانشکده ادبیات ** nasim.shahbazi90@yahoo.com دانشگاه ارومیه کارشناس ارشد اقتصاد ***

Dow

nloa

ded

from

qjo

e.ir

at 2

3:41

+03

30 o

n S

atur

day

Dec

embe

r 5t

h 20

20

001فصلنامه تعلیم و تربیت شماره

041

مقدمه

، تغییرات کیفی در نیروي کار به صورت مهارتها و تخصصهاي ناشی از 8580 از دهه پس

گذاریهاي آموزشی مطرح، و به تدریج مفهوم سرمایه انسانی در تحلیلهاي اقتصادي از اهمیت سرمایه

سرمایه انسانی ترین ارکان (. یکی از مهم8378چیلر، ومضراي برخوردار شد )تاري و ارشایسته

شود، زمانی است که آموزش صحبت می از طریقآموزش است. هنگامی که از ایجاد سرمایه انسانی

گذاریهاي مالی )چه به صورت مخارج تحصیلی و چه به صورت فداکاري و هزینه فرصت سرمایه

د آورد تا تغییرات و تحوالتی در افکار و افعال فرد به وجواست از دست رفته( صورت پذیرفته

که گذاري ملی است و هر کشورسرمایه (. امروزه آموزش و پرورش جوانان نوعی8378)عمادزاده،

اقتصادي و اجتماعی بیشتري در در این راه تالش بیشتري متحمل شود، بی شک از رشد و توسعه

آخر هآینده برخوردار خواهد شد. توجه بیشتر مردم و دولتهاي کشورهاي در حال توسعه در سه ده

هاي عمومی آموزش و پرورش از توان در سهم هزینهگذاري روي انسان را میقرن بیستم به سرمایه

ها به دو دسته هزینه هاي دولت مشاهده کرد. این هزینهو سهم آن از کل هزینه 8تولید ناخالص ملی

-جاري( تقسیم می هايهزینه منابع نیروي انسانی )هزینه هاي عمرانی( واي )هزینهمنابع سرمایه

شناسایی میزان تأثیر هر کدام از آنها بر ارزش افزوده بخش صنعت حائز اهمیت است. ووند ش

توجه به ،بنابراین .شودمیزان درآمد ملی آن جامعه ارزیابی می از رويرشد اقتصادي هر جامعه

. یکی از داردبسیار اهمیت افزایش رشد درآمد ملی شود، در ادبیات اقتصادي سببعواملی که

اي در تولید ملی دارد، بخش صنعت است. نقش قابل توجه ترین بخشهایی که سهم عمدهمهم

صنعت در پیشرفت اقتصادي کشورها امري بسیار بدیهی است که ریشه در ماهیت این بخش دارد.

بخش صنعت این ظرفیت را دارد که نسبت به سایر بخشهاي اقتصادي ارزش افزوده بیشتري را با

مهم است: اوالً، تولیدات ویژگینماید. صنعت ایران داراي دو مقدار مشخصی از عوامل تولید ایجاد

ن بخش صنعت در ایران را افراد شاغال ٪87بر؛ ثانیاً، صنعتی ایران به نسبت کاربر هستند تا سرمایه

ییر در سرمایه . بنابراین، تغ2دهند)داراي تحصیالت دیپلم و زیر دیپلم( تشکیل می غیر متخصص

انسانی نیروي کار غیرمتخصص، نسبت به نیروي کار متخصص تأثیر بیشتري در ایجاد ارزش افزوده

که در باال مطرح ویژگیهاییبا توجه به (.8378 بخش صنعت خواهد داشت )عمادزاده و بکتاش،

1. Gross National Product (GNP)

هاي مرکز آمار ایرانبراساس داده. 2

Dow

nloa

ded

from

qjo

e.ir

at 2

3:41

+03

30 o

n S

atur

day

Dec

embe

r 5t

h 20

20

...هاي آموزش و پرورش بر ارزش تأثیر هزينه

041

یروي کار تربیت نسبت باالیی از ن که وظیفهدر حکم سازمانی شد، در ایران آموزش و پرورش

در رشد ارزش افزوده صنعت ایفا کند. ترمؤثر یتواند نقشدار است، میبخش صنعت را عهده

بخش مهمی از سرمایه انسانی همواره مورد توجه محققان، سیاستگذاران و منزلةآموزش به

اي از بودجه خود را به اقتصاددانان بوده است. در سراسر جهان دولتها همواره قسمت عمده

گذاري بیشتر در زمینه آموزش و دهند، اما اینکه سرمایهگذاري در این زمینه اختصاص مییهسرما

آورد یا خیر، هنوز هم بحث برانگیز است! از تر را فراهم میپرورش موجبات رشد اقتصادي سریع

هاي هاي آموزش و پرورش بر رشد اقتصادي از جنبهتاکنون تأثیر هزینهاینکه سویی هم با وجود

خاص به تأثیر آن در رشد ارزش افزوده یمتفاوتی مورد بررسی قرار گرفته اما تا به حال توجه

هاي آموزش و بررسی تأثیر هزینه مطالعهاین دادن هدف از انجام بخش صنعت نشده است. لذا،

هاي پژوهش این است که آیا هزینهاصلی پرسش. استپرورش بر ارزش افزوده بخش صنعت

د یا خیر؟ ند بر ارزش افزوده بخش صنعت تأثیر بگذارنتوانآموزش و پرورش می نیجاري و عمرا

ها تأثیر بیشتري بر ارزش افزوده صنعت خواهند داشت؟و اینکه کدام دسته از این هزینه

و پیشینه پژوهش ي برمرور نخست،بخش تنظیم شده است. بخش چهارپژوهش حاضر در

به سوممدل و روش تحقیق پرداخته است. بخش صریحتبه دوم. بخش استمطالعات تجربی

و گیرينتیجه چهارم بخشو تجزیه و تحلیل نتایج اختصاص یافته است، و در نهایت بحث

.را ارائه کرده است پیشنهادات

و مطالعات تجربی پیشینه پژوهش. 1

با توجه به . تأثیر مخارج آموزشی بر رشد اقتصادي یکی از مسائل مهم در ادبیات اقتصادي است

و به پیشرفت فنی درونزا می بخشدنظریه رشد درونزا مخارج آموزشی سرمایه انسانی را بهبود

تأثیر سرمایه زمینهادبیات نظري فراوانی در .کندبنابراین رشد اقتصادي را تسریع می ،شودمنتهی می

(، اوزاوا 8598به بیکر )توان انسانی بر رشد اقتصادي وجود دارد که از جمله مطالعات اولیه می

( 8552( و منکیو، رومر و ویل )8550، رومر )(8577لوکاس )(، 8599(، نلسون و فلپس )8598)

در . در ادبیات نظري غالباً دو رویکرد(2008، 8سیدشالگ-)به نقل از مورفی و ترستارو اشاره کرد

عامل اول سرمایه انسانی رویکردطبق .دارد وجود زمینه تأثیر سرمایه انسانی بر رشد اقتصادي

دهد.وري را افزایش میبا تأثیر بر پیشرفت فنی بهره است کهکننده اساسی در پیشرفت فنی تعیین

گذاري در تواند با سرمایهاست که میتولید اولیه سرمایه انسانی یکی از عوامل ، رویکرد دوم طبق

1. Murphy & Traistaru - Siedschlag

Dow

nloa

ded

from

qjo

e.ir

at 2

3:41

+03

30 o

n S

atur

day

Dec

embe

r 5t

h 20

20

001فصلنامه تعلیم و تربیت شماره

044

، سیدشالگ-)مورفی و ترستارو وري و رشد اقتصادي منجر شودآموزش انباشت و به رشد بهره

معیار کیفیت منزلة( از مخارج آموزشی به 8558) 2ریمو .(2002، 8یارمسک؛ پودرسا و 2008

و اندازه کالس، کیفیت استاد مانندعوامل گوناگون که کندیم و بیان بهره می گیردآموزش

خارج صرف شده بابت دهند. لذا ریمو متجهیزات آموزشی، کیفیت آموزش را تحت تأثیر قرار می

ده رکآموزش را به عنوان شاخص سرمایه انسانی در نظر گرفته و اثر آن را بر رشد اقتصادي بررسی

یند آموزشی بایستی نه تنها اازي فرلسهرگونه تالش در جهت مد (8557) 3ستااز نظر کو است.

بایستی بلکهنظر بگیرد، هاي آنها را در آموزان و خانوادهویژگیهاي ایستاي مدارس، معلمان، دانش

( در یک 8555) 8پریچت و فیلمرمستمر عوامل تولید آموزشی را نیز در مدل لحاظ کند. دکاربر

اند که کاربرد عوامل تولید بایستی طوري انتخاب شود سازي تخصیص مخارج نشان دادهمدل بهینه

نویسندگان بر ابر شود.امل تولید با هم بروع آخرین واحد پولی خرج شده رويکه تولید نهایی

مخارج اند که در آن ارائه کرده تابع تولید آموزش مدل یک هاي تخصیص مخارجمبناي نظریه

کتابهاي و ها )دستمزد معلمان، اندازه کالسها، ساختمانها، تجهیزات آموزشیصرف شده بابت نهاده

یک بودجه تخصیص برايپریچت و فیلمر .کننددر تخصیص منابع ایفا میدرسی( نقش مهمی

اند:و حداکثرسازي تولید آموزش مسئله زیر را در نظر گرفتهها نهاده میان ثابت

بردار که با عناصر استهاي آموزشی تابعی از نهاده است وتولید آموزش که در آن

-پیش ،به روش فوقها نهادهتخصیص فرض است. قیمت هر کدام از آنها و شوندنشان داده می

با توجه به کند.ایجاد می یابع تولید آموزشوبرآورد ت حاصل از نتایج موردقوي در بسیاربینیهاي

ها( بایستی طوري تخصیص پیدا کنند که تولید نهادهیا ، مخارج آموزشی )سازيبهینهمسئله این

،غیر این صورتدر ها برابر باشد.کلیه نهاده میانها یی هر واحد پولی صرف شده بابت نهادهنها

(. 8558عوامل تولید آموزش ناکارا خواهد بود )بانک جهانی، میانمخارج دولت تخصیص

اند که فرد ( در یک مدل اثباتی تخصیص مخارج جدید فرض کرده8555پریچت و فیلمر )

و میانگین وزنی تولید گیردمیهاي آموزشی بودجه ثابتی را در نظر تخصیص دهنده نهاده

کند. در این مدل تابع تولید آموزش نه تنها را حداکثر می ، و مطلوبیت معلم، آموزش،

1. Podrecca & Carmeci 2. Raymo 3. Coates 4. Pritchett & Filmer

Dow

nloa

ded

from

qjo

e.ir

at 2

3:41

+03

30 o

n S

atur

day

Dec

embe

r 5t

h 20

20

...هاي آموزش و پرورش بر ارزش تأثیر هزينه

045

ترین راهساده. هستمطلوبیت معلم نیز ساختار تابع بلکه تابعی از است،یند آموزش اتابعی از فر

مطلوبیت حاصل از مخارج فرموله کردن مطلب فوق تفکیک مطلوبیت معلم به دو جزء است:

تابع مطلوبیت کل معلم هاي آموزشی و مطلوبیت حاصل از تولید آموزشی بیشتر. مستقیم روي نهاده

به صورت زیر است:

دوستی پارامتر نوع و هاوزن نهاده ها، مطلوبیت مستقیم حاصل از نهاده که در آن

ها به صورت زیر است:در این رویکرد مسئله تخصیص بهینه هزینه است.

تخصیص بارةبینیهاي متفاوتی درپیش است، امادر حالی که این مدل فرم تعمیم یافته مدل قبلی

. 8ها برابر نخواهد بودشده روي نهاده خرج واحد پولیاین مدل، تولید نهایی هر مخارج دارد. در

ي آموزشیهاکننده نهادهت: با توجه به اینکه انتخاباس بدین صورتدرک شهودي این مطلب

هاي مورد مند است، این کار به صرف هزینه بیشتر روي نهادههعالق انمستقیماً به مطلوبیت معلم

تولید به نهایی، این استفاده بیشتر تولیدمنجر خواهد شد و با توجه به نزولی بودن اننظر معلم

هایی نهادهعکس، هبهر واحد پولی اضافی صرف شده براي آن نهاده منجر خواهد شد. کمترنهایی

ضافی خرج شده شوند، به ازاي هر واحد پولی اکه مستقیماً در تابع مطلوبیت معلمان وارد نمی

سازي اول کمتر تولید نهایی باالتري خواهند داشت، زیرا مقدار استفاده از آنها نسبت به مدل بهینه

ها که مستقیماً براي معلمان با ارزش است خواهد بود. در این مدل، تولید نهایی هر دالر از نهاده

به طور هایی خواهد بود که هادهتر از تولید نهایی هر دالر از ن)براي مثال، حقوق معلمان( کوچک

-غیرمستقیم براي معلمان با ارزش هستند )براي مثال امکانات فیزیکی بهتر، کالسهاي بزرگ، دانش

هر واحد پولی صرف ،نتیجه درتر و ...(. آموزان کمتر در هر کالس، تجهیزات آموزشی پیشرفته

داشته باشد. درپیفاوتی را تواند تولید نهایی متهاي مختلف آموزشی میشده روي نهاده

خدمات آموزشی ةئادولت شامل مخارجی است که بدون آن ارآموزشی هاي هزینهبه طور کلی،

ايمنابع سرمایه هزینه ،بخش اول :دنشوبه دو بخش تقسیم می هااین هزینه .نیستمیسر ممکن و

و آالت، تأسیساتماشینزمین، ساختمان، اجاره یا هاي عمرانی( است که شامل خرید)هزینه

ها در این مدل و بررسی شرایط مرتبه اول جهت رسیدن به این نتیجه به پریچت و براي مطالعه بیشتر در زمینه دلیل برابر نشدن تولید نهایی نهاده .8

( مراجعه کنید.8558فیلمر )

Dow

nloa

ded

from

qjo

e.ir

at 2

3:41

+03

30 o

n S

atur

day

Dec

embe

r 5t

h 20

20

001فصلنامه تعلیم و تربیت شماره

046

هاي جاري( است که هزینه )هزینه هاي منابع انسانی. بخش دوم، هزینهاستتجهیزات آموزشی

را در بر استخدام معلمان، دبیران، استادان حق التدریس، افراد مورد نیاز براي نگهبانی، نظافت و..

تر و تقسیم کلی صورتبه ( 8555پریچت و فیلمر )با تعمیم مدل (.8378 ،)عماد زاده گیردمی

نمودارسازي تولید آموزشی در مسئله بهینه منابع انسانیو ايمنابع سرمایهبه دو گروه هانهاده

بیانگر محدودیت Bو Aدر ربع اول نمودار، خط واصل نقاط نشان داده شده است. 8 شماره

هاي جاري. منحنی هزینه اي بههاي سرمایهبودجه است که شیب آن عبارت است از نسبت هزینه

اي و منابع انسانی نشان منحنی تولید یکسان آموزش را به ازاي ترکیبات مختلف منابع سرمایه

واحد آخرینکه در آن تولید نهایی نقطه بهینه تولید آموزش است Bنقطه طبق مدل اول، دهد.می

با افزودن تابع مطلوبیت معلم به . برابر است اي و انسانی با همپولی صرف شده روي منابع سرمایه

از شیب منحنی تولید یکسان قبلی بیشتر خواهد شد ،، شیب تابع هدف جدید ،اهداف انتخابگر

هاي منابع انسانی بیشتر از هزینهکه بیانگر این است که در تعادل جدید به ازاي یک بودجه معین

باالي مخارج روي منابع انسانی تولید نهایی هر واحد پولی هاي جاري خواهد شد. سطح هزینه

صرف شده روي منابع انسانی را کاهش و تولید نهایی هر واحد پولی صرف شده روي منابع

-ترکیب بهینه هزینهدهد. لذا با افزودن تابع مطلوبیت معلم بر تابع هدف، اي را افزایش میسرمایه

سهم نسبتاً کاهش و از بودجه آموزشی ايهاي سرمایهینههزیابد و سهم هاي آموزشی تغییر می

بنابراین تولید نهایی آخرین واحد پولی صرف شده روي ،یابدهاي جاري نسبتاً افزایش میهزینه

این شود. اي میاي بیشتر از تولید نهایی هر واحد پولی صرف شده روي منابع سرمایهمنابع سرمایه

،نتیجهدر شود.نشان داده می 8 شماره در ربع سوم نمودار درجه 88مطلب با کاهش شیب خط

و متفاوت بر تولید نهایی آموزش يد تأثیرنتوانمیمخارج جاري و عمرانی آموزش و پرورش

د.نداشته باش 8رشد اقتصادي یا ارزش افزوده صنعت در نتیجه کیفیت آموزش و

با توجه به اینکه ارزش افزوده بخش صنعت جزئی از تولید ناخالص داخلی یا ملی است. .8

Dow

nloa

ded

from

qjo

e.ir

at 2

3:41

+03

30 o

n S

atur

day

Dec

embe

r 5t

h 20

20

...هاي آموزش و پرورش بر ارزش تأثیر هزينه

041

تولید آموزشسازي مدلهاي بهینه. 0 شماره نمودار (8555پریچت و فیلمر )منبع:

بسیاري انجام شده تجربی کنون مطالعات انسانی بر رشد اقتصادي تا رمایهدر زمینه تأثیر س

ارزش افزوده بخش صنعت دارد، مطالعه چندانی راست، ولی در زمینه تأثیري که سرمایه انسانی ب

ترین جزء رشد اقتصادي مهم منزلةه صنعت به ارزش افزود با توجه به اینکه رشد ،وجود ندارد. اما

به ی مؤثر در این زمینه باشد که در ادامه یتواند راهنمامطالعات میاین شود، بیان کردن می محسوب

.طور مختصر به چند مورد اشاره خواهیم کرد

خود به بررسی رابطه علیت گرنجري میان رشد اقتصادي ( در مقاله8387زراء نژاد و انصاري )

8383_8373اند که طی سالهاي و به این نتیجه رسیده هاي آموزش عالی در ایران پرداختهو هزینه

اي( در مقاله8372هیچ یک از متغیرهاي نام برده علیت گرنجري دیگري نیست. نیلی و نفیسی )

میزان به معنی -چگونگی تأثیر سرمایه انسانی بر رشد اقتصادي را با در نظر گرفتن توزیع آموزش

دست آمده نشان هاند. نتایج ببراي ایران بررسی کرده -شاغالن میانندگی سالهاي تحصیل در کپرا

لذا .کندرشد اقتصادي کاهش پیدا می ،دهد که با افزایش پراکندگی سالهاي تحصیل شاغالنمی

منجر ،تمرکز بر ارتقاي سطح تحصیلی شاغالن در سطوح ابتدایی و راهنمایی به جاي آموزش عالی

دولت تأثیر مخارج بررسی به ايمطالعه( در 8378پور فرج )به افزایش رشد اقتصادي خواهد شد.

آموزش هاي هزینه رشد، نسبت حسابداري مدل کارگیريبه با وي پرداخته است. اقتصادي رشد بر

هايقفهو با بازگشت خود با الگوي رشد، بر مؤثر متغیرهاي سایر کنار در را تولید به پژوهش و

غیر )به دولت جاري مخارج که دهدمی نشان حاصله نتایج. است کرده بررسی 8(ARDLتوزیعی )

1. Autoregressive Distributed Lag

Dow

nloa

ded

from

qjo

e.ir

at 2

3:41

+03

30 o

n S

atur

day

Dec

embe

r 5t

h 20

20

001فصلنامه تعلیم و تربیت شماره

041

اثر رشد بر عمرانی مخارج دارد، اما منفی اثر رشد اقتصادي بر و پژوهشی( آموزشی مخارج از

ياحرفه و فنی و عمومی آموزش هايهزینه و پژوهشی و آموزشی هايچنین هزینههم دارد؛ مثبت

اثر آموزش بر به بررسی اي ( در مقاله8378عمادزاده و بکتاش ) مثبت دارند. اثر بر رشد دولت

است که یج حاکی از اینانت. اندپرداختهارزش افزوده بخش صنعت با تأکید بر آموزش عالی

بري کمتري همچنین تولیدات صنعتی در ایران سرمایه ،آموزش بر تولید و رشد صنعتی مؤثر است

اي تحت عنوان نقش سرمایه ( در مطالعه8377) شفر و همکارانسلیمیرند و بیشتر کاربر هستند. دا

اند که متغیرهاي متناسب با سرمایه انسانی در تولید صنایع استان خراسان شمالی به این نتیجه رسیده

شو همکاران دار بر ارزش ستانده صنایع استان مذکور دارند. شاهنوشیامثبت و معن يانسانی تأثیر

وري نیروي کار در بخش اي را بر بهرههاي آموزش فنی و حرفهاي تأثیر بودجه( در مطالعه8375)

هاي آموزش فنی و هـتأثیر مثبت بودجاند که نتایج حاکی از بررسی نموده صنعت خراسان بزرگ

.استت ـوري نیروي کار در بخش صنعاي بر بهرهحرفه

توان به موارد زیر ارج از کشور در این زمینه انجام شده است میاز جمله مطالعاتی که در خ

:کرداشاره

پردازد. این نظریه ادعا ( می8558) و فیلمر تچاش به باز بینی نظریه پری( در مقاله8555) 8تمپل

این دلیلتمپل .کند که افزایش در شاخصهاي آموزشی تأثیر کمی در توسعه اقتصادي داردمی

داند. کیفیت پایین آموزش و تقاضاي کم نیروي کار می ٬نوع محیطهاي آموزشی تأثیرات کم را

انسانی بر ثیر سرمایهأیک تجدید نظر در ت"اي تحت عنوان ( در مقاله2008) 2ویلسون و بریسکو

. افزایش سطوح مختلف آموزشی در جامعه سبب 8کنند: به نکات زیر اشاره می "رشد اقتصادي

وجود آمدن هب سبب. آموزش عالوه بر عواید شخصی 2 ؛شودنیروي کار می وري کلافزایش بهره

اي رشد اقتصادي رابطه باانسانی سرمایه میان . رابطه3 ؛شودعواید عمومی براي کل جامعه می

به دوره زمانی ششهاي از داده بهره گیريبا اي( در مقاله2080) 3شیندو. دار استامثبت و معن

هاي آموزش و پرورش( و پرورش )هزینه ارانه اعطایی دولت به بخش آموزش وبررسی تأثیر ی

دهد که در مناطقی که کشور چین پرداخته است. نتایج نشان می گوناگونرشد اقتصادي در مناطق

افراد هاي آموزش و پرورش بر عهدهگیرد نسبت به مناطقی که هزینهبه آنها یارانه بیشتري تعلق می

( تأثیر مخارج آموزشی 8558) 8مارتین-بارو و ساالیی .است صادي مداوم و بیشتراست، رشد اقت 1. Tample 2. Wilson & Briscoe 3. Shindo

4. Baroo & Sala-i-Martin

Dow

nloa

ded

from

qjo

e.ir

at 2

3:41

+03

30 o

n S

atur

day

Dec

embe

r 5t

h 20

20

...هاي آموزش و پرورش بر ارزش تأثیر هزينه

041

تأثیر اند که این مخارج بر رشد اقتصاديدولت بر رشد اقتصادي را برررسی کرده و نتیجه گرفته

-روش علیت گرنجري خطی و غیر خطی و داده به کارگیريبا (2088) 8چاندرا دارند. زیادبسیار

مخارج آموزشی دولت و رشد اقتصادي میانکشور هند به بررسی رابطه 8589ـ2005 دوره هاي

وقفههاي که رشد اقتصادي بدون در نظر گرفتن دوره هستندها حاکی از آن یافته .پرداخته است

گذاري در آموزش بعد از چند دوره هاي آموزشی است، اما سرمایهزمانی علیت گرنجري هزینه

با آزمون همجمعی جوهانسن (2088) 2ست. بابالوالا ري رشد اقتصاديتأخیر زمانی علیت گرنج

خطی ةکه رابط دهدمینتایج نشان ه است.آموزش و رشد اقتصادي پرداخت میانبه بررسی ارتباط

( اثر مخارج آموزشی را بر 2088) 3شت و همکاراناریاس این دو متغیر وجود دارد. میانبلندمدتی

که مخارج آموزشی در بلندمدت اند و به این نتیجه رسیدهن بررسی نموده رشد اقتصادي در پاکستا

دار بر رشد اقتصادي داشته است.امثبت و معن يثیرأت

مدل و روش تحقیق تصریح .2

شده، انجام تولید توابع در انسانی سرمایه متغیر درج زمینه در که یپژوهشهای گرفتن نظر در با

روان و آن تابعی فرم بودن مناسب سبب به کهاست داگالس کاب عتاب براساس ما پیشنهادي الگوي

اقتصادي شرایط با سازگاري و مطابقت نظر از تابع بهترین آن متغیرهاي درونی روابط بودن

براي اولر قضیه از استفاده با توانمی بودن، همگن دلیل به ،ی همسوی از است. شده داده تشخیص

آن، یافتة تعمیم فرم وسیلة به و کرد استفاده سادگی به تابع این از دتولی عوامل میان تولید توزیع

بررسی تفکیک به را یک هر و کرد تقسیم جاري و عمرانی هايهزینه بخش دو به را هاهزینه عامل

سهم مخارج ( 8558) سوي ریمو چارچوب این تابع و با به کارگیري الگوي ارائه شده ازدر . کرد

.شودمیش و پرورش در ارزش افزوده صنعت برآورد جاري و عمرانی آموز

بـه (2088) شریاسات و همکاران( و 8558با پیروي از ریمو )مدل به کار رفته در این پژوهش

صورت زیر است:

سرمایه اشتغال؛ سرمایه فیزیکی؛ اقعی؛بیانگر تولید ناخالص داخلی و که در آن،

.هستندپارامترهاي مدل جهت برآورد و ، . استپارامتر فناوري Aانسانی و

عدادو ت (تواند به صورت حاصل ضرب سطح متوسط آموزش هر کارگر )سرمایه انسانی می

1. Chandra 2. Babalola 3. Riasat et al.

Dow

nloa

ded

from

qjo

e.ir

at 2

3:41

+03

30 o

n S

atur

day

Dec

embe

r 5t

h 20

20

001فصلنامه تعلیم و تربیت شماره

051

به عبارت دیگر، باشد. () کل کارگران

اي فرض بر این است که سطح متوسط آموزش و مخارج متوسط آموزشی هر کارگر رابطه

( خواهیم داشت:8( در )2مستقیم دارند. با جایگذاري معادله )

.که در آن

زش و پـرورش و وآمـ () و عمرانی () جاري مخارج کل آموزشی به مخارجبا تفکیک

آید:( به دست می8ایی تحقیق به صورت معادله )مدل نه( مخارج آموزش عالی )

فوق خواهیم داشت: معادلهگیري از لگاریتم با

که در آن:

بخش صنعتواقعی لگاریتم ارزش افزوده ،

، لگاریتم دانش فنی

لگاریتم موجودي سرمایه واقعی بخش صنعت،

صنعتی کارگاههاي شاغالن عدةلگاریتم ،

8373به قیمت ثابت سال هاي جاري آموزش و پرورش، لگاریتم هزینه

8373به قیمت ثابت سال هاي عمرانی آموزش و پرورشلگاریتم هزینه،

8373به قیمت ثابت سال ، لگاریتم مخارج آموزش عالی

اخالل. ، جزء

افزوده واقعی بخش ارزشهاي . دادهاست 8387-8377دوره زمانی مورد مطالعه شامل سالهاي

از بانک اطالعات سریهاي زمانی اقتصادي بانک مرکزي گرفته شده صنعت و موجودي سرمایه

. در نهایت 8آوري شده استگردآموزشی از قانون بودجه سالهاي مختلف هايهزینههاي است. داده

از آمارگیري ایران )طرح آمار از مرکز صنعتی کارگاههاي شاغالن عدةهاي مربوط به داده

به دست آمده است. براي برآورد مدل و انجام بیشتر( و کارکن نفر 80 داراي صنعتی کارگاههاي

هاي آموزشی استفاده هاي آموزشی از اعتبارات مصوب به عنوان جایگزین هزینههاي مربوط به هزینهداده در این مقاله به دلیل در دسترس نبودن .8

شده است. با توجه به اینکه بودجه آموزش و پرورش در دو دهه اخیر همواره با کسري اعتبارات مصوب در ابتداي سال مواجه بوده و حتی در

، لذا باید در تفسیر نتایج احتیاط الزم رعایت شود.ب بیشتر بوده استدرصد بودجه مصو 30سالهایی این کسري از

Dow

nloa

ded

from

qjo

e.ir

at 2

3:41

+03

30 o

n S

atur

day

Dec

embe

r 5t

h 20

20

...هاي آموزش و پرورش بر ارزش تأثیر هزينه

050

استفاده شده است. Microfitو Eviewsافزارهاي تلف نیز از نرمآزمونهاي مخ

شبه تبعیـت از پسـران و همکـاران چارچوب اقتصادسنجی در نظر گرفته شده براي این مطالعه

:استبه شرح زیر ( 2008، 8559)

k

i

ttitiit uwxqLypL1

(6) '),(,

که در آن

(7) p

p LLLpL ...1, 2

21

(8) , kiLLqL i

i

q

iqiiii ,...,3,2,1..., 10

از متغیرهاي از پیش تعیین شده ماننـد 1sبردار twاپراتور وقفه بوده و L ت باالدر معادال

تواند متغیرهاي برونزا بـا و میاست عرض از مبدا، متغیرهاي مجازي فصلی و روندهاي زمانی بوده

باشد. ضـرایب هاي مختلفتواند سایر متغیرهاي برونزا با وقفهینیز م itxهاي ثابت نیز باشد. وقفه

بر اساس رابطـه زیـر تخمـین itxدر برابر یک واحد تغییر در tyبلندمدت جهت بررسی واکنش

شود:زده می

(9) p

qiiiiii

i

p

q

ˆ21

ˆ10

ˆ...ˆˆ1

ˆ...ˆˆ

ˆ,1ˆ

ˆ,1ˆˆ

. همچنـین ضـرایب بلندمـدت هسـتند iqو pمقادیر برآورد شده بـراي iq̂و p̂که در آن

متغیرهاي از پیش تعیین شده و/یا برونزاي با وقفه ثابت برابر است با:

(10) p

ki

qqp

ˆ21

1

ˆ...ˆˆ1

ˆ,...,ˆ,ˆˆˆ

.است( 9در معادله ) بیانگر برآوردهاي ̂که در آن

-آزمون هـم دادن د که رابطه بلندمدت فوق کاذب نیست. براي انجامکردر ادامه بایستی بررسی

انباشتگی یا رابطه بلندمدت باید عدد یک از مجموع ضرایب با وقفه متغیر وابسته کسر و بر مجموع

به دست آمده از قدرمطلق مقادیر بحرانی لق انحراف معیار ضرایب مذکور تقسیم شود. اگر قدرمط

بنرجی، دوالدو و مستر بزرگتر باشد، فرضیه صفر رد و وجـود رابطـه بلندمـدت از سويه شده ئارا

مبناي آماري استفاده از الگوي تصـحیح خطـا انباشتگی . وجود هم(8378)تشکینی، شودپذیرفته می

کند:به شکل زیر را فراهم می

(11) t

k

i

q

j

jtiij

p

j

jtj

k

i

tititt uxyWxECTpyi

1

1ˆ

1

,

*1ˆ

1

*

1

01)ˆ,1(

Dow

nloa

ded

from

qjo

e.ir

at 2

3:41

+03

30 o

n S

atur

day

Dec

embe

r 5t

h 20

20

001فصلنامه تعلیم و تربیت شماره

051

که در آن:

W-ˆt

1

1

k

i

ititt xyECT

*

j و*

ijو دهنـد مدت مدل را در مسـیر همگرایـی بـه بلندمـدت نشـان مـی پویاییهاي کوتاه

)ˆ,1( p استسرعت تعدیل.

د. با توجه بهشوانتخاب مدل بهینه هاي باید تعداد وقفه رایب بلندمدت البته پیش از تخمین ض

وقفـه یـک با حداکثر SBCهاي مورد استفاده از معیار حجم کم داده ها و همچنینساالنه بودن داده

(.8557انتخاب مدل بهینه استفاده شده است )پسران و اسمیت، براي

نتایج و بحث .3

ريشه واحد هايآزموننتايج

-و فیلیپس فولر تعمیم یافته -ریشه واحد دیکیبررسی ایستایی متغیرها از آزمونهاي به منظور

لگاریتم ارزش افزوده پرون استفاده شده است. نتایج این آزمونها حاکی از این است که متغیرهاي

هاي هـو هزینجاري آموزش و پرورش هاي هـهزینن بخش صنعت و بخش صنعت، لگاریتم شاغال

هاي عمرانیلگاریتم هزینهمتغیر . است درصد داراي ریشه واحد و 8در سطح ی ـآموزش عال

است، اما ایستا یا فولر تعمیم یافته -براساس آزمون ریشه واحد دیکی درصد 8در سطح

)جدول نیز است درصد 8ر ایستا و در سطح فیزیکی غی متغیر لگاریتم موجودي سرمایه

متغیر لگاریتم به ویژه) در متغیرها غیرایستاییوجود ریشه واحد و . با توجه به اینکه(8 شماره

تواند ناشی از عدم توجه به شکست عمده ساختاري در روند آنها می فیزیکی( موجودي سرمایه

ازتر ویژگی این متغیرها و نیز تعیین نقاط شکست احتمالی قیقلذا به منظور بررسی هر چه د ،باشد

( ZA, 1997زیوت و اندریوز )ي شکست ساختاري درونزا در نظر گرفتنآزمونهاي ریشه واحد با

هاي زیوت و اندریوز وبر اساس نتایج آزمون. شده است( استفاده LP, 1997و المزین و پاپل )

و نشان دهنده این است است -88/8و -87/3برابر با به ترتیب محاسبه شده آماره المزین و پاپل

بودن لگاریتم موجودي سرمایه . لذا مشکل استدرصد ایستا 8سطح در که متغیر مذکور

بوده و با لحاظ شکست ساختاري جمعی از درجه صفر است. وجود شکست ساختاري فیزیکی

برآورد مدل براي ARDLتوان از رهیافت و می است یا تغیرها در مجموع م بنایراین،

استفاده کرد.

Dow

nloa

ded

from

qjo

e.ir

at 2

3:41

+03

30 o

n S

atur

day

Dec

embe

r 5t

h 20

20

...هاي آموزش و پرورش بر ارزش تأثیر هزينه

051

پرون-فولر تعمیم يافته و فیلیپس-آزمون ريشه واحد ديکی .8 شماره جدول

∆LCEt LCEt ∆LLt

LLt ∆LKt LKt ∆LVAt

LVAt *88/8- 82/0- *80/8- 78/0- 80/8- 22/0- *05/8- 88/0 )(ADF *90/9- 57/8- *88/8- **22/8- 88/2- 09/2- **50/3- 55/2- )(ADFT *72/8- 80/0 *22/9- 02/3 82/8- 07/8 *08/3- 78/8 )(ADF *89/8- 33/0- *58/5- 35/8- 37/8- 28/8 *83/8- 88/0 )(PP *90/9- 85/8- *98/5- **85/8- 85/2- 20/8- *35/8- 88/2- )(PPT *70/8- 88/0 *89/9- 33/8 09/8- 85/8 *58/2- 55/8 )(PP

∆LHEt LHEt ∆LDEt

LDEt

*20/8- 87/8- **88/3- **93/3- )(ADF **09/8- 53/0- **00/8- *88/9- )(ADFT *79/8- 08/8 **89/3- 78/8 )(ADF *59/8- 73/8- **37/3- 78/8- )(PP **28/80- 78/8- ***80/3- 22/2- )(PPT *787/8- 88/8 *83/3- 33/0- )(PP

،آماره آزمون ریشه واحد براي مدل با عرض از مبدأ و بدون روندT آماره آزمون ریشه واحد براي مدل با عرض از مبدأ و روند و

به مفهوم رد فرض صفر به **تفاضل مرتبه اول است. *، ** و * أ و بدون روند است. آماره آزمون ریشه واحد براي مدل بدون عرض از مبد .است% 80% و 8%، 8ترتیب در سطح

نتايج برآورد مدل

لذا به همین دلیل و همچنین به دلیل کوتاه ،استهاي این تحقیق ساالنه با توجه به اینکه داده

در نظر گرفته شده است. همچنین با توجه به کوتاه 8زمانی مورد نظر حداکثر وقفه بودن دوره

بودن دوره زمانی مخارج آموزش عالی نیز به صورت برونزا وارد شده است. طبق نتایج آزمونهاي

تواند نمایانگر نیز به عنوان متغیر مجازي وارد مدل شده است که می شکست ساختاري متغیر

برابر با صفر و 8382اجراي سیاستهاي تعدیل اقتصادي باشد. مقدار این متغیر براي سالهاي قبل از

متغیر مجازي جنگ به دلیل عدم در نظر گرفته شده است. 8به بعد برابر با 8382براي سالهاي

براساس معیار شوارز بیزین مدلداري ضریب آن در برآورد مدل نهایی لحاظ نشده است. معنا

انتخاب شده است که نتایج حاصل از برآورد مدل پویا در جدول ARDL(1,0,0,0,1)پویاي

آورده شده است. 2 شماره ARDL(1,0,0,0,1)حاصل از برآورد الگوي پوياي نتايج. 1 شماره جدول

خطاي tآماره احتمال

معیار

متغیر ضریب

000/0 93/9 075/0 85/0 LVA(-1) نعتوقفه اول لگاریتم ارزش افزوده ص *

002/0 85/3 077/0 38/0 LK لگاریتم موجودي سرمایه صنعت *

590/0 08/0- 88/0 007/0- LL ن صنعتاللگاریتم شاغ

Dow

nloa

ded

from

qjo

e.ir

at 2

3:41

+03

30 o

n S

atur

day

Dec

embe

r 5t

h 20

20

001فصلنامه تعلیم و تربیت شماره

054

073/0 72/8- 058/0 88/0- LCE هاي جاري آموزش و پرورشلگاریتم هزینه

000/0 03/8 080/0 28/0 LDE هاي عمرانی آموزش و پرورشلگاریتم هزینه *

008/0 28/3- 088/0 838/0- LDE(-1) هاي عمرانی آموزش و پرورشوقفه اول لگاریتم هزینه *

003/0 88/3 032/0 88/0 LHE لگاریتم مخارج آموزش عالی *

087/0 87/2 085/0 828/0 DU هاي تعدیلمتغیر مجازي براي بیان سیاست **

853/0 80/0 85/8 88/8 C عرض از مبدأ

R2= 55/0 DW= 78/8 F= 38/850

تحقیقهاي یافتهدرصد منبع: 8دار در سطح ادرصد ** معن 8دار در سطح ا* معن

ارزش افزوده بخش صنعت و متغیرهاي موجودي شود وقفه اول گونه که مشاهده میهمان

يثیرأسرمایه، مخارج عمرانی آموزش و پرورش و مخارج آموزش عالی بر ارزش افزوده صنعت ت

با مخارج عمرانی آموزش و پرورش. هستند که مطابق با انتظار تئوریک نیز دار دارامثبت و معن

آزمون وجود یا عدم دادن براي انجامدارد. معنادارمنفی و يتأثیربر ارزش افزوده صنعت یک وقفه

شود:وجود رابطه بلندمدت آماره محاسباتی زیر در نظر گرفته می

( -08/8اتی از مقدار بحرانی بنرجی، دوالدو و مستر )با توجه به اینکه قدرمطلق آماره محاسب

58در سطح اطمینان و وجود رابطه بلندمدت می شود، بنابراین فرضیه صفر رد استتر بزرگ

به دلیل تأیید وجود رابطه بلندمدت، براي محاسبه ضرایب بلندمدت مدل از شود.پذیرفته میدرصد

ارائه شده است. 3 شماره آورد ضرایب بلندمدت در جدولشود. نتایج برهمان مدل پویا استفاده می الگوي بلندمدتحاصل از برآورد نتايج .1 شماره جدول

متغیر ضریب خطاي معیار t آماره احتمال

000/0 82/8 888/0 88/0 LK لگاریتم موجودي سرمایه صنعت *

590/0 08/0- 39/0 087/0- صنعت نلگاریتم شاغال LL

058/0 88/8- 23/0 82/0- هاي جاري آموزش و لگاریتم هزینه

پرورشLCE

088/0 87/2 098/0 88/0 ** هاي عمرانی آموزش و لگاریتم هزینه

پرورشLDE

000/0 09/8 092/0 28/0 LHE لگاریتم مخارج آموزش عالی *

032/0 25/2 88/0 38/0 DU متغیر مجازي براي بیان سیاستهاي تعدیل **

888/0 98/0 09/8 88/2 C عرض از مبدأ

تحقیق هايیافتهدرصد منبع: 8دار در سطح ادرصد ** معن 8دار در سطح ا* معن

Dow

nloa

ded

from

qjo

e.ir

at 2

3:41

+03

30 o

n S

atur

day

Dec

embe

r 5t

h 20

20

...هاي آموزش و پرورش بر ارزش تأثیر هزينه

055

تمام متغیرها عالمت ضریب بلندمدت متغیر اشتغال در جزبه 3 شماره نتایج جدول براساس

-میهاي اصلی تولید محسوب نیروي کار یکی از نهادهاینکه با وجودمطابق انتظار تئوریک است.

دار نیست. علت منفی بودن ضریب این متغیر ااز لحاظ آماري معن اماضریب منفی است شود داراي

ضریب موجودي باشد. نیروي کار وري وجود نیروي کار اضافی و پایین بودن بهرهتواند به دلیل می

است. ضریب مخارج جاري معنادارنیز درصد 8به دست آمده است که در سطح 88/0سرمایه

نیست. ضریب معناداردرصد 8در سطح آماري است، اما از نظر بوده منفیموزش و پرورش آ

است 28/0و 88/0متغیرهاي مخارج عمرانی آموزش و پرورش و مخارج آموزش عالی به ترتیب

و بیانگر این است که معنادارنیز درصد از لحاظ آماري 8درصد و 8به ترتیب در سطوح که

ایسه با آموزش و پرورش تأثیر بیشتري بر ارزش افزوده بخش صنعت دارد. آموزش عالی در مق

است. معنادارنیز و از لحاظ آماري مثبتهمچنین تأثیر متغیر مجازي سیاستهاي تعدیل اقتصادي

،در ارزش افزوده ایجاد شده در بخش صنعت را شود بیشترین تأثیرگونه که مشاهده میهمان

، یعنی به ازاي یک درصد افزایش می گذارد 88/0صنعت با مقدار بخش موجودي سرمایهضریب

درصد افزایش خواهد 88/0در ایران، ارزش افزوده این بخش موجودي سرمایه بخش صنعت در

و 88/0هاي عمرانی آموزش و پرورش یافت. کشش ارزش افزوده بخش صنعت نسبت به هزینه

88/0را عمرانی ارزش افزوده بخش صنعت هاي هزینهدرصد افزایش 8حاکی از این است که

اي )عمرانی( هاي سرمایهبا توجه به این نتایج بایستی افزایش هزینه. درصد افزایش خواهد داد

تجهیز مدارس ، ساختمانهاي مجهزترو آموزش و پرورش نظیر گسترش فضاهاي آموزشی، نوسازي

ها در ت کارگاهی و گسترش کتابخانهگسترش امکاناپیشرفته، تجهیزات آموزشیبه آزمایشگاهها و

بر ارزش افزوده بخش صنعت هاي جاري هزینهمثبت و معنادار عدم تأثیر .دناولویت قرار گیر

نیازمند و مطلوب نیست کارکنان آموزش و پرورش در بخشفعلی کیفیت بیانگر این است که

هاي هاي مربوط به هزینههمچنین با بررسی داده .است سامان دهی و کیفی سازي نیروي انسانی

جاري آموزش هاي یابیم که طی دوره مورد بررسی هزینهجاري و عمرانی آموزش و پرورش درمی

هاي عمرانی بوده است. در نتیجه با توجه به برابر هزینه 88/80و پرورش سالیانه به طور متوسط

حد پولی خرج شده روي مدل تابع تولید آموزش بیان شده در بخش نظري تولید نهایی آخرین وا

. در استاي بیشتر از تولید نهایی آخرین واحد پولی خرج شده روي منابع انسانی منابع سرمایه

هاي جاري افزوده صنعت بیشتر از اثر هزینههاي عمرانی بر ارزشنتیجه انتظار بر این است اثر هزینه

هاي عمرانی در نهایت فزایش هزینهاهمچنین وري نیز سازگار است. ـگیري با تئباشد و این نتیجه

Dow

nloa

ded

from

qjo

e.ir

at 2

3:41

+03

30 o

n S

atur

day

Dec

embe

r 5t

h 20

20

001فصلنامه تعلیم و تربیت شماره

056

ارزش افزوده تواند در افزایشکه آن هم می انجامیدبه افزایش تولید نهایی منابع انسانی خواهد

ایفا کند. يصنعت نقش مؤثر

الگوي بابا مقادیر تعادلی بلند مدت هاسنجش نوسانات کوتاه مدت متغیرها و مرتبط ساختن آن

مدت متغیرها با مقادیر بلندمدت الگوي راي مقایسه رفتار کوتاهبگیرد. صورت میتصحیح خطا

نشان داده شده است. 8 شماره که نتایج آن در جدول شدتصحیح خطا نیز برآورد خطا تصحیح حاصل از برآورد مدل نتايج .4شماره جدول

متغیر ضريب خطاي معیار tآماره احتمال

002/0 85/3 077/0 38/0 * لگاریتم موجودي تفاضل مرتبه اول

سرمایه صنعتdLK

590/0 088/0- 887/0 007/0- dLL تفاضل مرتبه اول لگاریتم شاغالن صنعت

073/0 72/8- 058/0 88/0- هاي جاري تفاضل مرتبه اول لگاریتم هزینه

آموزش و پرورشdLCE

000/0 03/8 080/0 28/0 * هاي تفاضل مرتبه اول لگاریتم هزینه

ورشعمرانی آموزش و پر dLDE

003/0 88/3 032/0 88/0 * تفاضل مرتبه اول لگاریتم مخارج آموزش

عالیdLHE

087/0 87/2 085/0 828/0 ** تفاضل مرتبه اول متغیر مجازي براي بیان

سیاستهاي تعدیلdDU

852/0 80/0 85/8 88/8 dC تفاضل مرتبه اول عرض از مبدأ

000/0 90/8- 75/0 88/0- ECT (-1) جزء تصحیح خطا *

هاي تحقیقدرصد منبع: یافته 8درصد ** معنادار در سطح 8* معنادار در سطح

ن بخش صنعت و مخارج ضرایب به استثناي شاغال همةدهد که نشان می 8شماره جدول

نیروي کار معنادارهستند. عدم تأثیر معناداردرصد 8جاري آموزش و پرورش در سطح بحرانی

مدت بیانگر وجود نیروي کار مازاد در این ارزش افزوده این بخش در کوتاهشاغل در صنعت بر

بخش است. ضرایب متغیرها در مدل تصحیح خطا کشش جزئی ارزش افزوده صنعت نسبت به

ي آنها همانند مدل معنادارمدت است. عالمت ضریب متغیرها و متغیرهاي توضیحی در کوتاه

مدت و بلندمدت نسبت به متغیرهاي در کوتاه و ارزش افزوده بخش صنعت استبلندمدت

دت ـمدت و بلندمرفتار کوتاه میانرتی ـدهد و مغایالعمل نشان میتوضیحی به صورت مشابه عکس

درصد افزایش در موجودي سرمایه بخش 8 ،دول مذکورـج جـنتای براساسود. ـشمشاهده نمی

به مدت به ترتیبعالی در کوتاه هاي عمرانی آموزش و پرورش و مخارج آموزشصنعت، هزینه

مدت نیزخواهد شد. در کوتاهمنجر صنعت درصد افزایش در ارزش افزوده 88/0و 20/0، 38/0

Dow

nloa

ded

from

qjo

e.ir

at 2

3:41

+03

30 o

n S

atur

day

Dec

embe

r 5t

h 20

20

...هاي آموزش و پرورش بر ارزش تأثیر هزينه

051

موجودي سرمایه بخش صنعت بیشترین تأثیر را بر ارزش افزوده صنعت همانند مدل بلندمدت،

موزش و پرورش بر ارزش افزوده هاي عمرانی آهزینه خالف الگوي بلندمدت تأثیراما به گذارد،می

-88/0برابر 1tECT. ضریب استمخارج آموزش عالی مدت بیشتر از تأثیر صنعت در کوتاه

و عالمت آن مطابق است معناداردرصد 55ح اطمینان ـبرآورد شده است که از نظر آماري در سط

مدت از عدم تعادل کوتاه 88/0دهد که در هر سال ان مینش1tECT . ضریباستانتظار تئوریک

شود که بیانگر سرعت تعدیل ارزش افزوده بخش صنعت براي رسیدن به تعادل بلندمدت تعدیل می

. است پایینینسبتاً

نتایج آزمونهای تشخیصی

آورده شده است. در آزمونهاي تشخیصی مدل 8 شماره در جدول

احتمال مربوط به ضریب الگرانژ که به اندازه و Fتوجه به احتمال مربوط به ضریب سمت راست با

ياجزا میانفرض همسانی واریانس در ،هستند( 0/ 88( و )83/0و به ترتیب ) استی بزرگ ـکاف

اخالل وجود ندارد. همچنین ياجزا میانناهمسانی واریانس در ،بنابراین .دکرتوان رد اخالل را نمی

که به Fچپ با توجه به احتمال مربوط به ضریب الگرانژ و احتمال مربوط به ضریب در سمت

فرض عدم وجود خودهمبستگی هستند، معناداردرصد 8و در سطح ( 0/ 55( و )88/0ترتیب )

اخالل خودهمبستگی سریالی ياجزا میاند، بنابراین در کرتوان رد اخالل را نمی يسریالی در اجزا

وجود ندارد. آزمونهاي تشخیصی مدل .5 شمارهدول ج

آزمون خودهمبستگی سريالی آزمون ناهمسانی واريانس

آماره احتمال آماره احتمال

(85/0) 83/0 F(1,20) (89/0) 55/0 F(1,20)

(88/0) 88/0 CHSQ(1) (80 /0) 88/0 CHSQ(1)

بررسی ثبات ضرایب در براي CUSUMQو CUSUMآزمونهاي 3و 2 نمودارهايدر

اي با توجه به اینکه منحنی ترسیم شده در هیچ نقطه .آورده شده است مدل

توان عدم وجود شکست می ٪8خارج از خطوط مربوطه به مقادیر بحرانی نیست، در سطح

ساختاري و ثبات ضرایب مدل را پذیرفت.

Dow

nloa

ded

from

qjo

e.ir

at 2

3:41

+03

30 o

n S

atur

day

Dec

embe

r 5t

h 20

20

001فصلنامه تعلیم و تربیت شماره

051 Plot of Cumulative Sum of Recursive Residuals

The straight lines represent critical bounds at 5% significance level

-5

-10

-15

0

5

10

15

1359 1364 1369 1374 1379 1384 1388 رسی ثبات ضرايب در مدل براي بر CUSUMترسیم .1نمودار شماره

Plot of Cumulative Sum of Squares of Recursive Residuals

The straight lines represent critical bounds at 5% significance level

-0.5

0.0

0.5

1.0

1.5

1359 1364 1369 1374 1379 1384 1388 براي بررسی ثبات ضرايب مدل CUSUMQترسیم .1نمودار شماره

گیری و پیشنهادهانتیجه. 4

بر ارزش افزوده هاي جاري و عمرانی آموزش و پرورشاین تحقیق به بررسی تأثیر هزینه

نتایج حاصله وجود ایران پرداخته است. 8387 – 8377هاي دوره بخش صنعت با استفاده از داده

متغیر اشتغال عالمت ضریب تمام جزبه در بلندمدت .کندمتغیرها را تأیید می میانبلندمدت رابطه

مدت و بلندمدت متغیرها مطابق انتظار تئوریک است. مخارج عمرانی آموزش و پرورش در کوتاه

در حالی که تأثیر مخارج جاري آموزش ،صنعت دارد بر ارزش افزوده بخش معنادارمثبت و يتأثیر

نیست. این نتایج حاکی از اهمیت مخارج عمرانی آموزش و معنادار درصد 8در سطح و پرورش

مخارج آموزش عالی ، در بلندمدت،. همچنینپرورش در ایجاد ارزش افزوده بخش صنعت است

ي بر ارزش افزوده بخش صنعت دارد. در مقایسه با مخارج عمرانی آموزش و پرورش تأثیر بیشتر

است. موجودي معنادارو از لحاظ آماري مثبتتأثیر متغیر مجازي سیاستهاي تعدیل اقتصادي نیز

بیشتري تأثیر مثبت بر ارزش افزوده صنعت سرمایه فیزیکی بخش صنعت در مقایسه با سایر متغیرها

هاي بعدي پرورش به ترتیب در رتبههاي عمرانی آموزش و دارد و مخارج آموزش عالی و هزینه

و ارزش افزوده استي آنها همانند مدل بلندمدت معنادارعالمت ضریب متغیرها و . قرار دارند

العمل مدت و بلندمدت نسبت به متغیرهاي توضیحی به صورت مشابه عکسبخش صنعت در کوتاه

Dow

nloa

ded

from

qjo

e.ir

at 2

3:41

+03

30 o

n S

atur

day

Dec

embe

r 5t

h 20

20

...هاي آموزش و پرورش بر ارزش تأثیر هزينه

051

مدت از عدم تعادل کوتاه 88/0دهد که در هر سال دهد. نتایج مدل تصحیح خطا نشان مینشان می

شود که بیانگر سرعت تعدیل ارزش افزوده بخش صنعت براي رسیدن به تعادل بلندمدت تعدیل می

در در مقایسه با مخارج جاري مخارج عمرانی آموزش و پرورش به طور کلی، . است پایینینسبتاً

رد. مؤثرتر در رشد ارزش افزوده بخش صنعت دا یمدت و بلندمدت نقشکوتاه

هاي عمرانی آموزش و از جنبه تأثیر مثبت موجودي سرمایه فیزیکی، هزینههاي این تحقیق یافته

هايهزینه( مبنی بر تأثیر مثبت 8378با نتایج مطالعات پورفرج )هاي آموزش عالی پرورش و هزینه

اقتصادي، بر رشد دولت ايحرفه و فنی و عمومی آموزش هايهزینه و پژوهشی و آموزشی

فر و ( مبنی بر تأثیر مثبت آموزش بر ارزش افزوده بخش صنعت، سلیمی8378عمادزاده و بکتاش )

( مبنی بر تأثیر مثبت متغیرهاي متناسب با سرمایه انسانی بر ارزش ستانده صنایع 8377) شهمکاران

و ( مبنی بر تأثیر مثبت بودجه آموزش فنی 8375) ششاهنوشی و همکاران ،استان خراسان شمالی

( 2088) شت و همکاراناریاسو وري نیروي کار در بخش صنعت خراسان بزرگ اي بر بهرهحرفه

.ستهمسوثیر مثبت مخارج آموزشی بر رشد اقتصادي در پاکستان أمبنی بر ت

توان پیشنهادهاي زیر را ارائه کرد:با توجه به نتایج مطالعه می

زوده بخش صنعت، حمایتهاي اعتباري بر ارزش افبا توجه به تأثیر مثبت سرمایه فیزیکی .8

آالت پیشرفته و تجهیزات و ماشینخرید از طریق ایعاز افزایش موجودي سرمایه خالص صنالزم

هاي موجود در اولویت قرار گیرد. جبران استهالک سرمایه

با توجه به تأثیر مثبت مخارج آموزش عالی بر ارزش افزوده بخش صنعت، اختصاص .2

مدت و بلندمدت منجر به رشد و در کوتاه استآموزش عالی کشور امري کارآمد منابع بیشتر به

صنعت کشور خواهد شد.

هاي عمرانی آموزش و پرورش بر ارزش افزوده بخش با توجه به تأثیر مثبت هزینه .3

در راستاي رشد گذاران اقتصادي بایستی در تخصیص بودجه آموزش و پرورش صنعت، سیاست

اي را در افزایش بودجه آموزش و پرورش بودجه عمرانی یا سرمایهو کنندوجه به این امر تصنعت

افزایش بودجه عمرانی نقش بودجه جاري در افزایش ارزش افزوده صنعت در اولویت قرار دهند.

را نیز تقویت خواهد کرد.

هاي جاري آموزش و پرورش بر ارزش افزوده بخش هزینه معنادارعدم تأثیر با وجود .8

این بخش از نیز غافل بود، زیرا آموزش و پرورش بخش از بودجهاین افزایشنباید از ،صنعت

تواند عالوه بر بهبود تواناییهاي نیروي کار در شود که میبودجه صرف تولید خدمات آموزشی می

Dow

nloa

ded

from

qjo

e.ir

at 2

3:41

+03

30 o

n S

atur

day

Dec

embe

r 5t

h 20

20

001فصلنامه تعلیم و تربیت شماره

061

سبب تغییر داشته باشد و بسیارتأثیر بعد فرهنگی واجتماعی نیز ازسایر بخشهاي اقتصادي،

.دشوتوسعه اقتصادي وشدن راه رشد هموارتر و در نتیجهفرهنگی واجتماعی نگرشهاي

منعکس کننده تولید هاي جاري بر ارزش افزوده بخش صنعت هزینهمثبت عدم تأثیر .5

کارکنان بیانگر این است که کیفیت فعلی آموزش و پرورش در بخشنهایی پایین منابع انسانی و

سازي نیروي انسانیدهی و کیفیسامانو نیازمند کشور نیست و متناسب با نیازهاي صنعتمطلوب

.است

Dow

nloa

ded

from

qjo

e.ir

at 2

3:41

+03

30 o

n S

atur

day

Dec

embe

r 5t

h 20

20

...هاي آموزش و پرورش بر ارزش تأثیر هزينه

060

منابعتحقیقات مجله (. مخارج دولت براي سرمایه انسانی و نقش آن در رشد اقتصادي ایران.8378پورفرج، علیرضا. )

.79-88، 95، شماره اقتصادي

بررسی نقش و تأثیر هزینه هاي آموزش رسمی بر رشد اقتصادي در (. 8378. )نسرین، ارضروم چیلر و فتح اهلل اري،ت

.888-58، 88شماره ، هاي اقتصادي ایران پژوهش. (8388-8382ایران طی سال هاي )

، چاپ اول. تهران: مؤسسه فرهنگی هنري دیباگران Microfitاقتصاد سنجی کاربردي به کمک (. 8378تشکینی، احمد. )

تهران.

علیت گرنجري میان رشد اقتصادي و هزینه آموزش عالی در . بررسی رابطه(8378زراء نژاد، منصور و انصاري، الهه. )

.88-83، 38، سال دوازدهم، شماره فصلنامه پژوهشهاي اقتصادي ایرانایران.

(. نقش سرمایه انسانی در تولید صنایع استان خراسان 8377فر، مصطفی؛ شعبانی، محمدعلی و ذبیحی، اعظم. )سلیمی

.78-93، 29، سال شانزدهم، شماره مجله دانش و توسعهصنایع بزرگ(. شمالی )با تأکید بر

هاي آموزش (. بررسی تأثیر بودجه8375شاهنوشی، ناصر؛ مظهري، محمد؛ خاکسار آستانه، حمیده و رحمانی، فاطمه. )

، سال هیجدهم، مجله دانش و توسعهوري نیروي کار در بخش صنعت خراسان بزرگ. اي بر بهرهفنی و حرفه

.28-8، 33شماره

اصفهان: انتشارات جهاد دانشگاهی. . )چاپ چهارم( مباحثی از اقتصاد آموزش و پرورش(. 8378عماد زاده، مصطفی. )

شماره مجله دانش و توسعه،(. اثر آموزش بر ارزش افزوده بخش صنعت. 8378عمادزاده، مصطفی و بکتاش، فروزان. )

89 ،38-80.

(. رابطه سرمایه انسانی و رشد اقتصادي با تأکید بر نقش توزیع تحصیالت نیروي 8372. )نیلی، مسعود و نفیسی، شهاب

.38-8، 88شماره هاي اقتصادي ایران،فصلنامه پژوهش. 8385_8388کار، مورد ایران، سالهاي

Babalola, S. J. (2011). Long-run relationship between education and economic growth:

Evidence from Nigeria. International Journal of Humanities and Social Science,

1(14), 123-128.

Barro, R. J., & Sala-i-Martin, X. (1995). Economic growth (2nd ed.). Boston: MIT Press.

Chandra, A. (2011). Nexus between government expenditure on education and economic

growth: Empirical evidences from India. Romanian Journal for Multidimensional

Education, 3(6), 73-85.

Coates, D. (1998). Education production functions using instructional time as an input.

Paper presented at Meetings of the Public Choice Society, New Orleans, Louisiana,

March 13-15.

Lumsdaine, R.L., & Papell, D.H. (1997). Multiple trend breaks and the unit-root

hypothesis. Review of Economics and Statistics, 79(2), 212–218. Murphy, G., & Traistaru – Siedschlag, L. (2007). The effects of human capital on output

growth in ICT industries: Evidence from OECD countries. The Economic and Social

Research Institute (ESRI), Dublin, Working Paper No. 184.

Pesaran, M.H., Shin, Y., & Smith, R.J. (1996). Cointegration and speed of convergence to

equilibrium. Journal of Econometrics, 71(1-2), 117 – 143.

Pesaran, M. H., & Smith, R. P. (1998). Structural analysis of cointegrating VARs.

Journal of Economic Surveys, 12(2), 471–505.

Dow

nloa

ded

from

qjo

e.ir

at 2

3:41

+03

30 o

n S

atur

day

Dec

embe

r 5t

h 20

20

001فصلنامه تعلیم و تربیت شماره

061

Pesaran, M.H. & Shin, Y. (2001). Bounds testing approaches to the analysis of level

relationships. Journal of Applied Econometrics, 16(3), 289 – 326.

Podrecca, E., & Carmeci, G. (2002). Does education cause economic growth? Working

Papers Dises No. 96b, University of Trieste, Italy.

Pritchett, L., & Filmer, D. (1997). What education production functions really show: A

positive theory of education expenditures. Mimeo, The World Bank, Washington,

D.C.

Pritchett, L., & Filmer, D. (1999). What education production functions really show: A

positive theory of education expenditures. Economics of Education Review, 18(2),

223-239.

Raymo, J. (1995). Are investments in high education productive: Evidence from Japanese

time series data. Osaka City University Economic Review, 39(1), 53-64. Riasat, S., Muhammad Atif, R., & Zaman, K. (2011). Measuring the impact of

educational expenditures on economic growth: Evidence from Pakistan. Educational

Research, 2(13), 1839-1846.

Shindo, Y. (2010). The effect of education subsidies on regional economic growth and

disparities in China. Economic Modeling, 27(5), 1061–1068.

Tample, J. (1999). A positive effect of human capital on growth. Economics Letters,

65(1), 131–134.

The World Bank (1995). Priorities and strategies in education: A World Bank review.

Washington, DC: Author.

Wilson, R. A., & Briscoe, G. (2004). The impact of human capital on economic growth: A

review. Third Report on Vocational Training Research in Europe: Background

report. Luxembourg: Office for Official Publications of the European Communities,

(Cedefop Reference series, 54).

Zivot, E., & Andrews, D. W. K. (1992). Further evidence on the great crash, the oil-price

shock, and the unit-root hypothesis. Journal of Business & Economic Statistics,

10(3), 251-270.

Dow

nloa

ded

from

qjo

e.ir

at 2

3:41

+03

30 o

n S

atur

day

Dec

embe

r 5t

h 20

20